Ik wil bij jou aan het werk! Een experimenteel onderzoek naar de invloed van taalgebruik en aanspreekvorm in online sollicitatiebrieven op tekstwaardering en het imago van de zender
Naam:
A.M.B.D. de Kat
ANR:
929968
Titel:
Ik wil bij jou aan het werk!
Universiteit:
Tilburg University
Faculteit:
Faculteit Geesteswetenschappen
Opleiding:
Communicatie- en informatiewetenschappen
Traject:
Bachelor
Plaats:
Tilburg
Datum:
27 augustus 2013
Begeleiders:
Dr. E. Oversteegen en R.M.F. Koolen MPhil
Samenvatting In dit onderzoek wordt gekeken wat de invloed is van aanspreekvormen en leeftijd op de tekstwaardering en het imago van de zender als het gaat om online sollicitatiebrieven. Uit eerder wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat online en offline communicatie van elkaar verschillen als het gaat om taalgebruik, en dat er ook een verschil waarneembaar is tussen ouderen en jongeren in de waardering van aanspreekvormen. Op grond hiervan zijn er voor het onderzoek twee verschillende leeftijdscategorieën gebruikt. Daarnaast waren er op basis van onderzoek over offline sollicitaties diverse verwachtingen over online sollicitaties, waardoor het onderzoek online is uitgevoerd. Het onderzoek werd verricht in het domein van de sollicitatiebrief, omdat het imago van de zender en tekstwaardering daar bij uitstek belangrijk zijn. Er werden vier sollicitatiebrieven opgesteld met elk vier versies: een formele brief met formele aanspreekvormen, een formele brief met informele aanspreekvormen, een informele brief met informele aanspreekvormen en een informele brief met formele aanspreekvormen. Als formele aanspreekvorm gold in dit onderzoek u, als informele aanspreekvorm gold jij of jouw. Om het onderscheid tussen formele en informele brieven te maken, zijn alle brieven op vijf punten gemanipuleerd: de lengte van de zinnen, de woordkeuze, de lijdende versus de actieve vorm, het gebruik van de werkwoordswijzen en het gebruik van een naamwoord versus het gebruik van een werkwoord. Proefpersonen kregen vier verschillende brieven te lezen. Na het lezen van elke brief verscheen er een vragenlijst waarbij zij vragen beantwoordden over de afhankelijke variabelen tekstwaardering en imago van de zender. Aan het onderzoek werkten 105 proefpersonen mee. De groep proefpersonen was opgesplitst in jongeren en ouderen. De gemiddelde leeftijd van de jonge groep respondenten was 21,7 jaar, de gemiddelde leeftijd van de ouderen was 53,4 jaar. Uit het onderzoek is gebleken dat formele aanspreekvormen door jongeren en ouderen over het algemeen beter worden gewaardeerd dan informele aanspreekvormen en dat de formele aanspreekvormen in sommige gevallen ook een positief effect hebben op het imago van de zender. De resultaten lieten niet zien dat een formele online sollicitatiebrief beter werd gewaardeerd dan een informele online sollicitatiebrief. Tevens werd door het onderzoek niet bevestigd dat een formele online sollicitatiebrief een positief effect heeft op het imago van de zender.
2
Inhoudsopgave 1 Inleiding
4
2 Theoretisch kader
5
2.1 Online vs. offline
5
2.2 Beleefdheid
6
2.3 U of jij?
7
2.3.1 Leeftijd en waardering van aanspreekvormen
8
2.3.2 Medium en relevantie
9
2.4 Sollicitatiebrieven
10
2.4.1 Structuur
11
2.4.2 Imago van de zender
11
2.4.3 Online vs. offline sollicitatiebrieven
12
2.5 Onderzoeksvragen en hypotheses
13
3 Methode
15
3.1 Onderzoeksopzet
15
3.2 Onderzoeksmateriaal
15
3.2.1 Manipulatie
16
3.2.2 Structuur
18
3.3 Proefpersonen
18
3.4 Design
19
3.5 Procedure
20
3.6 Betrouwbaarheid van de vragen
20
4 Resultaten
21
4.1 Waardering van een online sollicitatiebrief
21
4.2 De invloed van aanspreekvormen op tekstwaardering
22
4.3 De invloed van formaliteit op het imago van de zender
23
4.4 De invloed van aanspreekvormen op het imago van de zender
24
5 Conclusie
25
6 Discussie
27
Literatuur
31
Bijlagen
35
Bijlage A: Sollicitatiebrief advocaat
35
Bijlage B: Sollicitatiebrief belastingadviseur
39
Bijlage C: Sollicitatiebrief marketing consultant
43
Bijlage D: Sollicitatiebrief verpleegkundige
47
Bijlage E: Vragenlijst
51 3
1 Inleiding De tijd van papieren kattebelletjes lijkt lang geleden. Wanneer je snel iets wilt zeggen laat je een post achter op Facebook of stuur je even een bericht via WhatsApp. Wie nog papier gebruikt voor dergelijke korte boodschappen lijkt ouderwets en niet meer van deze tijd. Ook wat betreft het schrijven van brieven zijn de tijden veranderd. Schreef je vroeger nog een brief en verstuurde je die per post, tegenwoordig stuur je een e-mail. Het lijkt dus alsof ons leven zich steeds meer online af gaat spelen. Wat maakt dat e-mail zoveel aantrekkelijker is om te gebruiken dan geschreven communicatie? Is een e-mail per definitie beter dan een brief? Verschillende onderzoeken hebben zich al gericht op deze kwestie en hebben de verschillen onderzocht tussen e-mails en brieven. Dit leverde veel resultaten op, maar het gebied van de sollicitatiebrief bleef een nog enigszins onbekend gebied als het gaat om de verschillen tussen e-mail en brieven. Steeds vaker vragen bedrijven om online te solliciteren en dus de sollicitatiebrief per mail op te sturen. Diverse websites spelen hier op in en willen je helpen met het schrijven van de beste brief, om toch maar vooral indruk te maken op je potentiële werkgever. Neem bijvoorbeeld de site van Intermediair, waarop diverse ‘do’s en don’ts’ van online solliciteren te vinden zijn (Intermediair, 2007). De genoemde do’s en don’ts kunnen echter niet onderbouwd worden met onderzoek. Het is dus eigenlijk helemaal niet zeker of die do’s en don’ts wel echte do’s en don’ts zijn. Als nadeel van online sollicitatiebrieven wordt bijvoorbeeld genoemd dat deze vaak hun doel missen: ze bevatten populair taalgebruik en zijn in vergelijking met de papieren sollicitatiebrief vaak een stuk informeler. Het zou dan ook in de lijn van de verwachting liggen om te veronderstellen dat online sollicitatiebrieven, in vergelijking met papieren sollicitatiebrieven, afwijken in hun manier van aanspreken. Tevens lijkt er verschil te zijn tussen het taalgebruik in online dan wel offline sollicitatiebrieven. De vraag is of dit erg is en of dit verschillen in waardering met zich meebrengt. Het onderzoek wil dan ook een bijdrage leveren aan de vraag in hoeverre de waardering van sollicitatiebrieven afhankelijk is van het gebruikte medium. De vraag die in dit onderzoek centraal staat is: Wat is de invloed van taalgebruik en aanspreekvorm op de waardering van online sollicitatiebrieven? Om te onderzoeken of er op deze waardering ook een mogelijke invloed is van leeftijd, wordt ook deze factor in het onderzoek betrokken. Door diverse eerdere onderzoeken te bespreken, wordt er in hoofdstuk één een achtergrond geschetst bij het onderzoek. Dit hoofdstuk eindigt met de onderzoeksvragen en hypotheses. In hoofdstuk drie wordt beschreven hoe het onderzoek is uitgevoerd, waarna in hoofdstuk vier de resultaten van het onderzoek worden besproken. In hoofdstuk vijf worden enkele conclusies genoemd en ten slotte eindigt hoofdstuk zes met een discussie.
4
2 Theoretisch kader 2.1 Online vs. Offline Brief en mail zijn beide een vorm van gemedieerde schriftelijke communicatie: er is geen ‘direct’ contact tussen de zender en de ontvanger. Bij face-to-face communicatie is dit directe contact wel mogelijk, spreker en hoorder kunnen snel van rol wisselen en gelijk op elkaar reageren (Janssen & Jansen, 2008). Toch is juist de gemedieerde communicatie een populaire vorm van communiceren, het stelt mensen immers in staat om een communicatie op gang te brengen met mensen die zich niet op hetzelfde moment in dezelfde ruimte bevinden. E-mails kennen hierin een voordeel boven brieven: het mailproces kent de afwezigheid van beperkingen zoals ruimte en tijd (Waardenburg, 2010, in: Leek 2012). De verzending van brieven is afhankelijk van diverse externe factoren waar de zender niet de hand in heeft. Panteli (2002) noemt dat e-mail, in vergelijking met briefpost, sneller is en daardoor kan bewerkstelligen dat berichten in korte tijd over heel de wereld in bestemming bereiken. Daarnaast heeft de e-mail als voordeel dat tegelijkertijd meerdere ontvangers hetzelfde bericht kunnen ontvangen. Ook is een e-mail beter dan een brief wanneer men snel antwoord nodig heeft, wat ook weer aansluit bij de eerder genoemde afwezigheid van ruimte- en tijdsbeperkingen (Crystal, 2001). Enkele van bovenstaande voor- en nadelen zijn terug te zien in tabel 1. Ook andere voor- en nadelen zijn in deze tabel schematisch opgenomen (De Jong, 2002). Tabel 1. Schematisch overzicht van de voor- en nadelen van brief en e-mail. Brief
E-mail
Voordelen
Nadelen
Voordelen
Nadelen
Status
Laat ter plaatse
Snelheid
Beperkte privacy
Vastleggend vermogen
Te indirect
Groot publiek
Onverenigbare computersystemen
Juridische waarde
Te duur
Grotere mobiliteit
Geringe kwaliteit vorm en inhoud
Moeilijke boodschap
Drempelloosheid
weloverwogen presenteren Goedkoop Komt minder ongelegen
5
Informatieoverlast
Van den Hooff (1997) was een van de eerste onderzoekers die onderzoek deed naar zakelijk emailgebruik. Dit onderzoek bracht hem tot het doen van enkele voorspellingen over de toekomst van e-mail. Deze voorspellingen zijn grotendeels uitgekomen. Eén van de voorspellingen was dat e-mail zich zou ontwikkelen tot een complex medium waarbinnen veel tekstgenres hun weg zouden vinden. Deze ontwikkeling heeft inderdaad plaatsgevonden en heeft er ook toe geleid dat er onderzoeken uitgevoerd
zijn
naar
diverse
teksteigenschappen
van
e-mail
in
vergelijking
met
de
teksteigenschappen van brieven. Gains (1998) concludeerde dat een groot aantal e-mails niet begint met een formele opening en dat in een aantal van die gevallen de e-mail ook niet wordt afgesloten met een groet, maar alleen met de naam van de afzender. Gimenez (2000) stelt dat e-mails weinig richtlijnen kennen en vaker dan brieven informele taal en persoonlijke en informele afkortingen bevatten. Panteli (2002) bevestigt dit; juist doordat het mailproces een interactief karakter heeft gekregen door het over-en-weer gaan zijn mails informeler geworden en minder goed gestructureerd. 2.2 Beleefdheid Mails blijken dus informeler te zijn geworden en bij het schrijven van een mail wordt ander taalgebruik gehanteerd dan bij het schrijven van een brief. Er lijkt dan ook sprake te zijn van een tweedeling: formele brieven enerzijds en informele e-mails anderzijds. Als het gaat om formaliteit versus informaliteit speelt beleefdheid een belangrijke rol. Wanneer ben je als zender nog beleefd en wanneer ga je echt een grens over? Brown en Levinson (1987) hebben in dit kader de beleefdheidstheorie ontwikkeld, gebaseerd op de face-theorie van Goffman en het coöperatieprincipe van Grice. Grice (1975) stelt dat iedereen die deelneemt aan een conversatie een bijdrage levert die op dat moment vereist is. Goffman (1959) noemt in zijn theorie het begrip face, waarmee hij doelt op het beeld dat een persoon van zichzelf laat zien in zijn sociale contacten met anderen. Dit beeld is afhankelijk van de situatie en het publiek. Face heeft volgens Goffman twee kanten: positive face en negative face. De positieve kant heeft betrekking op de behoefte om gewaardeerd te worden, de negatieve kant kent de behoefte om niet gestoord te worden en onafhankelijk te kunnen acteren tijdens een sociale handeling. Goffman heeft veel aandacht besteed aan facekeeping, ook wel gezichtsbehoud genoemd. Het idee hierachter is dat mensen in een interactie proberen om hun eigen gezicht en het gezicht van anderen te bewaren. Door middel van gezichtsbehoud wordt geprobeerd het bestaande sociale evenwicht tussen gesprekspartners in stand te houden. Er bestaat namelijk een heel teer evenwicht tussen de gezichten van gesprekspartners en dit evenwicht kan uit balans gebracht worden door face threatening acts (FTA’s). Dit zijn taalhandelingen die een bedreiging vormen voor het eerdergenoemde positive en negative face (Goffman, 1959). Voorbeelden van een dergelijke taalhandeling zijn het doen van een belofte of het stellen van een vraag. Het is van belang dat gesprekspartners de gedachte onthouden dat als iemand het gezicht van de ander beschadigt, hij daarmee ook zijn eigen gezicht beschadigt. 6
Het is vaak onmogelijk om tijdens een gesprek FTA’s te vermijden, omdat er in veel gesprekken taalhandelingen voorkomen die een FTA met zich meebrengen. Een voorbeeld hiervan is het uitspreken van een belofte. Dit maakt je als zender kwetsbaar; als je de belofte niet nakomt is dat een bedreiging voor zowel je eigen gezicht als voor het gezicht van de ander. Ook het stellen van een vraag kan een gezichtsbedreigende handeling vormen. Om het aantal FTA’s in een gesprek zo laag mogelijk te houden, maken gesprekspartners gebruik van beleefdheidsstrategieën (Brown & Levinson, 1987). De keuze voor een bepaalde beleefdheidsstrategie wordt onder andere bepaald door de kosten die de vraag met zich meebrengt (Holmes, 2008). Er zit bijvoorbeeld een groot verschil tussen de vraag of je even de krant mag lenen of dat je gebruik mag maken van een gloednieuwe fiets. Ook brengt beleefdheid met zich mee dat er rekening gehouden moet worden met diverse sociale factoren. Denk hierbij aan de context waarbinnen de interactie wordt gevoerd, de status van de gesprekspartners en hoe goed de gesprekspartners elkaar kennen (Holmes, 2008). De context is volgens Holmes van groot belang, omdat meningen over wat telt als beleefd, vriendelijk of onbeleefd heel verschillend opgevat kunnen worden tussen diverse gesprekspartners. Denk hierbij met name aan gesprekspartners met een verschillende culturele achtergrond. 2.3 U of jij? Beleefdheid brengt dus met zich mee dat er onder andere rekening gehouden moet worden met de mate waarin de gesprekspartners elkaar kennen. Dit impliceert dat ook bij het schrijven van een brief of e-mail hiermee rekening gehouden dient te worden. In welke relatie staan de zender en ontvanger ten opzichte van elkaar? En kennen ze elkaar of zijn het onbekenden voor elkaar? Dit zijn beide vragen die mede bepalen hoe de gesprekspartners elkaar benaderen en meer nog, hoe zij elkaar aanspreken. Van oudsher is het Nederlands een zogenaamde T/V-taal (afkomstig van het Franse tu en vous) geweest, wat betekent dat er twee of meer vormen zijn voor het persoonlijk voornaamwoord van de tweede persoon (Brown & Gilman, 1960 in: Van Zalk & Jansen, 2004). Deze verschillende voornaamwoorden worden gebruikt om de sociale relatie met de gesprekspartner te karakteriseren. De machtigere persoon in de conversatie zegt T tegen de minder machtige en kan verwachten dat hij V terugkrijgt. In de loop van de tijd zijn de gebruikte vormen veranderd (du, gij, u, jij), maar het eeuwenoude T/V-verschil is er altijd geweest en wordt tegenwoordig uitgedrukt door de vormen u en jij. Van Zalk en Jansen (2004) rapporteren dat er rond de twintigste eeuw een bepaald statussysteem was, waarin de sociale klasse bepalend was voor de keuze van aanspreekvorm. Hoger geplaatsten werden aangesproken met u, gelijken en lager geplaatsten werden aangesproken met jij. Door de jaren heen veranderde dit statussysteem in een solidariteitssysteem, waarbij u wordt gebruikt voor mensen die niet tot dezelfde groep behoren en jij voor mensen uit dezelfde groep. Het Nederlands is dus veranderd van een taal waarin de aanspreekvorm werd bepaald door macht, naar een taal waarin het 7
verschil in aanspreekvorm gebaseerd is op solidariteit (Huls, 2001; Van Zalk & Jansen, 2004). Volgens Janssen, Jansen en De Pater (2008) is de solidariteitsdimensie de laatste jaren zo dominant geworden dat zij durven te stellen dat daardoor de betekenis van u is veranderd. Je zou in de maatschappij de standaardvorm geworden zijn en u zou gebruikt worden om als zender nadrukkelijk afstand te scheppen ten opzichte van de ontvanger. 2.3.1 Leeftijd en waardering van aanspreekvormen Diverse onderzoekers hebben zich de afgelopen jaren bezig gehouden met de vraag of mensen daadwerkelijk liever met je aangesproken worden of dat u toch gewenster is. Een belangrijke factor in deze onderzoeken was leeftijd, omdat het in veel gevallen de verwachting was dat ouderen u beter zouden waarderen dan jij en dat jongeren het prettiger zouden vinden om met jij aangesproken te worden. Een persoon die hier onderzoek naar heeft gedaan is Van Zalk (2002, in: Janssen, Jansen & De Pater, 2008). Zij heeft voor haar doctoraalscriptie onderzoek verricht bij een jonge en oude doelgroep en daarbij gebruik gemaakt van een persuasieve webtekst. Deze heeft zij in verschillende versies aangeboden en daarbij de waardering gemeten op verschillende tekstaspecten zoals vertrouwen, overtuigingskracht en inhoud. Uit haar onderzoek bleek dat ouderen de voorkeur gaven aan je en dat jongeren liever met u aangesproken worden. Van Zalk en Jansen (2004) bevestigen deze claim. Zij maakten in hun onderzoek gebruik van een online reisbrochure over drie wandelgebieden in Ierland en verwachtten dat de u-versie positiever gewaardeerd zou worden door de ouderen en dat jongeren de jij-versie beter zouden beoordelen. Dit was echter niet het geval; ouderen waardeerden de jij-versie beter en jongeren gaven de voorkeur aan de u-versie. Vier mogelijke verklaringen worden genoemd: het medium (een webtekst), het anders inschatten van de auteur, het veranderingsproces van u naar jij en de gedachte dat ouderen zich graag jong voelen en ook zo benaderd willen worden. Wanneer de onderzoekers spreken over ‘het medium’ wordt er bedoeld dat de gevonden effecten mogelijk alleen maar bestaan bij webteksten en niet bij papieren teksten. De tweede verklaring houdt verband met de mogelijkheid dat ouderen en jongeren de auteur van een tekst op verschillende manieren inschatten. Met de derde verklaring wordt bedoeld dat het veranderingsproces van u naar jij niet zo algemeen is als wordt gedacht, u zou wellicht nog vele medestanders hebben. Als laatste verklaring voor het gevonden effect noemen de onderzoekers dat ouderen zich liever jong voelen dan oud en ook als zodanig benaderd willen worden. Huigen (2004, in: Janssen, Jansen & De Pater, 2008) onderzocht het gebruik en de waardering van aanspreekvormen in personeelsadvertenties en vond daarbij geen verschil in waarderingsvorm, evenals De Vries (2004, in: Janssen, Jansen & De Pater, 2008) die gebruik maakte van twee Postbus51-folders. Ook vonden zij beiden geen leeftijdseffecten. 8
Wat opvallend is, is dat in het onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004) een leeftijdseffect gevonden werd bij een webtekst, terwijl in een later onderzoek waarbij ook een webtekst betrokken was, geen leeftijdseffect werd gevonden (Jansen & Janssen, 2005). In het eerste onderzoek werd het medium genoemd als mogelijke verklaring voor het leeftijdseffect, in het tweede onderzoek, waarbij nader ingezoomd is op de mogelijke invloed van het medium, is dit effect dus helemaal niet meer aanwezig. Dit is verrassend, zeker ook omdat één van de onderzoekers uit het eerste onderzoek ook bij het tweede onderzoek betrokken was. In het artikel van Jansen en Janssen (2005) wordt een herinterpretatie gemaakt van de eerdere resultaten uit het onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004). Zij geven aan dat het mogelijk is dat ouderen zich aangesproken voelden op hun sportiviteit en jeugdigheid en dat daarom de voorkeur voor jij te verklaren valt. Jongeren zouden dit gevoel niet gehad hebben en daarom meer geneigd zijn om de voorkeur te geven aan u. Er wordt door de onderzoekers tegelijk een kanttekening bij deze verklaring geplaatst: zij weten niet in hoeverre dit een steekhoudende verklaring is. Tot zover lijkt er dus nog geen sluitende conclusie te zijn als het gaat om leeftijdseffecten in het onderzoek naar aanspreekvormen. Een tweetal onderzoeken laat helemaal geen leeftijdseffect zien, terwijl in twee andere onderzoeken een opvallend leeftijdseffect aanwezig is: jongeren worden liever met u aangesproken en ouderen liever met jij. Vooralsnog is het dan ook de verwachting dat ouderen inderdaad liever met jij aangesproken worden en dat jongeren de voorkeur geven aan u. 2.3.2 Medium en relevantie Omdat er uiteenlopende resultaten naar voren kwamen uit eerder onderzoek, vroegen Jansen en Janssen (2005) zich af of er wel een relatie bestaat tussen aanspreekvormen en tekstwaardering en als deze er is, door welke factoren de relatie beïnvloed wordt. Om deze vraag te kunnen beantwoorden hebben zij onderzoek gedaan naar de mate waarin de waardering van aanspreekvormen in functionele teksten afhankelijk is van het medium en de instemming met het in de tekst gegeven advies. Zij hebben hiervoor de postbus51-folders van De Vries (2004, in: Jansen & Janssen, 2005) nogmaals gebruikt, waarbij van alle tekstversies ook een webversie werd gemaakt. Zij concludeerden dat de waardering voor aanspreekvormen niet afhankelijk is van het medium en het mensen dus niet uitmaakt op welke manier de teksten aangeboden worden (op papier dan wel op scherm). Wat wel van belang bleek, was de mate van instemming met de gegeven adviezen in de tekst. Hoe meer lezers instemden met de adviezen, hoe hoger het gebruik van u werd gewaardeerd. Wanneer de lezers de adviezen niet of matig relevant vonden, maakte de aanspreekvorm niet veel uit. Opmerkelijk was dat er geen leeftijdseffect zichtbaar was; beide groepen deelden de voorkeur voor u bij instemming met het advies. De onderzoekers verwachtten een tegengestelde uitkomst, namelijk dat jij beter gewaardeerd zou worden omdat instemming met een advies aangeeft een bepaalde verwantschap met
9
de auteur te hebben. De verklaring kan zijn dat u nog steeds de beste keuze is ten opzichte van vreemden en dat u de afstand behoudt tussen de verschillende belangen van schrijver en lezer. Brand (2005) gaat in haar doctoraalscriptie verder met het idee dat de voorkeur voor een aanspreekvorm terug te voeren is op een afstand tussen schrijver en lezer. Zij heeft daarom onderzoek gedaan naar de vraag in hoeverre de waardering van aanspreekvormen afhankelijk is van de mate waarin een tekst via een duidelijk appèl dicht bij de lezer komt. Voor haar onderzoek heeft Brand gebruik gemaakt van een brochure over orgaandonatie; een bewuste keuze omdat het onderwerp van de brochure op iedereen evenveel van toepassing moest zijn. Bij de brochure was een antwoordstrook gevoegd waarmee mensen aan konden geven donor te willen worden, wat de tekst dus minder vrijblijvend maakte voor de lezer. Brand concludeert dat lezers een voorkeur hebben voor het gebruik van u ten opzichte van jij en dat het verschil in waardering voor een aanspreekvorm toeneemt naarmate een tekst dichterbij komt en een appèl doet op de lezer. U blijkt hierbij meer gewenst dan jij. Omdat in veel onderzoeken gebruik is gemaakt van eenzijdige communicatie, heeft Jansen (2011) een onderzoek gedaan naar meerzijdige communicatie. Hij heeft onderzocht welke aanspreekvorm het
meest
wordt
gewaardeerd
in
een
interactionele
zakelijke
setting
van
klantenservicecommunicatie. Hij concludeerde dat lezers nauwelijks aandacht besteden aan aanspreekvormen in e-mail en dat het ze niet uitmaakt of ze worden aangesproken met u of jij. Ook factoren als leeftijd en e-mailervaring bleken niet van invloed op de waardering van aanspreekvormen. De tot nu toe besproken literatuur laat een divers beeld zien. De eerder uitgesproken verwachting dat medium een mogelijke verklaring zou zijn voor het gevonden leeftijdseffect in het onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004), wordt door Jansen en Janssen (2005) niet bevestigd. Zij tonen aan dat instemming met adviezen in een tekst wel van invloed is, u lijkt dan beter gewaardeerd te worden door zowel jongeren als ouderen. Brand (2005) concludeert dat naarmate een tekst dichterbij komt, u beter wordt gewaardeerd. Deze uitkomsten lijken dus redelijk met elkaar in overeenstemming te zijn. Jansen (2011) daarentegen vindt geen enkel effect van aanspreekvormen op de tekstwaardering, het lijkt mensen helemaal niet uit te maken hoe ze worden aangesproken. 2.4 Sollicitatiebrieven Uit de literatuur blijkt dat het niet eenvoudig is om effecten te vinden in de waardering van aanspreekvormen en dat waardering sterk afhangt van het soort tekst waarmee het onderzoek wordt uitgevoerd. Tot nu toe is er met name onderzoek verricht naar informatieve teksten, zoals in het onderzoek van Brand (2005) en Jansen en Janssen (2005). Ook zijn er enkele onderzoekers geweest die zich gericht hebben op de sollicitatiebrief, behorend bij de persuasieve teksten. Hierbij is gekeken naar de invloed van spelfouten op tekstwaardering, op overtuigingskracht en op het imago van de 10
zender en niet naar een eventuele invloed van aanspreekvormen en medium (Rijk, 2008; Van Wijngaarden, 2011). Voor offline sollicitatiebrieven (per post verstuurde brieven) bestaan er veel boeken met conventies voor het schrijven van een brief. Voor online brieven (per mail verstuurde brieven) bestaan er echter nog nauwelijks conventies, terwijl uit onderzoek wel is gebleken dat brieven en e-mails van elkaar verschillen in taalgebruik. Het is dus relevant om online sollicitatiebrieven te onderzoeken, zodat ook hiervoor conventies opgesteld kunnen worden. Tevens kunnen de brieven dan op een juiste wijze beantwoorden aan hun doel: de ontvanger overtuigen om de sollicitant uit te nodigen voor een gesprek (Gillaerts, 2003). 2.4.1 Structuur Renkema (2010) noemt in de bekende Schrijfwijzer de algemene conventies voor een brief. Normaliter begint een brief met de gegevens van de afzender, waarna de gegevens van de geadresseerde volgen. Vervolgens worden de zogenaamde briefgegevens weergegeven: plaats, datum en kenmerk. Daarna volgen de aanhef, de inhoud van de brief, de afsluiting en eventuele overige kwesties zoals bijlagen. Voor elk onderdeel van de brief bestaan bepaalde regels waarvan het wenselijk is dat de schrijver deze opvolgt. Renkema merkt op dat er voor brieven die per e-mail worden verstuurd minder strenge conventies bestaan dan voor brieven die per post worden verstuurd. Gillaerts (2003) heeft een analyse uitgevoerd op diverse sollicitatiebrieven om te onderzoeken welke briefstructuur het positiefste effect heeft op de ontvanger. Hierbij is hij uitgegaan van een standaard retorische structuur, opgesteld door Bhatia (1993, in: Gillaerts 2003). Deze structuur kent zeven onderdelen. Bij de eerste stap probeert de sollicitant geloofwaardigheid te verwerven door te verwijzen naar zijn belangrijkste kwaliteit. Vervolgens introduceert hij/zij zichzelf. Een derde onderdeel van de structuur is het motiveren waarom de brief is verstuurd. Vervolgens wordt er verwezen naar bijgevoegde documenten en wordt er expliciet gesolliciteerd naar de functie. De zesde stap is het gebruiken van tactieken om de ontvanger enigszins onder druk te zetten, waarna als laatste stap de brief op een beleefde manier beëindigd wordt. Op grond van de beleefdheidstheorie en de positie waarin de sollicitant verkeert, valt het te verwachten dat, zeker gezien de zesde stap, de sollicitant hoe dan ook beleefd moet blijven. Ook Gillaerts merkt dit op; de sollicitant verkeert bij het zesde aspect niet in de positie om sterke druk uit te oefenen, de zender en ontvanger staan immers niet in gelijke verhouding met elkaar. Van de sollicitant wordt dus verwacht dat hij rekening houdt met de sociale context en dat hij zichzelf in de goede positie plaatst ten opzichte van de ontvanger. 2.4.2 Imago van de zender Na het analyseren van veertig brieven concludeerde Gillaerts (2003) dat structuur zeker van invloed is op de waardering van sollicitatiebrieven. Hoe meer stappen uit het structuurplan gevolgd worden, hoe positiever de brieven gewaardeerd worden. Tegelijkertijd noemt Gillaerts hierbij dat niet alle 11
stappen even belangrijk zijn. De belangrijkste stap zou stap twee zijn: het introduceren. Hoe een sollicitant zichzelf introduceert hangt nauw samen met het beeld dat de ontvanger van hem krijgt. Als sollicitant geef je dus een bepaald imago af door de manier waarop je jezelf in de brief naar voren laat komen. O’Keefe (2002) beschrijft imago als de manier waarop je als zender door de ontvanger wordt waargenomen. Anders gezegd: het beeld dat anderen van jou krijgen. Eén onderdeel van imago is volgens O’Keefe de geloofwaardigheid van de zender. Onderzoek van McCroskey en Teven (1999) laat zien dat betrouwbaarheid, welwillendheid en competentie belangrijke voorspellers zijn van geloofwaardigheid en O’Keefe (2002) stelt dat er diverse factoren zijn die de geloofwaardigheid (negatief) kunnen beïnvloeden. Een factor die door hem wordt genoemd is de aanwezigheid van haperingen in de presentatie. Denk hierbij aan slordigheden bij het schrijven. In het kader van dit onderzoek kan er ook gedacht worden aan het taalgebruik van de zender. Lezers baseren verwachtingen over bijvoorbeeld taalgebruik op hun inschatting van de zender, waardoor taalgebruik dus van invloed kan zijn op de geloofwaardigheid van de zender (Burgoon, Pauls Denning & Roberts, 2002). Tevens heeft een negatief beeld van de zender bij de ontvanger volgens Petty en Cacioppo (1986) invloed op de overtuigingskracht en het doel van de tekst. Het kan voor de ontvanger verschil uitmaken wanneer de schrijver zegt: ‘de baan lijkt me echt super tof’ in plaats van ‘de baan spreekt mij erg aan’. Het tweede is wellicht overtuigender dan het eerste en komt naar alle waarschijnlijkheid ook serieuzer over. Wanneer de ontvanger een brief ontvangt met de eerste tekst, bestaat de mogelijkheid dat de zender minder serieus wordt genomen omdat de zender het niet zo nauw lijkt te nemen met de beleefdheid. Ook door het gebruiken van bepaalde aanspreekvormen kun je als sollicitant een bepaald beeld af geven, wellicht zonder het zelf in de gaten te hebben. Denk hierbij aan het gebruik van ‘Hoi Piet Vermeer’ in plaats van ‘Geachte meneer Vermeer’. Aangezien het niet bekend is of er bij de beoordeling van het imago van de zender ook onderscheid is tussen ouderen en jongeren, wordt er op basis van de eerder besproken literatuur over leeftijdsverschillen verwacht dat formele aanspreekvormen voor jongeren een positief effect hebben op het imago van de zender en dat voor ouderen informele aanspreekvormen een positief effect hebben op het imago van de zender. 2.4.3 Online vs. offline sollicitatiebrieven Iets wat de laatste jaren steeds meer een trend wordt, is het online solliciteren. Van oudsher was het de gewoonte dat een sollicitatiebrief per post werd verstuurd, maar tegenwoordig zie je steeds vaker dat een bedrijf vraagt om de sollicitatie online in te sturen. Redenen hiervoor kunnen verschillen en elk bedrijf zal er dan ook zijn eigen voordeel in zien (denk hierbij aan de eerder beschreven voor- en nadelen van e-mailen en briefpost). Renkema (2010) noemt in zijn Schrijfwijzer dat er voor brieven die per e-mail worden verstuurd minder strenge conventies gelden dan voor brieven die per post worden verstuurd. Datum en plaats hoeven niet in de brief vermeld te worden, want in veel gevallen regelt het computersysteem dat voor 12
je. Op het eerste gezicht zou je dan ook kunnen verwachten dat er niet zoveel verschillen zichtbaar zijn tussen een online en een offline brief. De werkelijkheid bewijst echter het tegendeel. Waar bij offline brieven vaak nog zichtbaar is dat de zender er echt tijd in heeft gestoken, is bij online sollicitatiebrieven de kwaliteit een stuk slechter (Struye, 2007 in: Van Hulle 2007). Struye, HR-officer bij Randstad, merkt op dat de mentaliteit van het e-mailen in alle andere vormen van communicatie is doorgedrongen en dat dat dus ook zijn weerslag heeft op sollicitatiebrieven. Vaak bevatten online sollicitatiebrieven aanzienlijk meer taalfouten dan offline sollicitatiebrieven en wordt er populairder en informeler taalgebruik gebruikt. Een kanttekening hierbij is dat de bevindingen van Struye met name gebaseerd zijn op (eigen) ervaring en niet op puur wetenschappelijk onderzoek. Dergelijke taalfouten hebben echter wel invloed op het imago van de zender, zo bleek uit onderzoek van Jansen (2010). Hij concludeerde dat taalfouten voornamelijk invloed hebben wanneer de schrijver frequent van een taalregel afwijkt. In het boek van Den Draak (2011), waar een recruiter aan het woord is, wordt geconcludeerd dat populair taalgebruik een afknapper is en dat tutoyeren niet gewenst is. Tegelijkertijd wordt de kanttekening gemaakt dat sommigen makkelijker worden in het accepteren van jij als aanspreekvorm. 2.5 Onderzoeksvragen en hypotheses Het theoretisch overzicht laat zien dat er duidelijke verschillen zijn aan te wijzen tussen e-mails en brieven. Voor e-mails gelden weinig richtlijnen, waardoor zij vaker dan brieven informele taal en persoonlijke en informele afkortingen kennen (Gimenez, 2000). Ook beginnen veel e-mails niet met een formele opening en wordt in een aantal gevallen de brief niet met een groet afgesloten (Gains, 1998). Daarnaast bleek vanuit de beleefdheidstheorie dat het in elke manier van converseren belangrijk is rekening te houden met de context waarbinnen de interactie wordt gevoerd en met de mate waarin de gesprekspartners elkaar kennen (Holmes, 2008). Toegepast op het domein van de sollicitatiebrief betekent dit dat de zender in de meeste gevallen niet bekend is met de ontvanger en dat de ontvanger het waarschijnlijk op prijs zal stellen wanneer er in de brief een bepaalde distantie is tussen de zender en de ontvanger. Naast het feit dat de zender en ontvanger elkaar niet kennen is er sprake van een zakelijke context, die ook enige distantie met zich meebrengt. Deze distantie kan tot uitdrukking komen door bijvoorbeeld het gebruik van u in plaats van jij en het gebruik van formele taal. De verwachting is dan ook dat een formele brief beter gewaardeerd wordt door de ontvanger dan een informele brief. Over het gebruik van u versus jij bestaan diverse opvattingen, zoals al naar voren kwam in paragraaf 2.3.1. Onderzoek heeft wisselende resultaten opgeleverd als het gaat om de waardering van aanspreekvormen. In een aantal situaties lijken ouderen de voorkeur te geven aan jij in plaats van aan het verwachte u en waarderen jongeren het gebruik van u beter in plaats van jij (Van Zalk & Jansen, 2004). In sommige situaties worden helemaal geen verschillen gevonden tussen ouderen en jongeren 13
en soms is het zo dat wanneer een tekst dichtbij komt, ouderen en jongeren u in gelijke mate waarderen. In het licht van dit onderzoek wordt, op basis van Van Zalk en Jansen (2004), verwacht dat ouderen de voorkeur geven aan jij en jongeren aan u. Met de aanspreekvormen en het taalgebruik kan de zender niet alleen distantie uitdrukken, maar geeft hij tegelijkertijd een bepaald beeld van zichzelf af. Wanneer iemand aangeeft een net persoon te zijn en dat vervolgens niet in zijn brief terug laat zien, leidt dat tot een negatiever imago van de zender. Daar staat tegenover dat wanneer een zender formeel taalgebruik hanteert en een nette brief schrijft, hij waarschijnlijk een positief imago creëert bij de ontvanger van de brief. Burgoon, Pauls Denning en Roberts (2002) concludeerden immers dat lezers verwachtingen over bijvoorbeeld taalgebruik baseren op hun inschatting van de zender. Tevens werd door Petty en Cacioppo (1986) geconcludeerd dat een negatief beeld van de zender bij de ontvanger invloed heeft op de overtuigingskracht en het doel van de tekst. Dit leidt tot de verwachting dat formeel taalgebruik een positief effect heeft op het imago van de zender, omdat een positief beeld van de zender bij de ontvanger een goede invloed zou hebben op de overtuigingkracht van de tekst. Om vast te kunnen stellen of bovengenoemde verwachtingen juist zijn, is onderzoek uitgevoerd met als hoofdvraag: Wat is de invloed van taalgebruik en aanspreekvorm op de waardering van online sollicitatiebrieven? Daarnaast is er één subvraag : -
In hoeverre is leeftijd van invloed op de waardering van een online sollicitatiebrief?
De volgende hypotheses zullen getoetst worden: H1: Een formele online sollicitatiebrief wordt beter gewaardeerd dan een informele online sollicitatiebrief. H2a: Formele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven worden door jongeren beter gewaardeerd dan informele aanspreekvormen. H2b: Informele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven worden door ouderen beter gewaardeerd dan formele aanspreekvormen. H3: Een formele online sollicitatiebrief heeft een positief effect op het imago van de zender. H4a: Formele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven hebben voor jongeren een positiever effect op het imago van de zender dan informele aanspreekvormen. H4b: Informele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven hebben voor ouderen een positiever effect op het imago van de zender dan formele aanspreekvormen. In dit onderzoek wordt de richtlijn gehanteerd dat u geldt als formeel en jij als informeel. 14
3 Methode 3.1 Onderzoeksopzet Om de bovenstaande hypotheses te kunnen toetsen en de onderzoeksvragen te beantwoorden is een experimenteel onderzoek uitgevoerd. In het onderzoek zaten drie onafhankelijke variabelen: de aanspreekvormen(u/jij), de leeftijd van de ontvanger en het taalgebruik (formeel/informeel). De proefpersonen kregen diverse brieven te lezen, waarna zij vragen beantwoordden over de afhankelijke variabelen tekstwaardering en het imago van de zender. De manipulatie van taalgebruik en aanspreekvorm betrof een binnenproefpersoonontwerp, terwijl de manipulatie van leeftijd een tussenproefpersoonontwerp was. Voor het onderzoek werden alleen online sollicitatiebrieven gebruikt.
3.2 Onderzoeksmateriaal Het materiaal voor dit onderzoek bestond uit vier sollicitatiebrieven met een ongeveer gelijke lengte. De brieven hadden alle vier alinea’s en een afsluitende zin waarin de ontvanger werd aangespoord de zender van de brief uit te nodigen voor een gesprek. Van elke brief zijn vier versies gemaakt: -
Een formele tekst met formele aanspreekvormen
-
Een formele tekst met informele aanspreekvormen
-
Een informele tekst met formele aanspreekvormen
-
Een informele tekst met informele aanspreekvormen
Een formele brief staat hierbij voor een indirecte manier van schrijven, een informele brief staat voor een directe manier van schrijven (Heerink, 2007). Beide manieren van schrijven hebben meerdere kenmerken. Informeel taalgebruik is doorgaans spontaan en familiair, wat gevolgen heeft voor onder andere het woordgebruik (Van Thienen & Schollaert, 2000). Heerink (2007) beschrijft dat informeel taalgebruik spreektaalkenmerken bevat, er vaker je/jij wordt gebruikt en dat er minder afstandelijk wordt geformuleerd. Wanneer Heerink het heeft over spreektaalkenmerken doelt hij bijvoorbeeld op zinnen die met en beginnen. Ook grammaticaal onvolledige zinnen (bijvoorbeeld zinnen zonder werkwoord) zijn volgens hem een kenmerk van spreektaal. Heerink noemt dat spreektaalkenmerken steeds vaker in de schrijftaal worden opgenomen en algemeen worden geaccepteerd. Dit gebeurt volgens hem vooral onder invloed van reclameteksten, die doorgaans goede voorbeelden zijn van spreektaal. Informeel taalgebruik is dus directer dan formeel taalgebruik. Vergelijk de zinnen Doe je het raam dicht? en Zou u zo vriendelijk willen zijn het raam te sluiten? Hier tegenover staat het formele taalgebruik, dat zich volgens Houët (2002) kenmerkt door ouderwetse woorden en lange, vaak ingewikkelde zinnen. Ook worden er daarin vaak onpersoonlijke formuleringen gebruikt en zijn de zinnen indirecter, zoals 15
ook beschreven door Heerink (2007). In het boek van Houët (2002) is een top-12 opgenomen van formele woorden, met daarbij de ‘gewone’ varianten genoemd. Enkele voorbeelden uit deze top-12: aangaande (over), alsmede (en, ook), betreffende (over), bijgaand (hierbij), tevens (ook), omtrent (over), derhalve (daarom, dus), inzake (over). Naast bovengenoemde kenmerken wordt door Braas en De Schepper (2007) opgemerkt dat in formele teksten ook vaak gebruik wordt gemaakt van de lijdende vorm. De lijdende vorm kenmerkt zich door een constructie met ‘worden’. Wanneer de lijdende vorm wordt gebruikt, wordt de handelende persoon verhuld of minder benadrukt. Dit zorgt ervoor dat de tekst minder actief en minder persoonlijk wordt. Het verschil tussen de lijdende vorm en de bedrijvende vorm is te zien in de volgende zinnen: De vrouw wordt geslagen door de man en De man slaat de vrouw. In het eerste geval is er sprake van een lijdende vorm, in het tweede geval van een bedrijvende vorm. 3.2.1 Manipulatie De sollicitatiebrieven zijn gemanipuleerd op de hierboven beschreven kenmerken van formeel respectievelijk informeel taalgebruik en op formele versus informele aanspreekvormen. De hierna genoemde voorbeelden komen uit de sollicitatiebrief die is geschreven voor de functie van advocaat, tenzij anders is vermeld. In de hiervoor gegeven beschrijving werd duidelijk dat formeel taalgebruik indirecter is dan informeel taalgebruik. In de brieven zijn hiervan diverse voorbeelden zichtbaar. Vergelijk de zinnen ‘hierbij bericht ik u dat ik graag in aanmerking kom om in deze vacature te mogen worden benoemd’(formele brief) en ‘hierbij bericht ik je dat ik solliciteer voor deze functie’ (informele brief). In de eerste zin wordt met een ingewikkelde formulering hetzelfde bedoeld als met de directe formulering in de tweede zin. Een ander voorbeeld zijn de zinnen ‘graag zou ik worden uitgenodigd om in een gesprek de samenwerkingsmogelijkheden met u door te spreken’ (formele brief) en ‘graag licht ik het bovenstaande persoonlijk aan u toe’(informele brief). Er zijn nog meer voorbeelden te noemen, maar deze twee vergelijkingen laten zien dat in de informele brieven zonder omhaal van woorden werd gesproken, terwijl de formele zinnen veel indirecter geformuleerd zijn. Doorgaans kenmerkte het verschil zich door het gebruik van ‘ik zou graag willen’ in een formele brief en het gebruik van ‘ik wil’ in een informele brief. Alle sollicitatiebrieven zijn te vinden in bijlage A tot en met D. Houët (2002) merkt op dat formeel taalgebruik lange en vaak ingewikkelde zinnen bevat en dat er ook vaak onpersoonlijk taalgebruik wordt gehanteerd. Uit de bovengenoemde voorbeelden is al af te leiden dat de formele zinnen langer en ingewikkelder zijn dan de informele zinnen. Tevens noemt Houët een top-12 van formele woorden. Om het onderscheid tussen de formele en de informele brieven zo groot mogelijk te maken, is zoveel mogelijk geprobeerd om de formele woorden in de brieven te verwerken. De zin ‘tot nu toe heb ik alleen gewerkt voor particulieren en het lijkt me 16
derhalve bijzonder interessant om tevens aan het werk te gaan voor ondernemers’ bevat twee woorden uit de top-12 van Houët. Tevens en derhalve zijn in deze zin vervangers van de woorden ook en daarom. Zie ook de zin ‘uw bedrijf spreekt mij bijzonder aan, daar het zich richt op zowel ondernemers als particulieren’. Daar is hier in de plaats gekomen van omdat. Een ander kenmerk, genoemd door Braas en De Schepper (2007), was het gebruik van de lijdende vorm in formele teksten. Bij het opstellen van de brieven bleek dit kenmerk lastig toe te passen, omdat er in de brief vooral eigenschappen worden genoemd en toegelicht. Slechts een enkele keer is de lijdende vorm toegepast, bijvoorbeeld in de zin ‘graag word ik door u uitgenodigd om het bovenstaande in een persoonlijk gesprek nader aan u toe te lichten’. (Dit voorbeeld komt uit de sollicitatiebrief die is geschreven voor de functie van verpleegkundige.) Een vierde kenmerk waarop de formele en informele brieven van elkaar verschillen, was het gebruik van de werkwoordstijden en -wijzen. In zowel de formele als de informele brieven werd er gebruik gemaakt van de onvoltooid tegenwoordige tijd, zoals blijkt uit de zin ‘uit de vacature blijkt dat uw bedrijf jong en dynamisch is’. Ook de onvoltooid verleden tijd werd gebruikt, evenals de voltooid tegenwoordige tijd. Het bleek echter dat, waar er in de formele brief een voltooid tegenwoordige tijd gebruikt werd, er in de informele brief soms een onvoltooid verleden tijd werd gebruikt. Dit blijkt uit de volgende vergelijking: ‘afgelopen zaterdag heb ik met u gesproken (…)’ en ‘afgelopen zaterdag kwam ik u tegen (…)’. Daarnaast werden er in de formele brieven meer infinitieven gebruikt dan in de informele brieven. Waar in de formele brief stond ‘(…) om in deze vacature te mogen worden benoemd’, stond er in de informele brief ‘hierbij bericht ik je dat ik solliciteer voor deze functie’. Daarnaast was er in de formele brieven een enkele keer sprake van een vervangend infinitief, zoals in de zin ‘de ervaring die ik tot dusver heb mogen opdoen (…)’. Een vervangend infinitief is een onbepaalde wijs die gebruikt wordt wanneer je eigenlijk een voltooid deelwoord zou verwachten (Vandeweghe, 2004). In de informele brieven komt deze werkwoordswijze niet voor. Het vijfde en laatste verschil tussen de brieven was het gebruik van werkwoorden en naamwoorden. Op de plaats waar in een formele brief een naamwoord werd gebruikt, werd in een informele brief vaak een werkwoord gebruikt. Dit is te illustreren aan de hand van het volgende voorbeeld: ‘Vorige week las ik in de Ars Aequi uw advertentie (…)’ en ‘vorige week las ik in de Ars Aequi dat u op zoek bent naar (…)’. ‘Advertentie’ werd in de informele brief weergegeven als ‘op zoek zijn naar’. Wat betreft het taalgebruik zijn de brieven uiteindelijk op vijf punten gemanipuleerd: de lengte van de zinnen, de woordkeuze, de lijdende versus de actieve vorm, het gebruik van de werkwoordswijzen en het gebruik van een naamwoord versus het gebruik van een werkwoord. Daarnaast was er de manipulatie met betrekking tot de aanspreekvorm.
17
3.2.2 Structuur Uiteindelijk zijn er van alle brieven vier versies geschreven, waardoor het materiaal in totaal uit zestien brieven bestond. Elke proefpersoon heeft vier brieven beoordeeld, van elke functie één brief. Brief 1 was een sollicitatiebrief gericht aan een advocatenkantoor, waarin de zender solliciteerde naar de functie van advocaat. Brief 2 was bestemd voor een kantoor gespecialiseerd in belastingadvies, waar een vacature was voor de functie van belastingadviseur. In de derde brief werd gesolliciteerd naar de functie van marketing consultant en de vierde brief reageerde op een vacature van een ziekenhuis voor de functie van gynaecologieverpleegkundige. In alle brieven worden bedrijven genoemd waar de sollicitant tot het moment van schrijven werkt. Net als in het experiment van Kloet, Renkema en Van Wijk (2003) is ervoor gekozen om niet-bestaande bedrijven te noemen, zodat een eventuele attitude van de respondent geen rol kon spelen in de beoordeling van de brieven. Bij alle vier de brieven is het curriculum vitae weggelaten, omdat dit verder niet van belang was voor het onderzoek. De sollicitatiebrieven zijn qua structuur afgeleid van de brieven die gebruikt zijn in het onderzoek van Van Wijngaarden (2011). In de eerste alinea wordt genoemd op welke manier de sollicitant in aanraking is gekomen met de vacature. Vervolgens wordt in de tweede alinea informatie gegeven over de scholing en eventuele werkervaring van de sollicitant. De derde alinea noemt enkele capaciteiten van de sollicitant en ten slotte wordt in de vierde alinea uitgewerkt waarom de sollicitant naar zijn mening geschikt is voor de betreffende functie. De laatste zin spoort de ontvanger aan om de sollicitant uit te nodigen voor een sollicitatiegesprek. Om te voorkomen dat een eventueel waarderingsverschil tussen de vier brieven veroorzaakt zou kunne worden door te veel verschillen in de structuur, is de opbouw zoveel mogelijk gelijk gehouden. Ook de opmaak van de brieven was hetzelfde. 3.3 Proefpersonen De sollicitatiebrieven zijn gelezen en beoordeeld door 105 proefpersonen. De proefpersonen waren niet bevoegd om sollicitatiebrieven te beoordelen en zijn dus willekeurig benaderd. Van alle proefpersonen was 52,4 procent man en 47,6 procent vrouw. Voor het onderzoek zijn de proefpersonen gesplitst in twee groepen, gebaseerd op leeftijd. De groep met jongeren was qua leeftijd vergelijkbaar met de groep jongeren uit het onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004), de groep ouderen bevatte hogere leeftijden dan de groep ouderen uit het onderzoek van de genoemde onderzoekers. De eerste groep in dit onderzoek bestond uit 54 personen, waarvan de minimumleeftijd 18 jaar was en de maximumleeftijd 28 jaar. Hiervan was 38,9 procent man en 61,1 procent vrouw. De meerderheid van de proefpersonen had als hoogst afgeronde opleiding het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs (38,9 procent). Op de tweede plaats volgde het wetenschappelijk onderwijs (25,9 procent) en als derde het hoger beroepsonderwijs (18,5 procent). Overige 18
proefpersonen rondden alleen middelbaar beroepsonderwijs (3,7 procent), algemeen voortgezet onderwijs (11,1 procent) of voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs (1,9 procent) af. De tweede groep proefpersonen bestond uit 51 proefpersonen. De leeftijden in deze groep liepen uiteen van 45 jaar tot 72 jaar. Van deze groep was 66,7 procent man en 33,3 procent vrouw. Bijna de helft van de proefpersonen had als hoogst afgeronde opleiding het hoger beroepsonderwijs (43,1 procent). Op de tweede plaats volgde het wetenschappelijk onderwijs (27,5 procent). 19,6 procent heeft het middelbaar beroepsonderwijs afgerond. Slechts 9,8 procent heeft alleen het algemeen voortgezet onderwijs of het voorbereidend wetenschappelijk onderwijs afgerond. 3.4 Design De afhankelijke variabelen in het onderzoek werden bevraagd met een vragenlijst die bestond uit zeventien vragen. De vragenlijst was voor alle briefversies gelijk en is met betrekking tot de vragen over tekstwaardering afgeleid van de vragenlijst die is gebruikt door Van Wijngaarden (2011). De vragen over het imago van de zender zijn afgeleid uit onderzoek van McCroskey en Teven (1999). De proefpersonen werd gevraagd hun mening te geven op een aantal stellingen met betrekking tot de sollicitatiebrieven. Op deze stellingen kon geantwoord worden op een zevenpunts Likertschaal van helemaal mee oneens tot helemaal mee eens. Om automatisch antwoorden te voorkomen is ervoor gekozen de stellingen gerandomiseerd aan te bieden. De afhankelijke variabele tekstwaardering werd bevraagd met twaalf vragen over de aantrekkelijkheid, de geloofwaardigheid en begrijpelijkheid van de tekst. Van elk aspect wordt hieronder een voorbeeld genoemd: Ik vind de sollicitatiebrief interessant
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Ik vind de sollicitatiebrief overtuigend
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Ik vind de sollicitatiebrief duidelijk
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Om te peilen hoe de proefpersonen het imago van de zender beoordeelden waren er in de vragenlijst vier vragen opgenomen. Een voorbeeld hiervan: De schrijver is betrouwbaar
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Om te controleren of de proefpersonen de gemanipuleerde brief daadwerkelijk formeel dan wel informeel vonden, werd de volgende vraag gesteld: Ik vind de sollicitatiebrief formeel
Helemaal mee oneens
19
0000000
Helemaal mee eens
Voordat de proefpersonen begonnen met het onderzoek, werd hen gevraagd enkele algemene vragen te beantwoorden. Dit waren vragen met betrekking tot geslacht, leeftijd en opleidingsniveau. De complete vragenlijst is te vinden in bijlage E. 3.5 Procedure Proefpersonen zijn online benaderd om de vragenlijst in te vullen. Een groot deel van de proefpersonen heeft een mail ontvangen met daarin de vraag of zij mee wilden werken aan een onderzoek over sollicitatiebrieven voor Tilburg University. Daarnaast is er een bericht op Facebook geplaatst met de vraag of mensen de vragenlijst in wilden vullen. Wanneer mensen mee wilden werken aan het onderzoek konden zij de meegestuurde link van het onderzoek openen, waarna er een korte instructie verscheen. Deze luidde als volgt: ‘U gaat zo deelnemen aan een onderzoek van Tilburg University. U krijgt eerst enkele algemene vragen. Na het beantwoorden van deze vragen volgen er vier sollicitatiebrieven. Lees deze goed. Bij elke brief hoort een vragenlijst. Voor dit onderzoek gaat het om uw persoonlijke mening; er zijn geen goede of foute antwoorden. Denk bij het invullen van de vragen niet te lang na, het gaat om uw eerste indruk. Het onderzoek is volledig anoniem en duurt ongeveer 20 minuten. Hartelijk dank voor uw medewerking!’ Wanneer de proefpersonen op het pijltje klikten om verder te gaan verscheen de eerste sollicitatiebrief. Na het lezen hiervan kon er doorgeklikt worden om verder te gaan, waarna de eerste vragenlijst verscheen. Deze procedure was hetzelfde voor de overige drie brieven. Aan het einde van het onderzoek verscheen de tekst ‘Wij danken u voor de tijd die u aan deze enquête hebt besteed. Uw reactie is opgeslagen.’ Hierna kon de enquête worden afgesloten. 3.6 Betrouwbaarheid van de vragen Voordat de hypotheses zijn getoetst is de betrouwbaarheid van alle vragen gemeten. Uit deze analyse kon worden geconcludeerd dat de samenhang tussen de vragen groot was en dat er daardoor dus een hoge betrouwbaarheidsindex was (Alpha = .94). Ook is er per brief gekeken naar de betrouwbaarheid van de vragen per tekstwaarderingsitem. Dit wil zeggen dat voor elke brief de betrouwbaarheid is gemeten van de vragen die betrekking hadden op begrijpelijkheid, op geloofwaardigheid, op aantrekkelijkheid en ook op het imago van de zender. Voor alle vragen was de Alpha minimaal .82. Dit betekent dat de vragen binnen elk item voldoende samenhang vertonen. Bij het toetsen is de gemiddelde somscore gebruikt van de tekstwaarderingsitems per brief, dus per brief het gemiddelde van de vragen over begrijpelijkheid, over geloofwaardigheid en over aantrekkelijkheid. Ook is de gemiddelde somscore gebruikt van de vragen over het imago van de zender.
20
4 Resultaten Zoals zal blijken worden de resultaten per brief besproken. Dit heeft te maken met het feit dat er tijdens de dataverzameling iets mis is gegaan met het randomiseren van de brieven, waardoor de proefpersonen niet, zoals de bedoeling was, vier verschillende varianten hebben gelezen. Wel betrof elke brief een sollicitatie voor een verschillende functie. De significante resultaten zijn in de tabel gemarkeerd weergegeven. 4.1 Waardering van een online sollicitatiebrief Om te onderzoeken hoe formele en informele online sollicitatiebrieven worden gewaardeerd en of er verschillen bestaan tussen deze waardering, is een ANOVA (één-weg variantieanalyse) uitgevoerd. Tabel 1 laat de resultaten zien van de oordelen op begrijpelijkheid, aantrekkelijkheid en geloofwaardigheid van de formele en informele brieven. In het geval van brief 1 werd er geen effect gevonden van taalgebruik en aanspreekvorm op de tekstwaardering. Voor de begrijpelijkheid van de brief gold (F(1,103) = 1.67, p = .20). Voor de aantrekkelijkheid gold (F(1,103) = .20, p = .65) en voor de geloofwaardigheid (F(1.103) = .22, p = .64). Ook bij brief 2 was er geen effect zichtbaar van de afhankelijke variabelen op de verschillende onderdelen van tekstwaardering: begrijpelijkheid (F(1,103) = .94, p = .33), aantrekkelijkheid (F(1,103) = .03, p = .86) en geloofwaardigheid (F(1,103) = .09, p = .77). Hoewel brief 1 en 2 geen significantie lieten zien, toonde de evaluatie van de waardering van brief 3 een significantie op het construct begrijpelijkheid: (F(1,103) = 4.14, p <.05). Dit betekende dat, in het geval van brief 3, formele online sollicitatiebrieven hoger scoorden op begrijpelijkheid dan informele online sollicitatiebrieven. De andere constructen toonden geen significantie: aantrekkelijkheid (F(1,103) = .32, p = .57) en geloofwaardigheid (F(1,103) = .48, p = .49). Brief 4 liet evenmin een effect zien van de afhankelijke variabelen: begrijpelijkheid (F(1,103) = 1.07, p = .30), aantrekkelijkheid (F(1,103) = 1.41, p = .24) en geloofwaardigheid (F(1,103) = .38, p = .54). Tabel 1. Waardering van de formele (F) en informele (I) online sollicitatiebrieven (gemiddelden en standaarddeviaties, 1 = negatieve waardering, 7 = positieve waardering). Brief 1 Begrijpelijkheid Aantrekkelijkheid Geloofwaardigheid
Brief 2
Brief 3
Brief 4
F
I
F
I
F
I
F
I
3.50
2.98
3.31
2.98
3.81
3.02
3.80
3.40
(2.17)
(1.94)
(1.85)
(1.65)
(2.14)
(1.83)
(1.96)
(1.97)
3.78
3.66
4.16
4.21
4.48
4.33
4.97
4.70
(1.30)
(1.39)
(1.53)
(1.48)
(1.45)
(1.32)
(1.15)
(1.19)
4.74
4.64
4.80
4.87
5.03
4.88
5.33
5.24
(1.15)
(1.13)
(1.13)
(1.16)
(1.14)
(1.06)
(.85)
(.76)
21
4.2 De invloed van aanspreekvormen op tekstwaardering Bij het onderzoeken van de invloed van aanspreekvormen op tekstwaardering was er, op basis van de literatuur, een onderscheid gemaakt tussen de oordelen van ouderen en de oordelen van jongeren. In tabel 2, 3 en 4 zijn de resultaten te vinden die tot stand gekomen zijn met een ANOVA. Tabel 2 laat de gemiddelde waardering zien op het construct begrijpelijkheid, tabel 3 laat deze zien voor het construct aantrekkelijkheid en tabel 4 toont de gemiddelde waardering voor het construct geloofwaardigheid. In het geval van brief 1 werd er een effect zichtbaar op begrijpelijkheid (F(1,52) = 81.70, p <.001) en aantrekkelijkheid (F(1,52) = 20.55, p <.001). Dit hield in dat voor jongeren brief 1 met formele aanspreekvormen begrijpelijker en aantrekkelijker was dan brief 1 met informele aanspreekvormen. Voor geloofwaardigheid gold (F(1,52) = 2.50 = .12), wat dus betekent dat het effect niet significant was. Ook voor brief 2 gold een significantie op begrijpelijkheid (F(1,52) = 57.35, p <.001) en aantrekkelijkheid (F(1,52) = 4.29, p <.05). Evenals voor brief 1 kan dus over brief 2 gezegd worden dat jongeren de brief met formele aanspreekvormen aantrekkelijker en begrijpelijker vonden dan de brief met informele aanspreekvormen. Geloofwaardigheid liet geen significantie zien: (F(1,52) = 2.12, p = .15). Brief 3 liet hetzelfde patroon van significantie zien als de eerdere twee brieven. Voor begrijpelijkheid gold (F(1,52) = 85.25, p <.001), voor aantrekkelijkheid (F(1,52) = 5.43, p <.001). Dit betekende opnieuw dat de versie met formele aanspreekvormen begrijpelijker en aantrekkelijker werd gevonden dan de versie met informele aanspreekvormen. Geloofwaardigheid toonde wederom geen significantie: (F(1,52) = .59, p = .45). Brief 4 liet een ander patroon zien. Het enige construct dat hier significantie toonde, was begrijpelijkheid (F(1,52) = 37.76, p <.001). Dit betekende dat de brief met formele aanspreekvormen begrijpelijker werd gevonden dan de brief met informele aanspreekvormen, maar dus niet per se als aantrekkelijker of geloofwaardiger werd gezien. Aantrekkelijkheid en geloofwaardigheid lieten net geen effect zien van de afhankelijke variabelen: (F(1,52) = 3.20, p = .08) en (F(1,52) = 3.68, p = .06). De resultaten van de oudere respondentgroep lieten veelal hetzelfde patroon zien als de resultaten van de jongeren. Brief 1 liet een significantie zien op begrijpelijkheid en aantrekkelijkheid: (F(1,49) = 21.24, p <.001) en (F(1,49) = 10.31, p <.005). Voor geloofwaardigheid gold (F(1,49) = .63, p = .43). Ook de resultaten bij brief 2 toonden significantie op begrijpelijkheid en aantrekkelijkheid. Hiervoor gold respectievelijk (F(1,49) = 19.43, p <.001) en (F(1,49) = 5.95, p <.025). Geloofwaardigheid liet geen effect zien: (F(1,49) = 1.31, p = .26). Bij de derde brief werd er wederom een effect gevonden op begrijpelijkheid en aantrekkelijkheid, (F(1,49) = 30.86, p <.001) en (F(1,49) = 10.26, p <.005). Geloofwaardigheid was net niet significant: (F(1,49) = 3.45, p = .07). De significante effecten betekenden dat voor ouderen de formele aanspreekvormen in de brieven 1, 2 en 3 begrijpelijker en aantrekkelijker werden gevonden dan de informele aanspreekvormen in de brieven. De vierde en laatste brief toonde alleen significantie op begrijpelijkheid: (F(1,49) = 22.45, p <.001) en niet op aantrekkelijkheid (F(1,49) = 2.53, p = .12) en geloofwaardigheid (F(1,49) = 2.55, p = .12). Dit toonde aan 22
dat ouderen de formele aanspreekvormen in brief 4 begrijpelijker vonden dan de informele aanspreekvormen. Tabel 2. Waardering van de formele (FA) en informele (IA) aanspreekvormen door jongeren en ouderen op het construct begrijpelijkheid (gemiddelden en standaarddeviaties, 1 = negatieve waardering, 7 = positieve waardering). Brief 1
Brief 2
Brief 3
Brief 4
FA
IA
FA
IA
FA
IA
FA
IA
5.26
1.74
4.61
2.00
5.14
1.81
5.22
2.63
jongeren
(1.38)
(1.48)
(4.44)
(1.10)
(1.41)
(1.23)
(1.40)
(1.69)
Begrijpelijkheid
4.00
2.03
3.97
2.14
4.54
2.19
4.27
2.20
ouderen
(1.69)
(1.34)
(1.64)
(1.21)
(1.79)
(1.21)
(1.97)
(.96)
Begrijpelijkheid
Tabel 3. Waardering van de formele (FA) en informele (IA) aanspreekvormen door jongeren en ouderen op het construct aantrekkelijkheid (gemiddelden en standaarddeviaties, 1 = negatieve waardering, 7 = positieve waardering). Brief 1 FA IA
Brief 2 FA IA
Brief 3 FA IA
Brief 4 FA IA
Aantrekkelijkheid
4.66
3.12
4.70
3.81
4.81
3.92
5.12
4.53
jongeren
(1.27)
(1.23)
(1.47)
(1.60)
(1.25)
(1.55)
(1.19)
(1.24)
Aantrekkelijkheid
4.06
3.07
4.59
3.66
5.00
3.92
5.08
4.59
(1.04)
(1.15)
(1.24)
(1.47)
(1.08)
(1.31)
(1.10)
(1.08)
ouderen
Tabel 4. Waardering van de formele (FA) en informele (IA) aanspreekvormen door jongeren en ouderen op het construct geloofwaardigheid (gemiddelden en standaarddeviaties, 1 = negatieve waardering, 7 = positieve waardering). Brief 1 FA
IA
Brief 2 FA IA
Brief 3 FA IA
Brief 4 FA IA
Geloofwaardigheid
5.09
4.62
5.11
4.70
5.17
4.96
5.52
5.14
jongeren
(1.12)
(1.07)
(.91)
(1.09)
(.94)
(1.06)
(.68)
(.77)
Geloofwaardigheid
4.65
4.39
4.97
4.57
5.16
4.55
5.43
5.05
ouderen
(1.26)
(1.05)
(1.19)
(1.34)
(1.07)
(1.25)
(.95)
(.75)
4.3 De invloed van formaliteit op het imago van de zender Er is in het onderzoek niet alleen gekeken naar de invloed van de onafhankelijke variabelen op tekstwaardering, maar ook naar de invloed van formaliteit op het imago van de zender. Tabel 5 toont het gemiddelde van de waardering voor de formele brieven en de informele brieven. De brieven lieten 23
op dit punt geen significant effect zien. Voor brief 1 gold (F(1,103) = .02, p = .90), voor brief 2 (F(1,103) = 1.11, p = .30), voor brief 3 (F(1,103) = .21, p = .65) en voor brief 4 (F(1,103) = 2.41, p = .12). Tabel 5. Oordeel over het imago van de zender voor de formele (F) en informele (I) brieven (gemiddelden en standaarddeviaties, 1 = negatieve waardering, 7 = positieve waardering). Brief 1
Imago van de zender
Brief 2
Brief 3
Brief 4
F
I
F
I
F
I
F
I
3.57
3.60
3.95
4.25
4.33
4.20
4.90
4.55
(1.33)
(1.30)
(1.43)
(1.44)
(1.38)
(1.42)
(1.22)
(1.10)
4.4 De invloed van aanspreekvormen op het imago van de zender Voor deze analyse is gekeken naar de mate waarin het gebruik van u of jij invloed heeft gehad op het imago van de zender. Tabel 6 laat de gemiddelde waardering zien zoals die is gegeven door jongeren en ouderen. Voor de jongeren gold dat brief 1 een significant verschil liet zien: (F(1,53) = 11.83, p <.005). De resultaten van brief 2 waren net niet significant, hiervoor gold (F(1,53) = 3.29, p = .08). Ook brief 3 liet geen significantie zien, (F(1,53) = 3.66, p = .06), maar brief 4 daarentegen wel: (F(1,53) = 8.43, p <.01). Bovenstaande resultaten betekenden dat de formele aanspreekvormen in de brieven 1 en 4 voor jongeren een positiever effect hadden op het imago van de zender dan de informele aanspreekvormen. Voor wat betreft de oudere respondentgroep, werd er in het geval van brief 1 een effect gevonden van aanspreekvorm op het imago van de zender: (F(1,49) = 4.61, p <.05). De resultaten van brief 2 lieten geen effect zien (F(1,49) = 2.44, p = .13). De resultaten van brief 3 daarentegen toonden wel een effect, namelijk (F(1,49) = 7.36, p <.01). De manipulaties in brief 4 ten slotte lieten geen effect zien: (F(1,49) = .96, p = .33). Tabel 6. De waardering van de formele (FA) en informele (IA) aanspreekvormen door jongeren en ouderen, gemeten voor het imago van de zender (gemiddelden en standaarddeviaties, 1 = negatieve waardering, 7 = positieve waardering). Brief 1
Brief 2
Brief 3
Brief 4
FA
IA
FA
IA
FA
IA
FA
IA
Imago van de
4.28
3.08
4.47
3.77
4.54
3.85
5.09
4.26
zender door
(1.33)
(1.22)
(1.23)
(1.52)
(1.20)
(1.44)
(.96)
(1.14)
Imago van de
3.85
3.15
4.41
3.78
4.88
3.84
4.93
4.60
zender door
(1.16)
(1.18)
(1.46)
(1.38)
(1.13)
(1.53)
(1.14)
(1.29)
jongeren
ouderen 24
5 Conclusie Centraal in dit onderzoek stond de vraag: Wat is de invloed van taalgebruik en aanspreekvorm op de waardering van online sollicitatiebrieven? Daarnaast was er nog een subvraag: In hoeverre is leeftijd van invloed op de waardering van een online sollicitatiebrief? Om antwoord te kunnen geven op de hoofd- en de subvraag zijn er een viertal hypotheses opgesteld. De hypotheses zullen hieronder besproken worden, gekoppeld aan de resultaten van het onderzoek. Hypothese 1 stelde dat een formele online sollicitatiebrief beter wordt gewaardeerd dan een informele online sollicitatiebrief. Deze hypothese werd door de resultaten echter niet bevestigd. De resultaten lieten, met uitzondering van brief 3, geen significant effect zien op de diverse constructen. Bij de resultaten van brief 3 was er een effect zichtbaar op het construct begrijpelijkheid, wat betekende dat de formele versie van brief 3 begrijpelijker werd gevonden dan de informele versie. Dit is echter geen algemeen patroon: de overige resultaten toonden niet aan dat een formele online sollicitatiebrief beter werd gewaardeerd dan een informele online sollicitatiebrief. De hypothese dient daarom verworpen te worden. De tweede hypothese was opgesplitst, omdat het de verwachting was dat de resultaten van jongeren anders zouden zijn dan die van ouderen. Als het gaat om de jongeren, was het de verwachting dat formele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven beter gewaardeerd zouden worden dan informele aanspreekvormen. De resultaten lieten een redelijk evenredig beeld zien. Voor de brieven 1, 2 en 3 gold dat de formele aanspreekvormen begrijpelijker en aantrekkelijker werden gevonden dan de informele aanspreekvormen. De resultaten van het construct geloofwaardigheid lieten geen enkele significantie zien. Uit de resultaten van brief 4 bleek dat de formele aanspreekvormen wel begrijpelijker waren dan de informele aanspreekvormen, maar niet aantrekkelijker of geloofwaardiger. In hypothese 2b werd gesteld dat informele aanspreekvormen door ouderen beter gewaardeerd zouden worden dan informele aanspreekvormen. De resultaten lieten hier hetzelfde patroon zien als de resultaten bij de jonge respondentgroep. Ook door de ouderen werden bij de brieven 1, 2 en 3 de formele aanspreekvormen begrijpelijker en aantrekkelijker gevonden dan de informele aanspreekvormen en werden bij brief 4 de formele aanspreekvormen begrijpelijker gevonden dan de informele aanspreekvormen. Hypothese 2a kan dus deels bevestigd worden, hypothese 2b dient verworpen te worden. De resultaten lieten wel een significant effect zien, maar niet in de verwachte richting. Het onderzoek richtte zich niet alleen op tekstwaardering, maar er is ook gekeken naar de invloed van de stijl van de verschillende sollicitatiebrieven op het imago van de zender. Er waren twee soorten brieven: een formele en een informele sollicitatiebrief. De hypothese was dat een formele online sollicitatiebrief een positief effect zou hebben op het imago van de zender, maar dit werd niet door de resultaten bevestigd; geen enkel resultaat toonde een significant effect. Deze derde hypothese dient dan ook verworpen te worden. 25
De vierde en laatste hypothese is, evenals de tweede, opgesplitst naar leeftijdscategorie. Hypothese 4a stelde dat formele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven voor jongeren een positiever effect hebben op het imago van de zender dan informele aanspreekvormen. De resultaten hierbij toonden aan dat voor de brieven 1 en 4 de formele aanspreekvormen een positief effect hadden op het imago van de zender. Voor de brieven 2 en 3 was geen effect zichtbaar. In hypothese 4b werd gesteld dat informele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven voor ouderen een positiever effect hebben op het imago van de zender dan formele aanspreekvormen. De resultaten lieten hierbij zien dat de formele aanspreekvormen in brief 1 en 3 een positief effect hadden op het imago van de zender, en dat er voor de brieven 2 en 4 geen effect zichtbaar was. Op basis van de resultaten kan hypothese 4a deels bevestigd worden en dient hypothese 4b verworpen te worden. Er was bij de ouderen wel een significant effect zichtbaar, maar dit effect was precies het tegenovergestelde van de verwachting.
26
6 Discussie In dit onderzoek is gekeken naar de invloed van taalgebruik, aanspreekvorm en leeftijd op de tekstwaardering en het imago van de zender bij online sollicitatiebrieven. Dit alles om antwoord te kunnen geven op de vraag: Wat is de invloed van taalgebruik en aanspreekvorm op de waardering van online sollicitatiebrieven? De resultaten van het onderzoek laten een tweeledig beeld zien. Hierdoor kan er geen eenduidig antwoord gegeven worden op de hoofdvraag van het onderzoek. Enerzijds is er namelijk een effect gevonden van aanspreekvormen, anderzijds laat de stijl van de brieven geen effect zien. Allereerst was het de verwachting dat een formele online sollicitatiebrief beter gewaardeerd zou worden dan een informele online sollicitatiebrief. Deze verwachting was onder andere gebaseerd op de beleefdheidstheorie van Brown en Levinson (1987) en op de gedachte van Holmes (2008) dat er bij een interactie rekening gehouden moet worden met de context waarbinnen de interactie wordt gevoerd. Naarmate de gesprekspartners verder van elkaar afstaan, elkaar niet goed kennen, lijkt het logisch dat beide gesprekspartners elkaar beleefd benaderen. In de context van een sollicitatie is het zeker het geval dat de gesprekspartners onbekend zijn voor elkaar; vaak kennen werkgever en sollicitant elkaar niet. De verwachtingen die er waren op dit punt zijn echter niet uitgekomen. De resultaten lieten geen significante effecten zien, waardoor er niet gesteld kan worden dat een formele online sollicitatiebrief beter gewaardeerd wordt dan een informele online sollicitatiebrief. Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat het verschil tussen de formele en de informele brieven niet groot genoeg was om onderscheidend te zijn. Per brief waren er diverse verschillen aangebracht, zoals verschillen in woordkeuze en in lengte van de zinnen. Wellicht is het de proefpersonen helemaal niet opgevallen dat er verschillen waren tussen de formele en de informele brieven, al laten de gemiddelden wel zien dat de formele brieven een hogere waardering kregen op de zevenpuntsschaal dan de informele brieven. De verschillen hiertussen waren echter niet significant, en mogen daarom ook niet als zodanig worden behandeld. Het verdient dan ook aanbeveling om verder onderzoek te doen naar de verschillen tussen formeel en informeel taalgebruik, ook om andere onderzoekers een basis te bieden bij het creëren van eventueel onderzoeksmateriaal. Voor het huidige onderzoek is de manipulatie formeel/informeel geoperationaliseerd in vijf teksteigenschappen, te weten de lengte van de zinnen, de woordkeuze, de lijdende versus de actieve vorm, het gebruik van de werkwoordswijzen en het gebruik van een naamwoord versus het gebruik van een werkwoord. De keuze hiervoor is tot stand gekomen op basis van diverse literatuur. De lijst met deze vijf teksteigenschappen is echter niet gegarandeerd volledig, waardoor uitbreiding voor de hand ligt. Hiervoor is, zoals genoemd, verder onderzoek nodig. Wellicht is het goed als voor een dergelijk onderzoek tekstgenres worden gebruikt die lijnrecht tegenover elkaar staan als het gaat om formaliteit dan wel informaliteit (bijvoorbeeld een beleidsrapport versus een artikel in een populair tijdschrift). Deze teksten dienen met elkaar vergeleken te worden, zodat er een duidelijk beeld kan 27
ontstaan over wat nu de precieze verschillen zijn die een formele tekst formeel maken en een informele tekst informeel. Op basis van hypothese 2a was het de verwachting dat jongeren formele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven beter zouden waarderen dan informele aanspreekvormen in online sollicitatiebrieven, hypothese 2b stelde het tegenovergestelde. Van Zalk en Jansen (2004) vonden in hun onderzoek een leeftijdseffect: ouderen gaven de voorkeur aan je, jongeren werden liever met u aangesproken. Jansen en Janssen (2005) daarentegen vonden helemaal geen leeftijdseffect. De resultaten van het huidige onderzoek komen niet overeen met de bevindingen van Van Zalk en Jansen (2004), maar ook niet met de bevindingen van Jansen en Janssen (2005). Hoewel niet alle resultaten een significant effect lieten zien, bleek dat over het algemeen gold dat de formele aanspreekvormen door jongeren én ouderen begrijpelijker en aantrekkelijker werden gevonden dan de informele aanspreekvormen. Er kan dus gezegd worden dat er een algemene voorkeur is voor het gebruik van u boven jij in online sollicitatiebrieven, en dat het daarbij niet uitmaakt of iemand jong of oud is. Een mogelijke verklaring voor de verschillen tussen dit onderzoek en eerder onderzoek zou kunnen zijn dat, ongeacht of de brief online of offline verstuurd wordt, een sollicitatiebrief tot het genre behoort dat een zekere ‘status’ heeft. Wellicht blijft het vooralsnog ongehoord om in een sollicitatiebrief de mogelijk toekomstige werkgever met jij aan te spreken, en is een zekere afstand gewenst. Voor alle brieven en leeftijdscategorieën gold dat een effect uitbleef op het construct geloofwaardigheid. Een mogelijke verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat de sollicitant zich in de brief te duidelijk profileerde en dat deze zelfpresentatie misschien te zelfverzekerd overkwam om nog geloofwaardig te kunnen zijn. Het klopt ook wel dat er in de brieven een grote nadruk lag op de kwaliteiten van de sollicitant, maar dit was ook juist op basis van onderzoek van Gillaerts (2003), die aangaf dat er diverse voordelen zijn voor de zender wanneer deze een positief beeld van zichzelf creëert. Om te onderzoeken welk soort brief (formeel/informeel) geloofwaardiger wordt geacht, zou er een onderzoek gedaan kunnen worden met sollicitatiebrieven die minder profilerend zijn. Hiervoor zou dezelfde opzet gebruikt kunnen worden als in dit onderzoek, al zou het aan te raden zijn als er explicietere verschillen gemanipuleerd kunnen worden als het gaat om formeel en informeel taalgebruik. Naast dat er bij alle brieven een effect uitbleef op het construct geloofwaardigheid, viel op dat bij de oudere respondentgroep een effect uitbleef op het construct aantrekkelijkheid bij brief 4. Wellicht waren de formele aanspreekvormen in de context van de brief alsnog te informeel om aantrekkelijk te kunnen zijn en was er daarom deze opmerkelijke uitzondering. Op basis van onderzoek van Petty en Cacioppo (1986) en O’Keefe (2002) werd verwacht dat een formele online sollicitatiebrief een positiever effect zou hebben op het imago van de zender dan een informele online sollicitatiebrief. Een negatief beeld van de zender bij de ontvanger heeft invloed op de overtuigingskracht en het doel van de tekst en kan de mening over de zender beïnvloeden. Uit de resultaten van het onderzoek bleken echter geen significante effecten en de hypothese kan dan ook 28
niet bevestigd worden. De eerder genoemde verklaring dat de verschillen tussen het formele en informele taalgebruik niet groot genoeg waren, kan ook hier worden aangedragen. Tevens kan het uitblijven van resultaten te maken hebben met het feit dat de respondenten de sollicitant niet zelf hoefden aan te nemen en dat ze zich daardoor wellicht minder goed in de situatie in konden leven. In vervolgonderzoek zou dan ook exact hetzelfde onderzoek uitgevoerd kunnen worden, alleen dan onder een groep respondenten die bevoegd is om sollicitatiebrieven te beoordelen en mensen aan te nemen. De kans is groot dat een dergelijk onderzoek een ander resultatenbeeld laat zien dan het huidige onderzoek. De laatste en vierde hypothese had betrekking op de waardering van aanspreekvormen in relatie tot het imago van de zender. Aangezien het niet bekend is of er bij de beoordeling van het imago van de zender ook onderscheid is tussen ouderen en jongeren, is op basis van het eerder genoemde onderzoek van Van Zalk en Jansen (2004) verondersteld dat er een verschil zou zijn tussen jongeren en ouderen. Voor jongeren zouden formele aanspreekvormen een positief effect hebben op het imago van de zender, voor ouderen zouden juist informele aanspreekvormen een positief effect hebben. Uit de resultaten bleek dat voor jongeren de formele aanspreekvormen in brief 1 en 4 een positiever effect hadden op het imago van de zender dan de informele aanspreekvormen, voor de ouderen gold dat de formele aanspreekvormen in brief 1 en 3 een positiever effect hadden op het imago van de zender. Hypothese 4a met betrekking tot de oordelen van jongeren is dus deels bevestigd, hypothese 4b is verworpen. Evenals bij hypothese 2 laten de resultaten van de oudere respondentgroep een tegengesteld effect zien, waardoor ook hier de verklaring zou kunnen zijn dat de sollicitatiebrief een tekstgenre is dat nog steeds formaliteit verlangt. Wat echter opvalt, is dat voor beide respondentgroepen brief 2 geen significant effect liet zien. Het is lastig hiervoor een verklaring te geven, evenals voor de vraag waarom er een verschil is tussen ouderen en jongeren als het gaat om de waardering van brief 3 en 4. Het kan zijn dat in de oudere respondentgroep meer mannen zaten en dat deze zich meer betrokken voelden bij het beroep van marketing consultant dan bij het beroep van verpleegkundige, of dat jongeren zich juist meer in konden leven in de brief van de verpleegkundige. Algeheel geldt dat de functies waarnaar werd gesolliciteerd functies waren waarvoor minimaal een hbo-opleiding was vereist. Dit kan van invloed zijn geweest op het wel of niet waarderen van formeel taalgebruik. In deze discussie werd al eerder genoemd dat het noodzakelijk is verder onderzoek te doen naar de verschillen tussen formeel en informeel taalgebruik. In het huidige onderzoek zijn de sollicitatiebrieven gemanipuleerd op vijf verschillende punten, maar zonder resultaat. Wellicht zijn er componenten over het hoofd gezien, die wel resultaat op hadden kunnen leveren. Een ander kritiekpunt is het feit dat er tijdens de dataverzameling iets mis is gegaan met de randomisatie van het onderzoeksmateriaal. Het onderzoek zou daarom nogmaals uitgevoerd kunnen worden, maar dan met een perfecte randomisatie. Idealiter houdt dit in dat iedere proefpersoon van elke functie één versie krijgt en zo uiteindelijk alle vier de varianten gelezen heeft. Ook zou het onderzoek nogmaals 29
uitgevoerd kunnen worden met extremere manipulaties (en perfecte randomisatie). De manipulaties in het huidige onderzoek zijn bescheiden te noemen. Een voorbeeld van een extremere manipulatie is hee gast! Kan ik effe bij je langskomen voor een praatje? Dergelijke manipulaties leveren wellicht weer andere resultaten op die tot nieuw inzicht kunnen leiden. Concluderend kan gesteld worden dat aanspreekvormen zeker van invloed zijn op de waardering van online sollicitatiebrieven, maar dat er hierbij geen leeftijdseffect zichtbaar is. Ouderen en jongeren volgen in dit onderzoek veelal hetzelfde patroon, waardoor de discussie over aanspreekvormen zoals deze is besproken in de literatuur nog steeds geen duidelijke wending heeft genomen. Wat betreft het taalgebruik kan geconcludeerd worden dat er in dit onderzoek geen invloed zichtbaar was van taalgebruik op de waardering van online sollicitatiebrieven, en dat hier dan ook verder onderzoek naar verricht dient te worden.
30
Literatuur Braas, C., & Schepper, A. de (2007). Formuleren. Groningen/Houten: Wolters-Noordhoff bv. Brand, M. (2005). “Sorry, maar je komt nu echt te dichtbij…” Een onderzoek naar het effect van aanspreekvormen in teksten die een duidelijk appèl doen op de lezer (Doctoraalscriptie Communicatiekunde). Geraadpleegd op http://igitur-archive.library.uu.nl/student-theses/2006-0324-082637/UUindex.html Brown, P., & Levinson, S.C. (1987). Politeness. Some universals in language usage. Cambridge: Cambridge University Press. Burgoon. M., Pauls Denning, V., & Roberts, L. (2002). Language expectancy theory. In Dillard, J.P. & Pfau, M. (Eds.), The persuasion handbook, Developments in theory and practice (p. 117-136). Thousand Oaks, CA: Sage. Crystal, D. (2001). Language and the Internet. Cambridge University Press. Draak, E. den (2011). Spring eruit met je sollicitatiebrief. Delft: Eburon. Gains, J. (1998) Electronic mail – A new style of communication or just a new medium? English for Special Purposes, 18, 81-101. Gillaerts, P. (2003). A textlinguistic and genological approach to the letters of application. Journal of Linguistics, 31, 105-117. Gimenez, J. C. (2000). Business email communication: some emerging tendencies in register. English for Special Purposes, 19, 237-251 Goffman, E. (1959). The presentation of self in everyday life. New York: The Overlook Press. Grice, H.P. (1975). Logic and conversation. In P. Cole & J.L. Morgan (Eds.), Syntax and Semantics: Vol. 3. Speech acts (41-85). New York: Academic Press. Heerink, M. (2007). Praktische schrijfgids. Amsterdam: Pearson Education.
31
Holmes, J. (2008). An introduction to sociolinguistics. Harlow: Pearson Education Limited. Houët, H. (2002). Kramers stijlgids.. Nieuwegein: Hentenaar Boek. Hulle,
J.
van
(2007).
Bedrijf
zoekt
foutloze
sollicitatiebrief
m/v.
Geraadpleegd
op:
http://taalschrift.org/reportage/001517.html Huls, E. (2001). Dilemma’s in menselijke interactie. Utrecht: Lemma. Hooff, B. van den (1997). Incorporating electronic mail. Adoption, Use and Effects of Electronic Mail in Organizations. Dissertatie Universiteit van Amsterdam. Amsterdam: Otto Cramwinkel. Intermediair.
(2007).
De
do’s
en
don’ts
van
online
solliciteren.
Geraadpleegd
op:
http://www.intermediair.nl/carriere/cv-en-sollicitatie/cv-en-sollicitatiebrief/de-dos-en-donts-vanonline-solliciteren. Jansen, F. (2010). Onkunde wordt bestraft. Het effect van systematisch gemaakte afwijkingen van de standaardtaal op de waardering van direct-mailbrieven. Neerlandistiek.nl, 2, 1-39. Jansen, S. (2011). Aanspreken en e-mailinteractie. Een onderzoek naar aanspreekvormen in meerzijdige communicatie
(Masterscriptie
Communicatiestudies).
Geraadpleegd
op
http://igitur-
archive.library.uu.nl/student-theses/2011-0819-201012/eindversie%20verslag.pdf Jansen, F., & Janssen, D. (2005). U en je in postbus 51-folders. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 27, 214229. Janssen, D., & Jansen, F. (2008). Nieuw bericht! Over de opkomst van e-mail en de ondergang van de brief. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 30, 307-323. Janssen, D., Jansen, F., & Pater, G. de (2008). Wel moge het U bekomen. Hoe waarderen bevindelijke Nederlanders aanspreekvormen in teksten? Tijdschrift voor Taalbeheersing, 30, 157-173. Jong, J. de (2002). Zakelijk corresponderen: handboek voor de professionele brievenschrijver. Groningen: Wolters-Noordhoff.
32
Kloet, L., Renkema, J., & Wijk, C. van (2003). Waarom foutloos schrijven? Het effect van taalfouten op tekstwaardering, imago en overtuigingskracht. In L. van Waes, P. Cuvelier, G. Jacobs, & I. de Ridder (Eds.). Studies in Taalbeheersing, 270-279. Assen: Koninklijke Van Gorcum. Leek, F. (2012). De onvermijdelijke keuze: u of je. Een onderzoek naar aanspreekvormen in e-mailconversaties (Bachelorscriptie
Communicatiestudies).
Geraadpleegd
op
http://igitur-
archive.library.uu.nl/student-theses/2012-0907-200632/Masterscriptie_FeikeLeek_(def).pdf McCroskey, J.C. & Teven, J.J. (1999). Goodwill: A reexamination of the construct and its measurement. Communcation Monographs, 66, 90-103. O’Keefe, D.J. (2002). Persuasion. Theory & Research. London: Sage Publications. Panteli, N. (2002). Richness, power cues and email text. Information & management, 40, 75-86. Petty, R.E. & Cacioppo, J.T. (1986). Communication and persuasion: Central and peripheral routes to attitude change. New York: Springer-Verlag. Renkema, J. (2010). Schrijfwijzer. Den Haag: Sdu Uitgevers. Rijk, E. (2008). Dit vindt ik een belangrijk punt van een organisatie. Een experimenteel onderzoek naar het effect van spelfouten in sollicitatiebrieven en de etniciteit van de zender, op tekstwaardering, imago van de zender en overtuigingskracht
(Masterscriptie
Communicatiestudies).
Geraadpleegd
op
http://igitur-
archive.library.uu.nl/student-theses/2008-1219-201106/UUindex.html Thienen, K. van & Schollaert, R. (2000). Gewikt en gewogen. Evaluatie van communicatieve vaardigheden in het vreemdetalenonderwijs. Leuven/Apeldoorn: Garant Uitgevers. Vandeweghe, W. (2004). Grammatica van de Nederlandse zin. Antwerpen/Apeldoorn: Garant Uitgevers. Wijngaarden, M. van (2011). Het vermogen van de spelfoudt. Een experimenteel onderzoek naar de invloed van spelfouten in sollicitatiebrieven en sponsorbrieven op de tekstwaardering, overtuigingskracht en het imago van de zender
(Masterscriptie
Communicatiestudies).
Geraadpleegd
archive.library.uu.nl/student-theses/2011-0728-201028/Igitur.pdf
33
op
http://igitur-
Zalk, F. van & Jansen, F. (2004). Ze zeggen nog je tegen me. Leeftijdgebonden voorkeur voor aanspreekvormen in een persuasieve webtekst. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 26, 265-277.
34
Bijlage A: Sollicitatiebrief advocaat Formele tekst – formele aanspreekvorm Geachte heer Van Oost, Vorige week las ik in de Ars Aequi dat u een vacature heeft voor een ervaren advocaat familierecht. Hierbij bericht ik u dat ik graag in aanmerking kom om in deze vacature te mogen worden benoemd. Uw bedrijf spreekt mij bijzonder aan, daar u niet alleen particulieren maar ook ondernemers als cliënten hebt. Daardoor wordt het werk mijns inziens extra uitdagend. Tot nu toe heb ik alleen gewerkt voor particulieren en het lijkt me derhalve erg aantrekkelijk om tevens aan het werk te gaan voor ondernemers. Na het afronden van mijn studie Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Utrecht heb ik bij Lawson Advocaten als advocaat-stagiair gewerkt. Sindsdien ben ik advocaat bij hetzelfde bedrijf. Na een aantal goede jaren wil ik graag mijn kennis uitbreiden alsmede toepassen binnen een ander bedrijf. Ik vind een correcte toepassing van het recht erg belangrijk en wil daar ook voor strijden. De cliënt staat centraal en ik vind het belangrijk dat zijn belangen te allen tijde op een goede manier bepleit worden. De ervaring die ik tot dusver heb mogen opdoen kan ik goed gebruiken binnen uw bedrijf en zou ik graag verder willen ontwikkelen als het gaat om het werken met ondernemers. Uit de vacature blijkt dat uw bedrijf jong en dynamisch is en dat er veel waarde wordt gehecht aan een plezierige werksfeer. Een goede werksfeer is mijns inziens van groot belang, omdat cliënten deze sfeer ook proeven. Ik denk dan ook dat ik de geschikte persoon ben om uw team te versterken, daar ik al de nodige ervaring heb en bereid ben om mij verder te ontwikkelen. Tot nu toe heb ik mij voornamelijk beziggehouden met personen- en familierecht, wat goed past binnen uw huidige team. Graag zou ik worden uitgenodigd om in een gesprek de samenwerkingsmogelijkheden met u door te spreken. Hoogachtend, Anna van Dijke
35
Formele tekst – informele aanspreekvorm Beste Adriaan van Oost, Vorige week las ik in de Ars Aequi dat je een vacature hebt voor een ervaren advocaat familierecht. Hierbij bericht ik je dat ik graag in aanmerking kom om in deze vacature te mogen worden benoemd. Je bedrijf spreekt mij bijzonder aan, daar je niet alleen particulieren maar ook ondernemers als cliënten hebt. Daardoor wordt het werk mijns inziens extra uitdagend. Tot nu toe heb ik alleen gewerkt voor particulieren en het lijkt me derhalve erg aantrekkelijk om tevens aan het werk te gaan voor ondernemers. Na het afronden van mijn studie Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Utrecht heb ik bij Lawson Advocaten als advocaat-stagiair gewerkt. Sindsdien ben ik advocaat bij hetzelfde bedrijf. Na een aantal goede jaren wil ik graag mijn kennis uitbreiden alsmede toepassen binnen een ander bedrijf. Ik vind een correcte toepassing van het recht erg belangrijk en wil daar ook voor strijden. De cliënt staat centraal en ik vind het belangrijk dat zijn belangen te allen tijde op een goede manier bepleit worden. De ervaring die ik tot dusver heb mogen opdoen kan ik goed gebruiken binnen jouw bedrijf en zou ik graag verder willen ontwikkelen als het gaat om het werken met ondernemers. Uit de vacature blijkt dat jouw bedrijf jong en dynamisch is en dat er veel waarde wordt gehecht aan een plezierige werksfeer. Een goede werksfeer is mijns inziens van groot belang, omdat cliënten deze sfeer ook proeven. Ik denk dan ook dat ik de geschikte persoon ben om jouw team te versterken, daar ik al de nodige ervaring heb en bereid ben om mij verder te ontwikkelen. Tot nu toe heb ik mij voornamelijk beziggehouden met personen- en familierecht, wat goed past binnen je huidige team. Graag zou ik worden uitgenodigd om in een gesprek de samenwerkingsmogelijkheden met je door te spreken. Groet, Anna van Dijke
36
Informele tekst – informele aanspreekvorm Beste Adriaan van Oost, Vorige week las ik in de Ars Aequi dat je op zoek bent naar een ervaren advocaat familierecht. Hierbij bericht ik je dat ik solliciteer voor deze functie. Je bedrijf spreekt mij bijzonder aan, omdat je niet alleen particulieren maar ook ondernemers als klanten hebt. Daardoor wordt het werk naar mijn mening extra uitdagend. Tot nu toe heb ik alleen gewerkt voor particulieren en het lijkt me daarom erg aantrekkelijk om ook aan het werk te gaan voor ondernemers. Na het afronden van mijn studie Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Utrecht heb ik bij Lawson Advocaten als advocaat-stagiair gewerkt. Sindsdien ben ik advocaat bij hetzelfde bedrijf. Na een aantal goede jaren wil ik graag mijn kennis uitbreiden en toepassen binnen een ander bedrijf. Ik vind een goede toepassing van het recht erg belangrijk en wil daar ook voor strijden. De klant staat centraal en ik vind het belangrijk dat zijn belangen altijd op een goede manier verdedigd worden. De ervaring die ik tot nu toe heb opgedaan kan ik goed gebruiken binnen jouw bedrijf. Ook wil ik deze ervaring graag verder ontwikkelen als het gaat om het werken met ondernemers. Uit de vacature blijkt dat jouw bedrijf jong en dynamisch is en dat jullie een plezierige werksfeer belangrijk vinden. Een goede werksfeer is naar mijn mening erg belangrijk, omdat klanten deze sfeer ook proeven. Ik denk dan ook dat ik de perfecte persoon ben om jouw team te versterken, omdat ik al de nodige ervaring heb en bereid ben om mij verder te ontwikkelen. Tot nu toe heb ik mij vooral beziggehouden met personen- en familierecht, wat goed past binnen je huidige team. Graag licht ik het bovenstaande persoonlijk aan je toe. Groet, Anna van Dijke
37
Informele tekst – formele aanspreekvorm Geachte heer Van Oost, Vorige week las ik in de Ars Aequi dat u op zoek bent naar een ervaren advocaat familierecht. Hierbij bericht ik u dat ik solliciteer voor deze functie. Uw bedrijf spreekt mij bijzonder aan, omdat u niet alleen particulieren maar ook ondernemers als klanten hebt. Daardoor wordt het werk naar mijn mening extra uitdagend. Tot nu toe heb ik alleen gewerkt voor particulieren en het lijkt me daarom erg aantrekkelijk om ook aan het werk te gaan voor ondernemers. Na het afronden van mijn studie Rechtsgeleerdheid aan de Universiteit Utrecht heb ik bij Lawson Advocaten als advocaat-stagiair gewerkt. Sindsdien ben ik advocaat bij hetzelfde bedrijf. Na een aantal goede jaren wil ik graag mijn kennis uitbreiden en toepassen binnen een ander bedrijf. Ik vind een goede toepassing van het recht erg belangrijk en wil daar ook voor strijden. De klant staat centraal en ik vind het belangrijk dat zijn belangen altijd op een goede manier verdedigd worden. De ervaring die ik tot nu toe heb opgedaan kan ik goed gebruiken binnen uw bedrijf. Ook wil ik deze ervaring graag verder ontwikkelen als het gaat om het werken met ondernemers. Uit de vacature blijkt dat uw bedrijf jong en dynamisch is en dat jullie een plezierige werksfeer belangrijk vinden. Een goede werksfeer is naar mijn mening erg belangrijk, omdat klanten deze sfeer ook proeven. Ik denk dan ook dat ik de perfecte persoon ben om uw team te versterken, omdat ik al de nodige ervaring heb en bereid ben om mij verder te ontwikkelen. Tot nu toe heb ik mij vooral beziggehouden met personen- en familierecht, wat goed past binnen uw huidige team. Graag licht ik het bovenstaande persoonlijk aan u toe. Hoogachtend, Anna van Dijke
38
Bijlage B: sollicitatiebrief belastingadviseur Formele tekst – formele aanspreekvorm Geachte mevrouw Hoornaar, Na een aantal jaar bij hetzelfde bedrijf te hebben gewerkt, vind ik dat de tijd gekomen is voor een nieuwe uitdaging. Deze uitdaging zie ik in uw bedrijf, belangrijk als het gaat om belastingadvies. Ik zag uw advertentie voor de functie van belastingadviseur tijdens het lezen van het Financieele Dagblad en deze sprak mij terstond aan door de opmerkelijke vormgeving. Daar ik al een aantal jaar in de belastingadviesbranche werk, weet ik dat uw kantoor nationaal een goede naam heeft. Het lijkt me derhalve een grote eer om bij uw kantoor werkzaam te mogen zijn. Ik werk momenteel zes jaar bij Van Den Hoogh Advies, waar ik ben aangenomen na mijn studies Fiscaal Recht en Fiscale Economie. Binnen dit bedrijf houd ik mij voornamelijk bezig met belastingadvies op het gebied van overdrachtsbelasting en omzetbelasting. Hierbij zijn projectontwikkeling en het vormgeven van samenwerkingsverbanden belangrijke punten. Indien het nodig was, heb ik mijn cliënten ook verdedigd voor de belastingrechter. Ik ben een belastingadviseur die het buitengewoon waardeert om uitgedaagd te worden door het vak. Dit is mede de reden van mijn sollicitatie. Ik zou graag mijn kennis alsmede mijn ervaring in willen zetten binnen uw organisatie. Tevens denk ik dat er binnen uw organisatie diverse carrièremogelijkheden voor mij zijn, wat mede een reden is geweest om te solliciteren. Door alles wat ik tot nu toe heb geleerd ben ik een waardevolle toevoeging voor uw team van belastingadviseurs. Ik laat me niet afleiden door ingewikkelde belastingzaken, waardoor ik aan iedere cliënt het juiste belastingadvies kan geven. Dit is ook wat uw bedrijf wil: klaar staan voor iedereen, om wat voor belastingadvies het ook gaat. Graag word ik door u uitgenodigd om in een persoonlijk gesprek het bovenstaande nader toe te lichten. Hoogachtend, Ralph Verdoorn
39
Formele tekst – informele aanspreekvorm Beste Eline Hoornaar, Na een aantal jaar bij hetzelfde bedrijf te hebben gewerkt, vind ik dat de tijd gekomen is voor een nieuwe uitdaging. Deze uitdaging zie ik in jouw bedrijf, belangrijk als het gaat om belastingadvies. Ik zag je advertentie voor de functie van belastingadviseur tijdens het lezen van het Financieele Dagblad en deze sprak mij terstond aan door de opmerkelijke vormgeving. Daar ik al een aantal jaar in de belastingadviesbranche werk, weet ik dat je kantoor nationaal een goede naam heeft. Het lijkt me derhalve een grote eer om bij jouw kantoor werkzaam te mogen zijn. Ik werk momenteel zes jaar bij Van Den Hoogh Advies, waar ik ben aangenomen na mijn studies Fiscaal Recht en Fiscale Economie. Binnen dit bedrijf houd ik mij voornamelijk bezig met belastingadvies op het gebied van overdrachtsbelasting en omzetbelasting. Hierbij zijn projectontwikkeling en het vormgeven van samenwerkingsverbanden belangrijke punten. Indien het nodig was, heb ik mijn cliënten ook verdedigd voor de belastingrechter. Ik ben een belastingadviseur die het buitengewoon waardeert om uitgedaagd te worden door het vak. Dit is mede de reden van mijn sollicitatie. Ik zou graag mijn kennis alsmede mijn ervaring in willen zetten binnen jouw organisatie. Tevens denk ik dat er binnen jouw organisatie diverse carrièremogelijkheden voor mij zijn, wat mede een reden is geweest om te solliciteren. Door alles wat ik tot nu toe heb geleerd ben ik een waardevolle toevoeging voor jouw team van belastingadviseurs. Ik laat me niet afleiden door ingewikkelde belastingzaken, waardoor ik aan iedere cliënt het juiste belastingadvies kan geven. Dit is ook wat jouw bedrijf wil: klaar staan voor iedereen, om wat voor belastingadvies het ook gaat. Graag word ik door je uitgenodigd om in een persoonlijk gesprek het bovenstaande nader toe te lichten. Groet, Ralph Verdoorn
40
Informele tekst – informele aanspreekvorm Beste Eline Hoornaar, Na een aantal jaar bij hetzelfde bedrijf te hebben gewerkt, vind ik het hoog tijd voor een nieuwe uitdaging. Deze uitdaging zie ik in jouw bedrijf, belangrijk als het gaat om belastingadvies. Ik zag je advertentie voor de functie van belastingadviseur toen ik het Financieele Dagblad las en deze sprak mij gelijk aan door de opmerkelijke vormgeving. Aangezien ik al een aantal jaar in de belastingadviesbranche werk, weet ik dat je kantoor nationaal een goede naam heeft. Het lijkt me daarom een grote eer om bij jouw kantoor te werken. Ik werk nu zes jaar bij Van Den Hoogh Advies, waar ik ben aangenomen na mijn studies Fiscaal Recht en Fiscale Economie. Binnen dit bedrijf houd ik mij vooral bezig met belastingadvies op het gebied van overdrachtsbelasting en omzetbelasting. Hierbij zijn projectontwikkeling en het vormgeven van samenwerkingsverbanden belangrijke punten. Als het nodig is, verdedig ik mijn klanten ook voor de belastingrechter. Ik ben een belastingadviseur die het super leuk vindt om uitgedaagd te worden door het vak. Dit is dan ook een van de redenen dat ik solliciteer. Ik wil mijn kennis en ervaring graag inzetten binnen jouw organisatie. Ook denk ik dat er binnen jouw organisatie verschillende carrièremogelijkheden voor mij zijn, wat ook een reden is geweest om te solliciteren. Door alles wat ik tot nu toe heb opgestoken ben ik een waardevolle toevoeging voor jouw team van belastingadviseurs. Ik laat me niet van de wijs brengen door ingewikkelde belastingzaken, waardoor ik aan iedere klant het juiste belastingadvies kan geven. Dit is ook wat jouw bedrijf wil: klaar staan voor iedereen, om wat voor belastingadvies het ook gaat. Ik kom graag even bij je langs voor een persoonlijk gesprek. Groet, Ralph Verdoorn
41
Informele tekst – formele aanspreekvorm Geachte mevrouw Hoornaar, Na een aantal jaar bij hetzelfde bedrijf te hebben gewerkt, vind ik het hoog tijd voor een nieuwe uitdaging. Deze uitdaging zie ik in uw bedrijf, belangrijk als het gaat om belastingadvies. Ik zag uw advertentie voor de functie van belastingadviseur toen ik het Financieele Dagblad las en deze sprak mij gelijk aan door de opmerkelijke vormgeving. Aangezien ik al een aantal jaar in de belastingadviesbranche werk, weet ik dat uw kantoor nationaal een goede naam heeft. Het lijkt me daarom een grote eer om bij uw kantoor te werken. Ik werk nu zes jaar bij Van Den Hoogh Advies, waar ik ben aangenomen na mijn studies Fiscaal Recht en Fiscale Economie. Binnen dit bedrijf houd ik mij vooral bezig met belastingadvies op het gebied van overdrachtsbelasting en omzetbelasting. Hierbij zijn projectontwikkeling en het vormgeven van samenwerkingsverbanden belangrijke punten. Als het nodig is, verdedig ik mijn klanten ook voor de belastingrechter. Ik ben een belastingadviseur die het super leuk vindt om uitgedaagd te worden door het vak. Dit is dan ook een van de redenen dat ik solliciteer. Ik wil mijn kennis en ervaring graag inzetten binnen uw organisatie. Ook denk ik dat er binnen uw organisatie verschillende carrièremogelijkheden voor mij zijn, wat ook een reden is geweest om te solliciteren. Door alles wat ik tot nu toe heb opgestoken ben ik een waardevolle toevoeging voor uw team van belastingadviseurs. Ik laat me niet van de wijs brengen door ingewikkelde belastingzaken, waardoor ik aan iedere klant het juiste belastingadvies kan geven. Dit is ook wat uw bedrijf wil: klaar staan voor iedereen, om wat voor belastingadvies het ook gaat. Ik kom graag even bij u langs voor een persoonlijk gesprek. Hoogachtend, Ralph Verdoorn
42
Bijlage C: Sollicitatiebrief marketing consultant Formele tekst – formele aanspreekvorm Geachte meneer Van der Maas, Uit de advertentie blijkt dat uw bedrijf een vacature heeft voor een marketing consultant. Door middel van deze brief zou ik u er graag van willen overtuigen waarom ik die marketing consultant ben waar u een vacature voor heeft. Ik ben een consultant met veel ervaring en zou graag mijn talenten in willen zetten voor uw organisatie alsmede nieuwe vaardigheden willen ontwikkelen. Na de afronding van mijn studie Marketing Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam ben ik als consultant gaan werken bij DeMo Consultants. Hier houd ik mij bezig met het ontwikkelen van marketingplannen en ik ben met name verantwoordelijk voor het implementeren van het beleid omtrent social media. Daarnaast geef ik met enige regelmaat cursussen over het gebruik van social media. Het ontwikkelen van marketingplannen voor social media is iets dat lange tijd in de kinderschoenen stond, maar steeds meer bedrijven zien de kracht van social media. Deze bedrijven willen een marketingplan waarin social media centraal staan. Inmiddels heb ik veel ervaring kunnen opdoen omtrent social media en graag zou ik deze kennis voortaan toe willen passen binnen uw organisatie. Hoewel ik nog steeds met plezier werkzaam ben bij mijn huidige werkgever, ben ik op zoek naar een functie waarin ik mij verder zou kunnen ontplooien. Graag zou ik mijn vaardigheden verder willen ontwikkelen bij uw bedrijf. Mijns inziens biedt uw bedrijf hiervoor een goede mogelijkheid. Uw bedrijf onderscheidt zich in creativiteit en flexibiliteit en bestaat uit een team van jonge, ondernemende werknemers. Het lijkt me een uitdaging om binnen dit team te werken. Graag word ik door u uitgenodigd om het bovenstaande in een persoonlijk gesprek nader toe te lichten. Hoogachtend, Floris Kaptein
43
Formele tekst – informele aanspreekvorm Beste Tom van der Maas, Uit de advertentie blijkt dat jouw bedrijf een vacature heeft voor een marketing consultant. Door middel van deze brief zou ik je er graag van willen overtuigen waarom ik die marketing consultant ben waar jij een vacature voor hebt. Ik ben een consultant met veel ervaring en zou graag mijn talenten in willen zetten voor jouw organisatie alsmede nieuwe vaardigheden willen ontwikkelen. Na de afronding van mijn studie Marketing Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam ben ik als consultant gaan werken bij DeMo Consultants. Hier houd ik mij bezig met het ontwikkelen van marketingplannen en ik ben met name verantwoordelijk voor het implementeren van het beleid omtrent social media. Daarnaast geef ik met enige regelmaat cursussen over het gebruik van social media. Het ontwikkelen van marketingplannen voor social media is iets dat lange tijd in de kinderschoenen stond, maar steeds meer bedrijven zien de kracht van social media. Deze bedrijven willen een marketingplan waarin social steeds meer bedrijven zien de kracht van social media. Deze bedrijven willen een marketingplan waarin social media centraal staan. Inmiddels heb ik veel ervaring kunnen opdoen omtrent social media en graag zou ik deze kennis voortaan toe willen passen binnen jouw organisatie. Hoewel ik nog steeds met plezier werkzaam ben bij mijn huidige werkgever, ben ik op zoek naar een functie waarin ik mij verder zou kunnen ontplooien. Graag zou ik mijn vaardigheden verder willen ontwikkelen bij jouw bedrijf. Mijns inziens biedt jouw bedrijf hiervoor een goede mogelijkheid. Je bedrijf onderscheidt zich in creativiteit en flexibiliteit en bestaat uit een team van jonge, ondernemende werknemers. Het lijkt me een uitdaging om binnen dit team te werken. Graag word ik door je uitgenodigd om het bovenstaande in een persoonlijk gesprek nader toe te lichten. Groet, Floris Kaptein
44
Informele tekst – informele aanspreekvorm Beste Tom van der Maas, Uit de advertentie blijkt dat jouw bedrijf op zoek is naar een marketing consultant. Ik zal je er door middel van deze brief van overtuigen waarom ik die marketing consultant ben waar jij naar op zoek bent. Ik ben een consultant met veel ervaring. Ik wil graag mijn talenten inzetten voor jouw organisatie en nieuwe vaardigheden ontwikkelen. Nadat ik klaar was met mijn studie Marketing Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam ben ik als consultant gaan werken bij DeMo Consultants. Hier ontwikkel ik marketingplannen en ik ben vooral verantwoordelijk voor het doorvoeren van het beleid rondom social media. Daarnaast geef ik regelmatig cursussen over het gebruik van social media. Het ontwikkelen van marketingplannen voor social media is iets van de laatste jaren, maar steeds meer bedrijven zien de kracht van social media. Deze bedrijven willen een marketingplan waarin social media centraal staan. Ondertussen heb ik een schat aan ervaring opgedaan rondom social media. Graag pas ik deze kennis voortaan toe binnen jouw organisatie. Hoewel ik nog steeds met plezier bij mijn huidige werkgever werk, ben ik op zoek naar een functie waarin ik mij verder kan ontplooien. Graag wil ik mijn vaardigheden verder ontwikkelen bij jouw bedrijf. Naar mijn mening biedt jouw bedrijf hiervoor een goede mogelijkheid. Je bedrijf onderscheidt zich door creatief en flexibel te zijn en bestaat uit een team van jonge, ondernemende werknemers. Het lijkt me een uitdaging om binnen dit team te werken. Ik praat graag in een persoonlijk gesprek met je verder over de sollicitatie. Groet, Floris Kaptein
45
Informele tekst – formele aanspreekvorm Geachte meneer Van der Maas, Uit de advertentie blijkt dat uw bedrijf op zoek is naar een marketing consultant. Ik zal u er door middel van deze brief van overtuigen waarom ik die marketing consultant ben waar u naar op zoek bent. Ik ben een consultant met veel ervaring. Ik wil graag mijn talenten inzetten voor uw organisatie en nieuwe vaardigheden ontwikkelen. Nadat ik klaar was met mijn studie Marketing Management aan de Erasmus Universiteit Rotterdam ben ik als consultant gaan werken bij DeMo Consultants. Hier ontwikkel ik marketingplannen en ik ben vooral verantwoordelijk voor het doorvoeren van het beleid rondom social media. Daarnaast geef ik regelmatig cursussen over het gebruik van social media. Het ontwikkelen van marketingplannen voor social media is iets van de laatste jaren, maar steeds meer bedrijven zien de kracht van social media. Deze bedrijven willen een marketingplan waarin social media centraal staan. Ondertussen heb ik een schat aan ervaring opgedaan rondom social media. Graag pas ik deze kennis voortaan toe binnen uw organisatie. Hoewel ik nog steeds met plezier bij mijn huidige werkgever werk, ben ik op zoek naar een functie waarin ik mij verder kan ontplooien. Graag wil ik mijn vaardigheden verder ontwikkelen bij uw bedrijf. Naar mijn mening biedt uw bedrijf hiervoor een goede mogelijkheid. Uw bedrijf onderscheidt zich door creatief en flexibel te zijn en bestaat uit een team van jonge, ondernemende werknemers. Het lijkt me een uitdaging om binnen dit team te werken. Ik praat graag in een persoonlijk gesprek met u verder over de sollicitatie. Hoogachtend, Floris Kaptein
46
Bijlage D: sollicitatiebrief verpleegkundige Formele tekst – formele aanspreekvorm Geachte meneer Verbeek, Afgelopen zaterdag heb ik met u gesproken op de open dag van het Icario Ziekenhuis. Op de informatiemarkt gaf u aan een vacature te hebben voor een ervaren verpleegkundige gynaecologie. Graag zou ik door middel van deze brief u er van willen overtuigen dat ik de flexibele en energieke verpleegkundige ben waar u een vacature voor heeft. Ik werk momenteel als verpleegkundige op de afdeling Gynaecologie van een klein dorpsziekenhuis. Ik ben hier sinds 2004 werkzaam. Alvorens te gaan werken heb ik een half jaar stage gelopen in Zambia. In mijn werk staat de zorg voor en het welzijn van de patiënt altijd centraal. Dit breng ik tot uiting door mij in te leven in de situatie van de patiënt, een luisterend oor te bieden en geduldig te zijn. Ik stel hoge eisen aan mijzelf en derhalve vind ik het van groot belang om goed werk te leveren. Ik ben goed in staat om zelfstandig te werken, maar ook heb ik geen moeite met het werken in een team. Wanneer er gecompliceerde zorgsituaties zijn is het van groot belang goed samen te kunnen werken. In een grootschalig ziekenhuis zoals het uwe zullen dergelijke situaties ongetwijfeld wel eens optreden. Graag zou ik in uw ziekenhuis als verpleegkundige werkzaam willen zijn, omdat het een goede naam heeft en grootschaliger is dan het ziekenhuis waar ik nu werkzaam ben. Hierdoor heb je mijns inziens meer te maken met diverse aandoeningen die tevens verschillen in complexiteit. Ik heb de overtuiging dat ik met mijn ervaring en kennis een goede aanvulling ben op uw huidige team. Graag word ik door u uitgenodigd om het bovenstaande in een persoonlijk gesprek nader aan u te kunnen toelichten. Hoogachtend, Sofie van Steeg
47
Formele tekst – informele aanspreekvorm Beste Arie van Beek, Afgelopen zaterdag heb ik met je gesproken op de open dag van het Icario Ziekenhuis. Op de informatiemarkt gaf je aan een vacature te hebben voor een ervaren verpleegkundige gynaecologie. Graag zou ik door middel van deze brief je er van willen overtuigen dat ik de flexibele en energieke verpleegkundige ben waar je een vacature voor hebt. Ik werk momenteel als verpleegkundige op de afdeling Gynaecologie van een klein dorpsziekenhuis. Ik ben hier sinds 2004 werkzaam. Alvorens te gaan werken heb ik een half jaar stage gelopen in Zambia. In mijn werk staat de zorg voor en het welzijn van de patiënt altijd centraal. Dit breng ik tot uiting door mij in te leven in de situatie van de patiënt, een luisterend oor te bieden en geduldig te zijn. Ik stel hoge eisen aan mijzelf en derhalve vind ik het van groot belang om goed werk te leveren. Ik ben goed in staat om zelfstandig te werken, maar ook heb ik geen moeite met het werken in een team. Wanneer er gecompliceerde zorgsituaties zijn is het van groot belang goed samen te kunnen werken. In een grootschalig ziekenhuis zoals het jouwe zullen dergelijke situaties ongetwijfeld wel eens optreden. Graag zou ik in jouw ziekenhuis als verpleegkundige werkzaam willen zijn, omdat het een goede naam heeft en grootschaliger is dan het ziekenhuis waar ik nu werkzaam ben. Hierdoor heb je mijns inziens meer te maken met diverse aandoeningen die tevens verschillen in complexiteit. Ik heb de overtuiging dat ik met mijn ervaring en kennis een goede aanvulling ben op je huidige team. Graag word ik door je uitgenodigd om het bovenstaande in een persoonlijk gesprek nader aan je te kunnen toelichten. Groet, Sofie van Steeg
48
Informele tekst – informele aanspreekvorm Beste Arie van Beek, Afgelopen zaterdag kwam ik je tegen op de open dag van het Icario Ziekenhuis. Op de informatiemarkt gaf je aan op zoek te zijn naar een ervaren verpleegkundige gynaecologie. In deze brief zal ik je ervan overtuigen dat ik de flexibele en energieke verpleegkundige ben die je zoekt. Ik werk nu als verpleegkundige op de afdeling Gynaecologie van een klein dorpsziekenhuis. Hier werk ik sinds 2004. Voor ik ging werken heb ik een half jaar stage gelopen in Zambia. In mijn werk staat de zorg voor en het welzijn van de patiënt altijd centraal. Dit doe ik door mij in te leven in de situatie van de patiënt, een luisterend oor te bieden en geduldig te zijn. Ik stel hoge eisen aan mijzelf en daarom vind ik het erg belangrijk om goed werk te leveren. Ik ben prima in staat om zelfstandig te werken, maar ook heb ik er geen probleem mee om in een team te werken. Wanneer er gecompliceerde zorgsituaties zijn is het erg belangrijk goed samen te kunnen werken. In een groot ziekenhuis zoals het jouwe zullen deze situaties vast wel eens optreden. Ik zou graag als verpleegkundige in jouw ziekenhuis werken, omdat het een goede naam heeft en groter is dan het ziekenhuis waar ik nu werk. Hierdoor heb je naar mijn mening meer te maken met diverse aandoeningen die ook verschillen in complexiteit. Ik ben ervan overtuigd dat ik met mijn ervaring en kennis je huidige team perfect aan zal vullen. Graag ontvang ik een uitnodiging van je om de sollicitatie met je door te spreken. Groet, Sofie van Steeg
49
Informele tekst – formele aanspreekvorm Geachte meneer Verbeek, Afgelopen zaterdag kwam ik u tegen op de open dag van het Icario Zieken9999huis. Op de informatiemarkt gaf u aan op zoek te zijn naar een ervaren verpleegkundige gynaecologie. In deze brief zal ik u ervan overtuigen dat ik de flexibele en energieke verpleegkundige ben die u zoekt. Ik werk nu als verpleegkundige op de afdeling Gynaecologie van een klein dorpsziekenhuis. Hier werk ik sinds 2004. Voor ik ging werken heb ik een half jaar stage gelopen in Zambia. In mijn werk staat de zorg voor en het welzijn van de patiënt altijd centraal. Dit doe ik door mij in te leven in de situatie van de patiënt, een luisterend oor te bieden en geduldig te zijn. Ik stel hoge eisen aan mijzelf en daarom vind ik het erg belangrijk om goed werk te leveren. Ik ben prima in staat om zelfstandig te werken, maar ook heb ik er geen probleem mee om in een team te werken. Wanneer er gecompliceerde zorgsituaties zijn is het erg belangrijk goed samen te kunnen werken. In een groot ziekenhuis zoals het uwe zullen deze situaties vast wel eens optreden. Ik zou graag als verpleegkundige in uw ziekenhuis werken, omdat het een goede naam heeft en groter is dan het ziekenhuis waar ik nu werk. Hierdoor heb je naar mijn mening meer te maken met diverse aandoeningen die ook verschillen in complexiteit. Ik ben ervan overtuigd dat ik met mijn ervaring en kennis uw huidige team perfect aan zal vullen. Graag ontvang ik een uitnodiging van u om de sollicitatie met u door te spreken. Hoogachtend, Sofie van Steeg
50
Bijlage E: vragenlijst 1. Ik vind de sollicitatiebrief
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
3. De schrijver is betrouwbaar
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
4. Ik vind de sollicitatiebrief
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
8. De schrijver is welwillend
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
9. Ik vind de sollicitatiebrief
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
10. De schrijver is competent
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
11. Ik vind deze kandidaat
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
Helemaal mee oneens
0000000
Helemaal mee eens
duidelijk 2. Ik vind de sollicitatiebrief overzichtelijk
overtuigend
5. Ik vind de sollicitatiebrief logisch opgebouwd 6. Ik vind de sollicitatiebrief leuk 7. Ik vind de sollicitatiebrief prettig om te lezen
begrijpelijk
geschikt voor de baan 12. Ik vind de sollicitatiebrief interessant
13. Ik vind de sollicitatiebrief goed 14. De schrijver is een aanwinst voor het bedrijf 15. Ik zou deze kandidaat uitnodigen voor een gesprek 16. Ik zou deze kandidaat aannemen als werknemer 17. Ik vind de sollicitatiebrief formeel
51
