Ik had het geluk van een perfecte match. Tessa genas van leukemie

BLAD VOOR DONORS

STICHTING SANQUIN BLOEDVOORZIENING - JAARGANG 13 - NR. 1 - 2014

Tessa genas van leukemie

‘Ik had het geluk van een perfecte match’

De grote Hb-quiz

Waarom wordt ook wel van ijzer­ gehalte gesproken? Hoe laag is te laag? Test je kennis over Hb.

Hartelijk dank!

Een sportshirt, een USB-stick of een bijdrage aan het Rode Kruis: donors kunnen bij een mijlpaal kiezen uit nieuwe waarderingen.

2 VAN DE REDACTIE

Sanquin, dat is voor de meeste mensen de

Katja van den Hurk, werkzaam bij de afdeling

bloedbank. Dat is logisch, want de afname-

Donorstudies, vertelt over het onderzoek Donor

locaties zijn voor de buitenwereld het meest

InZicht. Waar velen van u overigens ook aan

zichtbaar. Achter die bloedbank gaat echter een

hebben meegewerkt door een vragen­formulier

wereld schuil met Sanquin-medewerkers die

in te vullen. In dit nummer ook het hoopge-

andere taken vervullen. Wetenschappers

vende verhaal van Tessa Broeken, een jonge

bijvoorbeeld, die onderzoek doen naar de effec-

vrouw die haar leven te danken heeft aan een

ten van bloed geven op het lichaam. Want do-

stamceldonor. Wonderen bestaan! Er zijn veel

nors moeten gezond blijven en de patiënt moet

meer stamceldonors nodig voor patiënten als

kunnen blijven rekenen op veilig bloed.

Tessa. Dus meld u aan!

De gastredacteur voor deze Bloedverwant,

Imke Sikkema, hoofdredacteur Bloedverwant

Foto Ineke Oostveen

Onderzoek

Wim de Kort benoemd tot bijzonder hoogleraar donorgeneeskunde Professor Wim de Kort, directeur Donor­ zaken bij Sanquin Bloedvoorziening, is

Foto (en omslagfoto) Erno Wientjens

benoemd tot bijzonder hoogleraar donor-

B

A+

+

geneeskunde aan de UvA/AMC afdeling Sociale Geneeskunde. De Kort wordt de eerste hoogleraar ter wereld die zich specifiek op de donorkant van de bloedtransfusie richt. ‘We willen de zorg rond de donor nog beter maken dan hij al is’, zo licht hij zijn kersverse benoeming toe. ‘Daarnaast zal de leerstoel eraan bijdragen dat onze donorartsen op een goed niveau bezig

Imke en Katja bij Sanquin in Nijmegen

Op het lijf geschreven

zijn met hun vak. En we willen onderzoek doen naar wat bloed geven betekent voor een donor.’ Wim de Kort geeft leiding aan de afdeling

Wat maakt mensen gezond en hoe blijven

Dat er bijvoorbeeld medicijnen worden

Donorstudies waar ook gastredacteur

mensen gezond? Die vraag boeit mij enorm.

gemaakt en diagnostische tests worden

Katja van den Hurk werkt en waar dit soort

Daarom is de baan als onderzoeker bij

ontwikkeld.

onderzoek plaatsvindt. Hij is trots op zijn benoeming. ‘De instelling

Donor­studies mij op het lijf geschreven. Het is wetenschappelijk werk met een praktische kant:

En dat er een belangrijke onderzoeksafdeling is.

van deze leerstoel zal het donoronderzoek

het resultaat van het onderzoek kan worden

Ik moet bekennen dat ik pas sinds kort bloed-

en daarmee de zorg rondom de donor naar

gebruikt om de bloedvoorziening in Nederland

donor ben. Ik was er tamelijk huiverig voor

een hoger plan tillen. Dat is alleen maar

te verbeteren. Dat is erg leuk en nuttig.

omdat ik vrij tenger ben en bang was dat het

mogelijk dankzij alle donors en medewer-

mijn hardloopprestaties zou beïnvloeden. De

kers die aan de onderzoeken meewerken.

Voordat ik solliciteerde had ik geen idee dat

eerste keer was best spannend. Maar het viel

Het is fantastisch in zo’n mooie groep te

Sanquin zoveel meer is dan de bloedbank.

heel erg mee. Het begin is er.

kunnen werken.’

Katja van den Hurk, gastredacteur

3 EN, LEKKER GEPRIKT?

‘Voor mijn studenten is de bloedbank een hersenkraker’

We treffen Joke Erasmus (52), hoofd communicatie van Ziekenhuis Gelderse Vallei, op de campus van Wageningen UR.

En, lekker geprikt? In mijn vinger wel ja. Maar toen bleek mijn Hb te laag; 7,3. Dus kon ik na een gastvrije kop koffie en wat voedingsadviezen weer naar huis. Beetje druk geweest, denk ik.

Stressvolle baan? Ik heb een druk leven. Een gezin met twee tieners en ik werk als hoofd communicatie in Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Afgelopen jaar is er een nieuwe vleugel aan het ziekenhuis gebouwd. Leuk, maar dat leverde wel extra werkdruk op voor onze afdeling.

En ook nog druk buiten de muren van het ziekenhuis? Op woensdagochtend ga ik altijd naar balletles. Ik zit in een damesklas op klassiek ballet. Dames van een zekere leeftijd, zeg maar. Verder is mijn werk eigenlijk ook mijn hobby.

Wat brengt je hier bij de universiteit van Wageningen? Ik heb een vergadering van het Vrouwennetwerk Wageningse Ingenieurs. Wageningen is echt mijn stad. Ik heb er gestudeerd, mijn man ook en inmiddels is onze oudste dochter hier ook begonnen. Ik geef overigens nu gastcolleges aan studenten communicatie aan de Hogeschool Ede. Daarbij voer ik het werven van bloeddonors wel eens op als casus: hoe houd je het donorbestand actueel, hoe zorg je voor jongere aanwas?

Echt waar? Wat leuk! De casus is een hersenkraker voor ze. Ik merk dat maar weinig studenten zich bewust zijn van de mogelijkheid om donor te worden. Terwijl ze toch hbo’ers zijn, kritisch in de maatschappij staan. Door over zo’n campagne na te denken, krijgen ze meteen ook mee dat ze zelf donor zouden kunnen worden.

En, komen de studenten met briljante ideeën? Ja, daar komen leuke plannen uit. Vooral om meer via sociale media te doen en op plekken waar veel jongeren bij elkaar zijn. In het uitgaansleven bijvoorbeeld. Ze vinden het belangrijk om er onderling over te praten – hoe eng is het? – en van iemand van hun eigen leeftijd te horen:

Foto Erno Wientjens

‘kom ook bloed geven!’

0

+

Wat maakt dat je ondanks dat drukke leven toch tijd maakt voor het donorschap? Ik heb ooit een imponerende situatie in Zuid-Amerika meegemaakt. Iemand uit mijn reisgezelschap had bloed nodig, maar dat was niet ­beschikbaar. Ik heb daar nog gauw ter plekke bloed afgestaan, maar dat mocht niet baten, helaas. Dat vergeet je nooit meer. De vanzelfsprekendheid dat er hier in Nederland wél gewoon bloed is, wordt daardoor zo bijzonder. Het maakt dat ik zo trouw mogelijk naar de bloedbank ga.

4 BLOED IS LEVEN

‘De kanker heeft me gelukkiger gemaakt’

Tessa was net aan het puberen toen ze te horen kreeg dat ze leukemie had. Ruim vijf jaar later vertelt een kerngezonde en ‘onwijs dankbare’ studente hbo rechten hoe ze er bovenop kwam. Als ze het grand café in de Leidse binnenstad binnenstapt, is duidelijk dat er geen zielige ex-patiënt aan tafel zal aanschuiven. Tessa Broeken, lange glanzende haren en vriendelijke ogen, oogt zelfbewust en heeft een brede glimlach die tijdens het gesprek niet meer zal wijken. Ook niet als ze vertelt over de periode in haar leven waarin het voor haar niet meer hoefde, ze haar vrienden niet meer wilde zien en zich afvroeg hoe ze ooit weer aansluiting zou vinden. Haar zorgeloze meisjesleven nam in één klap een andere wending op de eerste dag van het nieuwe schooljaar, bijna zes jaar geleden. Ze deed havo/vwo en was net aan het tweede jaar begonnen. Ze had al langer klachten, vertelt ze bij een cappuccino. ‘Ik had steeds minder

energie en ’s nachts had ik veel pijn in mijn benen. Ik speelde in een voetbal­ team en na verloop van tijd kon ik niet meer mee met de rest, moest na vijf minuten al van het veld.’ Naar school fietsen werd ook steeds vermoeiender. ‘Ik herinner me dat een vriendin mij een keer de hele weg heeft moeten duwen.’ De dag erna riep de rector haar uit de klas. ‘Mijn ouders kwamen me halen voor een gesprek in het ziekenhuis.’ Ze zet haar kopje neer en tilt haar handen even op: ‘Ik had er geen erg in en dacht helemaal niet aan schokkend nieuws. Daardoor viel de diagnose best rauw op mijn dak. Leukemie.’ Bloedfabriek Leukemie is kanker van witte bloed­ cellen. Al snel werd duidelijk dat Tessa geen kans op genezing had zonder de transplantatie van gezonde stamcellen uit het bloed van een donor. Bij een stamceltransplantatie is het van levens­ belang dat de donorcellen zo veel mogelijk overeenkomen met die van de patiënt om bijverschijnselen en

afstoting te voorkomen. Soms wordt er geen geschikte donor gevonden. Voor Tessa was die er wel. ‘Ik had het geluk van een perfecte match.’ Toch had ze aanvankelijk moeite met het idee. ‘Je krijgt een soort bloedfabriek van iemand anders, dat wou ik in het begin helemaal niet. Ik vond het een bizarre gedachte. Maar ik had geen keus en zette de knop om. En inmiddels voelt het als mijn eigen bloed.’ Ze pakt haar smartphone en laat een foto zien: een meisje met een kaal hoofd. Voorafgaand aan de stamcel­ transplantatie is chemotherapie nodig om de kankercellen te doden. Het feit dat ze haar haren verloor, hakte er behoorlijk in. ‘Ik was dertien jaar, net bezig tiener te zijn’, legt ze uit. ‘Op die leeftijd vraag je je af wat mensen van je denken. Je wilt dat iedereen je mooi en leuk vindt. Maar ik werd kaal door de chemotherapie en kreeg een negatief beeld van mezelf. Ik was geen leuk meisje, maar een ziek meisje.’ Uit schaamte hield ze haar vrienden buiten de deur en sloot zich op. Na de behandeling volgde een moeilijke

Foto’s Erno Wientjens

Suzanne (16) en Tessa (18), twee hartsvriendinnen, beiden genezen van kanker. Tessa: ‘Het is een grote rijkdom een vriendin te hebben die precies weet wat het is om zo ziek te zijn.’

6 BLOED IS LEVEN

‘Suzanne wil de Alpe d’Huez op fietsen. Haar door­zettingsvermogen herken ik in mezelf’

0

0

+

periode, waarin ze het lastig vond weer aansluiting te vinden bij haar leeftijd­ genoten. ‘Ik was veertien jaar, genezen van kanker, maar wat moest ik toen? Mijn vriendinnen hadden intussen gewoon doorgeleefd, de jongens uit de klas hadden de baard in de keel. Het was alsof ik alleen op een berg stond en niet wist hoe ik weer beneden moest komen.’ Hartsvriendin Inmiddels draait Tessa weer volop mee en is ze enthousiast aan een studie hbo rechten begonnen. ‘Hoe gek het ook klinkt: de kanker heeft me gelukkiger gemaakt. Vroeger durfde ik maar weinig. De telefoon opnemen, mensen gedag zeggen. In dat soort dingen was ik niet zo goed. Nu haal ik uit het leven

+

wat eruit te halen is. Doe wat je wilt! Ook al is het gek! Het is zo’n fijn gevoel om dat te kunnen. Ik besef wat het leven waard is en ben gezond. Daar ben ik alle stamceldonors onwijs dankbaar voor.’ In haar woonplaats Zevenhoven, in de buurt van Alphen aan den Rijn, is ze sinds haar ziekte nog dikkere vrienden geworden met een lotgenote, Suzanne. Suzanne had lymfeklierkanker. ‘Toen zij de medische molen in ging zei ze tegen mij: “misschien heb ik wel kanker.” Nee joh, zei ik. Dat heb ik al. Het is heel mooi om een vriendin te hebben die precies weet wat het is om zo ziek te zijn. Dat is een grote rijkdom.’ Een paar keer per week loopt Tessa op weg naar de hogeschool langs het Leids Universitair Medisch Centrum, het

ziekenhuis waar ze doodziek naar binnen ging en na haar genezing nog jarenlang onder controle bleef. De aanblik roept geen nare herinneringen op, zegt ze. Integendeel: ‘Soms heb ik zelfs een beetje heimwee naar de artsen die zo vertrouwd waren geworden.’ Na al die jaren rest er nog één belangrijk los eindje: het contact met de donor die haar leven redde. Stamceldonors blijven anoniem, maar ze mogen wel een brief schrijven. Tessa ontving een brief in het Duits. ‘De vrouw schreef dat het een spannende tijd voor haar was en vroeg zich af hoe het met me ging. Het is er nog niet van gekomen een brief terug te schrijven. Ik denk er nog over na. Ik mag één keer schrijven en ik wil dat het uit mijn hart komt.’

7

MATCH OF GEEN MATCH?

Stamceldonaties zijn levensreddend

Donorstamcellen kunnen voor patiënten

dat er zo veel mogelijk stamceldonors

met dodelijke ziekten als leukemie van

staan geregistreerd, om de best passende

levensbelang zijn. Het probleem is dat er

donor te kunnen selecteren’, zegt Ditha

miljoenen verschillende stamcellen zijn en

Kaarls van Europdonor, de organisatie die

dat de stamcellen van donor en patiënt

in Nederland stamceldonors registreert.

precies bij elkaar moeten passen. De kans

Voor elke patiënt wordt in het wereldwijde

dat twee mensen die geen familie van

stamcel­register gezocht. De Nederlandse

elkaar zijn bij elkaar passen is minder dan

bijdrage aan dat wereldwijde netwerk

1 op 50.000. Krijgt een patiënt stamcellen

is maar klein. Om een idee te krijgen:

die niet helemaal aansluiten bij zijn

in Nederland heeft 1 op de 365 personen

eigen stamcellen, dan vermindert zijn

zich ingeschreven als stamceldonor, in

overlevingskans. ‘Daarom is het belangrijk

Duitsland is dat 1 op de 16.

Tessa is genezen dankzij de stamcellen van een donor. Stamcellen zitten in het beenmerg en zorgen voor de aanmaak van nieuwe cellen. Voor de patiënt is het een ingrijpende behandeling omdat eerst het eigen beenmerg en het afweer­ systeem moeten worden uitgeschakeld en kwaadaardige cellen moeten worden vernietigd. De trans­plan­tatie zelf gebeurt tamelijk eenvoudig via een infuus. De afname van stam­cellen bij een donor kan op twee manieren gebeuren: uit het

Waar gingen Nederlandse stamceldonaties naartoe in 2012?

been­merg of uit het bloed. Een beenmerg­donatie geschiedt onder algehele

1

1 1

1

8

narcose. Een donatie van stamcellen uit het bloed gebeurt met een speciale

12

1

2 1

4

naald en een slangetje stroomt er bloed van de donor naar de aferesemachine. Deze haalt de stam­cellen eruit en het

1

2

techniek, de zogeheten aferese. Via een

bloed gaat terug naar de donor.

Stamceldonor worden? Iedereen van 18 tot 50 jaar die gezond © Europdonor

Verenigde Staten Duitsland Denemarken Zweden

8 2 1 1

Nederland Spanje Italië Turkije

12 2 1 1

Frankrijk Oostenrijk Polen Verenigd Koninkrijk

4 1 1 1

is kan stamceldonor worden. Na het beantwoorden van een aantal medische vragen en de typering van uw stamcellen (de zogenaamde HLA-typering) wordt u ingeschreven. Vervolgens wordt u pas opgeroepen als er een patiënt ergens ter wereld stamcellen nodig heeft die overeenkomen met die van u. Op dat moment kunt u nog afzien van de donatie. U kunt binnen enkele maanden worden opgeroepen, over een paar jaar of helemaal nooit. Maar als het zover is, is uw donatie van levens­belang! Meer informatie op www.bloedverwant.nl/ bloedlinks.

‘Voor mensen die stamcellen nodig hebben is het heel belangrijk dat er een grote diversiteit aan donors beschikbaar is. Dit geldt echter ook voor een ontvanger van een “gewone” bloeddonatie als hij of zij bloed van een bijzondere bloedgroep nodig heeft. Zelfs als je niet vaak wordt opgeroepen voor een donatie, kunnen je cellen bijzonder waardevol zijn in deze specifieke gevallen.‘ Katja van den Hurk, gastredacteur

8 DE GROTE HB-QUIZ

TEST JE KENNIS OVER HB! Noteer je antwoorden en blader snel door naar pagina 14 voor de juiste antwoorden. Mét uitleg!

1 a b c 2 a b

Waarvoor staat de afkorting Hb? Hemobladine Hemoglobine Hemoboulimia

Wie heeft over het algemeen een hoger Hb? De man De vrouw

3

Per persoon kan het Hb-gehalte schommelen. Er zijn verschillende oorzaken voor een tijdelijke daling. Welke hoort daar niet bij?

a b c

Forse menstruatie Te weinig ijzer in de voeding Roken

4

Moet je naar de huisarts als je Hb te laag is om bloed te kunnen geven?

a b c

Ja

5 a b c d

Waarin zit Hb?

6

Waarom wordt er in plaats van Hb-gehalte vaak gesproken over ijzergehalte?

a b

Omdat het molecuul de kleur van ijzer heeft

c

Omdat je je bij een laag Hb vermoeid voelt in plaats van ijzersterk

7

Hoe kan het dat een tweede meting soms een andere waarde geeft?

a b c

De eerste vingerprik is niet helemaal goed gegaan

Nee Dat ligt eraan hoe laag het is

Plasma Witte bloedcellen Bloedplaatjes Rode bloedcellen

Omdat ijzer een belangrijk onderdeel is van hemoglobine

De waarde kan per minuut schommelen Een prik uit de linkerhand geeft een andere waarde dan een uit de rechterhand

‘Deze quiz geeft hopelijk meer inzicht in het hoe en waarom van de Hb-test. Het is heel vervelend om onver­richterzake naar huis gestuurd te worden.‘  atja van den Hurk, K gastredacteur

9 WAARDERING

Hartelijk dank! Pelle Omdat hij zo schattig is en populair blijft.

Mok Voor een verkwikkend bakje koffie of een gezellig kopje thee.

Mini-MAL (NIEUW)

Bidon (NIEUW)

Voor uw verzameling.

Altijd een halve liter vocht bij de hand.

Badlaken Heerlijke jacquard ingeweven katoen met Pelle de Pelikaan.

USB-stick (NIEUW) Sport T-shirt

Met 16GB aan opslagruimte.

Voert het vocht snel af.

Fotografie Erno Wientjens

Volop keus Voor een patiënt is bloed of een genees­middel uit plasma een groot geschenk. Daarom biedt Sanquin alle donors bij elke mijlpaal een blijk van waardering aan. De ‘voorraadkast’ is onlangs opgeruimd en wordt per 1 juni aangevuld met nieuwe voorwerpen. Zo is er het lang­verwachte sportshirt, gemaakt van technisch hoogwaardig materiaal waardoor vocht snel wordt afgevoerd. Een blikvanger is de mini­oplegger; mag in geen enkele verzameling ontbreken! Op verzoek van veel donors is het nu ook mogelijk te kiezen voor een bedrag aan een goed doel: het Rode Kruis. Een bijzonder doel, omdat het Rode Kruis vroeger de bloedinzameling organiseerde en Sanquin nog steeds werkt op basis van de grondbeginselen van het Rode Kruis. Bij elke mijlpaal kun je een keus maken uit de nieuwe blijken van waardering. Op deze pagina zie je een greep uit het assortiment. Kijk voor meer waarderingen op www.bloedverwant.nl/bloedlinks.

10 ONDERZOEK

Waarom word je donor?

Waarom kan de ene donor makkelijker bloed geven dan de andere? Wat zijn de effecten van bloeddonatie?

Hebben de eigenschappen van donors effect op een bloedproduct?

Foto Erno Wientjens

Zijn leefstijl en gezond eten van belang voor bloeddonatie?

Gezonde donors veilig bloed

4 - 6 l 2,8 = 1/13= 2,4 60 - 98 ml/kg

Wat doet bloed geven met je lichaam? En waarom hebben sommige donors last van een laag Hb? Onderzoekers van Sanquin Bloedvoorziening willen de donor beter leren kennen. ‘We willen dat donors gezond blijven’, zegt Katja van den Hurk van de afdeling Donorstudies.

11

Hoe kunnen we een te hoog of te laag Hb‑gehalte voorkomen?

Heeft stress invloed op de kwaliteit van het bloedproduct? Hoe belangrijk zijn leeftijd en geslacht voor bloeddonatie?

Wat beweegt je om donor te blijven? Wat doet bloeddonatie met je lichaam?

B

+

Sanquin? Dat is de bloedbank, zullen de meeste mensen zeggen. Maar dankzij de kennis op het gebied van bloed en geneesmiddelen speelt Sanquin ook een belangrijke rol in de wetenschappelijke wereld. Onderzoekers van Sanquin werken samen met universiteiten en andere onderzoeksinstanties. Bijvoorbeeld om de werkzaamheid van medicijnen voor reumapatiënten te testen, of op het gebied van hart- en vaatziekten. Binnen deze Divisie Research richt de afdeling Donorstudies zich specifiek op onderzoek onder donors. Wat beweegt mensen om donor te worden en donor te blijven? Wat zijn de effecten van bloeddonatie en hoe zijn eigenschappen van donors van invloed op de uiteindelijke bloedproducten? Bloed geven is heel veilig. Maar toch,

je staat een halve liter bloed af. De afdeling Donorstudies van Sanquin wil graag weten wat bloed geven doet met je lichaam. ‘Want bloeddonatie mag geen negatieve effecten hebben op de gezondheid van de donor’, zegt Katja van den Hurk, epidemioloog in het vijftienkoppige onderzoeksteam. ‘We willen dat donors gezond blijven. En gemotiveerd. Stel bijvoorbeeld dat je donatie elke keer wordt uitgesteld omdat je Hb te laag is. Dat is heel vervelend als je bent gekomen om een goede daad te verrichten.’ Hoe je reageert op het afstaan van een halve liter bloed hangt af van veel fac­ toren, legt Katja van den Hurk uit. Leeftijd, geslacht, leefstijl, aanleg... De onderzoekers van Sanquin willen meer inzicht

krijgen in de donors, zodat Sanquin bij het oproepen van donors meer ‘maatwerk’ kan leveren. DNA in kaart Katja van den Hurk: ‘Drie van de tien vol bloeddonors hebben een dalend Hb. Het lijkt erop dat sommige mensen het beter aankunnen om vaak bloed te geven dan anderen. We willen graag weten waar dat door komt. Mogelijk eten deze donors minder ijzerrijk voedsel, maar het kan ook zijn dat ze minder goed ijzer opnemen uit hun voeding, of minder goed in staat zijn rode bloedcellen aan te maken of daar het hemoglobine in in te bouwen. Om hier meer inzicht in te krijgen, zijn we van plan het DNA van donors in kaart te brengen. Ziet het DNA van donors die een

12 ONDERZOEK

Heeft het DNA van een donor effect op het bloedproduct? Wat is het effect van bloeddonatie?

Beter of slechter? 13,3 procent van de donors ervaart lichte bijwerkingen na een donatie zoals vermoeidheid of duizeligheid. 4,3 procent voelt zich juist beter: meer energie, minder hoofdpijn. Katja van den Hurk: ‘We weten niet wat daarvan Katja van den Hurk (32) woont samen in Amsterdam. Heeft een dochtertje van anderhalf. Werkte eerder bij VU Medisch Centrum en TNO. Promoveerde op onderzoek naar diabetes en hartfalen. Vrije tijd: hardlopen en yoga.

laag of dalend Hb hebben er anders uit dan dat van donors met een stabiel Hb? Voor dit onderzoek willen we donors vragen een buisje met speeksel terug te sturen voor DNA-analyse. Met de uitslag kunnen we in de toekomst hopelijk bepalen welke mensen mogelijk vaker of juist minder vaak kunnen doneren.’ Van sommige factoren is al langer bekend dat ze van invloed zijn op het Hb-gehalte. Katja van den Hurk: ‘Als iemand bijvoorbeeld bij eerdere keuringen een laag Hb had, is de kans op weer een (te) laag Hb een volgende keer natuurlijk groter. Ook de periode die tussen twee donaties ligt en de omgevingstemperatuur zijn van invloed.’ De onderzoekers werken aan een ‘Hb-voorspeller’, die teleurstellingen bij de

keuring moeten voorkomen. ‘We gaan de huidige Hb-voorspeller binnenkort in de praktijk testen. We onderzoeken dan of we uitstel vanwege een laag Hb kunnen voorkomen door donors met een hoog risico hierop later op te roepen of voedingsadvies te geven. In de toekomst hopen we de Hb-voorspeller nog beter te maken door DNA-analyses.’ Donor InZicht Belangrijke informatie voor de onderzoekers van Sanquin komt van de donors zelf. Sinds 2008 zijn twee keer 50.000 vragenlijsten gestuurd naar bloeddonors. De teruggestuurde antwoorden worden geanalyseerd en gecombineerd met andere data. Uit de gegevens van de eerste ronde bleek dat zowel vol bloed-

de reden is. De mensen die zich beter voelen na een donatie hebben gemiddeld wel een iets hoger Hb en een iets hogere bloeddruk. Ook dit geeft aan dat het effect van bloed geven niet voor iedereen hetzelfde is.’

als plasmadonors door de bank genomen gezonder leven dan de gemiddelde Nederlander. Zij roken bijvoorbeeld minder en bewegen meer. Maar ook bleek dat een matig overgewicht bij donors iets vaker voorkomt dan bij de gemiddelde Nederlander. Dat laatste is minder op­vallend dan je zou denken, zegt Katja. ‘Het zal deels komen doordat het aantal mensen met een laag gewicht kleiner is. Je mag namelijk geen donor zijn als je lichter bent dan 50 kilo.’

13 KORT NIEUWS

MEER INFORMATIE OVER HET NIEUWS OP DEZE PAGINA VIND JE OP WWW.BLOEDVERWANT.NL/BLOEDLINKS.

Lekker bakkie Vierdaagse Nijmegen

Sinds kort komt het welverdiende kopje koffie

Loop jij ook de Vierdaagse van Nijmegen? Vraag dan via

bij de bloedbank uit een nieuwe koffieautomaat.

Bloedlinks het nieuw ontworpen Sanquin-T-shirt aan en help

Op zoek naar de automaat met de lekkerste koffie, espresso,

zo mee het donorschap meer bekendheid te geven.

cappuccino en chocomelk deden 120 medewerkers en donors mee aan een blinde smaaktest. Vanuit de Landelijke Donorraad was Henk van der Meij afgevaardigd. Hij proefde en oordeelde. ‘Nog best lastig. Want was de koffie uit apparaat 1 heel lekker, dan was de espresso uit nummer 2 weer beter.’ Inmiddels is de keus gemaakt en zijn de warmedrankenautomaten door het hele land geplaatst.

Reiskostenregeling aangepast Sanquin heeft de reiskostenregeling aangepast. Bekijk de aangepaste regeling via Bloedlinks.

Website voor smart­phones In december 2013 is de Sanquin-website voor smartphones gelanceerd. Wie nu met een smartphone naar sanquin.nl gaat, komt automatisch op een pagina die speciaal geschikt is gemaakt om op smartphones te bekijken. Op de homepage kun je direct doorklikken naar de donortest, de locatiezoeker en actueel nieuws. Handig!

34.823 50.000

van de

donors stuurden het vragen­

Donors werven donors via internet Geef jij als donor ook graag meer bekendheid aan de bloedbank? Download dan een digitale banner naar keuze en plaats hem op jouw website, blog of Facebookpagina.

formulier terug in de tweede ronde van het onderzoek

Sanquin heeft de banners op verzoek van meerdere donors

Donor InZicht.

speciaal laten maken. Te downloaden via Bloedlinks.

14 DE GROTE HB-QUIZ

CONTROLEER JE ANTWOORDEN De enige juiste antwoorden op de grote Hb-quiz van pagina 8.

1 b

Hemoglobine

2 a

Mannen hebben een hoger Hb

3 c

Hb staat voor hemoglobine. Een samentrekking van hemo: ‘het bloed betreffende’ en globine: een eiwit­lichaampje. Het Hb-gehalte geeft aan hoeveel hemoglobine er in je bloed zit.

Mannen hebben over het algemeen een hoger Hb. Daarom is de ondergrens om te mogen doneren ook hoger. Om te doneren moeten vrouwen een Hb-waarde hebben van minimaal 7,8 (mmol/L) en mannen 8,4 (mmol/L).

4 c

Naar de huisarts?

5 d

In de rode cellen

6 b

IJzersterke naam

7 a

Verdund bloed

Dalend Hb Roken doet het Hb juist stijgen, wat niet betekent dat Sanquin donors aanraadt te gaan roken. Door te weinig ijzer in de voeding en een flinke menstruatie kan het Hb-gehalte iets dalen.

Een voor de bloedbank te laag Hb hoeft niet te betekenen dat je naar de huisarts moet. In de meeste gevallen heb je geen bloedarmoede, ben je kerngezond en hoef je ook niets te doen om dat gehalte op te krikken. Meestal is het logischer om dan minder vaak bloed te doneren. Als je Hb erg laag is zonder dat daar een goede verklaring voor is, zal de donorarts je zo nodig verwijzen naar de huisarts.

Hb is de afkorting van hemoglobine, een molecuul in de rode bloedcellen dat zorgt voor het transport van zuurstof.

IJzer is een belangrijk onderdeel van hemoglobine, zodat we ook wel van ijzergehalte spreken. Bij een verlaagde ijzerreserve in het lichaam kan een te laag Hb ontstaan. Dit is een van de meest voorkomende oorzaken van een te laag Hb. Maar er kunnen ook andere, minder voorkomende oorzaken zijn.

Bij een goede vingerprik komt er spontaan een stroompje bloed uit de vinger. Daarmee kan de arts of donorassistent de juiste waarde bepalen. Soms gaat de prik wat moeilijk, bijvoorbeeld doordat de donor koude handen heeft. Als het nodig is om te knijpen om het bloed eruit te krijgen, kan er wat wondvocht meekomen en is het bloed verdund. In dat geval is er een lagere Hb-waarde.

15 DE VRIJWILLIGER

Foto Yvonne Witte

RESPECTVOL MET ELKAAR OMGAAN Als Gert van Beek (62) overenthousiaste ouders langs de lijn aanspreekt op hun gedrag, doet hij dat vriendelijk en rustig, maar ook gedecideerd en met duidelijk overwicht. ‘Iemand ergens op aanspreken ben ik wel gewend’, lacht hij. Als hoofdinspecteur bij de politie gaf Van Beek leiding aan het team dat een einde maakte aan de Heineken-ontvoering. Hij schreef daarover een bloedstollend boek: Mijnheer Heineken, het is voorbij. Nu hij is gestopt met werken, zorgt hij er als vrijwilliger bij de Amsterdamse voetbalclub SDZ voor dat de wedstrijddagen ordentelijk verlopen. En hij coacht de jongste scheidsrechters

van de club. ‘Het is mijn manier om bij te dragen aan een betere wereld. Ik zie groeps­sport als een waardevolle manier om sociaal vaardig te worden. Samen plezier maken en samen teleur­stellingen verwerken. Respectvol met elkaar omgaan. Dat is voor kinderen heel vormend.’ Zijn driewekelijkse gang naar de bloedbank om plasma te geven vormt een rustpuntje in zijn nog altijd drukke bestaan. ‘Even lekker relaxen in de stoel.’ Doe je ook bijzonder vrijwilligerswerk? Laat het ons weten: [email protected].

B+

A+

REDDENDE GEVERS

Ze schieten te hulp als de auto het begeeft, een kind te water raakt, een schoorsteenbrand uit de hand loopt, een winkelier wordt overvallen. Deze donors zetten zich in voor een van de hulp­diensten in Nederland. Helpen zit deze reddende gevers in het bloed.

Margriet Sandvoort (38)

Richo Severs (57)

Hoofdagent politie Veenendaal, rijdt de 112-meldingen

Wegenwacht bij de ANWB, regio Noordwest

‘Als motoragent kom je vaak als eerste aan. Ik trap de deur in als dat nodig is. Ik coördineer als er een traumaheli moet komen. Ik begin met reanimeren. Iedereen denkt bij de politie aan boeven vangen, maar ik ben toch vooral het vak ingegaan voor de hulpverlening. Hulpverlenen is voor mij heel breed. Een aangifte opnemen voor iemand van wie de fiets is gestolen, valt daar voor mij ook onder. Levens redden doen we ook. Ik heb wel eens iemand ervan kunnen over­ tuigen om niet van een flat te springen. Dan vind ik wel dat ik een mooi beroep heb. Ik heb ook genoeg mensen gezien die wél zijn gesprongen. Voor de nabestaanden kun je de pijn niet verzachten, maar je kunt wel zorgen dat het slechtnieuwsgesprek goed verloopt. Ik was 25 toen mijn moeder stierf, dus ik denk een beetje te weten wat je wel en niet kunt zeggen. Het overlijden van mijn moeder, ze was mijn alles, heeft me een betere diender gemaakt. Mijn moeder kreeg acute leukemie. Elf zakken bloed en chemo gaven haar wat extra spreektijd. Het heeft acht maanden mogen duren en die zijn heel waardevol geweest. Ik weet dus hoe belangrijk donorbloed kan zijn.’

‘Mijn werk is mijn hobby, ik heb het mooiste beroep dat er is. Al 23 jaar werk ik bij de Wegenwacht. Je hebt zoveel vrijheid en ruimte. Gestrande automobilisten zijn altijd blij als ik kom helpen. Al maak ik het maar met een touwtje, als ze weer verder kunnen rijden zijn ze gelukkig. Soms is het heel emotioneel. Dan zit het iemand allemaal tegen en barst de bom als de auto het begeeft. Vaak komt het dan niet op sleutelen aan. Als iemand op weg is naar een begrafenis, dan moet je zorgen dat hij daar snel aankomt. Een taxi bellen, slepen of zelf brengen. Die auto komt later wel. Ik zeg wel eens: de mensen hebben pech, niet de auto. In mijn vakantie ga ik als technisch begeleider voor de kampeerreizen van de ANWB op pad, samen met mijn vrouw. Veel indruk maakten de Noorse fjorden en de reis door Corsica en Sardinië die werd gefilmd door omroep MAX. Ik ben een hulpverlener in hart en nieren. Ik help gestrande passagiers met hun auto, help collega’s en buren met klusjes en help patiënten met mijn bloed via het donorschap. Zolang ik kan, blijf ik dat volhouden. Ik wil mensen helpen, op alle mogelijke manieren.’

Na de reddende gevers zoeken we voor het volgende nummer bourgondische gevers. Professionele of hobbykok? Wijnliefhebber of taartengek? Moestuinier of worstenmaker? Mail naar [email protected].

Foto 1 en 2 Erno Wientjens

16

A+

Paul van Rheenen (39)

Amy Manshanden (24)

Beroepsbrandweer in Eindhoven, vrijwillige brandweer in Waalre

Lid Reddingsbrigade Obdam

‘Een brandend huis binnengaan is altijd lastig. Soms heb je door de rook nog geen halve meter zicht. Spannend, maar dat is je vak. Daar ben je voor getraind en daar ga je gewoon voor. Bang aangelegd moet je als brandweerman niet zijn. Als iemand bekneld zit in een auto hebben wij het gereedschap en de kennis om een dak van een auto te knippen of een deur eruit te halen. We zien vaak bloed vloeien. Ik denk dan wel eens: het bloed dat ik vorige week gaf, kan hem misschien ten dienste zijn. Ik ben ook duiker bij de brandweer. Als er mensen, personen of auto’s te water gaan, wordt onze hulp ingeroepen. Het tikt aan als je iemand niet kunt redden. Het hoort bij het vak, maar dat is wel de zware kant. Wat mij heel erg is bijgebleven, is de brand in het gemeentehuis van Waalre. Ik ben daar getrouwd en het is heel raar om dat dan tot de grond te zien afbranden. Het hulpverlenen zit in mijn bloed. Een brand blussen of bloed geven: ik zie beide als hulpverlenen. Maar uiteindelijk denk ik dat ik meer levens red bij de bloedbank dan met de brandweerslang.’

‘Toeters en bellen, sirenes en ambulances. Ik ben er altijd al fan van geweest. Het redden zit me zogezegd in het bloed! Als je bij de reddingsbrigade een drenkeling kunt redden, is dat redden heel letterlijk zichtbaar. Maar in feite red je als donor ook levens. De Reddingsbrigade Obdam heeft helaas geen eigen bewakingsgebied. Wij trainen vooral in het zwembad. Zelf geef ik ook les aan de jeugdleden, we oefenen spelenderwijs het redden van drenkelingen. Zowel de “droge redding”, vanaf de kant, als de “natte redding” waarbij je zelf te water gaat. Gelukkig heb ik in het echt nog nooit iemand uit het water hoeven vissen. Maar ik weet dat ik het zou kunnen: ik zit al vanaf mijn elfde bij de reddingsbrigade. Wij zijn er voor als het fout gaat. Beter is het natuurlijk als het niet nodig is. Sinds kort ben ik overgestapt van bloed geven op het geven van plasma. Ik ben niet bang voor naalden en weet hoe belangrijk het is dat dat plasma er is. Kleine moeite, groot gebaar.’

‘Donors zijn bijzondere mensen, die graag iets voor anderen over hebben. Wij merken het ook als we donors vragen mee te doen aan onderzoek. De respons is over het algemeen hoog: ongeveer 2 op de 3 benaderde donors heeft mee­gedaan aan Donor InZicht.‘ Katja van den Hurk, gastredacteur

Foto Wim Bos

0

+

Foto Verse Beeldwaren

17

18 VRAAG HET ONZE DONORARTSEN

Wordt mijn bloed ook onderzocht op kanker? Nee, uw bloed wordt niet onderzocht op kanker. Elke donatie wordt onderzocht op hiv, hepatitis B, hepatitis C en syfilis. De allereerste keer wordt uw bloed ook onderzocht op het HTLV-virus. Dat is een in Nederland zeldzaam virus dat een soort leukemie kan veroorzaken. Mocht de uitslag van een van deze testen duiden op een besmetting dan informeren we u hierover. Het bloed wordt dus op lang niet alle ziekten onderzocht. Goedkeuring bij de bloedbank is dus zeker geen garantie dat u volledig gezond bent. U bent overigens zelf onze belangrijkste bron van informatie over de veiligheid van uw bloed. Mocht u er na een donatie achter komen dat u toch een ziekte onder de leden had dan horen we dat graag van u. Zeker als het een besmettelijke ziekte betreft.

Dokter, hoe zit dat?

Foto Stijntje de Olde

Ik slik medicijnen tegen hooikoorts. Mag ik dan wel bloed geven? Gitta Dijkshoorn (35) studeerde geneeskunde in Groningen en is sinds 2005 donorarts bij Sanquin. ‘Het werken met gezonde mensen en het gezamenlijk gaan voor het goede doel spreekt me aan in dit werk.’ Ze keurt donors in Groningen en Drenthe en houdt zich daarnaast bezig met het actualiseren van de richtlijnen voor medicijngebruik. Onlangs voltooide zij haar opleiding tot senior donorarts.

Hooikoorts is een vorm van allergie. Het uit zich vaak in rode, tranende ogen en een lopende neus. Wie aan hooikoorts lijdt, kan ook last hebben van vermoeidheid, lusteloosheid en hoofdpijn. Als je dit soort klachten hebt, is het verstandig om even geen bloed te geven. Daarvoor moet je immers fit en uitgerust zijn. Bij milde klachten kun je wel gewoon bloed geven. De meestgebruikte medicatie om hooikoorts te bestrijden vormt geen bezwaar voor donatie. Vermeld dit wel altijd op de vragenlijst, zodat de arts of assistente dit kan beoordelen.

Waarom moet ik bij de keuring aangeven of ik pijnstillers heb geslikt?

Ik ben aan het trainen voor de halve marathon. Kan ik in deze periode bloed geven?

De meeste pijnstillers hebben een kortdurend effect op de werking van de bloedplaatjes. Sanquin levert concentraten van bloedplaatjes aan ziekenhuizen. Daarvoor worden van vijf geselecteerde eenheden bloed de bloedplaatjes bij elkaar gedaan. Voor de kwaliteit van het concentraat is het beter geen bloed te gebruiken van donors die pijnstillers hebben geslikt in de vier dagen voorafgaand aan de donatie. U kunt gerust een pijnstiller gebruiken als dat nodig is, maar geef dat wel aan op de vragenlijst. Dan gebruiken we wel de rode cellen en plasma uit uw donatie maar niet het bloedplaatjesconcentraat.

De eerste 24 uur na een donatie kunt u beter niet gaan sporten. Uw lichaam heeft dan tijd nodig om te herstellen. Toch gaan sporten geeft kans op duizeligheid of flauwvallen. Wij adviseren om kort voor de marathon beter geen bloed te geven. Hoelang verschilt per donor, meestal is enkele weken voldoende. Als u optimaal wilt presteren, is het verstandig om tijdens de keuring op de bloedbank te overleggen over uw sportplannen. Dan kunnen we aan de hand van uw Hb bespreken hoe groot uw reserve is. Ook in de dagen na zo’n grote prestatie als het lopen van een marathon kunt u beter even wachten met doneren. Het lichaam heeft tijd nodig om te herstellen. Vaak is het Hb dan tijdelijk wat lager doordat bij een grote lichamelijke inspanning wat rode bloedcellen kapotgaan.

Ons panel van donorartsen beantwoordt vragen van donors. Ook een vraag? Schrijf naar de redactie, [email protected] o.v.v. Dokter, hoe zit dat?

19 DAAROM GEEF IK BLOED

LEVENSREDDEND

0 ‘Arnold Borger (70) woont in Renkum, heeft drie dochters en vier kleinkinderen. Hij hield zich tot zijn pensionering als gemeenteambte­ naar bezig met de juridische kant van bestemmingsplannen. Samen met zijn vrouw maakt hij veel verre reizen, onder andere door Peru, Ecuador, West-Canada, NieuwZeeland. En laatst naar hun dochter in China om het jongste kleinkind te bekijken. ‘De videocamera gaat altijd mee. Opnamen maken en daar thuis mooie films van monteren is mijn grote hobby.’

Foto Bert Beelen

‘In 1952, ik was 8 jaar oud, onderging mijn vader een zware longoperatie. Doordat de wond niet goed wou genezen, verloor hij veel bloed. Een maand lang werd voor zijn leven gevreesd. Mede dankzij de zakken bloed die hij ontving, heeft hij het gered. Al werd hij nooit meer helemaal de oude. Voor mij sprak het vanzelf dat ik in 1963 tijdens mijn militaire dienst begon met bloed geven. Ik ben dat altijd blijven doen, de laatste jaren plasma. In totaal gaf ik 164 keer. Ik heb daar geen enkele last van terwijl ik anderen kan helpen om weer gezond te worden. Dat heb ik extra ervaren toen onze dochter zes jaar geleden lymfklierkanker had en door bloedtransfusie moest worden “opgepept” om de chemokuren goed te doorstaan. Op 1 dec­ember werd ik zeventig en moest dus stoppen met het donorschap. Ik heb daar begrip voor, maar vind dat wel erg jammer. Door mijn vader en dochter weet ik immers als geen ander hoe levensreddend bloed kan zijn.’

Wat beweegt je om bloed te geven? Laat het ons weten: [email protected] o.v.v. Daarom!

Colofon Bloedverwant is een uitgave van Stichting Sanquin Bloedvoorziening en verschijnt twee keer per jaar.



Beste Sanquin,

Mijn vriendin en ik geven allebei bloed en daarom ontvangen we allebei het magazine Bloedverwant. We vinden dit een beetje zonde, dus wilden we vragen of we misschien de toezending van Bloedverwant op mijn naam kunnen stopzetten? Met vriendelijke groet, Frank Buist, bloeddonor in Groningen



Beste Frank,

Natuurlijk is dat mogelijk. De eenvoudigste manier om dat te doen is om op onze website naar het contactformulier te gaan. (www.sanquin.nl/bloed-geven/contact/ contact/). Daar kun je ‘verzoek tot afmelding Bloedverwant’ aanklikken. Als je jouw naam en adres invult wordt de toezending op jouw naam gestopt. Het exemplaar van je vriendin blijft dan wel gewoon doorlopen. Je vindt het formulier ook via www.bloedverwant.nl/bloedlinks. Geen internet? Gratis bellen met de donorinformatielijn 0800–5115 kan ook. Met vriendelijke groet, Pasquale Di Scala, hoofd Donor Service Centrum

Redactie Imke Sikkema (hoofdredacteur), Hezeke Hoefnagel, Lysbert Schuitema, Henk van der Meij (donorraad) Katja van den Hurk (gastredacteur) Tekst en eindredactie Annemarie Geleijnse, Rineke van Houten Vormgeving Total Identity, Jeannette Kaptein, Arjen Firet Druk en distributie Roto Smeets Weert Redactieadres Sanquin Bloedvoorziening, Redactie Bloedverwant, Postbus 1013, 6501 BA Nijmegen, 0800-5115, [email protected], www.bloedverwant.nl © 2014 Sanquin. Artikelen uit Bloedverwant mogen alleen na overleg met de redactie worden overgenomen, onder vermelding van de bron en de uitgever. De redactie van Bloedverwant heeft zijn best gedaan om de rechthebbenden van het in dit blad getoonde materiaal op te sporen en hun toestemming te vragen voor openbaarmaking in dit blad. Dat is niet in alle gevallen gelukt. Hebt u klachten of bezwaren in verband met auteursrecht, portretrecht, andere rechten, persoonsgegevens of privacy, neem dan contact op met de redactie. ISSN: 1570-7288 PEFC gecertificeerd Dit product is gedrukt op papier uit duurzaam beheerd bos en gecontroleerde bronnen.

Ook een vraag? Mail naar [email protected] o.v.v. Beste Sanquin. PEFC/30-31-033

www.pefcnederland.nl

DONOR

POST

Tweet Schrijf ook naar de redactie: [email protected] of postbus 1013, 6501 BA Nijmegen. Graag naam en woonplaats vermelden. De redactie maakt een keuze en kort brieven waar nodig in. Hartelijk dank!

Gevonden voorwerpen De dag voor kerst verloor ik in het winkelcentrum mijn portemonnee. Wat een paniek! Ik

Wat een goed begin van kerst en wat kreeg ik die dag een grote beloning voor het

ging alle plekken langs waar ik was geweest

plasmadonor zijn!

om te vragen of iemand hem had gevonden,

Irene van Gog-Bouman, Amersfoort

maar steeds was het antwoord ‘nee’. De moed zonk me in de schoenen en het huilen stond me nader dan het lachen. Ik stond op het punt op te geven en naar huis te fietsen zodat ik alle passen kon laten blokkeren, toen m’n telefoon ging. Een 020-nummer. Ik was niet in de stemming om op te nemen, maar deed het toch maar. Het was Sanquin!? Iemand had mijn portemonnee gevonden en had via mijn donorpasje Sanquin gebeld! En Sanquin belde mij en vertelde dat mijn portemonnee terecht was en waar ik hem kon ophalen. Ik had mijn portemonnee terug! De ‘smile’ was de hele dag niet van mijn gezicht te poetsen.

Een mooi afscheid

«GOEDEMIDDAG

U SPREEKT » MET SANQUIN

Smakelijke belofte

Poster

Ik lees altijd met plezier de donorpost en ben blij dat er mensen geholpen worden om beter te worden. Mijn dochter en ik zijn ook donor. Bij ons ging het anders. Mijn man kreeg te horen dat hij acute leukemie had en dat de

Een donor uit Apeldoorn werd tijdelijk

kansen nihil waren. Hij heeft toen besloten

afgekeurd, maar is vast van plan snel weer

geen chemokuren te ondergaan en naar huis

terug te komen.

te komen nadat hij bloedtransfusies had gehad. We hebben nog kunnen lachen en huilen en hij heeft van iedereen die hem lief was afscheid kunnen nemen. Hij heeft nog

Zonder dat bloed had ik niet meer geleefd

een keer een transfusie gekregen en zei daarna: ‘Nu is het goed.’ We hebben hem nog

Doordat ik zelf bloed heb ontvangen, mag

zeventien dagen bij ons kunnen hebben

ik geen donor meer zijn. Dat vind ik jammer,

en dat was de belangrijkste tijd uit ons leven.

want ik zou dat zo graag nog willen doen.

Afscheid nemen doet veel pijn maar dankzij

Na een darmonderzoek vorig jaar verloor

donors hebben wij de kans gekregen om op

ik meer dan twee liter bloed en kreeg ik een

een mooie manier afscheid te nemen. Dit was

bloedtransfusie. Iedereen die bloed geeft, ben

erg belangrijk voor ons. Naam en adres bij de redactie bekend

ik heel dankbaar. Zonder dat bloed had ik niet meer geleefd.

Ineke Bijl, Nieuw-Beijerland