ICT~Manifest Nationale agenda voor de groei van Nederland

ICT~Manifest 2010-2014

Nationale agenda voor de groei van Nederland

voorwoord Anno 2010 wordt Nederland geconfronteerd met ongekende uitdagingen: Niet alleen is sprake van de ernstigste wereldwijde financiële en economische crisis in decennia, tegelijkertijd spelen ook langere termijn kwesties zoals de bevordering van innovatie en concurrentievermogen in een geglobaliseerde economie, verbetering van de energie-efficiëntie, omgaan met de demografische verandering, het waarborgen van de openbare veiligheid en de modernisering van de openbare dienstverlening aan burgers en bedrijven. In wezen komt de uitdaging neer op het verwezenlijken van een nieuw sociaal model en duurzame economische groei met een dalende beroepsbevolking in een zeer concurrerende wereldeconomie.

De samenleving en de overheid staan voor nog een uitdaging, een grote bezuinigingsoperatie die zeker 35 miljard euro moet gaan besparen. ICT neemt hierin een bijzondere positie in. Daar waar op uitgaven bespaard moet worden, kan ICT een extra kostenbesparing opleveren. ICT maakt nieuwe manieren van werken mogelijk die efficiënter en effectiever zijn. Elektronisch factureren kan miljoenen besparen, zo ook outsourcing van ICT activiteiten. In dit document wil ICT~Office duidelijk maken dat de ICT sector oplossingen heeft voor veel van de maatschappelijke problemen in Nederland. Het oplossen van de files kan niet zonder ICT, een betere en efficiëntere zorg kan niet zonder ICT, beter en passender onderwijs kan niet zonder ICT en meer blauw op straat in plaats van achter het bureau kan ook niet zonder goede ICT toepassingen. Op 25, 26 en 27 mei van dit jaar zal in Amsterdam het World Congress on Information Technology (WCIT) worden gehouden. ICT~Office is de organisator / host en het ministerie van Economische Zaken en de Gemeente Amsterdam zijn co-host van het evenement. Inmiddels heeft ook de Europese Commissie zich als co-host aan WCIT verbonden. Het is een internationaal topevenement op gebied van ICT en brengt op uitnodiging meer dan 2.500 mensen, uit meer dan 80 landen bijeen: Captains of industry en ministers, managers uit de publieke sector en wetenschappers. Samen delen zij kennis over ICT-toepassingen, en de maatschappelijke inbedding daarvan, die kunnen helpen bij het wereldwijd innoveren van onder andere onderwijs, gezondheidszorg, energie en water. Het gaat daarbij om de rol van ICT als innovatie-as en ‘enabler’ van nieuwe diensten, producten en vormen van samenwerking. In de voorbereiding van WCIT wordt nauw samengewerkt tussen ICT-aanbieders, ICT gebruikende bedrijven, overheden en de wetenschap. In de aanloop naar de verkiezingen op 9 juni van dit jaar nodigt ICT~Office alle politieke partijen graag uit om op het WCIT kennis te komen nemen van de mogelijkheden die ICT biedt voor maatschappelijke vraagstukken. Er zal genoeg inspiratie te vinden zijn voor een positieve blik op de kansen voor Nederland voor de toekomst. ICT~Office daagt u uit om in uw verkiezingsprogramma uw hart voor vernieuwing te laten spreken en uw verstand te gebruiken voor de versnelling van de kenniseconomie. Nederland moet zichzelf vernieuwen, om de economie draaiend te houden en de toekomst betaalbaar. Zonder ICT kunnen de besparingen de komende jaren niet worden gehaald.

inhoud

Deel 1

Maatschappelijke ontwikkelingen en ICT

1

Inleiding

6

2

Maatschappelijke uitdagingen

8

2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.7 2.8 2.9 2.10

3

Meer welvaart, welzijn en vergrijzing met minder middelen Een duurzame samenleving Een efficiënt mobiliteitsysteem Een samenleving waarin mensen zich veilig voelen Een goedwerkend zorgsysteem Waterbeheer en waterkwaliteit Goed onderwijs op maat voor iedereen Koppeling tussen burgers en overheid Digitale Content Publiek Private Samenwerking

Uitdagingen voor de ICT-sector 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7

Voldoende, goed opgeleide arbeidskrachten Veiligheid & Vertrouwen Goed opdrachtgever- en opdrachtnemerschap Architectuurdenken, interoperabiliteit en open standaarden Onderzoek en Innovatie Investeringen in de volgende generatie infrastructuur Nieuwe werkrelaties, werkomgevingen en het gebruik van sociale media

9 10 11 13 14 15 16 18 19 20

22 23 24 24 25 25 26 26

1

6

inleiding

Informatie- en Communicatietechnologie (ICT) is een essentiële factor voor economisch herstel maar tevens ook voor de aanpak van de uitdagingen op de lange termijn. ICT versnelt innovatie en werkgelegenheid en creëert groei in bijna alle sectoren van de economie. ICT transformeert de samenleving. Het maakt nieuwe werkwijzen mogelijk. Werkwijzen waarbij meer wordt gedaan met minder. ICT levert op verschillende manieren een belangrijke bijdrage aan de samenleving: het zorgt voor productiviteitsgroei, het is een belangrijke factor bij economische ontwikkeling en het levert bijdragen aan het oplossen van maatschappelijke problemen. De computer en de netwerken waarmee deze met andere computers en andere (mobiele) apparaten is verbonden heeft het leven op aarde veranderd en het tempo van innovatie aanzienlijk versneld. We leven niet meer met netwerken en met digitale media, maar in netwerken en in media. Maatschappelijke uitdagingen zullen mede daarom in die context moeten worden aangepakt. De convergentie die ICT mogelijk heeft gemaakt versmelt niet alleen technologieën, maar ook markten en functies. Het creëert nieuwe markten voor gevestigde partijen en opent oude markten voor nieuwe spelers. De onderlinge afhankelijkheid die daardoor toeneemt zorgt voor grotere dynamiek en complexiteit en dit vraagt om nieuwe manieren om tot resultaat te komen. ICT fungeert daarbij als een innovatie-as. De afgelopen 50 jaar is het belang van ICT voor de maatschappij explosief toegenomen. ICT is doorgedrongen tot in de haarvaten van de huidige samenleving. Vandaag de dag kan zonder ICT geen overheid behoorlijk functioneren, geen ziekenhuis of fabriek doelmatig werken, loopt al het verkeer vast, kan geen mens meer telefoneren, geen loon worden uitbetaald. Het is evident dat ICT een sleutelrol speelt in de moderne samenleving. ICT kan en moet daarom een belangrijke bijdrage leveren in het oplossen van de verschillende grote maatschappelijke uitdagingen om onze samenleving welvarend, internationaal concurrerend, gezond en veilig te maken en te houden.

ICT~Manifest 2010~2014

7

2

Maatschappelijke uitdagingen 8

Op de weg naar een welvarend, internationaal concurrerend, gezond en veilig Nederland staat de samenleving voor een aantal grote maatschappelijke uitdagingen. Het succesvol aanpakken van die uitdagingen en het realiseren van de ambities kan alleen in samenwerking met overheid, kennisinstellingen, burgers, werkgevers, werknemers en andere maatschappelijke partijen. Alleen een gezamenlijke aanpak biedt kansen om de problemen tijdig op te lossen, het concurrentievermogen van het bedrijfsleven en de kennisinstellingen te versterken met maximaal maatschappelijk rendement.

2.1

Meer welvaart, welzijn en vergrijzing met minder middelen Onze welvaart wordt bepaald door arbeidsparticipatie, productiviteit, en creativiteit in nieuwe

producten en diensten. Door vergrijzing, globalisering en de opkomst van de kenniseconomie komen de grenzen van dit beleid in zicht. Om de welvaart te behouden moet de productiviteit verhoogd worden. Dit vereist innoverende oplossingen, nieuwe en verbeterde producten, diensten, bedrijfsprocessen, infrastructuren, etc. We moeten niet zozeer harder en langer werken; wel slimmer. Meer resultaat met minder middelen. Een vergrijzende samenleving met daarbij een krimpende beroepsbevolking wordt één van de belangrijkste sociale en economische uitdagingen voor de toekomst. Een goed opgeleide en e-vaardige beroepsbevolking leidt tot productiviteitsverhoging en kan daarmee de economische kwesties rond de demografische veranderingen oplossen. Onderzoek wijst uit dat het de Nederlandse maatschappij ongeveer 250 miljoen euro aan productiviteitsverbeteringen oplevert wanneer het gemiddelde eVaardigheden niveau van de beroepsbevolking wordt verhoogd. Het leeuwendeel van deze toename komt bij de werknemer terecht in de vorm van hoger loon, namelijk een gemiddelde loontoename van 250 euro per persoon per jaar. ICT biedt ook oplossingen voor de sociale implicaties van de demografische veranderingen; bijvoorbeeld door het verstrekken van essentiële diensten voor senioren, met name op het gebied van e-working, e-leren, e-overheid en e-gezondheidszorg.


9

Voor een samenleving waarin iedereen betrokken is en kan profiteren van de voordelen van de informatie-maatschappij, moet voor 2014: De fysieke, intellectuele en financiële toegang van burgers tot de informatiesamenleving moet worden gegarandeerd: Toegang tot internet is een fundamenteel recht en moet als zodanig worden vastgelegd. Achterstandsgroepen krijgen programma’s om aan te kunnen sluiten op de digitale belevingswereld. Langdurig zieke kinderen krijgen meer mogelijkheden om online te leren en ‘buiten te spelen’; ouderen en mindervaliden worden ondersteund om online mee te doen. Het gemiddelde eVaardigheden niveau van de beroepsbevolking moet structureel omhoog. Slimmer werken is noodzaak; werken aan een hogere arbeidsproductiviteit is de enige manier om de kosten van de vergrijzing op te vangen. De noodzakelijke cultuurverandering bij overheid en bedrijfsleven moet actief worden gestimuleerd.

2.2

Een duurzame samenleving Het belang van een duurzame samenleving is inmiddels evident. Om tot een duurzame

samenleving te komen, is het nodig om de uitstoot van milieubelastende stoffen, zoals CO2, te reduceren en het beslag op eindige voorraden van grondstoffen te verminderen. De huidige economische crisis maakt eens te meer duidelijk dat er slimmer, groener en sneller geacteerd moet worden. ICT heeft een cruciale rol om energie efficiëntie te verbeteren, uitstoot te verminderen en duurzaamheid te vergroten. De rol van ICT als middel om het energieverbruik te verminderen, staat nog bescheiden in de aandacht. Met de inzet van ICT ontstaat er echter een window of opportunity. Het Wereld Natuur Fonds heeft berekend dat met de 2 procent die de ICT-branche aan CO2-uitstoot produceert, de overige 98 procent kan worden aangepakt. Ook in andere studies komt het potentieel van ICT-inzet duidelijk naar voren. Zo kan in Nederland al een reductie van 10 procent in energieverbruik tot stand komen door de inzet van ICT, bijvoorbeeld door het inzetten van

10

intelligente energiemeters en e-domotica in huishoudens. Er is behoefte aan een ‘smart grid’ waarin bronnen en verbruikers van energie op een intelligente wijze zijn gekoppeld zodat een goede aansluiting tussen vraag en aanbod wordt gerealiseerd.

Voor een efficiëntere en duurzamere samenleving moeten in 2014 de volgende doelstellingen gehaald worden: Overheden maar ook private sectoren moeten het juiste voorbeeld stellen door in 2020 hun CO2 uitstoot met 30% te verminderen ten opzichte van 2005. Alle betrokken partijen in de private en publieke sectoren moeten samenwerken om de ontwikkeling en toepassing van smart grids, smart transport systems, smart buildings en smart cities te versnellen. Alle betrokken partijen en consumenten organisaties moeten samenwerken om het bewustzijn van consumenten over energie verbruik te vergroten en hen in staat te stellen om hun eigen energiegebruik te monitoren en aan te passen.

2.3

Een efficiënt mobiliteitsysteem Prognoses laten zien dat de vraag naar mobiliteit zeker tot 2020 nog sterk zal stijgen. ICT zal de

komende jaren een sterkere stempel drukken op de mobiliteit van Nederlanders. Door de invloed van ICT op logistieke processen en activiteitenpatronen (zoals telewerken maar ook virtuele kantoren en het mogelijk maken om op afstand te werken) kunnen verkeers- en vervoerspatronen ingrijpend veranderen. ICT zal het ook mogelijk maken om voor iedere verplaatsing een optimale keuze te maken over het vervoersmiddel en de route op basis van de actuele situatie. De toepassing van actuele en voorspelde reistijden toegesneden op bepaalde doelgroepen (vrachtwagens, fietsers, voetgangers) en op optimalisatie van de kosten en milieueffecten is sterk in opkomst. Bovendien wordt ICT toegepast voor het sturen en geleiden van verkeers- en vervoersstromen.


11

Op het gebied van het wegverkeer zijn er persoonlijke informatiediensten (in-car), en met elkaar (car to car) en met de weg (car to road side) pratende auto’s. Communicatie tussen gebruikers, voertuigen, bedrijven en wegbeheerders zal leiden tot coöperatieve systemen met perspectieven op veiliger, vlotter en schoner verkeer en vervoer. Uit een studie van TNO blijkt dat een combinatie van verkeersmanagement, verkeersinformatie en intelligentie in het voertuig de komende 10 tot 15 jaar kan leiden tot 50% minder files, 25% minder verkeersdoden, 10% minder uistoot van CO2 en 20% minder luchtvervuiling.

Voor een efficiëntere en effectievere mobiliteit moeten in 2014 de volgende doelstellingen gehaald worden: Efficiëntere gebruikmaking van bestaande infrastructuur door de inzet van slimme technologie. Streven moet zijn dat het aantal files daalt met 50 procent, 25 procent minder verkeersdoden, 10 procent minder uitstoot van CO2 en 20 procent minder luchtvervuiling. Betere informatievoorziening stelt mensen in staat betere mobiliteitskeuzes te maken. Fiscale stimulering van thuiswerken om files tegen te gaan, onder andere door het herinvoeren van het pc privé project. Het gebruik van slimme auto’s stimuleren om de veiligheid en milieubelasting te verbeteren. Beter inzet van online overleg, online winkelen en online dienstverlening zorgt voor minder weggebruik.

12

2.4

Een samenleving waarin mensen zich veilig voelen Innovaties in ICT kunnen helpen Nederland weerbaarder te maken tegen terrorisme, criminaliteit

en rampen. Er wordt een toenemend beroep gedaan op veiligheidsorganisaties zoals politie, brandweer en de veiligheids- en informatiediensten. De klassieke oplossingen, namelijk opschaling van deze diensten, hebben hun limiet bereikt en dus zijn innovaties nodig. Veiligheidsdiensten opereren in informatieketens en –netwerken waarin ICT een cruciale rol speelt: diverse dreigingen, scenario’s en incidenten worden gekoppeld aan informatie over risico’s, prioriteitsstelling en preventieve omgevingsmaatregelen. Een ander voorbeeld van het koppelen van informatiebestanden door middel van ICT is de methode die wordt gebruikt om personen te identificeren, documenten te certificeren. ICT kan worden ingezet voor waarneming, toezicht en opsporing om proactief op te treden en incidenten te voorkomen. Ook bij training van personeel speelt ICT een steeds grotere rol, zoals bij trainingen in kunstmatige omgevingen. Kortom, ICT biedt talrijke mogelijkheden om de Nederlandse samenleving veiliger te maken, mits de privacy van de betrokkenen wordt beschermd en de ICTsystemen en informatie veilig zijn of beveiligd kunnen worden.

Voor een veilige leefomgeving moeten in 2014 de volgende doelstellingen gehaald worden: Partijen in de gehele veiligheidsketen stemmen hun systemen op elkaar af om effectiever te kunnen werken. Serious gaming wordt op grote schaal ingezet voor training van mensen in de veiligheidssector en defensie. De veiligheid van de vitale infrastructuren in Nederland moet worden gewaarborgd. De overheid gaat beter gebruik maken van nieuwe technologieën om sneller met burgers te communiceren over veiligheid. Privacy is een recht dat met goed doordachte ICT systemen juist beter beschermd wordt dan voorheen.


13

2.5

Een goedwerkend zorgsysteem Bij ongewijzigd beleid blijft de kwaliteit van de Nederlandse gezondheidszorg in vergelijking met

andere westerse landen middelmatig. Door de stijgende zorgvraag zou in 2025 één op de vijf Nederlanders in de zorg moeten werken, terwijl de productiviteit van de zorg ten opzichte van andere sectoren en landen blijft dalen. ICT is cruciaal bij het verbeteren van de efficiëntie en effectiviteit van de medische behandeling door betere aansluiting van het netwerk van hulpverleners rondom een patiënt (patiënt centraal), betere kennisdeling en toegang tot relevante kennis (decision support systems) en door betere high tech intelligente apparatuur. Bovendien draagt ICT bij aan een betere kwaliteit van leven door zorg op afstand met behulp van sensortechnologie en geavanceerde communicatietechnologie en minder lange wachtlijsten door betere logistiek. Dit zijn de voorbeelden van nu, maar in de toekomst moeten we ook denken aan het inzetten van robots om mensen te helpen in en uit bed te stappen en te ondersteunen bij het wassen (home care services) en aan agent-technology waarbij een gebruikersvriendelijke interface het leven van patiënten en hulpverleners makkelijker zal maken (smart health surroundings). Innovatie is de aanjager die de zorg duurzaam moet verbeteren en Nederland ook in de toekomst moet verzekeren van betaalbare, toegankelijke en goede zorg. Bij ongewijzigd beleid lopen zorguitgaven in 2020 op tot bijna 18% van het BBP. Door optimale inzet van ICT kunnen de uitgaven voor de zorg stabiliseren op 5,3% van het BBP. De enorme groei van de zorguitgaven kan daarmee volledig worden opgevangen, terwijl de kwaliteit van de zorg zal toenemen. Onderzoek heeft verder uitgewezen dat een betere inrichting van de logistiek in de zorg 3 tot 3,5 miljard euro kan besparen. In de Nederlandse ziekenhuizen overlijden ook jaarlijks 1.500 tot 6.000 mensen als gevolg van incidenten die te voorkomen waren geweest. Een reductie van het aantal incidenten met 75% is haalbaar binnen een periode van 15 jaar, bij een kostenbesparing op termijn van 1-3 miljard euro.

Voor een efficiëntere en effectievere zorg worden voor 2014 de volgende doelstellingen gesteld: Door effectieve inzet van ICT wordt jaarlijks 3 miljard euro bespaard. Het Elektronisch Patienten Dossier wordt succesvol toegepast in de hele zorgketen.

14

Het aantal onnodige ziekenhuisopnames en overlijdensgevallen wordt met 50 procent teruggebracht. Goede online consultatie zal de lastendruk op huisartsen verminderen.

2.6

Waterbeheer en waterkwaliteit In Nederland is het waterbeheer gesplitst in een watertechnologisch en een deltatechnologisch

deel. De watertechnologie omvat zuiveringstechnologie (winnen, zuiveren en distribueren van drinkwater en het verzamelen van afvalwater in samenhang met het natuurlijk systeem) en de deltatechnologie richt zich op inrichting en beheer van het watersysteem. ICT wordt in beide delen ingezet en benut. Nederland is een van de dichtstbevolkte deltagebieden van de wereld met een verhoogd risico op overstromingen. Overstromingsrisico’s belemmeren de optimale benutting van beschikbare ruimte en maatschappelijke ontwikkeling. Met behulp van real-time sensoren en satellietendata draagt ICT bij aan de betrouwbaarheid van voorspellingen (early warning) zodat op tijd de juiste maatregelen getroffen kunnen worden. Bovendien kan ICT helpen bij het nemen van de juiste besluiten in zo’n situatie, hiertoe zijn in Nederland dijk- en overstromingsmodellen ontwikkeld, zowel geheel digitaal (bijvoorbeeld een virtuele oefenomgeving voor dijkwachters) als in veldexperimenten (bijvoorbeeld de IJkdijk in Groningen). Het grootste segment van de internationale watermarkt ligt in de watertechnologie. Er is een grote behoefte aan schoner, goedkoper en veiliger water. De vraag naar technische oplossingen op het gebied van duurzaam waterbeheer neemt dan ook wereldwijd toe. Nederland beschikt over een schat aan kennis en ervaring op dit gebied, die in eerste instantie in Nederland wordt opgebouwd. Daarbij speelt ICT op verschillende manieren een rol; met sensoren en lab-on-a-chip wordt de waterkwaliteit bewaakt. Remote sensing, geavanceerde online meetmethoden en geo-informatiesystemen worden ingezet om de ondergrondse infrastructuur in steden te monitoren en om vast te stellen hoe de infrastructuur optimaal kan worden afgestemd op de behoefte.

Voor een efficiënter en effectiever watermanagement worden voor 2014 de volgende doelstellingen gesteld: De Nederlandse Delta moet veilig zijn en wordt door middel van hoogwaardige ICT gemonitored.


15

ederland moet het meest toonaangevende land ter wereld op het gebied van watermanagement N zijn.

Nederlandse watertechnologie wordt op grote schaal ingezet in het buitenland.

2.7

Goed onderwijs op maat voor iedereen De wereld om ons heen digitaliseert in rap tempo, ook het onderwijs. Ook het ministerie van

Economische Zaken constateert dat: “ICT levert een bijdrage aan het nijpende probleem van schooluitval, biedt mogelijkheden om de werkdruk van docenten te verminderen, maakt nieuwe onderwijsvormen mogelijk en stimuleert onderwijsvernieuwingen. Door ICT te gebruiken wordt gevarieerder leren mogelijk en wordt het onderwijs minder snel als saai ervaren. Leerlingen leren meer, sneller, met meer plezier en ze voelen zich succesvoller. ICT in het onderwijs sluit aan bij de belevingswereld van jongeren, motiveert leerling en docent en heeft aantoonbaar positieve effecten op de leerprestaties en de aantrekkelijkheid van het lerarenberoep.” In het onderwijs komen steeds meer ICT-aangedreven hulpmiddelen, bijvoorbeeld leren met behulp van simulatie modellen, serious gaming, interactieve intelligente leermodules, virtuele leerkrachten, leren in groepen, learning on the job en life long learning. Hiermee wordt volop geëxperimenteerd met veelbelovende resultaten. Onderzoeksresultaten laten overtuigend zien dat door inzet van ICT het onderwijs effectiever en efficiënter kan worden ingericht. Ook draagt ICT bij aan aantrekkelijker onderwijs. Dit geldt zowel voor leraren als leerlingen. Ook de wetenschap is onontbeerlijk voor de concurrentiekracht van Nederland. Meer ICT onderzoek leidt tot nieuwe innovatieve toepassingen en innovatieve ondernemingen, de motor van de economie.

Voor een efficiëntere en effectiever onderwijs- en wetenschapsysteem worden voor 2014 de volgende doelstellingen gesteld: Er komt een goede balans tussen de huidige belevingswereld van de jeugd en het aanbod vanuit het onderwijs. Naast het verwerven van goede kennis en vaardigheden, moet onderwijs leuk zijn voor docent en leerling. Goed gebruik van ervaringen met gaming technologie is daarbij onontbeerlijk.

16

Iedereen leert in het tempo dat men aankan; op maat gemaakt, met excelleren als doel. Een leven lang leren wordt de standaard. De overheid faciliteert dit fiscaal voor zowel bedrijven als hun medewerkers door verlaging van de aftrek drempel. Arbeidsmarkt en beroepsonderwijs werken nauw samen om beter op elkaar aan te sluiten. Onderzoeksbudgetten voor onderzoek en ontwikkeling moeten omhoog om Nederland concurrerend te houden. Wetenschappelijke kennis moet beter worden gedeeld. Resultaat¬verspreiding (kennisdiffusie) is een verplichting waarvoor minimaal 20 procent van de onderzoeksbudgetten moet worden gereserveerd.


17

2.8

Koppeling tussen burgers en overheid ICT is inmiddels doorgedrongen in alle facetten van onze maatschappij; zo speelt deze technologie

een steeds sterkere rol in de contacten tussen burgers en de overheid. In eerste instantie ging het daarbij vooral om het door overheidsinstanties digitaal ter beschikking stellen van informatie aan burgers, bedrijven en andere overheden. Inmiddels gaat het behalve om informatieve, ook om transactionele en interactieve diensten. Burgers verwachten van de overheid een toegankelijke en klantgerichte dienstverlening in een integraal perspectief. Allerlei activiteiten kunnen met behulp van ICT gemakkelijker gemaakt worden. Deze ontwikkeling is al volop in gang, maar nog geenszins afgerond. ICT maakt ook een veel directere en sterkere participatie mogelijk van burgers naar de overheid toe. Burgers kunnen de nationale discussie via internet voeren en volgen. Deze nieuwe vormen van interactie tussen burgers en overheid geven toegang tot de wisdom of crowds. De overgang naar de geschetste vormen van e-government of public services gaat gepaard met organisatorische veranderingen en vereist nieuwe kennis en vaardigheden bij alle betrokken partijen. Het huis van Thorbecke is in het huidige internettijdperk achterhaald. De burger wil één contactpunt met de overheid. De achterliggende systemen moeten gemeenschappelijk en efficiënt zijn ingedeeld. Cloud computing (applicaties en opslag van gegevens op internet in plaats van lokaal) moet hierbij een belangrijke rol gaan spelen. Vanuit één achterliggende architectuur en backoffice kunnen de verschillende bestuurslagen in elkaar worden geschoven.

Voor een efficiëntere en effectievere overheid worden voor 2014 de volgende doelstellingen gesteld: Nederland behoort tot de top 3 landen wereldwijd op het gebied van elektronische dienstverlening. Alle overheidsdiensten zijn 24 uur per dag online beschikbaar via één gemeenschappelijke backoffice. Interoperabiliteit speelt hierbij een belangrijke rol. Outsourcing van niet kerntaken, onder strak toezicht, moet de overheid kleiner en slagvaardiger maken. Dit levert tevens een besparing van miljarden op. De administratieve lasten, opgeteld van alle overheden, moeten voor 2014 aantoonbaar en voelbaar met een extra 25 procent dalen voor burgers en bedrijven, bovenop de huidige 25 procent doelstelling voor 2010.

18

De informatiehuishouding van de overheid is efficiënt ingericht en maakt het mogelijk om vragen van burgers op een snelle en adequate manier te beantwoorden. Een ICT Effectrapportage moet bij elke nieuwe wet worden ingesteld om vast te stellen of nieuwe wetgeving in voldoende mate en tijdig is om te zetten in geautomatiseerde processen.

2.9

Digitale Content De ICT sector strijdt al jaren voor de afschaffing van het thuiskopiestelsel. Dit systeem waarbij,

ongeacht gebruik, betaald moet worden voor datadragers, is volledig achterhaald. Vanuit de politiek en overheid is het besef dat dit stelsel moet verdwijnen ook gegroeid. Daarvoor in de plaats moet een verbeterd aanbod van content online komen. Consumenten moeten tegen een redelijke prijs de toegang hebben tot de laatste muziek en films. Op dit moment is dit in veel gevallen nog niet het geval. Consumenten willen echter direct toegang tot de content van hun keuze via het medium van hun keuze. Gebrek aan legaal aanbod doet mensen terugvallen op illegaal aanbod, terwijl is aangetoond dat mensen bereid zijn te betalen voor goed en actueel aanbod. Tien miljard verkochte liedjes op iTunes zijn daar een voorbeeld van. Op termijn kan hier een verbod op het downloaden van illegaal materiaal aan toegevoegd kunnen worden. Aanbieders van content moeten bescherming kunnen krijgen tegen piraterij. Daarbij moet wel duidelijk zijn dat consumenten niet vervolgd moeten worden, zoals dat in sommige andere landen gebeurd. Het verbod moet dienen om consumenten bewust te maken dat downloaden illegaal is, en de grote aanbieders aan te pakken. In ieder geval mag het niet zo zijn dat Internet Providers op moeten gaan treden als opsporingsambtenaar. Publieke taken horen thuis in het publieke domein.

Nederland moet op het gebied van digitale content voor 2014 de volgende doelstellingen stellen: De Thuiskopieheffingen worden afgeschaft. Nederland wordt een gidsland op het gebied van het aanbieden van en het betalen voor digitale content.

De Auteurswet wordt aangepast aan het internettijdperk in de 21e eeuw.


19

2.10

Publiek Private Samenwerking ICT dringt steeds verder door in de haarvaten van de maatschappij. En toch is dit nog maar het

begin van de ICT revolutie die nog moet gaan komen. De wereld wordt Smart. Op het gebied van werken, leven en wonen zorgt nieuwe technologie voor ongekende vernieuwing. Er kan volledig tijd- en plaatsongebonden worden gewerkt, door middel van web2.0 toepassingen wordt in sociale netwerken razendsnel informatie uitgewisseld. Vooruitgang door ICT biedt mensen een ongekend niveau van wonen, waardoor het leven comfortabeler en plezieriger wordt. Al deze smart werken leefomgevingen stellen hoge eisen aan de infrastructuur. Ook hier staan grote veranderingen op stapel. Het internet wordt ook steeds meer smart: meer en meer apparaten worden aan het internet gekoppeld. Hierdoor ontstaat een wereld aan verbondenheid die toepassingen mogelijk kan maken waar nog niet eerder over gedroomd kon worden. De andere stap is het koppelen van slimme apparaten aan het energienet. Een elektrische auto bijvoorbeeld die op elke willekeurige plaats kan worden opgeladen en de rekening bij de juiste partij terecht laten komen

20

MOBILITY

SAFETY

EDUCATION

CARE

GOVERNMENT

PENSIONS/SOCIAL SECURITY

BANKS

CREATIVE INDUSTRY

WATER

HIGHTECH & MATERIALS

ICT

FLOWERS & FOOD

vergt slimme ICT toepassingen.

ICT

Om maximaal te profiteren van de mogelijkheden van ICT gaat het niet alleen om het slimmer toepassen van ICT, maar ook om het ontwikkelen van ambitieuze toepassingen en goed onderzoek. Hiervoor is een goede aansluiting van ICT bij de diverse toepassingsgebieden essentieel, om mogelijkheden en wensen te verbinden en ideeën en ontdekkingen te toetsen. Wensen die moeten leiden tot nieuwe uitdagingen en ideeën. Hiervoor is intensieve uitwisseling nodig tussen alle deelnemers in het innovatieproces: ICT-bedrijven, bedrijven en maatschappelijke instellingen die ICT toepassen en onderzoekers. Dit geheel van op elkaar inwerkende actoren functioneert als een ecosysteem: een samenhang van spelers en interacties die de basis vormt voor succesvolle innovaties in producten, diensten en processen. Interactie leidt daarin tot inspiratie die weer leidt tot innovatie. De ICT-innovatie-as verbindt daarin niet alleen de markten met elkaar, maar staat in goede samenwerking met het ICT-onderzoek ook aan de wieg van nieuwe innovaties.

In 2014 moet Nederland op het gebied van het innovatiebeleid voldoen aan de volgende eisen: Het stimuleren van het innovatief vermogen van Nederland is een speerpunt van kabinetsbeleid, onder directe leiding en verantwoordelijkheid van de Minister-President. Er kan maar één Minister van ICT zijn, en dat is de Minister-President. Op nationaal niveau moet de vorming van innovatieve clusters worden gestimuleerd en gecoördineerd, om de kennisdeling te vergroten en bedrijven, sectoren en ketens te stimuleren om samen te werken aan vernieuwing. Binnen de overheid maar ook in private sectoren moet het besef blijven dat innovatie de kracht van Nederland is; ICT is een innovatie-as met nog ongekende mogelijkheden. Intensieve samenwerkingsmodellen tussen publieke en private partijen moeten hoog op de innovatie agenda komen te staan.


21

3

Uitdagingen voor de ICT-sector 22

Zoals beschreven zijn er volop kansen voor ICT-toepassingen in de verschillende (publieke) domeinen, en is er een enorm potentieel voor nieuwe toepassingen op of achter de horizon. Maar tegelijk zijn er ook uitdagingen die moeten worden opgepakt. Zaken waar de ICT sector zelf mee aan de slag moet, maar die waar ook de overheid een rol in kan en moet spelen: •

Voldoende, goed opgeleide arbeidskrachten

•

Veiligheid & Vertrouwen

•

Architectuurdenken, Interoperabiliteit en Open Standaarden

•

Wetenschap en Innovatie

•

Goed opdrachtgever en opdrachtnemerschap

•

Investeringen in de volgende generatie ICT-infrastructuur

•

Nieuwe werkrelaties, werkomgevingen en het gebruik van sociale media

3.1

Voldoende, goed opgeleide arbeidskrachten Ondanks de economische crisis en nieuwsberichten over ontslagrondes zijn de tekorten op de

arbeidsmarkt nog steeds een bron van zorg. Nu de economie in een recessie zit lijkt de ICT-sector een minder aantrekkelijke sector om in te werken. Het risico bestaat dan ook dat er een dubbel tekort gaat ontstaan doordat enerzijds bestaande arbeidskrachten de sector verlaten, en anderzijds er te weinig instroom (maar vooral ook uitstroom) is bij de ICT-opleidingen. Op het moment dat de economie weer aantrekt en de vraag naar ICT producten en diensten weer toeneemt zal een tekort aan ICT’ers de groei van de sector (en dus ook van de Nederlandse economie) ernstig kunnen vertragen.


23

3.2

Veiligheid en vertrouwen Het toenemende gebruik van ICT is mede afhankelijk van het vertrouwen in de netwerken, in de

aanbieders en de door hen geleverde producten en diensten. Nu steeds meer economische en maatschappelijke processen van ICT afhankelijk zijn, is de beschikbaarheid, betrouwbaarheid en integriteit van de netwerken, diensten en (persoonlijke)informatie van groot belang. Misbruik van ICT en van persoonsgegevens binnen ICT systemen moet worden voorkomen. Het vertrouwen in de veiligheids- en privacywaarborgen van ICT is van belang om ICT succesvol in te voeren. Terughoudendheid vanwege veiligheids- en privacyaspecten kan leiden tot een afname in ICT investeringen. Duidelijk moet zijn dat het vertrouwen juist toeneemt door goede veiligheids- en privacywaarborgen. En dat ICT juist de veiligheid en de privacy kan vergroten.

3.3

Goed opdrachtgever- en opdrachtnemerschap Hoewel het gebruik van ICT een vanzelfsprekendheid is geworden, blijft automatisering een

complex proces. In de praktijk blijkt dat er veel kan misgaan, doordat doelen, wensen en specificaties onduidelijk zijn of gedurende het traject worden bijgesteld. Zowel aan de kant van de afnemers als aan de kant van het ICT-bedrijfsleven wordt geconstateerd dat de samenwerking niet altijd optimaal verloopt. Menig ICT-bedrijf heeft grote moeite met de praktijk van de inkopen door de opdrachtgever. Tegelijkertijd bestaat er bij menig automatiseringstraject veel wantrouwen aan de kant van de afnemer naar het (ICT-) bedrijfsleven toe. Gevolg is dat diverse projecten of mislukken, of veel duurder worden, of tot grote kosten leiden bij ICT-bedrijven. In toenemende mate realiseren ICT-opdrachtgevers en ICT bedrijven zich dat bij de inzet van ICT om tot succesvolle businessinnovaties te komen, een gezamenlijke inspanning van beide partijen noodzakelijk is om de basisvoorwaarden van zakendoen te verbeteren. Dat betreft meer onderwerpen dan alleen de ‘harde’ ITkant. Ook inkoopprocessen (aanbestedingen), de ontwikkeling van (gezamenlijke) businesscases en veiligheid & vertrouwen zijn essentieel. De nieuwe aanbestedingswet die in de maak is, moet dan ook goed uitgewerkt zijn en voor inkopers als leveranciers duidelijkheid geven en redelijk speelveld creëren waarbij de markt optimaal functioneert.

24

3.4

Architectuurdenken, interoperabiliteit en open standaarden ‘Eiland automatisering’ kan en mag niet meer in een tijd waarin alles met alles en iedereen is

verbonden. Die verbondenheid moet echter wel volgens duidelijke afspraken en regels verlopen om fouten en misverstanden te voorkomen. Interoperabiliteit is van groot belang om de communicatie tussen systemen vlekkeloos te laten verlopen. Het is een organisatieoverstijgend vraagstuk. Het valt al snel tussen wal en schip, omdat het niet zonder meer de doelstellingen van de afzonderlijke organisaties dient. Niemand voelt zich er eigenaar van of voor verantwoordelijk. Bovendien is vaak sprake van een discrepantie tussen lasten en lusten. De organisatie die moet investeren, is lang niet altijd degene die rechtstreeks profiteert. Standaardisatie van communicatie is essentieel om interoperabiliteit te bereiken. Deze standaarden moeten algemeen aanvaard zijn en optimaal toegankelijk. Open standaarden kunnen de uitwisselbaarheid tussen de verschillende soorten systemen vergroten. Er zijn echter nog veel vraagstukken rond interoperabiliteit en standaarden die aandacht behoeven. In feite gaat de discussie niet over automatisering maar over informatisering: hoe worden de steeds verder groeiende informatiestromen in goede banen geleid.

3.5

Onderzoek en Innovatie Onderzoek en ontwikkeling zijn de voedingsbodem van een innovatieve economie. Het

importeren van bestaande kennis zal Nederland nooit een voorsprong geven in de huidige kenniseconomie. Het ontwikkelen van innovatieve producten en diensten is daarom essentieel. Vraaggestuurd onderzoek moet wetenschap en bedrijfsleven dichter bij elkaar brengen. Maar tegelijkertijd moet er ruimte blijven voor fundamenteel onderzoek met een lange horizon. In de huidige wereldwijde economische crisis kiezen veel landen voor de weg vooruit en investeren extra in onderzoek en ontwikkeling. In Nederland staan de onderzoeksbudgetten echter steeds verder onder druk. Voor het innovatief vermogen van Nederland is het desastreus als de dreigende achterstand op de koplopers in de wereldeconomie alleen maar groter zal worden. Niet minder, maar meer budget voor onderzoek en ontwikkeling is gewenst. Vooral in de ICT sector, waar de private onderzoeksbudgetten al een factor acht hoger liggen dan in de publieke sfeer.


25

3.6

Investeringen in de volgende generatie infrastructuur Een gemiddelde online email dienst van tegenwoordig geeft zo’n 7 Gigabyte aan opslagcapaciteit.

In 1975 had een dergelijke opslagcapaciteit 75 miljoen euro gekost. Met de technologie van 1995 zou dat nog steeds meer dan 4000 euro per gebruiker zijn. De vrijwel kosteloze beschikbaarheid van opslag- en rekencapaciteit maakt nieuwe toepassingen mogelijk waar eerder nog niet over gedroomd werd. Steeds meer toepassingen gaan online en worden zo locatie ongebonden. De volgende generatie vaste en mobiele breedbandnetwerken en -diensten (zoals cloud computing) wordt de ruggengraat voor de digitale economie. De toekomstige ICT infrastructuur zal van groter belang voor de handel en economische activiteiten zijn dan traditionele infrastructuur (spoorwegen, wegen, waterwegen). Burgers, bedrijven en overheden moeten toegang hebben tot “state-of-the-art” netwerken om te profiteren van de voordelen van de digitale economie. De oprichting van deze toekomstige netwerken vergt aanzienlijke investeringen van de ICT-industrie. Het regelgevend kader moet daarom de nodige stimulansen en voorspelbaarheid geven voor deze investeringen, en zorgen voor voldoende spectrum en de flexibiliteit van het beheer. Gekeken moet worden naar innovatieve manieren van financieren, waaronder afschrijvings- en terugverdienmodellen.

3.7

Nieuwe werkrelaties, werkomgevingen en het gebruik van sociale media

De ICT-sector is lang een arbeidsmarkt geweest waar door het tekort aan mensen een vraagmarkt is ontstaan. Werknemers konden eisen stellen aan hun arbeidsvoorwaarden. Werkgevers hebben zodoende meer flexibiliteit ontwikkeld rond dit thema dan andere sectoren. Het nieuwe werken is dan ook in de ICT-sector sterk in ontwikkeling. Hier staat niet de werkplek centraal, maar de mens als ‘kenniswerker’, ondersteund door technologie die het mogelijk maakt om plaats- en tijdsonafhankelijk toegang te hebben tot informatie, middelen en kennis. Door middel van digitaal vergaderen en samenwerken, kennisdeling, videoconferencing, instant messaging, unified messaging, social networking, business- en productivitytools en portaaltechnieken wordt de arbeidsproductiviteit vergroot. Daarbij is het belangrijk dat naast de toepassing van de nieuwste informatietechnologie ook aandacht is voor de organisatie, de cultuur en het management van organisaties.

26

Dit vraagt om veranderingsgezindheid met begrippen zoals zelfsturing, eigen initiatief, inspiratie en innovatief vermogen. Gezien de huidige kredietcrisis, het fileleed en de opkomst van het thuiswerken ligt hier een uitdaging om niet alleen de ICT-sector, maar het hele Nederlandse bedrijfsleven een verbeteringslag te laten maken. ICT verandert niet alleen de manier waarop we werken, maar ook de manier waarop we met elkaar informatie delen. Via internet onderhouden mensen netwerken over de hele wereld via beeld, geluid en tekst. Mensen vinden via internet gelijkgestemden om ideeën en gevoelens uit te wisselen. Sociale media vervangen meer en meer de klassieke media. Via de smartphone staan social media gebruikers continu in contact met het nieuws, vrienden en het werk en delen daar ook hun ervaringen en meningen.

Bijlage: Het belang van de ICT-sector Volgens het CBS levert de Nederlandse ICT sector een belangrijke bijdrage aan de Nederlandse economie, zowel in grootte (omzet �30 miljard en 250.000 ICT’ers) als in groei: investeringen in ICT waren tussen 2001 en 2006 verantwoordelijk voor zo’n 30% van de gemiddelde jaarlijkse BBP-groei. De omzet van de Nederlandse ICT-markt stijgt in 2010 weer. De omzet bij bedrijven die zich bezighouden met elektronisch zakendoen is opgelopen tot 15%, terwijl deze omzet in 1999 nog 3% bedroeg. Het aandeel van de ICT-sector in de bruto toegevoegde waarde van de Nederlandse bedrijvensector bleef tussen 1996 en 2006 in vergelijking echter achter tot andere landen. In Europa is ICT verantwoordelijk voor 40% van de productiviteitsgroei. Ten opzichte van andere landen heeft Nederland de mogelijke bijdrage die het ICT-veld aan andere sectoren kan bieden minder goed benut. Nederland kan en moet beter gebruikmaken van de ICT als aandrijver van innovatie om hier in het proces van de duurzame vooruitgang beter van te profiteren. Hiervoor is het leggen van verbindingen nodig tussen de ICT en economische sleutelgebieden zoals Flowers & Food, Water, Creatieve Industrie, Chemie, Pensioenen en verzekeringen.


27

Het ICT~Manifest is een uitgave van ICT~Office Postbus 401, 3440 AK Woerden, Pompmolenlaan 7, 3447 GK Woerden T (0348) 49 36 36, F (0348) 48 22 88, [email protected], www.ictoffice.nl ©ICT~Office

ICT~Manifest Nationale agenda voor de groei van Nederland

Recommend Documents