ICT in Zuid-Holland. Bureau Louter

ICT in Zuid-Holland

Bureau Louter

Auteurs: Peter Louter Pim van Eikeren

Opdrachtgever: Kennisalliantie Contactpersonen bij opdrachtgever: Edward Gilding en Jacqueline Schardijn

Bureau Louter Rotterdamseweg 183c 2629 HD Delft Telefoon: 015-2682556 [email protected] www.bureaulouter.nl

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland

Inhoud 1

Inleiding

4

1.1 1.2 1.3 1.4

Vraagstelling Afbakening ICT-sector Regionale schaalniveaus Leeswijzer

4 4 5 6

2

Omvang arbeidsplaatsen, vestigingen en toegevoegde waarde

7

2.1 2.2 2.3 2.4

Arbeidsplaatsen Vestigingen Toegevoegde waarde De ICT-sector op de kaart

7 9 12 14

3

Ontwikkeling arbeidsplaatsen en vestigingen

19

3.1 3.2 3.3

Ontwikkeling arbeidsplaatsen Ontwikkeling vestigingen Ontwikkeling ICT op de kaart

19 22 24

4

Bedrijvigheidsdynamiek

28

4.1 4.2 4.3

Startende bedrijven Bedrijvigheidsdynamiek Midden- en kleinbedrijf

28 31 36

5

Bedrijfseconomische gegevens

46

5.1 5.2

Rechtsvorm en buitenlandse zeggenschap Bedrijfseconomische gegevens

46 48

6

Arbeidsmarkt en onderwijs

51

6.1 6.2 6.3 6.4

Leeftijdsopbouw werknemers ICT-sector Studenten in ICT-opleidingen Vacatures en spanningsindicator arbeidsmarkt ICT-beroepen Arbeidsmarktperspectieven ICT-opleidingen

51 52 53 57

7

Technologie

60

7.1 7.2

Gemiddeld opleidings- en beroepsniveau ICT-sector Octrooiaanvragen in ICT

60 61

8

Cross overs

64

8.1 8.2 8.3 8.4

ICT-opleidingen en ICT-beroepen per sector Inkoop van ICT-producten en ICT-diensten Diverse typen ICT-gebruik per sector Totaalbeeld ICT-gevoelige sectoren

64 67 68 71

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

2


Bijlagen

I II III IV VII VIII

Gebiedsindelingen Ruimtelijke spreiding ICT-sector Ruimtelijke ontwikkeling ICT-sector, 1996-2012 Ruimtelijke spreiding bedrijvigheidsdynamiek Octrooiaanvragen Telecom en ICT CBS-onderzoek ICT-gebruik

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

77 80 85 89 94 96

3


1

Inleiding

1.1

Vraagstelling

In opdracht van verschillende partijen (Provincie Zuid-Holland, regio Haaglanden, gemeenten Rotterdam, Den Haag, Delft en Leiden) voert de Kennisalliantie momenteel onderzoek uit naar de ICT-sector in Zuid-Holland. Het doel is de kansen en bedreigingen/belemmeringen van ‘de ICT’ in de regio inzichtelijk te maken. Tevens zullen de onderzoeksresultaten voor overheden, bedrijven en kennisinstellingen aangrijpingspunten moeten leveren om de ICT-sector in combinatie met andere sectoren te stimuleren (via een op te stellen uitvoeringsprogramma). ‘De’ ICT moet daarbij breder worden gezien dan alleen de typen bedrijvigheid die ICT als ‘kerncompetentie’ hebben. Ook de verwevenheid met andere sectoren, zogenaamde ‘cross overs’ zijn van belang, zoals bijvoorbeeld tussen ICT en zorg. Door de Kennisalliantie is aan Bureau Louter verzocht een rapport op te stellen met gegevens over de ICT op gemeentelijk en/of regionaal niveau. Het betreft gegevens over de economische betekenis, de arbeidsmarkt en onderwijs. Waar mogelijk is een benchmark met landelijke gegevens gewenst. In het vervolg van dit hoofdstuk is eerst de ICT-sector afgebakend met behulp van zogenaamde ‘sbi-codes’ (paragraaf 1.2). In paragraaf 1.3 is aangegeven op welke ruimtelijke schaalniveaus de resultaten van het onderzoek zullen worden gepresenteerd. In paragraaf 1.4 tenslotte staat een korte leeswijzer met de thema’s die in dit onderzoek centraal staan.

1.2

Afbakening ICT-sector

Bij het afbakenen van de ICT-sector is niet het gebruikmaken van ICT bepalend. In dat geval zou vrijwel elk bedrijf in Nederland tot de ICT-sector gerekend kunnen worden. Bepalend is of de kerncompetentie van een bedrijf het leveren van ICT-producten of ICT-diensten is. ICT is de samenvoeging van twee groepen van technologieën, namelijk informatietechnologie (IT) en communicatietechnologie (CT). Tot de informatietechnologie worden gerekend hardware en software producten en diensten. Communicatietechnologie betreft communicatieapparatuur en communicatiediensten. Elk bedrijf is voorzien van een codering om de bedrijfsactiviteiten mee te omschrijven. Deze zogenaamde sbi-codering (Standaard BedrijfsIndeling) bestaat op het meest fijnmazige niveau uit ongeveer 900 verschillende typen bedrijfsactiviteiten (sbi-codes). Door Bureau Louter is uit deze lijst een selectie van sbi-codes gemaakt. Naast een beoordeling van de lijst met sbi-codes is tevens gebruik gemaakt van enkele bestaande indelingen. Genoemd kunnen bijvoorbeeld worden een onderzoek van TNO uit 2000 en een indeling van de OESO1. Binnen de ICT-sector zijn daarnaast nog segmenten onderscheiden, omdat er binnen de sector verschillen in typen activiteiten bestaan (bijvoorbeeld softwarebedrijven versus telecombedrijven, maar ook bedrijven die hardware produceren - in Nederland overigens een kleine sector). Tevens is het segment ‘media’ onderscheiden. Deze activiteiten zijn niet tot de harde kern van de ICT gerekend, maar het betreft wel activiteiten die zeer intensief gebruik maken van ICT. Door TNO STB werden deze typen activiteiten in hun indeling uit 2000 aangeduid als ‘ICT-content: productie en distributie). In tabel 1.1 staat de aldus opgestelde afbakening van de ICT-sector. 1

Zie TNO STB (2000) Spectre, ICT and its spatial externalities. De OESO-lijst staat in CBS (2012) ICT, kennis en economie.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

4


Tabel 1.1

Afbakening van de ICT-sector

ICT ICT productie

ICT diensten

Telecom

Media (ICT-content)

1.3

Sbi-code 2611 2612 2620 2630 2640 2651 2680 2732 2823 2899 4651 4741 5821 5829 6201 6202 6203 6209 6311 6312 9511 4652 4742 6110 6120 6130 6190 9512 5811 5813 5814 5819 59111 59112 5912 5913 6010 6020 6321 6329 7311 7320

Type activiteiten Vervaardiging van elektronische component Vervaardiging van elektronische printplaten Vervaardiging van computers en randapparatuur Vervaardiging van communicatieapparatuur Vervaardiging van consumentenelektronica Vervaardiging van meet-, regel-, navigatieapparatuur Vervaardiging van informatiedragers Vervaardiging van overige elektronische kabels Vervaardiging van kantoormachines en –apparatuur Vervaardiging van overige machines Groothandel in computers en randapparatuur Winkels in computers Uitgeverijen van computerspellen Overige uitgeverijen van software Produceren/uitgeven software Advisering infotechnologie Beheer van computerfaciliteiten Overige dienstverlenende activiteiten in informatietechnologie Gegevensverwerking, webhosting Webportals Reparatie van computers en randapparatuur Groothandel in elektro/telecommunicatieapparatuur Winkels in telecommunicatieapparatuur Draadgebonden telecommunicatie Draadloze telecommunicatie Telecommunicatie via satelliet Overige telecommunicatie Reparatie van communicatieapparatuur Uitgeverijen van boeken Uitgeverijen van kranten Uitgeverijen van tijdschriften Overige uitgeverijen Productie van films Productie van televisieprogramma’s Facilitaire activiteiten voor film/tv Distributie van films/televisieproduct Radio-omroepen Televisieomroepen Persagentschappen Overige dienstverlenende activiteiten in informatievoorziening Reclamebureaus Markt-/opinieonderzoekbureaus

Regionale schaalniveaus

Door de Kennisalliantie worden gegevens gewenst op nationaal, regionaal (provincie ZuidHolland) en gemeentelijk niveau. Veelal zijn nationale gegevens gewenst om de positie van ZuidHolland of deelgebieden daarbinnen af te zetten tegen het landelijk gemiddelde. Niet alle gegevens zijn op het ruimtelijk schaalniveau van gemeenten beschikbaar. Een vereiste binnen het onderzoek was dat de gegevens in ieder geval op het niveau van de provincie Zuid-Holland beschikbaar moeten zijn. Naast deze driedeling is soms gebruik worden gemaakt van afwijkende gebiedsindelingen: • Gegevens tussen het niveau van de provincie en de gemeenten: het ‘subregionaal niveau’. Zo zijn soms geen gegevens (zoals bedrijfseconomische gegevens) beschikbaar op

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

5


•

1.4

gemeentelijk niveau, maar wel op het niveau van de twee grote Kamer van Koophandel gebieden in Zuid-Holland. En sommige arbeidsmarktgegevens zijn niet op gemeentelijk niveau beschikbaar, maar wel voor een indeling in vijf gebieden binnen Zuid-Holland. Weer andere gegvens zijn beschikbaar op het niveau van 6 COROP-gebieden binnen Zuid-Holland. Kaartbeelden die zijn gebaseerd op het vestigingenregister van Zuid-Holland zijn opgebouwd vanaf het postcodeniveau. Gegevens op postcodeniveau zullen overigens slechts in de vorm van de kaartbeelden worden weergegeven.

Leeswijzer

In dit onderzoek staat vooral het leveren van gegevens over verschillende thema’s die samenhangen met ICT centraal. In totaal zijn er zeven hoofdstukken. In elk hoofdstuk staat eerst een korte introductie op het thema, worden vervolgens gegevens gepresenteerd en waar nodig voorzien van een technische toelichting. Tenslotte wordt een beknopte inhoudelijke interpretatie gepresenteerd. De volgende zeven thema’s worden uitgewerkt voor de ICT-sector: • De omvang van de ICT-sector in termen van arbeidsplaatsen, vestigingen en toegevoegde waarde (hoofdstuk 2). • Ontwikkelingen in de ICT-sector op wat langere termijn in termen van arbeidsplaatsen en vestigingen (hoofdstuk 3). • De bedrijvigheidsdynamiek, bijvoorbeeld gemeten in termen van oprichtingen en opheffingen en het belang van ZZP’ers en het MKB (hoofdstuk 4). • Bedrijfseconomische gegevens. Hiervan zijn gegevens beschikbaar van recente ontwikkelingen van indicatoren als omzet, export en concurrentiepositie (hoofdstuk 5). • Kenmerken van de arbeidsmarkt en het onderwijs, bijvoorbeeld de leeftijdsopbouw van ICT-personeel, aantallen leerlingen/studenten die momenteel een ICT-opleiding volgen, vacatures en de ‘spanning op de arbeidsmarkt’ (hoofdstuk 6). • Hoogwaardigheid en technologie, gemeten aan de hand van het gemiddeld opleidingsniveau en beroepsniveau van het ICT-personeel en octrooiaanvragen in de technologievelden ICT en Telecommunicatie (hoofdstuk 7). • Cross overs van ICT met andere sectoren. Daarbij wordt gebruik gemaakt van, op nationaal niveau gemeten, indicatoren als het aandeel van personeel met een ICTopleiding en/of ICT-beroep per economische sector, de mate waarin de ICT goederen en/of diensten levert aan andere sectoren en het verschil tussen economische sectoren in ICT-toepassingen. Op basis daarvan is de ‘ICT-gevoeligheid’ van sectoren bepaald en zijn ruimtelijke verschillen daarin op de kaart gezet (hoofdstuk 8).

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

6


2

Omvang arbeidsplaatsen, vestigingen en toegevoegde waarde

Het economisch belang is bepaald aan de hand van het aantal arbeidsplaatsen (paragraaf 2.1), het aantal vestigingen (paragraaf 2.2) en de toegevoegde waarde (paragraaf 2.3). Daarbij is een onderscheid gemaakt naar segmenten binnen de ICT. Het resultaat is weergegeven in de vorm van tabellen. Daarnaast staan in paragraaf 2.4 kaartbeelden, waaruit de ruimtelijke spreiding en ruimtelijke clustering duidelijk wordt.

2.1

Arbeidsplaatsen

Technische toelichting bij de tabellen Achtereenvolgens staan in de tabellen de scores voor Nederland, Zuid-Holland en acht kernen van stadsgewesten (Rotterdam, Den Haag, Delft, Leiden en Dordrecht) of regionale kernen (Alphen a/d Rijn, Gouda en Gorinchem). Dit is gebaseerd op de gebiedsindeling van Bureau Louter (zie bijlage I). De overige gemeenten zijn onderverdeeld naar respectievelijk het stadsgewest Rotterdam, de combinatie van de stadsgewesten Den Haag en Leiden en gemeenten in overige, landelijke gebieden. Per ‘blok’ zijn de gemeenten steeds van hoog naar laag geordend op basis van het totaal aantal inwoners in 2012. Weergegeven zijn de resultaten voor de drie ICT-segmenten, de totale ICT-sector en de ICT-content sector Media (die zelf niet tot de ICT-sector is gerekend). Tabellen zijn opgesteld voor absolute aantallen (in bijlagen) en de relatieve vertegenwoordiging (uitgedrukt per duizend inwoners van 15-64 jaar in het gebied). De nationale gegevens zijn gebaseerd op het LISA-bestand, de gegevens voor Zuid-Holland op het vestigingenregister van de Provincie, dat overigens ook onderdeel uitmaakt van het landelijke LISA-bestand.

In bijlage II, tabel II.1, staat het aantal arbeidsplaatsen in de ICT per gemeente, onderverdeeld naar segmenten (zie ook ‘Technische toelichting bij tabellen’). In tabel 2.1 is de relatieve vertegenwoordiging weergegeven. Daarbij is gecorrigeerd voor verschillen in omvang van gemeenten, door het aantal arbeidsplaatsen te bepalen per duizend inwoners van 15-64 jaar. Blauw gemarkeerd zijn scores boven het nationaal gemiddelde (dat geldt ook voor veel andere tabellen, later in het rapport). Tabel 2.1

Arbeidsplaatsen per 1000 inwoners van 15-64 jaar in de ICT-sector, 2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Nederland

4,0

19,0

5,1

28,1

12,2

Zuid-Holland

2,4

15,5

6,6

24,5

7,2

Rotterdam

0,5

15,1

4,7

20,3

10,2

's-Gravenhage

2,8

13,3

22,4

38,5

11,2

Leiden

0,4

17,3

1,5

19,2

7,3

Delft

9,6

44,1

3,3

57,0

6,0

Dordrecht

5,8

10,0

2,4

18,2

8,6

Gouda

1,7

28,3

6,2

36,2

4,1

Alphen aan den Rijn

1,5

13,4

2,9

17,8

12,7

Gorinchem

0,0

26,3

11,9

38,2

4,6

Schiedam

3,3

5,5

3,2

11,9

4,3

Spijkenisse

0,1

3,2

1,2

4,5

1,2

Vlaardingen

1,1

4,2

1,4

6,7

2,0

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

7

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Capelle aan den IJssel

0,6

39,8

21,2

61,5

7,4

Lansingerland

0,2

11,8

9,6

21,6

5,1

Goeree-Overflakkee

1,8

7,9

0,4

10,1

1,9

Barendrecht

0,5

13,7

3,5

17,7

3,8

Ridderkerk

1,4

14,5

7,7

23,6

5,8

Zwijndrecht

4,2

5,2

1,6

11,0

3,1

Zuidplas

1,7

9,1

1,6

12,3

5,5

Hellevoetsluis

0,0

1,9

1,6

3,6

2,6

Maassluis

1,8

6,0

1,4

9,3

2,8 2,2

Papendrecht

1,1

5,6

6,1

12,7

Binnenmaas

0,2

3,5

1,1

4,8

1,7

Krimpen aan den IJssel

2,5

4,3

1,4

8,2

2,7

Hendrik-Ido-Ambacht

0,0

13,3

4,6

17,9

2,3

Albrandswaard

0,8

5,2

0,5

6,6

3,7

Oud-Beijerland

0,5

9,9

6,7

17,1

5,9

Brielle

0,2

2,5

0,0

2,7

4,8

Nederlek

12,6

2,7

0,8

16,2

2,7

Westvoorne

0,3

3,8

0,1

4,3

1,5

Cromstrijen

1,6

5,2

1,1

7,8

5,4

Bernisse

0,9

2,4

1,1

4,4

2,2

Korendijk

0,1

1,7

0,1

2,0

2,6

Strijen

9,1

1,7

0,3

11,2

0,8

Ouderkerk

0,0

1,8

0,0

1,8

2,2

Zoetermeer

11,5

52,5

5,8

69,8

8,6

Westland

6,0

10,5

5,5

21,9

5,1

Leidschendam-Voorburg

0,1

14,7

1,2

15,9

4,7

Pijnacker-Nootdorp

2,2

13,5

2,9

18,6

3,1

Rijswijk

4,3

69,3

8,6

82,1

22,3

Leiderdorp

3,1

5,4

0,1

8,6

6,4

Wassenaar

0,5

8,4

0,9

9,7

7,0

Voorschoten

4,2

2,3

0,7

7,2

3,0

Oegstgeest

0,3

5,7

0,2

6,3

8,3

Midden-Delfland

0,0

5,8

0,0

5,8

4,4

Zoeterwoude

2,8

35,3

7,8

45,8

5,4 4,1

Molenwaard

1,5

4,4

1,2

7,1

Sliedrecht

1,8

22,2

7,3

31,4

4,4

Leerdam

0,1

14,9

0,7

15,7

5,6

Alblasserdam

0,3

17,8

5,5

23,7

3,4

Hardinxveld-Giessendam

0,0

33,4

2,7

36,1

6,8

Giessenlanden

0,0

3,6

2,9

6,5

10,9

Zederik

0,0

2,1

0,6

2,7

9,2

Bodegraven-Reeuwijk

0,2

45,8

4,5

50,5

3,4

Nieuwkoop

0,4

3,3

1,0

4,7

3,2

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

8


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Kaag en Braassem

0,1

8,4

0,2

8,6

2,0

Waddinxveen

8,2

14,8

4,6

27,6

7,6

Rijnwoude

0,0

8,6

5,7

14,4

4,9

Boskoop

0,1

2,5

0,0

2,6

3,3

Schoonhoven

2,8

2,2

8,8

13,8

2,8

Vlist

0,0

3,7

1,8

5,5

5,6

Bergambacht

1,3

6,5

0,0

7,8

3,1

Katwijk

2,1

3,1

1,0

6,2

3,5

Teylingen

1,2

4,9

4,3

10,4

4,5

Noordwijk

10,3

11,1

1,2

22,6

9,1

Lisse

8,8

7,7

2,9

19,4

13,7

Hillegom

2,1

6,0

2,6

10,8

10,2

Noordwijkerhout

0,0

5,2

0,0

5,2

2,7

In totaal werken er in Nederland 312 duizend mensen in de ICT-sector (zie bijlage II, tabel II.1). De meesten daarvan werken in ICT Software. ICT Hardware is in Nederland geen grote sector. In Zuid-Holland zijn ruim 58 duizend mensen werkzaam in de ICT, waarvan slechts een klein deel in ICT Hardware, maar een aanzienlijk deel in Telecom (onder andere door de vestiging van KPN). Den Haag is de gemeente met het grootste aantal arbeidsplaatsen bij in die gemeente gevestigde bedrijven en instellingen in de ICT (ruim 13 duizend, waarvan bijna 60% in Telecom). De Hofstad wordt op respectabele afstand gevolgd door Rotterdam. Opvallend veel ICT is gevestigd in Zoetermeer en Delft (beide met vooral veel ICT Software). In tabel 2.1 staat het aantal arbeidsplaatsen geschaald naar de omvang in termen van het aantal inwoners van 15-64 jaar. Dan blijkt dat de ICT-sector in relatieve zin minder sterk is vertegenwoordigd in Zuid-Holland dan nationaal gemiddeld, met uitzondering van Telecom. In de top-5 van gemeenten staan nu zeker niet alleen steden. De top-5 wordt gevormd door Rijswijk, Zoetermeer, Capelle a/d IJssel, Delft en Bodegraven-Reeuwijk. Het zijn dus eerder ‘suburbane’ gemeenten, met een goede aansluiting op het snelwegennet die een relatief sterke vertegenwoordiging van de ICT-sector kennen. Zelfs in relatieve zin blijft Den Haag overigens de ‘Telecomhoofdstad’, op de voet gevolgd door Capelle a/d IJssel. Rijswijk neemt positie 1 in wat betreft ICT Software, gevolgd door Zoetermeer. In ICT Hardware wordt de toplijst gevormd door Nederlek, Zoetermeer, Noordwijk en Delft, waarbij het voor Nederlek en Noordwijk overigens om kleine aantallen arbeidsplaatsen in absolute zin gaat. Bij de sterk ICT-gerelateerde Mediasector valt het op dat in slechts drie gemeenten in Zuid-Holland sprake is van een sterkere relatieve vertegenwoordiging dan het nationaal gemiddelde, namelijk Rijswijk, Lisse en Alphen a/d Rijn.

2.2

Vestigingen

In bijlage II, tabel II.2, staat het aantal vestigingen in de ICT per gemeente, onderverdeeld naar segmenten (zie ook ‘Technische toelichting bij tabellen’). In tabel 2.2 is de relatieve vertegenwoordiging weergegeven. Daarbij is gecorrigeerd voor verschillen in omvang van gemeenten, door het aantal arbeidsplaatsen te bepalen per duizend inwoners van 15-64 jaar. Gemarkeerd zijn scores boven het nationaal gemiddelde.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

9


Tabel 2.2

Vestigingen per 1000 inwoners van 15-64 jaar in de ICT-sector, 2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Nederland

0,15

4,71

0,48

5,33

4,16

Zuid-Holland

0,09

3,05

0,44

3,58

2,21

Rotterdam

0,06

2,05

0,49

2,59

2,28

's-Gravenhage

0,04

4,52

0,51

5,07

3,83

Leiden

0,06

3,05

0,42

3,53

2,28

Delft

0,25

7,05

0,42

7,72

2,94

Dordrecht

0,09

2,53

0,53

3,14

1,68

Gouda

0,09

2,77

0,55

3,41

1,83

Alphen aan den Rijn

0,16

3,63

0,55

4,34

2,31

Gorinchem

0,00

3,32

0,69

4,01

2,03

Schiedam

0,16

1,77

0,41

2,33

1,34

Spijkenisse

0,06

1,14

0,30

1,50

0,58

Vlaardingen

0,04

1,36

0,41

1,81

1,08

Capelle aan den IJssel

0,09

3,97

0,63

4,69

1,40

Lansingerland

0,14

3,21

0,45

3,80

2,18

Goeree-Overflakkee

0,06

1,49

0,23

1,78

0,78

Barendrecht

0,03

3,51

0,45

3,99

1,33

Ridderkerk

0,14

2,12

0,63

2,88

1,53

Zwijndrecht

0,14

1,83

0,39

2,35

1,65

Zuidplas

0,26

2,84

0,48

3,58

1,73

Hellevoetsluis

0,00

1,26

0,26

1,52

0,67

Maassluis

0,10

1,84

0,34

2,27

1,16

Papendrecht

0,10

2,15

0,49

2,73

0,93

Binnenmaas

0,11

1,77

0,43

2,30

1,02

Krimpen aan den IJssel

0,23

1,48

0,40

2,11

1,31

Hendrik-Ido-Ambacht

0,00

3,00

0,49

3,49

1,09

Albrandswaard

0,12

2,65

0,30

3,07

1,74

Oud-Beijerland

0,13

2,62

0,46

3,21

1,77

Brielle

0,09

1,60

0,00

1,69

1,22

Nederlek

0,11

1,54

0,44

2,09

1,65

Westvoorne

0,12

1,84

0,12

2,07

1,27

Cromstrijen

0,36

2,89

0,24

3,49

1,56

Bernisse

0,24

1,96

0,49

2,69

1,10

Korendijk

0,14

1,72

0,14

2,01

0,86

Strijen

0,34

1,52

0,17

2,03

0,51

Ouderkerk

0,00

1,17

0,00

1,17

1,96

Zoetermeer

0,11

5,19

0,45

5,75

2,51

Westland

0,15

3,58

0,52

4,24

2,05

Leidschendam-Voorburg

0,04

4,45

0,39

4,89

2,75

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

10


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Pijnacker-Nootdorp

0,12

4,72

0,43

5,28

2,15

Rijswijk

0,17

6,33

0,73

7,23

4,40

Leiderdorp

0,12

2,69

0,06

2,87

2,46

Wassenaar

0,13

4,74

0,26

5,14

3,88 2,33

Voorschoten

0,20

1,66

0,33

2,20

Oegstgeest

0,07

2,30

0,07

2,43

1,67

Midden-Delfland

0,00

4,01

0,00

4,01

3,84

Zoeterwoude

0,18

2,58

0,92

3,69

2,03

Molenwaard

0,22

1,74

0,16

2,12

1,30

Sliedrecht

0,07

2,41

0,59

3,06

1,17

Leerdam

0,08

2,18

0,30

2,55

1,80

Alblasserdam

0,17

3,25

1,08

4,50

0,83

Hardinxveld-Giessendam

0,00

2,50

0,63

3,13

1,25

Giessenlanden

0,00

1,38

0,32

1,70

2,12

Zederik

0,00

1,39

0,23

1,62

2,42

Bodegraven-Reeuwijk

0,14

4,26

0,57

4,98

1,66

Nieuwkoop

0,22

2,01

0,11

2,34

1,40

Kaag en Braassem

0,06

2,41

0,06

2,53

1,35

Waddinxveen

0,06

3,11

0,55

3,72

1,89

Rijnwoude

0,00

2,57

0,50

3,07

1,99

Boskoop

0,10

2,37

0,00

2,47

1,86

Schoonhoven

0,13

1,18

0,79

2,10

2,10

Vlist

0,00

1,93

0,16

2,09

3,38

Bergambacht

0,49

2,76

0,00

3,25

1,95

Katwijk

0,07

1,17

0,17

1,42

1,17

Teylingen

0,04

2,21

0,26

2,52

2,00

Noordwijk

0,18

2,71

0,24

3,12

2,24

Lisse

0,41

2,25

0,61

3,28

1,98

Hillegom

0,15

2,14

0,29

2,58

1,25

Noordwijkerhout

0,00

1,96

0,00

1,96

1,37

In totaal zijn er ruim 59 duizend vestigingen in de ICT-sector in Nederland, waarvan ruim 8 duizend in Zuid-Holland (zie tabel II.2 in bijlage II). Aan de hand van tabel II.1 en tabel II.2 kan het gemiddeld aantal arbeidsplaatsen per vestiging worden berekend. In Nederland is dat 5.3 en in Zuid-Holland 6.9. Naar sectoren uitgesplitst zijn de gemiddelden voor ICT Hardware, ICT Software, Telecom en Media in Nederland respectievelijk 26.3, 4.0, 10.7 en 2.9 en in ZuidHolland respectievelijk 26.2, 5.1, 15.0 en 3.3. In de ICT Hardware zijn de bedrijven dus gemiddeld aanzienlijk groter dan in ICT Software (en zeker dan in Media). Met uitzondering van ICT Hardware zijn de bedrijven in Zuid-Holland gemiddeld wat groter dan het nationaal gemiddelde. In termen van het aantal vestigingen gemeten ziet de top-5 er iets anders uit dan in termen van het aantal arbeidsplaatsen gemeten, namelijk achtereenvolgens Den Haag, Rotterdam, Delft, Zoetermeer en Leiden. In Den Haag is de gemiddelde omvang van Telecombedrijven gelijk aan 44.1, met name als gevolg van de vestiging van een aantal grote Telecombedrijven. Het aantal

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

11


vestigingen in Telecom is in Rotterdam zelfs hoger dan in Den Haag, in duidelijk contrast met het aantal arbeidsplaatsen. Voor ICT Software geldt juist het omgekeerde: in Den Haag ruim meer vestigingen, in Rotterdam ruim meer arbeidsplaatsen. Terwijl er in termen van het aantal arbeidsplaatsen diverse gemeenten zijn in Zuid-Holland met een relatieve vertegenwoordiging boven het nationaal gemiddelde, geldt dat in termen van het aantal arbeidsplaatsen veel minder (zie tabel II.2): slechts Delft, Rijswijk en Zoetermeer vormen (in die volgorde) positieve uitzonderingen. Dat wordt vooral veroorzaakt door het relatief kleine aantal vestigingen in ICT Software. Slechts voor vijf gemeenten in Zuid-Holland resulteert daarvoor een bovengemiddelde vertegenwoordiging. (In Media kent zelfs slechts één gemeente een sterkere relatieve vertegenwoordiging dan het nationaal gemiddelde, namelijk Rijswijk). Voor ICT Hardware en Telecom is dat aantal gemeenten aanzienlijk groter. Zo blijkt het aantal vestigingen in Telecom bijvoorbeeld in zes van de acht steden relatief sterker te zijn vertegenwoordigd dan het nationaal gemiddelde.

2.3

Toegevoegde waarde

In bijlage II, tabel II.3, staat een schatting van de toegevoegde waarde2 in de ICT per gemeente, onderverdeeld naar segmenten (zie ook ‘Technische toelichting bij tabellen’). In tabel 2.3 is de relatieve vertegenwoordiging weergegeven. Daarbij is gecorrigeerd voor verschillen in omvang van gemeenten, door het aantal arbeidsplaatsen te bepalen per duizend inwoners van 15-64 jaar. Gemarkeerd zijn scores boven het nationaal gemiddelde. Tabel 2.3

2

Toegevoegde waarde (in duizenden Euro’s) per 1000 inwoners van 15-64 jaar in de ICT-sector, 2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Nederland

0,31

1,24

0,93

2,48

0,67

Zuid-Holland

0,18

1,01

1,34

2,53

0,43

Rotterdam 's-Gravenhage Leiden Delft Dordrecht Gouda Alphen aan den Rijn Gorinchem

0,04 0,21 0,04 0,61 0,44 0,13 0,12 0,00

0,98 0,87 0,99 3,02 0,68 1,81 0,80 1,78

0,78 6,02 0,21 0,28 0,25 0,68 0,23 1,06

1,80 7,10 1,23 3,91 1,37 2,62 1,15 2,84

0,62 0,73 0,47 0,26 0,75 0,32 1,16 0,16

Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Capelle aan den IJssel Lansingerland

0,25 0,01 0,08 0,04 0,01

0,32 0,19 0,29 2,63 0,83

0,36 0,14 0,22 4,14 0,98

0,93 0,34 0,59 6,81 1,82

0,31 0,04 0,10 0,67 0,19

Exacte gegevens over de Toegevoegde Waarde per vestiging zijn niet bekend. Door Bureau Louter is daarom een schatting gemaakt door het aantal arbeidsplaatsen per sbi-code in de ICT te vermenigvuldigen met de gemiddelde Toegevoegde Waarde per arbeidsplaats. Die is berekend aan de hand van nationale gegevens op een gedetailleerd sectoraal schaalniveau, aangevuld met regionale gegevens (op het niveau van veertig zogenaamde ‘COROP-gebieden’) voor een meer grofmazig sectoraal schaalniveau.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

12


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Goeree-Overflakkee Barendrecht Ridderkerk Zwijndrecht Zuidplas Hellevoetsluis Maassluis Papendrecht Binnenmaas Krimpen aan den IJssel Hendrik-Ido-Ambacht Albrandswaard Oud-Beijerland Brielle Nederlek Westvoorne Cromstrijen Bernisse Korendijk Strijen Ouderkerk

0,14 0,04 0,11 0,32 0,13 0,00 0,14 0,09 0,02 0,19 0,00 0,06 0,04 0,01 0,51 0,03 0,12 0,07 0,01 0,70 0,00

0,56 0,88 1,14 0,34 0,61 0,12 0,40 0,38 0,21 0,28 0,92 0,32 0,69 0,16 0,19 0,27 0,31 0,14 0,11 0,10 0,11

0,03 0,34 0,72 0,16 0,20 0,18 0,14 0,78 0,09 0,14 0,51 0,11 0,56 0,00 0,07 0,00 0,10 0,10 0,01 0,03 0,00

0,73 1,26 1,97 0,82 0,94 0,31 0,69 1,24 0,32 0,62 1,43 0,49 1,29 0,18 0,77 0,30 0,53 0,31 0,13 0,84 0,11

0,10 0,16 0,21 0,12 0,23 0,08 0,16 0,06 0,11 0,18 0,10 0,12 0,24 0,29 0,10 0,05 0,43 0,10 0,07 0,04 0,13

Zoetermeer Westland Leidschendam-Voorburg Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Leiderdorp Wassenaar Voorschoten Oegstgeest Midden-Delfland Zoeterwoude

0,88 0,46 0,00 0,17 0,33 0,24 0,04 0,32 0,03 0,00 0,21

3,19 0,70 1,04 0,90 4,61 0,32 0,52 0,15 0,36 0,36 1,43

0,80 1,00 0,09 0,26 1,58 0,00 0,05 0,14 0,06 0,00 1,55

4,87 2,16 1,14 1,33 6,52 0,56 0,60 0,61 0,44 0,36 3,19

0,36 0,16 0,18 0,14 1,28 0,20 0,38 0,11 0,29 0,16 0,31

Molenwaard Sliedrecht Leerdam Alblasserdam Hardinxveld-Giessendam Giessenlanden Zederik Bodegraven-Reeuwijk Nieuwkoop Kaag en Braassem Waddinxveen Rijnwoude Boskoop Schoonhoven Vlist Bergambacht Katwijk Teylingen

0,12 0,15 0,01 0,03 0,00 0,00 0,00 0,01 0,04 0,00 0,68 0,00 0,01 0,21 0,00 0,07 0,17 0,09

0,29 1,30 0,96 1,28 2,34 0,16 0,11 3,08 0,22 0,47 1,01 0,56 0,17 0,14 0,24 0,37 0,19 0,31

0,11 0,45 0,04 0,52 0,46 0,09 0,05 1,12 0,07 0,02 0,34 0,64 0,00 0,81 0,16 0,00 0,05 0,42

0,52 1,90 1,00 1,83 2,81 0,24 0,16 4,22 0,32 0,49 2,03 1,19 0,18 1,16 0,39 0,43 0,40 0,82

0,31 0,25 0,35 0,25 0,21 0,57 0,26 0,19 0,25 0,09 0,27 0,25 0,09 0,11 0,22 0,18 0,23 0,17

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

13


Noordwijk Lisse Hillegom Noordwijkerhout

ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

0,78 0,72 0,16 0,00

0,71 0,51 0,44 0,23

0,13 0,43 0,56 0,00

1,63 1,66 1,16 0,23

0,60 1,56 0,28 0,12

Naar schatting zorgt de ICT-sector voor 27,5 miljard Euro aan Bruto Toegevoegde Waarde (de omzet minus de kosten van ingekochte goederen en diensten). Zie daartoe tabel II.3 in bijlage II. Het aandeel van ICT Software hierin bedraagt 50%, terwijl het aandeel in het aantal arbeidsplaatsen op bijna 68% ligt. Dat wordt veroorzaakt door grote verschillen in arbeidsproductiviteit (Bruto Toegevoegde Waarde per arbeidsplaats3) tussen deelsectoren van de ICT. In de totale ICT-sector bedraagt de arbeidsproductiviteit 88 duizend Euro en in ICT Hardware, ICT Software en Telecom respectievelijk 77 duizend, 65 duizend en 181 duizend Euro. Met name in de Telecomsector ligt de gemiddelde arbeidsproductiviteit dus zeer hoog. In Zuid-Holland bedraagt de arbeidsproductiviteit voor de totale ICT-sector naar schatting 103 duizend Euro en in ICT Hardware, ICT Software en Telecom respectievelijk 75 duizend, 65 duizend en 204 duizend Euro. De totale arbeidsproductiviteit in de ICT-sector is in Zuid-Holland hoger dan het nationaal gemiddelde doordat de in het algemeen zeer arbeidsproductieve Telecomsector daar een hoog aandeel in de totale ICT-sector inneemt en omdat die sector zelf ook nog eens een hogere arbeidsproductiviteit kent in Zuid-Holland dan het nationaal gemiddelde. Juist omdat de Telecomsector in Den Haag zo omvangrijk is, steekt die gemeente met kop en schouders uit boven de andere gemeenten wat betreft de Toegevoegde Waarde in de ICT-sector: het aandeel van Den Haag binnen Zuid-Holland bedraagt maar liefst 41% (en in Telecom zelfs 65%; de arbeidsproductiviteit van de telecomsector ligt in Den Haag op maar liefst 269 duizend Euro). Als gevolg van de sterk vertegenwoordigde en hoogproductieve Telecomsector ligt de Bruto Toegevoegde Waarde per inwoner van 15-64 jaar in Zuid-Holland boven het nationaal gemiddelde (zie tabel 2.3). De vijf koplopers voor de totale ICT-sector zijn Den Haag, Capelle a/d IJssel (ook vooral dankzij Telecom), Zoetermeer, Bodegraven-Reeuwijk en Delft. De Toegevoegde Waarde per inwoner ligt in de Telecom overigens slechts in acht gemeenten boven het nationaal gemiddelde. Zoetermeer (met onder andere Siemens) is de Zuid-Hollandse gemeente met de hoogste Toegevoegde Waarde per inwoner van 15-64 jaar in ICT Hardware in Zuid-Holland. In ICT Software wordt die koppositie ingenomen door Rijswijk.

2.4

De ICT-sector op de kaart

Aan de hand van het vestigingenregister van de Provincie zijn door Bureau Louter kaartbeelden opgesteld die op een nauwkeurig niveau zicht geven op de ruimtelijke spreiding van de ICTsector over Zuid-Holland. Daarbij is gebruik gemaakt van de techniek van ‘potentiaalscores’. De score voor een locatie wordt daarbij bepaald door alle gebieden binnen een straal van vijf kilometer, waarbij de bijdrage aan de score rechtevenredig afneemt met de afstand. In figuur 2.1 staat het resultaat voor de totale ICT-sector, met een onderscheid naar het aantal arbeidsplaatsen en het aantal vestigingen. Daarnaast is zowel de werkgelegenheidsdichtheid (per

3

Eigenlijk moet niet het aantal arbeidsplaatsen,maar het arbeidsvolume worden gebruikt om de arbeidsproductiviteit te berekenen. Aangezien een zeer groot deel van de werknemers in de ICTsector full-time werkt, zullen de verschillen echter niet groot zijn.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

14


vierkante kilometer landoppervlak) als de relatieve vertegenwoordiging (per 1000 inwoners van 15-64 jaar) weergegeven. In absolute zin (het aantal arbeidsplaatsen en vestigingen per vierkante kilometer; zie figuur 2.1a en figuur 2.1b) volgt het ruimtelijk patroon van de ICT-sector in vrij sterke mate het verstedelijkingspatroon. Op detailniveau bestaan er overigens wel verschillen. Zo zijn arbeidsplaatsen in Den Haag meer geconcentreerd langs de Utrechtse Baan (waar ook KPN is gevestigd) en vestigingen meer richting kust. Ook Zoetermeer kleurt sterker rood in het kaartbeeld met arbeidsplaatsen dan in het kaartbeeld met vestigingen, vooral langs de A12 (met een aantal grote softwarebedrijven en Siemens). Het omgekeerde geldt voor Leiden. In de landelijke delen van Zuid-Holland ligt de dichtheid vrijwel altijd zeer laag. In de kaartbeelden met de relatieve vertegenwoordiging (figuur 2.1c en figuur 2.1d) valt het op dat Rijnmond veel minder sterk scoort dan Haaglanden/Delft. Met name in termen van arbeidsplaatsen valt de hoge relatieve vertegenwoordiging op langs vrijwel de gehele A12 en A13. Ook gecorrigeerd voor bevolkingsomvang scoren landelijke gebieden vrijwel steeds onder het provinciaal gemiddelde (in alle kaartbeelden is de overgang van blauw naar rood gelegd bij het provinciaal gemiddelde)4. Geconcludeerd kan worden dat het episch centrum van de ZuidHollandse ICT-sector ligt in de driehoek Den Haag (Utrechtse Baan) – Rijswijk/Delft – Zoetermeer. Het zuidelijk deel van de provincie (ook Rotterdam) blijft daar duidelijk bij achter. In figuur 2.2 staat een onderscheid naar de drie ICT-segmenten (ICT Hardware, ICT Software en Telecom). Weergegeven is tevens Media (ICT-content), die overigens geen onderdeel uitmaakt van de ICT-sector. Het betreft de relatieve vertegenwoordiging van ICT-segmenten (per 1000 inwoners van 15-64 jaar), uitgedrukt in het aantal arbeidsplaatsen. Figuur 2.1

Arbeidsplaatsen en vestigingen in de ICT-sector, 2012

187 of meer 112 tot 187 53 tot 112 20 tot 53 10 tot 20 0 tot 10

a. Arbeidsplaatsen per km²

4

24 of meer 14 tot 24 7 tot 14 3 tot 7 2 tot 3 0 tot 2

b. Vestigingen per km²

Dat de Tweede Maasvlakte zo hoog scoort, hangt samen met een ‘noemereffect’. De omvang van de ICT-sector wordt afgezet tegen de bevolkingsomvang binnen een straal van 5 kilometer. In het geval van de Tweede Maasvlakte woont daar vrijwel niemand, zodat een vrij klein aantal arbeidsplaatsen en/of vestigingen al snel resulteert in een hoge relatieve vertegenwoordiging.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

15

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland 76.5 of meer 50.5 tot 76.5 34.7 tot 50.5 24.3 tot 34.7

6.50 of meer 5.32 tot 6.50 4.11 tot 5.32 3.49 tot 4.11

12.9 tot 24.3 0.0 tot 12.9

2.68 tot 3.49 0.00 tot 2.68

c. Arbeidsplaatsen per 1000 inw. 15-64 jaar

d. Vestigingen per 1000 inw. 15-64 jaar

Mede omdat ICT Software een groot aandeel inneemt binnen het totaal aantal Zuid-Hollandse arbeidsplaatsen in de ICT-sector, lijkt het ruimtelijk patroon in figuur 2.2b vrij sterk op dat in figuur 2.1c. De Telecomsector is veel sterker ruimtelijk geconcentreerd (zie figuur 2.2c), met name in Den Haag, en daarnaast in Capelle a/d IJssel en op enkele locaties langs de A12 en de A15. ICT Hardware komt op verschillende locaties in de provincie voor, onder andere op de locatie van Siemens in Zoetermeer, maar ook elders in Haaglanden en Drechtsteden. Rotterdam verschijnt echter niet met een bovengemiddelde score op de kaart. Media is relatief oververtegenwoordigd in delen van de grote steden Den Haag en Rotterdam, in Alphen a/d Rijn en in enkele kleinere plaatsen in landelijke delen van de provincie, zoals Lisse en Giessenlanden. In figuur 2.3 staat nogmaals de relatieve vertegenwoordiging, maar deze keer uitgedrukt in het aantal vestigingen. Duidelijk is dat er relatief veel vestigingen in ICT Software zijn gevestigd aan de oostkant van Den Haag en daaraan grenzende gemeenten als Rijswijk, Delft, PijnackerNootdorp en Zoetermeer. ICT Hardware en Telecom zijn ruimtelijk veel meer verspreid over de provincie. Daarbij past de belangrijke kanttekening dat het aantal vestigingen daarin veel lager is dan in ICT Software, namelijk 0,09 per duizend inwoners in ICT Hardware en 0.43 in Telecom, tegenover 2.18 in ICT Software. Met name in gebieden met een lage bevolkingsdichtheid kan het bij een ‘sterke relatieve vertegenwoordiging’ dus in de praktijk om een vrij klein aantal vestigingen gaan.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

16


Figuur 2.2

Arbeidsplaatsen per 1000 inwoners 15-64 jaar naar ICT-segment, 2012



0.4 tot 2.4 0.0 tot 0.4

7.8 tot 15.3 0.0 tot 7.8

a. ICT Hardware

b. ICT Software



2.5 tot 6.6 0.0 tot 2.5

4.3 tot 7.2 0.0 tot 4.3

c. Telecom

[email protected]

d. Media

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

17


Figuur 2.3

Vestigingen per 1000 inwoners 15-64 jaar naar ICT-segment, 2012

0.26 of meer 0.18 tot 0.26 0.14 tot 0.18

5.96 of meer 4.84 tot 5.96 3.76 tot 4.84

0.09 tot 0.14 0.05 tot 0.09 0.00 tot 0.05

2.96 tot 3.76 2.23 tot 2.96 0.00 tot 2.23

a. ICT Hardware

b. ICT Software

0.72 of meer 0.63 tot 0.72 0.54 tot 0.63

4.70 of meer 3.76 tot 4.70 2.80 tot 3.76

0.43 tot 0.54 0.33 tot 0.43 0.00 tot 0.33

2.18 tot 2.80 1.49 tot 2.18 0.00 tot 1.49

c. Telecom

[email protected]

d. Media

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

18


3

Ontwikkeling arbeidsplaatsen en vestigingen

De ruimtelijke ontwikkeling van de ICT-sector is bepaald in termen van het aantal arbeidsplaatsen (paragraaf 3.1) en het aantal vestigingen (paragraaf 3.2). Daarnaast zijn in paragraaf 3.3 kaartbeelden weergegeven, waarin ruimtelijke verschillen in ontwikkeling van de ICT-sector zichtbaar worden.

3.1

Ontwikkeling arbeidsplaatsen

In figuur 3.1 staat de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen in ICT in de periode 1996-2012, onderscheiden naar segmenten, en aangevuld met Media. Figuur 3.1

Ontwikkeling arbeidsplaatsen ICT-sector per 1000 inwoners 15-64 jaar, ZuidHolland en Nederland, 1996-2012 Totaal ICT

35 30

Zuid-Holland Nederland

25 20 15 10 5 0 1996

2000

2004

2008

2012

ICT Hardware

7

ICT Software

20

6 15

5 4

10

3 2

5

1 0

0 1996

2000

2004

2008

2012

Telecom

12

1996

2000

2004

2008

2012

2008

2012

Media

14 12

10

10

8

8

6

6

4

4

2

2

0

0 1996

2000

2004

2008

2012

1996

2000

2004

De ICT-sector is vooral in de tweede helft van de jaren negentig sterk gegroeid. Dat was voor alle drie segmenten het geval, alsmede voor de sterk ICT-gevoelige sector Media. In het afgelopen decennium groeiden ICT Software en Media verder, zij het in een lager tempo dan voorheen en met schommelingen door de tijd. In Telecom en vooral ICT Hardware nam het aantal arbeidsplaatsen toen af. Vergeleken met het nationaal gemiddelde kende ICT Software in Zuid-

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

19


Holland een minder sterke groei. Dat geldt ook voor Media. Telecom, het enige segment met een hogere relatieve vertegenwoordiging dan het nationaal gemiddelde (in 1996 was dat ook nog het geval voor ICT Software) is in de tweede helft van de jaren negentig in Zuid-Holland nog sterker gegroeid dan het nationaal gemiddelde, maar viel daarna ook sterker terug. Het aantal arbeidsplaatsen per 1000 inwoners van 15-64 jaar is in ICT Hardware in Zuid-Holland weliswaar afgenomen, maar in wat mindere mate dan het nationaal gemiddelde. Per saldo bleef de ontwikkeling van de ICT-sector sinds midden jaren negentig achter bij het nationaal gemiddelde en is tegenwoordig sprake van een ondervertegenwoordiging ten opzichte van het nationaal gemiddelde, terwijl de ICT-sector in 1996 nog ongeveer in gelijke mate was vertegenwoordigd. In bijlage III, tabel III.1, staat de ontwikkeling in de periode 1996-2012 van het aantal arbeidsplaatsen in de ICT per gemeente, onderverdeeld naar segmenten. In tabel 3.1 staat de relatieve ontwikkeling weergegeven. Daarbij is gecorrigeerd voor verschillen in omvang van gemeenten aan de hand van een door Bureau Louter ontwikkelde ‘alternatieve groeimaat’. Daarbij wordt de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen geschaald aan het gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige aantal inwoners van 15-64 jaar. Gemarkeerd zijn scores boven het nationaal gemiddelde. Deze alternatieve groeimaat wordt verkozen boven de procentuele ontwikkeling. Bij de berekening volgens de procentuele ontwikkeling kan een bescheiden groei vanaf een zeer lage basis namelijk leiden tot een hoge procentuele groei, terwijl die groei geschaald aan de omvang van een gebied bescheiden kan zijn. Tabel 3.1

Ontwikkeling arbeidsplaatsen ICT per 1000 gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige inwoners van 15-64 jaar, 1996-2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Nederland

-1,61

10,88

0,01

9,28

3,95

Zuid-Holland

-0,65

6,89

0,12

6,37

1,49


-0,31 -0,26 -5,54 -10,08 -2,61 1,71 -0,02 0,00

4,78 3,70 9,99 26,00 2,81 0,57 5,52 18,04

-3,43 6,16 -4,12 -6,63 -2,61 3,12 0,99 3,48

1,03 9,61 0,33 9,30 -2,41 5,40 6,49 21,48

3,83 2,53 -0,71 2,40 0,05 -1,01 6,41 -1,92

Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Capelle aan den IJssel Lansingerland Goeree-Overflakkee Barendrecht Ridderkerk Zwijndrecht Zuidplas Hellevoetsluis Maassluis Papendrecht Binnenmaas

-1,96 0,00 -0,06 -0,93 -0,10 0,46 0,56 -1,61 1,82 1,57 0,00 0,78 0,64 0,21

1,88 0,04 1,79 18,72 11,55 4,57 17,63 6,99 -1,79 6,72 1,34 4,01 -2,12 0,16

-0,40 0,14 -1,99 4,37 8,96 -0,20 0,65 4,40 0,41 -3,19 1,11 0,09 5,72 -0,05

-0,48 0,28 -0,27 22,16 20,41 4,83 18,84 9,78 0,44 5,10 2,29 4,88 4,24 0,32

1,15 -0,32 -0,91 -2,67 4,97 -0,36 3,24 -0,20 -0,95 2,92 0,65 0,27 -1,87 -1,06

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

20


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Krimpen aan den IJssel Hendrik-Ido-Ambacht Albrandswaard Oud-Beijerland Brielle Nederlek Westvoorne Cromstrijen Bernisse Korendijk Strijen Ouderkerk

2,20 0,00 0,00 -0,27 -0,64 0,00 0,00 0,82 0,00 0,00 0,00 0,00

1,21 8,00 5,57 7,97 0,92 1,25 3,24 1,17 1,75 -2,86 0,33 -0,94

-0,99 3,06 -0,74 4,12 0,00 0,42 -1,45 0,70 0,82 -0,29 0,00 0,00

2,42 11,06 5,79 11,82 0,09 13,68 2,13 2,69 3,39 -3,00 9,26 -1,50

-2,47 1,56 3,79 -2,03 2,48 0,31 0,45 2,10 1,17 1,14 -0,66 1,12


-5,18 2,94 -0,40 0,94 1,41 1,26 0,00 -1,93 0,00 0,00 0,00

21,70 8,88 9,94 15,22 31,54 2,94 6,40 0,40 3,10 5,61 3,51

2,04 4,36 -2,36 2,75 -22,52 -0,78 0,13 0,20 0,07 0,00 -1,23

18,56 16,18 7,18 18,91 10,43 3,42 6,97 -1,33 3,55 4,36 4,91

6,31 3,09 0,26 3,10 -8,31 1,62 -5,45 0,47 6,87 4,18 -24,03

Molenwaard Sliedrecht Leerdam Alblasserdam Hardinxveld-Giessendam Giessenlanden Zederik Bodegraven-Reeuwijk Nieuwkoop Kaag en Braassem Waddinxveen Rijnwoude Boskoop Schoonhoven Vlist Bergambacht Katwijk Teylingen Noordwijk Lisse Hillegom Noordwijkerhout

0,54 -11,02 -0,37 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 -1,40 0,00 -1,29 0,00 0,00 1,00 0,00 -6,42 -0,08 1,00 9,88 0,81 0,00 0,00

1,74 9,08 12,34 14,42 28,07 2,10 0,34 32,09 1,57 6,22 8,32 4,71 1,60 0,38 2,66 3,21 0,93 1,36 7,07 -0,34 3,09 3,78

0,27 2,51 -0,67 4,84 -4,68 2,73 0,11 -1,92 -0,76 -0,41 0,53 -0,08 0,00 4,02 0,94 0,00 0,18 -1,82 0,46 1,42 1,77 0,00

2,55 0,58 11,30 19,60 23,30 4,83 0,00 30,36 -0,59 5,87 7,56 4,63 1,30 5,40 3,60 -6,26 1,03 0,54 17,41 1,89 6,99 3,68

2,17 -2,90 2,68 2,04 2,12 6,61 -2,97 -5,89 1,84 1,40 2,28 1,10 0,80 -3,39 3,29 1,45 0,18 3,27 2,07 -19,00 4,19 1,65

Uit figuur 3.1 werd al duidelijk dat ICT Software voor de groei heeft gezorgd binnen de ICTsector. In absolute zin zijn er sinds 1996 in ICT Software in Nederland 118 duizend arbeidsplaatsen bijgekomen, in Telecom 200 (de ‘winst’ in de tweede helft van de jaren negentig is daarna dus volledig verloren gegaan). In ICT Hardware nam het aantal arbeidsplaatsen af met

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

21


17 duizend (zie tabel III.1 in bijlage III). Per saldo droeg de ICT-sector ruim 100 duizend arbeidsplaatsen bij aan de werkgelegenheidsgroei in Nederland. In procentuele termen bedroegen de ontwikkelingscijfers voor ICT Hardware, ICT Software, Telecom en de totale ICT-sector respectievelijk -2.0%, 5.2%, 0.0% en 2.5% per jaar (en in de sterk ICT-gevoelige sector Media met 2.4% per jaar). Ook in Zuid-Holland werd de toename van het aantal arbeidsplaatsen in de ICT-sector volledig gedragen door ICT Software en nam het aantal arbeidsplaatsen in ICT Hardware af. Per saldo nam in de periode 1996-2012 het aantal arbeidsplaatsen in de ICT-sector slechts in enkele plaatsen iets af (het meest in Dordrecht; de enige stad met een afname). Van een sterke groei is vooral sprake geweest in Den Haag, op afstand gevolgd door Zoetermeer, Westland en Capelle a/d IJssel. Opvallend is dat het aantal arbeidsplaatsen in Rotterdam slechts licht is gestegen, vooral door de sterke afname in Telecom (samen met Delft en Zoetermeer kende Rotterdam wel de hoogste absolute ontwikkeling in ICT Software). De groeiprestaties van Delft en Zoetermeer in ICT Software moeten overigens hoger worden aangeslagen dan in Rotterdam, omdat het om gemeenten met een veel kleiner aantal inwoners gaat. In tabel 3.1 is daarvoor gecorrigeerd door te schalen aan het gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige aantal inwoners van 15-64 jaar. Zuid-Holland als geheel blijft wat betreft groei van het aantal arbeidsplaatsen achter bij het nationaal gemiddelde, als gevolg van de minder sterke groei in ICT Software (zoals, op een iets andere manier gemeten, ook al bleek uit figuur 3.1). Uit tabel 3.1 blijkt dat het aantal arbeidsplaatsen in de ICT-sector zich in Rotterdam relatief matig heeft ontwikkeld. Veel hoger was de groei in Den Haag en Delft. Ook in Leiden is de groei relatief laag geweest. Gemeten naar relatieve ontwikkeling komen vooral wat kleinere gemeenten naar boven. Bodegraven-Reeuwijk (langs de A12) voert de ranglijst aan, op enige afstand gevolgd door een groepje gemeenten met Hardinxveld-Giessendam, Capelle a/d IJssel, Gorinchem, Lansingerland, Alblasserdam, Pijnacker-Nootdorp, Barendrecht en Zoetermeer. Het gaat daarbij steeds om gunstig aan het snelwegennet gelegen, veelal ‘suburbane’ gemeenten. Met name in ICT Software dienen de kantoren vaak als uitvalsbasis, van waaruit de klant per auto snel bereikt dient te kunnen worden. De ICT-sector is dus vooral langs de randen van de stedelijke gebieden en op snelweglocaties sterk gegroeid.

3.2

Ontwikkeling vestigingen

In bijlage III, tabel III.2 staat de ontwikkeling in de periode 1996-2012 van het aantal vestigingen in de ICT per gemeente, onderverdeeld naar segmenten. In tabel 3.2 staat de relatieve ontwikkeling weergegeven. Daarbij is weer gecorrigeerd voor verschillen in omvang van gemeenten aan de hand van de door Bureau Louter ontwikkelde ‘alternatieve groeimaat’. Sinds 1996 zijn er in Nederland bijna 40 duizend vestigingen in de ICT-sector bijgekomen. ICT Software was voor het overgrote deel verantwoordelijk voor deze groei. Ook in de sterk ICTgevoelige sector Media is het aantal vestigingen sterk toegenomen (zie tabel III.2 in bijlage III). Met uitzondering van Zwijndrecht is het aantal ICT-vestigingen in alle Zuid-Hollandse gemeenten toegenomen. In de segmenten Telecom en ICT Hardware was dat niet altijd het geval. In die segmenten ging het ook veelal om kleine veranderingen in het aantal vestigingen. Uit tabel 3.2 blijkt dat de relatieve ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen in de ICT en alle drie segmenten achter is gebleven bij het nationaal gemiddelde. Met Barendrecht als enige uitzondering liggen alle gemeenten met een relatieve ontwikkeling boven het nationaal gemiddelde in een aaneengesloten gebied in Haaglanden, namelijk de steden Den Haag en Delft en de ‘suburbs’ Zoetermeer, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk en Wassenaar. Niet duidelijk is of het daarbij om de invloed van de TU Delft gaat (wanneer veel afgestudeerden een bedrijf starten of

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

22


bedrijven afkomen op het grote aantal informatici in de regio) of dat het om de invloed van een aantal grote bedrijven en (kennis)instellingen gaat, zoals bijvoorbeeld Shell, EPO, TNO, en dergelijke. Het aantal vestigingen in ICT Hardware en Telecom is veel minder sterk toegenomen dan in ICT Software. Dat geldt overigens ook nationaal. Het hangt waarschijnlijk samen met de veel hogere (financiële) drempels om een bedrijf te starten in Telecom of ICT Hardware dan in ICT Software. Tabel 3.2

Ontwikkeling vestigingen ICT per 1000 gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige inwoners van 15-64 jaar, 1996-2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Nederland

0,04

3,48

0,15

3,67

2,45

Zuid-Holland

0,02

2,02

0,12

2,16

1,05


0,00 0,01 -0,08 -0,06 -0,06 0,06 0,06 0,00

1,23 3,94 1,91 5,57 0,46 0,70 1,98 0,67

0,14 0,24 0,09 0,12 0,13 0,19 0,08 0,04

1,38 4,19 1,92 5,63 0,52 0,95 2,13 0,67

0,92 2,60 0,78 1,88 -0,23 0,89 0,79 -0,22

Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Capelle aan den IJssel Lansingerland Goeree-Overflakkee Barendrecht Ridderkerk Zwijndrecht Zuidplas Hellevoetsluis Maassluis Papendrecht Binnenmaas Krimpen aan den IJssel Hendrik-Ido-Ambacht Albrandswaard Oud-Beijerland Brielle Nederlek Westvoorne Cromstrijen Bernisse Korendijk Strijen Ouderkerk

0,02 0,00 -0,02 0,02 0,10 -0,03 0,00 -0,03 -0,03 0,19 0,00 0,05 -0,05 0,05 0,16 0,00 0,00 0,07 -0,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

0,91 0,67 0,42 1,56 3,02 0,43 4,37 1,05 -0,07 1,84 0,92 1,19 0,20 0,37 0,55 2,25 2,90 1,01 0,92 0,73 1,34 0,47 1,52 0,57 0,33 0,56

0,00 0,04 0,08 0,02 0,17 -0,07 0,30 0,23 -0,03 0,35 0,04 0,00 0,25 0,05 0,05 0,06 -0,07 0,00 0,00 0,31 -0,22 -0,12 0,35 0,00 0,00 0,00

0,93 0,77 0,48 1,60 3,29 0,33 4,67 1,25 -0,14 2,38 0,88 1,23 0,39 0,48 0,77 2,31 2,97 1,08 0,73 1,15 1,23 0,35 2,10 0,71 0,66 0,37

0,30 0,06 0,19 0,23 2,18 -0,16 1,25 0,39 0,37 1,04 -0,31 0,27 -0,64 -0,26 0,22 0,56 1,56 -0,47 0,37 0,31 0,45 0,47 0,23 0,43 -0,66 1,31

Zoetermeer Westland

0,05 0,03

3,81 3,18

0,13 0,29

3,98 3,51

1,85 1,45

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

23


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Leidschendam-Voorburg Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Leiderdorp Wassenaar Voorschoten Oegstgeest Midden-Delfland Zoeterwoude

0,00 0,00 0,11 0,00 0,00 0,13 0,00 0,00 0,00

3,26 5,34 4,42 1,50 3,80 0,67 1,55 3,74 1,05

0,11 0,43 0,11 -0,12 0,06 0,20 0,00 0,00 0,35

3,37 5,77 4,63 1,38 3,99 1,00 1,63 3,56 1,58

1,39 2,28 2,79 1,50 1,71 1,20 0,74 3,65 1,05


0,11 0,00 -0,15 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,05 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,16 0,00 0,00 0,11 0,00 0,00 0,00

0,54 0,45 0,82 1,78 0,97 0,52 0,34 2,76 1,08 1,57 1,70 1,65 1,60 0,38 1,25 1,77 0,68 1,54 1,78 1,15 1,25 1,16

-0,16 0,06 -0,15 0,59 0,09 0,21 0,11 0,28 -0,05 -0,06 0,06 0,16 0,00 0,38 -0,16 0,00 0,03 -0,18 0,06 0,34 0,15 0,00

0,49 0,52 0,52 2,54 0,97 0,73 0,34 3,18 1,08 1,57 1,76 1,81 1,50 0,75 1,10 1,61 0,70 1,36 1,95 1,48 1,55 1,07

0,33 -0,13 0,59 0,00 0,18 -0,52 0,23 0,47 0,54 0,93 0,70 0,55 0,40 0,25 2,35 0,80 0,65 1,23 1,15 0,88 0,00 0,87

3.3

Ontwikkeling ICT op de kaart

Aan de hand van het vestigingenregister van de Provincie zijn door Bureau Louter kaartbeelden opgesteld die zicht geven op de ruimtelijke verschillen in ontwikkeling van de ICT-sector over Zuid-Holland. Evenals in paragraaf 2.4 is daarbij gebruik gemaakt van de techniek van ‘potentiaalscores’. De score voor een locatie wordt daarbij bepaald door alle gebieden binnen een straal van vijf kilometer, waarbij de bijdrage aan de score rechtevenredig afneemt met de afstand. In figuur 3.2 staat het resultaat voor de totale ICT-sector, met een onderscheid naar het aantal arbeidsplaatsen en het aantal vestigingen. Daarnaast is zowel de werkgelegenheidsdichtheid (per vierkante kilometer landoppervlak) als de relatieve ontwikkeling volgens de alternatieve groeimaat (per 1000 gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige inwoners van 15-64 jaar) weergegeven. Duidelijk komt uit figuur 3.2a naar voren dat de werkgelegenheidsdichtheid in de ICT-sector vooral in Haaglanden sterk is toegenomen. In Rotterdam resulteert een opvallend patroon met een sterke afname in het Centrum (vooral als gevolg van een afname in Telecom) en groei in een ring

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

24


daaromheen. Het ruimtelijk patroon van de vestigingendichtheid (figuur 3.2b) laat een veel duidelijker samenhang zien met de mate van verstedelijking, overigens met een duidelijker accent op Den Haag en omgeving dan op Rotterdam. Figuur 3.2

Ontwikkeling arbeidsplaatsen en vestigingen in de ICT-sector, 1996-2012 1.13 of meer 0.61 tot 1.13 0.25 tot 0.61 0.10 tot 0.25 0.06 tot 0.10 0.02 tot 0.06 0.01 tot 0.02 -0.01 tot 0.01 minder dan -0.01

3.1 of meer 1.7 tot 3.1 0.7 tot 1.7 0.3 tot 0.7 0.1 tot 0.3 -0.1 tot 0.1 -1.0 tot -0.1 -4.0 tot -1.0 minder dan -4.0

a. Arbeidsplaatsen per km²

b. Vestigingen per km² 0.31 of meer 0.26 tot 0.31 0.21 tot 0.26 0.13 tot 0.21 0.09 tot 0.13 0.06 tot 0.09 0.03 tot 0.06 -0.08 tot 0.03 minder dan -0.08

1.35 of meer 0.85 tot 1.35 0.57 tot 0.85 0.38 tot 0.57 0.12 tot 0.38 -0.02 tot 0.12 -0.26 tot -0.02 -0.98 tot -0.26 minder dan -0.98

c. Arbeidsplaatsen per 1000 inw. 15-64 jaar*

d. Vestigingen per 1000 inw. 15-64 jaar*

*) Per 1000 gemiddeld in periode woonachtige inwoners 15-64 jaar In de kaarten met de relatieve ontwikkeling komt duidelijker naar voren dat niet geheel Den Haag zich sterk heeft ontwikkeld. Het is vooral het oostelijk, goed op het snelwegennet aangesloten deel van de stad geweest, dat een sterke groei heeft gekend, bij een achterblijvende ontwikkeling in de kuststreek. Ook in relatieve termen verschijnt de zone Utrechtse Baan – Rijswijk – Delft – Zoetermeer duidelijk op de kaart, maar dat geldt ook voor enkele andere gebieden langs de A12 en de A15. In termen van het aantal vestigingen is het patroon zeer duidelijk: een hoge groei in de zone Utrechtse Baan – Rijswijk – Delft – Zoetermeer en afnemende groeiprestaties naarmate de afstand tot dat gebied groter is. In figuur 3.3 staat de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen per vierkante kilometer in de ICT-sector, met een onderscheid naar drie deelperioden (1996-2002, 2002-2007 en 2007-2012).

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

25


Figuur 3.3

Ontwikkeling arbeidsplaatsen per vierkante kilometer, onderscheiden naar drie deelperioden

18.4 of meer 10.1 tot 18.4 4.4 tot 10.1 1.3 tot 4.4 0.5 tot 1.3 0.0 tot 0.5 -0.4 tot 0.0 -2.3 tot -0.4 Geen arbeidsplaatsen

a. 1996-2002

0.9 of meer 0.3 tot 0.9 0.0 tot 0.3 -0.5 tot 0.0 -1.9 tot -0.5 -3.6 tot -1.9 -6.2 tot -3.6 -19.5 tot -6.2 Geen arbeidsplaatsen

b. 2002-2007

2.1 of meer 0.9 tot 2.1 0.3 tot 0.9 -0.1 tot 0.3 -1.0 tot -0.1 -3.4 tot -1.0 -8.7 tot -3.4 -16.8 tot -8.7 Geen arbeidsplaatsen

c. 2007-2012 Duidelijk is dat de groei in en rond Den Haag vooral is gerealiseerd in de periode 1996-2002. Met name de Telecom kende toen een zeer sterke ontwikkeling en ook in Zoetermeer was de groei in die periode zeer hoog (met overigens een sterke terugval in de periode daarna: in 2002-2007)5. In figuur 3.4 staat nogmaals de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen in de ICT-sector onderscheiden naar drie deelperiodes, maar deze keer per duizend gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige inwoners van 15-64 jaar (de alternatieve groeimaat).

5

Er moet wel op worden gewezen dat in alle drie perioden de grens tussen blauw en rood weer is gelegd bij het provinciaal gemiddelde. In de peirode 1996-2002 was sprake van een groei in alle weergegeven klassen, met uitzondering van de twee meest donkerblauwe kleuren, terwijl in 20022007 slechts in de drie hoogste klassen sprake was van groei. In 1996-2002 nam het aantal arbeidsplaatsen in de ICT-sector dus vrijwel overal toe, terwijl dat in de periode 2002-2007 slechts gedeeltelijk het geval was. Desalniettemin is de omslag in Den Haag en Zoeteremeer groot.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

26


Figuur 3.4

Ontwikkeling arbeidsplaatsen per 1000 gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige inwoners van 15-64 jaar, onderscheiden naar drie deelperioden

8.9 of meer 4.5 tot 8.9 2.7 tot 4.5 1.7 tot 2.7 0.5 tot 1.7 0.1 tot 0.5 -0.2 tot 0.1 minder dan -0.2

a. 1996-2002

0.7 of meer 0.2 tot 0.7 -0.1 tot 0.2 -0.6 tot -0.1 -1.0 tot -0.6 -1.5 tot -1.0 -2.4 tot -1.5 minder dan -2.4

b. 2002-2007

0.9 of meer 0.6 tot 0.9 0.2 tot 0.6 -0.2 tot 0.2 -0.6 tot -0.2 -1.2 tot -0.6 -3.3 tot -1.2 minder dan -3.3

c. 2007-2012

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

27


4


Om de bedrijvigheidsdynamiek te bepalen zijn drie typen analyses uitgevoerd. Ten eerste is de ontwikkeling van het aantal startende ICT-bedrijven sinds het midden van de jaren negentig bepaald (paragraaf 4.1). Vervolgens is de bedrijvigheidsdynamiek uitgesplitst naar ‘componenten’ (oprichtingen, opheffingen en verplaatsingen). Dat is gebeurd aan de hand van verschillende bronnen (zie paragraaf 4.2). Ten slotte is in paragraaf 4.3 aandacht besteed aan het midden- en kleinbedrijf (MKB): ten eerste door de ontwikkeling van het aantal ZZP’ers te volgen door de tijd en ten tweede door het aandeel van het MKB in het totaal aantal arbeidsplaatsen te bepalen.

4.1

Startende bedrijven

Bureau Louter heeft de beschikking over een reeks van startende bedrijven per gemeente in de jaren 1996 tot en met 2011. Het betreft inschrijvingen in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel6. In figuur 4.1 staat de ontwikkeling van het aantal startende bedrijven in de ICTsector in Nederland en Zuid-Holland. Figuur 4.1

Aantal startende bedrijven in de ICT per 1000 inwoners 15-64 jaar, 1996-2011

0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 0.2 0.1 0 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Zuid-Holland Nederland

6

De gegevens over starters per gemeente zijn niet beschikbaar op het meest fijnmazige niveau van ‘5-digit’ sbi-codes. De gegevens hebben betrekking op startende softwarebedrijven en telecombedrijven (dus min of meer overeenkomend met de segmenten ICT Software en Telecom).

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

28


Tegen het einde van de vorige eeuw is het aantal startende bedrijven in de ICT sterk toegenomen. Daarna volgde een even abrupte afname. Wordt van deze tijdelijke piek afgezien, dan blijkt uit figuur 4.1 dat het aantal startende bedrijven in de ICT-sector gestaag is toegenomen, met een dip in 2009, als gevolg van de kredietcrisis. Daarna werd het groeipad echter weer opgepakt. Tot en met 2003 lag het aantal startende ICT-bedrijven in Zuid-Holland steeds iets boven het nationaal gemiddelde, daarna schommelde het rond dat gemiddelde. In bijlage IV, tabel IV.1 staat het aantal starters in de ICT-sector per gemeente, met een onderscheid naar een viertal perioden van vier jaar. Duidelijk is dat het aantal starters gestaag is toegenomen; nationaal zelfs meer dan een verdubbeling in 2008-2011 ten opzichte van 19961999. In absolute zin leveren Rotterdam en Den Haag de meeste starters (waarbij dat aantal vooral in Rotterdam relatief sterk is toegenomen), op ruime afstand gevolg door Delft, Dordrcht, Zoetermeer en Leiden. In tabel 4.1 staat de relatieve vertegenwoordiging (het aantal starters per 1000 inwoners van 1564 jaar). Opvallend is dat de acht steden, twee uitzonderingen daargelaten, steeds in elke periode boven het nationaal gemiddelde hebben gescoord. Delft heeft gedurende de gehele periode een groot aantal starters in de ICT-sector gekend. In Rotterdam is het aantal starters relatief sterk toegenomen ten opzichte van de periode 1996-1999, in Leiden is het juist min of meer stabiel gebleven. Zoals in niveau als in ontwikkeling bestaan er dus verschillen tussen de steden. De overige gemeenten (suburbane gemeenten en gemeenten in het landelijk gebied) kennen veelal een benedengemiddeld aantal startende ICT-bedrijven. In de periode 2008-2011 vormde een aantal gemeenten rond Rotterdam (Schiedam, Capelle a/d IJssel, Barendrecht) daar een uitzondering op. Blijkbaar is het aantal startende ICT-bedrijven vooral in en rondom Rotterdam sterk toegenomen ten opzichte van het verleden. Tabel 4.1

Ontwikkeling starters in een viertal 4-jaarsperioden in de ICT per duizend inwoners 15-64 jaar per gemeente 1996-1999

2000-2003

2004-2007

2008-2011

Nederland

1,42

1,88

2,20

2,88

Zuid-Holland

1,58

2,14

2,22

2,86


1,72 1,69 2,28 3,86 1,83 1,95 2,50 2,01

2,64 2,32 2,16 3,79 2,64 2,88 3,09 2,75

2,56 2,64 2,38 3,30 2,00 2,91 3,10 2,30

3,91 3,41 2,54 4,06 3,01 3,12 3,02 3,80

Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Capelle aan den IJssel Lansingerland Goeree-Overflakkee Barendrecht Ridderkerk Zwijndrecht

1,22 0,78 0,95 1,46 1,71 1,06 1,22 1,16 1,12

2,03 1,63 1,45 2,44 1,75 1,52 2,26 1,70 1,75

1,87 2,09 1,82 2,60 1,99 1,37 1,90 1,75 1,77

3,71 1,78 2,42 3,28 2,51 1,17 3,01 2,61 2,03

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

29

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland 1996-1999

2000-2003

2004-2007

2008-2011

Zuidplas Hellevoetsluis Maassluis Papendrecht Binnenmaas Krimpen aan den IJssel Hendrik-Ido-Ambacht Albrandswaard Oud-Beijerland Brielle Nederlek Westvoorne Cromstrijen Bernisse Korendijk Strijen Ouderkerk

1,45 1,12 0,91 1,54 1,56 1,06 1,82 1,26 1,44 1,35 0,70 0,87 1,01 0,67 0,99 1,41 0,91

2,01 1,83 1,49 1,95 2,89 0,95 1,51 1,18 3,09 1,54 1,21 0,98 1,57 1,02 1,79 0,78 1,31

2,27 1,92 1,74 2,21 1,18 1,40 2,24 2,29 1,69 1,84 2,06 1,30 1,46 1,16 1,37 1,43 1,50

2,59 3,00 2,29 1,91 2,10 2,12 2,46 2,37 2,31 2,86 2,41 1,26 1,28 2,24 1,71 1,78 1,61


1,95 0,69 1,66 0,85 1,62 1,95 1,29 1,48 1,87 1,12 1,84

2,57 1,15 2,31 1,75 1,98 2,06 1,64 1,18 1,57 1,50 0,68

2,70 1,76 2,22 2,11 2,63 2,35 1,23 1,75 2,11 2,21 2,09

2,80 1,87 2,57 2,43 2,53 2,56 1,87 1,90 2,66 1,78 2,93


1,03 1,79 1,39 1,29 1,05 0,52 1,02 1,15 0,84 1,15 1,33 0,90 1,46 1,58 0,92 1,13 0,67 1,08 1,42 1,93 1,89 0,77

1,24 1,74 2,10 2,36 1,47 1,15 1,36 1,89 1,03 1,23 1,82 1,90 1,55 1,45 2,17 1,31 0,80 2,01 0,88 1,28 1,36 0,98

1,07 1,49 1,45 1,72 1,22 1,45 1,81 2,03 1,25 1,23 1,55 1,49 2,07 1,80 1,41 1,49 0,94 2,39 1,88 1,99 1,24 1,10

0,69 2,93 2,44 2,09 0,96 1,89 2,38 1,96 1,85 1,31 1,26 1,30 2,16 1,64 1,79 2,61 1,69 2,39 2,84 2,20 1,41 1,28

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

30


In figuur 4.2 zijn, ter illustratie, de verschillen in startersintensiteit (het aantal starters per 1000 inwoners van 15-64 jaar) op de kaart gezet voor vier perioden van vier jaar. Duidelijk is dat, uitzonderingen daargelaten, relatief (ten opzichte van het aantal inwoners van 15-64 jaar) weinig ICT-bedrijven worden gestart in de minder verstedelijkte delen van de provincie. De hoogste startersintensiteiten resulteren in de steden en hun aangrenzende suburbs. Figuur 4.2

Aantal starters in de ICT per 1000 inwoners 15-64 per gemeente, 1996-2011

2.3 of meer

3.1 of meer

2.0 tot 2.3

2.8 tot 3.1

1.8 tot 2.0

2.4 tot 2.8

1.6 tot 1.8

2.1 tot 2.4

1.1 tot 1.6

1.5 tot 2.1

minder dan 1.1

minder dan 1.5

a. 1996-1999

b. 2000-2003 3.9 of meer 3.4 tot 3.9 3.0 tot 3.4 2.9 tot 3.0


2.1 tot 2.9 minder dan 2.1

1.7 tot 2.2 minder dan 1.7

c. 2004-2007

d. 2008-2011

*) Per 1000 gemiddeld in periode woonachtige inwoners 15-64 jaar

4.2


De ontwikkeling van het aantal vestigingen kan worden onderscheiden naar ‘componenten’, namelijk oprichtingen en opheffingen en (bij een onderverdeling naar gebieden) verplaatsingen naar en vanuit gemeenten of regio’s. CBS-gegevens In tabel 4.2 staan oprichtingen en opheffingen van vestigingen in de ICT-sector volgens gegevens van het CBS. Bij oprichtingen is daarbij een onderscheid gemaakt tussen nieuwe ondernemingen

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

31


en oprichtingen van nevenvestigingen binnen bestaande ondernemingen. Ook bij opheffingen is een dergelijk onderscheid gemaakt. Deze gegevens zijn niet beschikbaar op het niveau van individuele gemeenten, maar wel op het niveau van een zestal regio’s binnen Zuid-Holland (zogenaamde COROP-gebieden). Tabel 4.2

Dynamiek oprichtingen en opheffingen, 2007-2011, gemiddeld per jaar

Regio

Oprichtingen van vestigingen

Nederland Zuid-Holland Aggl. Leiden en Bollenstreek Aggl. Den Haag Delft en Westland Oost Zuid-Holland Groot-Rijnmond Zuidoost Zuid-Holland

Opheffingen van vestigingen

9.082 1.893

Nieuwe vestigingen bestaande bedrijven 733 148

Saldo

4.653 1.004

Stoppende vestiging bestaande bedrijven 793 158

214 525 149 155 694 159

15 41 11 11 61 12

103 277 66 83 393 84

16 47 13 13 58 15

110 242 81 70 304 72

4.369 879

Bron: CBS

Duidelijk is dat het aantal startende bedrijven aanzienlijk hoger is dan het aantal oprichtingen van vestigingen binnen bestaande ondernemingen, zowel nationaal als in Zuid-Holland. Dat geldt ook bij de opheffingen, hoewel het aandeel van nevenvestigingen in het totaal aantal opgeheven bedrijven groter is dan in het totaal aantal opgerichte bedrijven. Per saldo kwamen er in de periode 2007-2011 in Nederland bijna 4.400 ICT-vestigingen per jaar bij en in Zuid-Holland 900. In de twee grootste regio’s (Groot-Rijnmond en Agglomeratie Den Haag) zijn, zoals mocht worden verwacht, per saldo de meeste vestigingen toegevoegd aan de ICT-populatie. Het aandeel van nevenvestigingen in het totaal aantal oprichtingen is in Groot-Rijnmond iets hoger dan elders in de provincie, maar de regionale verschillen zijn niet groot. In tabel 4.3 staat de ontwikkeling per jaar van de oprichtingen en opheffingen in Nederland en Zuid-Holland. In figuur 4.3 zijn deze gegevens ook weergegeven per 1000 inwoners van 15-64 jaar. Dat is gebeurd voor het totaal van de oprichtingen en het totaal van de opheffingen. Tevens staan in die figuur gegevens per COROP-gebied. Tabel 4.3

Dynamiek oprichtingen en opheffingen, 2007-2011, per jaar

Onderwerp

2007

2008

2009

2010

2011

Nederland Oprichtingen van vestigingen Nieuwe vestigingen bestaande bedrijven Opheffingen van vestigingen Stoppende vestiging bestaande bedrijven Saldo

8.470 565 4.390 900 3.745

10.075 495 5.125 525 4.920

8.760 1.230 5.325 525 4.140

7.740 670 3.815 1.165 3.430

10.365 705 4.610 850 5.610

Zuid-Holland Oprichtingen van vestigingen Nieuwe vestigingen bestaande bedrijven Opheffingen van vestigingen Stoppende vestiging bestaande bedrijven Saldo

1.870 125 930 210 855

2.180 90 1.040 90 1.140

1.805 250 1.170 105 780

1.555 140 850 210 635

2.055 135 1.030 175 985

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

32


Figuur 4.3

Oprichtingen en opheffingen per 1000 inwoners 15-64 jaar, 2007-2011

1.4

0.7

1.2

0.6

1

0.5

0.8

0.4

0.6

0.3

0.4

0.2

0.2

0.1

0

0 2007

2008

2009

2010

2011

a. Oprichtingen Z-Holland, Nederland

2007

2008

2009

2010

2011

b. Opheffingen Z-Holland, Nederland Nederland Zuid-Holland

1.4

0.7

1.2

0.6

1

0.5

0.8

0.4

0.6

0.3

0.4

0.2

0.2

0.1

0

0 2007

2008

2009

2010

2011

c. Oprichtingen COROP-gebieden

2007

2008

2009

2010

2011

d. Opheffingen COROP-gebieden

Aggl. Leiden, Bollenstreek Aggl. 's-Gravenhage Delft en Westland

Oost-Zuid-Holland Groot-Rijnmond Zuidoost-Zuid-Holland

Uit tabel 4.3 en figuur 4.3 blijkt onder andere dat het aantal oprichtingen volgens de gegevens van het CBS een dalende trend vertoonde in 2009 en 2010, waarschijnlijk onder invloed van de kredietcrisis7. In 2009 lag het aantal opheffingen hoger dan in 2008, als gevolg van de 7

Opvallend is dat, volgens de gegevens van het CBS, het aantal oprichtingen (ook van nieuwe vestigingen) in 2010 is afgenomen ten opzichte van 2009, terwijl volgens de Kamer van Koophandel het aantal starters in 2010 hoger lag dan in 2009 (zie figuur 4.1). Dit is waarschijnlijk het gevolg van het feit dat ‘vrije beroepen’ sinds juli 2008 verplicht zijn om in te schrijven. In de jaren daarna heeft een ‘inhaalslag’ plaatsgevonden, waarbij reeds bestaande bedrijven zich alsnog

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

33


kredietcrisis. Met de zich licht herstellende economie in 2010 en 2011 nam vervolgens het aantal opheffingen weer af. Het totaaleffect van deze ontwikkelingen was dat het saldo van oprichtingen en opheffingen in de jaren 2008 (toen nog nauwelijks sprake was van de effecten van de kredietcrisis, die aan het einde van dat jaar begon) en 2011 sterker positief was dan in de economisch minder gunstige jaren 2009 en 2010. Dat geldt zowel voor Nederland als ZuidHolland. Gegevens uit het provinciaal vestigingenregister Ook aan de hand van het vestigingenregister van de provincie kan de bedrijvigheidsdynamiek worden onderscheiden naar ‘componenten’. Naast een onderscheid naar oprichtingen en opheffingen zijn tevens intergemeentelijke verplaatsingen bepaald8. Naast het saldo van oprichtingen en opheffingen kan dus ook het effect van verplaatsingen zorgen voor een toename of afname van het aantal ICT-bedrijven in een gemeente of regio9. In bijlage IV, tabel IV.2, staat het aantal oprichtingen, opheffingen, intergemeentelijke verplaatsingen naar gemeenten en intergemeentelijke verplaatsingen vanuit gemeenten. Tevens is het saldo bepaald. Gemiddeld zijn er in de periode 2008-2012 bijna duizend vestigingen bijgekomen. In absolute zin leverde Den Haag duidelijk de grootste bijdrage, op ruime afstand gevolgd door Leiden. In tabel 4.4 zijn de relatieve scores (per 1000 inwoners van 15-64 jaar) weergegeven10. Het aantal opheffingen en oprichtingen is aanzienlijk hoger dan het aantal intergemeentelijke verplaatsingen. Per saldo komen er volgens de gegevens van het vestigingenregister meer vestigingen bij als gevolg van oprichtingen dan er afgaan als gevolg van opheffingen. Per saldo is het aantal vestigingen iets afgenomen in Rotterdam, maar toegenomen in de andere steden. In Gorinchem en Leiden is de groei het sterkst geweest. In totaal zijn er volgens het vestigingenregister van Zuid-Holland, naast Rotterdam, zes gemeenten met een negatief saldo

8

9

10

hebben ingeschreven. Bij de KvK zijn die bedrijven waarschijnlijk geregistreerd als ‘starters’, terwijl dat bij het CBS niet is gebeurd. Het totaal aantal verplaatsingen is overigens aanzienlijk hoger omdat een groot deel van de vestigingen binnen de eigen gemeente verplaatst. Naast de dynamiek in het aantal vestigingen zou ook de dynamiek in het aantal arbeidsplaatsen bepaald kunnen worden. Dan zou ook de ontwikkeling (toename of afname) van het aantal arbeidsplaatsen binnen bestaande vestigingen als extra ‘componenten’ kunnen worden meegenomen. In de praktijk bleek dit echter niet mogelijk, omdat bestaande vestigingen niet goed door de tijd gevolgd kunnen worden in verband met problemen in de registratie in het vestigingenregister. In het vestigingenregister is de peildatum mei van een jaar. De periode 2008-2012 heeft hier daarom betrekking op vier jaren, namelijk van mei 2008 tot mei 2009, mei 2009 tot mei 2010, mei 2010 tot mei 2011 en mei 2011 tot mei 2012. De gegevens zijn bepaald vanaf 2008 omdat er voorafgaand aan mei 2008 een periode is geweest waarin de dynamiek van oprichtingen en opheffingen in het vestigingenregister van Haaglanden minder goed werd geregistreerd en omdat vanaf juli 2008 sprake is van een wetswijziging: vrije beroepen zijn vanaf dat moment namelijk verplicht om in te schrijven in het Handelsregister van de Kamer van Koophandel. Dat leidt ertoe dat de gegevens voor en na dat tijdstip niet goed vergelijkbaar zijn.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

34


van oprichtingen, opheffingen en intergemeentelijke verplaatsingen, namelijk Schiedam, Capelle a/d IJssel, Hellevoetsluis, Westvoorne, Zoetermeer en Sliedrecht. Aan de andere kant van het spectrum zijn er gemeenten met een duidelijk positief saldo (relatief ten opzichte van het aantal inwoners van 15-64 jaar), namelijk, naast Gorinchem en Leiden: Alblasserdam, Zoeterwoude, Wassenaar, Noordwijk, Lansingerland, Bodegraven-Reeuwijk en Leiderdorp. Leiden en omgeving zijn goed vertegenwoordigd in dit rijtje van gemeenten. De omvang van het saldo wordt voor de meeste gemeenten hoofdzakelijk bepaald door oprichtingen en opheffingen, maar voor sommige gemeenten draagt ook het saldo van verplaatsingen naar en vanuit de gemeente aanzienlijk bij aan het saldo. Daarbij moet worden bedacht dat dit ook kan gaan om ZZP’ers die hun ICT-bedrijf hebben geregistreerd op hun woonadres. Een verhuizing houdt dan automatisch een verplaatsing van het bedrijf in. Van het hiervoor genoemde rijtjegemeenten met een hoog positief saldo dragen verplaatsingen bijvoorbeeld aanzienlijk bij aan de toename van het aantal vestigingen in Lansingerland, Leiderdorp, Wassenaar, Zoeterwoude, Alblasserdam, Bodegraven-Reeuwijk en Noordwijk. Tabel 4.4

Oprichtingen, opheffingen en intergemeentelijke verplaatsingen van ICTbedrijven, per 1000 inwoners van 15-64 jaar 2008-2012

Zuid-Holland

Oprichtingen Opheffingen Verplaatsingen Verplaatsingen vanuit naar 1,74 1,36 0,22 0,22

Saldo 0,39


1,13 3,11 1,75 3,75 1,46 1,44 1,73 1,91

1,13 2,56 0,66 3,40 0,89 0,91 1,47 0,78

0,14 0,26 0,10 0,46 0,04 0,21 0,12 0,17

0,12 0,27 0,15 0,34 0,18 0,11 0,06 0,13

-0,03 0,55 1,13 0,22 0,71 0,42 0,20 1,08

Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Capelle aan den IJssel Lansingerland Goeree-Overflakkee Barendrecht Ridderkerk Zwijndrecht Zuidplas Hellevoetsluis Maassluis Papendrecht Binnenmaas Krimpen aan den IJssel Hendrik-Ido-Ambacht Albrandswaard Oud-Beijerland

0,82 0,73 0,67 1,91 2,36 0,80 1,69 1,21 1,08 1,70 0,58 1,34 1,21 1,31 0,56 1,47 1,48 1,28

0,89 0,55 0,71 1,82 1,24 0,45 1,27 0,83 0,97 0,88 0,73 0,76 0,44 0,58 0,50 0,79 0,37 0,51

0,12 0,14 0,02 0,45 0,20 0,06 0,36 0,21 0,28 0,33 0,11 0,14 0,19 0,00 0,06 0,68 0,43 0,19

0,16 0,18 0,09 0,22 0,46 0,03 0,55 0,24 0,21 0,41 0,15 0,05 0,15 0,16 0,06 0,40 0,25 0,06

-0,04 0,22 0,02 -0,13 1,38 0,32 0,62 0,41 0,03 0,88 -0,11 0,48 0,73 0,89 0,06 0,40 0,92 0,64

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

35


Brielle Nederlek Westvoorne Cromstrijen Bernisse Korendijk Strijen Ouderkerk

Oprichtingen Opheffingen Verplaatsingen Verplaatsingen vanuit naar 0,85 0,47 0,19 0,09 0,76 0,00 0,00 0,22 0,22 0,11 0,56 0,56 0,24 0,24 1,42 0,59 0,72 0,12 0,60 0,24 1,26 0,00 0,00 0,00 1,00 0,00 0,33 0,17 0,38 0,00 0,19 0,00

Saldo 0,28 0,98 -0,11 0,83 0,24 1,26 0,83 0,19


2,97 1,69 2,66 2,15 3,55 1,34 2,47 0,88 1,03 1,77 2,19

3,11 1,39 2,12 1,74 3,65 0,41 1,82 0,54 0,62 1,44 0,91

0,32 0,21 0,82 0,47 1,03 0,17 0,06 0,27 0,28 0,25 0,18

0,24 0,27 0,48 0,79 1,16 0,29 0,84 0,00 0,00 0,17 0,37

-0,22 0,36 0,19 0,73 0,03 1,05 1,43 0,07 0,14 0,25 1,46


0,91 1,17 0,89 2,02 1,69 0,53 0,81 2,08 0,94 1,23 1,38 1,56 1,23 0,90 1,11 1,14 0,63 1,08 1,80 1,70 1,10 0,98

0,54 1,23 0,74 1,09 0,98 0,21 0,58 0,99 0,55 0,41 1,14 0,57 0,20 0,64 0,32 0,97 0,29 0,39 0,58 0,61 0,73 0,49

0,05 0,45 0,07 0,34 0,18 0,11 0,00 0,19 0,00 0,06 0,42 0,08 0,31 0,00 0,00 0,16 0,20 0,17 0,06 0,20 0,00 0,00

0,22 0,13 0,00 0,92 0,27 0,21 0,12 0,38 0,28 0,00 0,30 0,08 0,10 0,00 0,00 0,16 0,07 0,13 0,23 0,07 0,15 0,20

0,54 -0,39 0,07 1,51 0,80 0,42 0,35 1,27 0,66 0,76 0,12 0,98 0,82 0,26 0,79 0,16 0,22 0,65 1,40 0,95 0,51 0,68

4.3

Midden- en kleinbedrijf

Binnen de ICT is sprake van enkele grote ondernemingen, vaak met meerdere vestigingen. Dat geldt vooral voor telecombedrijven, maar ook binnen de hardwarebranche en bij sommige

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

36


softwarebedrijven. Daarnaast zijn er echter ook veel kleine en middelgrote bedrijven. Door de aard van de economische activiteiten is het, met name in de softwarebranche, ook goed mogelijk om te werken als ZZP’er (Zelfstandige Zonder Personeel). In deze paragraaf wordt daarom aandacht besteed aan het relatief belang van het MKB binnen de ICT-sector in het algemeen en van ZZP’ers in het bijzonder. Aantal ZZP’ers In bijlage IV, tabel IV.3 staat het aantal vestigingen met één werkzame persoon. Aangenomen is dat dit representatief is voor het aantal ZZP’ers11. Een onderscheid is gemaakt naar segmenten binnen de ICT-sector. Den Haag levert in absolute zin duidelijk de meeste ZZP’ers in ICT, op respectabele afstand gevolgd door Rotterdam. Daarnaast leveren ook Delft, Zoetermeer en Leiden nog een aanzienlijk aantal ZZP’ers in de ICT. In tabel 4.5 staat het aantal ZZP’ers per 1000 inwoners van 15-64 jaar. Het overgrote deel van de ZZP’ers in de ICT-sector bevindt zich in het segment ICT Software. De verschillen in relatieve vertegenwoordiging tussen de acht steden is opmerkelijk groot. In Den Haag is het aantal ZZP’ers per duizend inwoners van 15-64 jaar drie maal hoger dan in Rotterdam en in Delft bijna vier maal hoger. Naast Rotterdam zijn er ook in de andere twee steden in het zuidelijk deel van de provincie (Dordrecht en Gorinchem) relatief weinig ZZP’ers. In de overige gemeenten zijn vooral de hoge scores in Haaglanden opvallend. In totaal komt een score boven het Zuid-Hollands gemiddelde in het stadsgewest Rotterdam en in de landelijke gebieden in Zuid-Holland slechts in 5 van de 53 gemeenten voor (Alphen a/d Rijn, Lansingerland, Barendrecht, Bodegraven-Reeuwijk en Noordwijk) en in stadgewest Den Haag/Leiden in 11 van de 14 gemeenten (waarbij de uitzonderingen niet in Haaglanden liggen, maar rond Leiden). Eerder zijn mogelijke verklaringen al genoemd: veel afgestudeerden aan de TU wonen in de regio en er is een aantal grote vestigingen, waarvan ex-medewerkers (die overwegend binnen de regio wonen) hun eigen ICTbedrijf hebben gestart. Het is een algemeen bekend verschijnsel dat de oprichters van nieuwe bedrijven meer dan gemiddeld een opleiding hebben gevolgd die in het verlengde ligt van het type activiteiten dat het bedrijf verricht en/of in een vorig bedrijf een beroep hebben uitgeoefend, waarvan zij de vakkennis kunnen inbrengen in hun nieuwe bedrijf. In de overige delen van de provincie ontbreken dergelijke grote onderwijsinstellingen en grote ICT-bedrijven die als bron van ‘spin-offs’ dienst kunnen doen. Tabel 4.5

Aantal ZZP’ers in ICT-sector per 1000 inwoners 15-64 jaar, 2012 ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Zuid-Holland

ICT Hardware 0,014

1,714

0,092

1,820

1,331

Rotterdam 's-Gravenhage Leiden Delft

0,016 0,003 0,012 0,014

0,978 3,056 1,835 3,831

0,085 0,150 0,081 0,083

1,079 3,209 1,928 3,929

1,246 2,628 1,417 2,013

11

Hierbij moet worden opgemerkt dat het bij een vestiging met één werkzame persoon veelal om een bedrijf met de rechtsvorm eenmanszaak gaat (zie ook hoofdstuk 5), maar dat het ook om een B.V. kan gaan. Ook is het mogelijk dat een bedrijf met als rechtsvorm ‘eenmanszaak’ toch personeel in dienst heeft. Hier wordt voorbijgegaan aan de rechtsvorm en aan de vraag wanneer er precies sprake is van een ‘ZZP’er’ en wordt gemakshalve een vestiging met één werkzame persoon aangeduid als een ZZP’er.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

37

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland ICT Hardware 0,000 0,000 0,041 0,000

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

1,056 1,469 2,070 1,251

0,151 0,149 0,081 0,043

1,207 1,618 2,192 1,294

0,867 1,256 1,157 1,035


0,039 0,040 0,000 0,000 0,084 0,000 0,000 0,035 0,000 0,037 0,000 0,000 0,000 0,054 0,057 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,000 0,143 0,000 0,000

0,816 0,680 0,670 1,509 1,928 0,776 1,785 0,938 0,878 1,550 0,778 0,966 1,367 1,017 0,627 1,201 1,684 1,374 1,033 0,550 1,037 1,805 1,222 1,290 0,845 0,587

0,097 0,040 0,065 0,113 0,028 0,065 0,097 0,104 0,035 0,074 0,000 0,097 0,147 0,054 0,114 0,055 0,120 0,000 0,000 0,220 0,000 0,000 0,122 0,143 0,000 0,000

0,952 0,760 0,734 1,622 2,040 0,841 1,883 1,078 0,913 1,661 0,778 1,063 1,514 1,124 0,798 1,256 1,805 1,374 1,033 0,770 1,037 1,805 1,345 1,577 0,845 0,587

0,661 0,360 0,626 0,563 1,369 0,259 0,747 0,452 0,948 0,554 0,371 0,531 0,733 0,589 0,513 0,601 1,083 0,785 0,563 0,770 1,037 0,481 0,733 0,717 0,338 1,566


0,012 0,015 0,000 0,000 0,000 0,000 0,066 0,067 0,000 0,000 0,000

2,835 1,914 2,988 3,282 3,198 1,406 3,161 0,866 1,461 2,921 2,031

0,107 0,074 0,109 0,123 0,200 0,000 0,066 0,067 0,000 0,000 0,185

2,955 2,003 3,097 3,405 3,398 1,406 3,292 0,999 1,461 2,921 2,215

1,620 1,098 2,072 1,472 2,698 1,230 2,700 1,798 1,182 2,921 0,923

Molenwaard Sliedrecht Leerdam Alblasserdam Hardinxveld-Giessendam Giessenlanden Zederik Bodegraven-Reeuwijk

0,000 0,000 0,000 0,083 0,000 0,000 0,000 0,000

0,759 0,780 0,977 1,333 0,625 0,743 0,693 1,943

0,054 0,000 0,150 0,333 0,089 0,000 0,000 0,237

0,813 0,780 1,127 1,749 0,715 0,743 0,693 2,180

0,813 0,390 0,977 0,333 0,625 0,637 1,270 1,185

Dordrecht Gouda Alphen aan den Rijn Gorinchem

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

38

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland ICT Hardware 0,056 0,059 0,000 0,000 0,103 0,000 0,000 0,162 0,000 0,000 0,000 0,000 0,074 0,000

Nieuwkoop Kaag en Braassem Waddinxveen Rijnwoude Boskoop Schoonhoven Vlist Bergambacht Katwijk Teylingen Noordwijk Lisse Hillegom Noordwijkerhout

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

1,172 1,237 1,646 1,162 1,649 0,525 0,966 1,298 0,733 1,389 1,828 1,503 1,252 1,175

0,000 0,000 0,061 0,083 0,000 0,131 0,000 0,000 0,024 0,000 0,000 0,137 0,074 0,000

1,228 1,296 1,707 1,245 1,752 0,656 0,966 1,461 0,757 1,389 1,828 1,639 1,399 1,175

0,614 0,707 0,671 1,162 1,134 1,312 2,093 0,974 0,733 1,258 1,415 0,956 0,589 0,784

Ontwikkeling ZZP’ers In tabel 4.6 staat de ontwikkeling van het aantal ZZP’ers in de ICT-sector in de periode 19962012. Daarbij is weer een onderscheid gemaakt naar segmenten binnen de ICT. Weergegeven is de alternatieve groeimaat (de ontwikkeling van het aantal ZZP’ers in de ICT, geschaald aan het gemiddeld aantal inwoners van 15-64 jaar in de beschouwde periode12). Tabel 4.6

Ontwikkeling ZZP’ers in de ICT-sector per gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige inwoners van 15-64 jaar, 1996-2012 ICT Hardware 0,00

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

1,41

0,04

1,45

0,95


0,00 -0,01 -0,01 -0,04 0,00 -0,02 0,02 0,00

0,70 2,92 1,48 3,35 0,61 0,97 1,51 0,45

0,04 0,09 0,04 0,01 0,10 0,06 0,06 0,00

0,73 3,00 1,51 3,32 0,71 1,01 1,59 0,45

0,71 2,25 0,99 1,54 0,37 0,91 0,66 0,49


0,02 0,04 0,00 0,00 0,10

0,61 0,46 0,23 1,00 1,98

0,00 -0,02 0,02 0,07 0,03

0,63 0,48 0,25 1,07 2,11

0,32 0,14 0,33 0,21 1,38

Zuid-Holland

12

In tabel 4.5 is het aantal ZZP’ers bepaald ten opzichte van het aantal inwoners van 15-64 jaar in 2012, in tabel 4.6 ten opzichte van het gemiddeld aantal inwoners van 15-64 jaar in de volledige periode 1996-2012. Wanneer het aantal inwoners in een gemeente sterk is toegenomen in de periode 1996-2012 wordt in tabel 4.6 dus gedeeld door een lager getal dan in tabel 4.5 en zou, bij eenzelfde waarde voor de teller, de score in tabel 4.6 dus hoger uitkomen dan in tabel 4.5. Het aantal ZZP’ers in 1996 per 1000 inwoners van 15-64 jaar kan dus niet worden bepaald door de score in tabel 4.6 af te trekken van de score in tabel 4.5.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

39

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland ICT Hardware 0,00 0,00 0,00 0,00 0,04 0,00 0,00 0,00 0,05 0,05 0,00 0,00 0,00 -0,09 0,00 0,00 -0,12 0,00 0,14 0,00 0,00

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

0,36 2,25 0,66 0,34 1,30 0,57 0,68 0,79 0,69 0,22 1,12 1,78 0,61 0,83 0,31 0,78 1,40 1,17 0,86 0,17 0,56

0,00 0,09 0,07 -0,10 0,04 -0,08 0,00 0,10 -0,05 0,11 -0,06 0,07 0,00 0,00 0,21 0,00 0,00 0,12 0,14 0,00 0,00

0,36 2,33 0,72 0,24 1,38 0,50 0,68 0,89 0,69 0,38 1,06 1,86 0,61 0,73 0,52 0,78 1,29 1,29 1,14 0,17 0,56

0,10 0,86 0,03 0,64 0,50 0,08 0,23 0,25 0,32 0,00 0,62 1,04 0,47 0,55 0,21 0,67 0,23 0,12 0,71 0,00 1,31


0,00 -0,02 0,00 -0,04 0,00 0,00 0,06 0,07 0,00 0,00 0,00

2,57 1,82 2,51 3,85 2,69 0,78 2,79 0,47 1,18 2,85 1,75

0,09 0,02 0,07 0,16 0,11 -0,06 0,00 0,07 0,00 0,00 0,18

2,66 1,82 2,58 3,96 2,79 0,72 2,85 0,60 1,18 2,85 1,93

1,44 0,89 1,43 1,61 2,37 1,08 2,09 1,40 0,96 2,94 0,70


-0,05 0,00 0,00 0,08 0,00 0,00 0,00 0,00 0,05 0,06 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,16 0,00 0,00

0,33 0,45 0,67 0,68 0,44 0,73 0,23 1,68 0,92 0,99 1,23 0,86 1,30 0,50 0,94 1,28 0,68 1,23

-0,05 0,00 0,00 0,25 0,00 0,00 0,00 0,09 0,00 0,00 0,06 0,00 0,00 0,13 -0,16 0,00 0,00 -0,05

0,22 0,45 0,67 1,02 0,44 0,73 0,23 1,78 0,97 1,05 1,29 0,86 1,30 0,63 0,78 1,45 0,68 1,18

0,38 0,19 0,59 0,00 0,53 0,00 0,46 0,79 0,05 0,70 0,47 0,63 0,60 0,63 2,04 0,80 0,65 0,91


[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

40

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland ICT Hardware 0,00 0,00 0,07 0,00


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

1,44 1,28 0,88 0,97

-0,06 0,13 0,00 0,00

1,38 1,42 0,96 0,97

1,09 0,61 0,15 0,68

Aangezien het aantal ZZP’ers in de ICT-sector in de periode 1996-2012 zeer sterk is toegenomen (vooral in ICT Software) vertonen de scores in tabel 4.5 en tabel 4.6 ongeveer hetzelfde patroon. Om niet in herhaling van zetten te vervallen, gaat daarom de aandacht nu niet uit naar hoge, maar naar lage scores. Als grens is de (zeer lage) score van 0,5 voor de totale ICT-sector gehanteerd. Slechts één stad blijft onder die grens, namelijk Gorinchem. In stadsgewest Rotterdam geldt dat voor Spijkenisse, Vlaardingen, Goeree-Overflakkee, Zwijndracht, Hellevoetsluis, Krimpen a/d IJssel en Strijen en in het landelijk gebied voor Molenwaard, Sliedrecht, HardinxveldGiessendam en Zederik. Wordt de ‘ondergrens’ opgetrokken naar de helft van het Zuid-Hollands gemiddelde (0,72 of lager) dan voegt Dordrecht zich hierbij. In de suburbane delen van Rotterdam zijn er 14 (van de 26) gemeenten met een score van minder dan de helft van het ZuidHollands gemiddelde, in de suburbane delen van Den Haag/Leiden 2 (van de 11; beide bij Leiden) en in het landelijk gebied 7 (van de 22). Ruim benedengemiddelde groei in het aantal ZZP’ers in ICT kenden vooral gemeenten rond Rotterdam en aan de zuidzijde van de provincie (het gebied ten zuiden van een denkbeeldige lijn ter hoogte van Rotterdam-Noord; zie figuur 4.4). Haaglanden vormt binnen Zuid-Holland ook naar deze indicator gemeten de top. Figuur 4.4

Ontwikkeling ZZP’ers in ICT per 1000 gemiddeld woonachtige inwoners 15-64 jaar, 1996-2012

Score

2.175 of meer 1.450 tot 2.175 0.725 tot 1.450 minder dan 0.725

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

41


Midden- en kleinbedrijf (MKB) In tabel 4.7 staat het aandeel van het aantal arbeidsplaatsen in het MKB in het totaal aantal arbeidsplaatsen13. Ruim de helft van de banen bevindt zich in vestigingen met minder dan 100 arbeidsplaatsen. In ICT Software is dat aandeel hoger, in ICT Hardware en Telecom lager. In veel gemeenten is er geen enkele vestiging met 100 arbeidsplaatsen of meer. Het percentage MKB is dan 100%. Dat geldt vooral voor de kleinere gemeenten. Uitzonderingen daarop zijn Nederlek, Voorschoten, Zoeterwoude en Bodegraven-Reeuwijk. Van de steden en overige grotere gemeenten is het aandeel van het MKB zeer laag (en van grotere bedrijven dus hoog) in Den Haag, Gouda en Zoetermeer en in iets mindere mate in Delft, Gorinchem en Rijswijk. In slechts 10 van de 67 gemeenten is het aandeel van het MKB lager dan het provinciaal gemiddelde. Dat betekent dus dat grote bedrijven in een klein aantal gemeenten zijn geconcentreerd. Tabel 4.7

Aantal arbeidsplaatsen MKB in totaal aantal arbeidsplaatsen in het MKB in de ICT-sector, 2012 ICT Hardware 34,8%

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

65,7%

37,9%

55,2%

78,1%


51,6% 4,5% 100,0% 20,9% 22,9% 100,0% 100,0%

61,9% 76,6% 58,3% 59,9% 88,1% 26,4% 73,9% 56,9%

57,2% 9,6% 100,0% 53,4% 100,0% 52,9% 100,0% 42,2%

60,6% 32,4% 62,5% 52,9% 68,9% 34,5% 80,3% 52,3%

66,1% 73,3% 83,1% 100,0% 55,9% 100,0% 61,3% 100,0%

Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Capelle aan den IJssel Lansingerland Goeree-Overflakkee Barendrecht Ridderkerk Zwijndrecht Zuidplas Hellevoetsluis Maassluis Papendrecht Binnenmaas Krimpen aan den IJssel Hendrik-Ido-Ambacht Albrandswaard Oud-Beijerland Brielle Nederlek Westvoorne

79,2% 100,0% 32,7% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 80,7% 75,7% 100,0% 79,9% 57,9% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 30,4% 62,2% 100,0% 92,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

94,3% 100,0% 89,3% 63,5% 69,9% 100,0% 82,9% 74,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 21,8% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 46,5% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Zuid-Holland

13

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 0,0% 100,0%

100,0% 100,0%

De grens is hier gelegd bij 100 arbeidsplaatsen. Soms wordt de grens ook gelegd bij 250 arbeidsplaatsen.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

42

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland ICT Hardware 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%


10,0% 7,9% 100,0% 100,0% 32,0% 100,0% 100,0% 1,6% 100,0%

32,7% 100,0% 70,5% 100,0% 56,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 7,3%

36,4% 58,4% 96,4% 100,0% 52,7% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

29,3% 64,5% 72,6% 100,0% 54,9% 100,0% 100,0% 42,6% 100,0% 100,0% 28,6%

91,9% 100,0% 100,0% 100,0% 66,7% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%


100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

100,0% 71,3% 100,0% 100,0% 82,6% 100,0% 100,0% 40,5% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 37,2% 100,0% 100,0%

100,0% 84,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 34,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

100,0% 76,0% 100,0% 100,0% 83,9% 100,0% 100,0% 40,2% 100,0% 100,0% 70,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 66,1% 75,0% 100,0% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 21,5% 100,0% 100,0%

Cromstrijen Bernisse Korendijk Strijen Ouderkerk

100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 0,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 25,3% 100,0% 100,0%

100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

In tabel 4.8 staat de ontwikkeling van het aandeel van het MKB binnen het totaal aantal arbeidsplaatsen in de ICT-sector in de periode 1996-2012. Daarbij is weer een onderscheid gemaakt naar segmenten binnen de ICT. Weergegeven is de verandering in het aandeel tussen 1996 en 2012 (in %-punten). In de periode 1996-2012 is het aandeel van ICT toegenomen met 15.6 %-punten (van 39.6% naar 55.2%). In de afzonderlijke segmenten was de toename lager. Dat de toename voor de totale ICT-sector hoger is geweest dan voor elk individueel segment, hangt samen met het feit dat het aandeel van ICT software (met een hoog aandeel van het MKB) binnen de totale ICT-sector sterk is toegenomen. In veel gemeenten is het aandeel van het MKB gelijk gebleven (namelijk 100%: in die gemeenten was zowel in 1996 als in 2012 geen enkel groot bedrijf gevestigd) of toegenomen. In de steden

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

43


was die toename het hoogst in Rotterdam en Leiden. Naast de steden Gouda en Leiden is het aandeel van het MKB nog in 6 andere gemeenten afgenomen, namelijk in Lansingerland, Ridderkerk, Nederlek, Leidschendam-Voorburg, Zoeterwoude en Noordwijk. Tabel 4.8

Ontwikkeling aandeel arbeidsplaatsen in het MKB in de ICT-sector, 1996-2012 ICT Hardware 9,4%

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

14,4%

7,5%

15,6%

3,6%


-12,4% -1,4% 88,4% 0,0% 1,8% 0,0% 0,0%

25,8% 36,7% 12,7% 3,5% 7,4% -11,2% 2,7% -36,8%

33,6% -1,3% 46,6% 39,1% 48,0% -47,1% 0,0% 3,6%

28,5% 12,3% 25,2% 19,3% 19,4% -9,4% 0,5% -14,5%

-9,6% 4,4% -6,9% 0,0% -2,7% 0,0% -38,7% 0,0%


59,3%

0,0% 66,9% 0,0% 0,9% -3,0% 0,0% -20,1% -25,5% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

0,0% 0,0% 49,4% -0,4% -37,8% 0,0% 16,2% 0,0% 0,0% 73,0% 0,0% 0,0% 0,0% 57,1% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

27,8% 49,5% 13,9% 3,7% -19,9% 0,0% 3,1% -17,0% 0,0% 45,8% 0,0% 0,0% 0,0% 14,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% -78,2% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

0,0% 0,0% 0,0% 0,1% 0,0% 0,0% 0,0% 12,7% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

0,5% 0,0% -15,9% 0,0% 17,8% 0,0% 0,0%

-28,6% -24,0% -3,6% 0,0% 41,9% 0,0% 0,0%

4,4% 3,6% -20,0% 0,0% 28,4% 0,0% 0,0%

-8,1% 0,0% 0,0% 0,0% 31,7% 0,0% 0,0%

Zuid-Holland

Zoetermeer Westland Leidschendam-Voorburg Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Leiderdorp Wassenaar

[email protected]

-67,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

0,0% 0,0%

0,0%

8,9% -21,0% 0,0% 0,0% 11,6% 0,0%

tel. 015-2682556

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

www.bureaulouter.nl

44


Voorschoten Oegstgeest Midden-Delfland Zoeterwoude Molenwaard Sliedrecht Leerdam Alblasserdam Hardinxveld-Giessendam Giessenlanden Zederik Bodegraven-Reeuwijk Nieuwkoop Kaag en Braassem Waddinxveen Rijnwoude Boskoop Schoonhoven Vlist Bergambacht Katwijk Teylingen Noordwijk Lisse Hillegom Noordwijkerhout

[email protected]

ICT Hardware 1,6%

0,0% 100,0% 0,0%

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% -74,7% 0,0%

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

0,0% 0,0% 0,0% -38,3%

0,0% 0,0%

14,5% 0,0% 0,0% -29,1%

0,0% 0,0% 0,0% 95,2%

0,0% 19,6% 0,0% 0,0% -17,4% 0,0% 0,0% 1,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% -3,5% 0,0% 0,0%

0,0% -15,9% 0,0% 0,0% 92,8% 0,0% 0,0% 13,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

0,0% 38,4% 0,0% 0,0% 38,9% 0,0% 0,0% 6,9% 0,0% 0,0% 18,7% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% -33,9% 2,3% 0,0% 0,0%

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 69,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 3,9% 0,0% 0,0%

tel. 015-2682556

0,0%

0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0%

www.bureaulouter.nl

45


5


Over bedrijfseconomische gegevens zoals omzet, winst en export zijn geen gegevens op gemeentelijk niveau beschikbaar. Ook zijn slechts incidenteel gegevens beschikbaar over de huidige stand van zaken. Wel levert het CBS gegevens over ontwikkelingen in bedrijfseconomische gegevens. Naast omzet, winst en export betreft dit ook nog een aantal andere indicatoren. Het CBS levert daarbij ook informatie over verwachtingen. Het meest recente tijdstip waarvoor gegevens op regionaal niveau beschikbaar zijn is het eerste kwartaal van 2013. Dat zijn dus zeer recente gegevens Het sectorniveau is vrij grofmazig. Een gelukkige omstandigheid is dat de brede sector ‘Informatie en communicatie’ in vrij sterke mate overeenkomt met de ICT-sector. De gegevens zijn beschikbaar voor provincies en Kamer van Koophandelgebieden (waaronder de twee grote Kamergebieden in Zuid-Holland, namelijk Rotterdam en Den Haag). Voor het vierde kwartaal van 2012 zijn voor Nederland, Zuid-Holland, KvK Rotterdam en KvK Den Haag ook gegevens beschikbaar over de verwachte ontwikkelingen in 2013. In paragraaf 5.2 wordt aandacht besteed aan de bedrijfseconomische ontwikkelingen. Eerst wordt echter zicht gegeven op beschikbare informatie over de rechtsvorm van ICT-bedrijven en over de mate waarin sprake is van buitenlandse zeggenschap over ICT-bedrijven (zie paragraaf 5.1).

5.1

Rechtsvorm en buitenlandse zeggenschap

Rechtsvorm van ICT-bedrijven Via het CBS zijn er, op het niveau van provincies en zes regio’s binnen Zuid-Holland, (COROPgebieden) voor de jaren 2010, 2011 en 2012, gegevens beschikbaar over de onderverdeling van de vestigingen naar rechtsvorm (eenmanszaak, VOF/CV/maatschap en NV’s/BV’s). In tabel 5.1 staat het aantal vestigingen onderverdeeld naar rechtsvorm, zowel in absolute aantallen als per 1000 inwoners van 15-64 jaar. Tabel 5.1

Aantal vestigingen in de ICT naar rechtsvorm, 2012

Gebied

Totaal

Eenmanszaken

VOF, CV en maatschap

NV's en BV's

Overige rechtsvormen

Absolute aantallen Nederland Zuid-Holland

65.420 13.255

39.860 7.930

6.355 1.245

17.800 3.795

1.410 285

Aggl. Leiden en Bollenstreek Agglomeratie 's-Gravenhage Delft en Westland Oost Zuid-Holland Groot-Rijnmond Zuidoost Zuid-Holland

1.540 3.500 1.015 1.120 4.910 1.170

930 2.140 590 630 2.965 675

140 290 110 120 465 125

435 980 305 345 1.375 350

35 90 15 20 100 20

Per 1000 inwoners 15-64 jaar Nederland Zuid-Holland

5,89 5,57

3,59 3,33

0,57 0,52

1,60 1,59

0,13 0,12

5,61 6,32 6,70 5,79 5,17 4,53

3,39 3,86 3,90 3,26 3,12 2,61

0,51 0,52 0,73 0,62 0,49 0,48

1,59 1,77 2,01 1,78 1,45 1,35

0,13 0,16 0,10 0,10 0,11 0,08

Aggl. Leiden en Bollenstreek Agglomeratie 's-Gravenhage Delft en Westland Oost Zuid-Holland Groot-Rijnmond Zuidoost Zuid-Holland Bron: CBS

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

46


In Nederland heeft 60.9% van de vestigingen in de ICT de rechtsvorm eenmanszaak14 en 27.2% de rechtsvorm NV of BV. In Zuid-Holland zijn de aandelen vrijwel gelijk, met een iets groter aandeel voor NV’s en BV’s. In totaal zijn er de meeste vestigingen in ICT per 1000 inwoners van 15-64 jaar in Delft en Westland en Agglomeratie Den Haag en de minste in Zuidoost ZuidHolland en Groot-Rijnmond. Dit is het inmiddels bekende patroon van hoge scores in Haaglanden, lage in het zuidelijk deel van de provincie en een positie daartussen voor Leiden en Bollenstreek en Oost Zuid-Holland. De aandelen van de rechtsvormen in het totaal vertonen geen grote regionale verschillen. Eenmanszaken nemen een iets groter aandeel in binnen het totaal van de vestigingen in Leiden en Bollenstreek en de twee grootstedelijke regio’s en een wat lager aandeel dan gemiddeld in Oost Zuid-Holland, Zuidoost Zuid-Holland en Delft en Westland. In figuur 5.1 staat de ontwikkeling van het aantal eenmanszaken tussen 2010 en 2012. In ZuidHolland lag de groei iets onder het nationaal gemiddelde, namelijk op ongeveer 10% per jaar. De toename van het aantal eenmanszaken is het laagst geweest in de twee grootstedelijke gebieden en lag boven het nationaal gemiddelde in Agglomeratie Leiden en Bollenstreek en Zuidoost ZuidHolland. In Zuidoost Zuid-Holland betreft dit overigens groei vanaf een lage basis, want het aantal eenmanszaken lag in 2012 nog onder het nationaal gemiddelde (zie tabel 5.1). Figuur 5.1

Procentuele toename aantal eenmanszaken in ICT, 2012 ten opzichte van 2010 % per jaar

Nederland Zuid-Holland Agglomeratie Leiden en Bollenstreek Agglomeratie 's-Gravenhage Delft en Westland Oost-Zuid-Holland Groot-Rijnmond Zuidoost-Zuid-Holland 0%

5%

10%

15%

Buitenlandse zeggenschap Voor het jaar 2010 is voor de sector informatie en communicatie een eenmalige meting door het CBS beschikbaar van het aantal vestigingen waarvoor de zeggenschap in het buitenland berust (op het niveau van de provincies in Nederland en voor zes regio’s binnen Zuid-Holland). In figuur 5.2 staan de aandelen van de vestigingen die vallen onder buitenlandse zeggenschap. Slechts een klein deel van de vestigingen valt onder buitenlandse zeggenschap. Daarbij passen twee kanttekeningen. Ten eerste zijn gegevens over het segment ICT productie niet meegenomen in deze cijfers. Daar ligt het aandeel van buitenlandse zeggenschap mogelijk hoger. Ten tweede gaat het hier over het aandeel van het aantal vestigingen. In termen van het aantal arbeidsplaatsen zijn de aandelen waarschijnlijk hoger, omdat vestigingen met buitenlandse zeggenschap gemiddeld relatief groot zijn. In Zuid-Holland ligt het aandeel vestigingen iets onder het nationaal gemiddelde. Met name in Delft is het aandeel laag, mogelijk omdat daar relatief veel vestigingen zijn opgericht door afgestudeerden van de TU. 14

Zoals ook al geconstateerd in hoofdstuk 4: dat behoeven overigens niet altijd vestigingen met 1 werkzame persoon te zijn. In een eenmanszaak kan ook sprake zijn van personeel in dienst. En in een BV kan sprake zijn van 1 werkzame persoon.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

47


Figuur 5.2

Aandeel vestigingen met buitenlandse zeggenschap, 2010

Nederland Zuid-Holland Agglomeratie Leiden en Bollenstreek Agglomeratie 's-Gravenhage Delft en Westland Oost-Zuid-Holland Groot-Rijnmond Zuidoost-Zuid-Holland 0.0%

0.5%

1.0%

1.5%

2.0%

2.5%

Bron: CBS

5.2


In figuur 5.3 staan gegevens over de bedrijfseconomische ontwikkeling en de verwachtingen daaromtrent. Deze gegevens zijn ontleend aan de COnjunctuurEnquête Nederland (COEN), een gezamenlijk initiatief van de Kamer van Koophandel en het CBS. Er zijn twee typen gegevens, namelijk gerealiseerde ontwikkelingen in een recente periode (het meest recente kwartaal of het meest recente jaar) en verwachtingen omtrent toekomstige ontwikkelingen (het komende kwartaal en/of jaar). Met behulp van pijlen is aangegeven of indicatoren betrekking hebben op gerealiseerde ontwikkelingen (een naar links wijzende pijl) of te verwachten ontwikkelingen (een naar rechts wijzende pijl), met een onderscheid of het om kwartaalcijfers gaat (een korte pijl) of om jaarcijfers (een lange pijl). Een beoordeling van de huidige situatie is aangegeven met een stip. Weergegeven zijn resultaten voor Nederland, Zuid-Holland en twee Kamer van Koophandelgebieden in Zuid-Holland. Wanneer positieve oordelen overheersen liggen de stippen in het blauwe deel van de figuur, wanneer negatieve oordelen overheersen, liggen de stippen in het witte deel van de figuur. Weergegeven zijn de volgende indicatoren: • De productie in het afgelopen kwartaal en in het komende kwartaal • De omzet in het afgelopen kwartaal, in het komende kwartaal en in 2013 • De buitenlandse omzet (export) in het afgelopen kwartaal, in het komende kwartaal en in 2013 • De verkoopprijzen in het komende kwartaal • De waarde van de orderontvangst in het afgelopen kwartaal en in de te plaatsen orders in het komende kwartaal • Het oordeel over de huidige orderpositie (dit is een standgegeven) • Het oordeel over de huidige buitenlandse orderpositie (dit is een standgegeven) • Het aantal personeelsleden in het afgelopen kwartaal, in het komende kwartaal en in het komende jaar. • De investeringen in het afgelopen jaar en in het komende jaar. • Een oordeel over de concurrentiepositie, met een onderscheid naar de Nederlandse markt, de buitenlandse markt binnen de EU en de buitenlandse markt buiten de EU. • Een oordeel over het economisch klimaat in het afgelopen kwartaal en in het komende kwartaal. • De winstgevendheid in het afgelopen kwartaal.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

48


Figuur 5.3

Resultaten conjunctuurenquête Nederland (COEN), 2013 eerste kwartaal Negatief

Positief

Productie/bedrijvigheid afgelopen 3 mnd Productie/bedrijvigheid komende 3 mnd Omzet afgelopen 3 maanden Omzet komende 3 maanden Omzet volgend jaar* Buitenlandse omzet afgelopen 3 maanden Buitenlandse omzet komende 3 maanden Buitenlandse omzet volgend jaar* Verkoopprijzen/tarieven komende 3 mnd Waarde orderontvangst afgelopen 3 mnd Waarde te plaatsen orders komende 3 mnd Oordeel orderpositie Oordeel buitenlandse orderpositie

● ●

Personeelssterkte afgelopen 3 maanden Personeelssterkte komende 3 maanden Personeelssterkte volgend jaar* Verwachte investeringen verslagjaar Verwachte investeringen volgend jaar* Nederlandse markt Buitenlandse markt binnen de EU Buitenlandse markt buiten de EU Nederland Zuid-Hollan Rotterdam Den Haag

Economisch klimaat afgelopen 3 mnd Economisch klimaat komende 3 maanden Winstgevendheid afgelopen 3 maanden -40%

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

*) prognose: COEN 2012, 4e kwartaal

Duidelijk is dat de economische laagconjunctuur ook in de ondernemersoordelen naar voren komt. Op nationaal niveau zijn de oordelen slechts relatief gunstig voor de verwachte buitenlandse omzet in 2013 en de verwachte verkoopprijzen in het komende kwartaal. Licht positief of neutraal is het oordeel over de omzetverwachtingen voor 2013, de buitenlandse omzet in de afgelopen 3 maanden, de concurrentiepositie binnen de EU en de buitenlandse concurrentiepositie buiten de EU. Blijkbaar wordt gedurende 2013 wel een duidelijke economische verbetering voorzien, want voor de omzet en de buitenlandse omzet zijn de verwachtingen aanzienlijk gunstiger dan voor het komende kwartaal. Opvallend is dat Zuid-Holland voor vrijwel alle onderscheiden indicatoren gunstiger scoort dan het nationaal gemiddelde, hoewel de verschillen veelal niet groot zijn. Uitzonderingen zijn de investeringen in het huidige jaar en de concurrentiepositie op de buitenlandse markt buiten de EU. In figuur 5.4 staat de mate waarin belemmeringen in de bedrijfsvoering worden ondervonden (een standgegeven), onderscheiden naar onvoldoende vraag, tekort aan arbeidskrachten, productiemiddelen/materiaal/ruimte en financiële beperkingen.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

49

40%


Figuur 5.4

Mate waarin belemmeringen worden ondervonden, COEN 2013 eerste kwartaal

Geen belemmeringen Nederland Zuid-Holland Rotterdam Den Haag Onvoldoende vraag Nederland Zuid-Holland Rotterdam Den Haag Tekort aan arbeidskrachten Nederland Zuid-Holland Rotterdam Den Haag Productiemiddelen, materiaal, ruimte Nederland Zuid-Holland Rotterdam Den Haag Financiële beperkingen Nederland Zuid-Holland Rotterdam Den Haag 0

5

10

15

20

25

30

35

40

Van de ICT-bedrijven in Zuid-Holland geeft een iets groter deel dan het nationaal gemiddelde aan dat momenteel geen sprake is van belemmeringen in de bedrijfsvoering. Onvoldoende vraag naar producten en diensten van de ICT-bedrijven en financiële beperkingen worden in Zuid-Holland iets minder vaak genoemd dan gemiddeld in Nederland. Daarentegen wordt tekort aan personeel iets meer genoemd in Zuid-Holland. Het deel van de bedrijven dat een tekort aan arbeidskrachten als belangrijkste belemmering beschouwt voor het bedrijfsfunctioneren is overigens laag. Onvoldoende vraag is duidelijk belangrijker. Er zijn geen gegevens beschikbaar over periodes waarin sprake was van economische hoogconjunctuur (waardoor er meer kans op krapte op de arbeidsmarkt bestaat) om een vergelijking te maken. De lage score wil overigens niet zeggen dat er in het geheel geen problemen zijn om geschikte mensen te vinden. Het is echter niet de belangrijkste reden. Ook kan de situatie op de arbeidsmarkt verschillen tussen typen ICTpersoneel. Daar wordt in het volgende hoofdstuk aandacht aan besteed.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

50


6

Arbeidsmarkt en onderwijs

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op aspecten die samenhangen met de arbeidsmarkt voor ICT’ers. Eerst wordt ingegaan op de leeftijdsverdeling van het ICT-personeel. Het vermoeden is dat ICTpersoneel gemiddeld jong is. Er zou dan dus geen probleem zijn in de zin van een omvangrijke ‘vervangingsvraag’ van personen die op korte termijn met pensioen gaan (‘uitstroom’ van de arbeidsmarkt), waarvan in sommige andere sectoren wel sprake is (zie paragraaf 6.1). Aan de andere kant van het spectrum bevindt zich de ‘instroom’ op de arbeidsmarkt. Daartoe is een overzicht gemaakt van het aantal studenten dat momenteel een ICT-opleiding op MBO-, HBO- of WO-niveau volgt (zie paragraaf 6.2). Vervolgens wordt in paragraaf 6.3 ingegaan op de huidige situatie op de arbeidsmarkt voor ICT-beroepen, namelijk aan de hand van vacatures en de ‘spanning op de arbeidsmarkt’ (gemeten via het aantal vacatures ten opzichte van het aantal kortdurig werklozen)15. In paragraaf 6.4 tenslotte staat een samenvatting van de resultaten van een recent onderzoek van Bureau Louter in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, ten behoeve van het Nationale Techniekpact. Daarin wordt aangegeven welke arbeidsmarktperspectieven voor ICT-opleidingen worden voorzien in de komende vier jaar.

6.1

Leeftijdsopbouw werknemers ICT-sector

Deze informatie is op steekproefonderzoek van het CBS gebaseerd. De steekproef is te dun om statistisch robuuste uitspraken te doen op gemeentelijk niveau. Wel kan Zuid-Holland worden vergeleken met het nationaal niveau en kan de ICT-sector worden vergeleken met andere sectoren (waarbij de aanname is dat ICT-personeel gemiddeld jong is). De ICT-sector betreft hier ICT Software en Telecom. Voor ICT Hardware zijn geen gegevens beschikbaar. In tabel 6.1 staat de gemiddelde leeftijd van het personeel in de ICT en de totale bedrijvigheid voor Nederland en Zuid-Holland. Daaruit blijkt dat de gemiddelde leeftijd vooral in ICT Software lager is dan in de totale bedrijvigheid. Voor Zuid-Holland geldt dat in nog sterkere mate dan voor Nederland. Voor Telecom is de gemiddelde leeftijd van het personeel overigens gelijk aan de totale bedrijvigheid. Tabel 6.1

Gemiddelde leeftijd personeel in ICT-sector, 2009

Sector

Nederland

Zuid-Holland

ICT software Telecom Totaal ICT

38,0 40,7 38,4

36,8 40,9 37,7

Totale bedrijvigheid

40,7

40,9

In figuur 6.1 is de leeftijdsverdeling van het personeel onderscheiden naar 5-jaarsklassen. Omdat ICT-personeelsleden gemiddeld hoog zijn opgeleid (zie hoofdstuk 7) en veelal pas in de leeftijdsklasse 20-24 jaar instromen op de arbeidsmarkt, is het aandeel van de leeftijdsklasse 1519 jaar in de ICT-sector lager dan in de totale bedrijvigheid, maar in alle leeftijdsklassen in de range 20-44 jaar is het aandeel in ICT hoger dan in de totale bedrijvigheid. De leeftijdsverdeling

15

Van dergelijke indicatoren zijn geen gegevens beschikbaar voor ICT-opleidingen, maar slechts voor ICT-beroepen.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

51


maakt duidelijk dat er relatief weinig mensen op korte termijn met pensioen gaan en dat daardoor de ‘vervangingsvraag’ op de arbeidsmarkt laag is in de ICT. Figuur 6.1

Leeftijdsverdeling ICT en totale bedrijvigheid, 2009

18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% 15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

45-49

50-54

55-59

60-64

Totaal ICT Overall totaal

6.2

Studenten in ICT-opleidingen

Het aantal studenten dat momenteel een ICT-gerelateerde opleiding volgt, bepaalt de instroom op de arbeidsmarkt in de komende jaren. In tabel 6.2 staan de aantallen studenten in opleidingen die vallen onder de brede opleidingstypen MBO ICT, HBO informatica en WO informatica en bestuurlijke informatiekunde, met een onderscheid tussen bachelorsopleidingen (B) en mastersopleidingen (M). In de loop der jaren is het aantal studenten in ICT-gerelateerde opleidingen gestaag toegenomen. Ongeveer de helft van de studenten volgt een HBO-opleiding. Opgemerkt moet worden dat degenen die een WO-opleiding volgen na afronden van hun studie instromen op de arbeidsmarkt, dat dit voor het grootste deel van de HBO-studenten ook geldt (waarbij een deel een WO-studie gaat volgen), maar dat met name van degenen die een MBOopleiding op niveau 4 volgen, een aanzienlijk deel doorstroomt naar het HBO en dus niet direct instroomt op de arbeidsmarkt. Zuid-Holland nam de afgelopen vijf jaar binnen Nederland steeds een aandeel in van 23 tot 24%16. Bij wetenschappelijke opleidingen is dat aandeel wat hoger, met name op bachelorniveau.

16

Deze gegevens zijn gemeten naar de locatie waar de onderwijsinstelling staat. Een deel van de studenten zal buiten de provincie wonen. Andersom zal een deel van de inwoners van ZuidHolland een ICT-gerelateerde opleiding volgen buiten de provincie.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

52


Tabel 6.2

Studenten MBO, HBO en WO ICT Nederland en Zuid-Holland 2008-2012 2008

2009

2010

2011

2012

Nederland MBO HBO WO Bachelor WO Master Totaal

20.775 21.055 3.470 2.053 47.353

20.730 22.499 3.417 2.070 48.716

20.290 22.917 3.640 2.048 48.895

19.812 24.124 3.726 2.348 50.010

19.939 25.082 3.740 2.894 51.655

Zuid-Holland MBO HBO WO Bachelor WO Master Totaal

4.276 5.285 1.241 521 11.323

4.294 5.279 1.270 522 11.365

4.158 5.480 1.349 521 11.508

4.174 5.461 1.398 609 11.642

4.365 5.546 1.418 753 12.082

20,6 25,1 35,8 25,4 23,9

20,7 23,5 37,2 25,2 23,3

20,5 23,9 37,1 25,4 23,5

21,1 22,6 37,5 25,9 23,3

21,9 22,1 37,9 26,0 23,4

Aandeel ZH (%) MBO HBO WO Bachelor WO Master Totaal

In tabel 6.3 staat detailinformatie over de exacte opleidingen die gevolgd worden (corresponderend met zogenaamde crebo-codes in het MBO en croho-codes in het hoger onderwijs). Uit de tabel blijkt dat het aandeel van Zuid-Holland in het nationaal totaal soms aanzienlijk hoger of lager kan zijn dan de 23 tot 24% die gemiddeld voor ICT-gerelateerde opleidingen geldt. Zo kan een aantal van de HBO- en wetenschappelijke opleidingen in Nederland slechts op een Zuid-Hollandse hogeschool of universiteit worden gevolgd (een aandeel van 100,0%), terwijl andere opleidingen in het geheel niet in Zuid-Holland kunnen worden gevolgd (een aandeel van 0,0%). Omdat studenten op MBO-niveau na hun afstuderen zelden verhuizen om werkredenen (een bereidheid die er bij universitair opgeleiden wel is, en in iets mindere mate ook bij HBO’ers) en tevens veelal relatief dicht bij hun woonplaats werk zullen zoeken, zal de verdeling van MBO-opleidingen veelal meer dan in het hoger onderwijs de bevolkingsverdeling over Nederland volgen. Wat betreft het aandeel van Zuid-Holland in het nationaal totaal komen grote uitschieters bij MBO-opledingen inderdaad vrij weinig voor.

6.3

Vacatures en spanningsindicator arbeidsmarkt ICT-beroepen

Aantal vacatures De huidige situatie op de arbeidsmarkt voor ICT-beroepen wordt in deze paragraaf beschreven aan de hand van het aantal vacatures en de mate van krapte op de arbeidsmarkt (via de zogenaamde ‘spanningsindicator’ van het UWV). Dat gebeurt, op het niveau van Nederland, Zuid-Holland en vijf regio’s binnen Zuid-Holland, voor de ‘ICT-beroepen’ (programmeurs middelbaar niveau, technisch systeemanalisten hoog niveau, systeemanalisten hoog niveau en informatici wetenschappelijk niveau). Informatie voor sectoren is op regionaal niveau niet beschikbaar, vacatures voor ‘opleidingen’ bestaan niet (vacatures betreffen beroepen). In tabel 6.4 staat het aantal openstaande vacatures per gebied en onderscheiden naar vier typen ‘ICT-beroepen’. Het aantal openstaande vacatures voor programmeurs (MBO-niveau) en systeemanalisten (HBO-niveau) is in absolute zin duidelijk hoger dan het aantal openstaande vacatures voor technisch systeemanalisten (HBO-niveau) en informatici (WO-niveau). Daarbij moet wel worden aangetekend dat er in de twee eerstgenoemde opleidingen aanzienlijk minder

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

53


arbeidsplaatsen zijn dan in de twee laatstgenoemde. Per ultimo 2010 waren er in Nederland 84.5 duizend personen werkzaam als programmeur, 9.5 duizend als technisch systeemanalist, 144.5 duizend als systeemanalist en 39.0 duizend als informaticus op wetenschappelijk niveau. Tabel 6.3

Studenten per ICT-opleiding Nederland en Zuid-Holland, 2012

Niveau

Opleiding

MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT MBO ICT HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica HBO informatica WO informatica B WO informatica B WO informatica B WO informatica B WO informatica B WO informatica B WO informatica B WO informatica M WO informatica M WO informatica M WO informatica M WO informatica M WO informatica M WO informatica M WO informatica M

ICT-medewerker 3 ICT-medewerker 2 ICT- en mediabeheer (ICT-beheerder) ICT-beheer (ICT-beheerder) applicatieontwikkelaar Applicatie- en mediaontwikkeling (Applicatieontwikk.) medewerker beheer ICT ICT- en mediabeheer Applicatie- en mediaontwikkeling (Mediadeveloper) ICT-beheer (Netwerkbeheerder) ICT-beheer ICT- en mediabeheer (Netwerkbeheerder) Applicatie- en mediaontwikkeling Applicatie- en mediaontwikkeling (Gamedeveloper) ICT- en mediabeheer Applicatie- en mediaontwikkeling medewerker ICT Particulier digitaal rechercheur (Part. digitaal rechercheur) ICT- en mediabeheer (Mediaworkflowbeheerder) B Informatica B Communication and Multimedia Design B Bedrijfskundige Informatica B Communicatiesystemen B Technische Informatica B HBO-ICT B Game Architecture and Design B Netwerk Infrastructuur Design B Grafimediatechnologie B Information Management B Embedded Systems Engineering Ad Crossmediale Communicatie B Information Security Management B Informatica B Technische Informatica B Technische Bestuurskunde B Informatiekunde B Informatie, Multimedia en Management B Informatica/Kennistechnologie/ICT B Bedrijfsinformatietechnologie M Mediastudies M Computer Science M Informatica M Embedded Systems M Information Science M Computer Science and Engineering M Information Studies M ICT in Business

Nederland 5.416 2.875 2.202 1.775 1.191 1.189 786 713 618 585 537 360 300 274 244 180 165 137 128 6.826 6.703 3.363 2.056 1.979 1.975 673 349 240 184 177 156 155 1.137 1.048 744 382 126 123 102 550 546 325 228 151 147 123 117

Zuid Holland 1.021 607 400 294 249 361 147 83 324 236 10 119 95 68 71 55 70 84 53 1.628 1.514 1.237 5 600

240 156 155 158 516 744

196 278 83

117

Zuid-H. (%) 18,9 21,1 18,2 16,6 20,9 30,4 18,7 11,6 52,4 40,3 1,9 33,1 31,7 24,8 29,1 30,6 42,4 61,3 41,4 23,8 22,6 36,8 0,2 30,3 0,0 0,0 0,0 100,0 0,0 0,0 100,0 100,0 13,9 49,2 100,0 0,0 0,0 0,0 0,0 35,6 50,9 0,0 36,4 0,0 0,0 0,0 100,0

Opmerking: Weergegeven zijn slechts opleidingen met nationaal minstens 100 studenten.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

54


Per 100 arbeidsplaatsen bedroeg het aantal openstaande vacatures in het laatste kwartaal van 2012 4.3 voor programmeurs, 9.9 voor technisch systeemanalisten, 2.4 voor systeemanalisten en 2.8 voor informatici. Het aantal openstaande vacatures is in relatieve zin dus vooral voor technisch systeemanalisten zeer hoog. Voor het totaal van alle beroepen bedroeg het aantal openstaande vacatures per 1000 inwoners 15-64 jaar overigens 1.3. Dat is dus ruim lager dan voor elk van de vier ICT-beroepen. Tabel 6.4

Vacatures in ICT-beroepen, vierde kwartaal 2012

Gebied Programmeurs

Technisch systeemanalisten

Systeemanalisten

Inwoners 15-64 jaar (*1.000)

Informatici

Aantal Nederland

3.642

940

3.446

1.089

Per 1000 inw. 15-64 jaar Nederland

0,33

0,08

0,31

0,10

11.154

Zuid-Holland

0,26

0,07

0,24

0,06

2.386

Rijnmond Haaglanden Holland Rijnland Midden-Holland Gorinchem

0,25 0,42 0,16 0,13 0,13

0,08 0,11 0,04 0,03 0,09

0,20 0,44 0,14 0,23 0,17

0,06 0,10 0,03 0,05 0,04

876 524 350 147 92

Berekend per 1000 inwoners van 15-64 jaar zijn er in Zuid-Holland minder vacatures voor ICTberoepen dan nationaal gemiddeld (respectievelijk 0.63 en 0.82; zo kan berekend worden uit tabel 6.4). Dat geldt voor alle vier typen ICT-beroepen. Het kleinst is het verschil tussen Zuid-Holland en Nederland voor technisch systeemanalisten. Geschaald naar het aantal inwoners zijn er duidelijk de meeste vacatures voor ICT’ers in Haaglanden (1.07 per 1000 inwoners van 15-64 jaar), op ruime afstand gevolgd door Rijnmond (0.59). Midden-Holland, Gorinchem en Holland Rijnland sluiten de rij met respectievelijk 0.44, 0.43 en 0.37 vacatures per 1000 inwoners 15-64 jaar. In alle vier typen ICT-beroepen ligt het aantal openstaande vacatures per 1000 inwoners van 15-64 jaar in Haaglanden boven het nationaal gemiddelde of is het daar gelijk aan (informatici). In de andere regio’s is het relatief aantal openstaande vacatures voor elk van de vier typen ICT-beroepen lager dan het nationaal gemiddelde. Spanningsindicator Het UWV heeft een indicator voor het meten van de spanning op de arbeidsmarkt ontwikkeld. Daarbij wordt het aantal openstaande vacatures vergeleken met het aantal kortdurig werklozen (minder dan 6 maanden). Aangenomen wordt dat deze groep de kortste afstand tot de arbeidsmarkt heeft en dus de meest relevante groep is als het gaat om het invullen van vacatures. Bij een score hoger dan 1 is, aldus het UWV, sprake van een krappe arbeidsmarkt, omdat het aantal vacatures (de ‘vraag’) hoger is dan het aantal kortdurig werklozen (het ‘aanbod’). In figuur 6.2 staan de scores op de spanningsindicator in het laatste kwartaal van 2012 (de staafjes) en in het laatste kwartaal van 2010 (de stippen). Onderscheiden zijn de vier typen ICT-beroepen. De range van de grafieken verschilt daarbij tussen beroepen. Voor technisch systeemanalisten en informatici is sprake van een veel grotere krapte aan personeel dan voor programmeurs en vooral dan voor systeemanalisten. Veelal is de krapte op de arbeidsmarkt tussen het vierde kwartaal van 2010 en het vierde kwartaal van 2012 afgenomen, uitzonderingen daargelaten.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

55


In het laatste kwartaal van 2012 was de arbeidsmarkt voor systeemanalisten in Zuid-Holland zelfs vrij ruim, gemeten volgens de spanningsindicator. Vergeleken met het nationaal gemiddelde was de arbeidsmarkt in Zuid-Holland ruimer voor programmeurs en systeemanalisten en ongeveer even krap voor technisch systeemanalisten en informatici. Bij een onderscheid naar drie deelgebieden binnen Zuid-Holland (om redenen van statistische betrouwbaarheid zijn Holland Rijnland, Midden-Holland en Gorinchem samengevoegd tot ‘Overig Zuid-Holland) resulteert de hoogste krapte veelal voor Haaglanden, met uitzondering van informatici. Figuur 6.2

Spanningsindicator naar beroep en gebied, laatste kwartaal 2010 en 2012 Programmeurs

Technisch systeemanalisten

Systeemanalisten

Informatici

Nederland Zuid-Holland Rijnmond Haaglanden Overig ZH 0

1

2

3

4

0

4

8

12

16

0

1

2

0

8

16

24

32

2012Q4 ♦ 2010Q4

Uit figuur 6.3 blijkt dat de krapte aan ICT’ers tussen het eerste kwartaal van 2010 en het tweede kwartaal van 2011 eerst is toegenomen, om daarna weer af te nemen (als gevolg van de teruglopende conjunctuur). In Zuid-Holland was de ontwikkeling in de tijd vergelijkbaar met de nationale trend, maar vlakker. De sterk teruglopende economische ontwikkeling in het tweede deel van 2012 komt duidelijk in de figuur naar voren. De spanningsindicator daalt sterk, doordat het aantal vacatures (de teller) afneemt en het aantal kortdurig werklozen (de noemer) toeneemt. Figuur 6.3

Spanningsindicator laatste kwartaal 2010 en laatste kwartaal 2012, totaal voor alle vier ICT-beroepen

4 3.5 3 2.5 2 1.5 1 0.5 0 10Q1

10Q2

10Q3

10Q4

11Q1

11Q2

11Q3

11Q4

12Q1

12Q2

12Q3

12Q4

Zuid-Holland Nederland

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

56


6.4

Arbeidsmarktperspectieven ICT-opleidingen

Onlangs heeft Bureau Louter een rapport opgesteld over regionale verschillen in te verwachten ontwikkelingen op de arbeidsmarkt voor technisch opgeleiden. Daarin wordt vooruitgekeken tot 2017. Dit in tegenstelling tot de vorige paragraaf, waarin de huidige situatie centraal stond. De resultaten daarvoor kunnen afwijken van de situatie zoals die over vier jaar bestaat. Zo is de situatie in de bouw op dit moment zeer problematisch, maar zijn de perspectieven op middellange termijn zodanig dat er in delen van de bouw weer tekorten aan personeel worden verwacht. Het onderzoek van Bureau Louter17 is uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken. Een door de opdrachtgever gestelde randvoorwaarde was dat de som over de regio’s gelijk moest zijn aan nationale totalen, zoals die zijn berekend door het ROA18. De nationale prognoses van het ROA zijn verre van optimistisch wat betreft de arbeidsmarktperspectieven voor degenen die momenteel een ICT-opleiding volgen (als zodanig zijn door Bureau Louter geselecteerd MBO ICT, HBO Informatica en WO Informatica en bestuurlijke informatiekunde). Hier wordt eerst een korte technische toelichting gegeven bij de onderzoeksmethodiek en wordt vervolgens ingegaan op de resultaten. Technische toelichting Kader: Arbeidsmarktsystematiek van het ROA Het ROA analyseert ontwikkelingen op de arbeidsmarkt aan de hand van de volgende componenten: • Uitbreidingsvraag: de vraag naar nieuwe arbeidskrachten door groei van de werkgelegenheid. Als er sprake is van een werkgelegenheidsdaling, is de uitbreidingsvraag negatief. • Uitstroom: degenen die terugtreden van de arbeidsmarkt als gevolg van pensioen, arbeidsongeschiktheid of (al dan niet tijdelijk) terugtrekken van de arbeidsmarkt. Ook kan uitstroom vanuit een opleidingstype ontstaan wanneer arbeidskrachten door niveauverhogende of richtingveranderende scholing aanvullende kwalificaties weten te verwerven. • Vervangingsvraag: de vraag naar nieuwe arbeidskrachten als gevolg van uitstroom. Vertrek van werkenden dat niet leidt tot vraag naar nieuwkomers uit hetzelfde opleidingstype wordt niet gerekend tot de vervangingsvraag. Bij een negatieve uitbreidingsvraag zal de vervangingsvraag daarom lager zijn dan de uitstroom. • Baanopeningen: de totale vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt, zoals deze is bepaald door de werkgelegenheidsgroei (positieve uitbreidingsvraag) en de vervangingsvraag. • Arbeidsmarktinstroom (van schoolverlaters): Het aanbod van nieuwe arbeidskrachten op de arbeidsmarkt, zoals deze is bepaald door de verwachte uitstroom van schoolverlaters uit het initiële dagonderwijs, de schoolverlaters van het niet-reguliere voltijdsonderwijs en de beroepsgerichte volwasseneneducatie. Daarbij wordt de benaming ‘schoolverlater’ ook gehanteerd voor de afgestudeerden van het hoger onderwijs. • Indicator Toekomstig Arbeidsmarktperspectief (ITA): De ITA geeft de verhouding weer tussen enerzijds het aanbod, bestaande uit de verwachte arbeidsmarktinstroom van schoolverlaters en het aantal kortdurig werklozen en anderzijds de vraag, bestaande uit de verwachte uitbreidingsvraag, vervangingsvraag en passieve substitutievraag. Deze substitutievraag is, aldus ROA: ‘de additionele vraag vanwege tekorten aan mensen met een enigszins verwante opleidingsachtergrond, of de daling van de vraag omdat men van de arbeidsmarkt verdrongen wordt door mensen met een verwante (hogere) opleiding’. Naarmate de waarde van de indicator hoger is, wordt het perspectief slechter vanuit het perspectief van schoolverlaters.

17

18

Bureau Louter (mei 2013) De regionale arbeidsmarkt voor technici tot 2017. In opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, ten behoeve van het Nationaal Techniekpact 2020. ROA (2011) De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2017.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

57


Om vraag en aanbod op de arbeidsmarkt te bepalen is aangesloten bij het type systematiek dat is ontwikkeld door het ROA (zie het kader voor een beschrijving van de systematiek van het ROA op hoofdlijnen). Eens in de twee jaar geeft het ROA een beeld van de nationale confrontatie van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in de publicatie ‘De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep’. Daarin wordt een aantal jaar vooruitgekeken. In het meest recente onderzoek was dat voor de periode 2011-2016. Zoals uit het kader blijkt is voor een confrontatie van vraag en aanbod informatie nodig over de uitbreidingsvraag, de vervangingsvraag en de instroom op de arbeidsmarkt (de schoolverlaters), de kortdurige werkloosheid en de passieve substitutievraag. Voor alle ‘componenten’ zijn regiospecifieke berekeningen gemaakt. De ITA, het arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters staat in figuur 6.4. De score is bepaald als percentage ten opzichte van ‘evenwicht’ tussen vraag en aanbod. In de figuur zijn tevens de ‘componenten’ weergegeven waaruit de ITA is opgebouwd. Die zijn weergegeven in procenten in afwijking van de evenwichtssituatie. Alle scores hebben betrekking op een periode van zes jaar (2011-2016). De ITA is door ROA zodanig bepaald dat het arbeidsmarktperspectief vanuit de optiek van schoolverlaters gunstiger is naarmate de score op de ITA sterker negatief is. Van de componenten draagt de uitstroom daarom altijd negatief bij aan de ITA (dus: gunstig voor het arbeidsmarktperspectief) en dragen de instroom en de kortdurige werkloosheid altijd positief bij (dus: ongunstig voor het arbeidsmarktperspectief). Voor de uitbreidingsvraag en voor de passieve substitutievraag kan zowel sprake zijn van een positieve als een negatieve bijdrage. Bij de ITAscores gaat het om het totaal over zes jaar. Er is sprake van verschillen in arbeidsmarktperspectief naar opleidingsniveau. De onderverdeling in componenten geeft aan wat de oorzaken van de verschillen zijn. Aan de componenten uitbreidingsvraag, uitstroom en instroom zijn toegevoegd het percentage kortdurig werklozen en de ‘passieve substitutievraag’. Zoals in het kader is toegelicht worden in de door het ROA geformuleerde ITA kortdurig werklozen beschouwd als concurrenten van de schoolverlaters. Wanneer de passieve substitutievraag negatief is, zal er sprake zijn van een afname van de vraag omdat men van de arbeidsmarkt verdrongen wordt door mensen met een verwante (hogere) opleiding. Figuur 6.4

ITA en uitsplitsing componenten voor drie ICT-opleidingen

Nederland MBO ICT HBO informatica WO informatica, best. inf.

ITA

Componenten (%)

WP

0 Zuid-Holland MBO ICT HBO informatica WO informatica, best. inf.

25

50 -30

0

30

60 0

0

25

50 -30

0

30

60

35000

0

70000

15000

Uitbreidingsvraag Uitstroom Instroom % kortdurig werklozen (schatting) Substitutievraag (schatting)

Bron:

Bureau Louter (mei 2013) De regionale arbeidsmarkt voor technici tot 2017. In opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, ten behoeve van het Nationaal Techniekpact 2020.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

58


Uit figuur 6.4 komt een beeld naar voren van zeer ongunstige arbeidsmarktperspectieven voor degenen die op dit moment een ICT-opleiding volgt. Dat geldt vooral voor MBO ICT. Uit de uitsplitsing in componenten blijkt dat dit het gevolg is van een lage uitstroom. Zoals uit figuur 6.1 blijkt zijn er in de ICT-sector relatief zeer weinig 55-plussers werkzaam. Ook voor degenen met een ICT-opleiding geldt dat het aandeel van degenen die voor 2017 met pensioen gaan zeer laag is. In andere opleidingstypen (bijvoorbeeld in delen van de techniek en het onderwijs) is het aandeel ‘ouderen’ in de beroepsbevolking veel hoger en is er dus veel meer vraag naar personeel als gevolg van vervanging van uitstromend personeel. Daarnaast zijn er relatief zeer veel jongeren die momenteel een ICT-opleiding volgen. De ICT is jarenlang een groeisector geweest en jongeren zijn geneigd om, in verband met het door hen geschatte arbeidsmarktperspectief een ICT-opleiding te gaan volgen. Zeer veel anderen die eenzelfde opleiding volgen betekent dat er veel concurrentie is voor de bestaande vacatures. Voor andere opleidingen is de ‘concurrentie’ van schoolverlaters veel lager. Zo is het aantal jongeren dat op dit moment met een diploma VMBO techniek op de arbeidsmarkt instroomt zeer laag. Mede daardoor is het toekomstperspectief goed voor dat type opleidingen19. Zoals aangegeven is het aantal vacatures op grond van vervanging van uitstromend personeel laag voor ICT-opleidingen. Daarnaast voorziet het ROA in de nationale prognoses slechts weinig groei van het aantal arbeidsplaatsen voor ICT’ers. Kortom: relatief weinig vraag (‘baanopeningen’ door vervangingsvraag en uitbreidingsvraag) en veel aanbod (schoolverlaters)20. Een ongunstige vraag-aanbod confrontatie kan als consequentie hebben dat veel ICT’ers in 2017 werkloos zullen zijn. Dat is echter niet noodzakelijk het geval. Op de arbeidsmarkt zullen allerlei aanpassingsmechanismen gaan werken. Zo is op dit moment al zichtbaar dat velen die een MBO ICT opleiding op niveau 4 hebben afgerond daarna een HBO-opleiding gaan volgen. Verder kunnen ICT’ers een ander type beroep uit gaan oefenen, dat niet precies aansluit bij hun opleiding, maar er wel aan verwant is. Desalniettemin moet worden geconstateerd dat de arbeidsmarktperspectieven voor degenen die op dit moment een ICT-opleiding volgen bij een doorvertaling van het ROA-onderzoek niet onverdeeld gunstig zijn

19

20

Bij een zich matig ontwikkeldende economie zullen zij overigens ‘verdrongen’ worden van de arbeidsmarkt door MBO’ers op niveau 2 of 3 (wellicht zelfs 4) met een technische opleiding. In onderzoek voor de Leidse regio, waarin niet de periode 2011-2016, maar de periode 2013-2016 werd aangehouden en waarin andere (door Bureau Louter opgestelde) prognoses voor de uitbreidingsvraag werden gehanteerd, kwamen de arbeidsmarktperspectieven voor ICTopleidingen overigens minder ongunstig uit de bus.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

59


7

Technologie

Ten behoeve van diverse onderzoeken heeft Bureau Louter de innovativiteit van het bedrijfsleven bepaald, met een onderscheid naar sectoren en/of regio’s (zie bijvoorbeeld de Economische Monitor Zuid-Holland 2009). Hier is dat niet mogelijk om twee redenen. Ten eerste zou dit omvangrijke kosten voor de gegevens met zich meebrengen. Ten tweede is de ICT-sector te klein om, bij een uitsplitsing naar regio’s, statistisch betrouwbare uitspraken te kunnen doen. Wel kunnen uitspraken worden gedaan over het gemiddeld opleidingsniveau en het gemiddeld beroepsniveau van het personeel in de ICT-sector (zie paragraaf 7.1). Daarbij is de aanname dat de vaardigheden om te komen tot vernieuwing in producten en diensten en de wijze waarop die worden geproduceerd/geleverd en op de markt gebracht, hoger is naarmate het personeel hoger is opgeleid. Daarnaast worden gegevens gepresenteerd over het aantal octrooiaanvragen (zie paragraaf 7.2). Dat vormt een rechtstreekse meting van de ‘output’ van innovatieprocessen.

7.1

Gemiddeld opleidings- en beroepsniveau ICT-sector

Het gemiddeld opleidingsniveau van het personeel in de ICT-sector (als indicator van de ‘hoogwaardigheid’ van de sector) staat in tabel 7.1. Het gemiddeld opleidingsniveau in de ICTsector is in Nederland duidelijk hoger dan het gemiddelde voor de totale bedrijvigheid. Dat geldt vooral voor ICT Software. Vergeleken met het nationaal gemiddelde is de opleidingsindex in Zuid-Holland voor ICT Software wat lager dan het nationaal gemiddelde en voor Telecom ruim hoger21. Dat laatste hangt mogelijk samen met het feit dat veel Telecombedrijven (waaronder KPN) hun hoofdkantoor in Zuid-Holland (met name Den Haag) hebben gevestigd. Tabel 7.1

Gemiddeld opleidingsniveau ICT-sector, Zuid-Holland en Nederland, 2009

Sector ICT software Telecom Totaal ICT

Nederland

Zuid-Holland

1,77 1,37 1,67

1,71 1,64 1,69

Totale bedrijvigheid 1,23 1,29 Toelichting: Weergegeven is een ‘opleidingsindex’, die is gemeten als een gewogen gemiddelde over het aantal laag opgeleiden, middelbaar opgeleiden (MBO en HAVO/VWO), hoog opgeleiden (HBO) en wetenschappelijk opgeleiden (WO), met als gewichten respectievelijk 0, 1, 2 en 3. De score is dus minimaal 0 (iedereen is laag opgeleid) en maximaal 3 (iedereen is wetenschappelijk opgeleid).

Het gemiddeld beroepsniveau van het personeel in de ICT-sector is op soortgelijke wijze berekend als de opleidingsindex in tabel 7.1 (waarbij deze keer vijf in plaats van vier niveaus zijn onderscheiden). Ook nu geldt weer dat de ‘hoogwaardigheid’ van het personeel voor de ICTsector aanzienlijk hoger is dan voor de totale bedrijvigheid (zie tabel 7.2). Dat is overigens vooral voor ICT Software het geval, en minder voor Telecom. Evenals bij de opleidingsindex blijft het gemiddeld beroepsniveau in ICT Software in Zuid-Holland iets achter bij het nationaal gemiddelde, maar is het gemiddeld beroepsniveau in Telecom in Zuid-Holland ruim hoger dan het nationaal gemiddelde.

21

Voor ICT Hardware zijn geen gegevens beschikbaar.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

60


Tabel 7.2

Gemiddeld beroepsniveau ICT-sector, Zuid-Holland en Nederland, 2009

Sector ICT software Telecom Totaal ICT

Nederland

Zuid-Holland

2,81 2,08 2,65

2,72 2,31 2,60

Totale bedrijvigheid 2,03 2,13 Toelichting: Weergegeven is een ‘beroepenindex’ die is gemeten als een gewogen gemiddelde over het aantal beroepen op elementair, laag, middelbaar, hoog en wetenschappelijk niveau, met als gewichten respectievelijk 0, 1, 2, 3 en 4. De score is dus minimaal 0 (iedereen heeft een beroep op elementair niveau) en maximaal 4 (iedereen heeft een beroep op wetenschappelijk niveau).

7.2

Octrooiaanvragen in ICT

Bureau Louter heeft de beschikking over het aantal octrooiaanvragen in de technologiegebieden ICT en Telecommunicatie per gemeente. De gegevens zijn enigszins verouderd22. Aangenomen is dat de ruimtelijke verschillen in de periode 2004-2008 in grote lijnen ook representatief zijn voor meer recente jaren. Opgemerkt dient te worden dat octrooiaanvragen worden toegeschreven aan de locatie van waaruit de aanvraag wordt gedaan. Dat behoeft niet altijd de plaats te zijn waar het product of de dienst is ontwikkeld (bijvoorbeeld wanneer vindingen in een researchcentrum worden aangemeld vanuit een elders gevestigd hoofdkantoor). De octrooiaanvragen zijn onderscheiden in 28 technologiegebieden, die vallen binnen 8 hoofdgroepen. Daarbij behoren onder andere de technologiegebieden ‘Telecommunicatie’ en ‘ICT’. Deze vormen, samen met ‘Elektrische apparatuur en productie van elektronica’ en ‘Audiovisuele technologie’, de hoofdgroep ‘Elektriciteit en elektronica’. Binnen deze hoofdgroep wordt in Nederland het overgrote deel van de octrooiaanvragen ingediend vanuit Eindhoven (met name Philips) of Veldhoven (met name ASML). Wordt Noord-Brabant niet meegerekend, dan heeft Zuid-Holland een aandeel van 21% in alle Nederlandse octrooiaanvragen in Telecommuunicatie en 11% in alle Nederlandse octrooiaanvragen in ICT. Die aandelen zijn niet hoog, maar zijn wel sterk geconcentreerd in een klein deel van de provincie. Uit de Economische Monitor Zuid-Holland 2009 (Bureau Louter 2009) blijkt dat, ten opzichte van het aantal inwoners van 15-64 jaar, octrooiaanvragen in Telecommunicatie en ICT in Delft en Westland zeer sterk zijn oververtegenwoordigd ten opzichte van het nationaal gemiddelde (onder andere door de vestigingen van TNO en de TU Delft). En in Agglomeratie Den Haag zijn octrooiaanvragen in Telecommunicatie sterk oververtegenwoordigd en in ICT licht oververtegenwoordigd. In de overige vier COROP-gebieden van Zuid-Holland komen oververtegenwoordigingen van octrooiaanvragen in ICT en/of Telecommunicatie niet voor. In tabel VII.1 in bijlage VII staan de octrooiaanvragen per gemeente, onderscheiden naar octrooiaanvragen binnen de technologiegebieden Telecommunicatie en ICT en voor het totaal van alle octrooiaanvragen. In absolute zin komen de meeste octrooiaanvragen in zowel Telecommunicatie als ICT uit Den Haag, op korte afstand gevolgd door Delft. Het naar inwoners gerekend ruim zes maal grotere Rotterdam levert aanzienlijk minder octrooiaanvragen in Telecommunicatie en ICT dan Delft. Daarnaast komen er nog slechts uit drie gemeenten minstens 8 octrooiaanvragen in ICT of Telecommunicatie, namelijk Alphen a/d Rijn, Zoetermeer en Rijswijk. Samen zijn Den Haag en Delft goed voor 80% van de Zuid-Hollandse octrooiaanvragen 22

Recentere gegevens zijn eventueel op te vragen, maar binnen de termijn waarop dit onderzoek afgerond diende te zijn, was dat niet meer mogelijk.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

61


in Telecommunicatie en 63% in ICT, terwijl het aandeel in het totaal aantal octrooiaanvragen 43% bedraagt. Worden Rotterdam, Rijswijk, Zoetermeer en Alphen a/d Rijn ook meegerekend dan stijgen de aandelen naar 93% in Telecommunicatie, 85% in ICT en 70% in het totaal. De octrooiaanvragen in Telecommunicatie en ICT zijn dus geconcentreerd in een klein aantal gemeenten in Zuid-Holland, met name in Den Haag en Delft. Het relatief aantal octrooiaanvragen (berekend per miljoen inwoners) staat in tabel 7.3. Daaruit blijkt dat in relatieve zin Delft duidelijk de meeste octrooiaanvragen kent in Telecommunicatie en ICT (en ook in het totaal). Ook in relatieve zin stijgt het aantal octrooiaanvragen in Den Haag duidelijk boven het Zuid-Hollands gemiddelde uit. Daar waar andere gemeenten nog hoger scoren dan Den Haag (Zoeterwoude in Telecommunicatie, Westvoorne in ICT) gaat het in absolute zin om zeer kleine aantallen octrooiaanvragen. In totaal ligt het relatief aantal octrooiaanvragen in Zuid-Holland onder het nationaal gemiddelde. Dat gemiddelde wordt echter in hoge mate bepaald door Noord-Brabant (en dan vooral door Philips, goed voor ongeveer een derde deel van alle octrooiaanvragen in Nederland en een nog veel groter deel in de hoofdgroep Elektriciteit en elektronica). Tabel 7.3

Octrooiaanvragen in Telecom en ICT per miljoen inwoners 15-64 jaar, 20042008, gemiddeld per jaar Totaal

Telecom

ICT

Nederland

2.321

159

235

Zuid-Holland

2.080

81

73


2.749 3.880 1.859 12.055 537 586 549 3.040

34 279 0 892 13 0 0 0

57 191 58 649 0 0 154 0

Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Capelle aan den IJssel Lansingerland Goeree-Overflakkee Barendrecht Ridderkerk Zwijndrecht Zuidplas Hellevoetsluis Maassluis Papendrecht Binnenmaas Krimpen aan den IJssel Hendrik-Ido-Ambacht Albrandswaard Oud-Beijerland

1.182 38 547 1.166 1.567 478 1.239 778 817 771 320 460 1.248 824 541 888 282 877

0 0 0 22 0 32 0 0 0 0 40 46 0 0 0 0 0 0

59 0 0 67 0 0 0 0 43 37 0 0 48 0 0 63 0 0

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

62

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland Totaal

Telecom

ICT

Brielle Nederlek Westvoorne Cromstrijen Bernisse Korendijk Strijen Ouderkerk

369 826 1.739 2.373 1.508 960 480 376

0 0 0 0 0 0 0 0

0 0 248 0 0 0 0 0

Zoetermeer Westland LeidschendamVoorburg Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Leiderdorp Wassenaar Voorschoten Oegstgeest Midden-Delfland Zoeterwoude

1.353 2.997

41 0

82 0

784 3.530 822 586 1.036 698 503 1.937 2.097

0 0 274 0 69 0 0 0 699

0 43 0 73 0 0 101 0 0

909 2.200 510 601

0 0 0 0

0 0 0 0

175 1.767 909 708 1.254 1.117 461 864 792 1.329 1.096 660 641 440 1.112 480 659 1.590

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 44 0 0 73 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 26 88 59 0 0 0

Molenwaard Sliedrecht Leerdam Alblasserdam HardinxveldGiessendam Giessenlanden Zederik Bodegraven-Reeuwijk Nieuwkoop Kaag en Braassem Waddinxveen Rijnwoude Boskoop Schoonhoven Vlist Bergambacht Katwijk Teylingen Noordwijk Lisse Hillegom Noordwijkerhout

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

63


8

Cross overs

‘Durchsetzung neuer Kombinationen’ werd door de beroemde Oostenrijkse econoom Joseph Schumpeter aan het begin van de vorige eeuw als kernachtige definitie gebruikt voor het begrip ‘innovatie’. Tegenwoordig is dit inzicht weer volop in de belangstelling. Betoogd wordt dat vernieuwing plaatsvindt op het ‘snijvlak’ van sectoren en technologieën, zogenaamde ‘cross overs’. Cross overs zijn relevant, maar helaas niet of nauwelijks in harde cijfers om te zetten op grond van secundaire gegevensbronnen. Hiervoor zijn instrumenten als interviews, workshops, expertmeetings en uitvoerig bronnenonderzoek noodzakelijk. Deze kunnen echter binnen de beschikbare ruimte van tijd en budget in dit onderzoek niet worden ingezet. Desalniettemin kan wel inzicht worden verkregen in het belang van ICT voor verschillende economische sectoren. In dit hoofdstuk zal eerst worden bepaald welk deel van het personeel een ICT-opleiding heeft of in een ICT-beroep werkt. De resultaten daarvan worden voor 31 sectoren gepresenteerd (zie paragraaf 8.1). Voor dezelfde sectoren wordt bepaald wat het relatief belang is van inkoop van ICT-producten en ICT-diensten. Dergelijke ‘input-output relaties’ staan centraal in paragraaf 8.2. Voor een grofmaziger niveau van 13 economische sectoren wordt tenslotte in paragraaf 8.3 een bewerking gepresenteerd van gegevens uit het CBS-rapport ‘ICT, kennis en economie 2012’. Op verschillende manieren werd daarin het belang van ICT-toepassingen bepaald. In paragraaf 8.4 tenslotte heeft door Bureau Louter, op grond van de verschillende analyses in dit hoofdstuk, een afbakening plaatsgevonden van economische sectoren met een hoge mate van ICT-gevoeligheid. Daarvan is vervolgens de ruimtelijke spreiding binnen ZuidHolland bepaald.

8.1

ICT-opleidingen en ICT-beroepen per sector

Het belang van ICT-werkzaamheden per economische sector kan worden bepaald aan de hand van het deel van het personeel dat een ICT-opleiding heeft gevolgd en/of een ICT-beroep uitoefent. Eind 2011 is dergelijk onderzoek al een keer uitgevoerd in een opdracht voor het Platform Bèta Techniek. Destijds is dat echter slechts toegepast voor de topsectoren en op nationaal niveau. In het huidige onderzoek wordt dit gedaan voor alle economische sectoren. De aanname is dan dat sectoren waar al veel ICT-werkzaamheden worden verricht ook veel potentie hebben voor cross overs. Personeel met ICT-opleiding per economische sector In figuur 8.1 staat het aandeel van degenen met een ICT-opleiding in het totale personeel. Rechts staat het aantal arbeidsplaatsen in Nederland. Als ICT-opleidingen zijn daarbij aangemerkt MBO ICT, HBO Informatica en WO Informatica en bestuurlijke informatiekunde. In de totale bedrijvigheid in Nederland heeft personeel met die opleidingen een aandeel van 1.6%. Duidelijk het hoogste percentage resulteert voor de sector computerservice en informatietechnologie. Toch gaat het hierbij ‘slechts’ om 18% van het totale personeelsbestand. Dat hangt samen met het feit dat ook een opleiding in technische richting met ICT-vakken veelal, na interne cursussen en ‘onthe-job training’ voldoende basis biedt om in een softwarebedrijf te werken. Sectoren waar meer dan drie procent van het personeel een ICT-opleiding heeft, zijn elektrotechnische industrie (voor een aanzienlijk deel typische ‘high-tech’ bedrijven) en het bank- en verzekeringswezen. Wanneer de grens bij 2% wordt gelegd, voegen zich daar nog bij delfstoffenwinning/energie, uitgeverijen, post en telecommunicatie (waarbinnen het aandeel ICT-opleidingen binnen telecombedrijven veel hoger is dan binnen postbedrijven) en research/adviesdiensten. Boven het nationaal gemiddelde scoren tenslotte nog machine-industrie, groothandel, overige financiële diensten en openbaar bestuur.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

64


In sectoren als ziekenhuizen en overig zorg/welzijn is het aandeel van personeel met een ICTopleiding laag, terwijl algemeen wordt aangenomen dat ICT-toepassingen in de zorg een belangrijke rol (gaan) spelen. Dat wil echter vooralsnog niet zeggen dat het personeel daarmee ook een ICT-opleiding moet hebben. Het gaat voornamelijk om medische instrumenten die worden ingekocht bij high-tech bedrijven. Wel wordt erop gewezen dat ook in ziekenhuizen zelf waarschijnlijk ICT-vaardigheden bij het personeel belangrijker gaan worden. In de huidige cijfers is dat echter nog niet zichtbaar23. Figuur 8.1

Aandeel werknemers met ICT-opleiding in werkgelegenheid Aandeel in sector

Land- en tuinbouw Delfstoffenwinning, energie Machine-industrie Electrotechnische industrie Vervoersmiddelenindustrie Metaalproduktenindustrie Chemie en basismetaal Voedings- en genotmiddelenindustrie Overige industrie Bouwnijverheid Bouwinstallatiebedrijven Autohandel en -reparatie Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Uitgeverijen Post en telecommunicatie Bankwezen Verzekeringswezen en pensioenfondsen Overige financiele instellingen Handel in onroerend goed en verhuur Computerservice, informatietechnologie Reserach en adviesdiensten Openbaar bestuur Basis-, voortgezet onderwijs Hoger onderwijs Ziekenhuizen Overig zorg en welzijn Vrijetijdsactiviteiten Overige bedrijvigheid

Omvang sector (wp)

18%

0%

1%

2%

3%

4% 0

1,000,000

Personeel met ICT-beroep per economische sector In figuur 8.2 staat het aandeel van degenen met een ICT-beroep in het totale personeel. Rechts staat het aantal arbeidsplaatsen in Nederland. Als ICT-beroepen zijn daarbij aangemerkt programmeurs, systeemanalisten, technisch systeemanalisten en informatici. Het aandeel van die 23

Dit blijkt onder andere uit interviews in het kader van een arbeidsmarktonderzoek voor de Leidse regio door Bureau Louter. Zie Bureau Louter (2013, te verschijnen) De arbeidsmarkt in de Leidse regio. In die regio is de zorg een belangrijke dragende sector. Zie Bureau Louter (2012) Het Life & Health cluster in de regio Den Haag. In opdracht van de Kamer van Koophandel Den Haag.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

65


beroepen in de totale bedrijvigheid bedraagt 4,1%. In de sector computerservice en informatietechnologie heeft maar liefst 72% van het personeel een ICT-beroep. Daarnaast zijn er, zoals bij elke sector nog functies in het management, bij het secretariaat, bij allerlei afdelingen als financiële zaken en personeelszaken. Een hoog aandeel, van meer dan 6%, wordt verder gerealiseerd in sectoren als de elektrotechnische industrie, groothandel, uitgeverijen, post en telecommunicatie (ook nu weer vooral bij telecombedrijven) en het bank- en verzekeringswezen. Bovengemiddeld scoren verder nog delfstoffenwinning/energie, machine-industrie, research en adviesdiensten en hoger onderwijs. Veelal zijn dit dezelfde sectoren als waar ook het aandeel van ICT-opleidingen hoog is. Figuur 8.2

Aandeel werknemers met ICT-beroep in werkgelegenheid Aandeel in sector

Land- en tuinbouw Delfstoffenwinning, energie Machine-industrie Electrotechnische industrie Vervoersmiddelenindustrie Metaalproduktenindustrie Chemie en basismetaal Voedings- en genotmiddelenindustrie Overige industrie Bouwnijverheid Bouwinstallatiebedrijven Autohandel en -reparatie Groothandel Detailhandel Horeca Vervoer Uitgeverijen Post en telecommunicatie Bankwezen Verzekeringswezen en pensioenfondsen Overige financiele instellingen Handel in onroerend goed en verhuur Computerservice, informatietechnologie Reserach en adviesdiensten Openbaar bestuur Basis-, voortgezet onderwijs Hoger onderwijs Ziekenhuizen Overig zorg en welzijn Vrijetijdsactiviteiten Overige bedrijvigheid

Omvang sector (wp)

72%

0%

3%

6%

9%

12% 0

800,000

Het aandeel van ICT-opleidingen en van ICT-beroepen in het personeelsbestand maken deel uit van de indicatoren waarmee in paragraaf 8.4 de ICT-gevoeligheid van sectoren is bepaald. Daarbij is overigens gebruik gemaakt van gegevens op een gedetailleerder niveau van economische sectoren dan de 31 sectoren in figuur 8.1 en figuur 8.2.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

66


8.2

Inkoop van ICT-producten en ICT-diensten

Naast de ingang via ICT-beroepen en ICT-opleidingen kan ook gebruik worden gemaakt van input-output analyse. Daarin wordt voor ongeveer 70 economische sectoren (waaronder IT dienstverlening, post/telecommunicatie en elektrotechnische industrie - waarbinnen de ICT hardware sector zich bevindt) bepaald wat de onderlinge leveringen zijn. Dergelijke input-output tabellen zijn slechts op nationaal niveau beschikbaar (de meest recente regionale input-output tabel dateert van 1992, een tijdstip waarop de ICT-sector nog nauwelijks bestond). Via de nationale input-output tabel kan worden bepaald aan welke sectoren ICT-sectoren als IT dienstverlening, telecommunicatie en elektrotechnische industrie veel producten/diensten leveren. Figuur 8.3

Belang van inkoop van ICT per economische sector T.o.v. TW

T.o.v. intermediair

Totaal intermediair

Computerservice, informatietechnologie Electrotechnische industrie Post en telecommunicatie 0

70 0

40

0

10000

8 12 16 20

0

40000

Bankwezen Overige financiele instellingen Groothandel Detailhandel Gezondheidszorg Vrijetijdsactiviteiten Uitgeverijen Openbaar bestuur Overige industrie Autohandel en -reparatie Onderwijs Reserach en adviesdiensten Verzekeringswezen en pensioenfondsen Verzorging en welizjn Machine-industrie Vervoer Vervoersmiddelenindustrie Chemie en basismetaal Overige bedrijvigheid Bouwinstallatiebedrijven Horeca Metaalproduktenindustrie Voedings- en genotmiddelenindustrie Delfstoffenwinning, energie Handel in onroerend goed en verhuur Bouwnijverheid Land- en tuinbouw 0

2

4

6

8 10 0

4

Toelichting: Als ‘inkoop’ is beschouwd de zogenaamde ‘intermediaire leveringen’ (leveringen van het ene bedrijf aan het andere) van de drie ICT-sectoren computerservice/informatietechnologie, elektrotechnische industrie en post/telecommunicatie per sector. De oorspronkelijk 70 sectoren zijn daarbij in de figuur teruggebracht tot dezelfde 31 sectoren als in paragraaf 8.1 (omdat tussen de twee typen onderwijs in de input-output tabellen geen onderscheid wordt gemaakt, resulteren in figuur 8.3 uiteindelijk overigens 30 sectoren). De waarde van de inkoop is ten eerste uitgedrukt als percentage van de toegevoegde waarde in een sector en ten tweede als percentage van de totale intermediaire leveringen aan die sector. Onder ‘totaal intermediair’ tenslotte staat de omvang van de totale intermediaire leveringen per sector (in duizenden Euro’s)

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

67


In figuur 8.3 zijn de sectoren geordend naar het aandeel van de drie ICT-sectoren in de totale intermediaire leveringen aan de onderscheiden sectoren. De drie ICT-sectoren scoren daar zelf zeer hoog op, vooral als gevolg van het feit dat leveringen tussen bedrijven binnen eenzelfde sector ook worden meegerekend bij de intermediaire leveringen. Naast deze drie sectoren resulteren gemiddelde of bovengemiddelde aandelen voor respectievelijk het bankwezen, overige financiële instellingen, groothandel, detailhandel, gezondheidszorg, vrijetijdsactiviteiten (waaronder media!), uitgeverijen en openbaar bestuur. Wanneer de waarde van de inkoop zou worden uitgedrukt ten opzichte van de toegevoegde waarde in een sector, zouden daarnaast bovengemiddelde scores resulteren voor het verzekeringswezen, vervoersmiddelenindustrie en chemie/basismetaal. Het aandeel van ICT-inkoop in de toegevoegde waarde en de totale intermediaire leveringen maken deel uit van de indicatoren waarmee in paragraaf 8.4 de ICT-gevoeligheid is bepaald. Daarbij is gebruik gemaakt van gegevens op het gedetailleerde niveau van 70 economische in plaats van de 30 sectoren in figuur 8.3.

8.3

Diverse typen ICT-gebruik per sector

Een laatste wijze om het relatief belang van ICT tussen sectoren te vergelijken is gebaseerd op een onderzoek van het CBS24. Dit betreft gegevens op nationaal niveau over verschillen tussen economische sectoren in het computergebruik, het gebruik van internet, aansluiting op vaste en mobiele breedbandverbindingen, het gebruik van software voor verkooporders en inkooporders, het gebruik maken van automatische gegevensuitwisseling, verkopen via e-commerce, websites of EDI en het belang van ICT bij innovatieprocessen. Het CBS onderscheidt daarbij helaas niet meer dan 13 economische sectoren. De basisgegevens van het CBS zijn door ons bewerkt. Dat is zodanig gebeurd dat uiteindelijk acht indicatoren resulteren die representatief zijn voor ICTgebruik en vier indicatoren die representatief zijn voor het belang van ICT voor innovatie binnen de sector25. In bijlage VIII is aangegeven op welke wijze de indicatoren zijn gemeten. Hieronder zijn de indicatoren weergegeven: • Telewerk • % verkoopsysteem • % inkoopsysteem • Open software • Automatic Data Exchange (ADE) • E-commerce • Inkoop via e-commerce • Milieu-effecten • Belang ICT bij productinnovaties • Belang ICT bij procesinnovaties • Belang ICT bij organisatorische innovaties • Belang ICT bij marketinginnovaties Per indicator is een score bepaald. Om de scores onderling vergelijkbaar te maken zijn ze gestandaardiseerd: ze zijn omgezet in zogenaamde z-scores. Vervolgens is de totaalscore voor het ‘ICT-gebruik’ berekend door aan elke indicator eenzelfde gewicht toe te kennen. In totaal leveren de indicatoren die representatief zijn voor het gebruik maken van innovatie dus tweederde deel 24 25

CBS (2012) ICT, kennis en economie 2012 Dit is iets anders dan innovatie binnen de sector ICT zelf (zie daartoe hoofdstuk 7).

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

68


van de totaalscore en de indicatoren die representatief zijn voor het belang van ICT voor innovatie eenderde deel. In figuur 8.4 staat het resultaat van deze exercitie. Doordat slechts een beperkt aantal brede sectoren is onderscheiden door het CBS, bevinden zich binnen die sectoren soms vogels van diverse pluimage, zoals bijvoorbeeld detailhandel en groothandel binnen ‘Handel’. Figuur 8.4

Score op ICT-gebruik

Informatie, communicatie Research Handel Kennisdiensten Vervoer en opslag Financiele instellingen Zorgsector Handel OG Overige diensten Industrie Energie, openbaar nut Horeca Bouwnijverheid -3

-2

-1

0

1

2

In figuur 8.5 zijn de scores op de 12 indicatoren per sector weergegeven. Bij het belang voor innovatie is nog een totaalscore voor de vier indicatoren bepaald. Figuur 8.5

Typen ICT-gebruik Telewerk

% verkoopsyst. % inkoopsyst.

Open software

ADE

E-commerce

Inkoop via e-c. Milieu-effecten

Informatie, communicatie Research Handel Kennisdiensten Vervoer en opslag Financiele instellingen Zorgsector Handel OG Overige diensten Industrie Energie, openbaar nut Horeca Bouwnijverheid -3

0

3-3

Product

0

3-3

Proces

0

3-3

Belang innovatie Organisatorisch

0

3-3

Marketing

0

3-3

0

3-3

0

3-3

0

Totaal

Informatie, communicatie Research Handel Kennisdiensten Vervoer en opslag Financiele instellingen Zorgsector Handel OG Overige diensten Industrie Energie, openbaar nut Horeca Bouwnijverheid

ADE = Automatic Data Exchange Inkoop via e-c. = Inkoop via e-commerce

-3

[email protected]

0

3-3

0

3-3

0

tel. 015-2682556

3-3

0

3-3

0

3

www.bureaulouter.nl

69

3


ICT-gebruik kan globaal in drie brede categorieën worden verdeeld, die elk ook ruimtelijke consequenties hebben26: • Effecten op woon-werk stromen: door toepassen van ICT worden de mogelijkheden groter om vanuit huis te werken (telewerken). Dit heeft vooral effecten voor economische sectoren met veel kantooractiviteiten. • Effecten op informatie-uitwisseling. Door steeds geavanceerdere informatie- en communicatietechnologie worden face-to-face contacten minder noodzakelijk voor overleg en het overdragen van informatie (tussen en binnen organisaties). Dat heeft effecten op de ruimtelijke spreiding van economische activiteiten. • Effecten op logistieke processen. Een voorbeeld hiervan is e-commerce, waardoor in delen van de detailhandel de fysieke ‘winkel’ aan het verdwijnen is en een (nationaal en internationaal) systeem van distributiecentra aan het ontstaan is. De verschillende sub-indicatoren vertonen vaak overlap: een hoge score op de ene sub-indicator komt dan veelal overeen met een hoge score op een andere indicator. Om tot een kleiner aantal ‘factoren’ te komen, die onderling onafhankelijk zijn, is factoranalyse toegepast (zie bijlage VIII voor een toelichting). In figuur 8.6 staat het resultaat daarvan. Van de zeven onderscheiden factoren geven de eerste drie een meer algemeen kenmerk van het ICT-gebruik door de verschillende sectoren en de laatste vier specifieke kenmerken. De zeven factoren kunnen kort als volgt worden geïnterpreteerd. Factor 1: Aandacht milieu-effecten Hierop scoren alle sub-indicatoren die vallen onder de indicator milieu-effecten zeer hoog, aangevuld met een aantal andere sub-indicatoren, zoals Telewerk. Factor 2: Geavanceerde informatie-uitwisseling Hierop scoort een aantal sub-indicatoren hoog die samenhangen met geavanceerde systemen van informatie-uitwisseling (in brede zin, in tegenstelling tot meer specifieke toepassingen, zoals onder de factoren 4 tot en met 7). Factor 3: Innovatiebelang. Hoge tot zeer hoge scores resulteren hier voor alle indicatoren waarvoor de inzet van ICT van belang is voor innovatie. Factor 4: ADE-oriëntatie Hierbij wordt vaak gebruik gemaakt van een (geautomatiseerd) systeem van elektronisch factureren. Dit zou ook aangeduid kunnen worden als ‘geavanceerd factureren’. Factor 5: E-commerce inkoop Een zeer groot deel van de inkoop verloopt hier via e-commerce. Factor 6: E-commerce via website Verkoop door bedrijven vindt hier vaak plaats via een website. Factor 7: Koppeling verkoop aan productiesysteem Vaak wordt een verkooporderverwerkingssysteem hierbij gekoppeld aan het productiesysteem

26

Zie voor een uitgebreid onderzoek Louter, P.J. (2001) Ruimte voor de digitale economie, TNO Delft. In opdracht van het Ministerie van Economische Zaken.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

70


Figuur 8.6

Factorscores ICT-gebruik Factor 1

Factor 2

Factor 3

Factor 4

Factor 5

Factor 6

Factor 7

Industrie Energie, openbaar nut Bouwnijverheid Handel Vervoer en opslag Horeca Informatie, communicatie Financiele instellingen Handel OG Kennisdiensten Research Overige diensten Zorgsector -3

0

3-3

0

3-3

0

3-3

0

3-3

0

3-3

0

3-3

0

3

Op factor 1 (‘Aandacht milieu-effecten’) scoren vooral sectoren met veel kantoorarbeid hoog (informatie en communicatie, kennisdiensten, research, energie en openbaar nut). Dit wil overigens niet zeggen dat er in de andere sectoren geen aandacht voor het milieu bestaat. Daar zijn echter wellicht de mogelijkheden om aandacht te besteden aan het milieu bij de vier aangegeven sub-indicatoren minder groot. Op factor 2 (‘Geavanceerde informatie-uitwisseling’) scoren industrie, handel en vervoer/opslag hoog. Het gaat hier voornamelijk om het stroomlijnen van logistieke en productiesystemen (zoals voorraadbeheer en logistieke systemen). Bij een sector als financiële instellingen is dat bijvoorbeeld veel minder van belang. Op factor 3 (‘Innovatiebelang’) scoren vervoer en opslag, informatie en communicatie, handel in Onroerend Goed en kennisdiensten hoog. Daarentegen is ICT minder van belang in sectoren als industrie, energie/ openbaar nut en bouwnijverheid27. Op factor 4 (’Geavanceerd factureren’) scoort vooral handel (groothandel en waarschijnlijk vooral detailhandel) hoog, op factor 5 (‘E-commerce inkoop’) geldt dat naast handel ook voor informatie en communicatie, op factor 6 (‘E-commerce via website’) scoren energie/openbaar nut, handel, horeca (waaronder ook hotels) en financiële instellingen hoog en industrie en, in wat mindere mate, financiële instellingen kennen een hoge score op factor 7 (‘Koppeling verkoop aan productiesysteem’). Duidelijk is dus dat het ICT-gebruik niet alleen verschilt tussen (brede) sectoren, maar dat er ook verschillen bestaan in type ICT-gebruik tussen sectoren.

8.4

Totaalbeeld ICT-gevoelige sectoren

Aan de hand van beroepen/opleidingen, input-output relaties en CBS-informatie over het gebruik van ICT ontstaat een beeld in welke sectoren cross overs met ICT plaatsvinden en/of waar dat potentieel mogelijk is. Deze worden aangeduid als ‘ICT-gevoelige sectoren’. Om goed voorgesorteerd te zijn op het moment dat uit analyses door de Kennisalliantie een beeld bestaat voor welke sectoren cross overs met ICT (potentieel) belangrijk zijn, kan dan met behulp van het 27

Let op: dit wil zeker niet zeggen dat innovatie in het algemeen niet van belamg is in de industrie. Het tegendeel is eerder waar. Daarbij speelt de inzet van ICT echter een relatief (vergeleken met andere sectoren) ondergeschikte rol. Bij industrie ligt het accent bij het maken van producten, niet bij het laten circuleren van informatie of goederen (zoals in vervoer en opslag), waarin ICT een steeds belangrijkere rol krijgt.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

71


vestigingenregister van de provincie Zuid-Holland worden bepaald waar de ruimtelijke concentraties van die ‘ICT-gevoelige sectoren’ zich bevinden. Dat gebeurt aan de hand van kaartbeelden, waardoor naast de spreiding van de ICT-sector zelf ook inzicht ontstaat in de ruimtelijke spreiding van de ‘ICT-klanten’. Afbakenen ICT-gevoelige sectoren Eerst wordt nu aangegeven welke economische sectoren zijn afgebakend als ’ICT-gevoelig’. Vervolgens wordt aangegeven wat hun ruimtelijke spreiding is. Tot de ICT-gevoelige sectoren is ten eerste de ICT-sector zelf gerekend. Daaraan zijn economische sectoren toegevoegd op grond van hun ICT-gevoeligheid, zoals die uit paragraaf 8.1 tot en met 8.3 en aanvullende achterliggende analyses naar voren kwam. • Industrie in audio- en videoapparatuur • Industrie in telecommunicatieapparatuur • Industrie in medische apparatuur • Industrie in kantoormachines en computers • Industrie in overige elektrische machines • Farmaceutische industrie • Research • Elektriciteitsbedrijven • Overig openbaar nutsbedrijven • Winning en distributie van water • Groothandel • Veilingen in land- en tuinbouw • Vervoer door de lucht • Uitgeverijen • Reclamebureaus • Media • Juridische en economische diensten • Architecten/ingenieursbureaus • Bankwezen • Verzekeringswezen • Hulpbedrijven van het verzekeringswezen • Beveiliging en opsporing • Softwarebedrijven en IT dienstverlening • Telecommunicatiebedrijven Ruimtelijke spreiding ICT-gevoelige sectoren In tabel 8.1 staan het aantal arbeidsplaatsen in ICT-gevoelige sectoren, alsmede het aantal arbeidsplaatsen per 1.000 inwoners van 15-64 jaar en het aandeel in het totaal aantal arbeidsplaatsen. Volgens deze gegevens, die zijn gebaseerd op het vestigingenregister voor ZuidHolland en het LISA-bestand (waar het vestigingenregister van Zuid-Holland een onderdeel van vormt) voor het Nederlands totaal is het aantal arbeidsplaatsen in ICT-gevoelige sectoren in ZuidHolland iets lager dan het nationaal gemiddelde. Een relatieve vertegenwoordiging (arbeidsplaatsen per 1.000 inwoners van 15-64 jaar) resulteert voor de steden Rotterdam, Delft en Gorinchem, enkele wat grotere plaatsen rond Rotterdam en Den Haag (Capelle a/d IJssel, Barendrecht, Ridderkerk, Zoetermeer, Westland en Rijswijk) en een aantal kleinere plaatsen in het landelijk gebied (Sliedrecht, Alblasserdam, Bodegraven-Reeuwijk, Waddinxveen en Noordwijk). In tegenstelling tot de ICT-sector zelf is het dus niet zo dat het zuidelijk deel van de provincie (met name Rotterdam en omgeving) duidelijk lager scoort dan Agglomeratie Den Haag.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

72


Tabel 8.1

Aantal arbeidsplaatsen in ICT-gevoelige sectoren

Gebied

Arbeidsplaatsen

WP per 1.000 15-64

Aandeel in totaal wp

1.788.041

160,89

22,1%

Zuid-Holland

339.222

142,47

22,0%


69.539 49.104 10.422 13.328 9.817 7.203 7.798 3.839

163,49 141,83 121,02 185,02 123,40 153,39 158,26 165,63

21,5% 19,4% 17,3% 26,0% 18,3% 21,9% 26,3% 17,9%


7.467 1.929 3.477 12.461 5.083 2.283 7.577 4.863 3.309 2.448 1.031 1.128 2.382 1.566 1.371 2.220 1.017 2.356 586 527 361 677 528 249 572 390

145,13 38,56 75,11 280,73 142,03 73,85 245,93 169,03 116,19 90,33 38,20 54,49 116,33 83,81 78,10 121,21 61,17 154,16 55,03 57,97 41,59 81,46 64,55 35,70 96,72 76,37

22,5% 10,2% 17,2% 34,7% 25,9% 13,6% 33,7% 25,4% 16,6% 19,0% 11,5% 16,6% 18,2% 21,0% 16,0% 33,2% 11,0% 22,0% 10,3% 13,9% 10,9% 17,2% 17,0% 12,6% 22,5% 19,0%

Zoetermeer Westland Leidschendam-Voorburg Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Leiderdorp Wassenaar Voorschoten Oegstgeest Midden-Delfland

15.212 14.378 4.851 3.424 15.092 1.796 1.380 940 700 1.801

181,23 213,34 105,79 105,03 502,71 105,19 90,87 62,60 48,69 150,30

31,4% 24,8% 21,3% 25,1% 42,5% 14,6% 13,8% 18,6% 11,8% 31,1%

Nederland

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

73

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland Gebied

Arbeidsplaatsen

WP per 1.000 15-64

Aandeel in totaal wp

Zoeterwoude

1.464

270,26

21,5%


1.217 3.246 1.331 2.178 1.554 602 640 4.848 1.045 1.094 3.419 1.074 456 479 408 479 4.735 2.655 3.793 1.797 1.385 841

66,00 211,07 99,98 181,42 138,80 63,90 73,87 229,72 58,34 64,44 208,48 89,12 47,00 62,84 65,68 77,75 115,62 115,21 223,62 122,75 102,00 82,37

11,5% 24,0% 17,0% 27,5% 20,9% 15,9% 14,5% 35,7% 12,8% 16,1% 32,3% 18,0% 12,5% 13,2% 13,3% 13,3% 25,0% 21,8% 30,0% 22,9% 23,4% 15,8%

In een aantal gemeenten ligt het aandeel van ICT-gevoelige bedrijvigheid hoger dan 30% (overigens is daar geen enkele stad bij), namelijk Capelle a/d IJssel, Barendrecht en Hendrik-IdoAmbacht in stadsgewest Rotterdam, Zoetermeer, Rijswijk (42,5%!) en Midden-Delfland in stadsgewest Den Haag en Bodegraven-Reeuwijk, Waddinxveen en Noordwijk in de landelijke delen van Zuid-Holland. Er is dus sprake van een vrij gelijkmatige spreiding over Zuid-Holland van gemeenten met een hoog aandeel van ICT-gevoelige bedrijvigheid. Daarentegen zijn er ook diverse gemeenten waar het aandeel van ICT-gevoelige bedrijvigheid tien %-punten onder het Zuid-Hollands gemiddelde ligt. Dat geldt vooral voor gemeenten in Voorne-Putten (Spijkenisse, Hellevoetsluis, Brielle en Westvoorne) en daarnaast voor Albrandswaard, Oegstgeest, en Molenwaard (in de Alblasserwaard). Het ruimtelijk patroon van ICT-gevoelige bedrijvigheid is ook op de kaart gezet (zie figuur 8.7), ten eerste als aandeel in de totale bedrijvigheid (figuur 8.7a) en ten tweede per 1.000 inwoners van 15-64 jaar (figuur 8.7b). Een relatief groot aandeel (zie figuur 8.7a) heeft ICT-gevoelige bedrijvigheid in de regio Rijswijk - Delft - Zoetermeer en op een aantal snelweglocaties. Steden zelf vertonen niet altijd de hoogste aandelen, hun suburbs wel. Lage vertegenwoordigingen zijn er daarentegen in de meer landelijk gelegen gebieden, met name op de Zuid-Hollandse eilanden en de Krimpener-/Lopikerwaard (enkele uitzonderingen op snelweglocaties uitgezonderd). Globaal geldt dus dat het relatief belang van ICT-gevoelige bedrijvigheid hoog tendeert te zijn op suburbane locaties en/of snelweglocaties, neutraal in de steden en laag in landelijke gebieden. Het kaartbeeld met het aantal arbeidsplaatsen per 1.000 inwoners van 15-64 jaar ) figuur 8.7b) laat een iets ander beeld zien, omdat daar de gebieden met een in het algemeen belangrijke werkgelegenheidsfunctie wat meer naar voren komen. In figuur 8.7 zijn tevens ontwikkelingen in de periode 1996-2012 weergegeven, ten eerste de verandering van het aandeel van ICT-gevoelige bedrijvigheid in de totale bedrijvigheid en ten

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

74


tweede de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen in ICT-gevoelige bedrijvigheid in het gemiddeld in de beschouwde periode woonachtige aantal inwoners van 15-64 jaar. In Den Haag en Rotterdam-Noord is het aandeel van ICT-gevoelige bedrijvigheid in de totale bedrijvigheid afgenomen sinds 1996 (zie figuur 8.7c). Verder zijn geen duidelijke ruimtelijke patronen herkenbaar. Wel zijn er enkele gebieden waar het aandeel sterk is toegenomen, zoals Zoetermeer/Pijnacker, delen van het Westland, Capelle (bedrijventerrein Rivium) en locaties langs de A15. De ontwikkeling per 1.000 inwoners van 15-64 jaar is vooral hoog in een aantal suburbane locaties (aan de oostzijde van Den Haag; de ring rond Rotterdam), maar laag in de steden Rotterdam en Den Haag zelf. Figuur 8.7

Ruimtelijke verdeling arbeidsplaatsen in ICT-gevoelige sectoren

29.9 of meer 27.2 tot 29.9 24.6 tot 27.2 21.9 tot 24.6 17.0 tot 21.9 minder dan 17.0

251 of meer 216 tot 251 178 tot 216 140 tot 178 99 tot 140 minder dan 99

a. Aandeel in totale werkgelegenheid, %

b. Arbeidsplaatsen per 1000 inwoners 15-64 jaar

5.3 of meer

74.7 of meer

2.9 tot 5.3

49.5 tot 74.7

1.1 tot 2.9

33.0 tot 49.5

-0.1 tot 1.1

22.2 tot 33.0

-1.8 tot -0.1

7.3 tot 22.2

-2.9 tot -1.8

-4.7 tot 7.3

-3.9 tot -2.9

-16.5 tot -4.7

-11.9 tot -3.9

-60.6 tot -16.5

c. Verandering aandeel 1996-2012, %

d. Ontwikkeling per 1000 gemiddeld in periode woonachtige inwoners 15-64 jaar

Tot de ICT-gevoelige bedrijvigheid is ook de ICT-sector zelf gerekend. Om na te gaan of de ICTsector een ander ruimtelijk spreidingspatroon vertoont dan ICT-gevoelige bedrijvigheid is de ICT-gevoelige bedrijvigheid daarom nogmaals weergegeven, maar deze keer exclusief de ICTsector zelf. Vergeleken met figuur 8.7a gaan de scores in de regio Rijswijk – Delft – Zoetermeer dan iets omlaag. Ook elders zijn er soms (kleine) verschillen tussen de kaartbeelden, maar de algemene ruimtelijke patronen zijn vergelijkbaar.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

75


De vergelijking tussen het ruimtelijk patroon voor de ICT-sector zelf (zie figuur 2.1c) en de ICTgevoelige sectoren, exclusief de ICT-sector zelf (zie figuur 8.8b) maakt duidelijk dat gebieden met een lage relatieve vertegenwoordiging in beide typen bedrijvigheid vooral in de minder verstedelijkte delen van de provincie zijn te vinden. Gebieden met hoge scores op beide overlappen ook vaak. Wanneer de ICT-sector relatief sterk is vertegenwoordigd, geldt dat veelal ook voor ICT-gevoelige sectoren. Er zijn overigens uitzonderingen, met name in Zoetermeer, waar ICT-gevoelige sectoren niet sterk zijn vertegenwoordigd, maar de ICT-sector zelf wel. Andersom is er echter veel meer sprake van een bovengemiddelde vertegenwoordiging van ICTgevoelige sectoren en een benedengemiddelde vertegenwoordigd van de ICT-sector zelf. De ICTsector is veel meer ruimtelijk geconcentreerd in een beperkt deel van de provincie dan de ICTgevoelige sectoren. Figuur 8.8

Ruimtelijke verdeling arbeidsplaatsen in ICT-gevoelige sectoren, exclusief ICTsector zelf.

25.6 of meer 23.7 tot 25.6 21.7 tot 23.7 19.1 tot 21.7 15.0 tot 19.1 minder dan 15.0

207 of meer 179 tot 207 148 tot 179 118 tot 148 86 tot 118 minder dan 86

a. Aandeel in totale werkgelegenheid, %

[email protected]

b. Arbeidsplaatsen per 1000 inwoners 15-64 jaar

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

76


Bijlage I

Gebiedsindelingen

In de tabellen in dit rapport zijn gemeenten in Zuid-Holland ingedeeld in een aantal typen. Dat is gebaseerd op de gebiedsindeling van Bureau Louter in 46 gebieden. In figuur I.1 staat een indeling in 23 stadsgewesten en 23 landelijke gebieden. Elk stadsgewest bestaat uit minstens één kernstad (waaronder één dubbelkern, namelijk Enschede/Hengelo). De kernsteden zijn geselecteerd op grond van hun functie als werkgelegenheidscentrum (met als criterium een minimumgrens van 20.000 personen aan inkomend woon-werk verkeer). Vervolgens zijn gemeenten waar vandaan minstens 15% van de werkzame beroepsbevolking in de kernstad werkt toegewezen aan het stadsgewest. Binnen de stadsgewesten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag liggen ook enkele subkernen (Haarlemmermeer, Haarlem en Velsen; Dordrecht; Delft). Zij vervullen zelf een belangrijke werkgelegenheidsfunctie, maar zijn tevens in vrij sterke mate gericht op de kernstad. De overgebleven gemeenten zijn onderverdeeld in 23 landelijke gebieden, waarbinnen ook steeds sprake is van één of meer regionale kernen (zie figuur I.2; de enige uitzondering is de Bollenstreek, waar geen sprake is van een duidelijke regionale kern). Regionale kernen zijn gemeenten die niet aan het criterium voldoen om als kernstad te worden geselecteerd, maar toch een belangrijke werkgelegenheidsfunctie en voorzieningenfunctie vervullen voor hun omgeving. Binnen Zuid-Holland zijn er drie kernsteden van stadsgewesten, namelijk Rotterdam, Den Haag en Leiden en twee subkernen (Delft en Dordrecht). Daarnaast zijn er drie regionale kernen, namelijk Alphen a/d Rijn, Gouda en Gorinchem. De overige gemeenten zijn in de tabellen geordend naar hun ligging in respectievelijk de stadsgewesten Rotterdam, Den Haag of Leiden en in landelijke gebieden (het Zuid-Hollands deel van Gorinchem/Waalwijk e.o., Alphen/Gouda e.o. en Bollenstreek).

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

77


Figuur I.1

Indeling in 23 stadsgewesten en 23 landelijke gebieden

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

78


Figuur I.2

Indeling in gemeentetypen

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

79


Bijlage II

Ruimtelijke spreiding ICT-sector

In deze bijlage staat de absolute omvang van de ICT-sector in 2012 voor Nederland, ZuidHolland en per gemeente. Achtereenvolgens zijn weergegeven het aantal arbeidsplaatsen, het aantal vestigingen en (een schatting van) de toegevoegde waarde. Tabel II.1

Aantal arbeidsplaatsen ICT per gemeente, 2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Nederland

44.532

211.232

56.662

312.426

136.104

Zuid-Holland

5.786

36.928

15.668

58.382

17.224


217 965 38 695 462 82 74 0

6.408 4.604 1.486 3.175 796 1.327 662 610

2.011 7.753 126 236 190 293 141 275

8.636 13.322 1.650 4.106 1.448 1.702 877 885

4.321 3.885 626 434 683 194 628 106


168 5 49 25 6 55 15 40 120 45 0 38 22 4 44 0 13 7 2 115 3 13 7 1 54 0

283 159 195 1.768 424 245 422 418 147 246 52 125 114 66 76 244 87 152 27 25 33 43 20 12 10 9

163 62 64 939 344 13 108 221 46 43 44 30 124 20 24 84 9 102 0 7 1 9 9 1 2 0

614 226 308 2.732 774 313 545 679 313 334 96 193 260 90 144 328 109 261 29 147 37 65 36 14 66 9

220 60 91 327 183 60 116 167 88 148 70 58 45 31 48 43 61 90 51 25 13 45 18 18 5 11

Zoetermeer Westland Leidschendam-Voorburg Pijnacker-Nootdorp

967 403 3 72

4.405 706 672 441

483 370 56 93

5.855 1.479 731 606

720 343 216 101

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

80


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Rijswijk Leiderdorp Wassenaar Voorschoten Oegstgeest Midden-Delfland Zoeterwoude

128 53 7 63 5 0 15

2.080 92 127 35 82 70 191

258 1 13 10 3 0 42

2.466 146 147 108 90 70 248

670 110 106 45 120 53 29


28 28 1 4 0 0 0 4 8 1 135 0 1 21 0 8 87 28 174 129 29 0

81 342 199 214 374 34 18 967 59 142 242 104 24 17 23 40 129 112 188 113 82 53

22 113 9 66 30 27 5 94 18 3 75 69 0 67 11 0 39 99 21 42 35 0

131 483 209 284 404 61 23 1.065 85 146 452 173 25 105 34 48 255 239 383 284 146 53

76 67 75 41 76 103 80 71 58 34 125 59 32 21 35 19 145 104 155 200 138 28

Tabel II.2

Aantal vestigingen ICT per gemeente, 2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

1.691

52.292

5.286

59.269

46.258

Zuid-Holland

221

7.256

1.046

8.523

5.257


24 14 5 18 7 4 8 0

870 1.564 263 508 201 130 179 77

207 176 36 30 42 26 27 16

1.101 1.754 304 556 250 160 214 93

969 1.327 196 212 134 86 114 47


8 3 2 4 5

91 57 63 176 115

21 15 19 28 16

120 75 84 208 136

69 29 50 62 78

Nederland

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

81


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media


2 1 4 4 7 0 2 2 2 4 0 2 2 1 1 1 3 2 1 2 0

46 108 61 52 77 34 38 44 33 26 55 44 40 17 14 16 24 16 12 9 6

7 14 18 11 13 7 7 10 8 7 9 5 7 0 4 1 2 4 1 1 0

55 123 83 67 97 41 47 56 43 37 64 51 49 18 19 18 29 22 14 12 6

24 41 44 47 47 18 24 19 19 23 20 29 27 13 15 11 13 9 6 3 10


9 10 2 4 5 2 2 3 1 0 1

436 241 204 154 190 46 72 25 33 48 14

38 35 18 14 22 1 4 5 1 0 5

483 286 224 172 217 49 78 33 35 48 20

211 138 126 70 132 42 59 35 24 46 11


4 1 1 2 0 0 0 3 4 1 1 0 1 1 0 3 3 1

32 37 29 39 28 13 12 90 36 41 51 31 23 9 12 17 48 51

3 9 4 13 7 3 2 12 2 1 9 6 0 6 1 0 7 6

39 47 34 54 35 16 14 105 42 43 61 37 24 16 13 20 58 58

24 18 24 10 14 20 21 35 25 23 31 24 18 16 21 12 48 46

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

82



Tabel II.3

ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

3 6 2 0

46 33 29 20

4 9 4 0

53 48 35 20

38 29 17 14

Toegevoegde waarde ICT per gemeente, 2012 (€ mln.) ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

3.444,8

13.799,1

10.280,2

27.524,0

7.481,0

Zuid-Holland

432,4

2.396,1

3.190,0

6.018,4

1.031,5


17,4 73,8 3,1 43,7 35,3 6,3 6,0 0,0

416,7 299,6 85,5 217,7 54,0 84,8 39,3 41,2

332,6 2.083,4 17,7 20,2 19,7 31,8 11,6 24,6

766,7 2.456,8 106,2 281,7 109,1 122,8 56,9 65,8

262,1 251,2 40,7 18,5 59,5 15,1 57,2 3,6


12,8 0,4 3,8 1,8 0,5 4,4 1,1 3,1 9,2 3,5 0,0 3,0 1,8 0,3 3,4 0,0 1,0 0,5 0,2 4,7 0,2 1,0 0,5 0,1 4,1 0,0

16,6 9,4 13,3 116,9 29,7 17,4 27,1 32,9 9,6 16,6 3,3 8,4 7,8 3,8 5,0 16,9 5,3 10,6 1,7 1,7 2,3 2,6 1,2 0,8 0,6 0,6

18,3 7,1 10,0 183,6 35,1 0,9 10,6 20,7 4,6 5,4 5,0 3,0 15,9 1,8 2,5 9,3 1,8 8,5 0,0 0,6 0,0 0,8 0,8 0,1 0,2 0,0

47,8 16,9 27,2 302,3 65,3 22,6 38,9 56,7 23,4 25,5 8,3 14,3 25,4 5,9 10,8 26,2 8,2 19,6 1,9 7,0 2,6 4,4 2,5 0,9 4,9 0,6

15,9 2,2 4,4 29,8 6,8 3,0 4,8 5,9 3,4 6,2 2,1 3,2 1,2 2,1 3,2 1,8 2,0 3,6 3,1 1,0 0,5 3,6 0,8 0,5 0,2 0,7


73,9 30,8 0,2 5,5

268,0 47,2 47,6 29,5

66,8 67,5 4,2 8,4

408,8 145,6 52,1 43,3

29,8 10,9 8,3 4,7

Nederland

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

83


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media


9,8 4,1 0,5 4,8 0,4 0,0 1,1

138,5 5,5 7,9 2,3 5,1 4,3 7,7

47,5 0,0 0,7 2,1 0,8 0,0 8,4

195,7 9,6 9,1 9,1 6,3 4,3 17,3

38,4 3,5 5,8 1,7 4,1 2,0 1,7


2,3 2,3 0,1 0,3 0,0 0,0 0,0 0,3 0,6 0,1 11,2 0,0 0,1 1,6 0,0 0,4 6,9 2,1 13,3 10,5 2,2 0,0

5,4 20,0 12,7 15,4 26,3 1,5 1,0 65,0 3,9 8,0 16,5 6,7 1,6 1,1 1,5 2,3 7,7 7,1 12,1 7,5 6,0 2,3

2,0 7,0 0,5 6,3 5,2 0,8 0,4 23,7 1,2 0,3 5,6 7,7 0,0 6,2 1,0 0,0 1,9 9,6 2,2 6,3 7,6 0,0

9,6 29,2 13,3 22,0 31,4 2,3 1,4 89,0 5,7 8,4 33,3 14,4 1,7 8,9 2,4 2,7 16,5 18,9 27,6 24,3 15,8 2,3

5,8 3,8 4,6 3,0 2,3 5,4 2,3 4,1 4,5 1,5 4,5 3,0 0,9 0,9 1,3 1,1 9,4 3,9 10,2 22,8 3,9 1,2

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

84


Bijlage III Ruimtelijke ontwikkeling ICT-sector, 1996-2012 In deze bijlage staat de absolute ontwikkeling van de ICT-sector in de periode 1996-2012 voor Nederland, Zuid-Holland en per gemeente. Weergegeven is de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen en van het aantal vestigingen. Tabel III.1

Ontwikkeling aantal arbeidsplaatsen ICT per gemeente, 1996-2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Nederland

-17.424

117.991

161

100.728

42.900

Zuid-Holland

-1.494

15.942

284

14.732

3.442


-130 -83 -471 -698 -206 81 -1 0

1.985 1.200 849 1.801 222 27 267 404

-1.425 2.000 -350 -459 -206 148 48 78

430 3.117 28 644 -190 256 314 481

1.593 821 -60 166 4 -48 310 -43


-99 0 -3 -40 -3 14 13 -49 54 41 0 17 13 4 40 0 0 -4 -7 0 0 7 0 0 0 0

95 2 86 805 344 139 408 213 -53 175 35 88 -43 3 22 128 75 118 10 12 29 10 15 -20 2 -5

-20 7 -96 188 267 -6 15 134 12 -83 29 2 116 -1 -18 49 -10 61 0 4 -13 6 7 -2 0 0

-24 14 -13 953 608 147 436 298 13 133 60 107 86 6 44 177 78 175 1 131 19 23 29 -21 56 -8

58 -16 -44 -115 148 -11 75 -6 -28 76 17 6 -38 -20 -45 25 51 -30 27 3 4 18 10 8 -4 6


-407 192 -18 24

1.705 580 451 388

160 285 -107 70

1.458 1.057 326 482

496 202 12 79

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

85


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media


40 21 0 -29 0 0 0

892 49 101 6 42 63 20

-637 -13 2 3 1 0 -7

295 57 110 -20 48 49 28

-235 27 -86 7 93 47 -137


10 -171 -5 0 0 0 0 0 -26 0 -22 0 0 8 0 -40 -3 22 172 12 0 0

32 141 166 170 318 20 3 687 29 107 142 60 16 3 17 20 37 30 123 -5 42 39

5 39 -9 57 -53 26 1 -41 -14 -7 9 -1 0 32 6 0 7 -40 8 21 24 0

47 9 152 231 264 46 0 650 -11 101 129 59 13 43 23 -39 41 12 303 28 95 38

40 -45 36 24 24 63 -26 -126 34 24 39 14 8 -27 21 9 7 72 36 -282 57 17

Tabel III.2

Ontwikkeling aantal vestigingen ICT per gemeente, 1996-2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Nederland

466

37.722

1.578

39.766

26.575

Zuid-Holland

35

4.663

287

4.985

2.439


0 4 -7 -4 -5 3 3 0

513 1.278 162 386 36 33 96 15

59 77 8 8 10 9 4 1

572 1.359 163 390 41 45 103 15

384 842 66 130 -18 42 38 -5


1 0 -1 1 3

46 33 20 67 90

0 2 4 1 5

47 38 23 69 98

15 3 9 10 65

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

86


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media


-1 0 -1 -1 5 0 1 -1 1 3 0 0 1 -1 0 0 0 0 0 0 0

13 101 32 -2 48 24 26 4 7 10 36 39 15 10 7 12 4 13 4 2 3

-2 7 7 -1 9 1 0 5 1 1 1 -1 0 0 3 -2 -1 3 0 0 0

10 108 38 -4 62 23 27 8 9 14 37 40 16 8 11 11 3 18 5 4 2

-5 29 12 11 27 -8 6 -13 -5 4 9 21 -7 4 3 4 4 2 3 -4 7


4 2 0 0 3 0 0 2 0 0 0

299 208 148 136 125 25 60 10 21 42 6

10 19 5 11 3 -2 1 3 0 0 2

313 229 153 147 131 23 63 15 22 40 9

145 95 63 58 79 25 27 18 10 41 6


2 0 -2 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 1 0 0

10 7 11 21 11 5 3 59 20 27 29 21 16 3 8 11 27 34

-3 1 -2 7 1 2 1 6 -1 -1 1 2 0 3 -1 0 1 -4

9 8 7 30 11 7 3 68 20 27 30 23 15 6 7 10 28 30

6 -2 8 0 2 -5 2 10 10 16 12 7 4 2 15 5 26 27

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

87



[email protected]

ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

2 0 0 0

31 17 17 12

1 5 2 0

34 22 21 11

20 13 0 9

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

88


Bijlage IV Ruimtelijke spreiding bedrijvigheidsdynamiek Tabel IV.1

Ontwikkeling aantal starters in een viertal 4-jaarsperioden in de ICT per gemeente 1996-1999

2000-2003

2004-2007

2008-2011

Nederland

15.144

20.464

24.181

32.003

Zuid-Holland

3.564

4.937

5.186

6.763


699 515 193 259 145 94 120 44

1,092 720 184 261 213 139 152 63

1,059 859 205 227 160 139 152 53

1,624 1,149 217 288 241 148 150 88


61 39 47 62 42 32 20 37 34 37 29 21 31 30 20 25 13 21 15 7 8 9 6 7 9 5

103 85 71 108 48 47 49 53 52 54 50 34 40 56 18 21 14 47 17 12 9 14 9 13 5 7

95 110 87 116 60 43 51 52 52 62 54 38 46 23 26 35 32 27 20 20 12 13 10 10 9 8

191 91 112 146 85 37 92 76 59 70 83 48 40 41 38 42 38 36 30 22 11 11 19 12 11 8

Zoetermeer Westland Leidschendam-Voorburg Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Leiderdorp Wassenaar

145 44 74 16 45 32 21

198 74 108 39 61 36 26

220 115 105 56 80 40 19

237 123 120 74 76 44 29

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

89

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland 1996-1999

2000-2003

2004-2007

2008-2011

Voorschoten Oegstgeest Midden-Delfland Zoeterwoude

22 24 12 11

17 21 17 4

25 29 25 12

28 39 21 16


19 28 19 15 12 5 9 25 16 20 24 12 15 13 6 7 26 23 25 29 26 8

23 27 29 28 17 11 12 41 19 21 33 25 16 12 14 8 32 45 15 19 19 10

20 23 20 20 14 14 16 43 23 21 27 19 21 15 9 9 38 54 32 29 17 11

13 45 33 25 11 18 21 41 34 22 21 16 21 13 11 16 69 56 49 32 19 13

Tabel IV.2

Aantal oprichtingen, opheffingen en intergemeentelijke verplaatsingen van ICTbedrijven 2008-2012 Oprichtingen

Opheffingen

Zuid-Holland

4.136

3.220

529

529

916


474 1.060 150 267 117 68 86 44

476 875 57 242 71 43 73 18

60 90 9 33 3 10 6 4

51 93 13 24 14 5 3 3

-11 188 97 16 57 20 10 25

42 37 31 85 82 25 52

46 28 33 81 43 14 39

6 7 1 20 7 2 11

8 9 4 10 16 1 17

-2 11 1 -6 48 10 19

Schiedam Spijkenisse Vlaardingen Capelle aan den IJssel Lansingerland Goeree-Overflakkee Barendrecht

[email protected]

tel. 015-2682556

Verplaatsingen Verplaatsingen vanuit naar

www.bureaulouter.nl

Saldo

90

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland Oprichtingen

Opheffingen

Ridderkerk Zwijndrecht Zuidplas Hellevoetsluis Maassluis Papendrecht Binnenmaas Krimpen aan den IJssel Hendrik-Ido-Ambacht Albrandswaard Oud-Beijerland Brielle Nederlek Westvoorne Cromstrijen Bernisse Korendijk Strijen Ouderkerk

35 31 46 16 28 25 25 10 26 24 20 9 7 5 12 6 9 6 2

24 28 24 20 16 9 11 9 14 6 8 5 0 5 5 1 0 0 0

6 8 9 3 3 4 0 1 12 7 3 2 0 2 2 5 0 2 1

7 6 11 4 1 3 3 1 7 4 1 1 2 1 2 2 0 1 0

12 1 24 -3 10 15 17 1 7 15 10 3 9 -1 7 2 9 5 1


251 112 123 68 107 23 38 13 15 21 12

263 92 98 55 110 7 28 8 9 17 5

27 14 38 15 31 3 1 4 4 3 1

20 18 22 25 35 5 13 0 0 2 2

-19 24 9 23 1 18 22 1 2 3 8

Molenwaard Sliedrecht Leerdam Alblasserdam Hardinxveld-Giessendam Giessenlanden Zederik Bodegraven-Reeuwijk Nieuwkoop Kaag en Braassem Waddinxveen Rijnwoude Boskoop Schoonhoven Vlist Bergambacht Katwijk

17 18 12 24 19 5 7 44 17 21 23 19 12 7 7 7 26

10 19 10 13 11 2 5 21 10 7 19 7 2 5 2 6 12

1 7 1 4 2 1 0 4 0 1 7 1 3 0 0 1 8

4 2 0 11 3 2 1 8 5 0 5 1 1 0 0 1 3

10 -6 1 18 9 4 3 27 12 13 2 12 8 2 5 1 9

[email protected]

tel. 015-2682556


www.bureaulouter.nl

Saldo

91


Teylingen Noordwijk Lisse Hillegom Noordwijkerhout

Tabel IV.3

Oprichtingen

Opheffingen

25 31 25 15 10

9 10 9 10 5


Saldo

4 1 3 0 0

3 4 1 2 2

15 24 14 7 7

Aantal ZZP’ers in ICT-sector, 2012 ICT Hardware

ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media

Zuid-Holland

34

4.081

219

4.334

3.169


7 1 1 1 0 0 2 0

416 1.058 158 276 84 69 102 29

36 52 7 6 12 7 4 1

459 1.111 166 283 96 76 108 30

530 910 122 145 69 59 57 24


2 2 0 0 3 0 0 1 0 1 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0

42 34 31 67 69 24 55 27 25 42 21 20 28 19 11 22 28 21 11 5 9 15 10 9 5 3

5 2 3 5 1 2 3 3 1 2 0 2 3 1 2 1 2 0 0 2 0 0 1 1 0 0

49 38 34 72 73 26 58 31 26 45 21 22 31 21 14 23 30 21 11 7 9 15 11 11 5 3

34 18 29 25 49 8 23 13 27 15 10 11 15 11 9 11 18 12 6 7 9 4 6 5 2 8


1 1 0 0

238 129 137 107

9 5 5 4

248 135 142 111

136 74 95 48

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

92


ICT Software

Telecom

Totaal ICT

Media


0 0 1 1 0 0 0

96 24 48 13 21 35 11

6 0 1 1 0 0 1

102 24 50 15 21 35 12

81 21 41 27 17 35 5


0 0 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 1 0

14 12 13 16 7 7 6 41 21 21 27 14 16 4 6 8 30 32 31 22 17 12

1 0 2 4 1 0 0 5 0 0 1 1 0 1 0 0 1 0 0 2 1 0

15 12 15 21 8 7 6 46 22 22 28 15 17 5 6 9 31 32 31 24 19 12

15 6 13 4 7 6 11 25 11 12 11 14 11 10 13 6 30 29 24 14 8 8

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

93


Bijlage VII Octrooiaanvragen Telecom en ICT Tabel VII.1

Aantal octrooiaanvragen in Telecommunicatie en ICT, 2004-2008 Totaal

Telecommunicatie

ICT

Nederland

25.582

1.748

2.590

Zuid-Holland

4.870

191

170


1.136 1.266 160 832 43 28 27 70

14 91 0 62 1 0 0 0

23 62 5 45 0 0 8 0


60 2 26 52 48 15 34 23 24 21 9 10 26 16 10 14 4 14 4 8 16 21 13 7 3 2

0 0 0 1 0 1 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

3 0 0 3 0 0 0 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 0 0 0 2 0 0 0 0 0

Zoetermeer Westland Leidschendam-Voorburg Pijnacker-Nootdorp Rijswijk Leiderdorp Wassenaar Voorschoten

111 196 37 95 25 10 16 10

3 0 0 0 8 0 1 0

7 0 0 1 0 1 0 0

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

94

Bureau Louter, 21 mei 2013 M13.012 ICT in Zuid-Holland Totaal

Telecommunicatie

ICT

Oegstgeest Midden-Delfland Zoeterwoude

7 22 12

0 0 4

1 0 0


17 34 7 7 2 17 8 15 23 19 8 11 8 11 7 4 26 10 19 7 9 16

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 0 0 1 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2 1 0 0 0

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

95


Bijlage VIII

CBS-onderzoek ICT-gebruik

VIII.1 Indicatoren CBS-onderzoek In de CBS-publicatie ICT, kennis en economie 2012 zijn 13 economische sectoren vergeleken naar het gebruik van ICT-middelen. Door Bureau Louter zijn die sectoren vergeleken naar hun ‘ICT-gevoeligheid’. Daartoe zijn 25 sub-indicatoren geselecteerd die vervolgens zijn samengevoegd tot twaalf indicatoren (zie tabel VIII.1). De scores op de sub-indicatoren zijn onderling vergelijkbaar gemaakt door ze in zogenaamde ‘z-scores’ om te zetten. Z-scores hebben een gemiddelde van 0 en een standaarddeviatie van 1. Er is een kans van 16% dat een score hoger is dan 1 en een kans van 16% dat een score lager dan -1. De scores op de indicatoren zijn bepaald als het ongewogen gemiddelde van de z-scores op de sub-indicatoren die eronder vallen. Die scores op de indicatoren zijn vervolgens weer omgezet in z-scores, waarna het ongewogen gemiddelde over de twaalf indicatoren is bepaald om tot een totaalscore te komen. Tabel VIII.1

Indicatoren ICT-gebruik uit het CBS-onderzoek

Indicator Telewerk % verkoopsysteem

% inkoopsysteem Open source software Automatic Data Exchange

E-commerce Inkoop via e-commerce Milieu-effecten

Belang innovatie Product Belang innovatie Proces Belang innovatie Organisatorisch Belang innovatie Marketing

[email protected]

Sub-indicator Telewerk Boekhoudsysteem: Verkooporderverwerkingssysteem gekoppeld aan facturerings- en boekhoudsysteem. Voorraadbeheer: Verkooporderverwerkingssysteem gekoppeld aan systeem van voorraadbeheer. Productiesysteem: Verkooporderverwerkingssysteem gekoppeld aan productiesysteem. Logistiek systeem: Verkooporderverwerkingssysteem gekoppeld aan logistiek systeem. Boekhoudsysteem: Inkooporderverwerkingssysteem gekoppeld aan betalings- en boekhoudsysteem. Voorraadbeheer: Inkooporderverwerkingssysteem gekoppeld aan systeem van voorraadbeheer. Open source software Minstens 1: Ten minste één soort ADE. Verzenden A: Elektronische factuur verzonden geschikt voor automatische verwerking. Verzenden niet A: Elektronische factuur verzonden niet geschikt voor automatische verwerking. Ontvangen A: Elektronische factuur ontvangen geschikt voor automatische verwerking. Ontvangen Niet A: Elektronische factuur ontvangen niet geschikt voor automatische verwerking. Via website Via EDI: Het zenden of ontvangen van bedrijfsinformatie in een afgesproken formaat dat automatische verwerking mogelijk maakt. 1-49%: 1 tot 50 procent van de totale inkoopwaarde verloopt via e-commerce. >+50%: 50% of meer van de totale inkoopwaarde verloopt via e-commerce Papiergebruik: Verminderen papiergebruik via ICT Energie apparaten: Verminderen energieverbruik van apparaten via ICT. Fysiek reizen: Verminderen fysiek reizen via ICT. Energie processen: Verminderen energieverbruik van processen via ICT. % bedrijven met productinnovaties dat de inzet van ICT daarbij belangrijk vindt. Idem voor procesinnovaties Idem voor organisatorische innovaties Idem voor marketinginnovaties

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

96


Toelichting indicatoren • Telewerk: Faciliteren van thuiswerken met behulp van telewerkfaciliteiten • % verkoopsysteem: Het gebruik maken van specifieke software als ondersteuning van verkooporderverwerking. • % inkoopsysteem: Het gebruik van specifieke software als ondersteuning van inkooporderverwerking. • Open source software: Software waarvan de broncode gelezen mag worden, die aangevuld of verbeterd mag worden en waarvan verdere verspreiding is toegestaan. • Automatic Data Exchange: Dit betreft een vorm van externe datacommunicatie. Daarmee wordt verstaan de communicatie tussen computers van een bedrijf en die van derden. Onder Automatic Data Exchange wordt daarbij bedoeld de volledig geautomatiseerde afhandeling van processen. • E-commerce: Het online bestellen van goederen of diensten. Dit betreft het ontvangen of plaatsen van orders via externe elektronische netwerken, ongeacht de wijze van betaling en aflevering. • Inkoop via e-commerce: Het verzenden van orders via externe netwerken zoals internet of EDI. Bestellingen via e-mail worden niet tot e-commerce gerekend. • Milieu-effecten: Het inzetten van ICT om de energieconsumptie terug te dringen. • Belang innovatie: De potentie van ICT om innovatie te bevorderen doordat ICT de verspreiding van informatie kan versnellen, netwerken tussen bedrijven tot stand kan brengen en nauwere banden tussen bedrijven en klanten mogelijk kan maken. Daarbij is een onderscheid mogelijk tussen productinnovaties, procesinnovaties (beide technologische innovaties), organisatorische innovaties en marketinginnovaties (beide niet-technologische innovaties). De resultaten van het onderzoek worden door het CBS slechts gepresenteerd op het niveau van 13 brede sectoren. In de tekst van de CBS-publicatie wordt echter soms ingegaan op een meer gedetailleerde indeling in sectoren. Bij het indelen van sectoren naar hun ICT-gevoeligheid in paragraaf 8.4 is daar door Bureau Louter gebruik van gemaakt

VIII.2 Factoranalyse De diverse sub-indicatoren kennen vaak een sterke onderlinge samenhang: hoge scores op de ene sub-indicator vallen samen met hoge scores op de andere sub-indicator. Om groepen van onderling samenhangende sub-indicatoren te vormen kan factoranalyse worden toegepast. Een aantal sub-indicatoren wordt dan teruggebracht tot een kleiner aantal factoren, die zijn opgebouwd uit de sub-indicatoren. De factoren vertonen geen onderlinge statistische samenhang. In tabel VIII.1 staat het resultaat van de factoranalyse. Deze heeft geleid tot zeven factoren. Aan de hand van ‘factorladingen’ kan worden aangegeven welk statistisch verband er bestaat tussen een sub-indicator en de in beschouwing genomen factor. De score kan liggen tussen -1 (compleet negatief verband) en +1 (compleet positief verband). In de tabel zijn slechts de hoge, meest karakteristieke factorladingen weergegeven. Alle sub-indicatoren scoren op minstens één factor hoog, met uitzondering van ‘inkoop boekhoudsysteem’ (waarvoor de hoogste factorlading 0,45 bedraagt, met factor 1). Bij een aantal factoren scoren diverse sub-indicatoren hoog, bij andere factoren valt de factor voornamelijk samen met één sub-indicator (factor 6 en factor 7). Dat betreft dan een sub-indicator die relatief weinig samenhang vertoont met andere sub-indicatoren en dus een min of meer ‘uniek’ kenmerk vertegenwoordigt. Anderzijds zijn er groepjes subindicatoren die een sterk onderling verband kennen. Zo geldt dat het belang van ICT voor innovatieprocessen blijkbaar voor alle typen innovaties samenvalt (zie factor 3). En aandacht voor milieu-effecten komt ook in combinatie van alle vier onderscheiden type voor, overigens

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

97


samen met een aantal andere sub-indicatoren (zie factor 1). In de hoofdtekst worden de verschillende factoren kort geïnterpreteerd. Tabel VIII.1

Factorladingen

Indicator Factor 1 Factor 2 Factor 3 Factor 4 Factor 5 Factor 6 Factor 7 Telewerk 0,76 Verkoop boekhoudsysteem 0,72 Verkoop voorraadbeheer 0,67 0,50 Verkoop productiesysteem 0,91 Verkoop logistiek systeem 0,95 Inkoop boekhoudsysteem Inkoop voorraadbeheer 0,57 Open source software 0,51 ADE: minstens 1 soort 0,85 ADE: Verzenden A 0,70 ADE: Verzenden niet A 0,53 ADE: Ontvangen A 0,83 ADE: Ontvangen niet A 0,58 E-commerce website 0,95 E-commerce via EDI 0,83 Inkoop e-commerce 1-49% 0,73 Inkoop e-commerce >50% 0,92 Milieu: papiergebruik 0,81 Milieu: energie apparaten 0,94 Milieu: fysiek reizen 0,81 Milieu: energie processen 0,82 Belang innovatie Product 0,56 0,71 Belang innovatie Proces 0,89 Belang innovatie Organisator. 0,91 Belang innovatie Marketing 0,76 Toelichting: Alleen factorladingen hoger dan 0,5 zijn weergeven. Zeer hoge factorladingen (0,8 of meer) zijn vet gemarkeerd.

.

[email protected]

tel. 015-2682556

www.bureaulouter.nl

98

ICT in Zuid-Holland. Bureau Louter

Recommend Documents