r de economie en de identiteit van de stad. De vele regen en de ~~~mende rivieren'/-'-v5chaften de energie waarop de fabrieken konden
Van ge'itnPortec, J katoen werden de textiel producten vervaardigd ", ee Manchester rijk werd. Door de snelle toename van textielfabrieken MJ:larm " . izen werd Manchester het archetype van de nl8uwe maderne stad,
IIII
~~
~ ~
I ~
1 Kirklees is het district
in het graafschap West Yorkshire waartoe Huddersfield behoort.
ding van de 'Manchester Men' - de pioniers van een nieuwe klasse
rond~~~c~Jieden _ een klasse die haar basis had in de vrijhandel in plaats van
~
PLAATS, CULTUUR EN STEDELIJKE TRANSFORMATIE !;~,
Katie Milestone
,' I
~rgeerfde adellijke privileges. Hun rijkdom vergaarden ze over de ruggen
de fabrieksarbeiders. De verschrikkingen van de ontberingen die de beiders leden, leidden tot commentaar en grate verontwaardiging van
a~rschillende kanten - het beroemdste voorbeeld hiervan zijn de levendige L"hrijvingen van het leven in de sloppenwijken door Engels in zijn Condi· olthe WorkingC/ass in Eng/and. Politici, startende ondernemers, weten·
'1.•.'
s..'Chappers en kunstenaars kwamen in groten getale naar Manchester om lets fe'doorgronden van de chaos en de verloederlng, maar oak vaor de ontzag
Ijnboezemende technologie en het landschap. 'In de jaren 1840 leidden aile naar Manchester. Het was de meest schokkende stad van die tijd'
,1963, p. 92). Huddersfield kwam tot ontwikkeling door de wolindustrie en vertoont
Cl
'jiistorisc,{l gezien veel overeenkomsten met Manchester. Huddersfield
c:::L;j LLJ _
.
ooit een van de belangrijkste textielcentra in het Verenigd Koninkrijk.
Yorkshire had weidegrond in overvloed, waardoor het grootschalig houden schapen en de productie van wol lucratieve inkomensvormende bezigwaren. Ais gevolg daarvan werd het weven van wol een belangrijke 'economische activiteit in de regio en aan het begin van de achttiende eeuw ;:-ontstonden de eerste kleine wolweverijen. In weinig gebieden in Europa valt
I - I.L.
en en LLJc::: :::c LLJ
I
(.) Cl
:z: c~""'~
~ ~ c:t:g=~!Q~~~gffi~ :!=E ~:r;:;::;::: 5'9 "" 0:: c:: ""
regen per jaar dan in deze streek. De steile hellingen voeren het water grote snelheid af naar de dalen en daarmee kon de energie worden
I:opgewekt waarmee de machines in die eerste fabrieksstadjes werden aan-
INLEIDING In dit hoofdstuk richten we ons op twee steden uit Noord·Engeland, Manchester en Huddersfield. Hoewel beide plaatsen veel gemeen hebben wat betreft hun geschiedenis als textielsteden (Manchester met zijn kataen'~
gedreven, Ook de kana len vormden een essentieel onderdeel van de infrastructuur van zowel Huddersfield als Manchester. Huddersfield zou explosief groeien en het industriele tijdperk leidde snelle urbanisering en groeiende rijkdom. Huddersfield heeft vele indruk-
industrie, Huddersfield met zijn wol), bestaan er ook aanzienlijke Het meest in het oog springende verschil is in omvang: Manchester iseen
lVekkende, uit zandsteen opgetrokken gebouwen, Tijdens een bezoek aan Noord·Engeland in het midden van de negentiende eeuw beschreef Friedrich
grate stad met een internatianaie uitstraiing, terwijl Huddersfield een veel bescheidener stadje is. Haewel ze maar za'n zeventig kilometer van elkaar
Huddersfield als 'verreweg het aardigste van aile fabrieksstadjes Yorkshire en Lancashire vanwege de aangename ligging en moderne
liggen, vormt Marichester een uitdijende agglomeratie die overloopt in een aantal satellietstadjes, terwijl HuddersfieJd een compacte eenheid vormt
met een duidelijke scheidslijn tussen de stad en het omliggende platteland. Ondanks de talrijke verschillen tussen beide plaatsen hebben ze allebei
NEERGANG het begin van de twintigste eeuw ondergingen beide plaatsen een
met een stedelijke vernieuwing die wordt geleid door culturele initiatieven. ,
I"Iangaurige, aanhoudende economische neergang, die in de jaren zeventig en
Van beide plaatsen schetsen we hieronder het verhaal van hun vernieuwing en we sluiten af met een beschouwingvan de belangrijkste verschillenen eenkomsten wat betreft de factoren die tot hun succes hebben geleid,
I tachtignog werd versneld door de wereldwijde economische herstructure· Arbeidsintensieve fabricage werd verplaatst naar goedkope productie·
TEXTIELSTEDEN, .. Manchester is gebouwd op de katoenindustrie en draagt de bijnaam 'Cottonopolis', om aan te geven hoe ontzettend beiangrijk de tl"ytiplindustrie,
in Oost-Azie. In de meer ontwikkelde economieen zorgden nieuwe 'be)e productieprocessen en het gebrulk van kostenefficiente machines nog meer banenverlies, !n de hele westerse wereld ondervonden voormaindustrie!e centra de harde sociale en economische gevolgen van deze lomi<;rhl" verschuiving. Tussen 1981 en 2006 gingen in Kirklees 1
99
23.000 fabrieksbanen verloren, goed voor 40 procent van de totale werkgelegenheid. 2 Onder de laaggeschoolde e'r"lgeschoolde arbeiders in Huddersfield steeg de werkloosheid tot dramat'oche hoogte en de verlaten industrielandschappen, kanalen, fabrieken en pakhuizen raakten in verval. De criminaliteit steeg en de maatschappelijke desintegratie nam toe. Het stadsbestuur zag zich geplaatst voor de uitdaging am twee vernieuwenqe strCltegieen te ontwikkelen en zo een duurzame welvaart tot stand te brengen: het moest ten eerste de restanten van de industrialisatie opnieuw tot leven wekken en ten tweede de economische basis vernieuwen. In economisch opzicht began de rol van Manchester als 'Cottonopolis' al in de jaren dertig minder te worden, hoewel er enige tijd overheen ging voar dit ten volle werd besef!. Tegen de jaren zestig werd duidelijk, en dat gold voar meer oudere Britse steden, dat er terrein werd verloren aan buitenlandse concurrenten. Eind jaren tachtig was ruim de helf! van de fabrieksbanen in Manchester weg en de economische neergang ging gepaard met een landschap in verval en torenhoge werkloosheid. In die tijd was het idee dat toeristen Manchester zouden willen bezoeken ronduit lachwekkend. Tegen· woordig wordt de stad in reisgidsen beschreven als een plek 'die verandering van harte heef! omarmd. Van motor van de Industriele Revolutie tot proeftuin van hedendaags stadsontwew deze stad kent afgezien van Landen haar gelijke niet in Engeland.'3 Daarnaast wordt de loftrompet gestoken over de levendige en mondaine economie van het nachtleven. De comeback van Manchester Iiegt er niet am. Vergelijkbare steden in de regia hebben niet hetzelfde succes gekend. En hoewel Huddersfield veel kleiner is, is daar tach oak sprake van een aantal vernieuwende culturele initiatieven tot stadsvernieuwing. Oak in dit opzicht verschilt Huddersfield van zijn tegen· hangers. DE COMEBACK VAN MANCHESTER Stadjes als Huddersfield en steden als Manchester die tijdens de industr;ele revolutie waren opgekomen dankzij een grate arbeidersklasse, ontpopten zich ook als socialistische bolwerken. Toen in 1979 een conservatieve regering aan de macht kwam, ontbrandde er een ideologische strijd tussen de neoliberale landelijke overheid en de links georienteerde, door de Labourpartij overheerste noordelijke steden. In het midden van de jaren tachtig gooide het gemeentebestuur van Manchester het roer eehter radicaal om. In plaats van zich te verzetten tegen de centrale averheid verzette Manchester de bakens en begon mee te werken met het landelijk beleid. Beleidsplannen (en opvatlingen) die ooit voor onmogelijk werden gehouden in een Labour-gemeenteraad - door de private sector geleide stadsantwikkeling, bezuinigingen ap de averheidsuitgaven en het stimuleren van ondernemerschap - werden opeens bespreekbaar. Het stadsbestuur had oak geen andere keus dan zich te voegen naar een nieuwe neoliberale, marktgeorienteerde agenda, want zander de financiele steun van de rijksoverheid kon de gemeente zelfs de basisvoorzieningen niet overeind houden. Een belangrijk element in deze nieuwe aanpak door het stadsbestuur van Manchester was het magelijk maken van publiek-private partnerschappen. Dit hield in dat projectontwikkelaars en het bedrijfsleven kapitaal investeerden in ruil vaar soepele regelgeving en dat nieuwe private samenwerkings-
verbanden die be last waren met de stadsvernieuwing zelfstandig besluiten konden nemen. ,--, In het stadsvernieuvv" Igsbeleid van de regeri ng-Thatcher was een centrale rol weggelegd voor de nieuwe Urban Development Corporations (UDC's). Deze waren sterk georienteerd op Amerikaanse modellen van stadsvernieuwing en hadden als doel om neoliberaal beleid op te leggen aan socialistische stadsbesturen. 'De UDC's waren de vlaggenschepen van Thatcher, door· trokken van minachting voor de efficiency en effectiviteit van plaatselijke overheden en er heilig van overtuigd dat de enige praktische aanpak van stedelijke prablemen erin bestond am de voorwaarden te scheppen waaronder de markt zijn werk kon doen' (Imrie & Thomas 1999, vii). Zoals hierna zal blijken, was de UDC van Manchester bijzonder succesvol in het initieren van een geest van ondernemerschap, ambitie en zelfyertrouwen, wat ertoe leidde dat de stad twee keer, weliswaar vergeefs, probeerde de Olympische Spelen binnen te halen, maar er wei in slaagde am gaststad te worden van de Gemenebestspelen van 2002.
HET HEDENDAAGSE MANCHESTER De textiel bracht Manchester de eerste golf van succes, maar populaire cultuur speelde een sleutelrol bij de meer recente wedergeboorte als een comeback city. Het landschap van Manchester wordt nag steeds gedomineerd door fabrieken en bedrijfsgebouwen, maar die krijgen nu een nieuwe bestemming als nachtclub, galerie, bedrijfsverzamelgebouw voor de cultuurindustrie of als museum of winkel. Er is geen sluitend verhaa! dat netjes samenvat hoe Manchester er weer bovenop kwam - het is geen roman, maar meer een veriameling korte verhalen. Sommige plekken, zoals Gay Village en het Northern Quarter, zijn voortgekomen uit burgerinitiatieven, het Millennium Quarter ontstond uit de nasleep van een bom,4 terwijl andere plekken, bijvoorbeeld Castlefield, er profijt van hadden dat ze deel uitmaakten van het gebied van de Central Manchester Development Corporation. Het gemeentebestuur komt de eer toe sommige aspecten hiervan te hebben gerealiseerd, terwijl andere elementen te danken zijn aan de inspanningen van een aantal vooruitziende ondernemers. DE ECONOMIE Vaak wordt de cultuurindustrie aangehaald als de mator van het succesverhaal van Manchester - en die heef! zeker een belangrijke rol gespeeld - maar de meer proza'lsche handel en de financiele sector vormen de kern van de economie van Manchester: er werken vijf keer zo vee I mensen als in de sector cultuur en media. Tach is die laatste sector wei degelijk van belang: er werken nu meer mensen in dan in de maakindustrie. De creatieve industrie en de cultuur- en mediasector krijgen binnenkort nog een oppepper met de verhuizing van een aanzienlijk aantal BBC-werknemers van Londen naar het grote, gloednieuwe Mediacity in Salford.' Daar worden volgend jaar vijf afdelingen van de BBC gevestigd die nu nog in Landen zitten. BBG-personeel dat al in Manchester zit, verhuist ook naar de nieuwe lacatie, waarmee het aantal mensen dat in het nieuwe centrum zal werken rand de 2300 lig!. Volgens de gemeente Salford' gaat Mediacity
2 Kirklees Econor:ic Development Service. 3 Rough Guide to Manchester, 2006. 4 Tijdens het EK voetbal van 1996 pleegde de IRA zijn grootste bomaanslag in Engeland, waarbij enorme schade werd aangericht aan hel winkelcentrum Arndale in Manchester. 5 Salford is een stad op zich, maar grenst tegenwoordig aan Manchester. 6 http://www.salford.gov. uk/l ivi ng/regenerati on! geograph i careas/q uaysrege i1Imed iac ityuk, htm.
101
'1,5 miljard pond bijdragen aan de economie van de regio, we,'kgelegenheid bieden voor 15,500 mensenen ruimte voor 11"· bedrijven in de creatieve sector en aanverwante bedrijfstakken', Aangezien het merendeel van de banen bij de BBG zullen worden ingenomen door degenen die uit Londen verhuizen, zal de impact op de bestaande. werkgelegenheid misschien niet zo groot zijn. Er is echter wei sprake van een belangrijke symbolische verschuiving, omdat de media en de
cultuurindustrie hierdoor enigszins uit de wurggreep komen die de hoofdstad Londen van oudsher op deze sector heeft. Het idee dat je 'am het te maken' naar Londen moet, kon wei eens in het tegendeel verkeren. Of andere steden in de regia oak daadwerkelijk profijt zullen hebben van deze geografische herschikking is echter zeer twijfelachtig. Manchester heeft veel baat gehad bij een door de overheid gefinancierd steunpunt voor de cultuurindustrie - de Cultural Industries Development Service (CIDS), die gevestigd is in het Northern Quarter. Deze instelling zorgt voar informatie en organiseert workshops en netwerkbijeenkomsten voor de culturele sector. De CIDS wordt echter binnenkort opgeheven en zal worden opgevolgd door een instelling in Mediacity die North West Vision gaat heten en die zich gaat richten op de sectoren media en nieuwe media. Het gevaar bestaat dat hierdoor de focus, aandacht en financiering zullen verschuiven van het Northern Quarter en de popcultuurindustrie naar de sectoren film en media, in reactie op de verhuizing van de BBC-afdelingen. Manchester ziet zichzelf steeds meer als een grote internationale stad die een goed vestigingsklimaat te bieden heeft aan hightechbedrijven en een hoogopgeleide beroepsbevolking. In een openbaar debat over Manchester versus Liverpool (zo'n vijftien jaar geleden) waren twee zeer bekende
vanwege de reputatie van de stad. De gemeente, marketing- en toerisme· bureaus hebben zwaarr'beelden van die popcultuur geleund am Manchester te promatb,,, Een essentieel stukje van de popculturele
legpuzzel van Manchester was Factory Records en de visie van de baas van dat label, Tony Wilson. Die is onsterfelijk gemaakt met de film 24 Hour Party People en zijn ral als cultureel impresario is van cruciaal belang geweest bij de wederopstanding van Manchester. Wilson was de man die een aantal baanbrekende groepen bij zijn label betrok en ze promootte en zo een wereldberoemd platenlabel en een aantal zeer vernieuwende plekken voor
popcultuur in de stad vestigde - met name de nachtclub Ha<;ienda en de Dry Bar in het Northern Quarter. Die gebouwen waren hun tijd ver vooruit en legden de grondslag voor een later veel nagevolgde stedelijke esthetiek. Factory stond bekend om de vooruitstrevende ontwerpen, niet aileen als het ging om het opdracht geven tot avant-gardearchitectuur, maar oak bij het grafisch antwerp van platenhoezen, flyers en ander promatiemateriaal.
Factory Records heeft een belangrijke rol gespeeld bij het opzetten van een infrastructuur voor popmuziek in Manchester, waardoor zich een muziekindustrie kon ontwikkelen en een uittocht naar Landen werd voorkomen.
Wilson nam ook het initiatief voor een jaarlijkse conferentie in Manchester van de muziekindustrie, 'In the City', die een groot succes is gebleken en deelnemers aantrekt uit de wereldwijde muziekindustrie.
De legendarische status van het popculturele erfgoed van de stad is zo groat dat er al grate speelfilms over zijn gemaakt, er rondleidingen zijn over
popcultuur door de stad en er een aanzienlijk aantal boeken en tentoonstellingen aan het onderwerp is gewijd. Peter Saville, een van de belangrijkste grafische ontwerpers bij Factory Records, is benoemd tot 'creatief directeur'
vrijbuiters uit beide steden - de eigenaar van Factory Records en journalist
van Manchester. Hij is de bedenker van de slogan 'Manchester.Modern.Original'.
Tony Wilson en de sociabele linkse leider van de Liverpoolse gemeenteraad Derek Hatton - zeer helder over wat de reden was voar de wederopleving van Manchester en de eerdere duikvlucht van Liverpool: de aanwezigheid van
volgende uitspraak van Saville: 'Manchester hoeft niet meer te concurreren
een internationale luchthaven. Manchester had zichzelf gepositioneerd als
Het uitbundige zelfvertrouwen van Manchester blijkt oak duidelijk uit de met Liverpool en Sheffield, maar moet zich nu meten met Bilbao, Barcelona, Lille en San Diego.'
de belangrijkste luchthaven van het Noorden dankzij het massatoerisme van DE 'LOOK-AND-FEEt: VAN DE STAD
de jaren zestig en daarna, en was een groat succes geworden. De luchthaven had voor Manchester niet aileen symboolstatus, maar was oak een geavan-
Manchester is geen mooie stad in de gebruikelijke zin van het woord.
ceerde netwerkhub die hightechbedrijven aantrok en tekenend was voor de ambities van Manchester. Er zijn natuurlijk allerlei factoren die hebben
Er is geen meerwaarde in de vorm van een statige rivier, weelderige parken of verbluffende architectuur. Wei is er een overvloed aan kenmerken van een
geleid tot respectievelijk het succes van Manchester en de neergang van Liverpool, maar Wi'lson en Hatton hadden wei degelijk een punt met hun
noordelijke, vaormalige industriestad: negentiende-eeuwse fabrieken en pakhuizen, een wirwar van gigantische schoorstenen, kinderhoofdjes, spoorbruggen en kana len, Het is een geluk voor Manchester dat veel van de gebouwen er nog staan. De oude ruimten van de textielstad zijn van groat belang geweest voor de vorming van het nieuwe Manchester, omdat ze
luchthaventheorie - het hebben van een grote internationale luchthaven is een duidelijk statement over de ambities en het potentieel van een stad.
HET BELANG VAN POPCULTUUR Een belangrijk element bij de wederopstanding van Manchester heeft te maken met popcultuur van de stad. Joy Division, The Smiths, The Happy
met veel verbeeldingskracht een nieuwe bestemming hebben gekregen. De impressionistische schilder Adolphe Valette en zijn leerling L.S. Lowry hebben de schoonheid van deze alledaagse ruimten vastgelegd in hun schil-
Mondays en Oasis (en nag een aantal groepen en artiesten) zijn allemaal
derijen van de industriele gebouwen en fabriekscomplexen van Manchester. 7
bands met een krachtige identiteit, vaak nauw verbonden met Manchester,
Vijftig jaar na hen, toen de gebouwen er verlaten bij lagen en in de hoogste staat van bouwvalligheid verkeerden, gebruikten plaatselijke bands
en ze hebben fans over de hele wereld. De aanwezigheid van deze groepen heeft grate aantallen mensen naar de stad gelokt. Studenten kiezen graag voor Manchester vanwege de popcultuur en paptoeristen stromen toe
7 Yom iTl€er i'lfarmat!v8 over kunstzinnige afbeeldingen van het landschap van Manchester zie: http://www.manchester_ ga Ileries.org/whats-onl perma nent -ga Ileries! modern-ga II eri es/lowryand-valette/.
die ruimten om inspiratie op te doen. Joy Division en andere groepen van Factory Records, maar ook 'c!ubbers' maakten er gebruik van, am er te
103
repeteren, erom te treuren en erte feesten. Deze industrlele overblijfselen waren niet aileen bruikbaar vanwege hun poeV---\le kenmerken, maar vormden oak een kant-en-klare industriele chh.- coen de stad in de jaren tachtig en daarna aan de wederopleving begon, Met de New Yorkse wijk SoHo als voorbeeld bleken de kale bakstenen, stalen spanten en forse ruirnten betrekkelijk gemakkelijk te kunnen worden omgebouwd tot spannende woon- en vrijetijdsruimten. In een stad waar nooit echt sprake was geweest van 'wonen in het centrum' konden deze gebouwen worden hergebruikt voor nieuwe appartementen in de vorm van lofts (eind jaren tachtig woonden er ongeveer 1000 mensen in het centrum van Manchester; tegen 2005 waren dat er aI15,000, voornamelijk welvarende werknemers in de kenniseconomie). Textielfabrieken en pakhuizen kregen een nieuwe bestemming als huisvesting voor kleine bedrijven. Diverse voarmalige textielruimten in Manchester zUn nu in gebruik door de zich nag steeds uitbreidende culturele en creatieve industrie van de stad. Oak zijn er vaak nieuwe vormen van vrijetijdsruimten mee gevormd: bars, clubs en restaurants. Twee van de meest geslaagde herontwikkelde gebieden in Manchesterhet Northern Quarter en Cas!lefield - hebben volop gebruikgemaak! van de Dude industriele ruimten. Historie en continuHeit zijn nag voelbaar in de inventieve hedendaagse antwikkeling van deze plekken. In de jaren zeventig was het verval hier vergevorderd, maar de vooruitziende blik van een handjevol mensen wist het tij te keren, We zullen ons op deze gebieden concentreren om enkele kernaspecten van de wederopleving van Manchester te illustreren. De twee gebieden hebben ieder een eigen geschiedenis van wederopleving, Het Northern Quarter werd nieuw leven ingeblazen door burgerinitiatieven, terwijl Castlefield voornamelijk is ontwikkeld door initiatieven van bovenaf. HET NORTHERN QUARTER - 'INFORMELE' STADSVERNIEUWING Het gebied dat nu bekendstaat als het Northern Quarter was eens een bloeiende wijk met bedrijven, woningen en recreatieruimte, die in de jaren zeventig ernstig in verval raakte, Toch bleek het gebied door zijn cen!rale ligging en de vele leegstaande gebouwen met betrekkelijk lage huren ' aantrekkelijk voor mensen in Manchesters bloeiende popcultuufscene. Sommigen maakten van hun hobby's en passies hun werk en in het Northern Quarter on!stond'een nieuwe infras!ruc!uur rond deze popcultuur. In de diverse muziekscenes van Manchester in de jaren zeventig bloeiden allerlei ondernemingen rond de popcultuur op, wat ertoe leidde dat het Northern Quarter in bezit werd genomen door gelijkgestemde vernieuwers, De belangrijkste muziekscenes in die tijd waren de punk en de 'northern soul'. Punk inspireerde de jeugd van Manchester tot het scheppen van een eigen culturele infrastructuur als reactie op de mainstream, die niets interessants te bieden had, Uit de doe-het-zelfmentaliteit van punk kwam niet aileen een heel scala van ondernemersactiviteiten voort, maar ook een unieke culturele identiteit voor de stad (zie Milestone 1996), Ook de northernsoul scene van de jaren zeventig leidde tot een duidelijke clubcuJtuur, waarin de 'cultus van de dj' kon opkomen, zeldzame platen
werden verhandeld en aJlerlei andere daaraan verwante ondernemersactiviteiten plaatsvondr-----.\ Het eerste gebouw \, .• betekenis dat openging in het Northern Quarter was Affleck's Palace, in 1981. Het bestaat uit kleine. marktkraamachtige eenheden die worden verhuurd aan verkopers van klassieke kleding, kleding van plaatselijke onafhankelijke modeontwerpers, elpees en allerlei andere artikelen voor de mark! van de popcultuur, Het is een toeristische trekpleister van de jeugdcultuur en heeft een sleutelrol gespeeld bij de ontwikkeling van andere culturele bedrijvigheid in de stad, Omdat er goedkope ruimten voor karte tijd te huur waren, in de binnenstad, lagen de aanloopkosten voar nieuwe bedrijfjes veel lager dan gemiddeld, Het werken in een gebouw waar nog veel meer bedrijfjes zaten die zich op de jeugd richtlen, bood geweldige mogelijkheden tot netwerken en het delen van bepaalde faciliteiten, De periode waarin Affleck's Palace openging, viel samen met het 'Enterprise Allowance Scheme' (EAS) van de regering Thatcher. Deze regeling was ontworpen am de geest van ondernemerschap in Groot-Brittannie te stimuleren en mensen 'uit de WW' te krijgen, Het idee was dat mensen vijftig pond per week boven op hun werkloosheidsuitkering kregen als ze een bedrijfje begonnen, Dat bleek aan!rekkelijk voor de mensen die actief waren in de popcultuur in Manchester. Door de lage aanloopkosten en de EAS-stimulans werd Affleck's een broedplaa!s voor ondernemingen en een aantal culturele bedrijfjes die waren begonnen als kraampjes in Affleck's Palace groeide door en verhuisde naargrotere ruimten in het Northern Quarter en daarbuiten. Het Northern Quarter is nu stevig gevestigd als een levendige culturele wijk. Er zijn enkele alternatieve winkelruimten voor voornamelijk populaire muziek en alternatieve mode, maar ook hippe bars en nachtclubs en bedrijfsruimten voor culturele ondernemingen (voornamelijk gericht op muziek, mode, grafisch antwerp' en nieuwe media). De wijk is ook in trek als alternatieve woonwijk vanwege de vele victoriaanse gebouwen uit de textieltijd die tot woningen zijn verbouwd. Hoewel het stadsbestuur in de afgelopen jaren de cultuurindustrie in het Northern Quarter wei heeft ondersteund, is hier duidelijk sprake van een heropleving van het gebied dankzij de inspanningen van de ondernemers in de popcultuur die in de wijk hebben geTnvesteerd toen nog niemand er de potentie van inzag, Het Northern Quarter is een belangrijke aanwinst voor de cu!turele infrastructuur van Manchester en is nu een erkend alternatief, kosmopolitisch en cultureel stadsdeel waar vee I culturele vernieuwing plaatsvindt. CASTLEFIELD - 'FORMELE' STADSVERNIEUWING . Aan de andere kant van de stad ligt Castlefield, een gebied dat als eerste ter wereld de status van 'stedelijk erfgoedpark' kreeg toegekend vanwege de overvloed aan goed bewaard gebleven industriele gebouwen, kanalen en oude spoorbruggen, Castlefield is een succesverhaal gebleken als het gaat om stadsvernieuwing, in een combinatie van historische industriele gebouwen en infrastructuur met spannende hedendaagse architectuur. Met zijn gesJaagde mix van woningbouw, werkruimten voor de kenniseconomie en faciliteiten voor cultuur en vrijetijdsbesteding is het aan het water gelegen Castlefield in de zomermaanden het strand van Manchester. Dankzij de grote
I
Eli
~ ~ ~
:.!tl
ffi Q
~ ~
105
II>- Manchester, 2006.
Het Urbisgebouw, het nieuwe stedelijke cultuurcentrum naast het oude gebouw van de katoendrukkerij, In juni 1996 is hier een bom van de IRA ontploft, waarbij meer dan 200 mensen gewond raakten en de structuur van het grootste winkelcel"ltrum van de stad werd opengeretel"l. Foto Stefan Boness/Pal"los
gerenoveerd. Foto Stefan Boness/Panos Park van de innovatieve projectontwikkeiaar Urban Splash aan de Langworthy Road in Salford, waar
~ i
~
I ~
m
t::. Manchester, 1921. Katoenbalen in de kranen van het scheepskanaai bij het Trafford Park. Foto Manchester Archives and local Studies
r> Manchester, april 1945. Reclamebrochure voor Trafford Park: Leren en het leuk vinden. Het opleiden van jongeren in de katoenweefindustrie. Manchester Archives and local Studies
t::. Manchester, 1929. luchtfoto van Salford, Pendleton.Omgeving Hankinsonstraat. Fete Allied Newspaper ltdl
openbare ruimten, waaronder een arena voor openluchtevenementen, vindt er elk jaar in Castlefield een aantal festivals pl(~De heropleving van Castlefield is in niet geringe mate te danken aan het feit dat het deel uitmaakt van het werkterrein van de Central Manchester Development Corporation. Toch zou een aantal gebouwen die nu als historisch belangrijk gelden zijn neergehaald als de rijke bookmaker Jim Ramsboltom niet de vooruitziende blik had gehad om enkele historische panden op te kopen die op de nominatie stonden om te worden gesloopt. De Central Manchester Development Corporation (CMDC) heef! bestaan van 1988 tot 1996 en had als opdracht het herontwikkelen van een strook in het stadscentrum die liep van Piccadilly (achter het centraal station) tot en met Castlefield, helemaallangs het kanaai. De aanwezigheid van het kanaal was een duidelijk voordeel, evenals het grote aantal aantrekkelijke victoriaanse gebouwen, Het idee was am de wonlngbouw een impuls te geven en tevens bedrijfsruimten te creeren voar de financie!e en zake!ijke dienstver!ening, in plaats van voor productiebedrijven of andere traditionele bedrijfstakken. Dat was een gemakkelijke taak voor de CMDC, want het gebied besloeg een uitstekend gelegen deel van het stadscentrum en er stonden al vee I aantrekkelijke gebouwen. Ook sociale uitsluiting speelde geen rol, aangezien het gebied geen a! bestaande woongemeenschappen kende. De CMDC wordt vaak aangehaald als een van de meest geslaagde ontwikke!ingscarporaties. !n een overheidsrapport8 over successen en mis!ukkingen van UDC's werd Manchesters CMDC geprezen vanwege het vermogen om 'een goede verstandhouding te bewerkstelligen met andere plaatselijke belanghebbenden, niet in de laatste plaats met de plaatselijke overheden'. Toch plaatst het rapport ook kritische kanttekeningen bij de gerichtheid op de ontwikkeling via onroerendgoedbeleid en doet het de aanbeveling dat toekomstige organisaties prioriteit moeten geven aan maatschappelijke inbedding en dat plaatselijke gemeenschappen binnen de grenzen van de voar vernieuwing aangewezen projectgebieden moeten va!len.
HET NIET-HEROPGELEEFDE MANCHESTER Er zijn nog steeds enkele minder aangename overblljfselen van de textielstad in de!en van Manchester waarover minder vaak gesproken wordt. Er zijn nog steeds sloppenwijken, enclaves van bittere armoe en delen van hel grondgebied Waar van stadsvernieuwing geen sprake is. Manchester lijkt met name een eigen Noord-~uiddeling te hebben. Wie vanujt het populaire Northern Quarter tien minuten in noordelijke richting loopt, komt langs de wijken Miles Platting, Newton Heath en Harpurhey. Uit de economische statistieken van het stadsbestuur blijken enkele alarmerende cijfers. Manchester bekleedt de vierde plaats op de lijst van steden met de meeste achterstandswijken in Engeland 9 en het aantal inwoners dat afhankelijk is van een werkloosheids- of arbeidsangeschiktheidsuitkering ligt veel hager dan het landelijk gemiddelde (20,7% tegenover landelijk 13,5%), We moeten dan ook niet al te hard juichen over de reikwijdte van het nieuwe Manchester en de nieuwe economie; dat gevoel wordt niet algemeen gedeeld door aile inwoners van de stad, waar zich enke!e van de ergste achterstandswijken van het Verenigd Koninkrijk bevinden. De fabrieksgebouwen van de wijk Ancoats kunnen dan wei zijn aangewezen als 'werelderfgoed', maar daar kopen de
bewoners van de nabijgelegen wijken van sociale woningbouw weinig voor. De vaste bewoners van-' gebied voelen zich volledig bUitengesloten en vergeten bij de inspanningen on, net gebied een nieuw image te geven als 'Ancoats Urban Village' tijdens de meest recente golf van onroerendgoedspeculatie. 1o Menig stadsbestuur lijkt met gretigheid de adviezen van Richard Florida te willen volgen om de 'creatieve klasse' aan te trekken. Het prioriteit geven aan die creatieve klasse gaat echter ten koste van degenen die niet beschikken over de scholing en het maatschappelijke en culturele kapitaal om zich bij die klasse te voegen.
OVERIGE ASPECTEN VAN DE INFRASTRUCTUUR VOOR CULTUUR EN VRIJETIJDSBESTEDING IN MANCHESTER Op sportgebied heef! Manchester een goede reputatie en een stevige infrastructuur. De voetbalclub Manchester United is het meest succesvolle merk ter wereld en met de voortdurende aandacht voor sport als een katalysator voor stadsvernieuwing 'verdiende' de stad het organiseren van de Gemenebestspelen van 2002. Dat evenement werd alom beschouwd als een succes en leidde tot positieve aandacht in de media en tol verhalen die de imagoverbetering van de stad bevestigden. Een blijvend resultaat van de Spelen was de aandacht voor de herontwikkeling van Oost Manchester met het nieuwgebouwde stadioncomplex Sportcity als middelpunt. Het stadsbestuur heeft een grate rol gespeeld in het stimuleren van het wonen in de binnenstad van Manchester als een manier om de stad levendiger te maken. Die strategie is zeer succesvol gebleken, want het stadscentrum is nu overspoeld met nieuwe stedelijke woningbouwprojecten, hijskranen en bouwputten. Door de recente recessie (maar ook door het te grote aanbod) is de prUs van onroerend goed in het stadscentrum echter sterk gedaald. De instroom van stadsbewoners ging gepaard met een sterke uitbreiding van de infrastructuur voor vrijetijdsbesteding. Het stadsbestuur heef! de stad ook gepromoot als een '24-uursstad' en Manchester staat dan ook bekend als een plek om te genieten. Door de renovatie van de kana len en grachten heef! zich een cafecultuur in Europese slijl ontwikkeld, voor zover het weer dat toelaat. Ook vindt er elk jaar een aantal grote festivals plaats. Wat winkels betref! is Manchester een belangrijk centrum. Hoewel de komst van hel megawinkelcentrum Trafford Centre iets builen de stad niet echt helpt J heeft Manchester een sterke 'alternatieve' winkel branche, voarnamelijk gegroepeerd in het Northern Quarter en als een cluster betere winkels in het Millennium Quarter. De overige elementen van het wederopgeleefde Manchester bestaan uit een reeks culturele instellingen als de Bridgewater Hall, de hernieuwde City Art Gallery, URBIS - het 'museum van de modern stad' ~ en het Museum of Science and Industry. De universiteiten spelen een belangrijke rol in de cultuur en de economie van de stad. Manchester heeft de meeste studenten van aile Europese steden. ICONEN Manchester is gezegend met een overvloed aan iconen en die vormen de spi! van het succes als een comeback city. De voormalige textielgebouwen zijn boegbeelden en sommige fabrieken en pakhuizen zijn van grote historische
8 Regeneration Resesrch
Summary nr. 18, 1998. 9 Manchester City Council,
Manchester Economic Factsheet, januari 2009. 10 Voer een gedetailleerd sociologisch onderzoek naar de maatschappelijke u itsl uiting die de vaste
bewoners var. de wijk Ancoats ervaren, zie: Karn 2007.
~
~
:::ll ~
i
ffi §
~
III
waarde. Aangezien Manchester de eerste industriestad ter wereld was, is het niet meer dan logisch dat sommige bedrij'-' 'nden de oudste van een bepaald type zijn. De wijk Ancoats is uitgeroeperl tot werelderfgoed juist vanwege de talrijke, zeer oude historische textielgebouwen. Manchester heef! het geluk dat deze gebouwen niet aileen op esthetisch vlak aanspreken, maar ook kunnen worden hergebruikt om tegemoet te komen aan de Eisen van hedendaagse vormen van werken en wonen. Oude fabrieken en pakhuizen kunnen worden verbouwd tot woon- en werkruimten, iets wat met een staalfabriek of een kolenmijn nu eenmaal niet kan. Een belangrijk aspect van de erfenis van de textielstad is het feit dat deze gebouwen kunnen worden hergebruikt. Er staan ook een enkele hedendaagsegebouwen die als boegbeelden kunnen worden aangemerkt: URBIS, de Beetham Hilton tower en het nabijgelegen Lowry Centre en het Imperial War Museum. AI deze gebouwen zijn onderscheiden met architectuurprijzen. Oak Affleck's Palace is een iconisch pand, evenals de Ha<;ienda nachtclub (inmiddels afgebroken om plaats te maken voor een woningbouwproject met de naam ... je raadt het nooit: de Ha<;ienda). Er is heel wat gediscussieerd in Manchester over de vraag of het er nu wei of niet toe doet dat het oorspronkelijke gebouw er niet meer staat. De popcultuur is het belangrijkste boegbeeld en waardevolste culturele bezit van Manchester. Veel van de vernieuwing in de stad is aan het exploiteren van die popcultuur te danken. Zo gebruikt Urban Splash, het onderscheiden imperium voor de ontwikkeling van onroerend goed, de esthetiek van de Manchester popcultuur bij het ontwerpen van gebouwen en in zijn marketing image. De industriele chic die voor het eerst werd toegepast door Factory Records in de door Ben Kelly ontworpen nachtclub Ha<;ienda en in de Dry Bar in Oldham Street, hebben op ontwerpgebied een precedent geschapen dat veel navolging heef! gekregen bij hergebruik van textielgebouwen. Directeur Tom Bloxham van Urban Splash is zijn loopbaan begonnen met het verkopen van posters in een kraampje in Affleck's Palace, om daarmee zijn studie te betalen. Later began hij de veronachtzaamde . gebouwen van de textielstad op te kopen, omdat hij zag dat ze niet aileen schoonheid maar ook zakelijk potentieel bezaten. Zijn bedrijf is ervoor verantwoordelijk dat het wonen in de stad weer als modieus en stijlvol wordt gezien en nu voeren ze projecten uit in heel het Verenigd Koninkrijk. Tom Bloxham heef! een koninklijke onderscheiding gekregen (de MBE) en is voorzitter van de North West Arts Board. We zien hier een bekend patroon opctoemen in Man'chester: mensen die eens deel uitmaakten van de underground van de popcultuur bekleden nu sleutelposities bij het bepalen van de aanblik en de toekomst van de stad. COMEBACK CITY HUDDERSFIELD Huddersfield lig! in de Metropolitan Borough Kirklees in het graafschap Yorkshire. Het district Kirklees beslaat een dichtbebouwde stedelijk cluster niet ver van Bradford (18 km), Manchester (45 km), Leeds (30 km) en Sheffield (45 km). Met 130.000 inwoners is Huddersfield het bestuurlijke centrum van Kirklees, en de grootste gemeente van het district. Ais voormalige wolstad heef! Huddersfield zware klappen gekregen tijdens de industriele herstructurering van de jaren tachtig. Vanaf begin jaren negentig
is er een aantal stadsvernieuwi ngsprogramma's uitgevoerd, waarbij Huddersfield de sociaal-ecor-----·'jsche neergang heeft aangepakt met een heel scala aan innovatieve VOrITIc:ll van stadsvernieuwingsbeleid. De gemeente heeft zich gericht op het verbeteren van de stedelijke omgeving, heeft geprobeerd om voormalige bedrijfsgebouwen geschikt te maken voor nieuwe bestemmingen en de economische basis nieuw leven in te blazen. Dit beleid werd ontwikkeld door middel van integratieve samenwerkingsverbanden tussen private en publieke partijen. Hoewel er successen zijn geboekt, vormt de reeente omslag in het klimaat van de wereldeeonomie een bedreiging voor de heropleving van Huddersfield. HET HERSTEL VAN HUDDERSFIELD EN EEN VERNIEUWEND BESTUUR De plaatselijke bestuurswisseling eind jaren tachtig was een mijlpaal in de stadsvernieuwing van Huddersfield. Het voorgaande bestuur van Kirklees was te veel naar binnen gekeerd geweesten had niet de dynamische energie kunnen opbrengen die nodig was om het stadsvernieuwingsbeleid uit te voeren. Het werd dan ook beschouwd als een van de zwakste besturen van het land (Woods & Taylor 2004). De komst van de vernieuwingsgerichte John Harman als leider van de Labour Groep en van de energieke Robert Hughes als Chief Executive ll in 1989 betekende een fris en enthousiast nieuw begin voor het plaatselijk bestuur. Dienstverlening en het samenbrengen van verschillende private en publieke partijen en welzijnsinstellingen in het stadsvernieuwingsproces vormen de belangrijkste pUlers onder deze nieuwe aanpak. Een eerste succes werd geboekt met de samenwerking tussen het gemeentebestuur, de Huddersfield Town Football Club en de Huddersfield Giants Rugby League Club. Deze vroege samenwerking leidde tot de bouw van het multifunctionele McAlpine sportstadion (nu Galpharm Stadium) van veertig miljoen pond, dat in 1994 werd geopend. Het Galpharm Stadium is van een monumentaal ontwerp en vanwege de vernieuwende censtructie werd het in 1995 door het Royal Institute of British Architects uitgeroepen tot 'Best Building of the Year'. Het bouwwerk staat in hoog aanzien bij de plaatselijke bewoners, die er trots op zijn dat dit ontwerp werd gebruikt als voorbeeld voor het Olympisch Stadion in Sydney. DE ROL VAN CREATIVITEIT De meest vernieuwende aspecten van het nieuwe bestuur waren ongetwijfeld het op de culturele sector gerichte stadsvernieuwingsbeleid en de doelstelling am de industriele basis van de stad te vernieuwen en te diversifieren door het ontwikkelen en ondersteunen van nieuwe, niet-traditionele economische sectoren. Burgerinitiatieven en een op integratie en participatie gericht beleid speelden een belangrijke rol bij het ten uitvoer brengen van deze strategieen. In 1991 werd Cultural Industries in Kirklees (CIK) opgericht, een plaatselijk bureau dat tot taak had om het potentieel voor een op de cultuursector gericht stadsvernieuwingsbeleid in Kirklees te onderzoeken. De CI K produceerde een rapport van tachtig pagina's met de titel 'Een kans am mee te deen: het potentieel van de cultuurindustrie en plaatselijke kunstnijverheid voer de maatschappelijke en eeenomisehe
11 Or;geVE'Br: gpr:1eente-
secretaris.
~~~~~~~
113
vernieuwi ng van Kirklees' .12 Dit rapport bevatte vijftig aanbevel i ngen voor het aanwenden van cultuur als motor van econr~~ ;che groei met mogelijke positieve effecten op andere economische sectort::n en op de doelstellingen voor de vernieuwing van de omgeving. Het rapport werd gunstig ontvangen door de gemeente en de bevindingen van de CIK vormden de basis voor het formuleren van een strategie voor het stadsvernieuwingsbeleid. De gemeente diende met succes het plan 'Huddersfield Challenge' in bij de landelijke overheid en ontving ruim twaalf miljoen pond uit het landelijke Single Regeneration Budget, dat in 1994 was opgeze!. Er werd een plaatselijk ontwikkelingsbureau opgezet, Huddersfield Pride Ltd, am het programma in 1995 uit te voeren. Kirklees werkte oak nauw samen met Charles Landry en Franco Bianchini om de aanbevelingen van de CIK te realiseren en te komen tot een nieuwe culturele strategie voor het district. Oat resulteerde in de strategienota Made in Kirklees, a cultural policy for Kirklees, die voorna~ melijk was gebaseerd op het boek The Creative City van Landry en Bianchini uit 1995. De nieuwe voortvarende aanpak van de gemeente, gecambineerd met innovatief ondernemerschap, overheidsfinanciering en strategische samenwerking met academici, publieke en private organisaties en met het algemene publiek leidde in 1994-1995 tot de opening van het eerste gebouw van het Kirklees Media Centre. HET 'CREATIVE TOWN INITIATIVE' Na de positieve ervaring met het Media Centre wilde Huddersfield het creatieve stadsvernieuwingsbeleid versterken met het 'Creative Town Initia~ tive' (CTI) en daartoe werd in 1995 gezocht naarfinancieringsmogelijkheden via de Europese Unie. Dit initiatief had tot doel 'am van Huddersfield binnen een periode van vijf tot zeven jaar een plaats te maken waar getalenteerde individuen zich daadwerkelijk kunnen ontplooien en de gelegenheid krijgen am concepten en producten tot ontwikkeling te brengen en daarmee Huddersfield te helpen een stad te worden die welvaart creeert'.13 Het CTI van Huddersfie!d won een door de Europese commissie uitgeschreven Europese Urban Pilot~prijsvraag, waaraan 500 steden deelnamen en die bedoeld was om te bepaien wat de meest vernieuwende steden in Europa waren. De op de culturele sector gerichte stadsvernieuwingsstrategie van Huddersfield werd beloond met drie miljoen euro. Het oorspronkelijk idee voar het CTI was ontstaan in gesprekken van het stadsbestuur met Charles Landry. Tot eind jaren tachtig was het potentieel van culturele activiteiten om het leven in de stad te verbeteren en te verrijken en de economische activiteiten te diversifieren en nieuw leven in te blazen door stedelijke beleidsmakers grotendeels genegeerd en niet benu!. Het werk van Landry over de rol van cultuur bij stadsvernieuwing als middel om de dynamische energie van de creatieve industrie aan te wenden voar andere sectoren van de plaatselijke economie bleek van grote invloed en sloot bijzonder goed aan bij nieuwe beleidslijnen over stadsuitbreiding in die tijd. Hij baseert zijn aanbevelingen op de veronderstelling dat culturele identiteiten, creativiteit en diversiteit van levensstijlen onontbeerlijke voorwaarden zijn om te komen tot vernieuwing op het gebied van de economie, de gemeenschap en het milieu. Landry kwam met een cyclus van stedelijke creativiteit in vijf stadia (Landry 2000). Deze stadia zijn,
Het versterken van het vermogen van de stad am fdeeen te genereren
12 'A Chance to Partici-
Om een creatieve g ,enschap te bouwen, moeten we de onderliggende krachten en voorwaC.llUen doorgronden waardoor vernieuwende ideeen, dynamische zakenstrategieen, artistieke productie en nieuwe kennis tot stand komen. Hoe kunnen we crea!ieve activiteit toegankelijk maken voor grate delen van de plaatselijke bevolking7 In Huddersfield betekende dit een mentaliteitsverandering bij de inwoners. Er werden workshops, lezingen en tentoonstellingen georganiseerd met als doel het op gang brengen van zelfbespiegeling en discussie onder de bewoners over heden en toekomst van Huddersfield en zo op nieuwe ideeen te komen over de stadsvernieuwing.
pate: the Potential of Cultural Industries and Community Arts in the Social and Economic Regeneration of Kirklees', eIK,1991. 13 http://ec.europa.eu/ regiona Lpo Iicy/u rban2/.
Ideeen verwerkelijken
Mensen die vernieuwende ideeen willen verwerkelijken, moeten toegang hebben tot financi;;le middelen, infrastructuren, ondersteunende diensten en netwerken. Om het ontstaan van nieuwe bedrijven aan te moedigen, moet in die behoefte worden voorzien in een relatief risicovrije omgeving waarin mensen worden behoed voor het falen van hun onderneming. In Huddersfield werden 'broedplaatsen' ontwikkeld, er werden bescheiden subsidies en leningen beschikbaar gesteld voor vernieuwende ideeen en gratis kantoorruimte voor startende ondernemers. Deze bedrijfjes kregen ook de steun van mentors en ervaren managers. De broedplaatsen bleken een groot succes en er kwamen vijftig nieuwe bedrijven van de grand, de meeste in de media-industrie. Netwerken en het laten rondgaan van ideeen
Om een gemeenschap tot stand te brengen, moeten idee;;n worden gedeeld en uitgewisseld en moeten er partnerschappen en samenwerkingsverbanden worden gesmeed. In Huddersfield werd elk jaar de stand van zaken in de plaatselijke creatieve economie geevalueerd en er werd een database opgezet van de creatieve bedrijven, hun amvang en hun handelspartners. Ook werden er netwerkevenementen gehouden waar mensen hun ideeen konden presenteren en met anderen uitwisselen. Het verschaffen van platforms voor verwezenlJjking
Bedrijven hebben fysieke infrastructuur nodig zoals presentatieruimten, productieruimten en kantoren. Moderne, kennisintensieve, creatieve bedrijven stellen hoge eisen aan IT~voorzieningen. Vaak hebben begin~ nende bedrijven niet veel geld om te investeren en hebben ze behoefte aan betaalbare ruimten en diensten. Onderdee! van de strategie van het CTI was dan ook de uitbreiding van het bestaande Mediacentrum met ruimten voor de creatieve ondernemers. Het opbouwen van klantenkringen en markten
Een geslaagde economische uitwisseling kan aileen ontstaan in situaties van een evenwichtige vraag en aanbod. Het versterken van plaatselijke economische bedrijvigheid op basis van creativiteit betekent het scheppen van plaatselijke vraag en het aanboren van al bestaande markten. Een sterke markt voor creatieve producten zal uiteindelijk andere partijen aansporen om mee te gaan doen en zo de creatieve economische basis te verbreden. Daarmee wordt de stedelijke creatieve cyclus gesloten in een zichzelf versterkend proces. In Huddersfield kreeg de creatieve sector trainingen aangeboden in marketing~ en verkooptechnieken (zie oak Wood 2003).
o
~
"
u
0
§ ~
;l ~
l15
Het CTI voorzag ook in de opzet van een 'Creative Quarter' in een blok vervallen gebouwen rond de al bestaande dr·-, van het Media Centre van Kirk1ees, in de hoop dat door het samenbrer1 5Cn van creatieve mensen, innovatieve kantoorruimten, netwerkfaci1iteiten en marketingdiensten een kritische massa zou ontstaan met een aanzuigende werking op talent van buiten.
116
HET MEDIA CENTRE Het Media Centre vormt het creatieve knooppunt in een cluster gebouwen in de buur! van de oude markt en het station, in het hart van Huddersfield op slechts 25 minuten per trein van Leeds en Manchester. Het centrum heeft van aile kanten lof gekregen voor de geslaagde ondersteuning Van niettraditionele economische bedrijvigheid en het dient als voorbeeld voor op cu1tuur gerichte stadsvernieuwingsp1annen in binnen- en buiten1and. Het idee voor een mediacentrum kwam voor! uit het CI K-plan 'Een kans am mee te doen', waarin de noodzaak werd herkend van het opzetten van zowel een harde a1s een zachte infrastructuur ter ondersteuning van een netwerk van bedrijven in Huddersfield in de kunsten-, media- en creatieve sector. Hoewel het als een zeer riskant plan werd gezien, werd het idee opgepakt door de Dienst voor Economische Ontwikkeling van het district Kirklees. Sterk beInv10ed door de 'creatieve cyclus' van Landry, nam het Media Centre diens begrippenkader tot bedrijfsfilosofie en herformuleerde de vijf stadia van het proces als Verbeelding, Creatie, Verbinding, Ontwikkeling en Inspiratie. Het centrum werd in 1995 geopend. In dit eerste stadium ging het nog maar om een relatief klein onderkomen in een gedeeltelijk verbouwd pakhuis aan Northumberland Street. Meteen vanaf het begin kwamen veel bedrijfjes op het Media Centre af en ontstanden er geslaagde en groeiende ondernemingen die een nieuwe economische dynamiek op gang brachten. Door het succes van deze opzet kon het Media Centre zich uitbreiden naar aanliggende gebouwen, waardoor een compact cultureel geheel ontstond. Deze groei was oak duidelijk neergelegd in het plan dat het CTI had ingediend als Europese Urban Pilot om daarmee een platform te maken voor op cultuur gerichte vernieuwing. De verbouwing van het oorspronkelijke pand van het Media Centre was in 2000 voltooid en al snel daarna was de capaciteit volledig benut. In 2001 werd het pand aan Lord Street, ook een hergebruikt pakhuis, dat pal naast de bestaande faciliteiten lag, in gebruik genomen. Het bood een gevarieerde mix van atelier- en kantoorruimten, toegespitst op de behoeften van bedrijven in de creatieve industrie. Het Media Centre is een toonbeeld van vruchtbare samenwerking tussen versch i lIende organisaties en partijen, zoals Yorksh ire Forward, 14 de gemeente en de universiteit van Huddersfield (in de vorm van diverse samenwerkingsverbanden, vooral met de faculteiten Kunst en Ontwerp, Architectuur, Multimedia en Muziek). Oak private projectontwikkelaars hebben aan het initiatief meegedaan. Places for People (nu North British Housing) heeft geTnvesteerd am het Mechanics Institute am te vormen tot Creative Lofts. Huddersfield Pride verschafte en beheerde fondsen afkomstig van het eerste Single Regeneration Budget 'Huddersfield Challenge' (1995-2002) en het Creative Town Initiative (1997-2001).
Tegenwoordig omva! het Media Centre 121 kantoren, 21 werkateliers en virtuele kantoorruim'-"oor 120 bedrijven en 300 mensen, alsmede 11 broedplaatswerkpiekker,. ,evens zijn er ruimten voar informele bijeenkomsten en geregelde netwerkbijeenkomsten. Ontwerpbedrijven (voor websites, games en detailhandel), adviesbureaus, marketing- en wervingbureaus, IT-bedrijfjes en software-ontwikkelaars, architecten, audiovisuele bedrijven, om er maar enkele te noemen, hebben een plek gevonden in dit creatieve cluster. Gezamenlijk zijn deze bedrijven goed voor een geschatte jaarlijkse omzet van 25 miljoen pond. 15 ANDERE VERNIEUWINGSSTRATEGIE~N De wederopleving van Huddersfield via de cultuursector stand niet op zichzelf. Na de de-industrialisering waren veel fabrieksterreinen in verval geraakt, omdat ze niet meer werden gebruikt. In heel Noordwest-Engeland zaten industriele centra met het erfgoed van de industriele revo\utie in hun maag en in Huddersfield was het niet anders. Fabrieken en pakhuizen strekten zich uit tot in het centrum en het vernieuwingsteam van Kirklees besefte dat het verbeteren van de stedelijke omgeving dringend geboden was. Daarom werden de gevels van industriele gebouwen opgeknapt en gereinigd, werd het landschap aangepakt en werden kanalen gerestaureerd. Net als in Manchester gingen ook de bestuurders van Kirklees op zoek naar :' nieuwe bestemmingen voar de wegkwijnende bebouwing. Diverse fabrieksi complexen zijn in dit kader omgebouwd tot bedrijfsverzamelgebouw, onderwijsvoorziening en woonruimte. Deze plannen werden gecambineerd met andere vernieuwende doelstellingen zoals op de cultuursector gerichte strategie van het CTI. Zo bevindt het creatieve cluster van het Media Centre zich op de plek van voormalige pakhuizen dicht bij het station en vormen de Creative Lofts in het negentiende-eeuwse Mechanics Institute een goed voorbeeld van een alternatief gebruik van industriele ruimten. Oak andere symbolen van de negentiende-eeuwse industrie kregen een nieuw leven, met als meest in he! oog springende verbetering de heropening van het Huddersfield Narrow Canal. Na heel lang niet te zijn gebruikt, werd het begin mei 2001 opnieuw geopend na een restauratie van dertig miljoen pond en met steun van de regeling Local Agenda 21 van de Verenigde Naties. Het kanaal is nu weer volledig bevaarbaar en creeert een belangrijke meerwaarde bij het ontwikkelen van bedrijven en woningen langs het water. De nieuwe k!asse van jonge professionals die werkzaam zijn in de dienstensector van de kennisec.onomie leidde tot een grate vraag naar nieuwe appartementen en flats in aangepaste gebouwen met een industrieel karakter. Door de aantrekkelijke ligging tussen de snelgraeiende steden Leeds en Manchester en door de relatieve lage grondprijzen, was Huddersfield een aantrekke\ijke locatie voor projectontwikkelaars. DE 'RENAISSANCE' VAN HUDDERSFIELD EN ANDERE VERNIEUWINGSPROJECTEN Het Yorkshire Renaissance Towns and Cities Programme ging in 2001 van start en Huddersfield w'!s een van de eerste steden in Yorkshire die werden aangewezen als 'renaissancestad'. De plannen voor Huddersfield voorzien in verdere verbeteringen van het leefmilieu en de infrastructurele aspecten om
14 Yorkshire Forward is het
regionaie ontwikkelingsbureau voar Yorkshire en Humberside.
15 Interview met Thea Greenstreet, directellr van
het MediacentrLlm, Yorkshire Post 18 juri 2006.
"" ~
!';l
117
er een stad van te maken 'waar mensen zich gemakkelijk verplaatsen tussen gebouwen van hoge kwaliteit die uitsteken bove~'en levendige open bare ruimte', Dit programma, een van de grootste ver,,,cuwingsprojecten in Hudderslield, wordt op dit moment uitgevoerd en de eerste verbeteringen aan de centraal gelegen openbare ruimten van de stad tekenen zich al ai, zoals de uitgebreide renovatie van het St George Square pal voor het beeldbepalende, neoklassieke station van Hudderslield uit de negentiende eeuw. Het belangrijkste element is echter de aanleg van het Waterfront Quarter aan de rivier de Caine en het vernieuwde Huddersfield Narrow Canal. Op dit terrein van bijna 5 hectare worden industriele gebouwen gecombineerd met maderne architectuur, komen een nieuwe openbare ruimte, twee bruggen over de rivier, 500 woningen, kantoren, restaurants, cafes en andere vrijetijdsvaarzieningen. Yorkshire Forward investeert ongeveer zes miljoen pond in de wederopleving van Huddersfield, de rest van de investeringen komt uit de private sector. HUDDERSFIELD, EEN LEVENDIGE STAD IN DE EENENTWINTIGSTE EEUW De tastbare overblijfselen van het machinetijdperk zijn nag sterk aanwezig in het stadsaanzicht van Hudderslield. De Victoria-toren op Castle Hillvormt een blijvende herinnering aan het tijdperk van economische expansie en wereldmacht. Fabrieken en pakhuizen blijven integraal onderdeel van de stad en de omgeving en hun schoorstenen zijn prominent aanwezig in de 'skyline' van Hudderslield, terwijl achttiende-eeuwse wevershuisjes erg in trek zijn en nag steeds, zorgvuldig gerestaureerd en opgeknapt, her en der in de heuvels van Yorkshire verspreid liggen. De verbouwing van de oude bebouwde omgeving van Hudderslield is niet altijd gemakkelijk gegaan. Ongelofelijk veel panden staan op de monumentenlijst, wat veel beperkingen met zich meebrengt en tot hoge verbouwi ngskosten leidt, en dat heelt vernieuwing dikwijls in de weg gestaan. Dat is geen goed nieuws, vooral omdat Hudderslield door zijn geografische ligging een ernstig tekort heef! aan hoogwaardig onroerend goed voor toekomstige economische uitbreiding. Ook investeringen in de infrastructuur zijn een prioriteit in de economische ontwikkelingsplannen van het stadsbestuur. Op het traject HudderslieldLeeds liggen enkele van de drukste wegen van het land en Hudderslield zell heef! veel last van verkeersopstoppingen. Met een beter vervoersnetwerk zou Huddersfield aantrekkelijker worden vaor patentiele investeerders. Oak sociale prciblemen zijn er nag volop. In een recent overheidsonderzoek naar meervoudige variabelen als maatstaf van sociale uitsluiting (Indices 01 Deprivation 2007) eindigde Kirklees bij de drie ergste achterstandsgebieden van Engeland. Hoewel het in zijn totaliteit wei meeviel, werden ell wijken in Hudderslield gerekend tot de 5% van grootste achterstandswijken in Engeland. Dit zijn wijken die blijvend gekenmerkt worden door structurele uitsluiting in de vorm van lage inkomens, hoge werkloosheid en een laag opleidingsniveau. Er zijn echter duidelijke aanwijzingen dat het recente vernieuwingsbeleid economische en sociale voarde!en heeft opgeleverd. Huddersfield doet het goed als toeristische bestemming. Het ligt in het lange schilderachtige dal van de rivier de Caine, aan de rand van het nationale park Peak District en
niet ver van het Nationale Park Yorkshire Dales en heef! dus semi-Iandelijke kenmerken. Door het or'""appen van plaatselijke waterwegen zoals het Narrow Canal is het toe. _,ne toegenomen en zijn er banen gecreeerd. Hudderslield kent een levendig cultureel klimaat dat niet aileen kleur geef! aan het maatschappelijk gebeuren en de kwaliteit van het bestaan verhoogt, maar oak het gevoeJ van gemeenschap en een gezamenlijke identiteit versterk!. Elk jaar worden er in Hudderslield kleine, maar oak internationaal in aanzien staande lestivals gehouden. Oak de universiteit levert een vooruitstrevende bijdrage aan het culturele leven van Hudderslield. Hoewel de publieke sector de grootste werkgever is in Kirklees (de gemeente, de National Health Service, de universiteit en plaatselijke colleges) heef! het district oak een levendige en gevarieerde private sector met 13.670 bedrijven die werk bieden aan 154.680 mensen. De productiesector is twee keer zo groat als het landelijk gemiddelde (22% tegenover 11 %) en omvat zowel technische bedrijven als chemische en textielindustrie. De dienstensector is daarentegen minder ontwikkeld vergeleken met het landelijk gemiddelde (74% tegenover 83%)." In het licht van de huidige economische recessie hoeft dat niet per se een nadeel te zijn. Een gevarieerde ecanamische basis maakt de regia beter bestand tegen economische cycli. Daar komt bij dat de recente waardevermindering van het Britse pond op de internationale geldmarkt gunstig is voor de export en daar kunnen productiebedrijven in Kirklees prolijt van hebben. De nag bestaande productiebedrijven in Hudderslield zijn vaak zeer innovatief en goed aangepast aan de wereldmark!. Het Textile Centre 01 Excellence onderkent het belang van een kennisintensieve productie en ontwikkelt en levert hoogkwalitatieve producten voor internationa!e nichemarkten, in samenwerking met onderzoeksinstituten van bedrijven en overheid. Interessant aan dit Textielcentrum is de cambinatie van onderwijsvoorzieningen, bedrijvenbroedplaats, elementen van creatief antwerp en daadwerkelijke productieprocessen. Het is dan oak niet verwonderlijk dat het stadsbestuur weer de nadruk willeggen op productie, en het ontwikkelen van geavanceerde technische vaardigheden stimuleert. 01, in de woorden van een leidinggevende van de Development Unit: 'De nieuwe gedachtegang is om eerder vaort te bouwen op onze industriele kracht dan te proberen onszelf opnieuw uit te vinden.' Huddersfield is goed gepositioneerd am in de toekomst investeringen aan te trekken vanwege de uitstekende verbindingen met de sterk verstedelijkte kern van Noord-Engeland, De vooruitstrevende plaatselijke overheid, die in de laatste jaren een centrale rol heef! vervuld in de economische en sociale vernieuwing van de regia, heeft Huddersfield een reputatie bezorgd van een dynamische en vooruitziende beleidsvorming en geslaagde publiek-private samenwerkingsverbanden. De stad heeft een compact centrum met representatieve winkels. Het levendige plaatselijke culturele klimaat met door het hele jaar heen festivals en cancerten, de bars, cafes, restaurants en de studentengemeenschap geven Huddersfield een geanimeerde en jeugdige uitstraling. En in tegenstelling tot de grate centra zoals Manchester, is het betrekkelijk gemakkelijk am het stadsleven even te ontvluchten. Huddersfield is kortam een serieus alternatief vaar de grotere steden in de buurt, zowel voar bewoners als voor bedrijven.
16 Voigens gegevers van de Dienst voor Economische Ontwikkeling van Kirklees.
119
CONCLUSIE Beide steden waren gegrondvest op de textielir"'lstrie, maar hadden een heel andere 'Iook-and-feel', Rond het midden ,_,,1 de negentiende eeuw prees Engels de charme van Huddersfield, terwijl hij de hardheid van het industri;;le Manchester veroordeelde. Wat zou hij vandaag de dag van beide steden vinden? Wellicht zou het hem opvallen hoe weinig Huddersfield is veranderd, maar zou hij geschokt zijn door de dramatische (en positieve) gedaanteverwisseling van bepaalde delen van Manchester. Toen de textielindustrie in verval raakte, werden beide steden hard getroffen omdat ze te afhankelijk waren van een sector, Ze bleven zitten met een enorme voorraad aan vervallen of ongebruikte industriele gebouwen en ruimten. In vergelijking met sommige andere plaatsen hebben Manchester en Huddersfield echter gemeen dat ze Erin zijn geslaagd een antwoord te
een meer kosmapolitische sfeer ontstaat dan in veel stadjes van gelijke omvang in het noorden \'-'" Engeland. Een fundamenteel VL. ~"hil tussen beide plaatsen is dat veel van de vernieuwing van Manchester van onderop is ge'initieerd. Het stadsbestuur en de instellingen konden voortbouwen op de netwerken en culturele wijken die er al waren dankzij de inspanningen van een aantal culturele ondernemers. In Huddersfield heef! het bestuur geprobeerd deze geest van ondernemerschap en creativiteit te bevorderen en te ontwikkelen. Hoewel de eerste tekenen van succes zichtbaar zijn, vergt een dergelljke opbouw een lange ontwikkelingstijd. Eon ding staat echter vast: cultuur is een cruciale factor geweest in de comebackstrategieen van deze voormalige textieloorden.
vinden op de de-industrialisatie. Beide hebben ze het belang van de cultuur
voor de wederopleving van een wegkwijnend stedelijk gebied onderkend. Huddersfield en Manchester hebben een vergelijkbare politieke achtergrond: beide hadden een progressief Labour-bestuur dat openstond voor plannen voar economische ontwikkeling en dat bereid was samen te werken met niet-traditionele economische sectoren als de cultuurindustrie. Beide steden hebben op positieve wijze gebruikgemaakt van Dude industriele
gebouwen en daaromheen het erfgoedtoerisme tot ontwikkeling gebracht. Kanalen zijn daarbij in beide steden een belangrijk aspect. Hoewel zowel Huddersfield als Manchester enkele baanbrekende culturele vernieuwingsprojecten in gang heef! gezet, blijft een vergelijking tussen beide lastig, voornamelijk vanwege aspecten die te maken hebben met een verschil in omvang. Vanwege de ligging in een dal met zeer steile hellingen, kan Huddersfield niet groeien en is het dus geen grote stad. In echte steden kan een kritieke massa ontstaan die creatieve ondernemers aantrekt.
120
Kleinere steden als Huddersfield hebben moeite met het creeren van een samenhangende, verfijnde culturele infrastructuur en hebben daarom eerder last van een 'braindrain' van het saart vrijbuiters en vaartrekkers die zo belangrijk waren in het verhaal van Manchester. Huddersfield is een mediacentrum aan het apbouwen, maar gezien de omvang van de media-industrie in Manchester en de extra impuls die Mediacity daaraan zal geven, is de kans groot dat het project in Huddersfield wordt overvleugeld. De geringere omvang van Huddersfield hoef! niet altijd negatief uit te pakken. In een kleinere plaats is het gemakkelijker om samenhangende vernieuwingspla'nnen te ontwikkelen en uit te voeren - neem bijvoorbeeld het Creative Town Initiative. Aileen al de grootte van Manchester maakt de stad soms ondoorgrondelijk en zoals we hebben gezien, bestaat er nog vee I ongelijkheid. Net als in veel andere stedelljke gebieden is er sprake van herwaardering van de esthetische waarde van industrieHe gebouwen. Veel marktgerichte private projectontwikkeling is echter gericht geweest op een beperkte groep, waardoor het gevaar ontstaat van een stedelijke monocultuur met weinig voorzieningen voar gezinnen en ouderen. In beide plaatsen leveren de universiteiten een belangrijke bijdrage aan economie en cultuur. Oat is vooral in Huddersfield belangrijk, omdat het hebben van een universiteit buitenlandse studenten aantrekt"waardoor er
121
