Houtribdijk Marker Wadden

Ontwerpend onderzoek / Design research

Houtribdijk Marker Wadden 22 april 2014

Vista landscape architecture and urban planning In samenwerking met / In collaboration with Svasek Hydraulics

In opdracht van / Commissioned by Ministry of Infrastructure and the Environment and Ministry of Economic Affairs

22 april 2014

Uitgevoerd door / Executed by Vista landscape architecture and urban planning In samenwerking met / In collaboration with Svasek Hydraulics

In opdracht van / Commissioned by Ministry of Infrastructure and the Environment and Ministry of Economic Affairs

Ontwerpend onderzoek / Design Research

Houtribdijk Marker Wadden 7 8 11 12 14 16 19 28 29

Atelier Making projects Atelier Making projects Problematiek Markermeer Issues Markermeer Marker Wadden en Houtribdijk Marker Wadden and Houtribdijk De eerste fase Marker Wadden First phase Marker Wadden Aanleg en techniek Construction technique Making Marker Wadden 1, 2, 3 Making Marker Wadden 1, 2, 3 Rifontwerp Reef design Building with Nature Building with nature Het lange termijn perspectief Long-term perspective

30 33 39 43 49 53 59 63 69 73

Design with nature Design with nature Delta Delta Intermezzo: Recreatie en Toerisme Intermezzo: Recreation and Tourism Lagune Lagoon Intermezzo: Versterking Houtribdijk Intermezzo: Reinforcement Houtribdijk Atol Atoll Intermezzo: Windenergie Intermezzo: Wind Energy Archipel Archipelago Intermezzo: Stedelijke ontwikkeling Intermezzo: Urban Development Bijlage: Deelnemers aan workshops Participants to the workshops

Voorwoord Preface

Voor de tweede keer organiseert het Ministerie van Infrastructuur en Milieu

For the second time, the Dutch Ministry of Infrastructure and Environment

Atelier Making Projects. Voor verschillende grote ruimtelijke vraagstukken

has organized Atelier Making Projects. For several large spatial issues

worden verkenningen uitgevoerd, nieuwe toekomsten verkend en strategieën

explorations are performed, new futures explored and strategies developed.

ontwikkeld om daar te komen. Het middel daartoe: ontwerpend onderzoek.

The means to reach this is: design research. In the Action Agenda

In de Actieagenda architectuur en ruimtelijk ontwerp heeft het kabinet de

architecture and spatial design , the government has expressed its ambition

ambitie verwoord om de ontwerpkracht in Nederland te versterken; bij de

to strengthen the design force in the Netherlands; with the local authorities,

medeoverheden, maar ook bij het rijk zelf. Hiertoe is Atelier Making Projects

but also in the government itself. With this purpose Atelier Making Projects

in het leven geroepen. Met Atelier Making Projects wordt aan lopende

is created. Atelier Making Projects is added to ongoing national design

nationale projecten ontwerpend onderzoek toegevoegd. Dit biedt ruimte voor

research projects. This leaves room for experimentation, reflection and

experiment, reflectie en betrokkenheid van onverwachte partijen.

involvement of unexpected parties.

De vraag van de opdrachtgevers aan Vista: “Het onderzoeken van de kansen

The commission of the clients to Vista is formulated as: “ Exploring the

voor de ontwikkeling van de Markerwadden tot een plek met ruimtelijke en

opportunities for the development of Marker Wadden to an area with spatial

ecologische kwaliteit die beleefd en gebruikt kan worden. Met een blik op

and ecological quality to be experienced and recreationally used. With a

de toekomst en op de omgeving met o.a. de relatie tussen Markermeer en

view to future developments and to the wider environment, including the

IJsselmeer, waterkwaliteit en zoetwatervoorziening, de ontwikkelingen rond

relationship between Markermeer and IJsselmeer, water quality and fresh

de functie van de Houtribdijk voor waterveiligheid en als infrastructurele

water storage, the developments concerning the Houtribdijk for water safety

verbinding en Europese afspraken t.a.v. natuur.”

and infrastructure and European agreements with respect to nature. “

Vista geeft ons inzicht in de diversiteit aan ontwerpopgaven en in de

Vista gives us insight into the diversity of design tasks and into the

ontwikkelmogelijkheden voor dit gebied. Het toont opties voor de techniek van

development potential for this area. It shows options for the technique of

het maken van de Markerwadden, de effecten daarvan op het gebruik en de

making Marker Wadden, the impact on the use and appearance, but also at

uitstraling, maar ook op het schaalniveau van het gebied en de mogelijkheden

the level of the area and the potential for synergy with other projects and

voor meekoppeling van andere projecten en opgaven als recreatie, energie en

tasks as recreation, energy and strengthening the Houtribdijk.

de versterking van de Houtribdijk. Paul Gerretsen and Elien Wierenga , Atelier Making Projects

Atelier Making projects Atelier Making projects

In Atelier Making Projects wordt voor een aantal nationale programma’s zichtbaar gemaakt hoe en waar ontwerp het verschil kan maken. De programma’s worden op onderdelen met ontwerp versterkt door onder andere verkenning, contextualisering, integratie en concretisering van de opgaven. In het ontwerpend onderzoek staat niet enkel het ontwerp als schets van een oplossing centraal, maar juist ook als verkenning van de opgave. Het ontwerpend onderzoek Houtribdijk/Marker Wadden is uitgevoerd door Vista landschapsarchitectuur en stedenbouw in samenwerking met Svasek Hydraulics in opdracht van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu en het Ministerie van Economische Zaken. Het ontwerpend onderzoek voor de Houtribdijk/Marker Wadden is mede geagendeerd door de Van Eesteren Leerstoel aan de TU Delft. On behalf of a number of national programs Atelier Making Projects aims to make clear where and how design can make a difference. The programs are enhanced with design through exploration, contextualization, integration and concretizing of challenges and assignments. The design research is above all an exploration. The design research Houtribdijk / Marker Wadden is conducted by Vista landscape architecture and urban planning in collaboration with Svasek Hydraulics and commissioned by the Ministry of Infrastructure and the Environment and the Ministry of Economic Affairs. The design research for Houtribdijk / Marker Wadden is put on the agenda by Van Eesteren Chair at TU Delft. Bovenstaande luchtfoto toont de zeer slibrijke, ecologisch arme en uniforme situatie van het Markermeer (rechts) / Areal photo showing the extremely silty and ecologically poor and uniform situation of the Markermeer (right). 7

Problematiek Markermeer Issues Markermeer

Na de bedijking van de Zuiderzee is het IJsselmeer één van de grootste zoetwatermeren van Europa geworden. Het Markermeer ontstond door de aanleg van de 26 km lange Houtribdijk in 1976 tussen Enkhuizen en Lelystad. Met een oppervlak van 70.000ha is het Markermeer nog steeds een groot meer. De ecologische kwaliteit is echter snel achteruit gegaan na de aanleg van de Houtribdijk. Voornaamste probleem is het opwoelen van slib door golven waardoor grote delen van het meer bijna permanent troebel zijn en bodemleven onvoldoende tot ontwikkeling kan komen. Daarnaast is er een gebrek aan ondiepe watermilieus in de vorm van geleidelijke overgangen van land naar water. Het Markermeer is thans een laagdynamisch ecosysteem met een onnatuurlijk peilregime (hoger in zomer, lager in winter) en een geringe peildynamiek (gemiddeld 20cm). Instromend rivierwater ontbreekt. After the closure of the Zuiderzee, the IJsselmeer became the largest freshwater lake in Western Europe. The Markermeer was created by the construction of the 26 km long Houtribdijk in 1976, which connected the cities of Enkhuizen and Lelystad. With a surface area of 70.000 ha the Markermeer is a vast lake. The ecological quality however, rapidly deteriorated after the construction of the Houtribdijk. The main problem is the activation of sludge by waves causing large parts of the lake to become almost permanently muddy. There is also a lack of shallow water environments in the form of gradual transitions from land to water. The Markermeer is a dynamic ecosystem with an unnatural water level regime (higher in summer, lower in winter) and a low dynamic water level (average 20cm). There is no water flowing in from rivers. Fascinerend onderwaterlandschap als gevolg van vroegere getijdenstroming, met het Enkhuizerzand in het centrum / Fascinating subsurface landscape as a result of former tidal currents, with the Enkhuizerzand in the centre. 8

3D visualisatie onderwaterlandschap Markermeer / 3D visualisation subsurface landscape Markermeer

9

Kaart met waterdieptes in het Markermeer / Map showing water depths in the Markermeer

10

Marker Wadden en Houtribdijk Marker Wadden and Houtribdijk

In deze zone gaat het om een combinatie van opgaven. Marker Wadden is een initiatief van Natuurmonumenten (2012). Het beoogt een ‘archipel van natuureilanden tussen Enkhuizen en Lelystad als beleefbare en spectaculaire natuur die tegelijkertijd bijdraagt aan een ‘Toekomstbestendig Ecologisch Systeem voor het Markermeer’. De doelen daarvan zijn gradiënten van helder naar troebel water, land-waterzones van formaat, versterken ecologische relaties met de omgeving en een meer natuurlijk peilbeheer. Ook recreatie (natuurbeleving- en educatie, verblijfsrecreatie, watersport) is een belangrijk doel in dit gebied en voor de Marker Wadden. Een ander belangrijk project in de zone is de noodzakelijke versterking van de Houtribdijk. Dit onderzoek kijkt naar het gebied als geheel en de mogelijke koppeling tussen beide projecten en andere ontwikkelingen in het Markermeer, o.a. de de stedelijke ontwikkeling van Enkhuizen en Lelystad en windenergie langs de Houtribdijk. Marker Wadden is an initiative of ‘Natuurmonumenten (2012) a Dutch NGO for nature conservation’. Marker Wadden aims to establish an archipelago of islands between Enkhuizen and Lelystad, resulting in a spectacular nature area and experience for people. The project will contribute to the goal of a ‘Future-proof ecological system’ for the Markermeer. The objectives of which include: gradients from clear to muddy water, large stretches of marshes, wetlands and shallow areas, improved ecology and a more natural water level management. Recreation in the form of nature experience and education, holidays and leisure, and water sports is an important goal. Another major project in the area is the need to strengthen the Houtribdijk. This study takes into account these objectives and looks at the region as a whole while searching for possible links between other developments in the Markermeer,

Bodemkaart (1) klei en veen, (2) zand, en (3) een dikke sliblaag in de oostelijke

including the urban development of Enkhuizen and Lelystad and wind turbines

regio / Soilmap (1) Clay and peat, (2) sand, and (3) a thick silt sludge layer in

along the Houtribdijk.

the eastern region. 11

De eerste fase Marker Wadden First phase Marker Wadden

De aanleg van de Marker Wadden is geen sinecure. Uiteindelijk is het doel om een zone van globaal 10.000 ha langs de Houtribdijk te ontwikkelen die bestaat uit moeraszones en ondiep water. Volgens het Bestemmingsplan Marker Wadden (2013) wordt hiervoor in het diepste deel van de Markerwaard (circa -5 m NAP) voor Lelystad een eerste moeraskern aangelegd (legenda: natuur, geel). De techniek hiervoor moet zich nog in de praktijk bewijzen. In deze ontwerpstudie wordt een bandbreedte aan mogelijke oplossingen geschetst. De leidende gedachte is om in de eerste plaats luwte te creëren en vervolgens ondiepten te creëren door ophogen met zand, klei en slib. The construction of the Wadden Marker is no easy task. Ultimately, the goal is an area of roughly 10,000 hectares along the Houtribdijk consisting of marshes, wetlands and shallow water. According to the legal plan Marker Wadden (2013), the first phase is to be located in the deepest part of the Markermeer (approximately 5m deep) near Lelystad (legend: nature, yellow). The design research focuses on a wide range of possible solutions.

12

Bestemmingsplan Marker Wadden / Legal Plan marker Wadden

13

Aanleg en techniek Construction technique

In het diepe water moet luwte worden gecreëerd. Dit kan door de aanleg

Following this strategy marshes, wetlands and shallow water can be

van een rif of dam met een beschermende stortlaag van steen. Een andere

developed. Sand and clay can be used to construct slopes. Silt may be used

optie is een strand met strekdammen. Het materiaal dat hiervoor nodig is

only by settling into compartments or under a very gentle slope of 1:300.

wordt in principe gewonnen door eerst diepe slenken te maken. In de slenken

To create the desired land-water environments four zones are defined. The

kan vervolgens slib uit het meer tot bezinking komen dat later ook als

different zones are characterised by means of the most common plant species:

bouwmateriaal kan worden gebruikt. In de luwte die wordt gecreëerd achter de

a reed zone (land at water level), a zone of rushes (up to half a meter deep),

riffen of stranden kunnen vervolgens ondiepten worden gecreëerd. Daarvoor

a Charophyte zone (half a meter to one and a half meter underwater) and a

kan gebruik gemaakt worden van zand, klei en slib. Zand en klei kunnen

Potamogeton zone (between 1,5 and 2,5 meters deep). The first crucial step in

onder een vrij talud worden verwerkt. Slib kan alleen worden toegepast door

making a wetland is a core where reeds can be sown. A ratio of roughly 25 %

bezinking in compartimenten of onder een zeer flauw talud van 1:300. Voor het

per vegetation type is important for the ecological efficiency.

maken van de gewenste land-water milieus onderscheiden we op hoofdlijnen 4 zones, die we typeren aan de hand van de meest kenmerkende plantensoort: een rietzone (dras land van net boven tot net onder waterniveau), biezenzone (tot een halve meter diepte), een kranswierzone (tussen een halve meter en anderhalve meter) en een fonteinkruidzone (tussen 1,5 en 2,5 meter diepte). Het maken van een plas-dras kolonisatiekern waar riet gezaaid kan worden is daarin de eerste cruciale stap. Daarnaast is een oppervlakteverhouding van globaal 25% per zone belangrijk voor het ecologisch rendement. A first step is to provide shelter from waves in the deep water. This can be done by constructing a dam or reef protected by a layer of stone, or thought construction of a beach with breakwaters. The material needed for the first phase of land making will be dredged. By doing so trenches will be created in the lakebed. These trenches will collect silt form the lake which can be dredged and also used as a building material for the Marker Wadden. Aanleg techniek Technique 14

Riet (I) 0 tot -0,25m tov water

Biezen (II) -0,25 tot -0,5 m

Reed zone (I) 0 to -0.25m

Rushes (II) -0.25 to -0.5 m

Kranswieren (III) -0,5 tot -1,5 m Fontijnkruid (IV) -1,5 tot -2,5 m Charophyte (III) -0.5 to -1.5 m

Potamogeton (IV) -1.5 to -2.5 m

Open water (V) -2,5 tot -6,0 m Open water (V) -2.5 to -6.0 m 15

Making Marker Wadden 1 Compartimenten worden gevuld en daarna aangepast / Level compartments to be filled and altered afterwards

Fase 1: het graven van een geul, maken van een rif en dammen / Phase 1: digging a trench, creating reef and dams

Fase 2: baggerschip brengt materiaal in compartimenten / Phase 2: dredger brings material into compartments

Fase 3: het creëren van land op waterniveau met een rietveld als kolonisatie kern / Phase 3: creating land at water level with reed bed as colonisation catalyst

16

dijk

onderwater dijk

onderwatermilieus II - IV

onderwater dijk

dijk

lagune

rif

slenk

Fase 4: het verlagen van de dammen om het land-water interactie te vergemakkelijken / Phase 4: lowering dams to facilitate land-water interaction

Making Marker Wadden 2 Getrapte compartimenten gevuld met slib, klei en zand / Compartments at declining levels filled with silt, clay and sand

Fase 1: het graven van een geul, het maken van een rif en dammen op verschillende niveaus / Phase 1: digging a trench, creating reef and dams at different levels

Fase 2: baggerschip brengt materiaal in compartimenten / Phase 2: dredger brings material into compartments

Fase 3: eerste compartiment op waterniveau, volgende onder waterniveau / Phase 3: first compartment at water level, next below surface level

millieu IV

onderwater dijk

millieu III

onderwater dijk

millieu II

onderwater dijk

riet (I)

onderwater dijk

dijk

lagune

rif

slenk

Fase 4: Kolonisatie door riet vegetatie, te beginnen met het eerste compartiment / Phase 4: Colonisation by reed vegetation, beginnig with the first compartment

17

Making Marker Wadden 3 Rif en geleidelijke helling opgebouwd uit klei en zand / Reef and gradual slope constructed from clay and sand

Fase 1: het graven van een geul, maken van een rif en eerste dam / Phase 1: digging a trench, creating reef and first dam

Fase 2: baggerschip brengt eerste materiaal en start bouw van geleidelijke helling / Phase 2: dredger brings first material and begins building gradual slope

Fase 3: baggerschip brengt meer materiaal en maakt helling af / Phase 3: dredger brings more material and finishes slope

18

riet (I) (op slib)

dijk

dijk

lagune

rif

slenk

Fase 4: kolonisatie door rietvegetatie vanaf het eerste compartiment / Phase 4: colonisation by reed vegetation, beginnig with the first compartment

onderwatermilieus II - IV (gradient op klei)

Rifontwerp Reef design

De belangrijkste voorwaarde voor het bouwen van rietzones en onderwater-

The most important prerequisite for building reed zones and underwater

milieus in het Markermeer is het maken van luwte. Een rif creëert luwte en

environments in the Markermeer is the creation of sheltered zones. A reef

beschermd de Markerwadden tegen golfslag. Het rif kan op verschillende

creates shelter and protects the Marker Wadden from waves. The reef can be

manieren en met verschillende materialen worden gebouwd. De verschillende

built using different techniques and materials, each with their own qualities.

bouwwijzen en materialen hebben ieder hun eigen kwaliteiten. Een onderwater

An underwater reef has minimal impact on the openness of the waterscape,

rif heeft bijvoorbeeld minder impact op de openheid van het waterlandschap,

but the recreational possibilities of the reef are few. A stone-lined reef makes

maar de recreatieve bruikbaarheid van het rif is hierdoor minder groot. Een

it possible for zebra mussels to attach themselves, which is ecologically

met stenen bekleed rif heeft als ecologisch voordeel dat driehoeksmosselen

advantageous. On the following pages some reef designs are visualised.

zich onderwater op de stenen kunnen hechten. Op de volgende pagina’s zijn

Combinations are also possible.

een aantal rif designs gevisualiseerd. Combinaties zijn natuurlijk ook mogelijk. The following reef designs are distinguished: De volgende rifontwerpen worden onderscheiden:

Reef 1: stone-lined reef, shallows (0 to-1m deep) and dike

Rif 1: met stenen beklede luwtedam, ondiepte (0 tot -1m diep) en dijk

Reef 2: stone-lined reef, anchor bay (0 to-4m deep) and dike with recreational

Rif 2: met stenen beklede luwtedam, ankerbaai (0 tot -4m diep) en dijk met

facilities

recreatieve faciliteiten

Reef 3: stone-lined underwater reef, lagoon (0 to-2m deep) and dike

Rif 3: met stenen bekleed onderwater rif, in een lagune (0 tot 2m diep) en dijk

Reef 4: stone-lined reef of silt filled Geotubes, lagoon (0 to-4m deep) and dike

Rif 4: met stenen bekleed rif opgebouwd uit met slib gevulde Geotubes, lagune

Reef 5: beach with stone breakwaters and dikes

(0 tot -4m diep) en dijk

Reef 6: beach stone breakwaters, lagoon (0 to-2m deep) and dike

Rif 5: strand met stenen golfbrekers en dijk

Reef 7: artificial reef, constructed with precast concrete balls, it is a solid

Rif 6: strand met stenen golfbrekers, lagune (0 tot 2m diep) en dijk

foundation for aquatic plants and zebra mussels and and spawning place for

Rif 7: kunstmatig rif, gebouwd met prefab betonnen ballen. Het is een solide

fish.

basis voor waterplanten en driehoeksmosselen en paaiplaats voor vis.

Reef 8: artificial reef made from hooks of biological material, the reef has

Rif 8: kunstmatig rif gemaakt van haken van biologisch materiaal met ruimte

space for plants and animals, a place where young fish, aquatic plants and

voor planten en dieren. Het rif is een plek waar jonge vissen, waterplanten en

mussels can grow.

mosselen kunnen groeien.

19

Rif 1: met stenen beklede luwtedam, ondiepte (0 tot -1m diep) en dijk Reef 1: stone-lined reef, shallows (0 to-1m deep) and dike 20

Rif 2: met stenen beklede luwtedam, ankerbaai (0 tot -4m diep) en dijk met recreatieve faciliteiten Reef 2: stone-lined reef, anchor bay (0 to-4m deep) and dike with recreational facilities 21

Rif 3: met stenen bekleed onderwater rif, in een lagune (0 tot 2m diep) en dijk Reef 3: stone-lined underwater reef, lagoon (0 to-2m deep) and dike 22

Rif 4: met stenen bekleed rif opgebouwd uit met slib gevulde Geotubes, lagune (0 tot -4m diep) en dijk Reef 4: stone-lined reef of silt filled Geotubes, lagoon (0 to-4m deep) and dike 23

Rif 5: strand met stenen golfbrekers en dijk Reef 5: beach with stone breakwaters and dikes 24

Rif 6: strand met stenen golfbrekers, lagune (0 tot 2m diep) en dijk Reef 6: beach stone breakwaters, lagoon (0 to-2m deep) and dike 25

Rif 7: kunstmatig rif, gebouwd met prefab betonnen ballen. Het is een solide basis voor waterplanten en driehoeksmosselen en paaiplaats voor vis. Rif 7: artificial reef, constructed with precast concrete balls, it is a solid foundation for aquatic plants and zebra mussels and and spawning place for fish. 26

Rif 8: kunstmatig rif gemaakt van biologisch materiaal met ruimte voor planten en dieren. Het rif is een plek waar jonge vissen, waterplanten en mosselen kunnen groeien. Rif 8: artificial reef made from biological material, the reef has space for plants and animals, a place where young fish, aquatic plants and mussels can grow. 27

Building with Nature Building with nature

Omdat slib wordt gebruikt als bouwmateriaal dat via natuurlijke processen is verzameld in slenken, wordt wel gesproken van ‘building with nature’. Dit aandeel van natuurlijke processen is echter zeer beperkt. Er mogen geen misverstanden bestaan over het feit dat de aanleg van de Marker Wadden gaat over een majeur en grootschalig civieltechnisch werk. De Marker Wadden worden grotendeels gebouwd door de mens. Overigens zal de beste en meest efficiënte aanlegtechniek van de Marker Wadden zal zich nog in de praktijk moeten bewijzen. As silt will be collected in trenches through the acting of natural processes, then later used as a building material, we define this as ‘building with nature’. Nevertheless, the impact of natural processes is limited. There should be no misunderstanding about the fact that the construction of the Marker Wadden will be a major civil engineering work. The Marker Wadden will be largely built by man. Moreover, the best and most efficient construction technique of the Wadden Marker will have to prove itself in practice.

Sfeerimpressie / Impression

28

Het lange termijn perspectief Long-term perspective

Door land-water milieus te creëren zal de ecologische kwaliteit van het Marker Meer altijd verbeteren. De essentie van de ontwerpopgave is vervolgens het bepalen van de configuratie van de Markerwadden in samenhang met de Houtribdijk, die op de lange termijn moet gaan ontstaan. Essentieel daarin is de wijze waarop wordt ingespeeld op de natuurlijke processen in het Markermeer, de aanlegtechniek en de fasering. Natuurlijke processen zijn in de zone langs de Houtribdijk het meest sterk aanwezig. Het zijn: • Golfslag: veroorzaakt erosie en opwoelen slib. Luwte creëert gradiënten tussen dynamisch of troebel water en minder dynamisch of helder water. • Stroming: in het Markermeer stroomt het water langzaam met de klok mee.

Stroming

Scheefstand

• Peildynamiek: door opstuwing / scheefstand bij storm (meerdere malen per

Circular current

Tilt by storms

Golfslag

Kruiend ijs

Waves and turbulence

Drifting ice

jaar). • Kruiend ijs (eens in de paar jaar). By creating land-water environments, the ecological quality of the Marker lake will largely improve. The essence of the design task is to determine the possible configurations of the Marker Wadden in conjunction with the Houtribdijk. In the long-term it is essential to respond to the natural processes in the Markermeer, the construction techniques and phasing. Natural processes are most prevalent in the zone along the Houtribdijk. They are: • Waves and turbulence: causes erosion and movement of silt. Shelter creates gradients between dynamic or muddy water and less dynamic or clear water. • Circular current: in the Markermeer water flows slowly in a generally clockwise direction. • Tilt by storms: storms cause incidentally high water tables on the windward side of the lake (several times per year). • Drifting ice: (every few years). 29

Design with nature Design with nature

Als er voldoende land-water-milieus gemaakt kunnen worden kunnen ook

Enkhuizerzand and the deeper part of the Markermeer. A civil engineering

de natuurlijke processen een grotere rol spelen. Verschillende configuraties

model opting for an efficient no-nonsense design has also been developed.

kunnen hier op eigen wijze van profiteren. We hebben 4 referentie ontwerpen gemaakt als ‘ruimtelijke hypothesen’ die nader gemodelleerd en onderzocht kunnen worden op hun vermoedelijke ontwikkeling. Het optimaal benutten van natuurlijk processen is een belangrijk uitgangspunt. Daarnaast is het vrijhouden van het ecologisch waardevolle Enkhuizerzand belangrijk. Het accentueren van het onderwaterreliëf, overgang Enkhuizerzand en dieper

The final outcomes of the design research 1. Delta Model (guiding principle: maximum concentration of the circular current) 2. Lagoon Model (guiding principle: maximum use of water level fluctuations by wind action)

deel Markermeer. Er is ook een civieltechnische variant ontwikkeld waarbij is

3. Model Atoll (guiding principle: maximum efficiently for processing silt)

gekozen voor een efficiënte no nonsense vormgeving.

4. Model Archipelago (guiding principle: maximum efficiency for the realisation of marshes, wetlands and shallow water)

De uiteindelijke oogst van het ontwerpend onderzoek samengevat: 1. Model Delta: (leidend principe: maximaal concentreren van aanwezige stroming) 2. Model Lagune: (leidend principe: maximaal inzetten op peilfluctuaties door opwaaiing) 3. Model Atol: (leidend principe: maximaal efficiënte verwerking slib) 4. Model Archipel: (leidend principe: maximaal efficiënte realisatie moeras) If there are sufficient land-water environments, natural processes will start to play a role in shaping marshes and wetlands. Different designs of the Marker Wadden can benefit from this in their own way. We have four designs hypotheses. Making the most of natural processes is a starting point. It is important to preserve the ecologically valuable Enkhuizerzand and to highlight the underwater topography and the transitional zone between the

30

Delta / Delta

Lagune / Lagoon

Atol / Atoll

Archipel / Archipelago

31

Delta / Delta

32

Delta: maximaal concentreren van aanwezige stroming

Delta: maximum concentration of circular current)

De ecologische kwaliteiten van het meer Peipsi op de grens van Estland

the southwest winds and shallow Enkuizerzand result in a roughly clockwise

en Rusland worden algemeen beschouwd als een voor het Markermeer na

circulation. By funneling this flow followed by a sudden widening and

te streven kwaliteitsbeeld. Peipsi beschikt over uitgestrekte oevermilieus

deepening, we create a concentrated zone of sedimentation. This happens at

en ondiepten. Het enorme wateroppervlak wordt voldoende afgewisseld

the height of Trintelhaven, between the Houtribdijk and a new reef. The flowing

met beschutte en luwe oevermilieus waar waterplanten tot ontwikkeling

water will slow in a southeasterly direction and most of the silt will settle.

kunnen komen en vissen kunnen paaien. Het ontwerp Delta is geïnspireerd

This additional sedimentation could eventually lead to a delta-like landscape,

op een rivierdelta zoals die ondermeer voorkomt in het meer Peipsi. Het

for which we want to give a substantial impetus. Research and modelling is

Markermeer kent geen instromende rivier maar wel een zekere stroming.

needed to determine how this effect can best be achieved, and whether this

Door de zuidwestelijke wind en het ondiepe Enkuizerzand stroomt water in het

force is strong enough to further shape the built marshland and shallow

Markermeer globaal met de klok mee. Door deze stroming te trechteren en

waters.

abrupt te laten wegvallen concentreren we de sedimentatie van het slib. Dit gebeurt ter hoogte ter hoogte van de Trintelhaven, tussen de Houtribdijk en een nieuwe aan te leggen luwtedam. Vervolgens kan het water uitstromen en vertragen in zuidoostelijke richting. Deze extra sedimentatie zou uiteindelijk kunnen leiden tot een delta-achtig landschap, waar we in het project een forse aanzet voor willen geven. Uit onderzoek zal moeten blijken hoe dit effect het beste kan worden bereikt en of dit effect werkelijk sterk genoeg is om vormend en eroderend te werken op de aan te leggen rietzones en ondieptes. The ecological qualities of Lake Peipsi on the border of Estonia and Russia are widely regarded as the perfect reference for the Markermeer. Peipsi has extensive shallow waters and shoreline environments. The vast area is sufficiently interspersed with secluded and sheltered environments where water vegetation can develop and fish can spawn. The design of this model is inspired by a river delta. The Markermeer has no inflowing river however

33

Delta / Delta

34

Delta: Fasering Delta: Phasing

De fasering van dit ontwerp verloopt het meest logisch door het trechterpunt ter hoogte van de Trintelhaven als start te nemen. Hier kunnen de eerste ondieptes worden gecreëerd aansluitend op de luwteboog en aansluitend op de Houtribdijk. Deze start kan vervolgens verder uitgebouwd worden. Het is ook mogelijk om dit lange termijn perspectief te bereiken via de eerste fase in het Bestemmingsplan Marker Wadden. The most logical phasing of this design begins with the funnel Trintelhaven creating the first sheltered zone. The first reed lands and shallows would be constructed along the reef and the Houtribdijk. This start can be subsequently expanded. It is also possible to reach the long-term vision by constructing the first stage within the legal zoning for the Marker Wadden project.

Fasering / Phasing

35

Delta: zicht vanaf de Houtribdijk Delta: view from the Houtribdijk

300mm zoomlens

14m high sailboat, 0.5 km away 14m high sailboat, 1 km away 14m high sailboat, 2 km away

36

Delta: drijvend bezoekerscentrum Delta: floating visitor centre

37

Delta: Referentieprojecten Delta: Reference projects

Great Salt Lake Shorelands Preserve (US)

Crosswinds Marsh (US)

Brockholes Wetland Reserve (UK)

38

Pt. Pelee Nat. Park (CA)

Intermezzo: Recreatie en Toerisme Intermezzo: Recreation and Tourism

Het IJsselmeer en Markermeer, ook wel aangeduid als het Blauwe Hart zijn

Iconisch hart Marker Wadden

van grote ruimtelijke betekenis in het vestigingsmilieu van de Randstad in

Een majeur project als de Marker Wadden verdient een iconische hart of

Nederland. De Houtribdijk en de ontwikkeling van de Marker Wadden draagt

centrum van internationale allure. Mogelijk functies, eventueel te combineren

hieraan verder bij. We onderscheiden drie speerpunten in het benutten van de

zijn: een bezoekerscentrum (natuureducatie en beleving), innovatiecentrum

mogelijkheden voor recreatie en toerisme. Uiteraard bieden de 4 ontwerpen:

(building and design with nature) of horecavoorziening natuurhotel. Een

Delta, Lagune, Atol en Archipel, voldoende aanleiding om dat op verschillende

goed bereikbare plek met een sterke identiteit en grote aantrekkingskracht

wijze te doen.

waar alles samenkomt, met parkeerterrein en haven. Vanaf deze plek lopen land- en waterroutes het gebied in. Waar parkeervoorzieningen zijn, waar

Houtribdijk als waterparkway

een haven is, etc. vanuit iconisch centrum met internationale uitstraling.

De loop van de Houtribdijk is een compromis uit de jaren ‘60 tussen

Dit kan een goed bereikbaar bezoekerscentrum of natuuractiviteitecentrum

technische en landschappelijke eisen. Dit heeft erin geresulteerd dat de dijk

zijn met sterke identiteit en grote aantrekkingskracht. Daarbij hoort een

het fascinerende onderwaterlandschap van het IJsselmeergebied diagonaal

zonering van recreatieve routes en voorzieningen. Hierin zou ook een educatief

doorsnijdt. Door dit zichtbaar te maken en recreatief te ontsluiten kan de

of onderzoekscentrum passen met een concentratie van verschillende

dijkweg als unieke parkway gaan functioneren, voor automobilisten maar ook

experimenten met ‘building with nature’.

voor fietsers. Soms ligt de route over of dicht tegen het zandlandschap van het Enkhuizerzand, soms overziet het hoog het moerasgebied Markerwadden

Diversiteit aan plekken en routes

en op markante punten biedt het zichten op Enkhuizen, Urk en Lelystad.

De schaal van en uitgestrektheid van het project leent zich voor vele routes

Maatregelen kunnen zijn: aanleg fietspad ook aan Markermeerzijde, met

en kleinschalige voorzieningen. Te denken valt aan vlonder- en zwerfpaden,

aansluiting op fiets- en wandelpaden de Marker Wadden in waar dat kan.

kanoroutes, aanleg- en ankerplaatsen, ecolodges, kampeereilanden,

Parkeerplekken, en observatiepunten stranden. Shortcuts , bijvoorbeeld bij

kampeervlotten, vogelkijkhutten, uitzichtpunten, etc.

Trintelhaven, tussen de fietspaden aan weerszijden waardoor gewisseld kan worden en ommetjes vanuit Noord-Holland en Flevoland mogelijk zijn.

39

Recreatie / recreation

40

The IJsselmeer and Markermeer form the Blue Heart of Holland and are of

Sprawl of places and routes

great spatial significance in the metropolitan Randstad. The Houtribdijk and

The scale and extent of the project lends itself to a concept for recreational use

the development of the Marker Wadden will contribute to the qualities of this

with a sprawl of many trails and small facilities. In this approach isolation and

Blue Heart. Three themes are identified for exploiting recreation and tourism.

silence are the unique selling points. These facilities include boardwalks and

This is in addition to the models Delta, Lagoon, Atoll and Archipelago, which

walking trails, canoe routes, landings and anchorages, eco-lodges, camping

offer possibilities for exploitation in different ways.

islands or rafts, bird watching huts, viewpoints etc.

Houtribdijk as water parkway The Houtribdijk was designed as a compromise between technical and landscape requirements resulting in a route cutting through the fascinating underwater landscape of the IJsselmeer. By making this landscape visible and recreationally accessible, the causeway can become a unique parkway. Travelling over the sandy landscape of the Enkhuizerzand, with vistas over the Marker Wadden, the route will provide views of Enkhuizen, Urk and Lelystad. Measures may include the construction of a cycle path on the south side of the dike connecting to cycling and hiking trails within the Marker Wadden. Trintelhaven could serve as a centre with parking spaces, observation points and beaches and include shortcuts between the paths on either side of the dike. Iconic heart Marker Wadden A major project such as the Marker Wadden deserves an iconic heart. A visitor centre (nature education and experience), innovation centre (building and design with nature) or nature restaurant and hotel are possibilities. An easily accessible place with a strong identity in which everything comes together. Easily accessible via a network of routes into the area by land or water and incorporating recreational trails and facilities.

41

Lagune / Lagoon

42

Lagune: maximaal inzetten op peilfluctuaties door opwaaiing

Lagoon: maximum use of water level fluctuations by wind action

Ook de ecologische kwaliteiten van het meer Stettin op de grens van Duitsland

the lagoon, the tilting of the water in the Markermeer during storms and the

en Polen leveren ideeën op voor de inrichting van de Marker Wadden. Het

subsequent water level changes is considered the strongest natural process.

ontwerp Lagune is geïnspireerd op een luwtemoeras dat in Stettin is ontstaan

Although it occurs only a few times per year, this process will, at a particular

achter een gebogen schiereiland. Dit gebied onttrekt zich daarmee aan een

scale, lead to creek-like shapes in the reed beds and shallows. Erosion and

grote rondgaande stroming, wat leidt tot grote luwte en slibrijke bodems. Op

sedimentation will further shape the model. The diminished influence of

deze referentie bouwen we in dit model voort. Ter hoogte van de Trintelhaven

the circular flow also minimises the silt flowing over the Enkhuizerzand. In

aan de Houtribdijk wordt een zachte luwtedam aangelegd die loodrecht het

combination with restoring the formerly eroded sandbanks, this will result

Markermeer insteekt en na 5 km afbuigt aansluit op een rif evenwijdig dat

in clearer water over the shallow sandy soils. This is another valuable

evenwijdig loopt aan de Houtribdijk zuidoostelijke richting. Hierdoor ontstaat

improvement of the ecosystem.

een afgeschermde lagune in het Markermeer, Wat betreft schaal is dit gebied te vergelijken is met de Gouwzee, wat geldt als een waardevolle kraamkamer van het Markermeersysteem. In deze lagune speelt het natuurlijke proces van opstuwing en scheefstand door storm als vormende kracht. Hoewel het incidenteel optreedt zal dit proces op een bepaalde schaal vrijwel zeker tot kreek-achtige landschappelijke vormen in gecreeerde ondieptes leiden. Hierop is in het ontwerp van het model voorgesorteerd. Het Enkhuizerzand…..kan hier maximaal effect hebben op de natuurontwikkeling. This model is inspired by marshland in Lake Stettin on the border of Germany and Poland, which is an excellent ecological reference. It is formed in a lagoonlike bay behind a curved peninsula and as such is withdrawn from a large circulating flow. This leads to shallow water and silty soils. In this model we construct a sandy dam beginning at Trintelhaven. It projects 5 km into the Markermeer then deflects southeast to form a reef parallel to the Houtribdijk. A lagoon in created in the Markermeer protected from the circular flow. Within

43

Lagune / Lagoon

44

Lagune: Fasering Lagoon: Phasing

De fasering van dit ontwerp verloopt het meest logisch door te beginnen in de oksel van de twee dammen. Hier kunnen de eerste ondieptes worden gecreëerd. Deze start kan vervolgens verder uitgebouwd worden. Het is ook mogelijk om dit lange termijn perspectief te bereiken via de eerste fase in het Bestemmingsplan Marker Wadden. The perpendicular dam at Trintelhaven and the first part of the reef is a logical first phase. Here the first reed beds and shallows can be created. This start can be subsequently expanded to complete the vision. It is also possible to reach this long-term perspective by beginning within the established legal zoning for the Marker Wadden project.

Fasering / Phasing

45

Lagune: zicht vanaf de Houtribdijk Lagoon: view from the Houtribdijk

300mm zoomlens

14m high sailboat, 1 km away 14m high sailboat, 2 km away

46

Lagune: bezoekerscentrum op het Enkhuizerzand Lagoon: visitor centre on the Enkhuizerzand

47

Lagune: Referentieprojecten Laoon: Reference projects

The Ruoergai Wetland Reserve (CN)

Camping raft (NL)

Beach café The Coast (NL)

48

Juberg tower (DE)

Intermezzo: Versterking Houtribdijk Intermezzo: Reinforcement Houtribdijk

Volgens het Hoogwaterbeschermingsprogramma moet de Houtribdijk voor

Koppeling zandwinning

2018 te worden versterkt. De Marker Wadden bieden kansen voor synergie met

Bij de dijkversterking Houtribdijk, maar zeker ook bij de ontwikkeling van het

de dijkversterking, uitvoeringstechnisch, ecologisch en recreatief. Hiervoor zijn

project Marker Wadden als geheel, kan een koppeling gelegd worden met

verschillende opties mogelijk

zandwinning in het Markermeer. Hierbij kan veel bovengrond beschikbaar komen voor de bouw van atollen en onderwatertaluds. Ook kan aan de

Slimme positionering eerste fase Markerwadden

concessie de eis gekoppeld worden om zandige milieus te versterken en

Door onderdelen van het eindbeeld van Marker Wadden slim op te nemen in de

slibbodems te bezanden.

eerste fase kunnen kosten hiervan met de dijkversterking worden gedeeld. dit kunnen kleine riffen zijn die de ijsgang breken, of golfbrekers en zandruggen

Vispassages

net aan het oppervlak. deze kunnen in vervolgfasen worden ingezet voor

De versterking van de Houtribdijk biedt kansen voor het integreren van

niveau’s in de land-waterzones waar het project Marker wadden op gericht is.

vispassages ter bevordering van vismigratie tussen het IJsselmeer en het Markermeer.

Extra fietsroute Markermeerzijde. Op dit moment ontbreekt een fietsroute aan de Markermeerzijde geheel.

The Dutch Flood Protection Programme requires the Houtribdijk be reinforced

Dijkversterking biedt de ultieme kans om deze route toe te voegen, waardoor

by 2018. The Marker Wadden project is an opportunities for technical,

het gebied een recreatieve betekenis kan krijgen.

ecological and recreational synergy with dike reinforcement.

Materiaalkeuze

Smart positioning of the first phase Marker Wadden

Door de dijkversterking op het Enkhuizerzand zoveel mogelijk uit te voeren

Combining technical elements of the first phase Marker Wadden with dike

als royale zandige vooroevers of zandtaluds wordt het zandige karakter van dit

reinforcement can reduce costs. This could be small reefs, breakwaters or

gebied landschappelijk versterkt en een aanzet gegeven tot de versterking van

sand ridges just on the surface. These break waves and drifting ice, and serve

zandige natuurtypen.

as dams to be used as boundaries in the land-water areas of the Marker Wadden.

49

Houtribdijk / Houtribdijk

50

Adding cycle route on the Markermeer side A cycle route on the southern side of the dike is currently missing. Dike reinforcement provides the opportunity to add this route, largely improving recreational value. Material selection Reinforcing the dike with a generous sandy foreshore or sand embankment on the Enkhuizerzand will strengthen the landscape of this area. Sandy nature types will add to the landscape quality. The dike in the deeper parts of the Markermeer should be strengthened by conventional hard materials or by soft materials in combination with vegetation. Combination with commercial sand extraction The reinforcement of the Houtribdijk, and the development of the Marker Wadden should be liked with commercial sand extraction in the Markermeer. This provides considerable amounts of soil for the construction of dams and underwater slopes and can be combined with spraying sand over silt sludge, or with raising sandy environments. Fish passages Reinforcement of the Houtribdijk creates the opportunity for making fish passages for the movement of fish between the IJsselmeer and Markermeer.

51

Atol / Atoll

52

Atol: maximaal efficiënte verking slib

Atoll: maximum efficiency for processing silt

Dit model realiseert op meest efficiënte wijze de verwerking van het storende

which will result in the formation of organic shapes and ecological interaction.

slib in het Markermeer. Met een vergelijkbaar doel is in het Ketelmeer/

The circular flow of the Markermeer will mainly bypass the island resulting in

IJsselmeer het atol IJsseloog gerealiseerd. Dit eiland heeft in alles een sterk

deeper waters adjacent to the project.

civieltechnisch karakter. Model Atol is hierop geïnspireerd. Ook dit ontwerp is gebaseerd op een no nonsense benadering van aanleg. Een cirkelvormig rif / luwte dam is de meest efficiënte manier om luwte te creëren . In het diepste deel van het Markermeer. Het levert een compact ontwerp op. De benadering sluit aan bij de traditie van landmeten, inpolderen en landmaken. De Marker Wadden zijn natuurlijk wel van een veel grotere schaal dan het IJsseloog. Het ontwerp zal profiteren van het proces opstuwing en scheefstand. De stroming in het Markermeer zal er vooral omheen gaan. This model most efficiently reduces the silt load and sludge from the bottom of the Markermeer by creating a massive island in the deepest part of the lake. An island with generally the same purpose, called IJsseloog, was built in lake Ketelmeer/IJsselmeer between 1950 and 1990. This island has a distinctly technical appearance with a circular shape and designed marshlands. Based on a no-nonsense approach to construction, the Atoll model is inspired by this reference, although at a much larger scale. A circular reef and lee dam in the deepest part of the lake provides a compact design and is the most efficient way to create volume to store the load of silt. It is in line with the Dutch tradition of surveying, land reclamation and land use. This tradition was most vigorously carried out in the Zuiderzeeproject of which the Markermeer itself is an unintended result. This model incorporates a semi-open lee side. This allows the area to be influenced by the process of tilt and water level changes,

53

Atol / Atoll

54

Atol: Fasering Atoll: Phasing

In de eerste fase wordt een eerste deel van het rif gemaakt. Daarachter wordt een eerste proefatol aangelegd binnen een zachte cirkelvormige dam. Het rif kan stap voor stap worden verlengd en de eerste kolonisatiekern kan geleidelijk worden uitgebouwd. De aanpak past logisch in de eerste fase van het Bestemmingsplan Marker Wadden. Beginning with a section of the reef with a circular atoll behind, the first phase includes the formation of the first reed beds and shallows. In subsequent phases the reef can be gradually extended, linking to and building on the first atoll. To reach this long-term perspective it is plausible to start within the established legal zoning for the Marker Wadden project.

Fasering / Phasing

55

Atol: zicht vanaf de Houtribdijk Atoll: view from the Houtribdijk

300mm zoomlens

14m high sailboat, 0.5 km away 14m high sailboat, 1 km away 14m high sailboat, 2 km away

56

Atol: verspreide recreatieve faciliteiten Atoll: scattered recreational units

57

Atol: Referentieprojecten Atoll: Reference projects

Everglades Nat. Park (US)

Okavango Delta (BW)

Great Salt Lake Shorelands Preserve (US)

58

Intermezzo: Windenergie Intermezzo: Wind Energy

In de Rijksstructuurvisie Windenergie op Land (2014) is een zoekgebied voor

gebracht en voor Archipel optie 4. De lijnopstellingen bieden de infrastructuur

windenergie aangegeven aan de noordzijde van de Houtribdijk. De configuratie

om hier eveneens zonne-energie aan te koppelen.

van windmolens heeft effect op het ecologisch functioneren, de recreatieve kwaliteit en de landschappelijke beleving van de Marker Wadden.

Financiering Er ligt een kans om een deel van de opbrengst van de opgewekte duurzame

Windenergie is optie

energie uit wind en zon terug te investeren in de Marker Wadden.

Deze ontwerpstudie spreekt zich niet uit voor of tegen windenergie, maar laat zien hoe windenergie zou kunnen worden toegepast rekening houden de

In the Dutch National Plan ‘Wind on Land (2014)’ an area for wind turbines

verschillende opties voor de Marker Wadden, zoals hier gepresenteerd. We

is indicated on the north side of the Houtribdijk. The possible configuration

gaan bij wijze van aanname uit van windturbines van 6 MW, een masthoogte

of wind turbines has an effect on the ecological functioning, recreational and

van 135 meter, met een rotor van 126 meter en een onderlinge afstand van

scenic quality and perception of the Marker Wadden.

circa 441 meter. Wind energy is an option Verschillende configuraties

This design research does not take a stand for or against wind power. It only

Configuraties verschillen voor de 4 ontwerpen in dit onderzoek. Op basis

demonstrates how wind power could be applied, taking into account the

van een globale inschatting van effecten is bij ieder ontwerp indicatief

various options for the Marker Wadden as presented in this study. We have

een denkbare configuratie van windturbines aangegeven. Alleen enkele

chosen wind turbines of 6 MW, with a mast height of 135 meters, a rotor of 126

lijnopstellingen langs de noordzijde van Houtribdijk zijn toegestaan. De

meters and a distance between the masts of 441 meters.

mogelijkheden zijn daarom beperkt: 1. geen windmolens, 2. een lijnopstelling langs de gehele Houtribdijk, 3. een lijnopstelling tussen Enkhuizen en

Different configurations

Trintelhaven en 4. een lijnopstelling van Trintelhaven tot aan Lelystad. In dit

A configuration of wind turbines is indicated for each of the four designs. They

ontwerponderzoek opteren we voor het weghouden van de windmolens bij de

are based on an overall assessment of effects. Only single lines along the

Markerwadden. Daarom hebben we voor Delta, Lagune en Atol optie 3 in beeld

north side of Houtribdijk are allowed. The options are therefore limited to: 1.

59



60

Gebieden voor grootschalige windenergie / areas for large scale wind energy development

no wind turbines , 2. a line configuration along the entire Houtribdijk , 3. a line configuration between Enkhuizen and Trintelhaven and 4 . a line configuration between Trintelhaven to Lelystad. In this design study, we opt for keeping the wind turbines away from the Marker Wadden. Therefore, we propose option 3 for Delta, Lagoon and Atoll, and option 4 for Archipelago. The configuration also provides the infrastructure for the use solar energy. Financing Wind turbines create an opportunity to potentially co-finance the Marker Wadden.

61

Archipel / Archipelago

62

Archipel: maximaal efficiënte realisatie moeras

Archipelago: maximum efficiency for the realization of marshes, wetlands and shallow water Dit model realiseert op meest efficënte wijze de realisatie van land-

The Archipelago model is formed by a series of islands situated in the

waterzones in het Markermeer. Eilanden die voor luwte zorgen zijn ook

zone between the deeper Markermeer and the shallow Enkhuizerzand.

een natuurlijke referentie in het meer van Peipsi. Het ontwerp Archipel is

This approach responds to the underwater landscape and emphasises the

gebaseerd op een reeks van eilanden die gesitueerd zijn op de overgang van

spectacular topography of the Enkhuizerzand. The islands create shelter

het diepere deel van het Markermeer naar het Enkhuizerzand. Een belangrijk

for the formation, both artificially and by subsequent sedimentation, of reed

ontwerpuitgangspunt is inspelen op het spectaculaire onderwaterreliëf. Door

beds and shallows. The shape of the islands is explicitly intended to keep silty

de slibrijke overgangszone te benutten voor de aanleg van de eilanden kunnen

waters away from the sandy Enkhuizerzand by deflecting the circular current.

we dit bijzondere landschappelijke gegeven zichtbaar maken en profiteren

As this model is explicitly connected with the landscape of the Enkhuizerzand,

van het feit dat de eilanden in dit deel met minder materiaal en dus sneller

we have extended it to the other side of the Houtribdijk into the IJsselmeer. The

gerealiseerd kunnen worden. Het is uitdrukkelijk de bedoeling het zandige

natural processes of flow and tilting are relevant in this design, but less strictly

deel van het Enkhuizerzand vrij te houden van slib. Dit wordt bereikt door

than in the optimized Delta and Lagoon models.

de slibstroom voor het Enkhuizerzand af te buigen en in te vangen door de slenk. Ontwerp Archipel is speelt in op de processen stroming en opstuwing. Vanwege de landschappelijke verbondenheid met het Enkhuizerzand hebben we dit model ook door laten lopen aan de andere kant van in het IJsselmeer. De natuurlijke processen opstuwing en stroming worden in dit ontwerp benut, maar ook minder sterk dan in respectievelijk de ontwerpen Delta en Lagune, die gebaseerd zijn op optimalisatie van één van de processen. Large scale land-water ecosystems in the Markermeer are the result of this model. Using a minimum of material, a series of islands in a relatively shallow area are created. This creates shelter and transitional land-water zones. At Lake Peipsi, islands protect extensive reed lands and small-scale backwaters as part of the natural lake ecosystem.

63

Archipel / Archipelago

64

Archipel: Fasering Archipel: Phasing

Ontwerp Aanwas past sluit niet goed aan bij het Bestemmingsplan Marker Wadden. De fasering van dit ontwerp verloopt het meest logisch door het trechterpunt ter hoogte van de Trintelhaven als start te nemen. Hier kunnen de eerste ondieptes worden gecreëerd aansluitend op de luwteboog en aansluitend op de Houtribdijk. Deze start kan vervolgens verder uitgebouwd worden. Het is ook mogelijk om dit lange termijn perspectief te bereiken via de eerste fase in het Bestemmingsplan Marker Wadden. This design does not fit well with the established legal zoning plan Marker Wadden. It is most logical to begin the phasing of this model with a first island near Trintelhaven at the Houtribdijk. Here the first reed beds and shallows can be created behind a barrier reef. This start can be subsequently expanded with subsequent islands.

Fasering / Phasing

65

Archipel: zicht vanaf de Houtribdijk Archipelago: view from the Houtribdijk

300mm zoomlens

14m high sailboat, 0.5 km away 14m high sailboat, 1 km away

66

Archipel: bezoekerscentrum aan de Houtribdijk Archipelago: visitor centre at the Houtribdijk

67

Archipel: Referentieprojecten Archipelago: Reference projects

Danube Delta (RO)

The Kiekkaaste Dollard (NL)

Pt. Pelee Nat. Park (CA)

Oostvaardersland Nature Activity Center (NL)

68

Intermezzo: Stedelijke ontwikkeling Intermezzo: Urban Development

De historische IJsselmeerstad Enhuizen en de Newtown Lelystad worden

aanlanding van de N302. Dit alles gekoppeld aan compenserende

door de Houtribdijk met elkaar verbonden. Beide steden willen hun

natuurontwikkeling op het Enkhuizerzand. Voor het project Marker Wadden

stedenbouwkundige oriëntatie op het water versterken. Beide steden willen

is vooral de huidige parkeervoorziening en veerpont als onderdeel van het

de weg over de Houribdijk beter verbinden met de infrastructuur in het

Zuiderzeemuseum belangrijk. Deze kan worden uitgebouwd als uitvalsbasis

achterland.

voor toeristen die via het water het Marker Waddenproject willen bezoeken. Daarnaast is van belang dat de natuurcompensatie onderdeel kan gaan

Lelystad

vormen van het integrale project.

Lelystad is oorspronkelijk door van Eesteren ontworpen als een stad aan een centrale baai. Met het schrappen van de Markerwaard is deze opzet definitief

The historic city of Enkhuizen and newtown Lelystad are connected by the

verlaten en wil Lelystad zich op een andere manier op het water oriënteren.

Houtribdijk. Both cities aim to strengthen their urban orientation towards the

Daarbij zijn open water en grootschalige natuur belangrijke kernkwaliteiten.

water and wish to make better connections between the Houtribdijk and the

In de toekomstvisie is ook aan de Markermeerzijde een waterfront voorgesteld

infrastructure in the hinterland.

dat van deze kwaliteiten gebruik maakt. Gekoppeld hieraan is een nieuwe verbinding tussen de Houtribdijk en de A6 door een brug of tunnel. Hoe dit zich

Lelystad

verder zal ontwikkelen is onzeker. De recreatieve kansen spelen al wel in op

Lelystad was originally designed by Van Eesteren as a city oriented towards

uitbouw van de watergeörienteerde bedrijvigheid van Batavia-haven en Batavia

a central bay. This idea was abandoned along with the plans for the polder

stad. Daarnaast is in alle modellen een voldoende ruimte gelaten voor een

Markerwaard. There is now a new opportunity to orient Lelystad towards the

dergelijke waterfrontontwikkeling.

Markermeer. Lelystad can develop a new waterfront with a view towards the large-scale nature area ‘Marker Wadden’. A new connection between the N302

Enkhuizen

and A6 by a bridge or tunnel is an important part of this plan. Recreational

Ook aan de zijde van Enkhuizen is een toekomstvisie opgesteld. Hier wordt

opportunities can be developed in conjunction with its harbour and Batavia

ingezet op droog en nat bedrijventerrein, maar ook op waterrecreatie en

City. All design models leave adequate space for waterfront development.

congresfaciliteiten. Mogelijk zal dit gekoppeld worden met een nieuwe

69

Waterfronten en recreatieve bestemingen / Waterfronts and recreational destinations

70

Enkhuizen Enkhuizen is drawing up plans to strengthen its orientation towards the Markermeer. The vision includes residential areas, a convention centre and recreational facilities as well as industrial zones connected to the water. This will potentially be integrated with a new landing of the N302. All this will be compensated by improving the nature of the Enkhuizerzand . The Marker Wadden project can benefit from current facilities such as the parking and ferry connections of the Zuiderzee Museum. These can be expanded and form a base for tourists wishing to visit the Marker Wadden by water.

71

72

Bijlage: Deelnemers aan workshops Participants to the workshops Pieter den Besten

(Ministerie van Infrastructuur en Milieu)

Remco van den Bos

(Ministerie van Infrastructuur en Milieu)

Michiel van Dongen

(Ministerie van Infrastructuur en Milieu)

Joke Schalk

(Ministerie van Infrastructuur en Milieu)

Jan van Erp

(Ministerie van Economische Zaken)

Hans Rutten

(Ministerie van Economische Zaken)

Elien Wierenga

(Atelier Making Projects)

Paul Gerretsen

(Atelier Making Projects)

Eric Luiten

(Rijksadviseur Landschap en Water)

Rienke Groot

(College van Rijksadviseurs)

IJsbrand Zwart

(Provincie Flevoland)

Anja Ooms

(Provincie Noord Holland)

Marianne Walgreen

(Provincie Noord Holland)

Ben Viveen

(Rijkswaterstaat)

Petra van Konijnenburg

(Rijkswaterstaat)

Andre Rijsdorp

(Natuurmonumenten)

Laura Bromet

(Natuurmonumenten)

Frits palmboom

(TU Delft)

Saline Verhoeven

(TU Delft)

Gerda Lenselink

(Deltares)

Ruurd Noordhuis

(Deltares)

Pascal Boderie

(Deltares)

Jaap Woltjer

(KNWV)

Rob Gremmen

(ANWB)

Flos Fleischer

(Stichting Het Blauwe Hart)

Carel Schut

(Royal Haskoning DHV)

Bram Bliek

(Svasek Hydraulics)

Rik de Visser en Klaas Jan Wardenaar (Vista landcape and urban design) 73

Vista landscape architecture and urban planning In samenwerking met / In collaboration with Svasek Hydraulics

In opdracht van / Commissioned by Ministry of Infrastructure and the Environment and Ministry of Economic Affairs

74