Woord vooraf
13
Hoofdstuk 1 – Wat is economie en hoe denken economen?
15
1
De twee betekenissen van het woord economie
16
2
De kern van het economisch probleem: schaarste verplicht tot kiezen 2.1 Schaarste 2.2 Economisch handelen is kiezen
17 17 18
3 Behoeften 3.1 Soorten behoeften 3.2 Kenmerken van behoeften
20 20 21
4
Economische goederen 4.1 Kenmerken 4.2 Soorten goederen 4.3 De productiefactoren
22 22 23 25
5
Kaders voor de analyse van keuzegedrag 5.1 De homo economicus 5.1.1 Kiezen volgens een optimalisatieprincipe 5.1.2 Marginale kosten en baten 5.1.3 Geld en eigenbelang 5.1.4 Onzekerheid en risico 5.2 Beperkingen van de homo economicus 5.2.1 Emoties, instinctieve noden en gevoelstoestanden 5.2.2 Projectiebias 5.2.3 Gevolgen van deze beperkingen 5.2.4 Oplossingen 5.3 De speltheorie 5.3.1 Omschrijving van een spel 5.3.2 Het nashevenwicht 5.3.3 Het gevangenendilemma 5.4 Economie en identiteit 5.4.1 Enkele vaststellingen 5.4.2 Identiteit en emoties 5.4.3 Identiteit en strategische interactie
27 27 27 28 29 30 31 31 31 32 34 35 35 36 37 39 39 40 41
Inhoud
Inhoud
3
6
Micro- en macro-economie
41
7
Positieve en normatieve economie
42
8
Kernbegrippen, vragen en opgaven
42
Hoofdstuk 2 – Economische stelsels
45
1
Zelfvoorziening versus arbeidsverdeling en specialisatie 1.1 Zelfvoorziening 1.2 Maatschappelijke arbeidsverdeling en specialisatie 1.2.1 Betekenis 1.2.2 Gevolgen
47 47 47 47 48
2
De vrijemarkteconomie 2.1 Beschrijving 2.1.1 Visie 2.1.2 Beslissingsniveau 2.1.3 Drijfveren en prikkels 2.1.4 Coördinatiemechanisme 2.2 Welvaartseconomische evaluatie 2.2.1 Voordelen 2.2.2 Marktfalen
51 51 51 52 53 53 55 55 56
3
De centraal geleide of geplande economie 3.1 Beschrijving 3.1.1 Visie 3.1.2 Beslissingsniveau 3.1.3 Drijfveren en prikkels 3.1.4 Coördinatiemechanisme 3.2 Welvaartseconomische evaluatie 3.2.1 Voordelen 3.2.2 Nadelen 3.3 Convergentie en transitie
64 64 64 65 65 66 67 67 67 68
4
De gemengde economie en/of de sociale markteconomie 4.1 Visie 4.2 Kenmerken
69 69 70
5
Kernbegrippen, vragen en opgaven
74
Hoofdstuk 3 – Macro-economische relaties en welvaartsindicatoren Inhoud
1
4
De economische kringloop 1.1 Een gesloten economie met alleen gezinnen en ondernemingen
77 78 78
1.2 1.3
Een gesloten economie met ondernemingen, gezinnen en de overheid Kringloop met gezinnen, ondernemingen, overheid en buitenland
81 83
2
Macro-economische grootheden 2.1 Bruto nationaal product en bruto binnenlands product 2.2 Oorsprong en samenstelling van het bruto binnenlands product 2.3 De verdeling van het bnp of bni 2.4 De globale bestedingen 2.5 Belang van het bbp en het bni
84 85 88 90 91 93
3
Economische groei, welvaart en welzijn 3.1 Omschrijving van de begrippen 3.2 Tekortkomingen van de klassieke welvaartsmaatstaven
96 96 97
4
Kernbegrippen, vragen en opgaven
100
Hoofdstuk 4 – Gezinnen als vragers van goederen
103
1
De theorie van het consumentengedrag 1.1 De optimale goederenbundel 1.1.1 De grensnuttheorie 1.1.2 De moderne theorie van het consumentengedrag 1.2. Veranderingen in de optimale goederenbundel
104 104 104 105 105
2
De vraag naar een bepaald goed 2.1 Invloed van de prijs op de gevraagde hoeveelheid 2.2 Andere vraagbeïnvloedende factoren 2.3 De prijselasticiteit van de vraag 2.3.1 Betekenis 2.3.2 Beïnvloedende factoren 2.3.3 Het praktisch belang van de prijselasticiteit van de vraag 2.4 De inkomenselasticiteit van de vraag 2.5 De kruiselingse elasticiteit van de vraag
106 106 108 111 111 113 114 115 118
3
De beïnvloeding van de consument door anderen en de reclame
119
4
Kernbegrippen, vragen en opgaven
121
Hoofdstuk 5 – Ondernemingen als aanbieders van goederen 125 Begrippen en wetten m.b.t. het productieproces 1.1 De productiefunctie 1.2 Productiviteit 1.3 De wet van de variabele meeropbrengsten 1.4 Variabele schaaleffecten of schaalopbrengsten
127 127 128 130 132 Inhoud
1
5
Inhoud
6
2
De optimale productieomvang 2.1 Kosten en kostenverloop 2.2 Opbrengsten en opbrengstenverloop 2.3 De winstmaximaliserende productieomvang
132 133 135 136
3
De break-evenanalyse
138
4
De optimale bedrijfsdimensie
139
5
Het aanbod van een bepaald goed 5.1 Invloed van de prijs op de aangeboden hoeveelheid 5.2 Andere aanbodbeïnvloedende factoren 5.3 De prijselasticiteit van het aanbod 5.3.1 Betekenis 5.3.2 Beïnvloedende factoren
141 141 142 143 143 145
6
Juridisch-institutioneel kader 6.1 Juridisch kader 6.1.1 Eenmanszaken en vennootschappen 6.1.2 De naamloze vennootschap of nv 6.1.3 De vzw en de vennootschap met sociaal oogmerk 6.2 Corporate governance
145 145 145 147 149 149
7
Verschijningsvormen van ondernemingen 7.1 Verschillen naargelang van de doelstelling 7.1.1 Winstgedreven privéondernemingen 7.1.2 Overheidsondernemingen 7.1.3 Coöperatieve ondernemingen 7.1.4 Sociale ondernemingen 7.2 Verschillen naargelang van de omvang
151 151 151 154 156 158 159
8
Kernbegrippen, vragen en opgaven
161
Hoofdstuk 6 – Markten en prijsvorming
165
1 Marktvormen 1.1 Het aantal marktpartijen 1.2 De markttransparantie 1.3 De homogeniteitsgraad van een markt 1.4 Toetredingsvoorwaarden tot een markt
167 167 168 169 170
2
Volkomen concurrentie 2.1 Prijsvorming en marktevenwicht 2.2 Veranderingen in het marktevenwicht
171 172 173
3
Markten met onvolkomen concurrentie 3.1 Monopolie
175 175
177 178
4
Het prijsbeleid van de overheid 4.1 Rechtstreeks prijsbeleid 4.2 Onrechtstreeks prijsbeleid
179 179 181
5
Kernbegrippen, vragen en opgaven
181
Hoofdstuk 7 – Geld en inflatie
185
1
Het geld 1.1 De functies van het geld 1.2 De soorten geld 1.3 Beknopte geschiedenis van het geld
186 186 187 189
2
De Europese Centrale Bank en het monetair beleid
193
3
Inflatie en deflatie 3.1 Definitie 3.2 Oorzaken van inflatie 3.3 Gevolgen van inflatie
196 196 198 201
4
Bestrijding van inflatie
203
5
Het meten van de inflatie en het indexeringsmechanisme 5.1 Het indexcijfer van de consumptieprijzen 5.2 De indexering van lonen en sociale uitkeringen
205 205 207
6
Kernbegrippen, vragen en opgaven
209
Hoofdstuk 8 – Economische groei en ontwikkeling op lange termijn
213
1
Economische groei is een modern verschijnsel
214
2
Verklaringen voor economische groei 2.1 Meer arbeid inzetten 2.2 Meer kapitaal inzetten 2.3 De beschikking over natuurlijke hulpbronnen 2.4 Het belang van menselijk kapitaal 2.5 Technologische vooruitgang 2.6 De rol van instituties en van de overheid
216 217 218 220 221 221 223
3
Een evaluatie van de economische groei
224
4
Kernbegrippen, vragen en opgaven
230 Inhoud
3.2 Monopolistische concurrentie 3.3 Oligopolie
7
Inhoud
8
Hoofdstuk 9 – Fluctuaties in de economische groei
233
1
De lange golven
234
2
De seizoenbeweging
236
3 Conjunctuurbewegingen 3.1 Conjunctuurindicatoren 3.2 Verklaringen voor de conjunctuurbewegingen 3.2.1 Exogene en endogene verklaringen 3.2.2 Het belang van veranderingen in de globale vraag 3.3 Conjunctuurbeleid 3.4 De recessie van 2009 (en van 2011)
237 239 240 240 241 242 245
4
250
Kernbegrippen, vragen en opgaven
Hoofdstuk 10 – De milieuproblematiek
251
1 Bewustwording
252
2
Functies en waarden van het natuurlijke leefmilieu
256
3
Verklaringen voor milieuproblemen
257
4
De aanpak van milieuproblemen 4.1 Het ontwikkelen van een aanvaardbaar en haalbaar milieubeleid 4.2 Wegen en instrumenten 4.2.1 Sensibilisering en ondersteuning 4.2.2 Gebods- en verbodsbepalingen en normen 4.2.3 Milieuheffingen 4.3 De keuze van het geschikte instrument 4.4 Het belang van internationale samenwerking
259 259 261 261 263 264 266 267
5
Kernbegrippen, vragen en opgaven
270
Hoofdstuk 11 – Werkgelegenheid en werkloosheid
275
1
Soorten werkloosheid
276
2
Omvang en samenstelling van de werkloosheid 2.1 Omvang van de werkloosheid 2.2 Samenstelling van de werkloosheid
278 278 279
3
Verklaringen voor werkloosheid 3.1 De arbeidsmarkt 3.2 Kwantitatieve onevenwichten 3.2.1 De omvang van het aanbod van arbeid 3.2.2 De omvang van de vraag naar arbeid
281 281 282 282 285
Kwalitatieve onevenwichten 3.3.1 Kenmerken van de vraag naar arbeid 3.3.2 Kenmerken van het aanbod van arbeid
289 289 289
4
Gevolgen van de werkloosheid 4.1 Individuele gevolgen 4.2 Maatschappelijke gevolgen
290 290 291
5
Bestrijding van de werkloosheid 5.1 Bestrijding van de conjuncturele werkloosheid 5.2 Bestrijding van structurele werkloosheid 5.2.1 Bevorderen van de werkgelegenheid 5.2.2 Herverdelen van de bestaande werkgelegenheid 5.2.3 Vraag en aanbod beter op elkaar afstemmen
292 292 292 293 296 297
6
Kernbegrippen, vragen en opgaven
299
Hoofdstuk 12 – Inkomensvorming en inkomensverdeling
301
1
De functionele inkomensvorming 1.1 Het loon 1.1.1 Omschrijving 1.1.2 Determinanten van het algemene loonpeil en van de loonevolutie 1.1.3 De loonstructuur 1.2 Interest en winst 1.2.1 Omschrijving 1.2.2 De financiële markt 1.2.3 Determinanten van het algemene interestpeil en de interestevolutie 1.2.4 De structuur van de interestvoeten 1.3 Huur
302 303 303 305 310 313 313 314 318 319 319
2
De personele inkomensverdeling 2.1 De primaire inkomensverdeling 2.2 De secundaire inkomensverdeling 2.2.1 Omschrijving 2.2.2 Meten van de secundaire inkomensverdeling
320 320 321 321 321
3
Instrumenten van inkomensherverdeling 3.1 De progressieve inkomstenbelasting 3.1.1 Situering 3.1.2 Basisprincipes 3.1.3 Werking van het belastingsysteem 3.1.4 Het herverdelende effect van de inkomstenbelasting 3.2 De sociale zekerheid 3.2.1 Omschrijving 3.2.2 Principes van de sociale zekerheid 3.2.3 Het herverdelende effect van de sociale zekerheid
326 327 327 328 328 330 331 331 332 334
Inhoud
3.3
9
Inhoud
10
4
De tertiaire inkomensverdeling
335
5
Armoede in België
337
6
De prijs en de grenzen van de herverdeling
341
7
Kernbegrippen, vragen en opgaven
343
Hoofdstuk 13 – Overheidsfinanciën en overheidsschuld
345
1
Overheid en overheidsbegroting
346
2
De ontvangsten van de overheid
347
3
De overheidsuitgaven en hun bestemming
350
4
Het begrotingssaldo van de overheid en de overheidsschuld 4.1 Omschrijving en feiten 4.2 Gevolgen van schuldfinanciering en een grote openbare schuld 4.3 Het Stabiliteitspact van de Europese Unie 4.4 De schuldencrisis
352 352 353 356 357
5
Kernbegrippen, vragen en opgaven
365
Hoofdstuk 14 – Internationale handel
367
1
Het belang van internationale handel
368
2
Verklaringen voor internationale handel 2.1 De theorie van de comparatieve voordelen 2.2 Verklaringen voor comparatieve voordelen
370 371 374
3
Voordelen en nadelen van vrijhandel 3.1 De voordelen van deelname aan internationale handel 3.2 De kosten: de noodzaak tot voortdurende aanpassing
377 377 378
4 Protectionisme 4.1 Instrumenten van protectionisme 4.2 Argumenten pro en contra
380 380 383
5
Internationale samenwerking op handelsgebied 5.1 Van GATT tot WTO 5.1.1 De algemene overeenkomst over tarieven en handel – GATT 5.1.2 De Wereldhandelsorganisatie – WTO 5.2 Andere internationale organisaties 5.3 Een voorbeeld van regionale integratie: de Europese Unie
385 385 385 386 391 392
6
Kernbegrippen, vragen en opgaven
394
Hoofdstuk 15 – Internationale factorbewegingen
397
1
Directe buitenlandse investeringen 1.1 Betekenis en belang 1.2 Verklaringen voor het ontstaan en de expansie van mno’s 1.3 Voor- en nadelen van multinationale ondernemingen
398 398 400 401
2
Internationale migraties 2.1 Betekenis en belang 2.2 Economische verklaringen voor internationale migraties 2.3 Economische gevolgen van internationale migraties
402 402 403 404
3
Kernbegrippen, vragen en opgaven
407
Hoofdstuk 16 – Betalingsbalans en wisselkoers
409
1
De betalingsbalans 1.1 Begripsomschrijving 1.2 Onevenwichten op de betalingsbalans
410 410 411
2
Wisselmarkt en wisselkoers 2.1 Betekenis 2.2 Oorzaken van veranderingen in de wisselkoers 2.3 Gevolgen van wisselkoersveranderingen 2.4 Beknopte schets van de evolutie van het internationaal monetair stelsel sinds 1945
413 413 415 420
3
Het Internationaal Monetair Fonds en de Wereldbank
423
4
Kernbegrippen, vragen en opgaven
426
Hoofdstuk 17 – De ontwikkelingslanden
429
1
Wat zijn ontwikkelingslanden? 1.1 Monetaire ontwikkelingsindicatoren 1.2 Niet-monetaire indicatoren 1.3 De index voor menselijke ontwikkeling 1.4 Is er vooruitgang of gaat het van kwaad naar erger?
430 431 433 433 434
2
Verklaringen voor verschillen in ontwikkeling
436
3
De schuldenlast 3.1 Enkele kenmerken van de buitenlandse schuld 3.2 Het ontstaan van de schuldenlast 3.3 Oplossingen voor de schuldenlast
441 442 442 443 Inhoud
421
11
4
Ontwikkelingsbeleid en ontwikkelingshulp 4.1 Wat is een goed ontwikkelingsbeleid? 4.2 Waarom geven landen ontwikkelingshulp? 4.3 Hoeveel ontwikkelingshulp geven landen? 4.4 Helpt hulp? 4.5 De Belgische ontwikkelingshulp
444 444 447 448 451 453
5
Kernbegrippen, vragen en opgaven
456
Inhoud
Bibliografie
12
457
