Lezing in het kader van de bijeenkomst op 4 december 2004 van Advocaten zonder Grenzen Nederland en de diverse actoren zoals die betrokken zijn bij het project “Innovatie jeugdstrafrecht Suriname”. INLEIDING Sinds 1 februari van dit jaar heeft Advocaten zonder Grenzen permanent een vertegenwoordiger in Paramribo gestationeerd om te werken aan het project: innovatie jeugdstrafrecht. Sinds die datum zijn er veel verkennende gesprekken gevoerd met diverse actoren (ketenpartners) om zo het hoe en waarom van de knelpunten in de rechtsbijstand aan minderjarigen in het strafproces in kaart te brengen. Intussen is per 1 juli 2004 de verkenningfase van dit project overgegaan naar een echte eerste fase van uitvoering.Ter afsluiting van het kalenderjaar 2004 leek het ons een goed idee om de stand van zaken van het project aan U weer te geven. Hier aanwezig vandaag zijn zoveel mogelijk actoren, de advocatuur, het Openbaar Ministerie, de Rechterlijke Macht, het JKB, het Ministerie van Justitie en Politie, het korps Politie Suriname, het buro Rechtszorg, het BKO, de Stichting Youth Care Suriname, De Stichting Juridische Samenwerking Suriname Nederland en studenten van de ADEK. Dank U van Uw aanwezigheid hier op deze zaterdagmiddag. Ik zal beginnen met een korte inleiding over de achtergronden van onze organisatie de stichting Advocaten zonder Grenzen Nederland, vervolgens zal ik ingaan op de opzet qua vorm en inhoud van het project. Daarna zal ik kort de actuele ontwikkelingen in het jeugdstrafrecht in bredere zin bespreken. Ik zal afsluiten met enkele conclusies naar aanleiding van de tussentijdse evaluatie van het project. Indien U daar prijs op stelt kunt U een exemplaar van deze lezing meenemen. U levert een goede bijdrage als U vragen stelt. Doel van deze bijeenkomst is namelijk vooral om de diverse actoren zoals hier aanwezig met elkaar in contact te brengen en door middel van het stellen van vragen ontstaat hopelijk een discussie waarbij de actoren hun visies over knelpunten en oplossingen aan elkaar beter kenbaar kunnen maken.
HOOFDSTUK 1: ACHTERGRONDEN VAN HET PROJECT EN ADVOCATEN ZONDER GRENZEN NEDERLAND Eind jaren ’90 werd in Suriname een cursus Strafrecht via uitgeverij Kluwer georganiseerd waaraan zowel Surinaamse als Nederlandse advocaten deelnamen. Tijdens deze week van intensieve contacten hebben de Nederlandse advocaten van hun Surinaamse confreres en collega’s vernomen dat de situatie waarin minderjarige verdachten zich bevinden sterk te wensen overliet. De situatie in het Jeugdcellenhuis was ernstig onder de maat met name door de onhygienische omstandigheden, van rechtshulpverlening was in pro-deo zaken niet of nauwelijks sprake en voorts was er een totaal gebrek aan scholing en reclassering voor deze kinderen. Er werd gesproken over de mogelijkheden om hulp te bieden door Nederlandse advocaten aan hun Surinaamse collega’s om zo de rechtspositie, maar zeker ook de feitelijke situatie waarin de kinderen zich bevonden, te verbeteren. Terug in Nederland hebben de Nederlandse advocaten een werkgroep geformeerd waarbij men ervoor koos deze werkgroep onder te brengen in een daartoe op te richten Stichting Advocaten zonder Grenzen Nederland. Advocaten zonder Grenzen Belgie was reeds opgericht in 1992 en in Nederland waren de advocaten op de hoogte van de diverse projecten en missies die de Belgen in verschillende landen uitvoerden. In 1998 is de Wereldstichting Advocaten zonder Grenzen opgericht en Nederland is als lid toegetreden in datzelfde jaar. Wat doet Advocaten zonder Grenzen nu eigenlijk? De doelstelling van Advocaten zonder Grenzen is om rechtsbijstand te verlenen in landen waar bescherming en nakoming van mensenrechten nodig is. De nadruk ligt daarbij op goede rechtsbijstand en een eerlijk proces. Advocaten zonder Grenzen treedt pas op als lokale middelen niet aanwezig zijn of tekort schieten. Deze doelstelling is heel breed en Advocaten zonder Grenzen kan uiteraard niet in alle gevallen ondersteuning bieden. Advocaten zonder Grenzen biedt de ondersteuning in beginsel op verzoek. Vervolgens bekijkt Advocaten zonder Grenzen of het verzoek om hulp binnen de doelstelling van Advocaten zonder Grenzen valt en of het project zich ook leent voor het bieden van hulp. Zowel de juristen als de andere mensen bij Advocaten zonder Grenzen streven ernaar om over de grenzen heen hun know-how op justitieel vlak in te zetten, niet alleen om de individuele menselijke waardigheid te vrijwaren maar tevens om bij te dragen tot de duurzame ontwikkeling \van minder bedeelde bevolkingsgroepen. Daartoe voeren zij als onafhankelijke NGO gecoördineerde juridische acties, justitiële projecten en programma’s op langere termijn die gericht zijn op de verbetering van het rechtssysteem. Het gaat daarbij dus niet alleen om hulp aan en van advocaten, magistraten en andere juristen, maar ook om antropologen, sociologen, administratieve en logistieke medewerkers etc. Verzoeken om hulp kunnen uitmonden in permanente missies (lange termijn), kleinere justitiële projecten of acties. Voorbeelden van permanente missies zijn:
Het RWANDA project Dit project is een van de grootste projecten van de Belgische Advocaten zonder Grenzen en loopt nog steeds. Na de genocide in Rwanda heeft AdzG België sinds 1994 meegewerkt aan het opzetten van een tribunaal (de Gacaca rechtbanken) om zo de berechting van de daders te helpen realiseren, en daarmee te bevorderen dat Rwanda zich kan ontwikkelen tot een rechtsstaat. Om U een indruk te geven: er zaten ruim 120.000 verdachten in voorarrest die allemaal berecht dienden te worden, terwijl ook de meeste intellectuelen tijdens de genocide waren omgebracht. Een ander voorbeeld van een permanente missie OOST-TIMOR, waar Advocaten zonder Grenzen Nederland samen met Advocaten zonder Grenzen Belgie werkt aan de opzet en inrichting van een justitieel apparaat. Voor Nederland was dit het eerste project waar Advocaten zonder Grenzen Nederland aan deelnam en het project is van start gegaan in 2000. Er wordt in Oost-Timor samengewerkt met ondermeer de Verenigde Naties. Voor de onafhankelijkheid van Oost-Timorezen was het voor Oost-Timorezen verboden om overheidsfuncties te bekleden, zodat rechters, officieren van justitie en advocaten opgeleid en getraind dienen te worden, evenals de griffiers, deurwaarders en bodes. Maar er zijn ook veel kleine projecten en korte justitiële acties waar Advocaten zonder Grenzen aan werkt. Het opzetten van een juridische bibliotheek en het verzamelen en vertalen van rechterlijke uitspraken om zo rechters op de hoogte te brengen van elkaars uitspraken bij een totaal gebrek aan publicatie van jurisprudentie, zijn voorbeelden van kleinere projecten. Voorbeelden van korte justitiële acties zijn het bijwonen van politiek gevoelige processen tegen Turkse journalisten ter bevordering van een openbaar en eerlijk proces. Op verzoek van Turkse advocaten, die zelf de verdediging ter hand nemen, wonen advocaten van Advocaten zonder Grenzen de rechtszittingen bij. Het gaat hierbij om het afgeven van een signaal aan de Turkse overheid. In TUNESIE wordt hulp verleend aan een bedreigde Tunesische advocate die kritisch is ten opzichte van de overheid is en in dat verband regelmatig wordt opgepakt. Advocaten zonder Grenzen mobiliseert dan demonstrerende Nederlandse advocaten in toga voor de Tunesische Ambassade in Den Haag en zo wordt aandacht gevraagd voor deze collega en het beleid van de Tunesische overheid. Hetzelfde geldt voor de aandacht die op deze manier gevraagd wordt voor de gevangenen die door de Verenigde Staten in voorarrest in Quantanamo Bay worden gehouden. Dat schendingen van mensenrechten in veel landen plaats vinden, blijkt uit het feit dat Nederland onlangs zware kritiek heeft gekregen op het door Nederland gevoerde AMA beleid. Dat zijn de Alleenstaande Minderjarige Asielzoekers die in een gesloten kamp tijdens hun asielprocedure onderworpen zijn aan een regime dat juridisch niet door de beugel kan. De krtiek, geuit door Human Right Watch uit 2003, is intussen overgenomen door UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties. Nederland heeft zijn
beleid met betrekking tot de procedures van de AMA’s onder dwang moeten bijstellen. Hiermee wil ik benadrukken dat in allerlei landen, ook in landen met democratisch gekozen regeringen, kwetsbare groepen zijn, waar voor Advocaten zonder Grenzen een taak weggelegd kan zijn.
HOOFDSTUK 2: INHOUD VAN HET PROJECT Ik zal nu de vorm en de inhoud van het project van Advocaten zonder Grenzen in Suriname bespreken. De vorm: Na twee verkenningsmissies in 2000 en in 2002 welke plaatsvonden in de vorm van korte bezoeken van enkele weken, is op 1 februari 2004 de verkenningsfase van start gegaan. Tijdens de verkenningsfase die liep van februari 2004 tot 1 juli 2004, is door de afgevaardigde van Advocaten zonder Grenzen een inventarisatie gemaakt van de knelpunten in het jeugdstrafproces in brede zin. Er zijn contacten gelegd met alle betrokken actoren en er werd contact gezocht met de Surinaamse advocaten die reeds jeugdstrafzaken doen. De juridische insteek om te werken met Surinaamse advocaten en de betrokken actoren is gelegen in de nakoming en goede uitvoering van de reeds bestaande nationale strafwetten in Suriname en in de verplichtingen die voor Suriname voortvloeien uit de ondertekening en ratificatie van het VN-kinderverdrag. Welke internationale verplichtingen voortvloeien uit het VN kinderverdrag zal mr de Jonge in zijn voordracht bespreken. Zoals gezegd is op 1 februari 2004 met de verkenningsfase van start gegaan en na een uitgebreide inventarisatie is per 1 juli 2004 de eerste fase van uitvoering aangebroken. Daarbij treedt Advocaten zonder Grenzen meer naar buiten en tracht werkafspraken te maken met de betrokken actoren. Het is goed om te benadrukken dat Advocaten zonder Grenzen haar werkzaamheden uitvoert uitgaande van een signalerende, adviserende en coöordinerende rol. Advocaten zonder Grenzen bepaalt dus niet louter zelf de strategie, maar bepaalt deze op voorspraak van en in overleg met de betrokken actoren. Advocaten zonder Grenzen is ondersteunend en coördinerend in haar werkzaamheden. Het project zal naar verwachting een looptijd hebben van twee jaren, te rekenen vanaf de aanvang van de eerste uitvoeringsfase, dus tot 1 juli 2006. De inhoud van het project, de uit te voeren doelen, valt uiteen in twee hoofddoelstellingen: 1. Elke minderjarige strafrechtverdachte dient zo snel mogelijk rechtsbijstand te krijgen van een advocaat. 2. De kwalititeit van de rechtsbijstand die de minderjarige verdachte ontvangt, dient optimaal te zijn. Het succesvol bereiken van deze doelstellingen kan enkel met de hulp en inzet van alle betrokken actoren, de dichtstbetrokkenen zoals de advocatuur, het OM en de Rechterlijke macht en de kring daar buiten, het JKB, de politie, het Buro Rechtszorg en de op te richten, zeer nodige, jeugdreclassering. Ad1: Om te zorgen dat elk kind zo snel mogelijk rechtsbijstand krijgt, dient er allereerst een goedlopend systeem te zijn, waarbij minderjarigen direct na hun inverzekeringstelling een advocaat krijgen toegewezen. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van een piketregeling,
waarbij elke dag een advocaat dienst heeft en direct via een melding op de hoogte wordt gesteld van de inverzekeringstelling van de minderjarige. En hiermee raken we een hele hoge prioriteit van de huidige werkzaamheden van Advocaten zonder Grenzen. Er is een piketregeling, maar op dit moment is er sprake van onvoldoende resultaat in de uitvoering. Door gebrekkinge communicatie tussen politieburo’s en Buro Rechtszorg en vervolgens naar de betrokken advocaten, krijgt op dit moment lang niet elk kind overwijld een advocaat toegewezen. Hierbij wil ik meteen wijzen op de verbetering die recentelijk is ontstaan, waarbij aan twee advocaten de in verzekering gestelde kinderen worden doorgemeld voordat zij worden voorgeleid aan de Jeugdofficier van Justitie. Om het eerste doel, dat elk kind zo snel mogelijk (dus onverwijld na de inverzekeringstelling) rechtsbijstand van een advocaat krijgt, te bereiken denkt Advocaten zonder Grenzen aan een proeftraject, waarbij gedurende een bepaalde periode als proef een piketregeling wordt uitgevoerd. Voordat met een dergelijke proefpiketregeling van start kan worden gegaan, dient eerst aan een aantal voorwaarden te zijn voldaan. De twee belangrijkste voorwaarden zijn: het verbeteren van de communicatie tussen de ketenpartners, dus: hoe komt de piketmelding zo snel mogelijk bij de dienstdoende advocaat? En de tweede voorwaarde is de vergoeding van de toevoeging die noodzakelijkerwijs aan verhoging toe is. Op dit moment wordt voor een jeugdstrafzaak aan de advocaat 35 SRD slechts uitbetaald. Dit bedrag is zo laag, dat rechtsbijstandverlening redelijkerwijs niet geleverd kan worden. Advocaten zonder Grenzen is van mening dat de verhoging van de toevoegingsvergoeding tot een redelijk bedrag bij uitstek een onderwerp is dat door de beroepsorganisatie van de advocatuur ter hand wordt genomen. Advocaten zonder Grenzen is in de lijn van haar doelstellingen beschikbaar tot ondersteuning op dit zeer belangrijke punt. Advocaten zonder Grenzen is bijzonder verheugd dat er sinds donderdag jl. thans sprake is van één publiekrechtelijke Orde van Advocaten. Daardoor kan bij de onderhandelingen met het Ministerie van Justitie en Politie over de verhoging van de toevoegingsvergoeding doelmatiger en slagvaardiger te werk worden gegaan. Op het tere maar zo belangrijke punt van de redelijke vergoeding van de rechtsbijstand onderhoudt Advocaten zonder Grenzen ook contacten met het Ministerie van Justitie en Politie van waaruit het Sectorplan in het kader van de verdeling van de Verdragsmiddelen wordt geschreven en waarbij aandacht wordt besteed aan Jeugdzorg. Samen met de Orde van Advocaten zal bekeken worden hoe een (aanvullende) financiering voor rechtsbijstand aan minderjarigen zo spoedig mogelijk gerealiseerd kan worden. Ad 2: De tweede doelstelling van het project is zoals gezegd het verbeteren van de kwaliteit van de rechtshulp die de advocaat verleent aan de minderjarige. Deze doelstelling is breed en kan op diverse punten worden ingevuld. Zo heeft deze doelstelling betrekking op de verdedigingstechnieken die de advocaat tot zijn beschikking heeft in het bijstaan van de minderjarige cliënt. Advocaten worden vaak gezien als lastposten, als storende elementen die de boel maar ophouden. En advocaten zijn ook vaak lastposten, maar dat is ook precies hun taak zolang dat ligt binnen de grenzen van de behartiging van de belangen van hun cliënt. Dat is hun wettelijk vastgelegde taak. Uit wetten en internationale verplichtingen vloeien rechten voort voor verdachten en het is de taak van de advocaat
om ervoor te waken dat die verplichtingen worden nageleefd. We moeten deze kwestie dan ook omkeren: het wordt tijd dat de wets- en verdragsbepalingen goed worden nageleefd en het is de taak van de advocaat om daarvoor te pleiten bij de verdediging in strafzaken. Advocaten zonder Grenzen zal advocaten ondersteunen bij het verbreden van juridische kennis inzake de verplichtingen die voortvloeien uit het VN-kinderverdrag. Dit kan geschieden door middel van individuele dossierondersteuning of groepsgewijze kennisoverdracht. Ook hier geldt dat de deelnemende Surinaamse advocaten dienen aan te geven hoe zij ondersteuning wensen, waarop Advocaten zonder Grenzen vervolgens probeert in te spelen. Maar niet alleen juridische kennis hoort bij deze doelstelling, ook praktische zaken zijn nodig ter verbetering van adequate rechtsbijstand. Het meest in het oog springende probleem dat onmiddellijke oplossing behoeft is dat advocaten op dit moment niet de beschikking krijgen over het procesdossier. De advocaat heeft op dit moment dus niet de beschikking over een procesdossier, noch bij voorgeleiding voor de OvJ, noch bij de zitting bij de Rechter. Het kunnen beschikken over een eigen procesdossier is één van de essentiële voorwaarden voor adequate rechtsbijstandverlening; het dossier dient verstrekt te worden door het Parket van het OM of Griffie van de Rechtbank. Advocaten zonder Grenzen is bezig hiervoor een werkbare oplossing te bedenken.
HOOFDSTUK 3: RECENTE ONWIKKELINGEN Het is Advocaten zonder Grenzen opgevallen dat de knelpunten in de rechtspositie van de minderjarige verdachte in het strafproces niet hebben te maken met onwil van de actoren. De wil om de rechtspositie van het kind in het strafproces zo spoedig mogelijk te verbeteren is bij alle betrokkenen duidelijk aanwezig. In dat verband is het goed om hier te wijzen op alle activiteiten in de vorm van plannen en acties die momenteel in brede zin plaatsvinden. Ik noem de bouw van een nieuw Jeugdcellenhuis waarmee hopelijk zeer binnenkort een aanvang genomen zal worden en waar –als ik me goed herinner van de bouwtekening- ruimte is gereserveerd voor een eigen advocatenspreekkamer. Dat is nodig, omdat op dit moment gesprekken op de gang voor de voorgeleiding van de Jeugdofficier van Justitie plaatsvinden, zonder de vereiste rust en privacy. Ik noem ook de voorbereiding en de oprichting van jeugdreclassering, waarbij taakstraffen en leerstraffen hun intrede kunnen gaan doen en waarbij gewerkt zal worden aan voorkoming van recidive. Ook door het Ministerie van Justitie en Politie wordt er veel aandacht besteed aan de verbetering van de jeugdzorg en het jeugdbeleid. Zo wordt gewerkt aan plannen ter bevordering van de infrastructuur van het jeugdstrafproces gewerkt en tevens is de oprichting van jeugdreclassering in de planning. Het Ministerie van Justitie en Politie werkt voorts nauw samen met Unicef Suriname, om tot verdere verbetering van het jeugdbeleid te komen. Ook dit zijn uiteraard zeer positieve ontwikkelingen. Ik noem voorts nog de recente benoeming van de Commissie Schuurman, die de opdracht heeft gekregen het Wetboek van Strafrecht te herzien. Aan deze Commissie heeft Advocaten zonder Grenzen een ondersteunende rol in aangeboden, uiteraard daar waar het gaat om het jeugdstrafrecht. Al deze positieve ontwikkelingen sluiten heel goed aan bij de doelstellingen van Advocaten zonder Grenzen.
HOOFDSTUK 4: VOORLOPIGE CONCLUSIE Advocaten zonder Grenzen is er van overtuigd dat de doelstellingen gehaald kunnen worden, en dat de rechtshulpverlening aan minderjarigen in de nabije toekomst aanmerkelijk verbeterd kan worden. Binnen de Surinaamse samenleving bestaat op dit moment een draagvlak en een duidelijke wil om de veranderingen die noodzakelijk zijn verder vorm te geven. Alle betrokken actoren hebben hun welwillende medewerking en ondersteuning aan het project toegezegd. Deze positieve houding, tezamen met alle activiteiten die er op het gebied van het jeugdstrafrecht in Suriname momenteel worden ontplooid, hebben ons doen besluiten om verder aan de uitvoering van dit project te zullen werken. Daarbij hopen wij dat wij vanuit onze signalerende, adviserende en coördinerende rol de diverse actoren betrokken bij het jeugdstrafproces met elkaar in contact kunnen brengen, om zo gezamenlijk tot het bereiken van de doelstellingen te komen. Ik dank U voor Uw aandacht. Mr Alexandra Nederveen bestuurslid Advocaten zonder Grenzen Nederland
