Honderd jaar rijwielherstellers Van ’t Hoff Age en Tineke van ’t Hoff
[email protected] Wie kent ze nog, de namen van de fietsenmakers van weleer? Voor de Tweede Wereldoorlog telde Breukelen maar liefst zeven rijwielherstellers: Jan van Leusden sr., Hein Hendriks, Tinus Verkuil, Gert Takke, Ant Peer, D. Balk en J. van ’t Hoff. Dit lezen we in een tekst van Jan van ’t Hoff, die zich in 1936 als fietsenmaker op Oud Aa vestigde. ‘Er was toen een zware concurrentie op dat gebied, zodat het voor mij moeilijk was om erin te komen’, aldus Jan. Maar de familie Van ’t Hoff heeft zich al die tijd gehandhaafd en is anno 2014 zelfs de enige overgebleven fietsenmaker in Breukelen. Dit jaar viert de vierde generatie rijwielherstellers het honderdjarig bestaan. Afb. 1. Het team Van ’t Hoff na 100 jaar (vlnr): Thomas van Vliet (stagiair), Koos Maan, Age van ’t Hoff, Tineke van ’t Hoff-Wijnen en Werner Hiel.
Rond 1900 werd de fiets, die daarvoor vooral voor sport en recreatie werd gebruikt, meer en meer hét volksvervoermiddel. Een auto was slechts voor de bovenlaag van de bevolking weggelegd. Uit belastinggegevens (rijwiel.net) blijkt dat het fietsenpark van Nederland tussen 1899 en 1903 verdubbelde tot 187.839 stuks en daarna kwamen er zo’n 40.000 tot 50.000 fietsen per jaar bij. De rijwielhandel deed goede zaken en in 1912 was het aantal van 646.925 rijdende fietsen bereikt, tegenover 4000 motorrijwielen en 3250 auto’s. Hoeveel zouden er daarvan in onze omgeving gereden hebben? Twee jaar later, in 1914, zou Adriaan van ’t Hoff officieel starten met zijn rijwielhandel in Vinkeveen. In 2014 is dat 1
100 jaar geleden. Inmiddels rijden er 19 miljoen fietsen rond in Nederland, dat daarmee hét fietsland van de wereld is. Afb. 2. Vinkeveen, 1928. Adriaan van ’t Hoff voor zijn zaak aan de Baambrugse Zuwe. Werkplaats om de hoek staat er op de gevel. Tevens emaillen reclameborden van het oudste fietsenmerk van Nederland, Burgers in Enschedé en van Torpedo, bekend van de remnaaf. 1
Afb. 3. Fietsplaatje, in beide vestigingen bruikbaar.
Afb. 4. Belastingplaatje voor op de fiets (1926). Van 1895 tot 1941 moest men in Nederland om te mogen fietsen belasting betalen. Daarvoor moest men vanaf 1924 een belastingplaatje kopen. Tussen 1897 en 1919 bedroeg de belasting twee gulden per jaar voor een eenpersoonsrijwiel en vier gulden voor een meerpersoonsrijwiel. Er was in deze tijd geen controle in de vorm van een fietskaart of iets dergelijks. De belasting was gekoppeld aan de personele belasting. Bij afschaffing van de belasting in 1919 waren er in Nederland 861.500 belastbare fietsen. Minister van financiën Colijn voerde in 1924 de rijwielbelasting opnieuw in. Hij zei "een dergelijke stap te betreuren, maar zij was noodzakelijk op grond van den treurigen staat van de schatkist". Op dat moment waren er in Nederland ruim 1,7 miljoen belastbare fietsen. De belasting gold voor het rijwiel en niet voor de houder. Om te bewijzen dat er voor de fiets was betaald moest een rijwielplaatje op of bij het stuur worden aangebracht. Deze plaatjes werden bij 's Rijks Munt geslagen en waren voor drie gulden bij het postkantoor te koop. Het geld ging eerst voor een deel en later in zijn geheel naar het Wegenfonds. Vanwege het grote aantal diefstallen van rijwielplaatjes mocht men deze vanaf 1933 ook zichtbaar op de linkerborst dragen, zodat ze niet op de onbeheerde fiets achterbleven wanneer deze geparkeerd stond. Het tarief werd in 1927, toen de inkomsten van deze vorm van belasting boven een miljoen kwamen, verlaagd
2
naar fl. 2,50. Werklozen konden in de crisistijd een gratis rijwielplaatje krijgen, waarbij in deze plaatjes een rond gaatje was geponst ter controle, omdat het niet was toegestaan om met een gratis verstrekt plaatje op zondag te fietsen. De bezetter maakte op 1 mei 1941 een einde aan de rijwielbelasting en het belastingplaatje (Bron: Wikipedia).
Hoe het begon Adriaan van ’t Hoff werd op 17 augustus 1869 geboren in Hardinxveld. Adriaan was eigenlijk als machinist op een stoomschip werkzaam in Vinkeveen bij de Maatschappij Nooit Gedacht, een machinale vervenerij. In de winter lag het vervenen stil en ging Adriaan fietsen herstellen. Dat betekende in die tijd (rond 1900) dat de hele fiets uit elkaar genomen werd, opnieuw in het vet kwam en weer helemaal geschuurd en geschilderd! Deze bezigheden resulteerden uiteindelijk in 1914 in een handel in rijwielonderdelen en touwwerk, in augustus van dat jaar ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Het bedrijf werd gestart in Vinkeveen aan de Baambrugse Zuwe. Daar werd het bedrijf in 1943 opgeheven.
Afb. 5. Baambrugse Zuwe met de zaak van Adriaan op een oude ansicht van Vinkeveen.
De tweede generatie Adriaan en zijn vrouw Joosje Boxman kregen na zes dochters als laatste kind nog een zoon, Jan, geboren op 8 februari 1914. Hij werkte een tijdje bij zijn vader om daarna in 1936 een eigen rijwielzaak te starten op Oud Aa 7. In eerder genoemd document uit 1996 schrijft Jan: ‘Ik ben in 1936 naar Breukelen gekomen. Waar nu de bungalow van de heer H. van Eik staat stond toen een rij van vier huisjes, welke eigendom waren van Zwart, de schoenmaker. De twee middelste heb ik toen gehuurd, voor 3
1,50 per week. De huisjes waren zeer laag en hadden een rieten dak. Een huisje heb ik als zaak ingericht, het andere voor bewoning. Mijn vader had een rijwielzaak in Vinkeveen, zodat dit voor mij gemakkelijk was, daar ik alles van daaruit mee kon nemen’, zoals Jan van ’t Hoff schrijft op 82jarige leeftijd in 1996. Het gaat Jan goed af en in 1939 verhuist hij naar een nieuw pand in Oud Aa, bij de toen nog bestaande Galgewaardse brug. Een gedeelte van de zaak was tabakswinkeltje. De tabakshandel werd in die tijden vaak door vrouwen gedreven, zo ook door Jan’s vrouw Willempje Woud. Maar toen eind jaren vijftig de draaibrug over het Amsterdam-Rijnkanaal vervangen werd door de hoge brug over het kanaal was het afgelopen voor Jan met de klandizie en de handel. Jan vertrok in 1960 met de zaak naar de locatie Marijkestraat 22 in Breukelen. Afb. 6. Het pand op Oud Aa waar een gedeelte van het pand tabakswinkeltje was.
Afb. 7. Trouwfoto van Jan van ’t Hoff en Willempje Woud.
Afb. 8. Adriaan (geboren 1939) met zijn ouders.
De derde generatie Jan en Willempje hadden drie zoons: Adriaan (geboren in 1939), Age (1943) en Jan jr. (1947). Age was uiteindelijk degene die het fietsenvak inging, zijn broer Adriaan koos het ruime sop, Jan jr. aanvankelijk ook, maar hij kreeg heimwee. Nu is hij in Breukelen bekend als ‘de bomenrooier’. Age werkte al snel met z’n vader mee in het bedrijf.
4
Afb. 9. Pand aan de Marijkestraat in 1965. Met de benzinepomp Orion voor de deur.
In 1960 wordt het nieuwe pand aan de Marijkestraat 22 geopend. Age van ’t Hoff drijft de zaak samen met zijn vader Jan. Hij trouwde in 1967 met Dicky den Uyl en samen kregen ze drie kinderen: Age jr., Ron en Anja. Afb. 10. Uit: G. J. Moed, De geschiedenis van “Piet Pelle op zijn Gazelle”. Uitgave Nationaal Fietsmuseum Velorama, Nijmegen, 1977. Veel mensen denken direct aan Piet Pelle, wanneer de naam Gazelle valt: de jongen die op zijn fiets allerlei avonturen beleeft, die de kwaliteiten van het rijwiel aantonen. De Haarlemse kunstenaar Ko Doncker ontwierp Piet Pelle al in 1908 voor de Gazelle Rijwielfabriek. De eerste oplage van het Piet Pelle boekje bestond uit 20.000 exemplaren. Piet Pelle werd hiermee al snel een begrip in Nederland en kon op vele heruitgaven rekenen. Kopie uit het exemplaar in bezit van Age van ’t Hoff jr.
Niet alleen (brom)fietsen Ook aan de Marijkestraat was een gedeelte van de zaak bestemd voor de tabakshandel (tot aan de beginjaren zeventig). Daar stond Dicky, want met die zwarte handen uit de werkplaats kon je natuurlijk geen sigaretten verkopen. Daarnaast werden er droogkappen, schaatsen en allerlei witgoed verkocht. Jan van ’t Hoff heeft heel wat wasmachines in het dorp aangesloten! Na de uitbreiding van de zaak in 1969 kwamen daar nog 5
kinderwagens bij; mevr. Van ’t Hoff was inmiddels zwanger van Age jr. In dat jaar was zij ook begonnen de boekhouding te doen, terwijl ze nog midden in de opleiding zat. In 2014 doet ze dat dus al 45 jaar! Toen de kinderen klein waren, was er in de zaak veel hulp van Adri de Noo (Regthuys). Adri, toen een jaar of 16/17 was postbode en wist waar iedereen woonde. Heel handig bij het schrijven van de rekeningen! Afb. 11. Dicky van ’t Hoff-Den Uyl aan de rookwarenbalie
.
Afb. 12. De winkel in 1960 met 0.a. droogkappen.
Voor het pand stond in die jaren een benzinepomp, merk Orion. Ook die moest nog bediend worden en elke liter leverde geld op. Daar kwam in juni 1970 een einde aan. Toen vond de maatschappij het welletjes nadat de pomp door een auto omvergereden was. Van ’t Hoff had er al wel eerder vanaf gewild, maar toen wilde Orion niet.
Afb. 13. Age Sr. in de werkplaats (1965).
6
Per 1 januari 1974 wordt Age eigenaar van de zaak en zijn vader Jan, (dan 60 jaar) stapt eruit. Het lot wil dat op die dag Jan met een maagperforatie in het ziekenhuis moest worden opgenomen. Hij herstelde gelukkig wel en kon daarna genieten in zijn zomerhuisje in Emst. Maar Breukelen trok en hij was nog veel in de fietsenzaak te zien. Het waren drukke, maar ook leuke jaren. Dicky van ’t Hoff herinnert zich dat ze met de firma Honda naar Kenia en Tunesië gingen eind jaren zeventig. Als je als dealer zoveel Honda’s had verkocht, mocht je mee (met de aanhang). Dicky herinnert zich nog een reisje met 80 dealers, onder begeleiding van een arts van Honda. Afb. 14. Een sterk team na het overlijden van Age Sr. in 1985: (vlnr) Dicky van ’t Hoff, Age van ’t Hoff, Simon van den Berg en Jan van ’t Hoff.
Helaas werd Age ernstig ziek en overleed in 1985 op 42-jarige leeftijd. Er brak een moeilijke tijd aan. Dicky van ’t Hoff verkocht haar eerste fiets en weerde zich dapper in de zaak, samen met opa Van ‘t Hoff en haar kinderen (Age jr. was toen 15 jaar) en toenmalige personeel, Simon van den Berg. Age ging de vakopleiding volgen en behaalde zijn vakdiploma’s. Via het leerlingenstelsel kwam hij bij zijn moeder in dienst en zo was het voortbestaan van het familiebedrijf gegarandeerd.
7
Afb. 15. Age van ’t Hoff sponsorde de tassen voor de jonge voetballertjes van C.S.V. Vitesse (1989). Herkent u de jonge kanjers van weleer?
In de koude wintermaanden van 2008-2009 volgde een nieuwe verbouwing: de zaak en werkplaats groeide aan alle kanten uit zijn jasje. Ruim vier maanden lang werden banden geplakt, verlichting hersteld en reparaties verricht in een container. De mannen leden veel kou en er is nog nooit zoveel hete koffie aan de werkers gebracht als toen. Maar de zaken gingen door en op 9 april 2009 openden Tineke en Age van ’t Hoff hun vernieuwde zaak: Age van ’t Hoff 2-wielers. Afb. 16. De oude werkplaats.
Afb. 17. De nieuwe zaak in 2009. Waar ooit ook droogkappen en kinderwagens stonden, komen nieuwe merken en modellen op. En de elektrische fiets natuurlijk!
8
Op zaterdag 11 januari startte het 100ste jaar van de fietsenmakersfamilie Van ’t Hoff op feestelijke wijze met activiteiten in verschillende thema’s (Oud-Hollands, Rock & Roll, Flower Power en De Toekomst). Afb. 18. Burgemeester Mirjam van ’t Veld was namens de gemeente aanwezig bij de start van het jubileumjaar. Er was een fietsmodeshow: op de foto zijn de thema’s Rock & Roll en Flower Power te zien. En een heel dorp liep uit.
We hebben op 19 januari dit geweldige jubileumjaar afgesloten met de toekenning van ons Hofleveranciers schap!
1
Alle afbeeldingen bij dit artikel zijn afkomstig uit het familiearchief van Van ’t Hoff.
9
