25 september 2015 E e r s t e Kamer
in naam des Konings
14/02051 en 14/02217 LZ/EE
Hoge Raad der Nederlanden Arrest
i n de zaak 14/02051:
De STAAT DER NEDERLANDEN ( M i n i s t e r i e van I n f r a s t r u c t u u r en M i l i zetelende t e 's-Gravenhage, EISER t o t c a s s a t i e , advocaten: mr. M.W. Scheltema en mr. R.T. Wiegerink,
t e g e n
Johannes Henricus Maria GROTEN, wonende t e Z w o l l e , VERWEERDER i n c a s s a t i e , advocaat: mr. J.F. de Groot,
en
2
14/02051 en 14/02217
i n de zaak 14/02217:
Johannes Henricus Maria GROTEN, wonende t e Z w o l l e , EISER t o t c a s s a t i e , advocaat: mr. J.F. de Groot,
t e g e n
de STAAT DER NEDERLANDEN ( M i n i s t e r i e van I n f r a s t r u c t u u r en M i l i e u ) , z e t e l e n d e t e 's-Gravenhage, VERWEERDER i n c a s s a t i e , advocaten: mr. M.W. Scheltema en mr. R.T. Wiegerink.
3
14/02051 en 14/02217
P a r t i j e n z u l l e n h i e r n a ook worden aangeduid
a l s de S t a a t
en Groten.
1.
Het g e d i n g i n f e i t e l i j k e i n s t a n t i e Voor
het
verloop
van
het
geding
in
feitelijke
i n s t a n t i e v e r w i j s t de Hoge Raad naar de v o n n i s s e n i n de zaak C/07/20394 8/HZ Lelystad
van
19
ZA
12-268 van de
december
2012
en
rechtbank Zwollevan
de
rechtbank
O v e r i j s s e l van 19 f e b r u a r i 2014. De v o n n i s s e n van de rechtbank z i j n
aan d i t a r r e s t
gehecht.
2.
Het geding i n c a s s a t i e Tegen laatstgenoemd v o n n i s van de r e c h t b a n k hebben
de S t a a t en Groten i e d e r a f z o n d e r l i j k beroep ingesteld.
De
cassatiedagvaardingen z i j n
i n cassatie
aan d i t a r r e s t
gehecht en maken daarvan d e e l u i t . De S t a a t en Groten hebben over en weer geconcludeerd t o t v e r w e r p i n g van h e t beroep van de andere De
zaken
zijn
voor
partijen
partij.
toegelicht
door
hun
advocaten. De
c o n c l u s i e van
de
waarnemend
Advocaat-Generaal
J.C. van Oven s t r e k t t o t v e r w e r p i n g van b e i d e beroepen. De advocaten van de S t a a t en de advocaat van Groten
4
14/02051 en 14/02217
hebben i e d e r b i j b r i e f van 22 mei
2015
op d i e c o n c l u s i e
gereageerd.
3.
Uitgangspunten i n c a s s a t i e
3.1
I n c a s s a t i e kan van h e t volgende worden u i t g e g a a n .
(i)
B i j v o n n i s van 19 december 2012
Staat
de
vervroegde
perceelsgedeelten toebehorend
vier
percelen,
Groten.
schadeloosstelling Het v o n n i s van
o n t e i g e n i n g u i t g e s p r o k e n van
en
aan
i s t e n name van
Het
i s daarbij
vervroegde
alle
in
op
€
twee
eigendom
voorschot
bepaald
de
op
de
334.000,--.
o n t e i g e n i n g i s op
4
februari
2 013 ingeschreven i n de openbare r e g i s t e r s . ( i i ) De
onteigening i s geschied
van
het
bestemmingsplan " S c h e l l e r en O l d e n e l e r Buitenwaarden"
van
de gemeente kader van de
Z w o l l e . Het
de u i t v o e r i n g
Rivier",
Oldeneler
t o t de
t e r uitvoering
bestemmingsplan van
i n het
de b e l e i d s l i j n "Ruimte voor
herinrichting
Buitenwaarden,
strekt,
door
van de
hoogwatergeul en de v e r g r a v i n g van
de
Scheller
aanleg
de
van
en een
u i t e r w a a r d e n , een
en ander t e r v e r l a g i n g van de maatgevende hoogwaterstand in
de
rivier
de
IJssel,
en
de
ontwikkeling
van
riviergebonden natuur. (iii)
Het
onteigende
bestaande u i t een
maakte
deel
woonboerderij
met
u i t van e r f en
een
geheel,
g r a s l a n d en
5
14/02051 en 14/02217
een v o o r m a l i g e zandwinplas met oevers
en e n i g g r a s l a n d ,
a l l e s gelegen i n de u i t e r w a a r d e n t e n oosten van de I J s s e l en
t e n zuidwesten
geheel
een weg
complex
van
van
Z w o l l e . Verder
die loopt
boerderij
behoort
t o t het
van de S c h e l l e r d i j k en
plas.
De
in
naar h e t
hun
onteigende p e r c e l e n (tezamen g r o o t 15.56.80 ha) de
plas
met
oevers,
perceelsgedeelten
(tezamen
uitmaken zijn
van de
en
grasland
overblijvende
groot
genoemde weg
de op een t e r p
erf
terwijl
gelegen
(tezamen
deel
van
met
berm.
genoemde
ha)
Niet
deel
onteigend
met
01.02.20
omvatten
onteigende
00.06.40
woonboerderij
groot
de
de
geheel
schuren,
h a ) , en h e t
weg
en
berm t e r
g r o o t t e van 00.25.95 ha. ( i v ) De door de rechtbank benoemde deskundigen hebben op 10
oktober
(hierna:
2013
aanwezigheid onteigende
kan
Voorts van
voor
500.000
geschikte te
rapport
waarde van h e t onteigende
455.000,--.
circa
definitief
uitgebracht
h e t d e s k u n d i g e n r a p p o r t ) . Z i j hebben g e a d v i s e e r d
de w e r k e l i j k e €
een
worden
de
de m3
hebben
z i j geadviseerd
voormalige
Staat
een
bestemming aanwezig
worden
gestort
naar in
zandwinplas
dat op
voordeel betekent,
vrijkomende
afgevoerd
t e bepalen
grond
wordt
een de
waarvoor
geacht,
gronddepot plas.
op de het
omdat geen
niet
hoeft
elders
maar
Volgens
het
6
14/02051 en 14/02217
d e s k u n d i g e n r a p p o r t l e v e r t d a t v o o r de S t a a t een b e s p a r i n g op
van
€
ter
zitting
op
€
700.000,--, van
de
welk
bedrag
rechtbank
500.000,--.
Op
de
nader
grond
deskundigen
hebben
daarvan
hebben
deskundigen g e a d v i s e e r d de h e l f t van d a t bedrag, € 250.000,--,
aan Groten
t o e t e leggen
geraamd de
derhalve
u i t hoofde
van
o p s l a g wegens b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d van h e t onteigende v o o r h e t werk waarvoor o n t e i g e n d wordt.
3.2
De r e c h t b a n k h e e f t de s c h a d e l o o s s t e l l i n g voor
Groten
overeenkomstig h e t advies van de deskundigen v a s t g e s t e l d op
€
732.500,--,
bestaande
uit
€
455.000,--
als
v e r g o e d i n g voor de w e r k e l i j k e waarde van h e t onteigende, € 250.000,-- a l s o p s l a g voor b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d , en € 27.500,-- a l s v e r g o e d i n g van bijkomende schade.
4.
B e o o r d e l i n g van h e t middel van de S t a a t
4.1.1 De S t a a t komt met onderdeel tegen
het begin
van
r o v . 4.12,
1.1 van h e t m i d d e l waar
de
op
rechtbank a l s
v o l g t h e e f t overwogen: "De r e c h t b a n k v o l g t de deskundigen i n hun advies d a t t e n aanzien van de v o o r m a l i g e zandwinplas moet worden gesproken van een b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d . Weliswaar zou d a t n i e t h e t g e v a l z i j n , i n d i e n de onteigening strikt genomen uitsluitend zou p l a a t s v i n d e n met a l s d o e l de r e a l i s e r i n g van een g e u l met een bepaalde d i e p t e (en n a t u u r ) langs de r i v i e r , maar de deskundigen hebben naar h e t o o r d e e l
7
14/02051 en 14/02217
van de rechtbank t e r e c h t i n aanmerking genomen d a t het d o e l waarmee h e t o n t e i g e n i n g s b e s l u i t i s genomen, g e l e t op de PKB "Ruimte v o o r de R i v i e r " r u i m e r i s dan h e t maken van een g e u l van een bepaalde d i e p t e (met daarnaast n a t u u r ) en mede z i e t op h e t verwerken c.q. s t o r t e n i n d e p o t ( s ) v a n o v e r t o l l i g e grond d i e v r i j k o m t b i j de u i t v o e r i n g v a n de p r o j e c t e n onder de v l a g van "Ruimte v o o r de R i v i e r " , i n welk kader de v o o r m a l i g e zandwinplas i n b e e l d i s (gekomen)." Volgens dat
het
uit
het
h e t onderdeel
doel
van
bestemmingsplan
volgt
d a t de
"Scheller
zoals
en
Oldeneler
veranderingen
te
i n het
welke
bevorderen
miskend
dat
volgt
i s . U i t het
realisering
u i t m a a k t van de P l a n o l o g i s c h e
maatregelen
rivieren
rechtbank
bepalend
(PKB) "Ruimte voor de R i v i e r " , (1)
de
onteigening
onteigeningsbesluit
onteigeningsbesluit
onderdeel
de
heeft
van h e t
Buitenwaarden" Kernbeslissing
PKB t e n d o e l h e e f t om
hoogwaterpatroon
de
verwachte
van
op t e kunnen vangen door e n e r z i j d s
de
grote
verbetering
van w a t e r k e r i n g e n en a n d e r z i j d s door h e t t i j d e l i j k van
meer
ruimte
geven
aan p i e k d e b i e t e n i n h e t w i n t e r -
voorjaarsseizoen,
en
(2)
ruimte
te
bieden
en voor
maatregelen d i e mede worden bepaald door hun b i j d r a g e aan de r u i m t e l i j k e k w a l i t e i t . ook
niet
i n te
onteigening depot(s)
behoort
zien
Volgens waarom
h e t onderdeel v a l t dan t o t het doel
h e t verwerken
van o v e r t o l l i g e
grond
van de
dan w e l s t o r t e n i n die vrijkomt
b i j de
u i t v o e r i n g van de p r o j e c t e n onder de v l a g van de PKB.
8
14/02051 en 14/02217
4.1.2 De b e s t r e d e n overweging moet a l d u s worden v e r s t a a n dat de r e c h t b a n k , i n n a v o l g i n g van de deskundigen, geoordeeld
dat
dient
worden
te
het
d o e l van
de
vastgesteld
onderhavige o n t e i g e n i n g door
grondslag
liggende onteigeningsbesluit
het l i c h t
van h e t bestemmingsplan
Buitenwaarden"
ter
uitvoering
g e s c h i e d t , en de PKB bestemmingsplan
heeft
het
daaraan
ten
u i t t e leggen i n
" S c h e l l e r en O l d e n e l e r waarvan
de
onteigening
"Ruimte voor de R i v i e r " waarvan het
onderdeel
uitmaakt.
Dat
oordeel
geeft
geen b l i j k van een o n j u i s t e r e c h t s o p v a t t i n g .
4.1.3
Zoals
in
het
deskundigenrapport
(p. 25-27), houdt de PKB bij
de
uitvoering
overtollige moet
van
en
dat
vermeld
"Ruimte voor de R i v i e r " de
grond v r i j k o m t
worden,
is
de
voorgenomen die elders voormalige
i n dat
maatregelen i n depots
veel
gestort
zandwinplas
op
het
t e r r e i n van Groten aangewezen wordt a l s depot voor schone en l i c h t v e r o n t r e i n i g d e grond. Op grond daarvan h e e f t rechtbank vrijkomende
kennelijk grond
geoordeeld
i n depots
dat
het
onlosmakelijk
storten is
de van
verbonden
met h e t d o e l van de onderhavige o n t e i g e n i n g . Dat o o r d e e l g e e f t geen b l i j k
van
niet onbegrijpelijk.
een
onjuiste
rechtsopvatting
en i s
9
14/02051 en 14/02217
4.1.4
De
klachten
van
het
onderdeel
stuiten
op
het
van
een
vorenstaande a f .
4.2
Anders
bijzondere
dan
onderdeel
1.3
g e s c h i k t h e i d van
sprake
indien
het
werk
minder
kosten
kan
worden
kosten
van
het
gehele
betoogt,
is
h e t onteigende n i e t
op
het
onteigende
gerealiseerd.
werk,
waarvan
zelf
Ook het
slechts tegen
a l s op werk
op
de het
onteigende een onderdeel i s , kan worden bespaard vanwege de b i j z o n d e r e geval:
de
geschiktheid
bijzondere
van
het
onteigende
geschiktheid
van
de
(in dit
voormalige
zandwinplas a l s n a b i j g e l e g e n depot v o o r de van h e t werk op andere p e r c e l e n v r i j k o m e n d e g r o n d ) , kan een b i j z o n d e r e geschiktheid dan
immers
van mag
het
onteigende
verondersteld
aangenomen worden.
worden
handelend v e r k o p e r een hogere p r i j s de
bijzondere
eigenschap
van
het
dat
een
Ook
redelijk
kan bedingen vanwege onteigende
die
kan
worden benut voor h e t werk waarvoor wordt o n t e i g e n d .
4.3.1 Onderdeel
1.6
i s g e r i c h t tegen r o v . 4.15,
w a a r i n de
r e c h t b a n k a l s v o l g t h e e f t overwogen: "De onder 4.12 bedoelde b e s p a r i n g d i e n t volgens de deskundigen aan Groten v o o r de h e l f t t e n goede t e komen. De S t a a t noch Groten hebben d i t b e t w i s t , z i j het d a t de S t a a t t e d i e n aanzien nog wel h e e f t betoogd dat een p l a f o n d aan het v o o r d e e l voor Groten d i e n t t e worden verbonden, i n d i t g e v a l t e s t e l l e n
10
14/02051 en 14/02217
op n i h i l , e r van u i t g a a n d e dat Groten z e l f n i e t de f y s i e k e eigenschap van de zandwinplas zou kunnen b e n u t t e n door d a a r i n s t o r t i n g t o e t e l a t e n b i j gebreke van een v e r g u n n i n g , t e r w i j l b i j een f i c t i e v e vergunning geen aanbod wordt v e r o n d e r s t e l d . De rechtbank i s van o o r d e e l dat de deskundigen t e r e c h t t w i j f e l hebben u i t g e s p r o k e n aan de t o e p a s b a a r h e i d van een p l a f o n d , waarvan de Staat naar a n a l o g i e van een plafond b i j voordeel wegens vrijkomende bodembestanddelen t o e p a s s i n g b e p l e i t , maar stelt v a s t dat i n h e t bevestigende geval een v o o r d e e l t e n bedrage van minimaal de h e l f t van laatstgenoemd bedrag wegens s t o r t i n g van grond k l a s s e A niet onaannemelijk i s t e achten. B i j de v a s t s t e l l i n g van bedoeld p l a f o n d d i e n t immers t e worden u i t g e g a a n van de inkomsten d i e Groten i n het meest g u n s t i g e g e v a l z e l f maximaal had kunnen genereren door h e t g e b r u i k van de zandwinplas a l s s t o r t p l a a t s . I n h e t meest g u n s t i g e g e v a l had Groten vergunning gekregen v o o r het accepteren van klasse A-grond die niet gebiedseigen b e h o e f t t e z i j n . Onweersproken hebben de deskundigen gesteld dat het daaruit v o o r t v l o e i e n d e p l a f o n d s u b s t a n t i e e l hoger i s dan de op € 250.000,- berekende opslag wegens b i j z o n d e r e geschiktheid." Volgens onrechte, dat,
het
heeft
althans
onvoldoende
i n d i e n a l een
p l a f o n d aan
v o o r de
op
€
bijzondere
totale
kan werk
rechtbank
gemotiveerd,
berekende
Betoogd
wordt
een
worden toegewezen i n d i e n gedrukt
v e r g u n n i n g kan v e r k r i j g e n
doordat
hoger i s
moet dan
wegens b i j z o n d e r e vergoeding
geschiktheid i n gevallen als
worden
Groten
h e t onteigende
opslag dat
ten
geoordeeld
de v e r g o e d i n g van
dat p l a f o n d s u b s t a n t i e e l
250.000,--
geschiktheid.
slechts
de
b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d van
worden verbonden, de
onderdeel
de de
de
voor
onderhavige
k o s t e n van
het
onteigenaar
een
( i n h e t onderhavige
geval- v o o r
11
14/02051 en 14/02217
het s t o r t e n van grond i n de onteigende p l a s ) d i e daarvoor dienstig niet
i s , en
d a t de
g r o t e r kan
zijn
zou hebben kunnen het
werk
diezelfde verwijst NJ
HR
van
h e t v o o r d e e l dat de
realiseren
indien,
wordt
onteigend
vergunning
2003/150).
uitgegaan
dan
waarvoor
naar
v e r g o e d i n g vanwege dat v o o r d e e l
verleend
14
juni
zou
2002,
De
rechtbank
een
andere
de
onteigende
o n t e i g e n i n g en
weggedacht,
zijn
(het
hem
onderdeel
ECLI:NL:HR:2002:AE4378,
is
derhalve
vergunning
ten
dan
de
onrechte Staat
had
kunnen v e r k r i j g e n .
4.3.2
De
betoogd omdat
Staat dat
heeft
het
Groten,
ten
overstaan
p l a f o n d op de
nihil
onteigening
van
moet
Groten
worden
gesteld
nooit
stort
een
van
grond
omdat e r geen g e b i e d s e i g e n
klasse-A grond b e s c h i k b a a r was zuurstofcondities;
rechtbank
weggedacht,
v e r g u n n i n g zou hebben v e r k r e g e n voor de i n de v o o r m a l i g e zandwinplas,
de
zou
d i e v o l d e e d aan de derhalve
de
juiste
plas
hebben kunnen e x p l o i t e r e n v o o r depot van gronden ook geen b e t a l i n g e n hebben ontvangen
voor
de
niet
en
dus
stort
van
g r o n d i n de p l a s . Dit
betoog
treft
geen
doel.
b e p a l i n g van het aan de onteigende
De
regel
dat
bij
t o e t e leggen
v o o r de b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d d i e h e t onteigende
de
bedrag heeft
12
14/02051 en 14/02217
voor
het
doel
van
de
onteigening,
een
'plafond'
moet
worden gehanteerd, i s o n t w i k k e l d voor g e v a l l e n w a a r i n de bijzondere winbare worden
geschiktheid
bestaat
bodembestanddelen verkocht
waarvoor
wordt
of
i n de
i n het
kunnen
onteigend
aanwezigheid
onteigende
worden
benut
( v g l . het
die
voor
hiervoor
van
kunnen
het
werk
in
4.3.1
vermelde a r r e s t van 14 j u n i 2002). I n d e r g e l i j k e g e v a l l e n i s h e t g e r e c h t v a a r d i g d de aan de onteigende t o e t e leggen vergoeding
niet
marktwaarde
op
van
een
die
hoger
bedrag
te stellen
bodembestanddelen,
dan
aangezien
de de
onteigende z e l f geen hogere opbrengst dan d i e
marktwaarde
had kunnen r e a l i s e r e n .
onderhavige
echter,
I n een
geval a l s het
w a a r i n de b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d b e s t a a t i n de
aanwezigheid van een p l a s d i e kan dienen a l s depot bij
het werk waarvoor
voor
wordt o n t e i g e n d v r i j k o m e n d e grond,
zodat h e t werk goedkoper g e r e a l i s e e r d kan worden, i s geen sprake van
de
aanwezigheid
met een marktwaarde. niet
voor
onteigende
zaken
De bedoelde r e g e l l e e n t z i c h dan
toepassing aanwezige
i n h e t onteigende van
buiten winbare
het
geval
van
in
bodembestanddelen.
ook het
Hierop
s t u i t e n de k l a c h t e n van het onderdeel a f .
4.4
De
overige klachten
tot
cassatie
leiden.
van
het middel
kunnen
D i t b e h o e f t , g e z i e n a r t . 81
evenmin l i d1
13
14/02051 en 14/02217
RO, geen nadere m o t i v e r i n g nu d i e k l a c h t e n n i e t nopen t o t beantwoording
van
rechtsvragen
i n het
belang
van
de
r e c h t s e e n h e i d o f de r e c h t s o n t w i k k e l i n g .
5.
B e o o r d e l i n g van h e t m i d d e l van Groten
5.1.1
Groten
(onderdeel
komt
1 bevat
met
onderdeel
geen k l a c h t )
2
met
van
het
name op
o o r d e e l van de rechtbank i n r o v . 4.17
middel
tegen h e t
(voortbouwend op de
twee l a a t s t e a l i n e a ' s van r o v . 4.12) d a t b i j de b e g r o t i n g van
het voordeel
bijzondere worden
de
geschiktheid
gehouden
bijzondere
voor
met
Staat
voortvloeiend
van de p l a s , "het
nadeel
ook
als
u i t de
r e k e n i n g moet gevolg
van
de
o n g e s c h i k t h e i d , t e weten de noodzaak t o t h e t
s t o r t e n van 500.000 m3
t e vermarkten grond",
en d a t de
v o o r d e l e n en nadelen moeten worden g e s a l d e e r d . Volgens de onderdelen 2.1-2.10 m i s k e n t de rechtbank daarmee d a t bedoeld nadeel geen verband houdt met specifieke uitsluitend
eigenschap met
van
het
de
werk
onteigende
waarvoor
grond,
onteigend
enige maar wordt
( n a m e l i j k de noodzaak t o t v e r o n d i e p i n g van de p l a s ) en de keuze
van
500.000
m3
de
Staat
in
het
om
voor
werk
die verondieping -
vrijkomende
v e r m a r k t kan worden - ook 500.000 m3
grond
die
naast niet
grond t e g e b r u i k e n
d i e t e gelde had kunnen worden gemaakt door verkoop i n de
14
14/02051 en 14/02217
markt. Deze s a l d e r i n g van voor- en nadelen
i s daarom i n
s t r i j d met de e l i m i n a t i e r e g e l van a r t . 40c Ow, dat
b i j het
r e k e n i n g mag
bepalen
van
de
schadeloosstelling
worden gehouden met
teweeggebracht
worden
door
inhoudende
het
geen
de voor- o f nadelen d i e werk
waarvoor
onteigend
wordt.
5.1.2 Deze k l a c h t e n t r e f f e n d o e l . De de
"bijzondere
rechtbank h e e f t
ongeschiktheid" kennelijk
(en
met
terecht)
n i e t h e t oog op een l e e r s t u k naast dat van de b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d , maar s l e c h t s bedoeld dat b i j de b e r e k e n i n g van h e t v o o r d e e l wegens b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d daarmee
samenhangende
gehouden.
Het
door
deskundigenrapport
de
nadelen
rekening
rechtbank,
(anders dan
de
andere
grond d i e eveneens g e b r u i k t had
kunnen
worden
aangewend
a f g e z e t op de markt. De
het
genomen nadeel
i n h e t werk v r i j k o m e n d e grond
g e b r u i k t wordt v o o r de v e r o n d i e p i n g van deze grond
met
worden
i n n a v o l g i n g van
(p. 3 2 ) , i n aanmerking
b e s t a a t e r i n dat 500.000 m3
moet
ook
de p l a s ,
500.000 m3
hoewel
vrijkomende
wordt voor de v e r o n d i e p i n g ) voor
andere
rechtbank h e e f t
projecten
evenwel
of
miskend
dat d i t nadeel een g e v o l g i s van de keuze van de S t a a t om deze
500.000 m3
wenden
voor
de
grond
niet
t e vermarkten
v e r o n d i e p i n g van
de
plas,
maar en
aan
te
dat d i t
15
14/02051 en 14/02217
nadeel
niet
samenhangt
aanmerking
genomen
onteigende.
Die
erin
dat
grond
de
door
grond
500.000 m3 waarvoor
geacht
en
worden)
hoeft
te
niet
e l d e r s maar
rechtbank
geschiktheid
i n het
geen
d i e dus
van
i n de
kostenbesparing
Slechts
de
deze
met
houdende k o s t e n ,
immers
geschikte
bestemming
ook
niet
vermarkt
afgevoerd kan
voor
bijzondere
zoals b i j v o o r b e e l d
deze v r i j k o m e n d e
het
vrijkomende
plas
t o t een
in
werk
worden
hetgeen
v e r v o e r van
de
bijzondere geschiktheid bestaat
aanwezig wordt
gronddepot
de
bijzondere
andere
(de
met
naar
worden het
grond naar
een
gestort,
werk
geschiktheid de
kan
kosten
leidt. verband
voor
de p l a s ,
het
kunnen
i n aanmerking worden genomen b i j de b e g r o t i n g van h e t
aan
de b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d verbonden v o o r d e e l . Het door is
bovendien
de een
rechtbank gevolg
i n aanmerking genomen
van
het
(plan
voor
nadeel
het)
werk
waarvoor i s o n t e i g e n d . De p l a s moet immers volgens de "Ruimte
voor
de
Rivier"
om
waterstaatkundige
redenen
v e r o n d i e p t worden (om t e voorkomen d a t de s t a b i l i t e i t de aan
t e leggen drempel
PKB
van
langs de p l a s b i j hoogwater i n
gevaar komt), en deze v e r o n d i e p i n g moet volgens dat p l a n u i t g e v o e r d worden met Ook i n g e v o l g e a r t . 40c van de
de
i n h e t werk vrijkomende Ow
schadeloosstelling
mag
derhalve b i j het
grond. bepalen
geen r e k e n i n g worden gehouden
16
14/02051 en 14/02217
met
h e t nadeel
d a t de
i n h e t werk v r i j k o m e n d e
grond,
hoewel v e r m a r k t b a a r , wordt g e b r u i k t v o o r h e t v e r o n d i e p e n van de p l a s .
5.2.1
Onderdeel
beslissing
3
is
gericht
tegen
de
(impliciete)
van de rechtbank d a t geen sprake
i s van een
v o o r v e r g o e d i n g i n aanmerking komende waardevermindering van h e t o v e r b l i j v e n d e . De r e c h t b a n k h e e f t deze b e s l i s s i n g k e n n e l i j k gegrond op h e t a d v i e s van de deskundigen.
B l i j k e n s hun
rapport
(p.
ter zitting
van
41), zoals
rechtbank,
hebben
overblijvende en
de
dat
i s aangepast
de
deskundigen
de
waarde
(na o n t e i g e n i n g ) g e s t e l d
waarde
van
het
op €
onteigende
op
€
van
de het
350.000,--, 705.000,--
(bestaande u i t € 455.000,-- voor de w e r k e l i j k e waarde en (na
aanpassing)
bijzondere plus
€
boven €
€
250.000,--
geschiktheid).
705.000,--
de
waarde
is)
van
950.000,--,
het
zodat
Het €
als totaal
vergoeding van
1.055.000,-geheel
geen
vóór sprake
waardevermindering van h e t o v e r b l i j v e n d e . zij
i n hun r a p p o r t
worden
gehouden
geschiktheid,
toegevoegd
met
de
wegens
(€ 350.000,-blijft
onteigening is
van
aldus van een
Daaraan hebben
d a t a l s geen r e k e n i n g zou
vergoeding
wegens
bijzondere
sprake zou z i j n van een waardevermindering
17
14/02051 en 14/02217
van
het
overblijvende
van
€
145.000,--
(hetgeen
€ 245.000,-- moet z i j n i n d i e n r e k e n i n g wordt gehouden met de c o r r e c t i e t e r z i t t i n g van de rechtbank met
betrekking
t o t de v e r g o e d i n g wegens b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d ) .
5.2.2 Het onderdeel rechtbank,
in
klaagt
navolging
vergelijking
tussen
onteigening
enerzijds,
naar de k e r n genomen d a t de van
de
de
waarde
deskundigen, van
het
geheel
onrechte
vergoeding
b i j de wegens
vóór
en de som van de waarde van h e t
onteigende en de waarde van h e t o v e r b l i j v e n d e ten
b i j de
waarde
van
bijzondere
het
anderzijds,
onteigende
geschiktheid
de
heeft
meegerekend.
5.2.3
Deze
klacht
is
gegrond.
b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d houdt
De
vergoeding
wegens
i n dat de onteigende
naast
de v e r g o e d i n g van de w e r k e l i j k e waarde d i e h e t onteigende perceel
i n het v r i j e
commerciële v e r k e e r h e e f t ,
een v e r g o e d i n g o n t v a n g t vanwege onteigende
perceel
hoedanigheid onteigenaar bruikbaar
heeft een
een
meerwaarde
de omstandigheid d a t h e t
bijzondere
waardoor
tevens
eigenschap
het
speciaal
heeft,
omdat
of
voor het
de
beter
i s voor h e t werk waarvoor o n t e i g e n d wordt
dan
v e r g e l i j k b a r e gronden i n de n a b i j h e i d van h e t o n t e i g e n d e .
18
14/02051 en 14/02217
Dat i n g e v o l g e v a s t e r e c h t s p r a a k met verband
houdt
met
r e k e n i n g wordt
geval
dan
zou
ook
zijn
een
perceel
gewone
i n het v r i j e
'werkelijke
waarde'
In
verkoop
het
vergoeding
geschiktheid zonder
van
in
een
de
hij in
een
waardoor
zonder o n t e i g e n i n g h e t
van
het
zou
desbetreffende
perceel voor
o n t e i g e n i n g het
worden. Dat
meerwaarde
betere
een de
wegens
geweest
zou
de
redelijk onteigende
bijzondere
vermogenspositie
geval
Ow de
commerciële v e r k e e r u i t s l u i t e n d die
de
ontvangt
o n t e i g e n i n g weggedacht,
handelende koper h e e f t vergoed door
i n a r t . 40c
zoverre
komt dan De
onteigend,
s c h a d e l o o s s t e l l i n g van
vergoeding
geweest.
b i j een
wordt
een u i t z o n d e r i n g op de
vermogenspositie
immers
waarvoor
eliminatieregel.
onteigende betere
werk
gehouden i n de
onteigende, vormt neergelegde
het
deze meerwaarde, d i e
komt
zijn,
dan wordt
g e r e c h t v a a r d i g d door de omstandigheid dat h e t gaat om
een
bijzondere
van
eigenschap
d i e de
t e onteigenen
zaak l o s
h e t werk waarvoor o n t e i g e n d wordt a l h e e f t en waarvoor de onteigende, verkoper,
naar
als
verondersteld
billijkheid
een
redelijk
vergoeding
van de o n t e i g e n a a r a l s r e d e l i j k handelend zaak vanwege d i e eigenschap
handelend kan
bedingen
koper, omdat de
s p e c i a a l v o o r de
onteigenaar
een meerwaarde h e e f t ( v g l . HR 4 j u n i 1954, NJ 1959/175).
19
14/02051 en 14/02217
Indien
naast
de
bijzondere
geschiktheid
van h e t
onteigende a l s z o j u i s t bedoeld, tevens sprake i s van een waardevermindering van h e t o v e r b l i j v e n d e na dient in
de v e r g o e d i n g wegens b i j z o n d e r e
onteigening,
geschiktheid
aanmerking t e worden genomen b i j de b e p a l i n g
vergoeding
voor
immers h e t z i j
d i e waardevermindering.
tekort
niet
van de
Daardoor
gedaan worden aan de r a t i o
zou
van de
v e r g o e d i n g voor b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d a l s i n de v o r i g e alinea
bedoeld,
schadeloos
hetzij
gesteld
de
worden
onteigende voor
het
niet
volledig
vermogensverlies
bestaande i n de mindere waarde van h e t o v e r b l i j v e n d e na de
onteigening.
HR
12
juli
Derhalve
2002,
(Staat/Amev),
de
mag,
zoals
is
ECLI:NL:HR:2002:AE5572, vergoeding
van
de
beslist NJ
in
2003/163
meerwaarde
wegens
b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d n i e t i n m i n d e r i n g g e b r a c h t worden op de i n g e v o l g e vergoeding
a r t . 41 Ow aan de onteigende
t e r zake
overblijvende.
toekomende
van de waardevermindering
D i t brengt
mee
van h e t
d a t de v e r g o e d i n g van de
meerwaarde wegens b i j z o n d e r e g e s c h i k t h e i d n i e t mag worden meegenomen
in
waardevermindering vergelijking
van
voor van
het
de
vaststelling overblijvende
van
de
toegepaste
t u s s e n e n e r z i j d s de waarde van h e t geheel
vóór o n t e i g e n i n g , waarde
de
het
en a n d e r z i j d s de som van de w e r k e l i j k e onteigende
en
de
waarde
van
het
20
14/02051 en 14/02217
o v e r b l i j v e n d e na o n t e i g e n i n g .
5.3
De
k l a c h t e n van onderdeel
2.11 en onderdeel
4 van
het middel kunnen n i e t t o t c a s s a t i e l e i d e n . D i t b e h o e f t , g e z i e n a r t . 81 l i d 1 RO,
geen nadere m o t i v e r i n g nu d i e
k l a c h t e n n i e t nopen t o t beantwoording van r e c h t s v r a g e n i n h e t belang van de r e c h t s e e n h e i d o f de r e c h t s o n t w i k k e l i n g .
6.
Beslissing De Hoge Raad:
in de zaak met nummer 14/02051: v e r w e r p t h e t beroep; v e r o o r d e e l t de S t a a t i n de k o s t e n van h e t g e d i n g i n cassatie,
t o t op deze u i t s p r a a k aan de z i j d e van
b e g r o o t op € 390,34
Groten
aan v e r s c h o t t e n en € 2.200,--
voor
salaris; in de zaak met nummer 14/02217: vernietigt
het vonnis
van
de
rechtbank
Overijssel
van 19 f e b r u a r i 2 014; verwijst
h e t geding
naar
het gerechtshof
Arnhem-
Leeuwarden t e r v e r d e r e b e h a n d e l i n g en b e s l i s s i n g ; v e r o o r d e e l t de S t a a t i n de k o s t e n van h e t g e d i n g i n cassatie,
t o t op deze u i t s p r a a k aan de z i j d e van
b e g r o o t op € 493,98
aan v e r s c h o t t e n en € 2.600,--
Groten voor
21
14/02051 en 14/02217
salaris.
Dit E.J.
arrest
Numann
C.A. S t r e e f k e r k , van den Broek,
is als
gewezen
door
voorzitter
G. de Groot, M.V.
de en
vice-president de
raadsheren
Polak en T.H.
en i n h e t openbaar u i t g e s p r o k e n
raadsheer G. de Groot op 25 september 2015.
Tanjadoor
de
