11 november 2011 E e r s t e Kamer 10/02632 EV/AS In naam der Koningin
Hoge Raad der Nederlanden Arrest i n de zaak van:
C h r i s t i a a n Laurens BALJÉ, wonende t e D e l f t , EISER t o t c a s s a t i e , advocaat: mr. K.G.W. van Oven, t e g e n 1. M a r t i n u s Hendrikus STOELINGA, wonende t e D e l f t ,
Johannes Maria
VERWEERDER i n c a s s a t i e , advocaat: mr. J.W.H. van W i j k en mr. S.M. Kingma, 2. POLITIEKE VERENIGING LEEFBAAR DELFT, zetelende t e D e l f t , VERWEERDER i n c a s s a t i e , niet
verschenen.
10/02632
Partijen
2
zullen
hierna
ook worden
aangeduid
a l s Baljé,
S t o e l i n g a en Leefbaar D e l f t .
1.
Het g e d i n g i n f e i t e l i j k e Voor
instanties
instanties
het verloop
van h e t geding
in
feitelijke
verwijst
Hoge
de
navolgende
de
Raad
naar
stukken: a.
h e t v o n n i s i n de zaak 256253/HA ZA 05-4049 van de
r e c h t b a n k 's-Gravenhage van 25 j u l i b.
het arrest
i n de
zaak
2007;
105.006.8 63/01
van h e t
g e r e c h t s h o f t e 's-Gravenhage van 16 maart 2010. Het a r r e s t van h e t h o f i s aan d i t a r r e s t gehecht.
2.
Het g e d i n g i n c a s s a t i e Tegen h e t a r r e s t van h e t h o f h e e f t Baljé beroep i n
cassatie
ingesteld.
De
c a s s a t i e d a g v a a r d i n g i s aan
dit
a r r e s t gehecht en maakt daarvan d e e l u i t . Stoelinga
heeft
geconcludeerd
t o t v e r w e r p i n g van
het beroep. Tegen Leefbaar D e l f t i s v e r s t e k v e r l e e n d . De zaak i s voor Baljé en S t o e l i n g a t o e g e l i c h t
door
hun advocaten en voor Baljé mede door mr. E.J. Dommering, advocaat t e Amsterdam. De
conclusie
van
de
Advocaat-Generaal
J.L.R.A. Huydecoper s t r e k t t o t v e r w e r p i n g .
10/02632
3
Namens 25 augustus
Baljé
heeft
mr.
Dommering
b i j brief
van
2011 op d i e c o n c l u s i e gereageerd.
3_.
B e o o r d e l i n g van h e t m i d d e l
3.1
I n cassatie
die
zijn
rov.
2.1-2.26. D a a r i n i s de van b e l a n g z i j n d e inhoud van
de
de
weergegeven
hieronder
zijn
kan worden
bedoelde
in
uitgegaan
het
van
de
bestreden
uitlatingen
feiten
arrest
vermeld.
Deze
in
feiten
ook, s t e r k v e r k o r t , weergegeven i n de c o n c l u s i e van Advocaat-Generaal
volgende (i)
was
Baljé
restaurant die
1. De
feiten
komen
op h e t
neer.
Baljé
Delft.
onder
i n mei 2004 heeft
i n Delft
gelegenheid
in
wethouder
mei
gegeten
2004
van de
in
en gedronken.
gesproken
met
een
gemeente Italiaans
H i j heeft b i j
de
eigenaar
( i ) bedoelde
bezoek
van h e t
r e s t a u r a n t , S. Daga ( h i e r n a : Daga). (ii)
Bij
restaurant gevoerd.
onder
heeft Van
gemaakt,
Baljé
d i t bezoek
vastgelegd
Stoelinga, Leefbaar
het
destijds
Delft
ook
enkele
zijn
op
het
telefoongesprekken
beeld-
videoband
voorzitter
aan
en en
van
geluidsopnamen DVD.
de
i n de gemeenteraad van D e l f t ,
Volgens
fractie
van
en Leefbaar
D e l f t w i j z e n de u i t s p r a k e n d i e Baljé b i j deze g e l e g e n h e i d heeft
gedaan op schendingen
van de
geheimhoudingsplicht
10/02632
die
4
Baljé i n acht diende t e nemen en op i n b r e u k e n op de
van Baljé t e vergen (iii)
In
april
wethouder
integriteit.
2005
heeft
aangekondigd
Baljé
i n verband
zijn
aftreden
als
met een t e verwachten
benoeming t o t d i r e c t e u r van Blauwhoed B.V. Een week na de a a n k o n d i g i n g van h e t v e r t r e k h e e f t Baljé i n een café een gesprek
met Daga gehad, d a t met behulp
telefoon Baljé
door
Daga
uitlatingen
begrepen,
I n d a t gesprek
d i e zo
bepaalde
kunnen
gegevens
reeks
uit
de
openbaar
uitlatingen deze
misbruik
r e p e r c u s s i e s van de kant van
verricht,
( i i ) bedoelde
d i e ertoe
opnamen
corrupt
i s en van z i j n
zou
heeft
gemaakt.
uitlatingen
kwalificaties
als
positie
In latere jegens
blijken
"blaaskaak",
van
kan k r i j g e n
a l s wethouder
publicaties
Baljé
Delft
strekten dat
van Baljé w a a r u i t men de i n d r u k
soortgelijke
zou
stonden.
publicaties
onder
zou
worden
Vanaf 2 mei 2005 hebben S t o e l i n g a en Leefbaar
een
van
gedaan
Daga, e r n s t i g e
Baljé t e wachten
dat
hebben
d a t a l s Daga
maken, hem,
(iv)
i s vastgelegd.
van een mobiele
worden
gedaan, v e r g e z e l d "leugenaar"
en
"dronkenlap". (v)
Stoelinga
heeft
aangifte
gedaan
tegen
Baljé
van
c o r r u p t i e en schending van ambtsgeheim. Op deze a a n g i f t e is
sepot
gevolgd
wegens h e t o n t b r e k e n
van a a n w i j z i n g e n
10/02632
5
van s c h u l d en van w e t t i g b e w i j s . (vi)
De opnamen d i e i n a p r i l
Daga
waren
gemaakt,
waren
2004 i n h e t r e s t a u r a n t van
Stoelinga
(kort)
mei
zijn
vóór
2 mei
2005 door Daga getoond. ( v i i ) Baljé
heeft
op
13
2005
functie
als
wethouder n e e r g e l e g d . Op 18 mei 2005 h e e f t Blauwhoed B.V. besloten
Baljé
niet
voor
te
dragen
voor
een
directeursfunctie. (viii)
I n een k r a n t e n a d v e r t e n t i e van Leefbaar
D e l f t van
3 j u n i 2005 z i j n twee b r i e v e n van 16 en 17 f e b r u a r i 2005 van
B en W van de gemeente D e l f t
Daga wordt niet
voor
aanmerking
meegedeeld
d a t een bepaald
subsidie komt,
en
"waarderingsbijdrage" briefwisseling
zou,
afgedrukt,
vanwege
de
dat
voor
wordt naar
de
b l i j k e n van een " o n r e c h t m a t i g
w a a r i n aan
project
van Daga
gemeente dat
Delft
in
project
een
toegekend.
Uit
deze
advertentie
suggereert,
d o u c e u r t j e van € 2 6 . 0 0 0 , — "
d a t Baljé aan Daga g a f . (ix)
Naar
aanleiding
van de
aanvankelijke
uitlatingen
van Leefbaar D e l f t en S t o e l i n g a h e e f t Baljé een verbod i n kort arrest
3.2
geding
verkregen.
Deze
zaak
heeft
van de Hoge Raad van 18 j a n u a r i
Baljé h e e f t een v e r k l a r i n g
geleid
tot
het
2008, LJN BB9668.
voor r e c h t gevorderd d a t
6
10/02632
Stoelinga,
Leefbaar
Delft
en
Daga
onrechtmatig
gehandeld,
en g e v o r d e r d d a t z i j worden
hebben
veroordeeld t o t
h e t b e t a l e n van schadevergoeding, op t e maken b i j s t a a t . De
rechtbank
heeft
deze
vorderingen
grotendeels
toegewezen. Op h e t door beroep hoger van
(Leefbaar beroep
Baljé
principale
Stoelinga Delft
ingestelde
heeft
ingetrokken)
h e t door
heeft
alsnog
afgewezen.
hoger
beroep
principale haar
ingestelde
h e t h o f de
Het
door
i s door
vorderingen
Daga
ingestelde
hof
verworpen.
het
Het door Baljé i n de zaak tegen Leefbaar D e l f t , en
Daga i n g e s t e l d e
incidentele
hoger
hoger beroep
Stoelinga
i s door h e t
h o f eveneens verworpen.
3.3
De
onderhavige
zaak
betreft
het
door
Baljé
i n g e s t e l d e beroep i n c a s s a t i e i n de zaak t e g e n S t o e l i n g a en
Leefbaar
Delft.
Op
het
afzonderlijke
c a s s a t i e van Daga i n de zaak tegen Baljé wordt door de Hoge Raad heden eveneens
3.4.1 Het
hof
rechtmatigheid uitingen
van
vooropgesteld.
heeft van
b i j zijn
de
Stoelinga
diverse het
uitspraak
Baljé
volgende,
in
( n r . 10/03031)
beoordeling door
beroep
gedaan.
van
de
gewraakte samengevat,
10/02632
7
B i j de beantwoording van de v r a a g o f een p u b l i c a t i e o n r e c h t m a t i g i s , s t a a n i n b e g i n s e l twee, hoogwaardige m a a t s c h a p p e l i j k e belangen Aan
i e d e r voor
tegenover
zich
elkaar.
de ene kant h e t belang d a t i n d i v i d u e l e b u r g e r s
door
publicaties
verdachtmakingen. door
gebrek
misstanden
blootgesteld
Aan de andere
aan bekendheid d i e de
voortbestaan. geval
worden
Welke
de d o o r s l a g b e h o o r t
onderling geval.
verband
aan l i c h t v a a r d i g e
kant h e t b e l a n g dat n i e t , bij
samenleving van deze
niet
het grote
raken
kunnen
belangen
blijven
i n een gegeven
t e geven, hangt
t e beschouwen
publiek,
a f van de i n
omstandigheden
van
het
( r o v . 9) Het
onderhavige
g e v a l kenmerkt
zich
door
het f e i t
dat h e t gaat om p u b l i c a t i e s en andere u i t l a t i n g e n van een lid
van de o p p o s i t i e
(Stoelinga,
f r a c t i e v o o r z i t t e r van
Leefbaar D e l f t i n de gemeenteraad) aangaande h e t o p t r e d e n van
een openbaar
dergelijk
geval
functioneren
met art.
name
is,
(wethouder
i n h e t belang
van de democratie,
terughoudendheid kwalificeren
bestuurder
geboden
naar
de
10 EVRM, d a t bescherming
een
h e t goed
de g r o o t s t
mogelijke
a l s onrechtmatig
uitingen.
rechtspraak
In
van
b i j het
van d e r g e l i j k e
Baljé).
Verwezen
van h e t EHRM biedt
wordt inzake
aan h e t r e c h t op
v r i j e m e n i n g s u i t i n g . Die v r i j h e i d beschouwt h e t EHRM a l s
10/02632
één
8
van de fundamentele
bestel, van
i n het bijzonder de
vrijheid
pijlers
van een d e m o c r a t i s c h
a l s h e t gaat om h e t
van
waarborgen
meningsuiting
van
v o l k s v e r t e g e n w o o r d i g e r i n h e t A p o l i t i e k e debat'. genieten
i n h e t kader
krachtige
bescherming.
tolerantie
samenleving
x
a l s waarborgen
van een
vrijheid
debat
niet
alleen
op de inhoud, maar ook op de vorm:
d i e mag
in
offend,
heeft
het politieke
shock
o r d i s t u r b ' . Dat g e l d t
u i t l a t i n g e n van een p o l i t i c u s zijn
dan ook een
de
meningsuiting
zelfs
Politici
Met i n a c h t n e m i n g van p l u r a l i s m e ,
en verdraagzaamheid
democratische
betrekking
van a r t . 10 EVRM
een
gedaan.
ook voor
d i e b u i t e n de gemeenteraad
Beperkingen van h e t r e c h t
m e n i n g s u i t i n g van p o l i t i c i
van
op v r i j h e i d van
worden door h e t EHRM met
^the
c l o s e s t s c r u t i n y ' bejegend, ( r o v . 10) De grenzen van t o e l a a t b a r e bestuurder
a l s publieke
betrekking
t o t een b u r g e r
democratisch
systeem
persoon
moet
kritiek zijn
op een openbaar ruimer
a l sprivate
dan met
persoon.
h e t openbaar
bestuur
In
een
immers
n a u w l e t t e n d kunnen worden gevolgd door onder meer de pers en
de p u b l i e k e
bestuurder
zich
opinie. heftiger
D i t b e t e k e n t d a t een openbaar kritiek
moet
laten
welgevallen
dan
een b u r g e r . Het p o l i t i e k e
debat moet i n b e g i n s e l op
het
s c h e r p s t van de snede gevoerd kunnen worden.
Aan de
10/02632
9
vrijheid
van
politieke
debat
rechter
meningsuiting niet
kunnen
sancties
evenwel
ook
een a b s o l u u t k a r a k t e r
zekere
worden
komt
beperkingen
opgelegd,
maar
t o e . Door de
daarvan zulke
i n het
en
bepaalde
beperkingen
en
s a n c t i e s moeten met de g r o o t s t m o g e l i j k e terughoudendheid worden art.
toegepast
steeds
opnieuw
i n het l i c h t
van
10, tweede l i d , EVRM worden b e o o r d e e l d , ( r o v . 11) Vaststaat
geschil zijn
zijn,
d a t de u i t l a t i n g e n zich
richten
hoedanigheid
gemeente D e l f t . op
en
van
van S t o e l i n g a
die i n
op h e t o p t r e d e n van Baljé i n
(voormalig)
wethouder
de
r i c h t e n zich
niet
(elementen u i t ) h e t privéleven van Baljé, maar op
zijn
gedrag
Stoelinga's u i t l a t i n g e n
van
en h a n d e l w i j z e a l s openbaar b e s t u u r d e r .
gaat
het
hierbij
om
uitlatingen
van
Bovendien
een
volks-
v e r t e g e n w o o r d i g e r en l i d van de gemeenteraad, d i e mede de taak
heeft
het college
van B&W
en
de
deel
uitmaken,
te
brengt,
gelet
op hetgeen
i n r o v . 9-11 i s overwogen,
en
ander mee
de gewraakte u i t l a t i n g e n van S t o e l i n g a over Baljé b i j
uitstek waar
Een
die
daarvan
dat
controleren.
wethouders
behoren in
t o t h e t gebied van h e t p o l i t i e k e
beginsel
uitingsvrijheid, beperking
en
behoefte waar
van d i e v r i j h e i d
toepassingsbereik
bestaat de
aan
forum,
een
ruime
beoordelingsmarge
voor
van m e n i n g s u i t i n g b i n n e n h e t
van a r t i k e l
6:162
BW
dus
(zeer)
smal
10
10/02632
is.
( r o v . 12)
3.4.2 Met
inachtneming
van
de
hiervoor
vermelde
de
u i t g a n g s p u n t e n , h e e f t h e t h o f v e r v o l g e n s i n r o v . 14-52 a l de door Baljé b e s t r e d e n u i t l a t i n g e n de
aan
Leefbaar
Delft
concreto
op
hun
telkens
aangegeven
omstandigheden
van S t o e l i n g a en van
t o e t e rekenen
toelaatbaarheid op
grond
uitlatingen
beoordeeld van
en
welke
in
daarbij
feiten
en
h e t van o o r d e e l i s d a t de d e s b e t r e f f e n d e
u i t l a t i n g n i e t o n r e c h t m a t i g i s jegens Baljé.
3.5.1 De ten
drie
betoge
onderdelen
dat
rechtsopvatting,
het
hof
van op
althans
het
grond
middel van
een
onvoldoende
de
i n de gegeven omstandigheden
aan S t o e l i n g a
en Leefbaar
Delft
onjuiste
begrijpelijk
g e m o t i v e e r d t o t h e t o o r d e e l i s gekomen d a t de uitlatingen
strekken
gewraakte
de grenzen van
toekomende
vrijheid
van m e n i n g s u i t i n g n i e t t e b u i t e n z i j n gegaan. De
onderdelen
kunnen
niet
t o t cassatie
leiden.
Dat b e r u s t op h e t volgende.
3.5.2 De het
hof
onjuiste
hiervoor heeft
i n 3.4.1 vermelde gehanteerd
geven
uitgangspunten d i e
niet
blijk
van
een
r e c h t s o p v a t t i n g . Anders dan i n o n d e r d e e l 1 wordt
10/02632
11
aangevoerd, zijn
b r e n g t de
gedaan
door
vertegenwoordigende niet
omstandigheid dat een
forum n i e t
de
politicus mee
buiten
d a t deze
e e n z e l f d e o f v e r g e l i j k b a r e bescherming openbare
het
uitlatingen genieten als
uitlatingen
die
in
gemeenteraad
zijn
gedaan. Door o n d e r d e e l 2 wordt de
het
de
uitlatingen
v e r g a d e r i n g e n van
de door
h o f aangelegde m a a t s t a f , t e weten d a t de a f w e g i n g van
de twee h i e r tegenover e l k a a r staande hoogwaardige beginsel
gelijkwaardige
belangen moet geschieden
hand van de w a a r d e r i n g van a l l e van
het
geval
i n hun
relevante
onderlinge
en i n aan
de
omstandigheden
samenhang,
tevergeefs
b e s t r e d e n . Die m a a t s t a f i s j u i s t .
3.5.3 de
Voor
het
bestrijden
kern dat het hof b i j z i j n
ten
aanzien
van
verschillende heeft
heeft
Daarbij hof
en omstandigheden
het
onvoldoende publicatie
gemeentelijk
onderdelen
a f w e g i n g van
o f gegevens i n hun
in
de
desbetreffende
gewaardeerd
wordt
voortgaande intern
de
feiten
toegekend
anders
het
overige
dan
door
bijzonder duidelijk
onderzoek
een
Baljé
was,
aan
ander gewicht
onderlinge
heeft
de
belangen
uitlatingen
erover
noodzakelijk
de
naar
samenhang
was
bepleit.
geklaagd
gemaakt ook
dat
waarom
nadat
beschuldiging
een van
c o r r u p t i e n i e t had g e s t a a f d , het openbaar m i n i s t e r i e geen
10/02632
reden
12
had
gezien
gemeenteraad D e l f t had
de
tot
vervolging
handelwijze
klachten
feitelijke
hebben
en
de
Leefbaar
op
oordelen
van
Wel
kan worden onderzocht
op of
voor deze o o r d e l e n gegeven m o t i v e r i n g b e g r i j p e l i j k en
onbegrijpelijk,
aangevallen
noch
dat
i n de
oordelen
onvoldoende
het b i j z o n d e r ook
publicaties,
voor
het
ook
na
gemeenteraad,
de
van
kennelijk
in
door
het
het
het
openbaar
kader
vragen
debat de
beoordeling beoordeling
niet
ongeoorloofd
de
de taak
stellingen van
gaat.
Beslissing De Hoge Raad: v e r w e r p t het
beroep;
de
niet
Dat
geldt
o o r d e e l van
het
voortgaan
het
het met
bedoelde
ministerie
van
motiveringsklachten i n van
evenwel
onderdeel
u i t s l u i t e n d door S t o e l i n g a en Leefbaar openbare
zijn
gemotiveerd.
gegeven omstandigheden
standpuntbepaling
4.
en
aard. Die o o r d e l e n kunnen i n c a s s a t i e n i e t
genoegzaam i s . De
hof
Stoelinga
betrekking
j u i s t h e i d worden onderzocht.
in
Baljé
afgekeurd.
De
de
van
van
en
immers
de niet
Delft voortgezette
was.
Voor
wezen van
een
het
overige
hernieuwde
Baljé,
welke
cassatierechter te
buiten
10/02632
13
veroordeelt
Baljé i n de k o s t e n van h e t geding i n
cassatie,
t o t op
deze
Stoelinga
begroot
op
€
2.200,—
voor
uitspraak €
salaris
385,34
aan aan
de
zijde
van
verschotten
en
en aan de z i j d e
van Leefbaar
D e l f t op n i h i l .
Dit
arrest
E.J.
Numann
J.C.
van Oven,
CA. S t r e e f k e r k ,
i s gewezen als
voorzitter
door
de en
W.A.M. van Schendel,
vice-president de
raadsheren
F.B.
Bakels
en i n h e t openbaar u i t g e s p r o k e n
raadsheer J.C. van Oven op 11 november 2011.
Uitgegeven voor grosse De Griffier van de Hoge R i i d der Nederlanden
1 1 NOV. 2011
en
door de
