6 maart 1998 Eerste Kamer Nr. 16.561 (C97/040 HR) AS
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
i n de zaak van:
K a r l Heinz HILLE, wonende t e Haarlem, EISER t o t cassatie, advocaat : mr E. Grabandt,
t e g e n
1. de rechtspersoonlijkheid bezittende vereniging VERENIGING BUMA, 2. de rechtspersoonlijkheid bezittende s t i c h t i n g STICHTING STEMRA, beide gevestigd
t e Amstelveen,
VERWEERSTERS i n cassatie, advocaat: Jhr mr J.L.R.A. Huydecoper.
I4I366LCS 1992
GHR 22-45A
2
2^
Het geding i n f e i t e l i j k e i n s t a n t i e s Eiser t o t cassatie - verder t e noemen: H i l l e - heeft
b i j e x p l o i t van 9 september 1993 verweersters i n cassatie - verder t e noemen: BUMA en STEMRA - op verkorte t e r m i j n gedagvaard voor de Rechtbank t e Amsterdam en gevorderd BUMA en/of STEMRA t e veroordelen om aan H i l l e t e vergoeden de door hem geleden c.q. nog t e l i j d e n schade, nader op t e maken b i j staat en t e vereffenen volgens de wet, t e vermeerderen met de wettel i j k e rente vanaf de dag van deze dagvaarding. BUMA en STEMRA hebben de vordering bestreden. De Rechtbank heeft b i j vonnis van 16 november 1994 de v o r d e r i n g afgewezen. Tegen d i t vonnis heeft H i l l e hoger beroep i n g e s t e l d b i j het Gerechtshof t e Amsterdam. B i j a r r e s t van 17 oktober 1996 heeft het Hof het bestreden vonnis bekrachtigd. Het a r r e s t van het Hof i s aan d i t a r r e s t gehecht.
2.1
Het geding i n cassatie Tegen het a r r e s t van het Hof heeft H i l l e beroep i n
cassatie i n g e s t e l d . De cassatiedagvaarding i s aan d i t a r r e s t gehecht en maakt daarvan deel u i t . BUMA en STEMRA hebben geconcludeerd t o t verwerping van het beroep. De zaak i s voor p a r t i j e n toegelicht door hun advocaten. De conclusie van de Advocaat-Generaal Strikwerda s t r e k t
3
t o t v e r n i e t i g i n g van h e t b e s t r e d e n a r r e s t van h e t Gerechtshof t e Amsterdam en t o t v e r w i j z i n g van de zaak naar een ander g e r e c h t s h o f t e r v e r d e r e b e h a n d e l i n g en b e s l i s s i n g .
iL
B e o o r d e l i n g van h e t middel
3.1
I n c a s s a t i e kan van h e t volgende worden u i t g e g a a n . (i)
Hille
i s de a u t e u r v a n de t e k s t v a n h e t l i e d
"Waarheen, waarvoor», d a t e i n d 1970/begin
1971 op grammo-
f o o n p l a a t i s verschenen i n een u i t v o e r i n g door de zangeres Mieke Telkamp. ( i i ) H i l l e i s l i d van BUMA en a a n g e s l o t e n b i j STEMRA, die b e i d e de belangen van H i l l e b i j z i j n a u t e u r s r e c h t d i e n e n t e b e h a r t i g e n door m i d d e l van h e t i n c a s s e r e n v a n g e l d e n b i j openbaarmaking en mechanische r e p r o d u c t i e van werken van H i l l e . ( i i i ) Op de r e l a t i e tussen p a r t i j e n i s h e t e x p l o i t a t i e reglement
v a n BUMA r e s p e c t i e v e l i j k
d a t v a n STEMRA v a n
t o e p a s s i n g , waarvan a r t i k e l 3 a l s v o l g t
luidt:
"BUMA (STEMRA) h e e f t h e t r e c h t , a l dan n i e t op v e r z o e k van de deelnemer, i n bepaalde landen o f i n bepaalde g e v a l l e n de e x p l o i t a t i e en handhaving niet t e v e r r i c h t e n o f t e doen v e r r i c h t e n . BUMA (STEMRA) z a l dit aan de d e s b e t r e f f e n d e deelnemer t i j d i g en s c h r i f t e l i j k gemotiveerd mededelen, waarna deze h e t r e c h t v e r k r i j g t i n bedoelde g e v a l l e n het muziekauteursr e c h t z e l f t e e x p l o i t e r e n en t e handhaven o f t e doen e x p l o i t e r e n o f handhaven." (iv)
Voor h e t b i j u i t v a a r t p l e c h t i g h e d e n t e n gehore
brengen van muziekwerken p l e e g t BUMA/STEMRA geen a u t e u r s r e c h t e l i j k e vergoedingen t e i n c a s s e r e n . (v) Naar H i l l e i n deze procedure h e e f t g e s t e l d , w o r d t
4
het l i e d "Waarheen, waarvoor» i n de u i t v o e r i n g door Mieke Telkamp reeds gedurende een groot aantal j a r e n meermalen per dag b i j uitvaartplechtigheden ten gehore gebracht. Ook daarvoor incasseert BUMA/STEMRAgeen a u t e u r s r e c h t e l i j k e vergoedingen. (vi) Vanaf zeker t i j d s t i p - waaromtrent p a r t i j e n van mening v e r s c h i l l e n - hebben besprekingen plaatsgevonden tussen H i l l e en BUMA/STEMRA. Doel van deze besprekingen - waarbij H i l l e op enig moment een advocaat heeft ingeschakeld - was om BUMA/STEMRA ervan op de hoogte t e brengen: (1°) dat H i l l e meende dat het l i e d "Waarheen, waarvoor» b i j u i t v a a r t p l e c h t i g heden zó v e e l v u l d i g t e n gehore werd gebracht dat terzake a u t e u r s r e c h t e l i j k e vergoedingen geheven konden worden, en (2°) dat H i l l e wenste dat deze ook metterdaad zouden worden geheven. ( v i i ) Aan deze gesprekken tussen p a r t i j e n i s een einde gekomen door een b r i e f van BUMA van 29 j a n u a r i 1985 aan voormelde advocaat, waarin BUMA vooreerst erop wees dat H i l l e z i c h v e r g i s t e voor wat b e t r e f t de omvang van het gebruik van meerbedoeld l i e d b i j uitvaartplechtigheden (het zou v e e l a l gaan om het ten gehore brengen van de o o r s p r o n k e l i j k e Engelst a l i g e v e r s i e ) , en voorts stelde: "Om Buma moverende redenen van p o l i c y heeft Buma nog nooit voor begrafenissen en/of crematies geïncasseerd Buma zou dat u i t e r a a r d kunnen doen, maar acht het vooralsnog j u i s t e r d i e incasso achterwege t e l a t e n . "
3.2.1
I n 1993 heeft H i l l e de onderhavige procedure aange-
spannen tegen BUMA en STEMRA. H i l l e s t e l t dat BUMA en STEMRA
5
toerekenbaar z i j n tekortgeschoten
i n de nakoming van hun
v e r p l i c h t i n g e n jegens hem u i t hoofde van het tussen p a r t i j e n gesloten e x p l o i t a t i e c o n t r a c t , althans onrechtmatig
jegens
hem hebben gehandeld. Op die grond vordert h i j de veroordeling van BUMA en STEMRA t o t vergoeding van schade, op t e maken b i j staat.
3.2.2 Het g e s c h i l i s z i c h gaan toespitsen op de u i t l e g van het hiervoor i n 3.1
onder ( i i i ) geciteerde a r t i k e l 3 van
de exploitatiereglementen en meer i n het b i j z o n d e r op de betekenis van het begrip " t i j d i g " i n de tweede v o l z i n van die bepaling. H i l l e heeft t e dien aanzien het standpunt ingenomen dat een beroep op a r t i k e l 3 ten aanzien van een bepaald werk aan iedere e x p l o i t a t i e van dat werk d i e n t vooraf t e gaan, zodat - althans i n t h e o r i e - de auteur nog de m o g e l i j k h e i d heeft om z e l f de e x p l o i t a t i e en de handhaving van z i j n auteursrecht t e r hand t e nemen, en dat BUMA en STEMRA n i e t met vrucht een beroep op het bepaalde i n dat a r t i k e l kunnen doen, nu de b r i e f van 29 j a n u a r i 1985 i s geschreven op een t i j d s t i p waarop het l i e d "Waarheen, waarvoor" reeds 14 j a a r "op de markt was", zodat deze b r i e f n i e t een t i j d i g e mededeling i n de z i n van het a r t i k e l bevat. BUMA/STEMRA s t e l t z i c h daarentegen op het standpunt dat z i j ingevolge
a r t i k e l 3 van de e x p l o i t a t i e r e g l e m e n t e n
de b e l e i d s v r i j h e i d heeft om van incasso af t e zien
6
en d a t z i j z i c h door m i d d e l van voormelde b r i e f van 29 j a n u a r i 1985 jegens H i l l e t i j d i g op h e t bepaalde i n d a t a r t i k e l h e e f t beroepen. Naar haar o o r d e e l h e e f t h e t b e g r i p " t i j d i g " i n d i t a r t i k e l b e t r e k k i n g op de t e r m i j n d i e BUMA/STEMRA i n acht h e e f t te dat
nemen, i n d i e n een a u t e u r z i c h b i j haar e r o v e r b e k l a a g t z i j a f z i e t van i n c a s s o .
3.2.3
De Rechtbank h e e f t z i c h k e n n e l i j k a a n g e s l o t e n b i j h e t
standpunt van BUMA/STEMRA en de v o r d e r i n g van H i l l e afgewezen. Daartoe h e e f t z i j , k o r t samengevat en v o o r zover t e dezen van b e l a n g , overwogen: d a t BUMA/STEMRA op g r o n d v a n a r t i k e l 3 de b e l e i d s v r i j h e i d h e e f t om van i n c a s s o a f t e z i e n , dat
z i j b i j b r i e f van 29 j a n u a r i 1985 H i l l e ervan op de hoogte
h e e f t g e s t e l d u i t b e l e i d s o v e r w e g i n g e n a f t e z i e n van i n c a s s o van a u t e u r s r e c h t e n voor muziekgebruik b i j c r e m a t i e s en begraf e n i s s e n ( r o v . 4.3) ; dat de Rechtbank h e t standpunt van H i l l e dat
h e t beroep op a r t i k e l 3 n i e t t i j d i g i s gedaan, n i e t k a n
v o l g e n ; d a t g e s t e l d noch gebleken i s d a t H i l l e a l e e r d e r , dat
w i l zeggen vóór h e t aan de b r i e f v a n 29 j a n u a r i 1985
voorafgaande debat, jegens BUMA/STEMRA aanspraak h e e f t gemaakt op i n c a s s o - a c t i v i t e i t e n t e r zake van "Waarheen, waarvoor"; dat,
nu h e t h i e r gaat om b i j z o n d e r e i n c a s s o - a c t i v i t e i t e n
(bij
u i t v a a r t p l e c h t i g h e d e n ) en BUMA/STEMRA ook n i e t t e n behoeve van andere rechthebbenden op a u t e u r s r e c h t e n deze a c t i v i t e i t e n o n t p l o o i t , H i l l e i n r e d e l i j k h e i d n i e t aan BUMA/STEMRA kan tegenwerpen d a t z i j , v o o r d a t h i j , H i l l e , kenbaar had gemaakt
7
dat
h i j wenste dat ook b i j u i t v a a r t p l e c h t i g h e d e n voor hem
gelden werden geclaimd, hem reeds had moeten mededelen gebruik te maken van de bevoegdheden van a r t i k e l 3; dat het beroep op dat a r t i k e l dan ook t i j d i g i s gedaan (rov. 5 ) .
3.2.4
Het Hof heeft het vonnis van de Rechtbank bekrachtigd.
Omtrent de vraag o f ( t i j d i g ) een beroep op a r t i k e l 3 was gedaan, heeft het Hof i n z i j n rov.
4.11 het volgende overwogen:
"Overigens i s het Hof van oordeel dat Buma/Stemra z i c h t e r e c h t op het standpunt s t e l t dat z i j z i c h met de b r i e f van 29 j a n u a r i 1985 ten opzichte van H i l l e heeft beroepen op het voorbehoud van a r t i k e l 3 van h e t e x p l o i t a t i e r e g l e m e n t . De s t e l l i n g van H i l l e dat de b r i e f daartoe n i e t kan dienen, omdat z i j n i e t t i j d i g i s verzonden aangezien het bewuste l i e d a l v e e r t i e n j a a r op de markt was, berust op de m i s v a t t i n g dat een beroep op a r t i k e l 3 ten aanzien van een bepaald werk aan iedere vorm van e x p l o i t a t i e van dat werk vooraf zou moeten gaan. Zulks v a l t i n r e d e l i j k h e i d u i t genoemd a r t i k e l 3 n i e t af t e l e i d e n . Ook i n het betoog dat de b r i e f o n d u i d e l i j k en ongemotiveerd i s , kan het hof H i l l e n i e t volgen. Buma l a a t weten dat z i j bewust, om haar moverende redenen van p o l i c y , de incasso van de auteursrechten b i j uitvaartplechtigheden achterwege l a a t . Z i j w i j s t er d a a r b i j op dat z i j d i e incasso op z i c h z e l f wel mogelijk acht, maar dat z i j het vooralsnog j u i s t e r oordeelt om d i e incasso achterwege t e l a t e n . Aldus l a a t de b r i e f aan d u i d e l i j k h e i d omtrent h e t standpunt van Buma n i e t s t e wensen over." 3.3
Onderdeel 3 van het middel keert z i c h tegen • s Hofs
oordeel dat BUMA/STEMRA z i c h terecht op het standpunt s t e l t dat
z i j zich met de b r i e f van 29 j a n u a r i 1985 ten o p z i c h t e
van H i l l e heeft beroepen op het voorbehoud van a r t i k e l 3 van het e x p l o i t a t i e r e g l e m e n t . Het betoogt dat d i t oordeel o n j u i s t althans o n b e g r i j p e l i j k en n i e t naar de e i s der wet met redenen omkleed i s , omdat H i l l e ook i n hoger beroep heeft aangevoerd
8
dat h i j n i e t heeft begrepen en ook n i e t heeft behoeven t e begrijpen dat i n de b r i e f van 29 j a n u a r i 1985 een ( d e f i n i t i e v e ) mededeling i n de z i n van a r t i k e l 3 van het exploitatiereglement werd gedaan. Deze k l a c h t f a a l t . Het Hof heeft voormelde
stelling
van H i l l e verworpen en geoordeeld dat de b r i e f van 29 j a n u a r i 1985 aan d u i d e l i j k h e i d omtrent het standpunt van BUMA n i e t s te wensen o v e r l a a t . D i t oordeel geeft n i e t b l i j k van een o n j u i s t e r e c h t s o p v a t t i n g ; het i s ook n i e t o n b e g r i j p e l i j k of ongenoegzaam gemotiveerd.
3.4
Onderdeel 5 betoogt dat de b r i e f van 29 j a n u a r i 1985
slechts namens BUMA i s geschreven, zodat het Hof de vordering, voor zover tegen STEMRA g e r i c h t , n i e t - althans n i e t zonder nadere motivering - had mogen a f w i j z e n . Het onderdeel i s tevergeefs voorgesteld. Het Hof i s k e n n e l i j k - en g e l e t op de nauwe banden tussen beide o r g a n i s a t i e s b e g r i j p e l i j k - ervan uitgegaan dat de b r i e f van 29 j a n u a r i 1985 mede namens STEMRA i s geschreven.
3.5.1
De onderdelen 1, 2 en 4 van het middel keren z i c h a l l e
tegen 's Hofs oordeel i n rov. 4.11 dat de s t e l l i n g van H i l l e dat BUMA/STEMRA i n de b r i e f van 29 j a n u a r i 1985, nu het l i e d i n 1985 a l v e e r t i e n j a a r op de markt was, n i e t t i j d i g een beroep heeft gedaan op a r t i k e l 3 van hun e x p l o i t a t i e r e g l e m e n ten,
berust op de m i s v a t t i n g dat een beroep op a r t i k e l 3 t e n
9
aanzien van een bepaald werk aan iedere e x p l o i t a t i e van dat werk zou moeten voorafgaan, en dat zulks i n r e d e l i j k h e i d u i t a r t i k e l 3 n i e t v a l t af t e l e i d e n .
3.5.2
Onderdeel 1 klaagt dat deze i n t e r p r e t a t i e van a r t i k e l
3 zonder nadere motivering n i e t b e g r i j p e l i j k i s , omdat deze bepaling mede ertoe s t r e k t de auteur d u i d e l i j k h e i d te verschaffen dat BUMA/STEMRA i n u i t z o n d e r l i j k e s i t u a t i e s a f z i e t van e x p l o i t a t i e en handhaving van het auteursrecht, waarna de auteur het recht heeft z e l f d i e e x p l o i t a t i e en handhaving t e r hand te nemen; i n d i t l i c h t i s , aldus het onderdeel, n i e t b e g r i j p e l i j k dat een beroep op a r t i k e l 3 n i e t voorafgaande aan de e x p l o i t a t i e d i e n t t e geschieden. Onderdeel 2 betoogt dat het Hof heeft miskend dat het b i j de u i t l e g van a r t i k e l 3 aankomt op de z i n die p a r t i j e n i n de gegeven omstandigheden over en weer r e d e l i j k e r w i j s aan deze bepaling mochten toekennen en op hetgeen z i j t e dien aanzien r e d e l i j k e r w i j s van e l k a a r mochten verwachten. Onderdeel 4 bouwt voort op onderdeel 1 en v o e r t aan dat i n ieder geval n i e t b e g r i j p e l i j k i s d a t het Hof de vordering van H i l l e ook heeft afgewezen voor de periode van eind 1970/begin 1971 t o t 29 j a n u a r i 1985, althans t o t het t i j d s t i p waarop H i l l e met BUMA/STEMRA gesprekken i s gaan voeren en een advocaat heeft
3.5.3
ingeschakeld.
Deze klachten f a l e n . Naar het Hof i n rov. 4.13
heeft overwogen, i s de strekking van a r t i k e l 3 dat BUMA/STEMRA
10
z i c h h e t r e c h t voorbehoudt om i n c a s s o onder bepaalde omstandigheden, z u l k s t e h a r e r b e o o r d e l i n g , achterwege t e l a t e n . I n de door de o n d e r d e l e n b e s t r e d e n overwegingen l i g t b e s l o t e n dat naar 's Hofs o o r d e e l H i l l e i n r e d e l i j k h e i d n i e t op g r o n d van a r t i k e l 3 van BUMA/STEMRA h e e f t mogen verwachten d a t z i j , i n d i e n z i j h e e f t b e s l o t e n om i n een b i j z o n d e r e s i t u a t i e a l s h i e r aan de orde - t e weten h e t b i j u i t v a a r t p l e c h t i g h e d e n t e n gehore brengen van muziekwerken
- g e b r u i k t e maken van
haar u i t a r t i k e l 3 v o o r t v l o e i e n d e r e c h t om a f t e z i e n v a n e x p l o i t a t i e en handhaving van a u t e u r s r e c h t e n , h i e r v a n mededel i n g doet aan a l l e b e t r o k k e n a u t e u r s (deelnemers), en d a t BUMA/STEMRA a l s d a n d a a r t o e - z o a l s door haar i n d i t g e d i n g i s v e r d e d i g d - e e r s t v e r p l i c h t i s , i n d i e n een a u t e u r ( d e e l nemer) t e kennen g e e f t d a t h i j ook b i j u i t v a a r t p l e c h t i g h e d e n z i j n r e c h t e n geëxploiteerd en gehandhaafd wenst t e z i e n . Aldus v e r s t a a n z i j n de b e s t r e d e n overwegingen n i e t o n b e g r i j p e l i j k ; ook b l i j k t
d a a r u i t n i e t d a t h e t Hof h e e f t miskend d a t h e t
b i j de u i t l e g van a r t i k e l 3 aankomt op de z i n d i e p a r t i j e n i n de gegeven omstandigheden o v e r en weer r e d e l i j k e r w i j s aan deze b e p a l i n g mochten toekennen en op hetgeen z i j t e d i e n a a n z i e n r e d e l i j k e r w i j s van e l k a a r mochten v e r w a c h t e n . Dat het Hof deze m a a t s t a f v o o r ogen h e e f t gehad, b l i j k t o v e r i g e n s ook u i t z i j n v e r d e r e overwegingen, met name u i t h e t s l o t van r o v . 4.13.
4
Beslissing De Hoge Raad: v e r w e r p t h e t beroep;
11
veroordeelt H i l l e i n de kosten van het geding i n cassatie, t o t op deze uitspraak aan de z i j d e van BUMA en STEMRA begroot op ƒ 577,20 aan verschotten en ƒ 3.000,-- voor s a l a r i s .
D i t a r r e s t i s gewezen door de president Martens a l s v o o r z i t t e r en de raadsheren Mijnssen, Korthals Altes, Herrmann en Jansen, en i n het openbaar uitgesproken door de raadsheer Royer op 6 maart 1998.
