O
1 j u n i 1990
O
E e r s t e Kamer Nr. 13.854 A.S.
O
O
Hoge Raad der Nederlanden
Arrest
i n de zaak van:
1. KLUWER PUBLIEKSTIJDSCHRIFTEN B.V., 2. ESKA TIJDSCHRIFTEN B.V., beide gevestigd t e Utrecht, EISERESSEN t o t c a s s a t i e , verweersters,
3
incidenteel
advocaat: Jhr.Mr. J.L.R.A. Huydecoper,
t e g e n
André P i e r r e Auguste LAMOTH, wonende t e Amsterdam, VERWEERDER i n c a s s a t i e , eiser,
incidenteel
advocaat: Mr. J.W. L e l y .
-U.Ui-li.LCS
CHR ::~t5A
D
'
O Het geding i n f e i t e l i j k e
instanties
Verweerder i n c a s s a t i e - verder t e noemen Laraoth -
G heeft b i j exploot van 14 mei 1985 eiseressen t o t cassatie - verder samen aan t e duiden a l s Kluwer - op v e r k o r t e t e r m i j n gedagvaard voor de Rechtbank t e Amsterdam en
O
gevorderd Kluwer t e veroordelen (voor zover thans nog van belang): 1. t o t b e t a l i n g van een schadevergoeding
t e r zake
van inbreuk op z i j n auteursrecht t e n bedrage van ƒ 374.220,--, of een bedrag door de Rechtbank i n goede j u s t i t i e t e bepalen; 2. t o t teruggave van de 959 gepubliceerde dia's en a l l e nog i n het b e z i t van Kluwer z i j n d e v a r i a n t - en d u p l i c a a t opnamen; D 3. t o t b e t a l i n g van een i n goede j u s t i t i e t e bepalen schadevergoeding
voor iedere n i e t ( t i j d i g ) (gaaf)
geretourneerde d i a . Nadat Kluwer verweer had gevoerd, h e e f t de Rechtbank b i j tussenvonnis van 27 november 1985 een i n l i c h t i n g e n tevens schikkingscomparitie g e l a s t . Tegen d i t tussenvonnis h e e f t Lamoth hoger beroep i n g e s t e l d b i j het Gerechtshof t e Amsterdam, waarna Kluwer i n c i d e n t e e l hoger beroep h e e f t i n g e s t e l d . B i j a r r e s t van 7 a p r i l 1988 heeft het Hof het bestreden vonnis v e r n i e t i g d voor zover de daartegen g e r i c h t e grieven gegrond z i j n verklaard, het vonnis voor het
3
overige bekrachtigd en de zaak t e r verdere afdoening
met i n a c h t n e m i n g van d i t a r r e s t naar de Rechtbank t e Amsterdam verwezen. Het a r r e s t van h e t Hof i s aan d i t a r r e s t gehecht.
2.
Het g e d i n g i n c a s s a t i e Tegen h e t a r r e s t van h e t Hof h e e f t Kluwer beroep
i n cassatie
i n g e s t e l d , waarna Lamoth
(voorwaardelijk)
i n c i d e n t e e l beroep h e e f t i n g e s t e l d . De c a s s a t i e d a g v a a r d i n g en de c o n c l u s i e houdende h e t i n c i d e n t e e l beroep z i j n
aan
d i t a r r e s t gehecht en maken daarvan d e e l u i t . P a r t i j e n hebben o v e r en weer g e c o n c l u d e e r d t o t v e r w e r p i n g van de beroepen. De zaak i s v o o r p a r t i j e n t o e g e l i c h t door hun advocaten. De c o n c l u s i e van de Advocaat-Generaal Asser s t r e k t t o t v e r n i e t i g i n g van h e t b e s t r e d e n a r r e s t en t o t v e r w i j z i n g van de zaak naar een aangrenzend h o f .
3_.
B e o o r d e l i n g van h e t m i d d e l i n h e t p r i n c i p a a l beroep en van de middelen i n h e t i n c i d e n t e e l beroep
3.1
I n cassatie
kan van h e t volgende worden u i t g e g a a n :
( i ) Kluwer i s u i t g e e f s t e r van h e t maandblad handwerken
"Ariadne", d a t w e r k t e k e n i n g e n en
beschrijvingen
van handwerken b e v a t , alsmede d a a r b i j g e p l a a t s t e waarop d i e handwerken t e z i e n
voor
foto's
zijn;
( i i ) t e n behoeve van d i t b l a d h e e f t Lamoth a l s freelance-fotograaf
i n o p d r a c h t van Kluwer i n de
periode
1977 - 1982 f o t o ' s gemaakt; 959 van de door Lamoth gemaakte
O d i a ' s z i j n i n "Ariadne" opgenomen; (iii)
Lamoth o n t v i n g v o o r z i j n werkzaamheden een
bepaalde d a g p r i j s ; tevens vergoedde Kluwer de k o s t e n van het
opnamemateriaal en van h e t o n t w i k k e l e n ; ( i v ) t e n m i n s t e 405 van de g e p u b l i c e e r d e f o t o ' s
van Lamoth z i j n door Kluwer aan b u i t e n l a n d s e persbureaus t e r b e s c h i k k i n g g e s t e l d en z i j n - met de b i j h o r e n d e w e r k t e k e n i n g e n en b e s c h r i j v i n g e n - g e p u b l i c e e r d i n b u i t e n l a n d s e handwerkbladen; ( v ) s t e l l e n d e d a t h e t a u t e u r s r e c h t op de f o t o ' s b i j hem b e r u s t , alsmede d a t h i j e i g e n a a r i s van de 3
b e t r e f f e n d e d i a ' s welke h i j s l e c h t s voor eenmalige p u b l i c a t i e aan Kluwer t e r b e s c h i k k i n g h e e f t g e s t e l d , zodat Kluwer jegens hem o n r e c h t m a t i g h e e f t gehandeld
3
door deze zonder z i j n toestemming met h e t oog op p u b l i c a t i e aan derden t e r b e s c h i k k i n g t e s t e l l e n ,
vordert
Lamoth i n d i t g e d i n g t e r zake schadevergoeding en teruggave 3
van a l l e z i c h nog i n h e t b e z i t van Kluwer bevindende d i a ' s .
3.2
Lamoth's v o r d e r i n g h e e f t i n de e e r s t e p l a a t s
a a n l e i d i n g gegeven t o t een g e s c h i l over de v r a a g w i e , v o o r zover vorenbedoelde f o t o ' s kunnen worden beschouwd als
f o t o g r a f i s c h e werken i n de z i n van a r t . 10 onder
9° AW,
i s aan t e merken a l s "de maker" ( i n de z i n van
de AW) van d i e werken. Voor h e t antwoord op d i e v r a a g i s van b e l a n g de p r e c i e z e gang van zaken b i j h e t t o t s t a n d b r e n g e n van d i e f o t o ' s , maar de daarvan d o o r
3
p a r t i j e n gegeven b e s c h r i j v i n g e n v e r s c h i l l e n w e z e n l i j k . De Rechtbank h e e f t g e o o r d e e l d d a t p a r t i j e n e i k a a r s s t e l l i n g e n op d i t p u n t onvoldoende hadden b e t w i s t en h e e f t op d i e b a s i s h e t s t a n d p u n t van Kluwer aanvaard d a t , nu b i j h e t t o t s t a n d b r e n g e n van de f o t o ' s de c r e a t i e v e a r b e i d n i e t a l l e e n door Lamoth, maar ook door de i n haar d i e n s t z i j n d e h o o f d r e d a c t r i c e van "Ariadne" en/of de stylist i s verricht,
"het a u t e u r s r e c h t b i j
partijen
gezamenlijk berust". I n a p p e l hebben b e i d e p a r t i j e n d i t o o r d e e l b e s t r e d e n , d a a r b i j over en weer hun s t a n d p u n t e n nader o n t w i k k e l e n d en aanscherpend. Kluwer v e r d e d i g d e d a a r b i j p r i m a i r d a t h e t aandeel van de h o o f d r e d a c t r i c e en/of de s t y l i s t i n h e t t o t s t a n d b r e n g e n van de f o t o ' s z o d a n i g was d a t z i j op de v o e t van a r t . 6 AW a l s "de maker" van d i e f o t o ' s had t e g e l d e n en o n d e r s c h r e e f e e r s t s u b s i d i a i r h e t o o r d e e l van de Rechtbank d a t h i e r sprake i s van gemeenschappelijk a u t e u r s r e c h t ; Lamoth b e s t r e e d de door Kluwer i n d i t verband nader g e s t e l d e f e i t e n en h i e l d v o l d a t a l l e e n h i j a l s "de maker" van de f o t o ' s kan worden beschouwd. Het Hof h e e f t , k o r t gezegd, zowel h e t p r i m a i r e a l s h e t s u b s i d i a i r e standpunt van Kluwer verworpen en g e o o r d e e l d d a t "Lamoth i s t e beschouwen a l s de maker van de l i t i g i e u z e f o t o ' s " ( r o v . 5.12). 's Hofs d e s b e t r e f f e n d e o o r d e l e n worden b e s t r e d e n door de o n d e r d e l e n 1 t/m 3 van h e t m i d d e l i n h e t p r i n c i p a a l c a s s a t i e b e r o e p van Kluwer
en door middel I i n het voorwaardelijk i n c i d e n t e e l cassatieberoep van Lamoth.
3.3.1
B i j de beoordeling van deze over en weer aangevoerde
klachten d i e n t voorop t e worden gesteld dat - nu het Hof k e n n e l i j k v e r o n d e r s t e l l e n d e r w i j s i s uitgegaan van de met name i n hoger beroep door Kluwer gegeven l e z i n g van de gang van zaken b i j het totstandbrengen van de onderhavige f o t o ' s - moet worden aangenomen dat het Hof, wanneer het aan het s l o t van 5.3 en i n de eerste z i n van 5.5 spreekt van: "de w i j z e waarop d i t object of deze objecten gerangs c h i k t i s of z i j n " , onderscheidenlijk van: " d i t rangschikken", daarmede telkens samenvattend d o e l t op dât onderdeel van het totstandbrengen van f o t o ' s a l s de onderhavige dat het Hof i n rov. 5.4 nader h e e f t omschreven als
( z a k e l i j k weergegeven): (1°) het u i t k i e z e n van het
af t e beelden object of de t e zamen af t e beelden objecten; (2°) het bepalen van de achtergrond waartegen en (3°) de onderlinge r e l a t i e waarin deze objecten z u l l e n worden afgebeeld. Onderdeel l b van het middel i n het p r i n c i p a a l beroep gaat u i t van een andere l e z i n g van de bestreden uitspraak en kan derhalve b i j gebrek aan f e i t e l i j k e grondslag n i e t t o t cassatie l e i d e n .
3.3.2
B l i j k e n s z i j n rechtsoverwegingen 5.4 en 5-5
heeft het Hof voorts, k l a a r b l i j k e l i j k evenzeer veronder-
s t e l l e n d e r w i j s , aangenomen d a t : ( a ) v o r e n b e d o e l d "rangs c h i k k e n " i n overwegende
mate geschiedde door (de r e d a c t i e
van " A r i a d n e " en de s t y l i s t a l s o n d e r g e s c h i k t e n van) Kluwer, en ( b ) v i e l t e beschouwen a l s c r e a t i e v e a r b e i d die
medebepalend
was v o o r h e t u i t e i n d e l i j k r e s u l t a a t van
de g e z a m e n l i j k e werkzaamheden van (de o n d e r g e s c h i k t e n van) Kluwer en Lamoth. Het h e e f t n i e t t e m i n g e o o r d e e l d dat
Kluwer ( a l s werkgever van voormelde r e d a c t i e en
s t y l i s t ) n i e t kan worden aangemerkt a l s mede-auteur
van
de l i t i g i e u z e f o t o ' s ( r o v . 5.5).
3.3.3
D i t o o r d e e l h e e f t h e t Hof n i e t anders g e m o t i v e e r d
dan door t e overwegen d a t bedoelde c r e a t i e v e a r b e i d op z i c h z e l f n i e t i s h e t (mede-)maken van een f o t o . het
Dat
Hof nadere m o t i v e r i n g o v e r b o d i g o o r d e e l d e , v i n d t
g e r e d e l i j k z i j n v e r k l a r i n g daarin dat u i t r o w .
5.2
en
5.3 i n o n d e r l i n g verband en samenhang v o l g t d a t h e t Hof als
"een f o t o g r a f i s c h werk" u i t s l u i t e n d beschouwt: h e t
" e i n d p r o d u c t van de gebruikmaking van de t e c h n i e k van het
f o t o g r a f e r e n " , en dan ook a l s h e t maken van z u l k een
werk e n k e l aanmerkt: h e t met behulp van een camera o f een s o o r t g e l i j k i n s t r u m e n t door de i n w e r k i n g van
licht
op een f i l m / g e v o e l i g e p l a a t v a s t l e g g e n van een a f b e e l d i n g van personen o f o b j e c t e n . I n deze overwegend
technische
o p v a t t i n g p a s t d a t h e t Hof i n r o v . 5.2 t o t u i t g a n g s p u n t neemt d a t e l k e opname i n b e g i n s e l een f o t o g r a f i s c h werk i n de z i n van a r t .
10 onder 9° AW o p l e v e r t en d a t d i t
8
a l l e e n anders i s a l s de afbeelding ieder eigen k a r a k t e r mist. 's Hofs overwegend technische o p v a t t i n g komt ook t o t u i t d r u k k i n g i n de w i j z e waarop het c o l l e g e
vervolgens
de maatstaf formuleert welke, naar z i j n oordeel, v a l t aan t e leggen t e r beantwoording van de vraag of een f o t o g r a f i s c h e afbeelding ieder eigen k a r a k t e r mist (rov.
5.3): volgens d i e maatstaf v a l t daartoe i n hoofdzaak
te l e t t e n op foto-technische elementen a l s de w i j z e waarop gebruik i s gemaakt van l i c h t en l i c h t i n v a l ,
van
(de i n s t e l l i n g van) de afstand van de camera t e n opzichte van het gefotografeerde o b j e c t en de hoek waaronder d i t i s gefotografeerd, t e r w i j l "het rangschikken"
( i n de
betekenis waarin het Hof, naar hiervoor onder 3.3.1
is
gebleken, deze term heeft gebezigd) d a a r b i j s l e c h t s a l s l a a t s t e element aan de orde komt. I n deze overwegend technische o p v a t t i n g van het begrip f o t o g r a f i s c h werk i n de z i n van de AW spreekt het inderdaad ook zonder nadere motivering van z e l f dat u i t s l u i t e n d degene die het f o t o t o e s t e l h e e f t gehanteerd en dusdoende gebruik heeft gemaakt van de techniek
van
het f o t o g r a f e r e n , a l s de maker van het r e s u l t a a t - de f o t o - kan worden aangemerkt. Voor zover de onderdelen l a en l c van het middel i n het p r i n c i p a a l beroep erover klagen dat het Hof z i j n b e s l i s s i n g op d i t punt onvoldoende heeft gemotiveerd, f a l e n z i j derhalve.
3.4
Deze onderdelen klagen echter, i n o n d e r l i n g verband,
terecht erover dat het Hof aldus b l i j k heeft gegeven van
een o n j u i s t e r e c h t s o p v a t t i n g . Doordat h e t Hof,
zoals
h i e r v o o r i s gebleken, b i j de beantwoording v a n de vraag wie moet worden aangemerkt a l s maker van de o n d e r w e r p e l i j k e f o t o g r a f i s c h e werken, i s u i t g e g a a n v a n de h i e r v o o r geanalyseerde,
overwegend t e c h n i s c h e o p v a t t i n g o m t r e n t
de samenhangende b e g r i p p e n " f o t o g r a f i s c h werk" en "maker van een f o t o g r a f i s c h werk", h e e f t h e t v o o r e e r s t miskend dat
de AW, z o a l s mede b l i j k t u i t a r t . 6, s t r e k t t e r
bescherming
van h e t werk a l s g e e s t e l i j k e
schepping,
zodat voor de beantwoording van d i e v r a a g n i e t e n k e l b e s l i s s e n d kan z i j n w i e h e t s t o f f e l i j k e
voorwerp
waarin
deze schepping t o t u i t d r u k k i n g komt, h e e f t v e r v a a r d i g d . En v o o r t s d a t ook b i j t o t s t a n d b r e n g e n van een f o t o g r a f i s c h werk de t e c h n i s c h e k a n t daarvan s l e c h t s één van de aspecten i s van de d a a r t o e n o o d z a k e l i j k e c r e a t i e v e a r b e i d d i e , w i l sprake kunnen z i j n van een werk i n de z i n van de AW, moet l e i d e n t o t een v o o r t b r e n g s e l met een e i g e n , o o r s p r o n k e l i j k k a r a k t e r , d a t h e t p e r s o o n l i j k s t e m p e l van de maker d r a a g t : onder omstandigheden kan d a t e i g e n k a r a k t e r mede o f i n overwegende mate worden b e p a a l d de keuze en de c o m p o s i t i e van h e t t e f o t o g r a f e r e n
door
onder-
werp, d a t w i l zeggen j u i s t door h e t r e s u l t a a t v a n dât o n d e r d e e l van h e t t o t s t a n d b r e n g e n van een f o t o d a t h e t Hof ( n a a r h i e r v o o r onder 3.3.1 i s gebleken) h e e f t aangeduid
samenvattend
a l s "het r a n g s c h i k k e n " .
's Hofs o o r d e e l d a t i n g e v a l de c r e a t i e v e a r b e i d die
bepalend i s voor l a a t s t b e d o e l d onderdeel van h e t
10
totstandbrengen van een f o t o g r a f i s c h werk, n i e t i s v e r r i c h t door degene d i e het f o t o t o e s t e l heeft gehanteerd, maar door een derde, deze derde n i e t (mede) a l s maker van dat werk kan worden aangemerkt, i s derhalve i n z i j n
algemeen-
heid o n j u i s t en wordt door voormelde onderdelen t e r e c h t bestreden.
3.5
Aangenomen moet worden dat zowel 's Hofs oordeel
ten aanzien van de vraag of de onderhavige f o t o ' s voldoende eigen, o o r s p r o n k e l i j k karakter b e z i t t e n om a l s f o t o g r a f i s c h werk t e kunnen worden beschouwd ( r o v . 5.7), a l s z i j n verwerping van het primaire standpunt van Kluwer dat het aandeel van de hoofdredactrice en/of de s t y l i s t i n het totstandbrengen van de onderhavige f o t o g r a f i s c h e werken zodanig was dat z i j op de voet van a r t . 6 AW a l s de maker daarvan had t e gelden (rov. 5.8), mede z i j n bepaald door en voortbouwen op z i j n hiervoor
onjuist
bevonden, overwegend technische o p v a t t i n g omtrent de samenhangende begrippen " f o t o g r a f i s c h werk" en "maker van een f o t o g r a f i s c h werk". Die oordelen worden daarom i n zoverre door de onderdelen 2 en 3 van het middel i n het p r i n c i p a a l beroep t e r e c h t bestreden.
3.6
B l i j k e n s het voorgaande gaat de voorwaarde waaronder
het i n c i d e n t e e l beroep i s i n g e s t e l d , i n v e r v u l l i n g , zodat dat beroep aan de orde komt. Omdat middel I z i c h
keert
tegen dezelfde overwegingen welke hiervoor z i j n besproken,
p •
11
wordt h e t h i e r behandeld.
Het m i d d e l kan b i j gebrek aan
f e i t e l i j k e g r o n d s l a g n i e t t o t c a s s a t i e l e i d e n . Anders
O
dan h e t m i d d e l t o t u i t g a n g s p u n t k i e s t , h e e f t h e t Hof immers n i e t aan z i j n b e s l i s s i n g t e n g r o n d s l a g g e l e g d dat
"het r a n g s c h i k k e n " i n de b e t e k e n i s w a a r i n h e t Hof,
naar h i e r v o o r onder 3.3.1 i s gebleken, d i e t e r m h e e f t gebezigd, i s aan t e merken a l s een werk i n de z i n van de AW en u i t d i e n hoofde bescherming
verdient.
3.7
van de o n d e r d e l e n l a ,
3 Wegens h e t gegrondbevinden
l c , 2 en 3 van h e t middel i n h e t p r i n c i p a a l beroep moet
3
's Hofs u i t s p r a a k worden v e r n i e t i g d en h e t g e d i n g worden verwezen opdat opnieuw kan worden geoordeeld o v e r h e t h i e r v o o r onder 3.2 aangeduide g e s c h i l p u n t . De b e s l i s s i n g o m t r e n t de t u s s e n p a r t i j e n mede omstreden v r a a g i n hoeverre hun r e c h t s v e r h o u d i n g wordt b e h e e r s t door de goede trouw, kan mede afhangen van d i t o o r d e e l . V o o r t s moet worden
3
aangenomen d a t hetgeen h e t h o f dienaangaande h e e f t b e s l i s t (rov.
5.12) v o o r t b o u w t op z i j n o o r d e e l o m t r e n t e e r s t -
bedoeld g e s c h i l p u n t . De door onderdeel 4 van h e t middel i n h e t p r i n c i p a a l beroep en door m i d d e l I I i n h e t i n c i d e n t e e l beroep opgeworpen vragen kunnen daarom na v e r w i j z i n g a l s n o g aan de orde komen, zodat de d e s b e t r e f f e n d e k l a c h t e n thans geen b e h a n d e l i n g behoeven.
3.8
Onderdeel 5 van h e t p r i n c i p a l e m i d d e l b e h o e f t
evenmin b e h a n d e l i n g : de v e r w i j z i n g s r e c h t e r z a l immers,
mede naar a a n l e i d i n g van h e t d a a r i n betoogde, kunnen b e z i e n o f h i j a a n l e i d i n g v i n d t Kluwer t o t b e w i j s t o e te laten.
4.
Beslissing De Hoge Raad: v e r n i e t i g t , op h e t p r i n c i p a a l c a s s a t i e b e r o e p , h e t
a r r e s t van h e t Gerechtshof t e Amsterdam van 7 a p r i l 1988; v e r w i j s t h e t g e d i n g naar h e t G e r e c h t s h o f t e 's-Gravenhage t e r v e r d e r e b e h a n d e l i n g en b e s l i s s i n g ; verwerpt het i n c i d e n t e e l cassatieberoep voor zover aan de orde gekomen; v e r o o r d e e l t , zo i n h e t p r i n c i p a a l a l s i n h e t i n c i d e n t e e l c a s s a t i e b e r o e p , Lamoth i n de k o s t e n van h e t g e d i n g i n c a s s a t i e , t o t op deze u i t s p r a a k aan de
zijde
van Kluwer b e g r o o t op ƒ 885,25 aan v e r s c h o t t e n en ƒ 3.000,-- v o o r s a l a r i s .
D i t a r r e s t i s gewezen door de v i c e - p r e s i d e n t Martens a l s v o o r z i t t e r , de raadsheer i n buitengewone d i e n s t Ras en de raadsheren Hermans, R o e l v i n k en Davids, en i n h e t openbaar u i t g e s p r o k e n door de r a a d s h e e r Hermans op 1 j u n i
1990.
