Als men u in het psychiatrisch ziekenhuis zegt: “Het is beter dat u een tijdje hier blijft ... “ Als uw partner last heeft van wisselende stemmingen ... Als er een alcoholprobleem is binnen uw gezin ...
Hoe gaat het dan met de kinderen? Brochure voor ouders die geconfronteerd worden met een psychische of psychiatrische ziekte in hun gezin.
Deze brochure werd - met toestemming - gemaakt naar het model van de Nederlandse brochure ‘Als een vader of moeder psychiatrische problemen heeft ... hoe gaat het dan met de kinderen?’, uitgegeven door het Trimbos-Instituut, LOP - ggz, Utrecht, Nederland. Illustraties: Riske Lemmens Verantwoordelijke uitgever: CGG Vlaams-Brabant Oost, Universitair Centrum Leuven, Afdeling Kinderen en Jeugdigen, Kapucijnenvoer 35, 3000 Leuven Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder schriftelijke toestemming. Leuven, 2002 D/2002/9411/1
2
HOE GAAT HET DAN MET DE KINDEREN? Iedereen heeft wel eens last van psychische problemen. Ze horen bij het leven. Sommige mensen zijn overspannen of voelen zich depressief, andere mensen zijn soms in de war. Soms kunnen deze problemen gedurende lange tijd aanslepen, zodat het lijkt alsof er geen einde aan komt. Als iemand met psychische problemen ook nog zorg draagt voor kinderen, wordt het er niet gemakkelijker op. Kinderen vragen in zulke situaties immers ook extra aandacht. Kinderen opvoeden is een moeilijke opgave en alle ouders vragen zich wel eens af of ze het goed doen. Als één van de ouders psychiatrische problemen heeft, dienen zich nog meer vragen aan. Deze brochure is bedoeld voor beide ouders, omdat u, ondanks de ziekte en de problemen die daaruit voortkomen, mama en papa blijft voor de kinderen. 3
Via deze brochure willen we u ondersteunen in de relatie met uw kinderen. We willen u ook antwoord geven op mogelijke vragen, waarmee u zit. Roept het lezen van deze brochure nieuwe vragen bij u op of maakt u zich zorgen over uw kinderen en heeft u behoefte om erover te praten? Dat kan! Immers: praten over de kinderen - daar hebben alle ouders wel eens behoefte aan! Achteraan geven we een overzicht van centra waarop u beroep kan doen.
4
KINDEREN REAGEREN ALLEMAAL ANDERS ...
Als ouders problemen hebben, merken kinderen dat. Zelfs al worden deze problemen niet erkend door de zieke enjoy gezonde ouder. Kinderen, hoe klein ze ook zijn, houden hun ouders ongemerkt in de gaten om te weten hoe het met hen gaat. Ze hebben als het ware sterk ontwikkelde ‘voelsprieten’, waardoor ze aanvoelen dat hun ouders problemen hebben. Als kinderen zien dat er iets aan de hand is met hun vader of moeder, iets ongewoons, roept dat bij hen heel verschillende reacties op. Kinderen zijn immers heel verschillend ...
Piekeren ... Veel kinderen durven er met niemand over praten als er thuis problemen zijn. Zij piekeren er in hun eentje over. Soms maken ze zichzelf verwijten en voelen ze zich schuldig. Als ouder maakt u zich dan zorgen en wilt u uw kinderen graag helpen. Dit is niet zo eenvoudig, zeker niet als u het zelf al moeilijk hebt met uw ziekte of die van uw partner. Toch is het verkeerd te denken dat u hen moet sparen. Door open, eerlijke informatie te geven, op uw eigen manier en in uw eigen woorden, kan u voorkomen dat kinderen zich zorgen maken en zich schuldig voelen. Merkt u dan dat uw kinderen toch blijven piekeren, dan kan u
5
voor advies terecht bij de huisarts, de leerkracht, ... Verder bestaan er ook brochures voor kinderen van 7 tot 11 jaar, voor jongeren van 12 tot 15 jaar en van 16 tot 18 jaar. Deze boekjes heten: ‘Met wie kan jij dan praten?’ en ‘Wat gebeurt er dan met jou?’. Hierin wordt - op het niveau van het kind of de jongere - uitgelegd wat er aan de hand is als één van de ouders psychische problemen heeft. Dat kan dan het gesprek met de kinderen op gang brengen. In de CGG’s in de buurt kan u zeker zo’n brochure bekomen!
Extra aandacht vragen ... Sommige kinderen vragen extra aandacht door druk te doen of lastig te worden. Ze maken dingen kapot of ze zoeken steeds ruzie. Anderen slapen slecht, worden meer ziek of erg aanhalig. Nog andere kinderen zullen zich steeds meer gaan afzonderen. leder kind heeft een eigen manier om duidelijk te maken dat het de problemen thuis aanvoelt en dat het er niet goed weg mee kan. Dit gebeurt niet altijd als de problemen op een hoogtepunt zijn. Kinderen wachten vaak tot de situatie zich min of meer hersteld heeft, zodat ze zich veilig voelen en durven laten zien dat ze er ook nog zijn. Als u merkt dat uw kinderen druk of lastig worden, kan dit voor u een extra probleem betekenen. Toch is het voor hen een manier om aan te geven dat zij ook met uw problemen begaan zijn en dat ze bezorgd zijn. Wanneer er tijd gemaakt wordt voor hun beleving, kan het gevoel van samenhorigheid versterkt worden, zodat de situatie voor iedereen draaglijker wordt.
6
Helpen in het huishouden ... Er zijn kinderen die heel behulpzaam worden. Het is prettig wanneer kinderen een handje toesteken in het huishouden en het is ook goed voor hen. We mogen echter niet vergeten dat het kinderen zijn! Sommige kinderen willen alles doen om hun vader en moeder te helpen: ze bieden een luisterend oor, helpen in het huishouden, doen boodschappen, zorgen voor broertjes en zusjes ... Er is dan een gevaar voor rolomkering: kinderen zorgen als ouders voor hun ouders, hetgeen grote risico’s inhoudt voor hun eigen ontwikkeling. Wanneer u de kinderen duidelijk maakt dat ze een belangrijke taak op zich nemen en dat u toont dat u blij bent met wat ze doen, kan dit hun zelfvertrouwen vergroten. Verder is het belangrijk dat kinderen tijd over houden om leuke dingen te doen met leeftijdsgenootjes. Niets aan de hand? Het kan zijn dat u van al deze gedragingen niets merkt en dat het lijkt alsof uw kinderen helemaal niet onder de situatie lijden. Dat kan. De meeste kinderen groeien, ondanks de ouderlijke problemen, vrij probleemloos op. Toch gebeurt het vaak dat kinderen aanvoelen dat hun ouders overbelast zijn en hen daardoor niet extra willen lastigvallen met hun problemen en vragen. Kinderen durven vaak ook niemand in vertrouwen nemen en openlijk vertellen wat er hen zwaar valt, omdat zij bang zijn om “de vuile was buiten te hangen” door over thuis te vertellen. Zo verbergen ze echter hun twijfels en gevoelens. Het is dan ook heel belangrijk dat de kinderen, naast hun ouders, een vertrouwenspersoon hebben buiten het gezin. Iemand bij wie ze terecht kunnen en bij wie ze zich goed voelen.
7
Ook positieve kanten ... Psychische ziekten bij de ouders hebben niet alleen negatieve gevolgen. De kinderen kunnen zich meer bewust worden van zichzelf, van hun eigen capaciteiten en mogelijkheden en/of ze ontwikkelen op jongere leeftijd een grote levenservaring. Daardoor vergaren zij een grote geestelijke rijkdom en zelfstandigheid. Wanneer het opgroeien met een psychisch zieke ouder een plaats in hun leven krijgt, kan dit voor de kinderen een verrijking zijn in hun volwassen leven. Verschillende van deze reacties kunnen tegelijk aanwezig zijn of afwisselend voorkomen. Kinderen proberen op deze manier om te gaan met de tegenstrijdige gevoelens, die voortkomen uit de problemen thuis.
8
VRAGEN VAN OUDERS … Hoe groot is de kans dat mijn kind dezelfde problemen krijgt? Ondanks het feit dat iedereen psychiatrische problemen kan krijgen, wil dit nog niet zeggen dat dit bij uw kinderen het geval zal zijn. Om te weten of uw kinderen een risico lopen, is het belangrijk te weten hoe de psychiatrische problemen zijn ontstaan. Ze kunnen het gevolg zijn van een ingrijpende gebeurtenis of van een verkeerde stofwisseling in het lichaam. Soms spelen erfelijke factoren een rol. Maar zelfs al erft uw kind de aanleg voor de ziekte, dan blijft er een kans van ongeveer go % dat de ziekte nooit doorbreekt. Hier speelt de omgeving een belangrijke rol. Een kind kan ertegen gewapend worden. Leer uw kinderen om de spanning niet op te kroppen. Laat uw kind zijn gevoelens uiten (ook de negatieve) en geef het complimenten voor de dingen die het goed doet. Ook als kinderen steun ondervinden bij de problemen en leren omgaan met de moeilijke situatie is er minder kans dat zij ooit last krijgen van deze problemen.
Soms ben ik bang dat onze kinderen zullen afgenomen worden omdat ik problemen heb en niet zoals elke ouder voor ze kan zorgen. Hoe zit dat precies? Kinderen worden nooit zomaar bij de ouders weggehaald. Er moet sprake zijn van een ernstige bedreiging voor het welzijn van de kinderen. Of dat het geval is, wordt beslist door de rechter. Hij zal hierbij niet afgaan op roddels of geruchten. Als er bewijzen zijn dat de kinderen echt in gevaar zijn, zal er eerst naar hulp worden gezocht. Als blijkt dat dit ook niet helpt, kunnen andere mogelijkheden overwogen worden.
9
Mensen in mijn omgeving weten zich soms geen houding aan te nementegenover ons gezin. Hoe reageer ik hier het best op? Spijtig genoeg bestaan er nog heel wat vooroordelen rond psychische problemen. Deze vooroordelen ontstaan uit onwetendheid, angst of gemakzucht. Door er zelf open over te praten en uw kennis te delen met anderen, geeft u de mensen in uw omgeving de kans om er goed op te reageren. Kinderen kunnen hetzelfde ervaren in hun omgeving. Het is daarom belangrijk dat u als ouder, samen met hen, nagaat hoe ze de problemen kunnen verwoorden. Immers, iedereen loopt het risico om ooit met psychische problemen geconfronteerd te worden. Dus waarom zou u erover zwijgen?
Ik kan er niet goed tegen als er vriendjes van de kinderen komen spelen. Maar ik wil ook niet dat mijn kinderen hun vriendjes verliezen ... Kinderen vinden het niet leuk als zij geen vriendjes mee naar huis mogen nemen. Maar als u uitlegt waarom het niet kan en dat het misschien na een tijdje weer mogelijk wordt, kunnen kinderen dit gemakkelijker aanvaarden. Een mogelijk alternatief is misschien dat u de kinderen stimuleert om in de jeugdbeweging of in een sportclub te stappen.
Moet ik de school van de kinderen over de thuissituatie vertellen? Als één van de ouders opgenomen wordt of als het kind de thuissituatie moeilijk aankan, is het aangewezen dat de school geïnformeerd wordt. De leerkracht weet dan wat er aan de hand is en kan uw kinderen beter opvangen. Hij of zij kan dan wat meer aandacht schenken aan de taken van uw kinderen en een luisterend oor zijn wanneer zij hier nood aan hebben. Wanneer u de leerkracht ingelicht hebt, is het belangrijk dit aan de kinderen te-vertellen. Zij hoeven zich dan niet schuldig te voelen als zij iets vertellen aan de leerkracht. 10
Ik voel me soms schuldig dat ik door de problemen geen goede ouder kan zijn ... Het is belangrijk dat u niet te veel van uzelf eist. Probeer na een dag waarin alles lijkt tegen te zitten, 5 minuutjes met de kinderen te praten en hen te vragen hoe het met hen gaat. Dit gesprekje kan echt wonderen doen! Ook bij een opname is het belangrijk om uw band met de kinderen levendig te houden door bijvoorbeeld te telefoneren, brieven te schrijven, kaartjes te sturen, ... Soms moet u echter naar oplossingen zoeken voor een langere periode. Probeer in dat geval uw verantwoordelijkheid op te nemen en zoek mensen die de zorg voor de kinderen tijdelijk kunnen overnemen. Dit komt vaak het ganse gezin ten goede.
11
Ik merk dat mijn kind zich de laatste tijd meer en meer opsluit, geen vrienden meer meebrengt. Hoe pak ik dat aan? Kinderen maken zich zorgen over hoe het gezin bij de buitenwereld overkomt. Uit schaamte zullen zij geen vrienden meer mee naar huis vragen. Zij durven zelf ook niet meer op stap gaan met hun vrienden, omdat ze overbezorgd zijn over hun ouders. Probeer er met uw kinderen over te praten en hen aan te moedigen een eigen leven te leiden, zonder zich al te veel zorgen te maken over de thuissituatie.
12
TIEN PRAKTISCHE TIPS… 1. Vertel wat er aan de hand is ... Kinderen voelen aan als er iets is. Daarom is het belangrijk dat u als ouders de problemen erkent. U kan hen proberen te vertellen wat er precies aan de hand is, zodat uw kinderen duidelijkheid krijgen.
2. Wees eerlijk in uw uitleg ... Geef open, eerlijke informatie op uw eigen manier en in uw eigen woorden. U hoeft geen moeilijke woorden te gebruiken. U kan voor de zekerheid bij uw kind navragen of het begrijpt wat u verteld hebt. Misschien stelt uw kind vragen, waarop u zelf geen antwoord weet. “Ik weet het niet” is dan een eerlijk antwoord. Zorg dat uw kind een beeld heeft van wat er met zijn zieke ouder gebeurt, bijvoorbeeld als die moet opgenomen worden of in therapie gaat. Wie ook de uitleg geeft, de zieke of gezonde ouder, heeft minder belang. Als kinderen maar correcte informatie krijgen over wat er aan de hand is.
13
3. Luister naar uw kind ... Het is belangrijk om af en toe te vragen wat uw kind ervan vindt. Kinderen voelen zich goed als er naar hen geluisterd wordt en als ze zich begrepen voelen.
4. Kijk naar uw kind ... Kinderen laten vaak via hun gedrag zien hoe het met hen gaat. Wanneer hun gedrag verandert, kan dat een teken zijn dat ze ergens mee zitten. Weer bedplassen, spijbelen, weglopen, ... zijn duidelijke signalen. Soms zijn de veranderingen niet zo duidelijk.
5. Een vaste gang van zaken ... Voor kinderen betekent regelmaat veiligheid. Wanneer er problemen zijn in het gezin, geeft het kinderen een vertrouwd gevoel als de dingen gewoon doorgaan: gewoon huiswerk moeten maken, lid blijven van de sportclub, ... Hetzelfde geldt voor de “traditionele gezinsactiviteiten”, zoals het vieren van verjaardagen, vader- en moederdag, schoolfeestjes, ... Het is belangrijk dat er hiervoor tijd en ruimte voorzien wordt, ook wanneer een ouder opgenomen is.
14
6. Betrek er bekenden bij ... Eis niet van uzelf dat u alles alleen moet kunnen. Het is belangrijk dat u, indien nodig, er anderen bij betrekt: familie, buren, een leerkracht, ... Achteraan in de brochure worden verschillende instanties genoemd waar u terecht kan voor hulp en advies.
7. Wanneer informeert u de school? Als één van de ouders opgenomen wordt of als uw kind de situatie thuis niet goed aankan, is het belangrijk dat de school geïnformeerd wordt. Als de leerkracht ingelicht is, kan hij/zij uw kind beter opvangen. Vertel dan aan uw kind dat u de leerkracht hebt geïnformeerd.
8. Als uw kind iemand anders in vertrouwen neemt? Veel kinderen hebben behoefte om te praten met iemand anders: een leraar, een oom of een tante, de buurvrouw, ... Een vertrouwenspersoon buiten het gezin kan een positieve rol spelen voor uw kind. U hoeft daarom ook niet wantrouwig te worden als uw kind iemand anders in vertrouwen neemt.
15
9. Als u merkt dat dit niet voldoende is voor uw kind ... Voor sommige kinderen is praten met een vertrouwenspersoon uit hun omgeving alleen niet voldoende. Zij hebben meer nodig om alles te kunnen verwerken. Hiervoor kunnen zij terecht bij een hulpverlener van een kinder- of jongerendienst van een CGG.
10. Het allerbelangrijkste: een knipoog en een knuffel! Welke problemen er ook zijn, voor uw kinderen is het belangrijk dat u van hen houdt. Elke ouder heeft zijn eigen manier om dit te laten zien: een knuffel, een knipoog, lieve woordjes,... Op die manier weten kinderen dat ze altijd bij u terecht kunnen! Voor ouders is het belangrijk om niet uit het oog te verliezen dat kinderen, ondanks alles, loyaal blijven aan hun ouders. Kinderen blijven hun moeder en vader graag zien. Ook al doen die soms raar of ook al weten ze soms niet wat ze doen.
16
WAAR KAN IK TERECHT MET OVERGEBLEVEN VRAGEN? • Zoals reeds eerder aangegeven is het soms nodig om de zorg voor de kinderen tijdelijk aan anderen toe te vertrouwen. Familieleden, betrouwbare vrienden kunnen hier soms een uitkomst bieden. De kinderen zullen deze mensen pas in vertrouwen durven nemen wanneer u hier echt mee akkoord gaat en dit ook duidelijk kenbaar maakt. • De huisarts kent vaak het ganse gezin en weet wat er reeds gebeurde in het verleden. Hij/zij kan een luisterend oor bieden en een antwoord geven op bijkomende vragen. Indien nodig, verwijst hij u door naar andere diensten. • Soms kan de hulpverlener van je partner, een psychiater of psycholoog, antwoord geven op belangrijke vragen. Het is goed om weten dat u ook hier recht hebt op antwoord. • De sociale dienst van de psychiatrische instelling kan - naast inlichtingen over de ziekte - ook helpen zoeken naar praktische hulp en ondersteuning (gezinshulp, financiële begeleiding, ed.) wat ook de kinderen (en de tijd voor de kinderen) ten goede kan komen. • Similes is een vereniging voor familieleden en vrienden van psychiatrische patiënten. Zij organiseren bijeenkomsten voor en met familieleden van psychiatrische patiënten, waar u lotgenoten kan ontmoeten en waar u terecht kan voor informatie. Federatie van Vlaamse Simileskringen: Groeneweg 151, 3001 Heverlee, 016 / 24 42 01.
17
• Similes gaf met de steun van JANSSEN-CILAG een KOPP boekenreeks uit: - ‘Papa is nooit moe’ – Anne Wyckmans - van 3 tot 6 jaar - ‘Een papa met vleugels’ – Stefan Boonen – vanaf 6 jaar - ‘Het verhaal van mevrouw Eekhoorn en alle andere dieren in mama’s hoofd’ – Brigitte Minne – vanaf 9 jaar - ‘Een regenbui van tranen’ – Rob Baetens – vanaf 12 jaar - ‘Lege ogen’ – Leen Van den Berg – vanaf 14 jaar - ‘een veilig gevoel’ – Werner Storms – vanaf 16 jaar • De verschillende thuiszorgorganisaties, zoals Landelijke Thuiszorg, Familiehulp, het Wit- Gele Kruis, ... kunnen praktische hulp bieden: huishoudelijke hulp, opvang voor de kinderen,... • U kan ook terecht bij een Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg (CGG). De meeste CGG’s hebben een aparte kinder- en jongerenafdeling, waar u met vragen rond de kinderen terecht kan. U kan ook met eigen vragen en problemen naar een CGG stappen. Regio Mechelen – Lier – Heist op den Berg – Boom: www.cggdepont.be - Tel: 015 42 08 32 Regio Antwerpen: www.andante.be - Tel: 03 270 37 77 www.vagga.be - Tel: 03 256 91 00 Voor meer informatie en adressen: www.koppvlaanderen.be
Voor bijkomende inlichtingen en informatie kunt u steeds contact opnemen met: PZ Duffel – Stationsstraat 22c – 2570 Duffel Tel: 015 30 40 30 en vraag naar de afdeling waar uw partner verblijft
[email protected] 18
Het opvoeden van kinderen kan leuk zijn, maar soms ook moeilijk. Zeker wanneer u als ouder tijdelijk problemen hebt, is het een hele opgave om de kinderen niet uit het oog te verliezen. Dit geldt ook voor gezinnen met een psychisch zieke ouder. Dan kan steun en advies heel welkom zijn. Via deze brochure willen wij u steun bieden in deze moeilijke situatie en een antwoord geven op een aantal vragen.
Deze brochure kwam tot stand in het kader van het KOPP-project, een samenwerking tussen CGG VlaamsBrabant Oost, CGG Ahasverus en CGG PassAnt. De brochure werd samengesteld door Katrien Marchal en Elke Brosens. Met dank voor de financiële steun aan de Stichting Julie Renson, lionsclub Kortenberg en andere schenkers.
