Hoe een gratis krant te verkopen. Het belang van een sterke identiteit bij de Nederlandse gratis kranten

Hoe een gratis krant te verkopen

Het belang van een sterke identiteit bij de Nederlandse gratis kranten

Lieke van den Brink S1670425 Begeleider: Prof.dr. M.J. Broersma Tweede lezer: Dr. H.B.M. Wijfjes Master Journalistiek, Rijksuniversiteit Groningen, Studiepad dagbladjournalistiek 1 maart 2009

Inhoudsopgave

Inleiding

pag. 5-6

Methodologie

pag. 7-9

Hoofdstuk 1: De dagbladmarkt in kaart

pag. 10-41

1.1

Algemene ontwikkelingen

pag. 10-23

1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.1.6 1.1.7 1.1.8

Het fenomeen Metro Gratis kranten wereldwijd De unieke doelgroep van gratis kranten Gratis? Ontwikkelingen in het krantenlandschap Toekomstvisies Betaald vs gratis Casus: Denemarken

pag. 10-11 pag. 11-12 pag. 12-13 pag. 13-14 pag. 15-16 pag. 16-18 pag. 18-21 pag. 21-23

1.2

Nederland en gratis kranten

pag. 24-34

1.2.1 1.2.2

Oplagecijfers Bereikcijfers

pag. 25-32 pag. 33-34

1.3

Zelfbeeld Nederlandse gratis kranten

pag. 35-41

1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4

Zelfbeeld Metro Nederland Zelfbeeld Spits Zelfbeeld Dagblad De Pers Zelfbeeld Dag

pag. 35-36 pag. 36-37 pag. 37-39 pag. 39-41

Hoofdstuk 2: Opzet en methodologie

pag. 42-51

2.1

Presentatie van de gratis kranten

pag. 42-46

2.1.1 2.1.2

Uiterlijk voorpagina’s Elementen

pag. 42-44 pag. 44-46

2.2

Inhoud krant

pag. 47-51

2.2.1 2.2.2

Inhoudsindicatoren per krant Onderlinge verhoudingen

pag. 47-48 pag. 48-51

2

Hoofdstuk 3: Analyse voorpagina’s

pag. 52-72

3.1

November en december 2007

pag. 52-58

3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.1.4

Inhoudelijke focus Focus van de belangrijkste artikelen Gebruik van genres Vermelding van auteurs

pag. 53-54 pag. 55-57 pag. 57-57 pag. 58-58

3.2

Augustus en september 2008

pag. 59-65

3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4

Inhoudelijke focus Focus van de belangrijkste artikelen Gebruik van genres Vermelding van auteurs

pag. 59-61 pag. 61-63 pag. 63-64 pag. 64-65

3.3

Advertenties

pag. 66-67

3.4

Overlevingsstrijd Dag en De Pers

pag. 68-72

Augustus en september 2008 3.4.1 Inhoudelijke focus 3.4.2 Gebruik van genres 3.4.3 Vermelding van auteurs

pag. 69-70 pag. 70-71 pag. 71-72

Hoofdstuk 4: Conclusie

pag. 73-78

4.1

pag. 73-77

Identiteit

4.1.1 Identiteit: wens en werkelijkheid

pag. 74-77

4.2

pag. 77-78

Tot slot

Literatuur en bronnen Bijlagen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

pag. 79-86 pag. 87-129

Toelichting variabelen (Methodologie) p. 87-91 Eigenschappen belangrijkste artikelen (Methodologie) p. 92-95 Methodologische afwegingen (Methodologie) p. 96-97 Bereikcijfers Nationaal Onderzoek Multimedia, diagram (Hoofdstuk 1) p. 98 Bereikcijfers Nationaal Onderzoek Multimedia, 2007-2008 (H1) p. 99 Bereikcijfers Nationaal Onderzoek Multimedia, 2006-2007 (H1) p. 100 Inhoudsindicatoren Dag (binnenin krant) (H2) p. 101-102 Inhoudsindicatoren De Pers (binnenin krant) (H2) p. 103-104 Inhoudsindicatoren Metro (binnenin krant) (H2) p. 105-106 3

10. Inhoudsindicatoren Spits (binnenin krant) (H2) p. 107-108 11. Indeling inhoudsindicatoren bij onderzoekscategorieën, 2007 (H2) p. 109-111 12. Indeling inhoudsindicatoren bij onderzoekscategorieën, 2008 (H2) p. 112-114 13. Indeling complete kranten, inclusief advertenties, 2007 (H2) p. 115 14. Indeling complete kranten, inclusief advertenties, 2008 (H2) p. 116 15. Inhoudsindicatoren kranten bij onderzoekscategorieën, 2007 (H2) p. 117 16. Inhoudsindicatoren kranten bij onderzoekscategorieën, 2008 (H2) p. 118 17. Inhoudelijke focus voorpagina, exclusief advertenties, 2007 (H3) p. 119 18. Inhoudelijke voorpagina, inclusief advertenties, 2007 (H3) p. 120 19. Gebruik van genres voorpagina, november – december 2007 (H3) p. 121 20. Inhoudelijke focus voorpagina, exclusief advertenties, 2008 (H3) p. 122 21. Inhoudelijke voorpagina, inclusief advertenties, 2008 (H3) p. 123 22. Gebruik van genres voorpagina, augustus – september 2008 (H3) p. 124 23. Inhoudelijke voorpagina, Dag en De Pers, 2008 (H3) p. 125 24. Gebruik van genres voorpagina, Dag en De Pers, 2008 (H3) p. 126 25. Overzicht inhoudelijke focus voorpagina, 2007 en 2008 (H4) p. 127 26. Overzicht gebruik van genres voorpagina, 2007 en 2008 (H4) p. 128 27. Overzicht vermelding van auteurs voorpagina, 2007 en 2008 (H4) p. 129

4

Inleiding In de dertien jaar dat de wereld het gratis dagblad kent, heeft er een revolutie plaatsgevonden op de mondiale, Europese en Nederlandse krantenmarkten. Terwijl de oplages van betaalde kranten in veel werelddelen met vliegende vaart achteruit hollen, schieten de gratis kranten als paddenstoelen uit de grond. Toeval? Daarover valt te twisten. Feit is dat de gratis nieuwkomers het krantenlandschap voorgoed hebben veranderd. Betaalde kranten proberen niet alleen uit alle macht het hoofd boven water te houden, maar ook innovatie moet meer dan ooit hoog op de agenda staan. Onderzoek toont aan dat de concurrentie tussen gratis en betaalde dagbladen beperkt is, maar beide zullen continu moeten inspelen op het veranderende media-aanbod en de wensen van de lezers. 1 Hoe meer fases een gratis titel overleeft, hoe sterker en stabieler de positie op de markt wordt. Spits en Metro hebben in ruim negen jaar tijd een merk opgebouwd waar betaalde kranten jaloers op kunnen zijn. Misschien niet zozeer vanwege de journalistieke kwaliteit, maar de grote schare jonge lezers is uniek en vormt een doelgroepbereik dat de traditionele dagbladen niet meer voor mogelijk hielden. De jonge garde las geen krant meer en waren ze voorgoed kwijtgeraakt aan de digitale, nieuwe media. Dachten ze. Adverteerders houden van een duidelijke doelgroep en in het bijzonder jonge mensen die openstaan voor nieuwe ervaringen en producten. Dit is een groep die bovendien veel vrijheid en relatief veel geld te besteden heeft. Nadat Dag en De Pers in 2007 ook op de Nederlandse gratis krantenmarkt verschenen, werd het echter ellebogenwerk op de advertentiemarkt. Deels concurreren de gratis dagbladen met betaalde titels, maar voornamelijk met elkaar. Allemaal willen zij een betrekkelijk jong, hoogopgeleid en welstandig publiek aanspreken. Zonder duidelijke visie en met weinig ervaring is het zwaar voor een gratis krant om te overleven. De gratis titel heeft nog geen opgebouwde reputatie, is nog zoekende naar een identiteit en heeft geen inkomsten uit verkoop. Gecombineerd met de afwachtende adverteerders houden deze factoren de krant zeker een jaar of drie in de rode cijfers. Voor betaalde kranten is het de vraag welke reactie op de gratis kranten het meest effectief is. Ze kunnen de concurrentie aangaan met gratis titels door zich te onderscheiden met het eigen, betaalde kwaliteitsproduct. Of ze gaan voor een positieve benadering door samen te werken met de nieuwkomers of een eigen gratis product aan te bieden. De kop in het zand steken is geen optie, want de oplagecijfers zullen ooit de bodem raken, aangezien de huidige, trouwe lezersgroep vergrijst. Het is ook niet ondenkbaar dat betaalde kranten in de toekomst overgaan op een gratis model. Dat is niet alleen een kwestie van geld, maar ook van kansen. Halsstarrig een betaalde krant handhaven, levert niets op als niemand bereid is ervoor te betalen. Maar zover is het nog niet; de groep betalende lezers wordt alleen kleiner. Tegelijkertijd schudden de gratis kranten de traditionele dagbladwereld wakker met een nieuwe kijk op journalistiek. Ook de vierde gratis krant van Nederland, Dag kwam met een vernieuwend concept: een multimediale krant met een nadruk op beeld. In oktober 2008 zwichtte de anderhalf jaar oude Dag echter onder de druk; de gratis krantenmarkt was uit zijn voegen geklapt. Tegenvallende advertentie-inkomsten en de wankelende economie deden de jongste gratis titel de das om. Was dit te voorspellen? In medialand werd al lange tijd geroepen dat er vroeg of laat een titel zou sneuvelen, waarbij vaak gedoeld werd op het miljoenenverlies van De Pers. Maar vooralsnog overleeft De Pers en de krant onderscheidt zich nu met een zakelijke focus. Deze zet, die past in een wereldwijde trend, zou wel eens van onschatbare waarde voor de overleving van de krant kunnen zijn. Het gaat om een nicheproduct met een eigen 1

Voor de verhouding tussen gratis en betaalde kranten, zie hoofdstuk 1.1.7, p. 18.

5

doelgroep van lezers én een eigen doelgroep van adverteerders. De Pers volgt hiermee het voorbeeld van Het Financieele Dagblad, de enige betaalde krant in Nederland die de oplage sinds 2005 gestaag ziet groeien. Het verdwijnen van Dag roept meer dan ooit de vraag op hoe de Nederlandse gratis krantenmarkt in elkaar zit. Wie zijn de spelers en hoe verhouden zij zich tot elkaar? Hebben de vier titels ieder een eigen identiteit of spelen zij kluitjesvoetbal? Maken de dagbladen hun beloftes wel waar in de krant? Zijn vier gratis kranten teveel voor Nederland of heeft Dag voor een verkeerde aanpak gekozen? Kortom: Hoe vertaalt de gewenste identiteit van de gratis krant zich in de inhoud en wat zegt dat over de onderlinge verhoudingen tussen de Nederlandse gratis kranten? Indeling scriptie Om deze vragen te kunnen beantwoorden zal het theoretische kader van hoofdstuk 1 allereerst duidelijk maken hoe de krantenindustrie er wereldwijd en in Nederland uitziet. Er is aandacht voor het ontstaan en de groei van gratis kranten, maar ook voor de ontwikkelingen bij betaalde kranten. Cijfers van over de hele wereld en die van Nederland in het bijzonder zullen aangeven waar de knelpunten op de dagbladenmarkt zitten en waar er ruimte is voor groei. Deze gegevens leiden tot de discussie onder mediakenners over de relatie tussen betaalde en gratis kranten; in welke mate hebben de twee partijen invloed op elkaar? Een casus van de verhoudingen op de Deense krantenmarkt is een goed voorbeeld voor andere landen, met name Nederland. Een onderzoek naar de voorpagina‟s van de vier Nederlandse, gratis titels moet inzicht geven in de identiteit van de kranten. Een patroon in de presentatie, onderwerpen en vormen van artikelen zal de focus van de dagbladen in beeld brengen. Met de uitkomsten kunnen conclusies worden getrokken over de kracht van de identiteit van iedere titel en wat dit zegt over de positie ten opzichte van elkaar. Zitten zij elkaar in de weg, lijken ze op elkaar en is er een bepaalde tactiek te bespeuren? Bovendien zullen twee periodes, met een verschil van negen maanden aangeven welke veranderingen er tussen 2007 en 2008 hebben plaatsgevonden bij de kranten. Bij het beoordelen van ieder onderdeel op de voorpagina zijn drie thema‟s van belang: de inhoud van artikelen, de vorm en de manier van nieuwsvergaring. Heeft de meerderheid van de onderwerpen een binnenlandse focus of leunt de krant vooral op lifestyle of sport? Daarnaast kan het gebruik van veel verdiepende genres duiden op een serieuze en maatschappelijk betrokken nadruk. Terwijl een kleurrijke krant met veel korte bite-sized berichten amusementswaarde heeft. Tot slot zegt de verhouding tussen eigen nieuws en berichten afkomstig van persbureau‟s iets over het belang van de journalistiek op een redactie. Al deze indicaties samen bepalen de uitstraling van de krant; hoe duidelijker het profiel, hoe sterker de herkenning bij de doelgroep. Verzuimt de krant een afgebakende lezersgroep te kiezen en de invulling hierop af te stemmen, dan bestaat de kans dat zowel adverteerder als lezer zich geen raad weet met het concept. De kern van het onderzoek ligt bij mogelijke verklaringen voor de ondergang van Dag en voor het succes van de andere drie titels.

6

Methodologie Omdat de voorpagina het visitekaartje van de krant is, zijn de tachtig voorpagina‟s van vier steekweken in het onderzoek onderwerp van een grondige analyse. Alle onderdelen van de voorpagina‟s zijn vergeleken op basis van verschillende eigenschappen. Enerzijds moeten de gegevens een beeld geven van de identiteit die de kranten via de voorpagina communiceren. Anderzijds zullen de overeenkomsten en verschillen tussen de vier verschillende titels tot uiting komen. Bovendien zullen de twee periodes, eind 2007 en eind 2008, de ontwikkelingen van de gratis dagbladen weergeven, zowel individueel als ten opzichte van elkaar. Zo zal blijken welke positie de Nederlandse, gratis kranten innemen op de (gratis) dagbladmarkt en hoe zij zich tot elkaar verhouden. Deze conclusies kunnen antwoord geven op de vraag of keuzes ten behoeve van de identiteit succesvol zijn en of deze keuzes uit de verf komen op de voorpagina‟s. Steekproef De tachtig onderzochte nummers zijn afkomstig uit vier onderzoeksweken in 2007 en 2008. Dat betekent dat Dag, De Pers, Metro en Spits ieder met twintig exemplaren vertegenwoordigd zijn in de analyse. Deze periode is bepalend geweest voor de samenstelling van de gratis krantenmarkt. Dag en De Pers waren volop in ontwikkeling in hun zoektocht naar een identiteit. Tegelijkertijd bleven Spits en Metro onverstoord hun eigen koers volgen. De laatste onderzoeksweek is gekozen omdat het de laatste volledige week is dat Dag verscheen. Zo ontstaat er in de loop van de onderzoeksperiode een beeld van de ontwikkelingen die uiteindelijk hebben geleid tot het verdwijnen van één van de vier spelers. De opbouw van de onderzoeksperiode ziet er als volgt uit: November 2007: eerste volledige werkweek: 5, 6, 7, 8, 9 november December 2007: eerste volledige werkweek: 3, 4, 5, 6, 7 december Augustus 2008: eerste volledige werkweek: 4, 5, 6, 7, 8 augustus September 2008: laatste volledige werkweek: 22, 23, 24, 25, 26 september De steekproef is van beperkte omvang, waardoor de representativiteit niet volledig gegarandeerd is. Het onderzoek zal een goede eerste indruk geven van de verhoudingen op de gratis krantenmarkt in Nederland, maar conclusies kunnen berusten op toevallige en algemene resultaten. Verder en breder onderzoek strekt dan ook tot aanbeveling.

Variabelen Alle voorpagina‟s zijn getoetst op 42 variabelen, opgedeeld in vijf groepen. 2 1. Algemene informatie voorpagina Deze groep beschrijft de samenstelling van de pagina aan de hand van zeven variabelen. De algemene gegevens geven een indruk van de indeling van de voorpagina. Zo zal een globaal beeld ontstaan van hoeveel elementen er op de pagina staan en hoeveel ruimte deze innemen. Hierbij speelt bijvoorbeeld ook rol wat de gemiddelde oppervlakte van advertenties op de voorpagina is.

2

Voor een toelichting van alle variabelen, zie Bijlage 1, p. 87-91.

7

2. Gegevens belangrijkste artikel 3 Deze groep beschrijft de eigenschappen van het belangrijkste artikel aan de hand van acht variabelen. Dit artikel is de opening van de krant en daarmee het belangrijkste element dat de redactie op de betreffende dag te bieden heeft en staat daarom symbool voor de prioriteiten die een redactie stelt. 3. Inhoud, alle artikelen (inclusief belangrijkste artikel) Deze groep beschrijft de focus van het onderwerp van alle redactionele elementen op de voorpagina aan de hand van tien variabelen. De gegevens geven aan bij welke interessegebieden de nadruk ligt bij de krant. Veel aandacht voor binnenlandse onderwerpen of culturele thema‟s dragen bij aan de identiteit en koers van een titel. De categorieën hebben algemene namen, zoals ze in de traditie van dagbladen veel gebruikt worden, aangevuld met enkele moderne verschijningen, zoals Media en Lifestyle. 4. Genres, alle artikelen (inclusief belangrijkste artikel) Deze groep beschrijft de genres van alle redactionele elementen op de voorpagina aan de hand van twaalf variabelen. De soort tekst waarmee de krant de onderwerpen communiceert, laat zien wat het doel van de redactie is. Zo duiden veel korte nieuwsberichten op een snelle, beknopte weergave van nieuwsfeiten en een hoog percentage achtergrondgenres, zoals de analyse, wijst op aandachtige en verdiepende journalistiek. 5. Auteur, alle artikelen (inclusief belangrijkste artikel) Deze groep beschrijft de auteur van alle redactionele elementen op de voorpagina aan de hand van vijf variabelen. De gegevens moeten inzicht geven in de manier van nieuws vergaren. Zo zal blijken of een krant het belangrijk vindt om de naam van een auteur boven een artikel te zetten, en zo uit te stralen dat het artikel toegevoegde waarde heeft, of dat dit geen prioriteit heeft.

Werkwijze 4 Het indelen van de artikelen per onderwerp en genre is niet altijd vanzelfsprekend. Wat de ene krant bij Binnenland plaatst, zet een andere neer bij Economie of Cultuur/Entertainment. Sommige kranten maken geen onderscheid tussen bijvoorbeeld Binnenland en Buitenland, maar scharen de grootste nieuwsverhalen simpelweg onder „Nieuws.‟ Daarnaast zal niet iedere krant dezelfde definitie van een reportage of analyse hanteren. Bij de inhoudsvariabelen wordt elk artikel ingedeeld bij de categorie die het beste bij het onderwerp past. De labels die de krantenredacties zelf bij artikelen plaatsen, zijn hierbij een leidraad. Iedere krant heeft een andere indeling en andere namen per pagina of deel van de krant. Daardoor komt het voor dat de categorieën van dit onderzoek niet altijd geheel overeenkomen met die van de krant. Uiteindelijk maakt dit het overzicht consistenter en de vergelijking van de kranten onderling gemakkelijker. Wat betreft genres zijn vanuit hetzelfde idee verschillende categorieën opgesteld. De betekenis van genres verschilt van krant tot krant. De indeling blijft zo dicht mogelijk bij de labels van de kranten. De verschillende invullingen zullen beknopt worden meegenomen in het onderzoek.5 De kranten maken ook regelmatig gebruik van gemengde genres rond één 3

Voor een overzicht van de eigenschappen van de belangrijkste artikelen per dag, zie Bijlage 2, p. 92-95. Voor meer informatie en methodologische afwegingen, zie Bijlage 3, p. 96-97. 5 De invulling die een krant aan een onderwerp geeft, bijvoorbeeld qua schrijfstijl, toon of woordgebruik, is een interessant onderwerp voor vervolgonderzoek. De keuzes die kranten hierin maken, hebben effect op de uitstraling van de titel. 4

8

onderwerp, of bijvoorbeeld een drieluik. Ook hier hebben de categorieën namen zoals ze in de traditie van dagbladen veel gebruikt worden, met een enkele aanvulling.

9

Hoofdstuk 1: De dagbladmarkt in kaart De gratis krant is geen fenomeen van de laatste jaren. Al decennialang zijn er de lokale titels die huis-aan-huis worden verspreid, meestal op wekelijkse basis. Wel nieuw en enorm aanwezig is het gratis, landelijke dagblad dat op stations en andere herkenbare punten, al dan niet actief, wordt verspreid. Nederland beleefde in 2007 en 2008 een roerige periode met het naast elkaar bestaan van vier gratis titels. Deze ontwikkeling heeft de jongste gratis krant Dag in oktober 2008 de kop gekost. Nu moet gaan blijken of de (gratis) markt met drie titels stabieler is en of de markt verzadigd is. De vele algemene (internationale) en nationale ontwikkelingen in de dagbladindustrie van de afgelopen jaren moeten in beeld brengen hoe de dagbladmarkt in elkaar zit.

1.1 Algemene ontwikkelingen 1.1.1 Het fenomeen Metro De eerste stappen op het gebied van de gratis krant werden gezet in Zweden; daar kwam in 1995 het eerste gratis dagblad uit dat verspreid werd in het openbaar vervoer: Metro. Daar gingen drie jaren van twijfels bij investeerders en openbaar vervoer organisaties aan vooraf. Eind 2008 werd Metro, het product van moederbedrijf Metro International, verspreid in ruim 150 steden, 22 landen, 18 talen en 81 edities (waarvan 64 in Europa).6 Niet alle introducties door Metro waren even succesvol; enkele titels verdwenen weer en ook een middageditie bleek niet doeltreffend. Initiatieven vóór 1995 in andere landen verdwenen weer snel of waren op lokale basis. De wereldwijde oplage ligt op 10,2 miljoen en dagelijks lezen 22,6 miljoen mensen een versie van Metro.7 Een rekensommetje levert 2,2 lezers per exemplaar op. Metro International lijkt het mondiale concept definitief te hebben uitgevonden en heeft een duidelijke doelgroep voor ogen: “They are young, well networked trend-setters, cash-rich but time-poor, with healthy media appetites and perpetually shifting tastes.” 8 En daarnaast is er een visie die blijkbaar wereldwijd werkt: “With its unbiased views, engaging features and simple design, Metro has been the preferred source of morning news for metropolitans since its launch in early 1995; and it comes for free!” 9 Naast het algemene concept is elke specifieke markt per land onderzocht: “Such excellent local market knowledge can provide invaluable insights to advertisers looking to reach this demanding audience.” 10 Toegespitst op de lokale markten kan Metro zeker zijn van een wereldwijd ritueel: “Every morning, during their commute, young, career minded metropolitans pick up Metro for the city‟s best news, views and entertainment.” 11 Volgens het internationale profiel van Metro heeft de lezer weinig tijd en benut deze het vrije moment onderweg naar werk of school met hapklare, gratis brokjes nieuws die in vijftien minuten te consumeren zijn. De lezersgroep is moeilijk te bereiken is en was voorheen niet gewend om een krant te lezen. Met behulp van 3.469 uitdelers en ruim 24 duizend bakken worden de kranten actief aan de man gebracht. Het concept schrijft voor dat alles draait om de juiste plaats en het juiste moment. 12 6

http://www.metro.lu/about/metro_facts, 03-12-2008. http://www.metro.lu/about/world_map, 03-12-2008. 8 http://www.metro.lu/, 07-10-2008. 9 Idem. 10 Idem. 11 http://www.metro.lu/about/metro_facts, 07-10-2008. 12 http://www.metro.lu/about/distribution, 07-10-2008. 7

10

Het totale netwerk van zo‟n 450 journalisten wereldwijd vormt Metro World News (MWN) en is toegankelijk voor alle edities. Die gezamenlijke informatie wordt gecombineerd met nieuws van algemene persbureaus en freelancers, en zo biedt Metro de lezer “a newspaper that covers the topics important to them, gives a short, sharp view of the facts and presents it all in a way that is clear, lively and easy to read.” 13

Miljoenen

1.1.2 Gratis kranten wereldwijd In de ruim dertien jaar na de internationale introductie van Metro hebben vele titels het voorbeeld gevolgd. Die kranten hebben een aantal kenmerken gemeen. De doelgroep is jong, de verschijningsvorm is compact, de verspreiding vindt plaats op drukke punten in de stad, de nieuwsartikelen zijn kort en er is veel aandacht voor lifestyle en entertainment. 14 Hoewel gratis kranten in ieder werelddeel voorkomen, is de trend niet overal even groot. In Afrika hebben vier landen een gratis dagblad: Botswana, Zuid-Afrika, Egypte en Marokko. De gratis titel in Botswana wordt uitgegeven door de regering van het land en voert de markt aan. 15 Twaalf Aziatische landen hebben een gratis krant. In Korea circuleren negen titels met een oplage van 3 miljoen per dag in 2007.16 Australië heeft twee gratis titels, waaronder Manly Daily die al sinds 1906 bestaat. Deze krant wordt in een gedeelte van het land gratis huis-aan-huis en bij bedrijven verspreid. 17 Latijns Amerika heeft acht gratis titels; Canada en de Verenigde Staten samen zo‟n 45.18 Europa is verreweg de grootste producent van gratis kranten; hier verschijnt tweederde van de wereldwijde oplage. Stond de teller in 2000 nog op 5,5 miljoen exemplaren per dag, in 2004 was de oplage verdubbeld tot 11 miljoen en het aantal groeide in 2006 door naar 26 miljoen kranten. In september 2008 hadden de 135 titels en 300 edities een oplage van 28 miljoen. Figuur 1 laat de ontwikkeling tussen 2000 en 2008 zien. Het marktaandeel is gemiddeld zo‟n 20 procent, met vaak 3 tot 4 titels per land. 19

30 25 20

Europese oplage

15 10 5 0 2000

2004

2006

2008

Figuur 1: Europese groei in oplage van gratis kranten 13

http://www.metro.lu/about/distribution, 07-10-2008. http://www.newspaperinnovation.com/index.php/about-free-dailies/, 07-10-2008. 15 http://www.newspaperinnovation.com/index.php/africa/, 07-10-2008. 16 http://www.newspaperinnovation.com/index.php/asia/, 07-10-2008. 17 http://www.manlydaily.com.au/about_us.html, 27-11-2007 en http://www.newsspace.com.au/manly_daily_, 07-10-2008. 18 http://www.newspaperinnovation.com/index.php/north-america/, 07-10-2008. 19 http://www.newspaperinnovation.com/index.php/europe/, 07-10-2008. 14

11

In 2007 waren in Europa 32 landen voorzien van in ieder geval één gratis krant. In 24 landen was meer dan één gratis titel beschikbaar; in 15 landen waren dat er tussen de drie en vijf. In IJsland, Denemarken, Portugal en Spanje was de oplage van gratis kranten hoger dan die van betaalde kranten. In 12 landen was de grootste krant een gratis titel. Alleen in Noorwegen en sommige Oost-Europese landen worden geen gratis dagbladen uitgegeven. Ook in Polen en Duitsland is de markt nog wat gering. 20

1.1.3 De unieke doelgroep van gratis kranten Mediadeskundigen zijn het erover eens dat gratis kranten een nieuwe groep lezers aanspreken; een groep jonge lezers die traditionele kranten nooit kon bereiken maar die wel zeer interessant is voor adverteerders. In een nieuwsbrief van de World Association of Newspapers staat een verslag van een congres over de jonge lezer. De manier om jongeren te trekken staat kernachtig omschreven: “pay attention to their habits, talk to them about their lives, and invite them to contribute, both in print and online.” 21 Anders Goliger, assistent news editor van de Zweedse Göteborgs-Posten, oppert dat jonge mensen onderdeel van de nieuwsverhalen moeten zijn. “Youth material can open the door to the newspaper for young readers. The wrong news content can quickly close it again.” 22 En Paul Farrell, marketing manager bij de Irish Times Group, benadrukt dat een volwassene goed moet nadenken over de toon naar jonge mensen toe: “You can end up looking like your granddad in a pair of sneakers.” 23 Stefano Hatfield, redactiechef bij The London Paper denkt dat de huidige generatie jongeren niet is opgegroeid met de krant; ze hebben geen band opgebouwd met een bepaald dagblad. Bovendien zijn ze gewend dat nieuws gratis is. “This is a generation who grew up with the world wide web. They usually get their news delivered to them in their e-mail inboxes or at the click of a button. It is difficult to persuade young people that news should be something you pay for.” 24 Gerard Jacobs, docent aan de School voor Journalistiek in Utrecht, ziet ook deze verschuiving: “Betaalde kranten zijn praktisch volledig verdwenen in het dagelijks leven van studenten, ook de onze. Ze passen niet meer bij hun levensritme. Dat is niet uit protest, dat is een fact of life. Hun leven is een chaos, zonder ankers. „s Morgens vroeg de krant lezen is iets voor hun ouders.” 25 WAN laat met een grootschalig, wereldwijd project onderzoek doen naar jonge lezers. Uit een vooronderzoek onder honderd jongeren van 14 tot 25 jaar bleek dat jonge lezers wel degelijk waarde hechten aan traditionele media, omdat ze denken dat die “more accurate, trustworthy and reliable” zijn dan nieuwe media. 26 Ondanks dit besef vertrouwen ze familie en vrienden meer dan mediabronnen: “social networks appear to be key in spreading entertainment news for most young people.” 27 De jongste lezers scannen het liefst de koppen en naarmate ze ouder worden groeit de interesse voor detail en verdieping. 28

20

Deze alinea kwam tot stand met behulp van de gegevens uit de presentatie van Piet Bakker, gehouden tijdens de 10th World Editor & Marketeer Conference and Expo op 19 oktober 2007, Hotel Okura, Amsterdam. 21 World Association of Newspapers, Nieuwsbrief nr. 36, september 2007, p. 5. 22 Idem 23 Idem. 24 Idem. 25 Pieter Broertjes, „Multimedialiseer... of verdwijn‟, de Volkskrant, 23-06-2007. 26 D-Code voor World Association of Newspapers. „Youth Media DNA. Decoding youth as news & information consumers.‟ Phase two report, p. 3. http://www.wan-press.org/IMG/pdf/Youth_Media_DNA.pdf, 4-11-2008. 27 Ibidem, 9. 28 Ibidem, 6.

12

De ondervraagden vinden het erg belangrijk om op de hoogte te blijven van het nieuws, maar ze hebben geen duidelijk nieuwsritueel. Ze komen aan hun informatie door meerdere keren per dag verschillende bronnen te raadplegen. De ideale krant van de jongeren is “something smaller in size, with the same level of quality in writing in large formats.” 29 De gratis krant weet zijn weg te vinden naar de doelgroep. “Free commuter newspapers are common to most young participants around the world and the consensus is that they drive curiosity in news and information.” 30 Maar de invloed van de gratis dagbladen is verschillend. Jonge lezers die gewend zijn een betaalde krant te lezen, blijven dit doen. Gratis titels lezen ze vooral op weg naar school of werk: “they merely fill a different role in their daily news ritual.”31 Maar voor sommige ondervraagden is een gratis krant wel degelijk een belangrijkere bron dan een betaalde titel. Uit een ander onderzoek naar jonge lezers blijkt dat ze bij het lezen van een krant geïnteresseerd zijn in “anything that catches my eye.” Michael Smith, directeur van het instituut waar het onderzoek plaatsvond, noemt tieners „grazers‟: “they don‟t go anywhere for news, but if it catches their eye, they will look at it.” 32 Hij vindt dan ook dat kranten die meer jongeren willen bereiken dat principe van „toevallige interesse‟ centraal moeten stellen in hun benadering. Naast de jeugdige doelgroep signaleerde Piet Bakker, deskundig op het gebied van gratis kranten, een recente ontwikkeling op het gebied van doelgroepen. Nu de gratis krantenmarkt dertien jaar bestaat, verschijnen er naast de algemene titels ook steeds meer gratis dagbladen met een specifieke focus. Op een congres over gratis kranten in Madrid zei Bakker hierover: “Er wordt gepraat over wat men noemt de tweede of derde generatie gratis kranten. Dat zijn bijvoorbeeld dagbladen voor de financiële wereld. In Londen, Spanje, Portugal en Tsjechië zijn zulke kranten er al. Gratis business kranten voor een kleiner publiek met een specifieke interesse en waar adverteerders veel voor willen betalen.”33 1.1.4 Gratis? Hebben gratis kranten nu juist de toekomst of zijn ze slechts een tijdelijk station? De meningen daarover verschillen. De één vindt dat vrij beschikbaar nieuws nu eenmaal de volgende, onvermijdelijke stap is en dat er dan maar beter wat van gemaakt kan worden. De ander vreest voor de kwaliteit van gratis nieuws. Op dynamische markten maken de kranten het elkaar moeilijk met tactieken zoals spoiling. Dit houdt in dat een nieuwkomer op de markt wordt geconfronteerd met een tegenhanger die zich op hetzelfde publiek richt en dezelfde distributiemethode hanteert. Het doel hiervan is om her marktaandeel van de nieuwe krant te beperken.34 Het is dan ook geen toeval dat er meerdere gratis titels tegelijk verschijnen. Bovendien laat het echte succes van een gratis krant doorgaans lang op zich wachten, omdat de rode cijfers de eerste levensjaren domineren. Metro International maakte pas in 2006 voor het eerst winst, gevolgd door een fors verlies in 2007. Hoofdredacteur David Trads van de Deense gratis krant Nyhedavisen zei in 2007 over het op de markt brengen van een gratis titel: “We don‟t think it is possible to move into a market of strong competitors and just 29

D-Code voor World Association of Newspapers. „Youth Media DNA. Decoding youth as news & information consumers.‟ Phase two report, p. 7. http://www.wan-press.org/IMG/pdf/Youth_Media_DNA.pdf, 4-11-2008. 30 Idem. 31 Idem. 32 World Association of Newspapers, Nieuwsbrief nr. 36, september 2007, p. 5. 33 Ralph Rozema, „Europese gratis kranten zoeken nieuwe wegen‟, Radio Nederland Wereldomroep, 2-10-2008. http://www.wereldomroep.nl/actua/europa/081002-eugratiskranten, 27-10-2008. 34 „New Print Products. Executive Summary‟, Shaping the Future of the Newspaper, volume 6, report 1, december 2006, p. 6-7. http://www.wan-press.org/IMG/pdf/executiveSFN_6.1.pdf, 03-12-2008.

13

beat everybody in a second. It is a tough battle; we are up against strong competitors, we are up against fine newspapers.” 35 En over de lange weg naar succes: “It‟s a marathon. A marathon means that you have to have endurance, you have to have smartness and you also need good luck when you try to win a marathon.” 36 Toch hield Nyhedavisen de marathon niet vol; in september 2008 ging de stekker eruit. Bij de Engelse krant Manchester Evening News was het “part paid, part free” model één van de gevolgen van een radicale omslag naar het mediabedrijf MEN Media. In de binnenstad wordt de krant gratis verspreid, en buiten de stad is die te koop voor 38 pence. De oplage voor het gratis deel is met 93.000 exemplaren hoger dan het betaalde deel: 89.000 kranten. De ontbrekende inkomsten komen uit advertenties. De gratis versie wordt onder andere verspreid op straat, in kantoren, via kiosken en in ziekenhuizen. “Many would say that free newspapers are the future of newspapers. Our research shows they are a vital part of the strategy of any newspaper that wants to thrive rather than just survive,” aldus managing director Mark Rix. Willem Schoonen, hoofdredacteur van Trouw, heeft er problemen mee “dat de gratis kranten de illusie hebben gevoed dat informatie altijd voor nop beschikbaar moet zijn. Dat idee nestelt zich in de samenleving, niet alleen door de gratis kranten maar vooral door internet.” Dat vindt hij een kwalijke zaak, omdat het een onhaalbaar doel is. “Journalistieke informatie van hoge kwaliteit kan niet gratis zijn. Als we wegen zouden hebben om de prijs van de krant te laten zakken, zouden we dat onmiddellijk doen. Maar ons afhankelijk maken van subsidies willen we niet, en met advertenties alleen kunnen we geen kwaliteitskrant maken.” 37 Het stuit de hoofdredacteur dan ook tegen de borst dat de gratis kranten van magere kwaliteit zijn. Hij vestigt zijn hoop erop dat jonge lezers door de gratis titels uiteindelijk overstappen naar een betaald dagblad, of zoals hij het noemt “een echte krant.” Schoonen ontkent de bijdrage van gratis kranten aan de krantencultuur niet. “Voor ze er waren zag je nog maar weinig mensen in de trein een krant lezen. Vooral jongeren zaten te bellen of luisterden naar muziek. Nu zie je iedereen met een krantje lopen.” 38 Ook adjunct-hoofdredacteur Jon Hughes van milieumagazine The Ecologist hekelt de invloed van gratis kranten vanwege het gebrek aan kwaliteit. Ze zouden zich alleen laten leiden door geld in plaats van door de lezer. “The more sinister side of the freesheet phenomenon is its ultimate impact on paid for newspapers, which within a generation could be a fond memory. The current crop of freesheets are aimed at those who are too busy to read a newspaper or have no inclination to buy one. Rather than address the reason why the paying public is shunning their products, News International and Associated Newspapers are seeking to create revenue by numbers alone.” 39

35

De informatie is afkomstig van een video, gemaakt tijdens de 60th World Newspaper Congress en de 14th World Editors Forum op 4 juni 2007, Kaapstad, Zuid-Afrika. http://www.capetown2007.co.za/home.php, 3-122008. 36 Idem. 37 Idem. 38 Willem Schoonen, „Het is vechten op de krantenmarkt‟, Trouw, 04-10-2008. http://www.trouw.nl/opinie/briefhoofdredacteur/article1871479.ece/Het_is_vechten_op_de_krantenmarkt_.html, 27-10-2008. 39 News International en Associated Newspapers zijn twee concurrerende uitgevers van verschillende gratis én betaalde titels in het Verenigd Koninkrijk; Jon Hughes, „What a load of rubbish‟, The Ecologist, 01-11-2006. http://www.theecologist.org/archive_detail.asp?content_id=643, 3-12-2008.

14

1.1.5 Ontwikkelingen in het krantenlandschap Bij het onderzoeken van de gratis krantenmarkt is het van belang ook rekening te houden met de ontwikkelingen op de krantenmarkt in zijn geheel. De lange dagbladtraditie van betaalde kranten vormt de basis waar ook gratis kranten hun bestaansrecht aan ontlenen. De gratis trend is vooruitstrevend en vernieuwend, maar het is uiteindelijk een nieuw fenomeen in een oude omgeving. De laatste jaren hebben er veel veranderingen en verschuivingen plaatsgevonden bij de betaalde kranten. Er waren bezuinigingen, maar anderzijds ontwikkelden krantenbedrijven zich ook met bijvoorbeeld multimedia. Maar de rode draad de Westerse wereld komt de laatste jaren van de aanhoudende berichten over dalende oplages. Het in 2006 verschenen verslag „New Print Products‟ geeft een overzicht van de veranderingen op de wereldwijde krantenmarkt tussen 2001 en 2005. Het rapport is opgesteld door het „Shaping the Future of the Newspaper‟ project, dat onderdeel is van de World Association of Newspapers. Het verslag wijst op drie factoren die invloed hebben op de gehele krantenindustrie. Ten eerste is er de snelle groei van nieuwe genres op krantengebied, die nieuwe doelgroepen benaderen. Een andere factor is de komst van gratis titels; het is bijzonder dat uitgevers afstappen van het betaalde model omdat dat al ruim vierhonderd jaar bestaat. De derde ontwikkeling is de overstap naar het tabloidformaat. Een belangrijke conclusie die voortvloeit uit deze ontwikkelingen is dat het steeds belangrijker wordt om een nieuwe formule aan te bieden die gericht is op specifieke doelgroepen. Dit is de manier om de oplage omhoog te krijgen en meer inkomsten uit advertenties te genereren. 40 De World Association of Newspapers (WAN) benadrukt graag dat het negatieve beeld van de wereldwijde krantenmarkt niet klopt, ook in het verslag van „Shaping the Future of the Newspaper‟. Alleen in Noord-Amerika zouden de oplages teruglopen; in alle overige werelddelen blijven zowel de oplagecijfers als het aantal titels groeien. 41 Tijdens een WANcongres in juni 2007 zei Gavin O‟Reilly, president van WAN: “With circulations on the rise, a record number of paid-for titles in existence, capital investment in excess of 6-billion dollars last year, the aggressive marketing of brands and the launch of a plethora of brand extensions, the demise of newspapers had been greatly exaggerated.” 42 Het blijkt echter dat het beeld heel wisselend is per gebied. In ontwikkelingsgebieden en opkomende economieën, zoals die van India en China, is de groei fors en is er ruimte voor het maken van winst. In de ontwikkelde gebieden, Europa, Noord-Amerika en Australië, komt eventuele groei vooral voort uit hyperconcurrentie, een hevige vorm van concurrentie die strategisch inzicht vereist om te overleven op de markt. 43 De WAN gaat met de positieve situatieschets uit van een gemiddelde. Zo ook Eamonn Byrne, zakelijk directeur van WAN. Tijdens de 10th World Editor & Marketeer Conference and Expo in oktober 2007 nam Byrne de „World Press Trends‟ door, de wereldwijde overzichtscijfers van 2006. Deze cijfers brengen de toestand van de krantenindustrie in beeld en Byrne benadrukt dat er nog ieder jaar groei in de markt zit. Na een dip in 2005 groeit de wereldwijde oplage weer harder, zoals te zien is in figuur 2.

40

„New Print Products. Executive Summary‟, Shaping the Future of the Newspaper, volume 6, report 1, december 2006, p. 6-7. http://www.wan-press.org/IMG/pdf/executiveSFN_6.1.pdf, 03-12-2008. 41 Ibidem, 5. 42 World Association of Newspapers, Nieuwsbrief nr. 36, september 2007, p. 1. 43 „New Print Products. Executive Summary‟, Shaping the Future of the Newspaper, volume 6, report 1, december 2006, p. 5-6. http://www.wan-press.org/IMG/pdf/executiveSFN_6.1.pdf, 03-12-2008.

15

4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% '02-'03

'03-'04

'04-'05

'05-'06

'06-'07

Figuur 2: Wereldwijde groei oplage: betaalde kranten

Tijdens hetzelfde congres gaf Piet Bakker aan problemen te hebben met cijfers zoals die werden toegelicht door Eamonn Byrne. Ondanks de kanttekeningen presenteren die cijfers de betaalde krantenmarkt alsof die in de lift zit, maar Bakker geeft aan dat de oplages juist dalen. Sommige mensen denken dat de huidige toestand onderdeel is van een cyclus en dat het vanzelf weer omhoog gaat. Hij gelooft dat niet; in de Westerse wereld gaan de cijfers gewoonweg omlaag. 44 Naast opkomende economieën zit er alleen groei in gratis kranten. Als het goed gaat met de economie, gaat het goed met de ontwikkeling van gratis kranten. Het aantal titels groeit momenteel echter harder dan het aantal landen met gratis kranten, wat betekent dat de concurrentie binnen landen toeneemt. Dit heeft een negatief effect op de advertentie verkoop en is dus geen positieve ontwikkeling. 45 Bovendien blijkt uit de World Press Trends en de daaraan gekoppelde vijfjaren overzichten dat de meeste cijfers voor betaalde kranten weliswaar positieve groeicijfers laten zien, maar ook dat de groei afneemt. 46 In sommige gevallen is het verschil tussen 2006 en 2007 al aanzienlijk. De wereldwijde oplage groeit harder als de gratis kranten worden meegerekend, maar ook hiervoor geldt dat de groei steeds minder sterk wordt. Uit de cijfers van enkel gratis kranten blijkt dat deze relatieve nieuwelingen hun ergste groeistuip hebben gehad. Toch groeide de oplage wereldwijd tussen 2006 en 2007 nog met 20 procent. En de stijging van 173,2 procent tussen 2003 en 2007 blijft fors. 1.1.6 Toekomstvisies Het thema van de 10th World Editor & Marketeer Conference was „Newspapers - The media businesses of the future.‟ De toon was optimistisch; er was aandacht voor de benarde positie van kranten in veel Westerse landen, maar er was met name oog voor de kansen die moderne 44

De gegevens zijn geïnterpreteerd op basis van de presentatie van Piet Bakker gehouden tijdens de 10th World Editor & Marketeer Conference and Expo op 19 oktober 2007, Hotel Okura te Amsterdam. 45 Idem 46 De World Press Trends 2006, aangevuld met cijfers over 2007, afkomstig uit: World Association of Newspapers, Nieuwsbrief nr. 36, september 2008, p. 1-2 en „World Press Trends: Global Newspaper Circulation, Advertising On the Upswing‟, World Association of Newspapers, 04-06-2007. http://www.wanpress.org/article17377.html, 03-12-2008.

16

verschijningsvormen of strategieën bieden. De boodschap was dan ook duidelijk om niet te berusten in het negatieve, maar ervan te leren en het om te draaien naar iets positiefs. Kees Spaan, voorzitter van de Groep Nederlandse Dagblad Pers van het Nederlands Uitgevers Verbond, opende het congres met een toekomstvoorspelling: hij gelooft dat de papieren krant herontdekt moet en gaat worden. En herontdekken lijkt een toverwoord wat langzaam aan het doordringen is bij de nationale en internationale krantenwereld. De eerste krantenbedrijven die hebben geïnvesteerd in een multimediale newsroom dienen als voorbeeld voor de rest. Maar de omslag gaat in een traag tempo. Zoals Piet Bakker aangaf tijdens het congres „Trends in Publishing‟ in november 2007: de journalisten hebben er geen zin in. Zij geven de lezer de schuld, want die zou geen behoefte hebben aan crossmedia. Journalisten houden liever vast aan het oude en vertrouwde.47 Het ontkennen heeft het bewustwordingsproces waarschijnlijk enige tijd kunnen tegenhouden, maar volgens vele mediakenners is er geen ontkennen meer aan. Veel deskundigen denken een antwoord op het verschuivende krantenlandschap te hebben. Vrijwel alle geluiden onderkennen de noodzaak van multimedia. Uit de „Newsroom Barometer 2008,‟ een jaarlijkse enquête onder 700 hoofdredacteuren en chefs wereldwijd, blijkt dat 86 procent van de ondervraagden gelooft dat binnen vijf jaar de multimedia newsroom de norm is. Daarnaast verwacht 83 procent dat journalisten binnen de komende vijf jaar geacht worden materiaal te leveren voor alle media. Online nieuws zal in de toekomst de belangrijkste nieuwsbron worden, denkt 44 procent. Bovendien gelooft een meerderheid van 56 procent dat nieuws in de toekomst gratis wordt, tegenover een derde dat dat niet gelooft. Toch vinden de ondervraagden dat er betaald moet worden voor kwaliteit. Mogelijk hangt dat samen met de 27 procent die denkt dat de kwaliteit van de journalistiek achteruit zal gaan. 48 The Economist stipt een aantal opties en valkuilen aan in het artikel „Who killed the newspaper?‟ Hoewel het artikel een somber beeld schetst voor de kranten lijkt er ook hoop te zijn. Nadat kranten lange tijd de realiteit hebben genegeerd, gebeurt er eindelijk wat. Uit bezuinigingsoogpunt wordt er al minder geld uitgegeven aan journalistiek. Daarnaast verandert de inhoud: “Many are also trying to attract younger readers by shifting the mix of their stories towards entertainment, lifestyle and subjects that may seem more relevant to people‟s daily lives than international affairs and politics are.” 49 Verder worden er nieuwe initiatieven genomen, zowel online als offline. Een andere belangrijke stap is het investeren in gratis kranten, “which do not use up any of their meagre editorial resources on uncovering political corruption or corporate fraud.” Toch gelooft The Economist niet dat dit veel titels zal redden. “Even if it does, it bodes ill for the public role of the Fourth Estate.” 50 De toekomst ligt onvermijdelijk ook bij andere vormen van journalistiek. “A new force of „citizen‟ journalists and bloggers is itching to hold politicians to account. The web has opened the closed world of professional editors and reporters to anyone with a keyboard and an internet connection. (...) Each blogger is capable of bias and slander, but, taken as a group, bloggers offer the searcher after truth boundless material to chew over. Of course, the internet panders to closed minds; but so has much of the press.” 51 Deze impulsen van amateur journalisten hebben beperkingen; zo schrijven ze voornamelijk vanuit huis over lokale onderwerpen en hun mening. Maar toch wordt de 47

Trends in Publishing, Figi Zeist op 2 november 2007. Jean Yves Chainon, „Newsroom Barometer 2008: main results, the integrated newsroom will be the norm‟, World Editors Forum (World Association of Newspapers), 06-05-2008. http://www.editorsweblog.org/analysis/2008/05/1_newsroom_barometer_2008_main_results_t.php, 29-10-2008. 49 „Who killed the newspaper?‟ The Economist, 24-08-2006. http://www.economist.com/printedition/displayStory.cfm?story_id=7830218&fsrc=RSS, 8-11-2007. 50 Idem. 51 Idem. 48

17

ontwikkeling serieus genomen. “New online models will spring up as papers retreat. One nonprofit group, NewAssignment.Net, plans to combine the work of amateurs and professionals to produce investigative stories on the internet.” 52

1.1.7 Betaald vs gratis De meningen van mediadeskundigen verschillen over de invloed die betaalde en gratis kranten op elkaar hebben, en dan met name wat de introductie van de gratis titels heeft betekend voor de betaalde dagbladen. Het is een complexe vergelijking; alleen al omdat niet meetbaar is waar een bepaalde ontwikkeling uit voortkomt. Iedere nationale markt zit anders in elkaar en kent dus ook andere reacties op veranderingen. Bovendien is de (gratis) krantenmarkt nog niet gestabiliseerd en zijn de lange termijn ontwikkelingen nog niet duidelijk of voltooid. Vormen de gratis kranten een bedreiging voor betaalde titels of bieden ze juist een kans? Concurrentie Piet Bakker kan niet vaak genoeg benadrukken dat de problematische positie van betaalde kranten slechts minimaal wordt beïnvloed, laat staan veroorzaakt, door de komst van gratis kranten. Bakker wijst op het feit dat de oplages al terugliepen vóórdat er gratis kranten verschenen. Die trend is zichtbaar in heel Europa, en hoewel het mogelijk is dat de oplagecijfers extra worden beïnvloed door de gratis kranten, is dit niet de oorzaak. Opvallend is dat de landen zonder of met weinig gratis kranten een drastischere daling van oplages van betaalde kranten kennen. Wetenschapper Robert Picard analyseerde de posities van zowel betaalde als gratis kranten. Als pluspunten van gratis kranten noemt hij de makkelijke verkrijgbaarheid, het ontbreken van kosten voor de lezer, de snelle leesbaarheid, de duidelijke doelgroep en de effectieve advertentiemogelijkheden. Negatieve kanten vindt hij de kleine hoeveelheid eigen artikelen, beperktheid in lokaal nieuws en de beperkte distributiekanalen. Positieve punten van betaalde kranten zijn de regelmatige lezersgroep, de gevestigde naam, lokaal nieuws, analyse van en commentaar op gebeurtenissen en de belangrijke adverteerders. Minpunten zijn dat er voor betaald moet worden door de lezer en de minder toegankelijke leesbaarheid. 53 Picard verdeelt de lezersmarkt, die bestaat uit alle mensen die kunnen lezen, in drie groepen. De vaste lezer is het gewend om regelmatig de krant te lezen en heeft behoefte aan deze informatie om de wereld om zich heen te begrijpen. De sporadische lezer is ook geïnteresseerd in informatie, maar is niet bereid er veel tijd en geld aan te besteden. Het derde type bestaat uit mensen die de krant gewoonweg niet interessant vinden. 54 Betaalde kranten richten zich voornamelijk op de eerste groep van vaste lezers en proberen ook steeds meer om de minder toegewijde lezer van groep twee te bereiken. Gratis kranten willen met name de tweede groep aanspreken en her en der wat vaste krantenlezers en niet-lezers. De gratis titels maken het de sporadische lezer aantrekkelijk door korte, snel te lezen verhalen, sport en entertainment te bieden. Het verschil in doelgroep tussen de betaalde en de gratis dagbladen levert ook een gedeeltelijk andere advertentiemarkt op. 55 Gratis 52

„Who killed the newspaper?‟ The Economist, 24-08-2006. http://www.economist.com/printedition/displayStory.cfm?story_id=7830218&fsrc=RSS, 8-11-2007. 53 Robert G. Picard, „Strategic Responses to Free Distribution Daily Newspapers‟, The International Journal on Media Management, Volume 3, number 3, 2001, p. 170. http://www.robertpicard.net/PDFFiles/strategicfreedailies.pdf, 03-12-2008. 54 Ibidem, p.168-169. 55 Ibidem, 169.

18

kranten zullen elkaar onderling meer in de weg zitten dan dat ze in het vaarwater van betaalde titels terecht komen. Piet Bakker onderschrijft dat betaalde en gratis titels nauwelijks concurrenten zijn. Ook hij analyseerde de verschillende lezersgroepen en geeft aan dat er drie mogelijkheden zijn op een lezersmarkt met betaalde en gratis kranten: dubbellezen (betaald én gratis), vervanging (overstap van betaald naar gratis) en het trekken van nieuwe lezers. Hij concludeert dat het overgrote deel van het publiek van gratis kranten bestaat uit nieuwe lezers en dubbellezers.56 Bakker denkt dat lezers van gratis kranten eerder overstappen naar betaald dan andersom. 57 In de toekomst zijn er ook andere verschuivingen mogelijk, zoals dubbellezers die alleen nog gratis kranten lezen en nieuwe lezers die overstappen naar betaalde titels.58 In Denemarken leken de gratis kranten de betaalde dagbladen wel enigszins te vervangen. Volgens Piet Bakker is dit effect echter minimaal, een uitzondering en hangt ook samen met bijvoorbeeld de extreem hoge prijzen van Deense kranten. 59 In IJsland is wel duidelijk sprake van vervanging van betaalde kranten door gratis titels. Twee van de drie betaalde dagbladen zijn in de afgelopen jaren verdwenen. Nu zijn er twee gratis kranten en één betaalde. De gratis dagbladen worden thuisbezorgd en dat kan een verklaring zijn voor het grote marktaandeel. 60 Daar waar niet-lezers transformeren tot lezers kunnen de gratis en betaalde titels van elkaar profiteren. De Britse Metro maakt reclame voor de weekendeditie van uitgeverijgenoot The Daily Mail of drukt kortingsbonnen af voor de betaalde kranten van de uitgeverij. Piet Bakker noemt nog een aantal manieren waarop gratis en betaald elkaar kunnen stimuleren. Door de gratis titels ook via traditionele kiosken te verspreiden heeft de lezer de kans ook een betaald product mee te nemen. Ook de introductie van weekendabonnementen van betaalde titels vullen de gratis dagbladen aan, omdat die alleen op doordeweekse dagen worden verspreid.61 Benaderingen Robert Picard geeft vier mogelijke strategieën voor betaalde titels om te reageren op de gratis nieuwkomers op de markt. In de eerste plaats moeten ze beslissen of ze weg willen van de gratis titels of juist de confrontatie aan willen gaan. In het eerste geval is het zaak voor de betaalde titel om zich te onderscheiden van de gratis kranten en een duidelijk profiel naar de lezers en adverteerders uit te stralen. Daarbij kan een titel met inhoud en kwaliteit de nieuwe groep lezers proberen te overtuigen voor een betaald dagblad te kiezen, oftewel de “coexistence strategy.” Een tijdelijke en weinig effectieve strategie is om de gratis kranten te hinderen met rechtszaken over bijvoorbeeld afval of prijsafspraken, of door de titels te weren uit verenigingen. Picard noemt dat de “obstructionist strategy.” 56

Piet Bakker, „Vijf jaar gratis dagbladen in Nederland. Gevolgen voor uitgevers en lezers‟, paper voor het Etmaal van de Communicatiewetenschap, Enschede, 18/19-11-2004, 4-5. 57 Uit: presentatie van Piet Bakker tijdens de 10th World Editor & Marketeer Conference and Expo op 19 oktober 2007, Hotel Okura te Amsterdam. 58 Piet Bakker, “Free Daily Newspapers – Business Models and Strategies”, The International Journal on Media Management, volume 4, number 3, 2002, p. 184. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/jmm_4_3_bakker.pdf, 03-12-2008. 59 Poul Melbye, director Strategy and Research van de Deense, betaalde krant Politiken spreekt dit tegen, zie hoofdstuk 1.1.8, p. 22. 60 Piet Bakker. „Free Newspaper Readership‟, Worldwide Readership Research Symposium, Wenen, 2007, p.71. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/readership_vienna.pdf, 08-01-2009. 61 Piet Bakker, “Free Daily Newspapers – Business Models and Strategies”, The International Journal on Media Management, volume 4, number 3, 2002, p. 185. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/jmm_4_3_bakker.pdf, 03-12-2008.

19

De andere invalshoek, de confrontatie aangaan, betekent dat een betaalde krant zelf een gratis tegenproduct op de markt brengt. Dat kan zijn met het doel om eventuele nieuwkomers te dwarsbomen en de strijd aan te gaan met al bestaande gratis titels: de “protectionist strategy.” Een andere manier is om met een eigen gratis krant gewoonweg te profiteren van de nieuw aangeboorde lezersgroep en zo het gehele bedrijf van de betaalde titel gezonder te maken; de “product extension strategy.” 62 Tøger Seidenfaden is hoofdredacteur van de Deense krant Politiken en benadrukt ook dat betaalde kranten moeten meegaan in de ontwikkelingen. Tijdens een WAN-congres in juni 2007 geeft Seidenfaden aan dat het niet alleen de gratis kranten zijn die nieuws voor niets aanbieden. Er zijn drie andere factoren die een grote rol spelen. Ten eerste is er de digitale technologie die het voor de nieuwsproducent mogelijk maakt om nieuws heel snel richting de consument te zenden. Daarnaast is het aantal platforms voor nieuws uitgebreid en ten derde worden de markten steeds vrijer. Kranten, en vooral kwaliteitskranten, moeten met deze elementen zien om te gaan. “All the news is available all the time to all the people, even if they don‟t want to pay for it.” Zeker in een ontwikkelde markt, met toegang tot internet, is dat de realiteit. “And therefore, the notion that we can sell our products, based only on having the news in them, I think is an illusion.” Volgens Seidenfaden gaat de strijd, ongeacht het prijskaartje, om kwaliteit, en nog meer kwaliteit. 63 Uit onderzoek dat marketing organisatie Cebuco liet uitvoeren blijkt dat de beleving van de lezer bij een gratis krant anders en over het algemeen minder intens is dan bij een betaalde krant. Het ervaren van categorieën als „geraaktheid,‟ „sociale factor‟ en „identificatie‟ is voor de lezer sterker bij het lezen van een betaalde krant. “De lezer blijkt zich meer in zijn betaalde dagblad te herkennen. (…) Het nieuws in de eigen krant weet hem meer te raken en zorgt voor meer gespreksstof.” 64 Dagbladlezers lijken een sterke band met het medium te hebben. “[H]et feit dat mensen willen betalen voor hun krant, en dat in een tijd waarin het gratis nieuws letterlijk op straat ligt, geeft een mate van engagement aan. Mensen zijn bereid geld uit te geven voor een goed journalistiek product dat aansluit bij hun eigen belevingswereld.” 65 De gratis bladen scoren wel hoog als tijdverdrijf op een „leeg moment.‟ Redacteur Richard Addis vraagt zich in The Guardian af wat het lot van betaalde kranten is en hij doet een toekomstvoorspelling: “In the next ten years canny media operators who know what advertisers want will identify any readers that are paying for their papers and try to lure them to a free rival. Established operators will respond by doing the only thing possible: going free themselves.”66 Een rekensommetje laat zien dat het wel degelijk mogelijk is om kwaliteitskranten gratis aan te bieden. Hij vat samen: “If we decided to make our paper free, certain financial consequences would follow. We would lose our cover price revenue and (because we would gain more readers and publish more copies) our print and paper bill would rise. But because we would have more readers, we would also harden up our advertising rates and increase revenues.” 67

62

Robert G. Picard, „Strategic Responses to Free Distribution Daily Newspapers‟, The International Journal on Media Management, Volume 3, number 3, 2001, p. 170. http://www.robertpicard.net/PDFFiles/strategicfreedailies.pdf, 03-12-2008. 63 De informatie is afkomstig van een video, gemaakt tijdens de 60th World Newspaper Congress en de 14th World Editors Forum op 4 juni 2007, Kaapstad, Zuid-Afrika: http://www.capetown2007.co.za/home.php, 3-122008. 64 Erik Grimm en Jacqueline van den Heuvel, eds., De Krant is Koning, Klomp Grafische Communicatie, oktober 2007, p. 29. 65 Ibidem, p. 45. 66 Addis, Richard. „Newspaper free-for-all.‟ The Guardian, 11-09-2006. http://www.guardian.co.uk/media/2006/sep/11/mondaymediasection.pressandpublishing, 3-12-2008. 67 Idem.

20

Betaalde kranten zijn terughoudend met het doorverwijzen van hun lezers naar het internet, omdat ze deels afhankelijk zijn van de verkoop van de papieren krant. Voor een gratis krant maakt dat niets meer uit; beide platforms zijn gratis en leveren advertentieinkomsten op. “Whatever your readers prefer they can have: paper or screen or any combination of both. And as soon as you can give up paper all together you will be very, very profitable,” aldus Addis. 68 Volgens media journalist Roy Greenslade van The Guardian hebben de gratis kranten op de lange termijn wel degelijk financiële gevolgen voor de betaalde titels. “Ultimately they will breed in people the idea that news shouldn‟t cost anything, even that news is cheap. But in fact, news, done well and properly, requires investment and money.”69 Ironisch genoeg denkt Greenslade dat gratis kranten de redding kunnen zijn voor betaalde titels: “If your paidfor titles are going down, and sales are plunging, then you have got to come up with another delivery method, and freesheets are it.” 70 1.1.8 Casus: Denemarken Piet Bakker gelooft dat Denemarken een model voor de rest van Europa kan zijn, wat betreft de ontwikkeling van gratis kranten.71 Vooral Nederland zou kunnen leren van de Deense ervaringen omdat de dagbladenindustrie van het Scandinavische land op de Nederlandse lijkt. Denemarken heeft sinds de introductie van gratis titels veel verschuivingen doorgemaakt op de krantenmarkt. MetroXpress en Urban waren in 2001 de eerste gratis dagbladen in Denemarken. Toen de IJslandse uitgever Dagsbrunn in 2006 aankondigde met de huis-aanhuis verspreide Nyhedsavisen te komen, brachten twee Deense uitgevers prompt eigen gratis titels op de markt: 24timer en Dato. Er ontstond een heuse krantenoorlog: concurrerende uitgevers brachten talrijke titels uit die in veel gevallen al snel weer verdwenen. Tijdens de piek in 2006 waren er elf gratis kranten en 26 verschillende edities. Er werden 1,2 miljoen kranten thuisbezorgd en nog eens 800.000 uitgedeeld aan forenzen. Het is onmogelijk om geld te verdienen met zoveel concurrentie, dus er moesten titels sneuvelen. Inmiddels is het aantal teruggelopen naar drie (met elf edities) en huis-aan-huis bezorging bleek niet rendabel. De Deense gratis kranten hadden in 2007 een marktaandeel van 34 procent, terwijl dat een jaar eerder nog bijna omgekeerd was: toen was het aandeel van betaalde titels slechts 38 procent.72 De gratis oplage is nu een miljoen lager dan tijdens het hoogtepunt van de strijd in 2006.73 Sinds dat moment liepen de lezersaantallen van betaalde dagbladen enorm terug en ook de gevestigde gratis titels MetroXpress en Urban hadden te lijden onder het grote aanbod.74 David Trads, hoofdredacteur van Nyhedsavisen, schetste in 2007 een somber toekomstbeeld: als de oplage van betaalde kranten jaarlijks met tien procent blijft dalen, rolt het laatste exemplaar in 2037 van de pers. 75 68

Addis, Richard. „Newspaper free-for-all.‟ The Guardian, 11-09-2006. http://www.guardian.co.uk/media/2006/sep/11/mondaymediasection.pressandpublishing, 3-12-2008. 69 Brendan O‟Neill, „In future, will all newspapers be free?‟, BBC News, 04-09-2006. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/5312164.stm, 27-10-2008. 70 „London freesheet battle commences‟, BBC News, 30-08-2006. http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/5297416.stm, 27-10-2008. 71 Uitspraak tijdens de 10th World Editor & Marketeer Conference and Expo op 19 oktober 2007 in Hotel Okura, Amsterdam. 72 http://www.newspaperinnovation.com/index.php/2008/11/03/european-free-paid-market-shares/, 4-11-2008. 73 http://www.newspaperinnovation.com/index.php/2008/09/03/the-nyhedsavisen-saga/, 31-10-2008. 74 Piet Bakker. „Free Newspaper Readership.‟ Worldwide Readership Research Symposium, 2007, p.71. 75 De informatie is afkomstig van een video, gemaakt tijdens de 60th World Newspaper Congress en de 14th World Editors Forum op 4 juni 2007, Kaapstad, Zuid-Afrika: http://www.capetown2007.co.za/home.php.

21

Bakker vindt de krantenoorlog in Denemarken een goed voorbeeld voor andere markten: er is maar plaats voor drie of vier verschillende kranten met een eigen karakter. Daarnaast vertonen de Deense en Nederlandse gratis kranten opvallende overeenkomsten. Zo worden De Pers en Nyhedsavisen beschouwd als kwaliteitskranten, hebben beide landen een versie van Metro en verschenen er titels onder de vlag van grote, betaalde kranten (Spits en Urban) en uitgeefconcerns (Dag en 24timer). Het eerste half jaar van 2008 was gratis titel Nyhedsavisen de grootste krant van Denemarken met ruim 500.000 lezers. Tweede en derde waren de eveneens gratis dagbladen MetroXpress en 24timer met beide 494.000 lezers. Urban is de zesde titel van het land met 430.000 lezers. Zie tabel 1. Behalve Nyhedsavisen verloren alle gratis titels lezers én oplage sinds 2006. Toch is het Nyhedsavisen die in september 2008 ophield te bestaan.76 Aanhoudende verliezen, een overname en ontslagen zouden aan deze beslissing vooraf zijn gegaan.77

Oplage en aantal lezers 1e helft 2008 Nyhedsavisen

MetroXpress

Urban

24timer

Oplage

457.000

228.000

208.000

200.000

Lezers

> 500.000

494.000

430.000

494.000

Tabel 1

Poul Melbye, director Strategy and Research van de betaalde, Deense krant Politiken, sprak tijdens een congres van de World Association of Newspapers over de effecten van de gratis kranten op de markt.78 Toen in april 2006 bekend werd dat er drie gratis kranten bij zouden komen, stond de totale oplage van kranten in Denemarken op 1,5 miljoen, waarvan één miljoen betaald. Door de drie gratis nieuwkomers zouden er nog eens één miljoen kranten per dag bij komen. Bovendien zouden die drie huis-aan-huis bezorgd worden, en ook nog eens in gebieden waar Politiken, tot dan toe, een sterke positie had. Mogelijk door de komst van de drie gratis kranten, verloor Politiken in 2007 vijf procent van de lezers. De totale oplage van betaalde kwaliteitskranten is in vijf jaar tijd met twintig procent gedaald. De enorme groei van de gratis kranten, met de piek in 2006, trekt het totale beeld van oplages een stuk positiever. Melbye benadrukt bovendien dat bij de sterke reactie op de gratis titels ook de hoge prijs van Deense, betaalde kranten een rol speelt; een jaarabonnement kost algauw 500 euro. 79 Uit een scriptie over de lezers van Deense gratis kranten blijkt dat een aantal factoren bepaalt hoe een lezer de krant waardeert. “It is determined that content, brand, subjective norm, layout and distribution are the independent latent variables that best explain the

76

http://www.newspaperinnovation.com/index.php/2008/10/16/metroxpress-24timer-best-read-indenmark/#more-1684, 31-10-2008. 77 http://www.newspaperinnovation.com/index.php/2008/09/03/the-nyhedsavisen-saga/, 31-10-2008. 78 De gegevens zijn geïnterpreteerd op basis van de presentatie van Poul Melbye gehouden tijdens de 10th World Editor & Marketeer Conference and Expo op 19 oktober in Hotel Okura, Amsterdam. 79 Piet Bakker is van mening dat de invloed van Deense, gratis kranten beperkt is, zie hoofdstuk 1.1.7, p. 19.

22

intention to read.” 80 Ook is onderzocht hoe die houding verschilt tussen mensen die de krant onderweg lezen en mensen die het dagblad thuisbezorgd krijgen, zoals in Denemarken voor sommige titels het geval is. Uit het onderzoek blijkt dat mensen die thuis de krant lezen geïnteresseerd zijn in een algemeen overzicht van het nieuws; onderweg zijn lezers voornamelijk op zoek naar entertainment. De mensen die niet thuis de krant lezen geven de krant een lager oordeel dan thuislezers. 81 Dit kan erop wijzen dat het moeilijker is om de aandacht te trekken en te houden van de lezer die onderweg is. Een ander onderzoeksresultaat is dat gratis krant MetroXpress nog niet volledig inspeelt op de behoeftes van de lezer. “Specifically, content should be improved in the areas of entertaining elements, such as cartoons and special sections, such as fashion.” 82 Ook voor 24Timer zijn wat aandachtspunten. “Regarding improvements to the brand, the paper should seek to develop a more unique profile compared to the other free papers.” 83 Om de lezer die de krant onderweg leest meer aan te spreken zou de krant meer aandacht kunnen besteden aan banen en onderwijs. De onderzoekers voorspelden de ondergang van 24Timer of Nyhedsavisen en de laatste hield inderdaad op te bestaan in september 2008. Ook voor de overige titels schetsen zij een toekomstbeeld: “In the long term the free newspapers that have survived the intense competition in the short term will together likely capture a larger share of readers from the paid newspapers and more narrow titles, e.g. business newspapers, will possibly appear on the market either as expansion of existing publishers‟ portfolios or from new entrants on the market.” 84

80

Marie Bakholdt Andersen en Christoffer Husted Rasmussen, „Det Danske Market for Gratisaviser‟, Copenhagen Business School, 4 juni 2007, p. 2. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/detdanske-marked-for-gratisaviser.pdf, 31-10- 2008. 81 Marie Bakholdt Andersen en Christoffer Husted Rasmussen, „Det Danske Market for Gratisaviser‟, Copenhagen Business School, 4 juni 2007, p. 2. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/detdanske-marked-for-gratisaviser.pdf, 31-10- 2008. 82 Idem. 83 Idem. 84 Ibidem, 3.

23

1.2 Nederland en gratis kranten Sinds 1999 behoren gratis kranten ook in Nederland tot het krantenlandschap. Metro en Spits vieren in 2009 hun tienjarig jubileum, waarmee gezegd mag worden dat deze twee kranten een blijvende positie op de krantenmarkt hebben veroverd. Dagblad De Pers vaart vooralsnog een ambitieuze koers, maar Dag, de jongste van de vier, moest in oktober 2008 de stekker uit de papieren krant trekken. Metro en Spits kwamen in juni 1999 gelijktijdig uit. Spits, wat geschreven wordt als Sp!ts, had in 2008 een gemiddelde, dagelijkse oplage van 423.994 en een bereik van 1.685.000 mensen. 85 De uitgever van de krant, BasisMedia BV, is onderdeel van Telegraaf Media Nederland. De krant wordt verspreid op stations, scholen, universiteiten, in ziekenhuizen, bij rijwielstallingen, bij Brunawinkels, AKO-winkels en in het openbaar vervoer. Metro, onderdeel van Metro International, had in 2008 een gemiddelde dagelijkse oplage van 531.020 en werd gelezen door 1.831.000 mensen. 86 Dit maakt Metro het tweede nationaal verschijnende dagblad en de grootste gratis krant in Nederland. In oktober 2004 kwam er een aparte editie voor Rotterdam en in april 2005 één voor Amsterdam. Deze edities hebben een eigen voorpagina en minimaal vier extra pagina‟s met regionaal nieuws. Eind 2003 werd er een zaterdageditie van Metro uitgebracht, maar die werd halverwege 2005 gestaakt. De krant wordt verspreid op stations, in het openbaar vervoer, bij Super de Boer supermarkten, bij Jan Linders supermarkten, bij McDonalds restaurants, op postkantoren, in ziekenhuizen, op Martinair-vluchten, bij Q-Park parkeergarages, op universiteiten en scholen. Op 23 januari 2007 verscheen de derde gratis krant: Dagblad De Pers. De krant had in 2008 een gemiddelde, dagelijkse oplage van 390.849 en een bereik van 921.000 lezers. 87 Oprichter van De Pers is uitgever Cornelis van den Berg en de krant wordt gefinancierd door investeerder Marcel Boekhoorn. Uitgever van de krant is Mountain Media BV. In 2008 ging De Pers mee met een Europese ontwikkeling van gratis kranten die zich meer en meer op een specifiek publiek gaan richten. De Pers experimenteerde met proefversies van De Financiële Pers wat uiteindelijk resulteerde in het katern „In Business,‟ wat een economische focus heeft. Met deze stap denkt De Pers aan de toekomst. “De gratis kranten zullen zich zowel op de lezers- als adverteerdersmarkt in toenemende mate van elkaar gaan onderscheiden: elk hun eigen doelgroep of niche opzoeken.” 88 Op deze manier kunnen gratis kranten zich niet alleen van betaalde titels onderscheiden, maar een afgebakende doelgroep is ook extra aantrekkelijk voor adverteerders. Dag, geschreven als DAG, is de laatste gratis krant die op de Nederlandse markt wordt uitgebracht.89 De krant verschijnt voor het eerst op 8 mei 2007. Zo‟n anderhalf jaar later, in oktober 2008, komt er een einde aan de papieren uitgave van Dag. Als reden noemt de redactie de “verdringingsmarkt” in het openbaar vervoer en op stations. “Dag is er niet in geslaagd om in de felle concurrentiestrijd met de andere gratis kranten, voldoende adverteerders aan zich te binden.” 90 Deze “moeilijke omstandigheden” en “onzekere

85

In deze scriptie wordt de reguliere spelling Spits gehanteerd.; Oplagecijfers: gemiddelde van 1 e, 2e en 3e kwartaal 2008, Het Oplage Instituut (06-01-2009). Bereikcijfers: juli 2007 – juni 2008, Nationaal Onderzoek Multimedia (30-09-2008). 86 Idem. 87 Idem. 88 „Brochure „Dagblad De Pers en NOM 2008-1‟, p. 2. http://www.depers.nl/UserFiles/File/NOM%20brochure%20oktober%202008.pdf, 31-10-2008. 89 In deze scriptie wordt de reguliere spelling Dag gehanteerd. 90 „DAG stopt met papieren krant‟, DAG.nl, 29-29-2008. http://www.dag.nl/10102759/Over-DAG/Persberichten/Artikelpagina-Persberichten/DAG-stopt-met-papierenkrant.htm, 11-10-2008.

24

economische vooruitzichten” namen het vertrouwen weg dat de krant in de nabije toekomst winstgevend zou worden. De focus gaat nu volledig naar de digitale kanalen van Dag. Op het laatst had de krant een gemiddelde, dagelijkse oplage van 377.739 en een bereik van 707.000.91 De krant streefde ernaar eind 2008 een bereik van 1,5 miljoen mensen te hebben.92 Dag werd uitgegeven door Dag Media BV en was onderdeel van KPN en PCM Uitgevers. De krant werkte samen met de Volkskrant en maakte gebruik van redactionele bijdragen van deze betaalde titel, die ook tot PCM Uitgevers behoort. De krant werd dagelijks verspreid op stations, bij onderwijsinstellingen, bij horecagelegenheden, bij Albert Heijn supermarkten en via (semi-betaalde) abonnementen. Sinds de lancering van gratis kranten zijn er in Nederland veel plannen en geruchten rond nieuwe titels geweest. Zo was er in 2000 het plan voor Business Today, een zakelijke krant. Ook een jaar na de introductie van Metro en Spits werd de avondkrant News.nl uitgebracht. News.nl was net als Spits onderdeel van de Telegraaf Media Groep. De krant richtte zich op werknemers die naar huis reisden. In april 2001 werd de productie gestaakt vanwege verliezen. In oktober 2007 heeft Spits een nieuwssite gelanceerd onder de naam News.nl. 1.2.1 Oplagecijfers Hoewel betaalde kranten en gratis kranten duidelijk van een ander kaliber zijn, blijven het twee producten met dezelfde afkomst, verbonden door journalistiek. De prestaties van gratis kranten kunnen niet los worden gezien van die van betaalde kranten en misschien geldt deze verbinding nog wel meer andersom. De betaalde kranten verkeren al jarenlang in zwaar weer en de gratis titels hebben een revolutie in gang gezet die het medialandschap voorgoed hebben veranderd. Voor de traditionele, betaalde titels is het meer dan ook zaak om na te denken over hun positie op de markt en welke koers te varen. Er zijn veel verschillende manieren om te meten hoe een Nederlandse betaalde krant in de markt staat. Het hangt er vanaf of het uitgangspunt het aantal gedrukte kranten (verspreide oplage) of het aantal betaalde kranten (betaalde oplage) is. Het verschil tussen deze oplagecijfers zit bijvoorbeeld in het gratis weggeven van kranten of de niet verkochte exemplaren. Daarnaast zijn bereikcijfers voor adverteerders belangrijker dan oplagecijfers, omdat die aangeven hoeveel mensen daadwerkelijk een exemplaar van de krant onder ogen krijgen. Piet Bakker laat in een artikel voor De Nieuwe Reporter zien dat de landelijke dagbladen tussen 2002 en 2006 een daling kenden in het bereik van 70,8 procent naar 62,7 procent van de Nederlandse bevolking. Met de gratis titels erbij is de schade minder groot: van 75,8 procent naar 70,5 procent. De individuele titels laten een opmerkelijke ontwikkeling in het bereik zien. Tussen 2003 en 2006 beleven ze een dip om vervolgens binnen die periode weer op te krabbelen. Dit is opvallend omdat het niet overeenkomt met de constant dalende oplagecijfers. Regionale titels laten wel een terugname in het bereik zien en gratis titels een permanente groei. 93 Krantenuitgevers camoufleren de teruglopende oplagecijfers graag door van het aantal verspreide kranten uit te gaan. In een ander artikel laat Piet Bakker zien hoe het beeld beïnvloed kan worden door het gebruik van bepaalde oplagecijfers. Het aantal verspreide 91

Oplagecijfers: gemiddelde van 1e, 2e en 3e kwartaal 2008, Het Oplage Instituut (06-01-2009). Bereikcijfers: juli 2007 – juni 2008, Nationaal Onderzoek Multimedia (30-09-2008). 92 DAG Tarieven (factsheet) april-december 2008, p. 1. http://www.dagbestanden.nl/sales/DAG%20online&mobiel%20los.pdf, 23-10-2008. 93 Piet Bakker, „De Oplage-obsessie‟, De Nieuwe Reporter, 31-01-2007. http://www.denieuwereporter.nl/?p=760#more-760, 12-10-2008.

25

kranten is inclusief de gratis weggeven exemplaren voor bijvoorbeeld personeel en acties. Het betaalde aantal omvat enkel de verkochte kranten van abonnementen en losse verkoop. Was in 2000 het aandeel van de gratis aangeboden kranten nog 4 procent van de verspreide oplage, in 2006 groeide het naar 10 procent. Bakker beweert dat de verspreide oplage een positievere ontwikkeling van de dagbladen laten zien dan de werkelijkheid. Volgens Bakker is het op deze manier eenvoudig om van negatieve cijfers iets positiefs te maken. “Maar wanneer we willen weten hoeveel Nederlanders bereid zijn voor een krant te betalen en hoe dit gedrag zich in de tijd ontwikkelt, is het zinvoller om naar de betaalde oplage te kijken,” schrijft hij. Uitgevers reageren op het artikel door er onder meer op te wijzen dat bereikcijfers en verspreidcijfers een beter beeld geven van consumentengedrag en dat er tegenwoordig ook bereik online is. 94 Los van dalende cijfers en een algehele negatieve trend is het bereik van Nederlandse kranten redelijk stabiel. Zo‟n 87 procent van de oplage gaat naar abonnees. 95 Dat is wereldwijd gezien een hoog percentage. Hoewel het aantal abonnementen misschien terugloopt, is de schommeling beperkt omdat het overgrote deel van de lezers voor langere tijd een overeenkomst aangaat met de krant. En zo kan van gratis kranten, ondanks de groei in oplagecijfers, ook gezegd worden dat ze zo succesvol nog niet zijn. De meeste gratis titels draaien grote verliezen en dat zal de eerste jaren niet veranderen. Piet Bakker schat dat in 2008 waarschijnlijk 70 procent van de 240 gratis titels wereldwijd verlies maakt. Dat komt voornamelijk door de hevige concurrentie: “Although one or two free dailies in a market can make money, four or more titles will spoil the market in such a way that everybody is suffering, including paid papers. 96 Oplagecijfers 2008 Op 30 september 2008 maakte Het Oplage Instituut (HOI) de Nederlandse oplagecijfers van het tweede kwartaal van 2008 bekend.97 Uit die cijfers kunnen een aantal conclusies worden getrokken over de situatie van kranten. 98 Deze cijfers zijn vergeleken met de aantallen uit kwartaal 2 van voorgaande jaren. 99 HOI maakt onderscheid tussen totaal betaalde oplage en totaal verspreide oplage. Zoals al uit het artikel van Piet Bakker bleek, leveren die twee metingen verschillende cijfers op, aangezien bij de verspreide oplage ook exemplaren meegeteld zijn waar niet voor is betaald. In het tweede kwartaal van 2008 bepaalden deze niet-betaalde kranten 13 procent van de verspreide oplage. 100

94

Piet Bakker, „Oplagecijfers – goed nieuws of gegoochel?‟, De Nieuwe Reporter, 18-01-2007. http://www.denieuwereporter.nl/?p=747#more-747, 13-10-2008. 95 Erik Grimm en Jacqueline van den Heuvel, eds., De Krant is Koning. Klomp Grafische Communicatie, oktober 2007, p.15. 96 Piet Bakker, „Viability of the free newspaper business model.‟ InCirculation, juli/augustus 2008. 97 De berekeningen zijn gemaakt op basis van cijfers van Het Oplage Instituut (HOI) over het tweede kwartaal van de jaren 2000 tot en met 2008: http://www.hoi-online.nl/Default.aspx?id=182030&pos=1, 13-10-2008. 98 Webabonnementen zijn niet in de berekeningen en conclusies meegenomen. Hoewel HOI de voorwaarde stelt dat een e-paper een exacte replica van de papieren versie is, mogen de cijfers niet bij elkaar opgeteld naar buiten worden gebracht als één oplagecijfer. Handleiding en definities 2008-1, p. 5. http://www.hoi-online.nl/uploads/handleidingen/2008/Handleiding%20Definities%202008-1.pdf, 13-10-2008. 99 Alle jaren sinds 2000, het eerste jaar na de introductie van Metro en Spits. Tot 1999 verzamelde Cebuco de oplagecijfers. Vanwege verschil in methodes zijn gegevens van vóór 2000 niet vergelijkbaar met die van erna. 100 In de berekening zijn meegenomen: De Telegraaf (exclusief zondageditie), de Volkskrant, Het Financieele Dagblad, Trouw, NRC Handelsblad, Nederlands Dagblad, Reformatorisch Dagblad, Nederlandse Staatscourant, Het Parool, nrc.next en Algemeen Dagblad.

26

Duizenden

Betaalde titels De eerste twee jaren na de introductie van Metro en Spits in 1999 viel de oplagedaling bij betaalde kranten nog mee: de totaal betaalde oplage daalde tussen 2000 en 2001 met 1,7 procent en de totaal verspreide oplage met 1,6 procent. 101 Door de jaren heen blijkt de daling forser: de betaalde oplage van 2008 laat een daling van 20,4 procent zien ten opzichte van 2000 en de verspreide oplage is met 15,2 procent omlaag gegaan. Het laatste jaar, tussen 2007 en 2008, was echter een relatief stabiele periode: de betaalde oplage daalde met 1,5 procent en de verspreide oplage met 1,1 procent, een totaal van respectievelijk 20.650 en 17.771 exemplaren. Figuur 3 laat zien dat de gemiddelde, betaalde oplage van landelijke dagbladen na een dieptepunt in 2005 voorzichtig begint te stabiliseren. Vooral tussen 2007 en 2008 is de afname in vergelijking met voorgaande jaren gering. Bij de verspreide oplage begint die trend ook in 2005, maar daar gaat het proces een stuk sneller, met zelfs een lichte stijging in 2006. Het verschil tussen betaalde oplage en verspreide oplage is hierdoor na 2005 fors. Deze cijfers illustreren de stelling van Piet Bakker: als de dagbladen naar buiten komen met de cijfers van de verspreide oplage dan kan dit een rooskleuriger beeld geven dan de daadwerkelijke, betaalde oplage.

205 195 185 175 165 155 145 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Betaalde oplage

Verspreide oplage

Figuur 3 Gemiddelde oplage landelijke, betaalde kranten (zonder nrc.next en Algemeen Dagblad)

Tot dit punt zijn de nieuwe titel nrc.next en de vernieuwde titel Algemeen Dagblad niet in deze tijdslijn meegenomen. Worden deze twee titels meegerekend bij het jaar 2007-2008, met een daling voor AD (-4 procent, betaald en verspreid) en een lichte groei voor nrc.next (+1 procent betaald, -0,3 procent verspreid), dan vallen de cijfers negatiever uit. In dat geval kende de betaalde dagbladmarkt tussen 2007 en 2008 een oplagedaling van 1,9 procent voor de betaalde en 1,8 procent voor de verspreide oplage, een totaal van respectievelijk 35.747 en 37.782 exemplaren. De cijfers van de individuele titels geven een gevarieerd beeld. Het afgelopen jaar bleven de meeste kranten vrijwel gelijk aan het jaar ervoor, of hadden slechts een lichte daling of stijging. Bij één titel groeide de oplage overtuigend: Het Financieele Dagblad, 5 procent 101

De berekening omvat op dit punt negen landelijke, betaalde dagbladen: De Telegraaf, de Volkskrant, Het Financieele Dagblad, Trouw, NRC Handelsblad, Nederlands Dagblad, Reformatorisch Dagblad, Nederlandse Staatscourant en Het Parool. Van nrc.next en Algemeen Dagblad zijn vanaf 2006 cijfers beschikbaar.

27

betaald en 10 procent verspreid. De grootste negatieve uitschieters zijn het Algemeen Dagblad en NRC Handelsblad met alle twee in beide categorieën -4 procent en de Volkskrant met -4 procent voor de betaalde en -5 procent voor de verspreide oplage. De Nederlandse Staatscourant kent de grootste daling: 9 procent bij beide oplagecijfers. 102 Het verschil met 2000 is gigantisch: sindsdien is de betaalde oplage gekelderd met 54 procent en de verspreide oplage met 58 procent. Hoewel de oplage van sommige titels blijft dalen ten opzichte van de jaren ervoor, lopen de aantallen minder hard terug. Zo kende het Algemeen Dagblad in 2007 een verlies van 9 procent betaalde en 11 procent verspreide oplage. Dan is de -4 procent voor 2008 geen slechte ontwikkeling. Bovendien zijn de cijfers voor het eerst sinds jaren weer eens heel voorzichtig omhoog gegaan bij andere titels. Bij Het Financieele Dagblad gaan zowel betaalde als verspreide oplagecijfers al sinds 2005 gestaag omhoog. De groeistuip van de jonge nrc.next lijkt voorbij. Ging de betaalde oplage in 2007 nog met 36 procent omhoog, in 2008 was dat slechts 1 procent. Een opvallende ontwikkeling is dat een aantal kranten profiteert van het webabonnement. HOI accepteert deze online editie van een dagblad zolang het gaat om een exacte replica van de papieren editie. In het oplageoverzicht worden de gegevens van e-papers echter apart weergegeven. In de Handleiding Definities 2008-1 staat: “Het is uitgevers NIET toegestaan naar buiten te treden met een optelling van oplagecijfers E-paper en oplagecijfers print zonder de afzonderlijke oplagen te vermelden. Het publiceren van alleen printaantallen of E-paper aantallen is wel toegestaan.” 103 Dit onderscheid betekent dat op dit moment de e-paper niet als volwaardige krant wordt gezien in het oplageoverzicht. Deze scheiding heeft echter wel gevolgen voor de weergave van de getallen in een tijdslijn, zoals die van figuur 3. De oplagecijfers van de Volkskrant horen, exclusief e-paperoplage, met -4 procent (betaald) en -5 procent (verspreid) tot de grootste dalers van 2008, terwijl de krant inclusief e-papercijfers nauwelijks negatief uitkomt. Sinds de Volkskrant in 2005 deze optie aanbood, is het aantal webabonnees 2,5 keer zo groot geworden. Met een betaalde weboplage van 35.652 in 2008 heeft de e-paper een aandeel van 13 procent in de complete, betaalde oplage. 104 Bij de verspreide oplage maken de 40.727 webkranten bijna 16 procent van de complete oplage uit. 105 Figuur 4 illustreert de invloed van het wel of juist niet meetellen van de e-paper in de complete oplages van de Volkskrant. Die keuze maakt het verschil tussen de conclusie dat de Volkskrant stabiel is en de conclusie dat de Volkskrant bergafwaarts blijft gaan.

102

Hoewel de Nationale Staatscourant een afwijkende en zeer kleine krant is, telt deze voor de volledigheid wel mee als landelijk dagblad. Medio 2009 zal de Staatscourant enkel nog digitaal beschikbaar zijn. Ten tijde van het onderzoek verscheen de krant nog wel op papier wat deelname aan de berekeningen valideert. 103 Handleiding en definities 2008-1, p. 5. http://www.hoi-online.nl/uploads/handleidingen/2008/Handleiding%20Definities%202008-1.pdf, 13-10-2008. 104 In deze alinea betekent complete betaalde oplage papieren betaalde oplage + e-paper betaalde oplage. 105 In deze alinea betekent complete verspreide oplage papieren verspreide oplage + e-paper verspreide oplage.

28

Duizenden

310 300 290 280 270 260 250 240 230 220 2005

2006

2007

2008

betaalde oplage: de Volkskrant betaalde oplage: de Volkskrant + e-paper verspreide oplage: de Volkskrant verspreide oplage: de Volkskrant + e-paper

Figuur 4 Oplagecijfers van de Volkskrant inclusief en exclusief e-paper

De webversie van het Nederlands Dagblad verzesvoudigde sinds de start in 2007 en bepaalt in 2008 de complete oplages voor 5 procent. Bij het weglaten van de e-papers in de oplagecijfers komt de groei sinds 2007 4 procent lager uit. De digitale krant van het Reformatorisch Dagblad werd sinds het debuut in 2007 ruim anderhalf keer zo groot en heeft nu een aandeel van 4 procent in de complete, betaalde en 3 procent in de complete, verspreide oplage. De groei sinds 2007 is een procent positief inclusief e-papers en een procent negatief exclusief e-papers. Bij NRC Handelsblad verdubbelde de weboplage sinds de start in 2005 en die heeft nu met 6.734 betaalde en verspreide e-papers een aandeel van 3 procent in de complete oplages. Voor de groei in het afgelopen jaar levert het wel of niet meetrellen van de e-paper slechts enkele tienden verschil op. Figuur 5 laat de ontwikkeling tussen 2000 en 2008 zien als e-papers, verschijnend vanaf 2005, wel of juist niet gelijk gesteld worden aan papieren kranten. Zowel de betaalde als de verspreide oplage laten, inclusief e-papers, een stabielere lijn zien vanaf 2005. Voor individuele titels maar ook voor het totaaloverzicht van betaalde kranten kunnen de weboplages net het verschil maken tussen cijfers in de plus of in de min. Wellicht dat kranten in de komende jaren nog meer profijt hebben van de weblezers en ligt er voor titels die nog geen e-paper aanbieden een kans op verbetering.

29

Duizenden

205 195 185 175 165 155 145 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

Betaald excl. E-paper

Verspreid excl. E-paper

Betaald, incl. E-paper

Verspreid incl. E-paper

Figuur 5 Gemiddelde oplage landelijke, betaalde kranten (zonder nrc.next en Algemeen Dagblad), inclusief en exclusief e-papers.

Gratis titels De gratis dagbladen Metro en Spits zijn vanaf 2002 opgenomen in de HOI publicaties; Dag en De Pers vanaf 2007. Tussen 2002 en 2008 groeiden Metro en Spits samen met ruim 36 procent. Metro ging daarbij met een toename van 73 procent beduidend harder dan Spits, met 9 procent. Ook tussen 2007 en 2008 scoort Metro hoger met +5 procent tegenover de +1 procent van Spits. De oplage van Dag ging vorig jaar met 22 procent omhoog en die van De Pers daalde met 11 procent. Zowel de redactie als investeerder Marcel Boekhoorn hebben aangegeven het eerste jaar te hard van stapel te zijn gelopen. De plannen om de oplage binnen het jaar naar de 800.000 te laten groeien, bleken niet houdbaar. Vandaar de duikeling in het tweede levensjaar van De Pers. De gezamenlijke groei van de vier gratis titels was afgelopen jaar 2,6 procent. Figuur 6 laat de ontwikkelingen van de gratis kranten tussen 2002 en 2008 zien. Metro lijkt te hebben geprofiteerd van de internationaal al geteste formule. Zonder enige problemen gaat de lijn zes jaar na aanvang nog altijd gestaag omhoog en de titel steekt met kop en schouders boven de andere drie titels uit.

30

Duizenden

700 650 600 550

Dag De Pers Metro Spits

500 450 400 350 300 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Figuur 6 Oplagecijfers gratis kranten

Betaalde titels + gratis titels De cijfers van de gratis en de betaalde titels samen geven een indicatie van het effect dat de twee soorten kranten op dezelfde markt hebben. Zonder gratis titels staat de betaalde, landelijke oplage tussen 2007 en 2008 1,9 procent in de min. Met de cijfers van de vier gratis kranten erbij staat de Nederlandse krantenmarkt er positiever voor met een stijging van 0,3 procent.106 Maar om een evenwichtig beeld te kunnen geven van de verhoudingen moeten de kranten vergeleken worden op basis van verspreide oplage, aangezien de gratis titels geen betaalde oplage hebben. In dat geval was de totale groei tussen 2007 en 2008 alsnog 0,2 procent, tegenover de -1,8 procent zonder gratis kranten. Voor het tijdsbeeld over een langere periode tellen de cijfers vanaf 2002, het startpunt van Metro en Spits. Algemeen Dagblad, nrc.next, Dag en De Pers kunnen dan niet mee in de berekening. De totale verspreide oplage van de betaalde en gratis dagbladenmarkt groeide tussen 2002 en 2008 met 1,9 procent. Dit is 14,5 procent hoger dan de cijfers van de verspreide oplage van betaalde kranten alleen. In figuur 7 is te zien hoe de verhoudingen liggen tussen betaalde en gratis kranten.

106

De berekening omvat de negen betaalde titels + Algemeen Dagblad en nrc.next en de vier gratis titels.

31

Duizenden

2460 2160 1860 1560 1260 960 660 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

Betaalde kranten + gratis kranten Betaalde kranten Gratis kranten Figuur 7 Verspreide oplage

Duizenden

De totale oplage van de gratis kranten was in het tweede kwartaal van 2007 1,79 miljoen. Dat ligt 15 procent onder de 2,11 miljoen verspreide exemplaren van de elf landelijke, betaalde titels. In 2008 was de achterstand van 11,7 procent al kleiner: 2,07 miljoen betaalde kranten tegenover 1,83 miljoen gratis kranten. Dat betekent dat de gratis dagbladen voor 46,9 procent de totale, verspreide oplage van de landelijke dagbladmarkt bepalen. In 2008 zijn de gratis kranten zelfs bijna gelijk aan de betaalde oplage van betaalde kranten: het scheelt slechts 174 exemplaren. Figuur 8 geeft een overzicht van de ontwikkelingen tussen 2006 en 2008, de enige periode dat alle titels vertegenwoordigd zijn.

3660 3060 2460 1860 1260 660 2006

2007

2008

Betaalde kranten: verspreide oplage Betaalde kranten: betaalde oplage Gratis Betaalde kranten + gratis kranten: verspreide oplage Figuur 8 Onderlinge verhoudingen van betaalde kranten en gratis kranten

32

1.2.2 Bereikcijfers Ook op 30 september 2008 maakte Nationaal Onderzoek Multimedia (NOM) de bereikcijfers van de periode juli 2007 tot en met juni 2008 bekend. 107 Door middel van een steekproef onder 24.900 respondenten van 13 jaar en ouder wordt het gemiddelde bereik per editie van onder andere kranten berekend. Het NOM vraagt proefpersonen per krantentitel of en hoe vaak zij die de afgelopen week hebben gelezen. De elf landelijke, betaalde kranten bereiken samen, net als het jaar ervoor, gemiddeld 48 procent van de Nederlanders boven de 13 jaar; 6,6 miljoen. 108 De vier gratis kranten bereiken met 5,1 miljoen lezers nog eens 38 procent van de bevolking, 4,6 procent meer dan het jaar ervoor. Betaald en gratis kranten komen samen op een bereik van 86 procent. De top 4 van het bereik ziet er hetzelfde uit als die van het jaar 2006-2007. De meest gelezen krant is De Telegraaf met gemiddeld 2,2 miljoen lezers per editie. Daarmee bereikt de krant 16,3 procent van de Nederlanders. Ieder exemplaar van de verspreide oplage van De Telegraaf wordt door gemiddeld 3,2 mensen gelezen. 109 Gratis titels Metro en Spits staan met 1,8 en 1,7 miljoen lezers op de tweede en derde plek. Daarna komt het Algemeen Dagblad met 1,5 miljoen lezers per dag. Dag neemt als nieuwkomer een zevende positie in. 110 Veruit de grootste groeier is De Pers: het bereik nam in één jaar toe met ruim 30 procent. De krant groeit daarmee voorbij de Volkskrant. Een opvallend gegeven is dat de oplage van De Pers juist met 12 procent terugliep in dezelfde periode. Blijkbaar heeft De Pers met minder exemplaren de weg naar meer lezers gevonden. Tabel 2 laat zien dat er meer titels zijn met zo‟n opvallend verschil tussen de groei of daling in oplage en bereik. Verschil tussen 2006-2007 en 2007-2008 Verspreide oplage

Bereik

De Pers

-12%

+30,6%

Metro

+5%

-6,2%

Spits

+1%

-9%

Nederlands Dagblad

+1%

-8,6%

Reformatorisch Dagblad

-1%

+9,3%

de Volkskrant

-5%

+0,7

NRC Handelsblad

-4%

+7,8%

Tabel 2 Verschil in groei van verspreide oplage en bereik 107

NOM Print Monitor 2007-II/2008-1. http://www.nommedia.nl/docs/Persbericht%20NPM%202007-II%202008-I_bijlage.pdf, 26-10-2008. 108 Ook hier gaat het om de kranten De Telegraaf (exclusief zondageditie), de Volkskrant, Het Financieele Dagblad, Trouw, NRC Handelsblad, Nederlands Dagblad, Reformatorisch Dagblad, Nederlandse Staatscourant, Het Parool, nrc.next en Algemeen Dagblad. 109 Het aantal lezers per editie is in deze context afgeleid van de verspreide oplage in het tweede kwartaal van 2008 en de bereikcijfers van 2007-2008. 110 Voor overzichten van de bereikcijfers en onderlinge verhoudingen, zie de bijlagen 4 (p. 98), 5 (p.99) en 6 (p.100).

33

Metro en Spits leveren qua bereik aardig in ondanks positieve oplagecijfers. Het is waarschijnlijk dat dit verlies in ieder geval gedeeltelijk toe te schrijven is aan de komst van Dag en de groei van De Pers. De plek op de ranglijst houdt niet noodzakelijk verband met het gemiddelde aantal lezers per krant. Het Nederlands Dagblad bijvoorbeeld staat op nummer 14 qua bereik, maar heeft met een aantal van 4,9 het grootste aantal lezers per exemplaar. Dit betekent dat de krant een heel efficiënt resultaat heeft: met een relatief lage oplage een groot aantal lezers bereiken. Ook nrc.next scoort hoog met gemiddeld 3,68 lezers per krant. Gratis kranten worden in het openbaar vervoer verspreid en vanwege het ontbreken van kosten laten mensen een krant gemakkelijk achter op openbare plekken voor een volgende lezer. De gratis titels profiteren hiervan en stimuleren het zelfs. Alle vier staan in de bovenste helft van de bereikcijfers en Metro en Spits hebben inderdaad hoge lezersaantallen: gemiddeld 3,3 en 3,7 mensen lezen één exemplaar van de krant. Een jaar eerder waren het er gemiddeld 3,71 en 4,14. Dag profiteert een stuk minder van de omloopsnelheid met 1,8 lezers per krant. Dit is te verklaren doordat veel lezers de krant mee naar huis zullen nemen vanaf de verspreidpunten bij Albert Heijn. Ook De Pers verspreidt de krant in beperkte mate via het openbaar vervoer, maar komt met 2,1 lezers iets hoger uit. Piet Bakker zegt over het aantal lezers per exemplaar dat “distribution will have a major effect on circulation, with home delivery having the lowest number of readers per copy and purely public transport distribution will lead to a high number of readers per copies.” 111 Maar als er meerdere titels worden verspreid op één plek is het effect minder groot: “Competition causes the number of readers per copy to drop.” 112 De lezer kan de ene titel kiezen ten koste van de andere.

111 112

Piet Bakker, „Free newspaper readership.‟ Worldwide Readership Research Symposium, Wenen, 2007, p.72. Idem.

34

1.3 Zelfbeeld Nederlandse gratis kranten Succesvolle gratis kranten hebben een afgebakende doelgroep om het platform voor adverteerders aantrekkelijk te maken. De keuze voor een lezersgroep en de manier waarop deze wordt benaderd zijn hierbij van groot belang. Als het zelfbeeld van een krant niet of nauwelijks overeenkomt met de daadwerkelijke inhoud van een dagblad is de kans groot dat de boodschap niet overkomt bij lezer en adverteerder. Een krant valt of staat met zijn identiteit. 1.3.1 Zelfbeeld Metro Nederland Voor adverteerders geeft Metro een beschrijving van de doelgroep op de website: “Metro is hét medium van een nieuwe generatie jonge, dynamische, hoog opgeleide en succesvolle groep young professionals die vooral geïnformeerd willen worden door middel van snelle media.” 113 Volgens de krant vereist het vasthouden aan deze doelgroep continue creativiteit en vernieuwing. “Daarom zoekt Metro altijd naar meerdere en intensievere contactmomenten.” 114 Om de band met de doelgroep te versterken is Metro verbonden aan evenementen zoals Pinkpop en de Studiebeurs. Daarnaast beschouwt de krant zich met “1,2 miljoen werkzamen en laatstejaars studenten (instromers)” als een belangrijke schakel in de communicatie over de arbeidsmarkt.115 De slogan van de Nederlandse Metro is „De krant van vandaag.‟ Het wereldwijde motto staat dagelijks onder het colofon in de krant: “Metro is „s werelds grootste gratis dagblad met edities in 21 landen en 18 talen in Europa, Noord- en Zuid-Amerika en Azië. Metro is politiek en religieus onafhankelijk en wil de lezers in 20 minuten op de hoogte brengen van het nieuws van de afgelopen 24 uur. Metro wordt dagelijks gelezen door meer dan 20 miljoen wereldburgers.” 116 Metro streeft het ideaal na dat nieuws overal en voor iedereen verkrijgbaar moet zijn.117 De Nederlandse editie wordt gemaakt volgens het internationale concept: “een redactionele formule die objectief een samenvatting brengt van het lokale, nationale en internationale nieuws.” 118 Er zijn wekelijks „special interest‟ pagina‟s: - Maandag: Carrière en Boeken - Dinsdag: Gezondheid, Dating en Auto - Woensdag: Dotcom, Games en Wonen - Donderdag: Film en Eten - Vrijdag: Mijn Planeet, Muziek, Reizen en Mijn Weekend Op de Nederlandse website www.metronieuws.nl is naast redactionele bijdragen een digitale versie van de krant beschikbaar. De online omgeving heeft als doelgroep “de werkende/studerende persoon vanaf 13 jaar.” 119 De website biedt ook het „loyaliteitsprogramma‟ Club Metro. Op vertoon van een clubpas krijgen leden korting en voorrang bij partners van Club Metro. De service heeft een gratis variant en een betaalde variant. En dan is er nog het Metro Life Panel, het onderzoekspanel van de krant. Het platform gaat volgens de krant steeds verder dan de papieren versie: “Metro transformeert van

113

http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren, 20-10-2008. http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren&p=5&id=78, 20-10-2008. 115 http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren&p=5&id=160, 20-10-2008. 116 Bijvoorbeeld: Metro, 08-08-2008, pagina 2. 117 http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren&p=5&id=72, 20-10-2008. 118 http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=pagina&pid=10, 07-10-2008. 119 http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=pagina&pid=10, 09-10-2008. 114

35

dagblad naar een totaalmedium, dat altijd in beweging is.”120 1.3.2 Zelfbeeld Spits In een promotievideo vertelt adjunct hoofdredacteur Willem Schouten wat de redactie van Spits belangrijk vindt: “We proberen te bekijken wat er gebeurt en daar een interpretatie van te geven die leuk is en informatief en anders voor onze lezers. Maar nooit zuur en nooit veroordelend.” Een belangrijke focus ligt op eigen verslaggeving van Binnenland, Entertainment en Sport. Volgens Schouten is Spits een unieke krant: “Bij ons kun je dingen lezen die je bij andere kranten niet kunt lezen.” 121 De redactie streeft ernaar het laatste nieuws als eerste te brengen, daar waar nodig in een eigen vorm. “We brengen het nieuws objectief en gebalanceerd maar winden er geen doekjes om. Daar waar nodig doorspekken we de berichtgeving met vermakelijke en immer scherpe opinies.” 122 Spits gaat uit van “een unieke positie in het bereik van studenten, starters en young professionals onder de 35 jaar.” 123 Naar adverteerders toe presenteert Spits zich als “de compacte, multimediale nieuwsbrenger en inspiratiebron met een unieke en relevante positie binnen de leeftijdscategorie 18 tot en met 34 jaar. Dit bereiken we door continu en innovatief in te spelen op veranderende mediaconsumptie, trends en interessegebieden.” Bovendien zegt de krant te zijn “toegespitst op de dingen die het leven leuker maken.” 124 Volgens de krant zijn Spitslezers “jong van geest, carrièregericht, koopkrachtig en staan open voor de nieuwste ontwikkelingen.” 125 In de praktijk zijn dit mensen die met het openbaar vervoer naar werk of studie reizen. “De inhoud en vormgeving van de krant zijn kleurrijk, compact en toegesneden op het leesgedrag van deze zapgeneratie.” 126 De krant gaat ervan uit dat de lezer op weg naar werk of school de tijd en rust heeft om de krant door te nemen. De krant onderging in november 2007 een restyling, met onder andere een zakelijkere voorpagina, een rustiger lettertype, nieuwe rubrieken en meer eigen nieuwsgaring. Ook Spits heeft wekelijkse themapagina‟s. - Maandag: Carrière en Geld (werk, opleiding, financiële huishouding) - Dinsdag: Entertainment (vermaak, games, mobieltjes, gadgets, boeken, cd‟s, dvd‟s) - Woensdag: Lifestyle (eten, drinken, mode, cosmetica, gezondheid, wonen) - Donderdag: Entertainment (film- en theatervoorstellingen, tentoonstellingen, concerten, festivals) - Vrijdag: Reizen, Wetenschap, Auto‟s (bekende en onbekende bestemmingen, populairwetenschappelijke artikelen, de nieuwste modellen en laatste autonieuwtjes) Daarnaast verschijnen er enkele specials per maand. De website die aan de papieren krant verbonden is, heeft sinds 1 april 2008 een nieuwe formule. Spitsnieuws is een samenvoeging van nieuwssite NieuwNieuws en de voormalige site van Spits. “Het gecombineerde bereik van Sp!ts en NieuwNieuws ligt momenteel ruim boven de een miljoen unieke bezoekers per maand.” 127 Volgens de website is de helft van de bezoekers tussen de 18 en 34 jaar. De redactionele bijdragen komen van een online redactie, het ANP en Spits. Ook staan er nieuwsvideo‟s online. Spitsnieuws biedt een speciale versie van de website voor op de mobiele telefoon. 120

http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren&p=5&id=78, 09-10-2008. http://www.spitsnieuws.nl/acties/spitsleeft/, 21-10-2008. 122 http://www.spitsnieuws.nl/contact.html, 21-10-2008. 123 http://www.spitsnet.nl/page.php/0/67/Werken_bij_SP_TS.html, 28-11-2007. 124 Spits Tarieven, p. 1. http://www.spitsnieuws.nl/archives/images/Spits_tarieven_2008.pdf, 09-10-2008. 125 Idem. 126 Idem. 127 http://www.spitsnieuws.nl/adverteren.html, 08-10-2008. 121

36

Naast de website is er de Spits Shop. Hier kunnen artikelen worden gekocht in de categorieën muziek, films, gadgets, boeken en games. Tot slot verzorgt Spits een nieuwsdienst voor narrowcasting, met bijvoorbeeld videoschermen in bussen.

1.3.3 Zelfbeeld Dagblad De Pers Op de website geeft De Pers aan de “eerste gratis, landelijke kwaliteitskrant ter wereld” te zijn.128 De Pers verspreidt ruim de helft van de oplage via het openbaar vervoer; eenderde gaat naar kantoren, hogescholen en universiteiten, en de rest naar enkele honderden Brunawinkels. 129 Als doelgroep heeft de krant hoger opgeleiden met een boven modaal inkomen in de leeftijdsgroep 20 tot 49 jaar: “jonge, welstandige lezers.” 130 Volgens voormalig hoofdredacteur en huidig uitgever Ben Rogmans spreekt De Pers wel degelijk een andere groep aan dan Metro en Spits: “Hoger opgeleide forensen pakten, toen wij er nog niet waren, de Metro of de Spits mee. Nu pakken ze ons erbij, of ze laten de andere kranten helemaal liggen.”131 De Pers richt zich op die groep “[o]mdat we denken dat het karakter van onze krant het best bij die doelgroep past, omdat we denken dat die doelgroep een krant als De Pers graag wil hebben en omdat we denken dat we daarmee op de adverteerdersmarkt een aantrekkelijke propositie hebben.” 132 Uitgever Ben Rogmans vindt het erg belangrijk om de juiste lezers te bereiken. “De komende jaargang (2009, LvdB) zal het bereik van De Pers niet meer stijgen. We willen eerst binnen de bestaande oplage de selectiviteit binnen de doelgroep verhogen. We doen dat voornamelijk door de distributie op kantoren aanzienlijk uit te breiden.” Als kerndoelen van de krant noemt Rogmans: “journalistieke kwaliteit, redelijke tarieven, een goed bereik, een slimme combinatie van distributie in openbaar vervoer en op kantoren en een hoogopgeleide, welstandige doelgroep.” Het resultaat is volgende de uitgever “een meer leesbare krant dan de betaalde dagbladen, en beter dan de andere gratis kranten.” 133 “De Pers werkt bevrijdend” is de slogan die lange tijd op de voorpagina van de krant verscheen. In oktober 2008 werd deze vervangen door “Gratis, maar niet goedkoop.” De krant heeft optimisme als missie en wil anders zijn dan andere kranten. “We kiezen onderwerpen die bij ons optimisme aansluiten en/of in de toekomst relevant zijn. Daarnaast zullen we aandacht besteden aan het afwijkende, het rare.” 134 Ook de kwaliteit van de inhoud vindt de krant belangrijk: “De Pers moet intelligent geschreven zijn, lichtvoetig en to the point.” 135 De Pers heeft bewust geen redactiestatuten en gaat uit van één punt: “De redactie van de krant is totaal onafhankelijk; journalisten voor wie dit onvoldoende is, hoeven niet bij ons te komen werken; als er in de dierentuin van Boekhoorn een leeuwtje wordt geboren, maken we daar een mooi verhaal van.” 136

128

http://www.depers.nl/dagblad/adverteren/, 11-10-2008. Brochure „Dagblad De Pers en NOM 2008-1‟, p. 3. http://www.depers.nl/UserFiles/File/NOM%20brochure%20oktober%202008.pdf, 31-10-2008. 130 http://www.depers.nl/dagblad/adverteren/, 11-10-2008. 131 Arjan van Bijnen, „Dag DAG, hallo De Pers‟, Sprout, 02-10-2008. http://www.sprout.nl/artikel.jsp?id=1620980, 26-10-2008. 132 Brochure „Dagblad De Pers en NOM 2008-1‟, p. 2. http://www.depers.nl/UserFiles/File/NOM%20brochure%20oktober%202008.pdf, 31-10-2008. 133 Ibidem, 3. 134 http://www.depers.nl/dagblad/missie/, 11-10-2008. 135 Idem. 136 Idem. 129

37

Het motto van de redactie is “facts are expensive, opinion is cheap.” 137 Het product bestaat niet uit “zure stemmingmakerij” maar “objectieve achtergrondverhalen, opmerkelijke interviews en eigen primeurs.” Naar eigen zeggen volgt de krant “niet blind alle hypes, maar kiest voor nieuws met echte waarde.” 138 Ook De Pers werkt met wekelijks terugkerende thema‟s. - Maandag: Business:arbeidsmarkt, Lifestyle: games en gadgets. - Dinsdag: Business: technologie, innovatie en personal finance, Lifestyle: high culture. - Woensdag: Business: duurzaam ondernemen, Lifestyle: duurzaam consumeren. - Donderdag: Business: ondernemen, Lifestyle: uitgaan. - Vrijdag: Business: work-life balans, Lifestyle: reizen en auto‟s. Daarnaast worden er enkele specials per jaar uitgegeven. Sinds 15 september 2007 verscheen ook een zaterdageditie: De Pers op Zaterdag. In juli 2008 werd deze versie na 44 uitgaven gestaakt. De formule van De Pers ging veranderen en daar paste de zaterdagkrant niet meer bij. De website van De Pers werd eind 2007 door online onderzoeksbureau MetrixLab uitgeroepen tot website van het jaar in de categorie nieuws. De site heeft 900.000 unieke bezoekers per maand en is “een startpunt voor nieuwsgierige mensen die meer willen weten over het nieuws.” 139 Naast “feitjes, weetjes, spannende verhalen” zijn er “omvangrijke beurspagina‟s met alle noodzakelijke gereedschappen om de beleggingsmarkten zo efficiënt mogelijk te bespelen, koersen en het laatste nieuws, aangevuld met columns en een beursagenda.” 140 De website biedt de mogelijkheid tot het abonneren op dagelijkse, digitale nieuwsbrieven: Ontbijt Nieuws, Lunch Nieuws en DeBeurs Nieuwsbrief. Op 24 en 25 april 2008 kwam De Financiële Pers in twee proefedities uit. Op de voorpagina van de eerste uitgave staat een uitleg van het hoe en waarom van de zakelijke krant. “Tot dusver is het aanbod van zakelijk nieuws altijd heel beperkt en vooral hoogdrempelig geweest. (…) De Financiële Pers maakt zakelijk en financieel nieuws breed toegankelijk en dat doen we op een moderne manier, zonder dikdoenerij en journalistiek onafhankelijk.”141 De mediawereld ontving de krant als een nieuwe titel, maar op de tweede dag werd duidelijk dat het om een test ging. Het resultaat is vooralsnog het katern „In Business‟ dat sinds september 2008 geïntegreerd is in De Pers. Op 1 september verscheen een toelichting op de voorpagina. “Vanaf vandaag staat in Dagblad De Pers meer over de economie, het zakenleven, werk en financieel nieuws in het dagelijkse businesskatern.” 142 Deze economische focus is één van de verschuivingen in de redactionele formule. Daarnaast bericht De Pers bijvoorbeeld “over werk en hoe dat te combineren met een privéleven. Over ondernemen en innoveren, al dan niet duurzaam. Over geld verdienen, en -op de lifestylepagina‟s- over hoe geld uit te geven: van games tot literatuur, van winkelen tot opera, van lunchhappen tot toprestaurants.”143 De maanden na deze vernieuwing volgden nog vele aanpassingen, voornamelijk op de voorpagina. De indeling van de pagina veranderde regelmatig en uiteindelijk kwam het logo tegen een blauwe achtergrond te staan. Op maandag 1 december verscheen er weer een toelichting op de voorpagina: “Vanaf 1 september vernieuwen we De Pers, en vandaag voeren we het sluitstuk in, met een nieuw begin. Letterlijk: de voorpagina van de krant is 137

http://www.depers.nl/dagblad/adverteren/, 11-10-2008 Idem. 139 http://www.depers.nl/online/adverteren/, 21-10-2008. 140 Idem. 141 De Financiële Pers, 24-04-2008. http://depers.republisher.modernmedia.nl/1768/default.aspx?issueid=35771, 22-10-2008, p. 1. 142 Dagblad De Pers, 01-09-2008. http://depers.republisher.modernmedia.nl/1768/default.aspx?issueid=45120#16, 22-10-2008, p. 1. 143 Idem 138

38

ingrijpend aangepast. Met een helderder logo en meer ruimte voor nieuws. Daarmee is de krant helemaal klaar voor 2009 en verder.” 144 1.3.4 Zelfbeeld Dag In de laatste uitgave van Dag op 1 oktober 2008 staat de redactie uitgebreid stil bij het afscheid van Dag. Op de achterpagina staat een eerbetoon aan de uitdelers van de krant. Naast reacties van lezers en prominenten zijn er ook overzichten van de (vaste) adverteerders en enkele nieuwsonderwerpen- en actoren in beeld en woord. Op een spread zijn de twaalf mooiste voorpagina‟s van de, naar eigen zeggen, “beeldkrant” afgedrukt. De cover speelde een belangrijke rol voor Dag; de redactie streefde naar “een voorpagina die de nieuwsgierigheid prikkelde, die uitnodigde tot verder lezen, die de lezer het gevoel gaf iets bijzonders in handen te hebben.” 145 Hoofdredacteur Bob Witman blikt in een artikel terug op het bestaan van Dag: “Dag is van het beeld, Dag is van het goede nieuws en vooral is Dag niet als andere kranten.” Over de multimediale combinatie van PCM en KPN zegt hij: “Die mix was ook de grondgedachte van Dag, een crossmediaal nieuwsmerk, aanwezig op alle digitale en papieren platformen.” En: “Bij een crossmediale aanpak hoort papier en het is jammer dat Dag als krant moet stoppen.” Ook staat hij stil bij de genadeklap: “Het zijn vooral het slechte economische tij en de teruglopende advertentiegroei die ons de das hebben omgedaan.” 146 Directeur/uitgever JanRoelof Stienstra spreekt in een ander artikel van “de mooiste en creatiefste krant van Nederland.” 147 De krant profileerde zich vanaf de lancering als multimediaal platform: “24 uur online, mobiel en op papier.” 148 Dag zag dit als “een nieuwe manier om Nederland van informatie te voorzien” en wilde “vernieuwende journalistiek in een vernieuwende vorm brengen.” 149 De website, met 700.000 unieke bezoekers per maand, is wel blijven bestaan en gaat uit van hetzelfde motto. Beeld speelde een belangrijke rol voor de krant: “Dag laat beeld spreken: het nieuws wordt niet alleen in woord, maar ook zoveel mogelijk met foto‟s, illustraties en infographics verteld.” 150 Net als bij De Pers speelt ook bij deze gratis titel optimisme een rol. “Dag is kritisch maar kijkt ook naar de zonnige zijde van het nieuws.” De inhoud is divers: “Dag schrijft over alles wat mensen dagelijks bezighoudt, zowel in het nieuws als op persoonlijk gebied.” 151 Daarbij is het wel van belang de juiste onderwerpen te kiezen: “Dag selecteert scherp om een handzame orde te scheppen in een tijdperk dat wordt gekenmerkt door informatieoverload.” 152 In juni 2007 kondigde Dag enkele veranderingen aan, waaronder de lancering van een zaterdagmagazine. “Deze editie zal afwijken van de doordeweekse krant door in een magazine-vorm te verschijnen. Dit gratis magazine zal uitgebreid aandacht besteden aan 144

Dagblad De Pers, 01-12-2008. http://www.depers.nl/UserFiles/File/De%20pers%201%20december%202008.pdf, 22-10-2008. 145 DAG, 01-10-2008, p. 14-15. http://www.dag.nl/NIEUWS/Laatste-Digitale-Krant.htm, 22-10-2008. 146 DAG, 01-10-2008, p. 16. http://www.dag.nl/static/project/epaper/DG/20081001___/1_016/article7_image.html, 22-10-2008. 147 DAG, 01-10-2008, p. 16. http://www.dag.nl/static/project/epaper/DG/20081001___/1_016/article15_image.html, 22-10-2008. 148 Slogan zoals die op de krant verscheen. 149 http://www.dag.nl/Over-DAG.htm, 11-10-2008. 150 http://www.dag.nl/AdverterenDAG.htm (krant), 11-10-2008. 151 Idem. 152 Tarieven DAG (factsheet) april – december 2008, p. 1. http://www.dagbestanden.nl/sales/DAG%20online&mobiel%20los.pdf, 23-10-2008.

39

onderwerpen als uitgaan, evenementen, tv en film.” 153 Het magazine kwam er uiteindelijk niet. Ook was er een proef met het bezorgen van de krant: “Lezers krijgen de mogelijkheid vijf dagen per week Dag in de bus te ontvangen en op zaterdag de Volkskrant. Dit betekent niet dat Dag afstapt van gratis nieuwsvoorziening. Dag blijft gratis, enkel de bezorgkosten worden in rekening gebracht.” 154 Een kwartaalabonnement op Dag, zonder de Volkskrant op zaterdag, kostte 15 euro. In februari 2008 onderging de krant een metamorfose. De belangrijkste veranderingen waren een rustigere vormgeving en meer aandacht voor grote nieuwsfeiten, met een duidelijker onderscheid tussen “nice to know” en “need to know.” 155 Later kwam daar ook de rubriek „DAGMagazine,‟ “boordevol tips voor een leuker leven,” bij.156 Dag presenteert zich naar adverteerders toe als “een mediumonafhankelijke nieuwsdienst die gebruikers op de hoogte houdt van het nieuws, waar en wanneer het de gebruiker uitkomt.” 157 Daarbij heeft de consument de keuze uit online, mobiel, sms, narrowcasting en voorheen de krant. Juist omdat de nieuwsdienst altijd en overal beschikbaar is, vindt Dag het belangrijk om “goedgehumeurd” te zijn. Volgens Dag staat de jonge redactie met deze moderne aanpak dicht bij de doelgroep van 18 tot 34 jaar. De jonge, goedopgeleide lezer heeft minimaal Hbo-niveau en heeft behoefte aan “compact en inzichtelijk gebrachte informatie.” 158 Eind 2007 gaf de krant nog aan geen afgebakende doelgroep te hebben en liet het aan iedere individuele lezer over wat hij of zij met het dagblad wilde. Toch had Dag inzicht in de lezersgroep: “Dag kent de gebruikers. Aan de hand van hun persoonlijk profiel is direct duidelijk in welke commerciële informatie iemand is geïnteresseerd.” 159 De online omgeving van Dag biedt de gebruiker de kans zelf te bepalen hoe Dag.nl eruit ziet. “In een tijd dat iedereen vooral veel praat over interactie en crossmedia, biedt Dag.nl een daadwerkelijke invulling van die begrippen.” 160 Dag.nl bestaat uit de kernonderdelen nieuws, lifestyle, reizen en tv. Daarnaast bestaat er in samenwerking met Volkskrant Banen de aparte website Dagbanen over de arbeidsmarkt. De online items van Dag.nl hebben vier eigenschappen: - sympathiek: nieuws op een toegankelijke en aansprekende manier met een positieve invalshoek. - prikkelend: onderwerpen en thema‟s die de doelgroep bezighouden, aanspreken en inspireren. - betrouwbaar: betrouwbare bron met het laatste nieuws, dossiers en grafieken over belangrijke onderwerpen.

153

„Dag breidt uit‟, DAG.nl, 21-06-2008. http://www.dag.nl/1096109/Over-DAG/Persberichten/Artikelpagina-Persberichten/DAG-breidt-uit.htm, 23-102008. 154 Idem. 155 „Vanaf vandaag een nieuwe DAG: restyling krant‟ DAG.nl, 12-02-2008. http://www.dag.nl/1096142/Over-DAG/Persberichten/Artikelpagina-Persberichten/Vanaf-vandaag-een-nieuweDAG-restyling-krant.htm, 11-10-2008. 156 „DAG is verbeterd‟, DAG.nl, 08-05-2008. http://www.dag.nl/1096161/Over-DAG/Persberichten/Artikelpagina-Persberichten/DAG-is-verbeterd.htm, 2310-2008. 157 DAG Tarieven (factsheet) april-december 2008, p. 1. http://www.dagbestanden.nl/sales/DAG%20online&mobiel%20los.pdf, 23-10-2008. 158 Idem. 159 http://www.dag.nl/Over-DAG/Adverteren.htm, 29-11-2007. 160 DAG Tarieven (factsheet) april-december 2008, p. 4. http://www.dagbestanden.nl/sales/DAG%20online&mobiel%20los.pdf, 23-10-2008.

40

-

beeld: beeld op prominente en structurele wijze om content te versterken en nieuws in beeld te brengen. 161 Dag mobiel is het nieuwsplatform voor mobiele telefoons. De mobiele internetsite heeft 40.000 unieke bezoekers per maand en is uitgeroepen tot beste mobiele nieuwssite van 2008. Bovendien kan de lezer berichten op de mobiele telefoon ontvangen met het laatste nieuws of gerichte nieuwtjes rond evenementen. Daarnaast maakt Dag gebruik van zo‟n 1.800 beeldschermen in horecagelegenheden, ziekenhuizen en op scholen waarop nieuwsfoto‟s en teksten worden getoond. Deze communicatievorm (narrowcasting) bereikt wekelijks 1,8 miljoen mensen.

161

DAG Factsheet Online & Mobiel, p. 2. http://www.dagbestanden.nl/sales/DAG%20online&mobiel%20los.pdf, 23-10-2008.

41

Hoofdstuk 2: Opzet van de gratis kranten Ter introductie van het onderzoek naar de voorpagina‟s van de gratis kranten in Nederland zal dit hoofdstuk een overzicht bieden van de algemene presentatie van de kranten. Zo zal blijken hoe het fundament van de kranten eruit ziet. Hierbij speelt de opbouw van de voorpagina‟s een rol, maar ook de binnenkant van de krant komt aan bod. De indeling van de binnenpagina‟s geeft een globale indruk van de prioriteiten van de titel. Voor vervolgonderzoek bieden deze pagina‟s van de kranten nog unieke mogelijkheden om meer te weten te komen over de identiteit van de gratis kranten.

2.1 Presentatie gratis kranten Het uiterlijk van de krant zegt veel over het karakter dat de redactie wil uitstralen. Rustig met veel tekst of druk met veel kleur en foto‟s: het bepaalt de indruk die de lezer krijgt van het „merk‟ van de krant. De indeling van de voorpagina is hierbij van groot belang. Het moet de interesse van de lezer wekken en deze overtuigen om door te lezen. De presentatie bepaalt of de lezer zich prettig voelt bij de titel. 2.1.1 Uiterlijk voorpagina’s Dag In november en december 2007 opent Dag iedere dag met een nieuwsfoto op de voorpagina. De overige verwijzingen bestaan allemaal uit een foto en enkele woorden tekst. Beeld is van oorsprong het handelsmerk van de krant. Toch heeft er een verschuiving plaatsgevonden. In augustus en september 2008 overheersen foto‟s de voorpagina niet meer. De grote nieuwsfoto is gebleven, maar de meeste verwijzingen bestaan enkel uit tekst. Daardoor en door een kleiner aantal items ogen de pagina‟s rustiger. De titel van de krant past zich aan aan de dag: Ma.Dag, Di.Dag, Wo.Dag, Do.Dag, Vr.Dag; gevolgd door de datum: 05.11, 06.11, 07.11 enzovoorts. Onder de titel staat de slogan „24 uur online, mobiel en op papier‟ en een emailadres: [email protected], dat in augustus en september vervangen is door de vermelding van de website. Is de titelbalk in de eerste twee weken nog rood met witte en zwarte letters, tijdens de onderzoeksweken in 2008 is de balk wit en zijn de letters rood en zwart. Dit maakt een groot verschil voor de uitstraling van de krant; het is minder schreeuwerig. De voorpagina bestaat gedurende de onderzoeksperiode volledig uit verwijzingen. In beide periodes vertonen de voorpagina‟s van Dag een duidelijk patroon. In november en december wordt de hoofdfoto vergezeld door een kop, een bijschrift en een introductie van zo‟n drie regels. Boven de titel van de krant staan vier verwijzingen: één naar het weerbericht en drie dubbele per rubriek of advertenties. In augustus en september staan er nog maar twee verwijzingen boven aan de pagina, waarvan vaak één advertentie of promotie. In één van deze verwijzingen staat vaak een onderwerp uit een magazinerubriek centraal of uit het nieuwe onderdeel „Dagmagazine.‟ Het hoofdartikel krijgt, met een andere vormgeving, dezelfde aandacht als de periode in 2007. De grote nieuwsfoto heeft een nieuwe vormgeving gekregen. Onder de foto verschijnt in grote letters een korte toelichting tegen een achtergrond met een dagelijks wisselende kleur. De foto verwijst naar een artikel in de krant. Het grootste verschil hierin met een aantal maanden geleden is dat er geen vette kop meer op de foto staat; er staat nu een bescheiden titel boven de introductie.

42

Onder of naast het hoofdartikel staan grotere verwijzingen en advertenties. In november en december staan deze meestal onderaan de pagina; twee of drie blokjes van wisselende formaten. Ze bestaan uit een foto met een korte intro en het paginanummer. In augustus en september staan deze verwijzingen meestal rechts van de foto en bevatten enkel tekst: een bescheiden kop en enkele introductieregels. Ook op deze plekken staan eventueel advertenties. Het weerbericht heeft in de rechter hoek aan de onderkant een vast plekje. Opvallend gedurende de gehele onderzoeksperiode is dat er nauwelijks advertenties staan op de voorpagina‟s van Dag; vaak geen, soms één of twee. De Pers De titel van de krant staat in helderblauwe letters bovenaan de pagina: Dagblad De Pers, evenals de datum en de internetpagina. Bij de titel staan drie gekleurde rondjes: de blauwe lijkt te corresponderen met de nieuwspagina‟s, de oranje met sport en de paarse grofweg met het cultuur en entertainment onderdeel. De pagina‟s die bij deze onderwerpen horen hebben dezelfde kleur voor het paginanummer en de aanduiding van de rubriek. In augustus en september staat ook de slogan onder de titel: (Dagblad De Pers) Werkt bevrijdend. Onder de titel staat een balk, met twee tot vier in formaat variërende elementen; zowel verwijzingen als advertenties, veelal met afbeeldingen. Vanaf augustus staat er ook rechts van het hoofdartikel een kolom met verwijzingen en kortjes. Voor sommige koppen wordt in de tweede periode een ronder lettertype gebruikt dan voorheen waardoor de uitstraling rustiger en vriendelijker is. Onder de titel van de krant ziet de voorpagina er iedere dag anders uit met één tot drie artikelen of grote verwijzingen. In november en december is de weergave van grotere artikelen het meest veranderlijk; de positie en omvang van de elementen wisselen sterk. In augustus staat er steeds maar één groot item centraal op de voorpagina; in september meestal twee. Ook die ontwikkeling heeft de pagina rustiger gemaakt. Vrijwel iedere dag is er een grote foto of afbeelding, die meestal bij een artikel aansluit. De afbeeldingen zijn vaak afwijkend met opvallende bewerkingen. De Pers heeft waarschijnlijk de meest traditionele indeling van de vier gratis dagbladen en een artikel hoger op de voorpagina van De Pers straalt dan ook het meeste prestige uit. Bijzondere vormgeving, grote koppen en het formaat van het artikel dragen aan die uitstraling bij. Dat speelt tevens een rol bij de selectie van het hoofdartikel. Metro De voorpagina van Metro heeft over de hele onderzoeksperiode een redelijk vaste indeling. Boven de vouw staat een volledig of gedeeltelijk artikel met een opvallende kop over één of twee regels. Onder de vouw staat een nieuwsfoto. Een enkele keer is er een combinatie van een artikel met een bijpassende foto. In augustus en september zijn de koppen vetter en daardoor wat minder hoekig. De titel van de krant bestaat uit witte letters op een groene achtergrond. De letter O heeft de vorm van een wereldbol. De datum en de website staan in een kleine grijze balk onder de titel. De lay-out verschuift rondom dit gebied regelmatig iets naar beneden ten behoeve van advertenties. Links en rechts van de titel staan advertenties of verwijzingen. In november en december staat er boven de titel van de krant een gekleurde zin ter verwijzing naar een artikel binnenin de krant; in augustus en september is die verdwenen. In beide periodes staat er links van de artikelen een strook met verwijzingen en de poll. In 2007 staan hier verwijzingen, kortjes, foto‟s, advertenties en een poll. De verwijzingen bestaan uit een aantal woorden, gepresenteerd als koppen. De kolom is deze periode ingedeeld met kopjes naar thema; in 2008 worden de onderwerpen eenvoudig gescheiden door liggende lijnen. Dat maakt de uitstraling wat minder kleurrijk en daardoor zakelijker. Iets minder

43

elementen per dag en het ontbreken van kortjes in deze strook maken de Metro in augustus en september overzichtelijker dan de periode in 2007. Spits Spits is van de vier gratis kranten het minst veranderd in de onderzoeksperiode. Dat komt doordat de krant vlak ervoor, in november 2007, al een restyling onderging. Voor die tijd zag de voorpagina er kaal uit, met een grote, vette kop in hoofdletters, die aan De Telegraaf deden denken. Weinig beeld en veel tekst, in de vorm van kortjes en artikelen bepaalden de voorpagina. Nog steeds maakt Spits niet veel gebruik van foto‟s. Wel is er iedere dag een grote nieuwsfoto op een prominente plek, meestal boven de vouw. De foto heeft een bescheiden kop en een gekleurde kolom met een bijschrift. Bovendien ziet de gehele voorpagina er moderner en veelzijdiger uit met meerdere artikeltjes en verwijzingen. De titel staat aan de linkerbovenkant met witte letters in een blauw blokje, waar ook de website wordt vermeldt. De letter I heeft de vorm van een uitroepteken. De krant heeft de ondertitel „Nieuws en Entertainment‟ gekregen, die de eerdere kreet „Weten wat jij wilt‟ vervangt. Rechts van de titel staat vaak een advertentie. Onder de vouw staat vrijwel iedere dag een artikel met een opvallende kop. Het artikel springt meer in het oog dan de foto erboven en drukt uit wat voor de krant die dag het belangrijkste nieuws is. Boven en onder de naam van de krant staat iedere dag een zin van een aantal woorden als verwijzing naar een artikel, maar zonder paginanummer. Links van de foto, het artikel en overige berichtjes staat een smalle kolom van drie centimeter breed. Hierin staan het weerbericht en onder de zin „Vandaag in Sp!ts‟ een aantal verwijzingen in de vorm van citaten. Het uiterlijk van de centrale ruimte voor artikelen wisselt. Onderaan de pagina verschijnen bijna dagelijks advertenties. Vaak staan er ook nog meerdere kleine berichtjes en kortjes; soms in een strook rechts van de foto en het artikel. Ook wordt er voor deze kleinere berichtjes gebruik gemaakt van gekleurde blokjes. De foto‟s die gebruikt worden bij artikelen en verwijzingen zijn vaak erg klein en met aparte vormen passend gemaakt bij de tekst, bijvoorbeeld een strook tussen twee kolommen. 2.1.2 Elementen De manier waarop de krant de elementen van de voorpagina presenteert, bepaalt de uitstraling van de krant. Een groot aantal verschillende elementen kan een druk of levendig beeld opleveren en een klein aantal kan rustig of saai ogen. Bovendien draagt het uiterlijk mogelijk bij aan de herkenning door de lezer. Een zakelijke uitstraling kan vertrouwen wekken; een kleurrijke, flitsende pagina spreekt mogelijk trendy, jonge mensen aan. In tabel 3 is te zien dat Dag in november en december 2007 relatief weinig verschillende vormen gebruikt op de voorpagina. Dat klopt met het uiterlijk van de krant. De voorpagina bestaat volledig uit verwijzingen die volgens een patroon dagelijks een plek op de pagina hebben. Dag is consequent in het gebruik van vormen, maar de pagina is toch kleurrijk en levendig door het gebruik van veel beeld. Voor de andere titels geldt dat hoe meer variatie er in vorm is, hoe drukker de pagina eruit ziet. De voorpagina van Metro heeft een drukke voorpagina met een vaste indeling. De variatie zit vooral in de strook met verwijzingen en kortjes. In twee weken tijd stonden er elementen in twaalf verschillende vormen op de voorkant. Bij Spits is het omgekeerd: centraal op de pagina, onder de vouw wisselt de invulling het meest met gebruik van veertien vormen. Ook dit levert een druk, afwisselend beeld op. Ook De Pers speelt voornamelijk met de

44

presentatie van grotere artikelen en verwijzingen centraal op de pagina. De rest van de pagina is minder wisselend. De hoeveelheid verschillende soorten elementen staat niet noodzakelijk gelijk aan het totale aantal afzonderlijke elementen op de pagina. Zo heeft Dag met gemiddeld 8,8 het grootste aantal redactionele elementen, maar gebruikt daarvoor het kleinste aantal vormen. Bij Metro en Spits blijkt wel dat bij relatief veel items op de voorpagina ook meer vormen voorkomen. November - December 2007

Verwijzing per inhoudscategorie met tekst Verwijzing per inhoudscategorie, tekst en foto Verwijzing naar artikel website Verwijzing per onderwerp met tekst Verwijzing per onderwerp met foto (en evt. kop) Verwijzing per onderwerp met foto en tekst Verwijszin

Dag

De Pers

Metro x

x

x

x x

x x

x

x

x

x

Verwijszin met foto

x x

Verwijzing met citaat

x

Verwijzing met citaat en foto Verwijzing naar weerbericht Verwijzing in de vorm van kortje Intro in de vorm van artikel (grote kop) Intro in de vorm van artikel (grote kop) en foto Doorleesartikel (enkel tekst)

Spits

x x

x

x x

x

x

x

x

Doorleesartikel met foto

x

x

x

Compleet artikel (enkel tekst)

x

x

x

Compleet artikel met foto Afbeelding of (nieuws)foto met kop (evt. ter verwijzing) Kortje (enkel tekst)

x

Kortje met foto Reclame voor eigen service (mobiel, special) Poll

x x

x

x

x x

x

x

x

x

x

x

x x

Tabel 3 Elementvormen november en december 2007

45

In augustus en september 2008 is het gebruik van vormen bij Dag amper veranderd. Wel oogt de voorpagina rustiger, omdat de krant meer met tekst is gaan werken en minder met beeld. De Pers gebruikt meer vormen en ook andere vormen dan het jaar ervoor. Er is meer variatie in verwijzingen en het aantal elementvormen loopt op tot vijftien. Ook verschijnen er in 2008 kortjes op de voorpagina. De pagina van Metro straalt meer rust uit door het gebruik van minder verschillende vormen dan een jaar eerder. Naast de grotere artikelen, nieuwsfoto‟s en verwijzingen per onderwerp is er alleen nog de dagelijkse poll. Voor Spits zijn de vormen volledig gelijk gebleven. Zie tabel 4. Augustus - September 2008

Verwijzing per inhoudscategorie met tekst Verwijzing per inhoudscategorie met tekst en foto Verwijzing per inhoudscategorie met foto (en evt. kop) Verwijzing per onderwerp met tekst Verwijzing per onderwerp met foto (en evt. kop) Verwijzing per onderwerp met foto en tekst Verwijszin

Dag

De Pers

x

x

x

x

Metro

Spits

x x

x x

x

x

x x

Verwijszin met foto

x

Verwijzing met citaat

x

Verwijzing met citaat en foto

x

Verwijzing naar weerbericht

x

x

Verwijzing in de vorm van kortje Intro in de vorm van artikel (grote kop) en foto Doorleesartikel (enkel tekst)

x

x

x

x

Doorleesartikel met foto

x

x

x

Compleet artikel (enkel tekst)

x

x

x

Compleet artikel met foto (Bewerkte) nieuwsfoto met kop (evt. ter verwijzing) Kortje (enkel tekst)

x

Kortje met foto Reclame voor eigen service (mobiel, special) Poll

x

x

x

x

x

x x

x

x

x

x

x

x

x x

Tabel 4 Elementvormen augustus en september 2008

46

2.2 Inhoud krant Hoewel de voorpagina van een krant een afspiegeling zou moeten zijn van de identiteit kan die nooit de alle binnenpagina‟s samenvatten. Voor een globale indruk van de samenstelling van de titels van de binnenpagina‟s ook aan een analyse onderworpen. Uit dit vooronderzoek blijkt aan welke onderwerpsgroepen de krant veel pagina‟s besteedt en aan welke minder. De inhoudsaanwijzingen zoals die in de bovenhoeken van de pagina‟s staan zijn hiervoor goede indicatoren. De hoeveelheid onderdelen, de namen die daarvoor gekozen zijn en de hoeveelheid deelcategorieën geven een impressie van de focus van de redactie. 2.2.1 Inhoudsindicatoren per krant Dag162 Voor gemiddeld 24 pagina‟s per dag maakt Dag tijdens de onderzoeksweken in november en december 2007 gebruik van in totaal 17 verschillende inhoudsaanduidingen. Het grootste onderdeel is de gemengde nieuwspagina „Nieuws,‟ met bijna 19 procent van het totaal aantal pagina‟s. Daarna volgen „Sport‟ met bijna 9 procent, en de televisiepagina „Zie.nl‟ en de daggerelateerde nieuwspagina met beide 8,3 procent. Economierubriek „Zaken‟ is relatief klein met ruim 4 procent. Uit deze cijfers blijkt vooralsnog niet dat Dag zich heeft toegelegd op een onderscheidende onderwerpsgroep. In augustus en september 2008 is het uiterlijk van de krant veranderd, maar de indeling komt overeen met de periode in 2007. Het zijn dezelfde categorieën die hoog scoren. Een aantal entertainmentrubrieken is opgegaan in een nieuwe: „DAGmagazine,‟ die met bijna elf procent ruim vertegenwoordigd is. Hoewel dit percentage niet overtuigend hoog is, geeft deze categorie wel blijk van een mogelijk handelsmerk voor Dag. „Binnenland‟ en „Buitenland‟ scoren zeer laag met een enkel procent. Het gemiddelde aantal pagina‟s per dag ligt met 19,2 ook lager, mogelijk door de rustige zomerperiode. De Pers163 In november en december 2007 telt De Pers vijftien verschillende inhoudsindicatoren voor gemiddeld 28,4 pagina‟s. „Buitenland‟ is met bijna 14 procent de grootste categorie, gevolgd door „Economie‟ met 13,38. Hiermee onderscheidt De Pers zich overtuigend van de overige titels. Ook „ Binnenland‟ en „Sport‟ zijn met 13 procent en bijna 11 procent goed vertegenwoordigd. Er zijn veel dagelijkse of regelmatige onderdelen waardoor de percentages gelijkmatig verdeeld zijn. In augustus en september 2008 is er veel veranderd bij De Pers, wat voor rekening komt van een nieuwe indeling in september. De focus ligt nu nog meer bij economisch en financieel nieuws. Het nieuwe katern „In Business‟ bepaalt 18,87 procent van de krant en omvat negen subrubrieken. Ook is er een nieuwe vrije tijd en entertainment rubriek, „Uit en Thuis,‟ met zes subonderdelen. De krant telt gemiddeld 21,2 pagina‟s per dag; laag vergeleken bij de periode in 2007, mogelijk door de rustige zomerperiode. Metro164 Metro maakt gebruik van 27 inhoudsaanduidingen in november en december 2007. Daarvan is „Entertainment‟ het grootst, met ruim 15 procent. Daarnaast zijn er ook nog aparte rubrieken voor bijvoorbeeld film en muziek. Ook „Sport‟ is met 12,8 procent fors. De 162

Voor een volledig overzicht van de inhoudsindicatoren en percentages van Dag, zie Bijlage 7, p. 101-102. Voor een volledig overzicht van de inhoudsindicatoren en percentages van De Pers, zie Bijlage 8, p.103-104. 164 Voor een volledig overzicht van de inhoudsindicatoren en percentages van Metro, zie Bijlage 9, p. 105-106. 163

47

allergrootste groep wordt echter gevormd door advertenties en vacatures: bijna 19 procent. Met veel dagelijkse en wekelijkse rubrieken ligt het gemiddelde aantal pagina‟s hoog: 32,8. In augustus en september 2008 heeft Metro een bescheiden metamorfose ondergaan, maar dat is nauwelijks terug te zien in de indeling van de krant. Met bijna 14 procent is „Sport‟ de grootste categorie, gevolgd door „Entertainment‟ met 13,75 procent en de gemengde nieuwspagina met 11,67 procent. En wederom zijn er veel advertenties/vacatures: 15,42 procent. Het gemiddelde aantal pagina‟s per dag ligt wel een stuk lager: 24. Mogelijk komt dit deels door de rustige zomerperiode, al ligt het aantal in september ook relatief laag. Spits 165 In november en december 2007 is „Sport‟ het grootste, inhoudelijke onderdeel van Spits met 15,36 procent. Daarna volgen „Binnenland‟ met 13,73 procent en „Entertainment‟ met bijna 11 procent. „Economie‟ is relatief klein met 2,61 procent. De advertenties en vacatures vormen echter de grootste groep met 19,28 procent. Deze periode komen er 15 verschillende inhoudscategorieën voor in Spits. De krant telt gemiddeld 30,6 pagina‟s. Een klein jaar later is de indeling van Spits nog vrijwel hetzelfde. De verhoudingen liggen iets anders, maar de top 3 bestaat uit dezelfde inhoudsomschrijvingen als in 2007. Dit keer is „Entertainment‟ het grootste onderdeel met 17,54 procent. „Sport‟ is tweede met ruim 17 procent en daar achter komt „Binnenland‟ met 14,18 procent. Het aantal pagina‟s ligt iets lager: 26,8. 2.2.2 Onderlinge verhoudingen Voor een beeld van de verhoudingen tussen de kranten en periodes zijn de inhoudsindicatoren die de kranten hanteren ingedeeld bij de categorieën zoals ze ook in het voorpaginaonderzoek gebruikt worden: Binnenland, Buitenland, Economie, Wetenschap, Sport, Cultuur/Entertainment, Media, Lifestyle, Service en Overig. Voor de volledigheid komt hier voor dit overzicht de algemene categorie Nieuws bij. 166 De figuren laten de verhoudingen tussen de redactionele pagina‟s aan de binnenkant van de krant zien; advertentiepagina‟s en voorpagina‟s zijn niet meegeteld in dit overzicht. 167 Wat opvalt in figuur 9 is dat de verhouding van nieuws en entertainment bij Dag en De Pers fifty-fifty is, terwijl Spits en Metro met het nieuwsaandeel onder de 40 procent zitten. De Pers weet een stempel te drukken op de nieuwssectie met hoge cijfers voor de specifieke onderdelen, terwijl Dag gaat voor een algemene invulling. Spits en Metro verdelen de aandacht tussen Sport en Cultuur/Entertainment en vullen elkaar hierin aan. Dit geldt ook voor kleinere categorieën als Economie en Lifestyle; de gele en blauwe staven ontlopen elkaar niet veel. De Pers blinkt uit op de gebieden waar Metro en Spits minder actief zijn. Hoewel Metro en Spits bewijzen dat er wel degelijk twee kranten met een gelijke onderwerpsfocus naast elkaar kunnen bestaan, profiteert Dag, aan de zijde van De Pers, niet van het voorbeeld dat de oudgedienden laten zien. Dag scoort hoog op algemeenheid en dat is geen sterke keuze voor het vestigen van een identiteit. 168

165

Voor een volledig overzicht van de inhoudsindicatoren en percentages van Spits, zie Bijlage 10, p. 107-108. Voor de indeling per krant en per periode, zie Bijlage 11 (november en december 2007), p. 109-111 en Bijlage 12 (augustus en september 2008), p. 112-114. 167 Voor figuren van de indelingen van de kranten inclusief advertenties (en voorpagina‟s), zie Bijlage 13 (november-december 2007), p. 115 en Bijlage 14 (augustus-september 2008), p. 116. 168 Voor een grotere weergave van de verhoudingen in november en december 2007, zie Bijlage 15, p. 117. 166

48

35 30 25 20 15 10 5

ig ve r O

Se rv ic e

Li

fe st yl e

ia ed M

en t

or t C ul

tu ur

/E

nt er ta in m

Sp

ch ap

W et en s

om ie Ec on

te nl an d B ui

nl ne B in

N ie uw

s

an d

0

Dag

De Pers

Metro

Spits

Figuur 9 Indeling complete kranten november - december 2007

In augustus en september 2008 heeft Dag zich nog meer toegelegd op de algemene nieuwspagina‟s, ten koste van specifieke Binnenland en Buitenland pagina‟s, maar Economie groeit licht. Ook opvallend is het krimpen van Cultuur/Entertainment en de groei van 12 procent voor Lifestyle, veroorzaakt door de nieuwe rubriek „DAGmagazine.‟ Bij De Pers is de economische focus van het katern „InBusiness‟ terug te zien door een groei van 8 procent. Daardoor is de aandacht minder gelijkmatig verdeeld over de traditionele categorieën, maar nog altijd is Buitenland fors. „InBusiness‟ richt ook op (zakelijke) lifestyle, vandaar de terugname van die categorie in het overzicht. De indelingen van Spits en Metro zijn nauwelijks veranderd sinds eind 2007. De twee titels gaan gelijk op in de verdeling van pagina‟s, met de nadruk op Cultuur/Entertainment en Sport. Toch is dit beeld veranderd ten opzichte van 2007. De vier titels ontlopen elkaar niet veel meer bij Sport, terwijl Spits en Metro nog sterker overheersen bij het Cultuur/Entertainment domein. Afgezien van het laatste voorbeeld zijn de uitschieters minder krachtig bij Spits en Metro. Voor Dag en De Pers blijft de nadruk liggen op de nieuwskant. Dat Dag hierbij nog sterker kiest voor een gemengd nieuwsbeeld geeft De Pers meer ruimte om de specifieke rubrieken te domineren, met name Economie. Het enige waar Dag zich in deze periode mee onderscheidt is Lifestyle. Zie figuur 10.169

169

Voor een groter diagram van de verhoudingen in augustus en september 2008, zie Bijlage 16, p. 118.

49

40 35 30 25 20 15 10 5

ig ve r O

Se rv ic e

Li

fe st yl e

ia ed M

en t

t or

nt er ta in m

C ul

tu u

r/E

Sp

ch ap

W et en s

om ie Ec on

te nl an d B ui

nl ne B in

N ie uw

s

an d

0

Dag

De Pers

Metro

Spits

Figuur 10 Indeling complete kranten augustus - september 2008

De paginavullende advertenties en vacatures komen niet terug in voorgaande figuren. Hoewel reclame op elke pagina kan verschijnen, ook klein op redactionele pagina‟s, zegt het aantal dure, paginagrote advertenties wel iets over de positie van de krant op de advertentiemarkt. Die positie is direct gerelateerd aan de overlevingskans van de krant. De reden dat Dag ten onder is gegaan is dat de krant niet genoeg (vaste) adverteerders aan zich wist te binden. Cijfers over de paginagrote advertenties geven enig inzicht in het verschil tussen de titels in beide periodes. Figuur 11 laat inderdaad zien dat Dag in de laatste twee levensmaanden, augustus en september 2008, de andere drie titels niet meer kon bijbenen. Daar waar De Pers aardig in de buurt weet te komen van Spits en Metro is Dag er bijna de helft op achteruit gegaan ten opzichte van de onderzoeksperiode in 2007. De ontwikkeling die hieraan vooraf is gegaan is opmerkelijk. In november en december 2007 stak Dag nog met ruim 3 procent boven De Pers uit. In 2008 is dat effect teniet gedaan en is De Pers zelfs fors gegroeid. Het lijkt erop dat De Pers tussen november-december 2007 en augustus-september 2008 over Dag is heen gewalst op de advertentiemarkt, en mogelijk wat heeft afgesnoept van Metro en Spits. Los daarvan zal er in de zomermaanden wellicht minder geadverteerd worden.

50

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Dag

De Pers

Nov-dec 2007

Metro

Spits

Aug-sept 2008

Figuur 11: Aandeel paginagrote advertenties en vacatures

Een opvallend gegeven is dat Dag er in verhouding wellicht nog zwakker voor stond op de advertentiemarkt dan het aanvankelijk lijkt. In november en december kwam 27 procent van de paginagrote advertenties van de krant zelf en van de grootste partners van Dag: eigenaar KPN en de Volkskrant, van eigenaar PCM. Ook de kleinere advertenties op de pagina‟s zijn in grote mate afkomstig van gerelateerde bedrijven, waaronder Albert Heijn en KPN. Metro en Spits maken ook graag reclame voor eigen services, maar dan gaat het om een paar procenten. De Pers adverteert in deze periode een aantal keren voor evenementen waar de krant bij betrokken is, gezien het logo. Aangezien het totale aantal advertenties in die periode klein is, komt deze „eigen reclame‟ met 23 procent in verhouding ook hoog uit bij De Pers. In augustus en september 2008 bestaan de paginagrote advertenties van Dag nog maar voor 15 procent uit deze eigen of gerelateerde reclame. Aangezien Dag in deze periode nog nauwelijks paginagrote advertenties heeft, is de ontwikkeling naar verwachting duidelijker zichtbaar in de kleinere advertenties verspreid over de krant. Bij De Pers steeg het aantal advertenties niet alleen met 5 procent, er zit ook nog nauwelijks eigen reclame tussen.

51

Hoofdstuk 3: Analyse voorpagina’s De voorpagina is het visitekaartje van een krant. Daar vindt de lezer artikelen die de redactie gekozen heeft als het belangrijkste, opvallendste of het meest nieuwswaardige onderwerp voor die dag. De voorpagina moet lezers een indruk geven van waar de krant voor staat en hen overtuigen om verder en vaker te lezen. Voor betaalde kranten heeft de voorpagina de functie om zich in het krantenrek van een winkel te onderscheiden van concurrenten. Het is niet zeker in hoeverre dit voor gratis kranten ook geldt. Het dagblad kost niets, dus mogelijk is de overweging van de lezer minder grondig. Maar tegelijkertijd hecht een lezer misschien juist aan een titel door de vrije verkrijgbaarheid en toegankelijkheid. De kans om later op de ochtend een lege bak aan te treffen is ook aanwezig en maakt de overstap naar een concurrent in de bak ernaast wellicht gemakkelijk. Ook de verspreiding heeft een ander karakter. De gratis dagbladen worden actief uitgedeeld, liggen in een bak of blijven achter in het openbaar vervoer. Zeker op de grotere stations krijgt de lezer talloze kansen om de krant in het voorbijgaan aan of mee te pakken. Vervolgens liggen er in de trein tweedehands of derdehands exemplaren klaar om gelezen te worden. En ook in winkels en op scholen liggen de kranten voor het grijpen. Dat grote aantal keuzemomenten per reis of per dag vraagt misschien weer extra overtuigingskracht van een voorpagina. Het belangrijkste aspect is dat een positieve indruk op langere termijn herkenning kan bevorderen. Zo kan de krant, of het merk, de lezer aan zich binden zodat die bij het volgende keuzemoment blind naar de bak van de betreffende titel loopt. Zo blijft de voorpagina nog altijd de meest prestigieuze pagina van de krant. Om niet ten onder te gaan in de concurrentiestrijd moet iedere titel iets eigens toevoegen aan de markt. De vraag is dan ook of de vier gratis titels erin slagen om met hun voorpagina een krachtige identiteit neer te zetten. Bovendien is het van belang in hoeverre de vier zich van elkaar onderscheiden en op welke vlakken ze eenzelfde koers varen. De voorpagina‟s van de onderzoeksweken in november-december 2007 en augustus-september 2008 moeten daarnaast de veranderingen zichtbaar maken die hebben geleid tot het verdwijnen van Dag. Wat overblijft, zijn de succesformules van de titels die de strijd wel hebben overleefd.

3.1 November en december 2007 Tabel 5 geeft alle feitelijke, gemiddelde gegevens van de vier gratis dagbladen tijdens de eerste onderzoeksperiode weer. Zo wordt direct duidelijk dat de titels er eigen ideeën over de presentatie van de voorpagina op nahouden. Spits heeft gemiddeld 11,2 elementen op de voorpagina, terwijl De Pers een strengere selectie maakt en slechts de helft daarvan haalt. Deze indeling bepaalt ook het formaat van het hoofdartikel; dat is gemiddeld groter naarmate er minder items op de pagina staan. Een ander, enorm verschil zit in het aantal afbeeldingen op de pagina. „Beeldkrant‟ Dag heeft er gemiddeld 7,6 per dag; Spits slechts 2,4. Uit de advertentiecijfers kan alvast geconcludeerd worden dat Spits en Metro een stevige positie op de advertentiemarkt hebben en dat de merknamen van de twee nieuwste titels eind 2007 nog maar mager in de markt staan. 170

170

Voor een uitgebreidere analyse van de ontwikkeling van advertenties, zie hoofdstuk 3.3, p. 66-67.

52

November – december 2007

Oppervlakte voorpagina Totaal aantal elementen, inclusief advertenties Totaal aantal elementen, exclusief advertenties Aantal elementen (gemiddeld per dag) Advertentie elementen (gemiddeld per dag) Oppervlakte advertentie elementen (gemiddeld per dag) Redactionele elementen (gemiddeld per dag) Oppervlakte redactionele elementen (gemiddeld per dag) Totaal aantal artikelen171 (gemiddeld per dag) Oppervlakte hoofdartikel (gemiddeld per dag) Totaal aantal afbeeldingen (gemiddeld per dag)

Dag

De Pers

Metro

Spits

1204 cm²

1218 cm²

1204 cm²

1204 cm²

94

57

108

112

88

47

74

82

9,4

5,7

10,8

11,2

0,6

1

3,4

3

35 cm²

63 cm²

188 cm²

218 cm²

8,8

4,7

7,4

8,2

1169 cm²

1155 cm²

1016 cm²

986 cm²

1

2

2,7

3,3

565 cm²

440 cm²

234 cm²

263 cm²

7,6

3,1

2,8

2,4

Tabel 5 Algemene eigenschappen van de vier gratis titels, november en december 2007

3.1.1 Inhoudelijke focus Figuur 12 geeft weer hoe de voorpagina‟s van de vier gratis titels qua inhoud zijn opgebouwd. 172 Dag valt op door uitschieters bij Lifestyle en Service. Bij de overige categorieën hangt de krant er wat bij en wordt overschaduwd door de andere titels. De Lifestyle focus is een voorbode van het magazine accent dat de krant in de volgende onderzoeksperiode heeft. Hier lijkt een kans voor Dag te liggen om zich te onderscheiden van de andere titels. Het is echter wel een wankele basis; bij de nieuwsonderdelen kan de krant enkel bij Buitenland meekomen met De Pers. Eind 2007 laat het figuur dan ook geen sterke identiteit voor Dag zien door het gebrek aan opvallende onderdelen. De Pers heeft in deze periode al een zeer overtuigende meerderheid bij Economie, maar heeft verder geen uitschieters ten opzichte van de andere titels. Buitenland en Sport zijn relatief grote onderdelen en opvallend genoeg zijn er geen categorieën die onder het gemiddelde scoren. Metro heeft een duidelijke verdeling van prioriteiten op de voorpagina. De krant steekt met kop en schouders boven de rest uit met Binnenland; een derde van de voorpagina. Ook Cultuur/Entertainment en Sport zijn flink vertegenwoordigd; de rest lijkt bijzaak. Deze heldere keuzes leiden tot een tweedeling van belangrijke en niet belangrijke categorieën; een middenweg is er niet. Die tactiek sluit goed aan bij het concept van de „doelgroepkrant.‟ Hoe 171

In tegenstelling tot verwijzingen. Artikelen zijn: complete artikelen, (afgeronde) kortjes, op zichzelf staande nieuwsfoto‟s en doorleesartikelen. Zie Bijlage 3, p. 96-97. 172 Voor een grotere weergave van figuur 12, zie Bijlage 17, p. 119.

53

duidelijker de inhoud van de krant wordt afgestemd op een bepaalde doelgroep, hoe sterker de positie ten opzichte van adverteerders. Ook Spits werkt met deze tactiek. Er zijn grote uitschieters bij Binnenland en Cultuur/Entertainment en meer onbestemde scores voor andere onderdelen. Opvallend is de lage uitkomst bij Sport, terwijl deze categorie toch een prominente plaats inneemt in de krant. Mogelijk komt dit doordat het Sport katern van Spits op veel dagen een eigen „voorpagina‟ op de achterkant van de krant heeft. Uit figuur 12 blijkt dat Metro en Spits over de gehele linie eenzelfde benadering hebben en ze vullen elkaar aan. Ze besteden veel aandacht aan dezelfde categorieën en laten andere onderdelen onderbelicht. Ook Dag heeft met Lifestyle een speciale positie te pakken, maar uitgaande van het succes van Spits en Metro zit de kracht in de uitgekiende balans van aandachtsverdeling en niet slechts in een unieke eigenschap. Hiermee trekken zij doelgroepen aan die geïnteresseerd zijn in onderwerpen met deze focus. Dat betekent ook dat er andere groepen zullen zijn die de beperking van een categorie als Economie missen. Maar Metro en Spits weten dat hun omvangrijke groepen jonge lezers interessant zijn voor adverteerders. Door de selectieve, maar relatief grote groep gericht te bedienen, hechten de kranten adverteerders én lezers aan zich. Maar belangrijker in dit beeld is dat de twee elkaar aanvullen; de verdeling is in balans. Zo scoort Metro wat hoger met Binnenland en Economie; Spits met Buitenland en Cultuur/Entertainment. Het lijkt erop dat Dag tijdens deze periode de keuze voor een handelsmerk en publiek nog niet volledig heeft kunnen of willen maken. Mogelijk komt dit doordat de aandacht van oorsprong lag bij multimedia. Dat concept kwam niet volledig uit de verf, waardoor de krant vervolgens geen bijzonder kenmerk meer heeft. De band met lezers en adverteerders is hierdoor mogelijk ook niet bijzonder en onstabiel. Die hebben immers de keuze uit nog drie titels die wel duidelijk uitkomen voor hun specialiteit. De Pers heeft in deze periode ook nog geen stevige identiteit, maar is op alle fronten overtuigender en meer aanwezig dan Dag. Vooral de voorsprong bij Economie geeft De Pers een fundament. Bovendien krijgt De Pers de ruimte om te profiteren van de categorieën die Metro en Spits links hebben laten liggen en troeft Dag De Pers enkel af met een weinigzeggende categorie als Service. 35 30 25 20 15 10 5 0

nla ne n i B

nd

d p e rt ie nt ia ha tyl lan ed po me om n S sc M n n e i fes t n i o i a e t c L t r E Bu We nte r/E u ltu Dag De Pers Metro Spits Cu

rv Se

ice

g eri Ov

Figuur 12 Inhoud november - december 2007 (procenten) 173 173

Het overzicht in figuur 12 is exclusief advertenties. Voor een diagram inclusief advertenties, zie Bijlage 18, p. 120.

54

3.1.2 Focus van belangrijkste artikelen Het onderwerp waar de krant mee opent is iedere dag opnieuw wellicht de meest bewuste keuze van de redactie. Het is een uitvergroting van de identiteit die de krant wil uitstralen en bovendien een manier om zich te onderscheiden van concurrenten. 174 In november en december 2007 verdeelt Dag de aandacht tussen binnenlandse en buitenlandse onderwerpen evenredig met vijf om vijf. 175 Daarnaast kunnen de belangrijkste artikelen van Dag ingedeeld worden bij vier verschillende inhoudscategorieën. Dan blijkt dat 70 procent van de artikelen voor rekening komt van Binnenland en Buitenland. Verder is er met 20 procent een prominente plaats voor Lifestyle en met 10 procent voor Economie. Zie figuur 13. Inhoudelijk varieert Dag grote nieuwsgebeurtenissen met meer algemene thema‟s. Er zijn brede onderwerpen bij zoals overstromingen in Mexico en het energieverbruik van luxeartikelen, maar ook maatschappelijke thema‟s zoals de gevolgen van een scheiding en een festival voor vrouwen komen in beeld. Het hoofdartikel is in alle gevallen een (bewerkte) foto. De onderwerpen van De Pers zijn aardig in balans met zes binnenlandse onderwerpen en vier buitenlandse. 176 Met de specifieke inhoudscategorieën is deze krant het meest veelzijdig met zes verschillende richtingen: naast een meerderheid van 60 procent voor Binnenland en Buitenland leveren ook Economie, Cultuur/Entertainment, Media en Lifestyle onderwerpen. Inhoudelijk wisselt De Pers serieuze onderwerpen af met enkele luchtige verhalen, zoals over Sinterklaas. De meerderheid is echter wat zwaarder: veel gecompliceerde, buitenlandse conflicten en bijvoorbeeld de noodtoestand in Pakistan. Ook is er oog voor maatschappelijke wantoestanden, zowel in eigen land als daarbuiten: kinderarbeid in India, eerwraak en de stijging van de ziektekostenpremie. Metro kiest voor 80 procent van de openingsartikelen voor een binnenlands onderwerp.177 Tijdens deze onderzoeksperiode komen vier verschillende inhoudscategorieën voor. Het onderwerp van de helft van alle artikelen past bij Binnenland. Daarnaast komt 20 procent van de artikelen van Buitenland, 20 procent van Economie en 10 procent van Lifestyle. De berichten gaan over onderwerpen die waarschijnlijk een jong publiek aanspreken; geweld, seks en studie zijn voorkomende thema‟s. Ook speelt de krant in op de persoonlijke situatie van de lezer met bijvoorbeeld nieuws over de werkomgeving of een eigen onderzoek naar hoe jongeren denken over hun uitvaart. Spits bericht overtuigend vaak over binnenlandse onderwerpen: 9 van de 10 keer. 178 Daarnaast zijn er vier verschillende categorieën te onderscheiden bij de onderwerpen van Spits. Daarvan hoort 70 procent bij de inhoudscategorie Binnenland en 10 procent bij zowel Buitenland als Economie en Sport. Ook Spits lijkt in te spelen op de belevingswereld van jonge lezers, bijvoorbeeld met artikelen over studiekosten en het vertrek van de bondscoach, maar ook met spannende onderwerpen als geweld en drank. Opvallend is dat er twee keer wordt geopend met nieuws over Geert Wilders.

174

Voor een overzicht van alle hoofdartikelen, zie Bijlage 2, p. 92-95. De onderwerpen in deze alinea vallen niet noodzakelijk onder de categorie Binnenland. Het kunnen ook binnenlandse onderwerpen zijn die bij Economie of Sport horen. 176 Idem. 177 Idem. 178 Idem. 175

55

8 7 6 5 4 3 2 1 0 ie nd nd nt. nom tuur/E enla enla o t n i c n u E B Bi Cul

Dag

De Pers

Med

Metro

ia

rt Spo

Life

e styl

Spits

Figuur 13 Inhoud hoofdartikelen november - december 2007 (aantallen)

Uit figuur 13 blijkt dat Metro en Spits ook bij de openingsartikelen beide een grote voorkeur voor binnenlands nieuws hebben. Opvallend is wel dat de categorieën die op de gehele voorpagina favoriet zijn, Cultuur/Entertainment en Sport, in deze periode niet bij de belangrijkste artikelen voorkomen. Het zijn toch de traditionele categorieën, Binnenland, Buitenland en Economie, die in de meeste gevallen voor het nieuws van de dag zorgen. Opvallend is dat bij beide kranten veel thema‟s voor jongeren centraal staan in de belangrijkste artikelen. Dag en De Pers gaan met de voorkomende categorieën redelijk gelijk op. Ook bij het openingsartikel is Dag meer uitgesproken met Lifestyle, wat deels blijkt uit de onderwerpen. Door de variatie in categorieën is de koers van De Pers minder goed terug te zien. Wel blijkt uit de onderwerpen dat De Pers de pijlen richt op een serieus, hoogopgeleid publiek en daarmee wellicht een hogere drempel heeft dan de andere titels. Het lukt de kranten aardig om zich te onderscheiden van elkaar, want er is op slechts twee dagen een overlap van twee of meer kranten wat betreft de onderwerpen van de belangrijkste artikelen. Op 6 december wijden Dag en Spits beide het hoofdartikel aan de pyromaan die ‘t Zandt teistert. Dag opent met een bewerkte foto van bluswerkzaamheden; de hoek van de afbeelding staat bij wijze van illustratie in brand. Verderop in de krant staat een achtergrondartikel. Spits is op reportage geweest in het dorp en laat onder andere bewoners aan het woord. Metro opent niet met het onderwerp, maar heeft die dag wel een nieuwsfoto op pagina 2 en De Pers schrijft die dag niet over de pyromaan. Op 8 november openen Dag, Metro en Spits met het bloedbad dat een Finse jongen aanrichtte op zijn school. Dag doet dit met vier foto‟s van de video waarmee de jongen zijn daad aankondigt. Binnenin de krant staat een artikel met meer informatie. Metro opent ook met een grote foto van het filmpje, met daaronder een nieuwsbericht. Verderop in de krant staat een artikel met achtergronden. Op de voorpagina van Spits staat ook een foto van het filmpje, begeleid door een nieuwsbericht, afkomstig van een persbureau. Het is opvallend dat de drie kranten voor hetzelfde beeld kiezen, maar het anders uitwerken. Spits voegt weinig toe

56

aan de nieuwsgebeurtenis, terwijl Metro er op verschillende manieren bij stilstaat. De Pers volstaat met een fotobericht op pagina 3. 3.1.3 Gebruik van genres In figuur 14 is te zien welke genres er op de voorpagina‟s verschijnen. 179 De aandacht van Dag voor beeld komt tot uiting door een lichte meerheid bij de Foto. Ook domineert Dag Achtergrond licht, terwijl het Interview niet erg favoriet is. Opvallend is dat Dag van alle genres gebruikmaakt op de voorpagina. De Pers maakt gebruik van het Interview voor een derde van de elementen. Ook verdiepende genres zoals de Analyse en de Reportage zijn meer aanwezig. Voor Metro is het andersom: de verdiepende genres zijn niet populair en het Nieuwsbericht des te meer: 43 procent van de elementen op de voorpagina. Spits heeft een voorkeur voor het Nieuwsbericht en het Interview, maar verdeelt de overige aandacht wat gelijkmatiger over de verdiepende genres dan Metro. De verschillen in genres zijn vrij sterk, maar er is wel een lichte trend zichtbaar die aansluit bij eerdere resultaten. Metro en Spits hebben duidelijke keuzes gemaakt voor de nieuwsgenres, Metro nog sterker dan Spits. In verhouding maken zij veel minder gebruik van verdiepende genres. De Pers vult de gaten die Metro en Spits achterlaten met een duidelijke nadruk op verdiepende genres. Dag heeft weliswaar een meerderheid bij Foto en Achtergrond, maar spreidt de overige genres zo sterk dat er geen duidelijk patroon te zien is.

50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 t

h ric

e sb

uw Nie

ge nd ew ro rta rvi g o e r t p In hte Re Ac

a An

e lys

Dag

t ef sie tre ati en or m c p r / l o Re fie Inf

to

Fo

ce rvi Se

g eri Ov

o Pr

De Pers

Metro

Spits

Figuur 14 Genres november - december 2007 (procenten)

179

Voor een grotere weergave van figuur 14, zie Bijlage 19, p. 121.

57

3.1.4 Vermelding van auteurs Zoals blijkt uit figuur 15 geven alle kranten er de voorkeur aan om de naam van de auteur boven een artikel te zetten. Dit impliceert authenticiteit en geeft de uitstraling van eigen nieuws. Waarschijnlijk vinden alle redacties dat belangrijk, maar wellicht niet allemaal even belangrijk. Dag, Metro en Spits vermelden in ruim de helft van de gevallen de naam van de journalist, maar het verschil is groot met de 90 procent van De Pers. Nog een opvallend gegeven is dat De Pers als enige krant geen (verwijzingen naar) berichten van persbureaus op de voorpagina plaatst. Bij Metro en Spits gebeurt dit wel regelmatig. De alternatieve bron die De Pers gebruikt, bestaat uit vertalingen uit de Britse krant The Independent. Metro en Spits volstaan voor een deel van de artikelen met een bericht van een persbureau. Deze vorm is goedkoper, maar wellicht spelen zij in op een doelgroep die niet meer dan deze nieuwsberichten verlangt. De Pers heeft echter als doel zich te onderscheiden van de andere kranten met eigen en ander nieuws. Het aantal artikelen met de naam van een auteur wijst er dan ook op dat er inderdaad iets wordt toegevoegd aan nieuwsfeiten. Dag valt vooral op door het relatief hoge percentage berichten zonder of met een afwijkende bron. Een deel daarvan heeft geen bijzondere oorzaak; het zijn serviceverwijzingen, zoals het weer, andere afwijkende verwijzingen, zoals naar een artikel op de website, en het ontbreken van een bron. Het andere deel is wat interessanter en is afkomstig van bewerkte afbeeldingen en illustraties. Dit sluit aan bij de nadruk van Dag voor beeld.

100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Persbureau

Redactie

Naam auteur Dag

De Pers

Metro

Alternatief

Overig/geen

Spits

Figuur 15 Auteur november -december 2007 (procenten)

58

3.2 Augustus en september 2008 Tabel 6 laat zien dat de voorpagina‟s van de vier titels qua indeling dichter bij elkaar zijn gekomen. De verschillen in cijfers zijn kleiner en de hoeveelheden elementen lopen minder uiteen dan tijdens de vorige periode. Zo heeft Spits met een gemiddelde van 10,4 de meeste elementen per pagina, maar vormt het geen enorme kloof met de 7,1 elementen van Dag. Het gemiddelde aantal elementen van De Pers groeide met 3,6; de andere titels daalden licht. Na de restyling van Dag heeft de krant minder beeld op de voorpagina; gemiddeld scheelt het ruim vier foto‟s. De andere drie titels hebben juist meer afbeeldingen in deze periode; zo groeit De Pers van 3,1 naar 4,5. Het verdwijnen van Dag is mede een gevolg van tegenvallende advertentie inkomsten, terwijl de advertentiecijfers in de tabel eerder suggereren dat De Pers in de problemen zit. Metro en Spits leveren wat vierkante centimeters aan advertentieruimte in. 180

Augustus – september 2008

Oppervlakte voorpagina Totaal aantal elementen, inclusief advertenties Totaal aantal elementen, exclusief advertenties Aantal elementen (gemiddeld per dag) Advertentie elementen (gemiddeld per dag) Oppervlakte advertentie elementen (gemiddeld per dag) Redactionele elementen (gemiddeld per dag) Oppervlakte redactionele elementen (gemiddeld per dag) Totaal aantal artikelen181 (gemiddeld per dag) Oppervlakte hoofdartikel (gemiddeld per dag) Totaal aantal afbeeldingen (gemiddeld per dag)

Dag

De Pers

Metro

Spits

1204 cm²

1218 cm²

1204 cm²

1204 cm²

71

93

90

104

15

80

64

84

7,1

9,3

9

10,4

1,5

1,3

2,6

2

129 cm²

66,3 cm²

171 cm²

163 cm²

5,6

8

6,4

8,4

1075 cm²

1152 cm²

1033 cm²

1041 cm²

1

2,7

1,8

3

563 cm²

466 cm²

271 cm²

240 cm²

3,3

4,5

4,6

3

Tabel 6 Algemene eigenschappen van de vier gratis titels, augustus en september 2008

3.2.1 Inhoudelijke focus In figuur 16 is te zien hoe de voorpagina‟s van de vier kranten inhoudelijk zijn opgebouwd. 182 Dit beeld is tekenend voor de ondergang van Dag. De krant heeft enkel bij Service een 180

Voor een uitgebreidere analyse van de ontwikkeling van advertenties, zie hoofdstuk 3.3, p. 66-67. In tegenstelling tot verwijzingen. Artikelen zijn: complete artikelen, (afgeronde) kortjes, op zichzelf staande nieuwsfoto‟s en doorleesartikelen. Zie Bijlage 3, p. 96-97. 182 Voor een grotere weergave van figuur 16, zie Bijlage 20, p. 122. 181

59

overtuigende meerderheid en dat is niet een categorie om de concurrentie met drie concurrerende doelgroepkranten aan te gaan. De grootste onderwerpscategorieën zijn Binnenland, Buitenland en Economie, maar bij geen enkele daarvan komt Dag in de buurt van de andere kranten. Uit de resultaten van de onderzoeksperiode in 2007 bleek dat er voor Dag een kans tot onderscheiden lag bij Lifestyle. Met de introductie van het nieuwe onderdeel DAGMagazine leek de krant daarvan te willen profiteren, maar Dag raakt de overheersing in de categorie Lifestyle juist kwijt in 2008. Economie schiet met bijna 8 procent omhoog, maar dit is nu net de categorie waar De Pers zich op is gaan toeleggen. De keuzes die Dag heeft gemaakt hebben een ongelukkige uitwerking. De Pers heeft een duidelijkere ontwikkeling doorgemaakt en heeft een overtuigende meerderheid bij Buitenland en Economie. De categorieën waar de andere titels erg aanwezig zijn, Binnenland en Cultuur/Entertainment, krijgen bij De Pers minder aandacht. Opvallend is de meerderheid bij Lifestyle; naast de economische en buitenlandse focus is er nu ook meer aandacht voor persoonlijke levenssfeer van de lezer. De voorkeuren van Metro liggen duidelijk bij Binnenland en Cultuur/Entertainment. Deze twee categorieën bepalen bijna de helft van de voorpagina. Sport groeit licht en is het enige onderdeel waar Metro domineert. Het is opvallend dat Metro wat vlakker lijkt te zijn dan in de vorige periode. Toen had de krant nog een ruime meerderheid bij Binnenland; nu staan de staven veelal in de schaduw van Spits. Toch zijn de keuzes voor bepaalde categorieën nog altijd scherp. Bij Spits zijn de contrasten tussen grote en kleine categorieën het grootst. Binnenland en Cultuur/Entertainment vullen met ruim 57 procent een nog groter deel van de voorpagina dan tijdens de onderzoeksperiode in 2007. Economie en Buitenland zijn bijzonder klein. Het beeld sluit goed aan bij de ondertitel van de krant: Nieuws en Entertainment. Dat is precies wat uit de elementen op de voorpagina blijkt. 30 25 20 15 10 5 0

la en n n i

B

nd

nl a ite u B

e ia nt mi ed me M no n i o rta Ec nte E / ur ltu Dag De Pers Cu

nd

Sp

or

t

Metro

ty es Lif

le s ten We

a ch

p Se

ce rvi

Spits

Figuur 16 Inhoud augustus – september 2008 (procenten)183

183

Het overzicht in figuur 16 is exclusief advertenties. Voor een diagram inclusief advertenties, zie Bijlage 21, p. 123.

60

Uit figuur 16 blijkt dat de verschillen tussen de kranten wat scherper zijn geworden, vooral tussen het nieuwe duo en het oudere duo. Metro en Spits scoren hoog bij Binnenland en Cultuur/Entertainment en blijven wat achter bij Buitenland en Economie. Voor Dag en De Pers is dat andersom. Dit beeld was in de periode november – december 2007 ook al zichtbaar, maar nu zijn de verhoudingen anders. In het diagram is te zien dat Dag zich nog steeds niet heeft weten los te maken van de andere kranten. Dag wordt bij bijna alle categorieën overschaduwd door de andere titels, die zich meer hebben toegelegd op een aantal onderdelen. Door alle categorieën te vertegenwoordigen, heeft Dag nergens ruimte om boven het gemiddelde niveau uit te stijgen. Metro en Spits gaan nog altijd redelijk gelijk op en hebben dezelfde focusgebieden, al lopen ze iets meer uiteen dan voorheen. De Pers is nu met afstand leider van twee grote categorieën. Daar waar de paarse staven van Dag opkijken tegen de torenhoge staven van de concurrenten heeft De Pers ruimte gevonden om een eigen specialisme op te bouwen. En dat is op de plekken waar de onaantastbare pijlers van Spits en Metro niet in de weg staan.

3.2.2 Focus van de belangrijkste artikelen Dag is deze periode nog steeds redelijk in balans met zes artikelen met een binnenlandse en 4 openingsartikelen met een buitenlandse focus. Opvallend is Lifestyle daalt, terwijl daar wellicht de focus had moeten liggen. Bij de onderwerpen van Dag is het weer moeilijk om een lijn te ontdekken; net als in 2007 gaat het om grote nieuwsgebeurtenissen en meer algemene thema‟s. Ten eerste is er nieuws, zoals het vermiste, Nederlandse meisje op Bonaire en de schietpartij in Finland. Daarnaast zijn er achtergronden, zoals de economische crisis en de schuldvraag bij een ongeluk. En ten derde heeft Dag openingsartikelen over luchtige onderwerpen, waaronder de verkoop van babyfoto‟s door beroemdheden en een flirtconferentie. De uiteenlopende inhoud komt overeen met het beeld van de vorige periode. De Pers besteedt deze periode meer aandacht aan nieuws uit eigen land, namelijk 7 van de 10 keer. Die trend blijkt ook uit het overzicht van alle elementen in figuur 16. Bij de categorieën zet De Pers 30 procent meer onderwerpen van Economie prominent op de voorpagina. Qua onderwerpen neigt De Pers meer naar de serieuze thema‟s, met nog slechts een enkel luchtig verhaal. De krant is bewust de zakelijke kant opgegaan en dat blijkt uit onderwerpen als stijgende grondstofprijzen en een Nederlandse econoom met een oplossing voor de kredietcrisis. Ook maatschappelijke thema‟s worden in de gaten gehouden en zo zijn er artikelen over het gevaar van de isoleercel en het ontlopen van de dienstplicht door politici. Opvallend en ongebruikelijk is het opinieartikel over de te grote hoeveelheid medailles bij de Olympische Spelen. De Pers lijkt hiermee te willen provoceren en pleit voor een terugkeer naar de spannende strijd om enkele medailles. Metro heeft een voorkeur voor binnenlands nieuws: 70 procent van de openingsartikelen gaat over een binnenlands onderwerp. Metro blijft bij de grotere inhoudscategorieën volledig gelijk aan de vorige periode: 50 procent Binnenland, 20 procent Buitenland en 20 procent Economie. Op twee hoofdartikelen komt de dag erna een vervolg over hetzelfde onderwerp; bij een klimongeluk en een vrouw die het ontvoerde meisje Maddie MacCann in Amsterdam zou hebben gezien. Verder lijkt de krant met onderwerpen weer aan te willen sluiten op de interesses van de jeugd met sensatie, openbaar vervoer en een creatieve benadering van de kredietcrisis met een lezerspanel. Spits blijft met een binnenlandse focus van 90 procent gelijk aan de periode in 2007. Ook uit de vertegenwoordigde inhoudscategorieën blijkt deze voorkeur: 80 procent Binnenland en een enkele keer komt het belangrijkste onderwerp van Buitenland of Economie. Ook Spits blijft weer dicht bij de doelgroep met thema‟s als alcohol, sensatie en

61

onderwijs. Zo is er in twee hoofdartikelen aandacht voor de verblijfplaats van pedofielen en een artikel over alcohol verkoop. Zie figuur 17.

9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 nd

enla inn

B

land

ten Bu i

Dag

t. ie om r/En n u o u t Ec Cul

De Pers

Metro

rt Spo

Life

e styl

Spits

Figuur 17 Inhoud hoofdartikelen augustus – september 2008

Opvallend is dat Metro en Spits met een sterke focus op binnenlands nieuws en een beperkt aantal inhoudscategorieën gelijk blijven aan eind 2007. Met dynamische en spectaculaire onderwerpen op de voorpagina willen zij duidelijk een jong publiek aanspreken. Een ingewikkeld onderwerp als de kredietcrisis is lastig om spannend te maken, dus bracht Spits dit niet via het openingsartikel en loste Metro het op door naar de lezers zelf te luisteren. Dag en De Pers zijn met 5 vertegenwoordigde categorieën even veelzijdig. De Pers lijkt ook met de openingsartikelen een zakelijkere kant op te gaan en richt hiermee op een specifieke groep intelligente mensen, die meer verdieping zoekt. Dag lijkt boven het geheel aan onderwerpen en doelgroepen te zweven en steeds in te zoomen op zeer uiteenlopende thema‟s. De vraag is wederom of deze ongrijpbaarheid de manier is om lezers en adverteerders aan een krant te binden. In augustus en september 2008 hebben de vier kranten meer overlap met onderwerpen van de belangrijkste artikelen dan in de eerste periode. Zo is er veel aandacht voor de kredietcrisis en de Olympische Spelen in augustus in Beijing. Alleen Spits doet in de belangrijkste artikelen niets met deze twee thema‟s. Dag heeft een artikel over de politieke kant van de Olympische Spelen en Metro kijkt vooruit op de Spelen. De Pers staat op 7 augustus volledig in het teken van China en de Olympische Spelen, met artikelen over allerlei aspecten, waaronder politiek, economie en sport. Een dag later opent De Pers met een opinieartikel over het aantal medailles bij het evenement. Spits besteedt wel degelijk aandacht aan de Spelen, maar omdat de sportsectie vaak met een eigen ingang op de achterpagina begint, komt er waarschijnlijk om die reden minder sport op de voorpagina aan bod.

62

De financiële crisis is voor Dag aanleiding om met een foto te verwijzen naar een artikel over mensen die juist profiteren van de economische problemen. De Pers bekijkt de crisis van de financiële kant en analyseert het verbod op naked shortselling. Deze zakelijke invalshoek is een goed voorbeeld van de weg die De Pers is ingeslagen met het katern „InBusiness.‟ Metro vraagt de lezers hoe zij denken over de kredietcrisis. Een bijzonder gegeven tijdens deze periode is dat er, net als eind 2007, een schietpartij plaatsvindt op een Finse school. Ook interessant is dat De Pers, net als in de vorige periode, als enige van de drie kranten hier geen aandacht aan besteedt in het belangrijkste artikel. Dat is een treffende gelijkenis die aantoont dat De Pers het belangrijk vindt anders te zijn dan andere kranten. Er staat overigens wel een verwijzing op de voorpagina naar een achtergrondartikel. Op maandag 4 augustus doet De Pers wel mee met de anderen en wijden alle titels het hoofdartikel aan een klimongeluk op de Pakistaanse berg K2, waar Nederlanders bij betrokken zijn. Dag doet dit zoals gewoonlijk met een foto en verwijzing, De Pers gaat na waarom mensen de berg beklimmen en Metro en Spits kiezen voor nieuwsberichten. Opvallend is dat Dag, Metro en Spits het verhaal brengen met het nieuws dat er een ongeluk is gebeurd, maar dat twee Nederlandse klimmers in veiligheid zijn. Binnenin de krant of een dag later geven Dag en Metro pas meer verdieping en achtergrond. De Pers lijkt het nieuwsstadium al voorbij te zijn en begint direct met de achtergronden. Het nieuws was het weekend ervoor al bekend, waardoor De Pers er waarschijnlijk op rekende dat de lezer op de hoogte was van de nieuwsfeiten. 3.2.3 Gebruik van genres In figuur 18 is te zien dat Dag in augustus – september 2008 nog eens 4 procent hoger scoort dan de vorige periode bij de categorie Service. 184 Het is opvallend dat de krant zoveel aandacht besteedt aan zo‟n weinig inhoudelijke categorie. Serviceonderdelen lijken geen geschikte middelen om een krant te onderscheiden van andere titels. Daarnaast blijven Achtergrond en Foto de grootste rubrieken, waar Dag bovendien een meerderheid mee heeft. De Pers werkt in de tweede periode meer met het Nieuwsbericht: een stijging van 14 procent. Dat is deels toe te schrijven aan de kortjes die nu op de voorpagina verschijnen. Het Interview moet het ontgelden met een daling van ruim 28 procent. Andere verdiepende genres blijven wel relatief groot en met een paar procenten extra heeft de Analyse een flinke voorsprong op de andere kranten. Ook Informatief groeit bij De Pers stevig, wat komt door de rubrieken van Van Dale en de dagelijkse special over de Olympische Spelen, in samenwerking met de NS. Metro is nog steeds de grootste bij het Nieuwsbericht, maar daalt hier wel met ruim 18 procent. Daarvoor in de plaats groeit het Interview met ruim 8 procent en ook Achtergrond stijgt met 6 procent. Metro kiest hiermee voor meer verdieping op de voorpagina, hoewel de Analyse en de Reportage zeer klein blijven. Spits gebruikt ook minder vaak het Nieuwsbericht; een daling van 8 procent. De verdiepende genres lopen ook met enkele procenten terug, met als uitzondering een stijging van 5,7 procent voor Achtergrond. Ondanks kleine verschuivingen zijn de accenten hetzelfde als tijdens de periode in 2007.

184

Voor een grotere weergave van figuur 18, zie Bijlage 22, p. 124.

63

30

25

20

15

10

5

0 t

h ric

e sb

uw Nie

se ge nd ew ro aly rta rvi g n o e r t p A In hte Re Ac

Dag

to

Fo

ofi

Pr

De Pers

et

rtr

po el/

f ie tie ns ma ce r e o R Inf

Metro

e ini

Op

ce rvi Se

g eri Ov

Spits

Figuur 18 Genres augustus – september 2008

Wat opvalt in figuur 18 is dat De Pers ook op het gebied van genres aandacht besteedt aan de gebieden waar Metro en Spits minder actief zijn. Zo plaatsen Metro en Spits in augustus – september 2008 minder vaak een Nieuwsbericht op de voorpagina, terwijl De Pers juist fors groeit met dit genre. Tegelijkertijd richten alle titels meer aandacht op één of meer verdiepende genres, voornamelijk Achtergrond. Dit lijkt geen bedreiging voor De Pers, want die beantwoordt de ontwikkeling met een stijging van de Analyse. Opvallend is de hoge score van De Pers voor Informatief; de krant lijkt naast de verdieping ook bewust te kiezen voor meer luchtige onderdelen. De paarse staven van Dag geven deze periode meer blijk van een voorkeur. Zo maken het Nieuwsbericht, Achtergrond en de Foto samen ruim 55 procent van de voorpagina uit. Het is echter onduidelijk waarom Service als grootste onderdeel meer dan een kwart van de voorpagina inneemt. 3.2.4 Vermelding van auteurs In augustus en september 2008 kiest Dag ruim 10 procent vaker voor alternatieve auteurs; in dit geval artikelen die vanuit de Volkskrant worden doorgeplaatst. Bij De Pers is de naam van de auteur minder belangrijk geworden; waar de krant in november en december 2007 in bijna 90 procent van de gevallen een auteur vermeldde, gebeurt dat in 2008 nog niet eens bij de helft van de artikelen. Opvallend is dat De Pers deze periode wel af en toe een persbureau als auteur vermeld, terwijl dat in 2007 niet voorkwam. Voor Metro is het persbureau juist een minder belangrijke vorm geworden; het scheelt bijna 16 procent met de vorige periode. Ook Spits werkt minder met deze auteursvorm. Zowel Metro als Spits zetten in deze periode vaker de naam van de auteur bij een bericht dan eind 2007 en scoren een stuk hoger dan Dag en De Pers. Wellicht heeft het vermelden van de naam van een auteur en daarmee de uitstraling van eigen nieuws minder prestige in augustus en september 2008. Voor De Pers lijkt het in ieder geval minder belangrijk te zijn in het onderscheiden van de andere titels. Algemene

64

vermeldingen, zoals de redactie of helemaal geen vermelding zijn voor de kranten vaak ook al voldoende. Opvallend zijn de hoge percentages voor de categorie Overig bij alle titels. Vaak gaat het daarbij om kortjes of afbeeldingen waar geen auteur bij vermeld staat. Ook bewerkingen van foto‟s en illustraties komen in deze groep terecht vanwege de afwijkende afkomst. Zie figuur 19.

70

60

50

40

30

20

10

0 Persbureau

Redactie

Naam auteur Dag

De Pers

Metro

Alternatief

Overig/geen

Spits

Figuur 19 Auteurs augustus – september 2008

65

3.3 Advertenties In het overzicht van de inhoudscategorieën zijn de advertenties die op de voorpagina‟s staan niet meegenomen. 185 Voor iedere advertentie op de voorpagina moet een redactioneel element geschrapt worden. De botsing tussen redactionele belangen en commerciële belangen heeft directe gevolgen voor het karakter van de voorpagina. Tegelijkertijd geven het aantal reclame uitingen op de voorpagina inzicht in de positie van de gratis titel op de advertentiemarkt. De verliezen van een gratis krant zijn de eerste levensjaren erg hoog, dus iedere advertentie draagt bij aan een succesvolle strijd om het hoofd boven water te houden. De onderzoeksperiode augustus – september 2008 staat gelijk aan de ondergang van Dag. Het ligt dan ook in de lijn der verwachting dat uit de cijfers van beide periodes zal blijken dat Dag qua advertenties onvoldoende is gegroeid. Als De Pers wel een zeker deel van de advertentiemarkt heeft weten aan te spreken, dan blijkt dat er een bepaalde tactiek voor nodig is om te slagen op de advertentiemarkt. Uiteindelijk gaan namelijk de zakelijke belangen voor en gaat een krant ten onder aan simpele cijfers, ongeacht de inhoud en de waardering daarvan door de lezer. Figuur 20 laat zien hoe de verhoudingen tussen advertenties en redactionele elementen liggen en hoe deze veranderd zijn tussen november-december 2007 en augustus-september 2008. De cijfers zijn gebaseerd op de gemiddelde oppervlakte van de advertentie elementen enerzijds en de redactionele elementen anderzijds ten opzichte van de totale oppervlakte van de voorpagina. In de eerste periode is het verschil tussen Dag en De Pers aan de ene kant en Metro en Spits aan de andere kant nog erg duidelijk. Daar waar Dag nog geen 3 procent advertentieruimte op de voorpagina vult, gaat Spits over de 18 procent heen. Hieruit blijkt dat adverteerders de weg naar de voorpagina‟s van de twee nieuwste titels nog niet massaal gevonden hebben. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 g' Da

07

g' Da

08 De

rs Pe

'07 De

rs Pe

'08

07

' tro e M

Advertenties

07 08 08 s' s' o' t t r i i t Sp Sp Me

Redactioneel

Figuur 20 Verhouding oppervlakte advertenties en omvang redactionele elementen (procenten)

185

Voor een weergave zoals figuur 12 (november-december 2007) inclusief advertenties, zie Bijlage 18, p. 120 en voor een weergave zoals figuur 16 (augustus-september 2008) inclusief advertenties, zie Bijlage 21, p. 123.

66

Wat direct opvalt, is dat de ontwikkeling van Dag hierna helemaal niet is achtergebleven. Het advertentieoppervlak op de voorpagina van de krant groeide tussen de onderzoeksperiode in 2007 en die in 2008 met bijna 8 procent. Het verschil met De Pers is stuitend: deze krant groeide nauwelijks en de advertentieruimte is met 5,4 procent in 2008 half zo groot als die van Dag. Metro en Spits gaan er in 2008 enkele procenten op achteruit, maar staan nog steeds bovenaan en op redelijke afstand van de andere twee kranten. Spits levert ruim 4,5 procent in, waardoor Metro bovenaan staat met 15,6 procent advertentieruimte per voorpagina. Dit beeld strookt niet met het succesverhaal van De Pers en de ondergang van Dag. De Pers leek in de eerste periode het voortouw te nemen op de advertentiemarkt en deed het beter dan Dag. Dat De Pers vervolgens in de tweede periode blijft steken op hetzelfde niveau als het jaar ervoor betekent dat Dag de advertentiestrijd niet op de voorpagina heeft verloren maar binnenin de krant. In hoofdstuk 2 bleek al dat de verhoudingen van paginagrote advertenties een tegenovergesteld beeld laten zien: Dag deed het eind 2007 beter, maar in augustus en september 2008 bleek De Pers een enorme inhaalslag te hebben gemaakt. 186 Hoewel de voorpagina relatief veel advertentie inkomsten kan opleveren, is de ruimte beperkt en levert de reclame binnenin de krant in verhouding meer op. Of De Pers bewust weinig advertenties op de voorpagina plaatst of niet, het blijkt dat dit geen afspiegeling hoeft te zijn van het volledige slagen van een titel op de advertentiemarkt.

186

Zie hoofdstuk 2.2.2, p. 50-51.

67

3.4 Overlevingsstrijd Dag en De Pers Augustus en september 2008 Metro en Spits zijn in augustus en september 2008 heel stabiel en er verandert binnen die periode erg weinig aan de presentatie en indeling van de voorpagina‟s. Zelfs in vergelijking met de periode eind 2007 waren er geen drastische wijzigingen zichtbaar. Voor de nieuwelingen Dag en De Pers is dit een heel ander verhaal. De kranten hebben niet alleen tussen de twee periodes vele aanpassingen en verschuivingen ondergaan, er zijn ook grote verschillen binnen de tweede periode zichtbaar. In tabel 7 zijn de algemene gegevens van augustus en september van Dag en van De Pers naast elkaar gezet. Het totaalbeeld van de pagina van Dag is wat betreft aantal elementen nauwelijks veranderd. Het grootste verschil zit dan ook in de invulling van de onderdelen. Staat er in augustus gemiddeld 1 advertentie op de voorpagina, in september zijn het er twee. Ook neemt de reclame meer ruimte in: 179 cm² extra, wat 5,5 keer meer is dan een maand eerder. Daardoor komen het aantal redactionele elementen en de daarbij horende vierkante centimeters wat lager uit. Ook het belangrijkste artikel is gemiddeld 153 cm² kleiner. De cijfers van De Pers benadrukken nog nauwelijks de veranderingen die de krant heeft ondergaan. Er zijn gemiddeld maar 0,2 meer advertenties in september en er staat gemiddeld 1 extra artikel op de voorpagina. Het grootste verschil zit bij het openingsartikel: dat is in de tweede maand zo‟n 220 cm ² kleiner. De meeste aanpassingen van De Pers zijn zichtbaar aan de binnenkant van de krant. De inhoudsonderdelen hebben een andere naam gekregen en ook de uitwerking ervan is in veel gevallen anders. De grootste verandering is de introductie van het zakelijke katern „InBusiness,‟ waar veel oude onderdelen en thema‟s samenkomen, met een zakelijke focus. De verwachting is dan ook dat de koersverandering van De Pers niet zozeer op het niveau van inhoudscategorieën zichtbaar zal worden.

Dag

Omvang voorpagina Totaal aantal elementen, inclusief advertenties Totaal aantal elementen, exclusief advertenties Aantal elementen (gemiddeld) Advertentie elementen (gemiddeld) Omvang advertentie elementen (gemiddeld) Redactionele elementen (gemiddeld) Omvang redactionele elementen (gemiddeld)

De Pers

Augustus

September

Augustus

September

1204 cm²

1204 cm²

1218 cm²

1218 cm²

35

36

46

47

30

26

40

40

7

7,2

9,2

9,4

1

2

1,2

1,4

40 cm²

219 cm²

61 cm²

71,4 cm²

6

5,2

8

8

1164 cm²

985 cm²

1157 cm²

1147 cm²

68

Totaal aantal artikelen187 (gemiddeld) Omvang hoofdartikel (gemiddeld) Totaal aantal afbeeldingen (gemiddeld)

1

1

2,2

3,2

639 cm²

486 cm²

576 cm²

356 cm²

3,6

3

4,6

4,4

Tabel 7 Algemene eigenschappen van Dag en De Pers, augustus en september 2008

3.4.1 Inhoudelijke focus In figuur 21 is te zien welke inhoudelijke categorieën Dag en De Pers in de beide maanden op de voorpagina plaatsten.188 Voor Dag zitten er aardig wat schommelingen bij. Binnenland en Buitenland waren in september aanmerkelijk hoger; Economie juist de helft lager. Media groeide; Service en Lifestyle leverden flink in. De omslag naar de algemene categorieën Binnenland en Buitenland sluit aan bij het beeld dat figuur 16 al gaf: een wat onbestemde focus zonder duidelijk handelsmerk. Vooral het verlies voor Lifestyle is opmerkelijk aangezien het onderdeel DAGMagazine de krant had kunnen helpen om van deze categorie een onderscheidende factor te maken. Zoals verwacht blijft De Pers in deze twee maanden vrij stabiel qua inhoud. Alleen Buitenland en Cultuur/Entertainment maken uitschieters, vooral ten koste van Service. De aandacht voor Economie is er al de hele periode; de uitwerking ervan is in september enkel beter zichtbaar door het uiterlijk en de indeling van de krant.

35 30 25 20 15 10 5 0 e t. d d mi En lan lan / o r n n n u o ite ne ltu Ec Bu Bin Cu

dia Me

le ce ap ort sty rvi ch Sp e e s f S Li ten We

Dag augustus 2008

Dag september 2008

De Pers augustus 2008

De Pers september 2008

Figuur 21 Categorieën inhoud augustus en september 2008 (procenten)

187

In tegenstelling tot verwijzingen. Artikelen zijn: complete artikelen, (afgeronde) kortjes, op zichzelf staande nieuwsfoto‟s en doorleesartikelen. Zie Bijlage 3, p. 96-97. 188 Voor een grotere weergave van figuur 21, zie Bijlage 23, p. 125.

69

De stijging van Binnenland bij Dag in september lijkt geen verstandige keuze aangezien dit ook een aandachtsgebied van Metro en Spits is. De groei van Buitenland is dan weer wel gunstig omdat De Pers hier 10 procent inlevert. Opvallend is dat de Lifestyle categorie van De Pers in september 10 procent groter is dan die van Dag. Met een dominantie van Metro en Spits bij Binnenland en Cultuur/Entertainment en een focus van De Pers op Economie en Buitenland lag er eind 2007 misschien nog een kans voor Dag om zich te onderscheiden met Lifestyle. In augustus had Dag nog een lichte voorsprong op De Pers, maar in september blijkt Dag verloren op dit gebied. De Pers heeft bezit genomen van deze categorie en bovendien is Metro in deze periode omhoog geschoten bij Sport. Inhoudelijk lijken de kansen van Dag op succes in september definitief verkeken.

3.4.2 Gebruik van genres Bij Dag loopt het gebruik van genres sterk uiteen binnen de tweede onderzoeksperiode. Begin augustus bestaat de voorpagina voor 10 procent uit nieuwsberichten; eind september staat de teller 13 procent hoger. Het achtergrondverhaal kent een omgekeerde ontwikkeling: van 33 procent naar 11,5 procent. De analyse maakt in september vanuit het niets een opmars. Het lijkt erop dat Dag in september de voorkeur geeft aan het nieuwsbericht en de verdere aandacht wat meer spreidt over de verdiepende en kleinere genres. De laatste maand komen er zeven verschillende genres voor tegenover vijf in augustus. Daardoor biedt de voorpagina meer variatie, maar zijn de uitschieters ook minder uitgesproken. De Pers is tijdens beide maanden gevarieerd met de gebruikte genres, maar de verhoudingen verschuiven wel enigszins in de tussentijd. De grootste verandering vindt plaats bij het achtergrondverhaal. Tussen begin augustus en eind september verdubbelt het aandeel naar 25 procent. De reportage maakt een omgekeerde beweging en daalt naar 5 procent. De analyse blijft gelijk en is met 15 procent in verhouding een groot genre. Zie figuur 22.189 35 30 25 20 15 10 5 0 f t d et to se ge sie tie pinie rvice verig ch iew ron rtr Fo rta naly en rma o eri terv g o c O O r p b / Se A ep In Re Info iel ws hte R f c u o A Pr Nie

Dag augustus

Dag september

De Pers augustus

De Pers september

Figuur 22 Categorieën genres augustus en september (procenten) 189

Voor een grotere weergave van figuur 22, zie Bijlage 24, p. 126.

70

De groei van Achtergrond bij De Pers staat gelijk aan een vrije val bij Dag. Het draagt bij aan de nadruk van De Pers op verdieping en duiding. Dag daarentegen werkt vooral met algemene genres zoals het Nieuwsbericht, de Foto en Service. Zeker met het verlies van de meerderheid bij Achtergrond blijft er ook qua genres weinig over voor Dag om zich mee te onderscheiden van de rest. Ondanks de hoge score van de Foto heeft de nadruk op beeld, zoals eind 2007 belangrijk was voor de identiteit van Dag, geen bijzonder effect meer op de voorpagina. Die bestaat in de periode in 2008 grotendeels uit tekst en kleine afbeeldingen.

3.4.3 Vermelding van auteurs Dag zet in september vaker dan in augustus de naam van de auteur bij een artikel. Ook zijn er deze maand meer artikelen via de Volkskrant geplaatst, wat de flinke groei bij de alternatieve auteurs verklaart. De Pers schrijft een artikel in september een stuk minder vaak toe aan een redactie en wat vaker aan een auteur. Ook maakt De Pers voor het eerst gebruik van een persbureau als auteur. Voor beide kranten heeft het plaatsen van de naam van de auteur boven een artikel prioriteit. Zie figuur 23. 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Persbureau

Dag augustus

Redactie

Naam auteur

Dag september

Alternatief

De Pers augustus

Overig

De Pers september

Figuur 23 Categorieën auteurs augustus en september 2008 (procenten)

Dag en De Pers maken in augustus en september beide een eigen ontwikkeling door. Bij De Pers zitten de veranderingen niet zozeer in de inhoudscategorieën, maar in de indeling van de krant en in de invalshoeken van artikelen. De twee titels vullen elkaar bij de grote categorieën redelijk aan. Ook met genres lijkt er een patroon. Daar waar De Pers groeit met achtergrond, krimpt Dag. En waar Dag het nieuwsbericht vaker gebruikt, daalt De Pers. Beide kranten variëren veel met genres, waarbij Dag een gelijkmatige verdeling heeft. Het gevolg hiervan is dat er weinig ruimte is voor uitschieters, waardoor de waardes van Dag onopvallend dreigen te zijn. De Pers maakt over het algemeen meer onderscheid tussen grote categorieën en kleine categorieën, waardoor er nadruk ligt op de pieken. De aandacht van De Pers voor de verdiepende genres (achtergrond, interview, reportage en analyse) is met groot,

71

vooral eind september. Bij Dag daalt dit percentage gedurende de periode juist, met daarvoor in de plaats bijvoorbeeld meer foto‟s en profielen. Op alle fronten lukt het Dag maar niet om het verschil te maken, in dit geval met De Pers. De krant vindt geen manier om de focus scherp te stellen en tot uitvoer te brengen. Zo bleek in september 2008 zelfs dat De Pers naast een eigen zakelijk handelsmerk Dag ook nog eens overtrof met Lifestyle. Dag scoort hoog met weinigzeggende categorieën en verzuimt zo om uit te blinken in een categorie die een specifieke en waardevolle doelgroep aantrekt.

72

Hoofdstuk 4 Conclusie De gratis kranten van Nederland zijn in de loop van deze scriptie op verschillende manieren onder de loep genomen. Zo is er een beeld ontstaan van de dagbladen die de afzonderlijke redacties voor ogen hebben of hadden en in hoeverre dit is veranderd in de loop van de tijd. Daarnaast gaven de bladzijden en vooral de voorpagina‟s van het papieren product inzicht in de daadwerkelijke uitstraling van de krant. Deze gegevens vormen een antwoord op de hoofdvraag zoals die in de inleiding werd gepresenteerd: Hoe vertaalt de gewenste identiteit van de gratis krant zich in de inhoud en wat zegt dat over de onderlinge verhoudingen? Bovendien leiden deze conclusies naar een verklaring voor de ondergang van Dag. De komst van gratis kranten is één van de redenen geweest dat de dagbladenmarkt werd wakker geschud. Traditionele, betaalde kranten zijn zich er de laatste jaren van bewust geworden dat passief toekijken geen optie meer is. De Nederlandse oplages liepen al terug voordat er gratis titels waren en de situatie is er niet makkelijker op geworden sinds Metro en Spits in 1999 op de markt verschenen. Het is niet meetbaar hoeveel invloed de gratis kranten hebben op betaalde dagbladen. Veel deskundigen zijn het erover eens dat een deel van de lezersgroep van gratis kranten uit nieuwe lezers bestaat. Dit zijn jonge, vaak hoogopgeleide, succesvolle mensen die voorheen als een onbereikbare doelgroep werden beschouwd door kranten en adverteerders. Sommige vooruitstrevende mediabedrijven hebben op tijd ingezien dat de gratis nieuwkomers kansen bieden voor de hele mediawereld. Nu Spits en Metro bijna hun tienjarig jubileum vieren mag wel geconcludeerd worden dat het fenomeen gratis krant niet meer van de ene op de andere dag zal verdwijnen. Deze nieuwe generatie kan inmiddels worden beschouwd als onderdeel van de dagblad- en media-industrie en niet als een hype. Net als internet en de mobiele telefoon hebben gratis kranten een plek ingenomen in het medialandschap anno 2009. Alle begin is moeilijk en het duurt dan ook even voordat een nieuwe krant een gedaante en koers heeft gevonden die succesvol zijn, zowel voor de redactie als voor de lezer. Maar misschien wel het meest belangrijk is dat de adverteerder overtuigd is van het platform dat de krant biedt. Een gratis dagblad leeft van advertentie-inkomsten en gulle bijdragen van investeerders. Ook geduld is een codewoord, want de eerste jaren zal er enkel verlies geleden worden. Redactie en directie moeten dan ook weten waar ze mee bezig zijn, wil het tot een gezond bedrijf en product komen. Zo begon Dag in mei 2007 vol goede moed en ideeën als vierde gratis krant aan de klim omhoog. Om amper anderhalf jaar later te moeten toegeven dat de krant in de strijd om adverteerders niet sterk genoeg is gebleken.

4.1 Identiteit Een gratis krant valt of staat met een sterke identiteit. Weet een krant waar het voor staat, dan is dit aantrekkelijk voor adverteerders. Die willen het liefst zo precies mogelijk weten wat de doelgroep en het bereik van de krant zijn. Zo kan de reclameboodschap ook worden afgestemd op de lezer. Is een identiteit te onduidelijk, onbekend of breed voor de adverteerder dan zal die eerder kiezen voor één van de concurrenten. Voor een land als Nederland vormen vier gratis kranten een groot aanbod. Dat minstens één titel zou sneuvelen in de strijd is dan ook geen complete verrassing. Toch is het niet vanzelfsprekend dat Dag de stekker eruit heeft moeten trekken. Er zijn immers nog drie andere titels die het hoofd, vooralsnog, boven water weten te houden. Tegenvallende advertentie-inkomsten zijn de reden dat de jongste, gratis titel ten onder ging. Dan rijst de vraag waarom de andere gratis kranten de adverteerders wel weten aan te spreken 73

en waarom dat Dag niet lukte. En met het antwoord op die vraag is de cirkel rond: waarschijnlijk haperde de identiteit van de krant. 4.1.1 Identiteit: wens en werkelijkheid 190 De Nederlandse gratis kranten streven alle vier een bepaalde identiteit na. Met karakteristieke eigenschappen proberen zij de krant de authenticiteit te geven waar de adverteerder naar op zoek is. Een goed zelfbeeld is daarbij van groot belang. De uitgedachte en gewenste identiteit van de gratis kranten vertaalt zich niet automatisch naar de werkelijkheid van het krantenpapier. In de onderzoeksweken bleek vooral dat het vormen van een karakter tijd kost. Enerzijds blijkt dat Metro en Spits hun sporen in de krantenindustrie hebben verdiend. De twee hebben door de jaren heen een stevige positie weten te bemachtigen; de presentatie van beide kranten is stabiel; het aandeel op de advertentiemarkt omvangrijk. Aan de andere kant zijn er de nieuwkomers Dag en De Pers. Beide kranten laten over de gehele onderzoeksperiode een ontwikkeling en vooral zoektocht zien. Er wordt veel gewisseld met format en uiterlijk. Bij De Pers is dit een geleidelijke weg, bij Dag zijn het onrustige verschuivingen zonder indrukwekkend resultaat. Metro Metro profiteert van het internationale concept dat gezien mag worden als de grondlegger van de gratis krantenmarkt. Overal ter wereld blijkt de formule te werken; in ruim 150 steden is Metro onderdeel van het ochtendritueel geworden. De krant wil dynamische, hoogopgeleide en succesvolle young professionals bereiken. Deze groep heeft weinig tijd en het lezen van een betaald dagblad is geen vanzelfsprekendheid. Metro gaat uit van de behoefte aan snelle media van deze „zapgeneratie‟ en speelt hierop in door meerdere, intensieve contactmomenten per dag te zoeken met de lezer. De krant kan tijdens de ochtendspits in twintig minuten worden gelezen en biedt een samenvatting van het nieuws. Volgens het wereldwijde concept moet nieuws altijd en overal verkrijgbaar zijn. Tijdens het onderzoek bleek dat Metro sterk leunt op binnenlands nieuws, Sport en Cultuur/Entertainment; andere categorieën zoals Buitenland en Economie worden erg mager belicht. Ook qua genres heeft de krant duidelijke voorkeuren. Het nieuwsbericht is veruit favoriet en dient de snelle consumptie van informatie. Voor veel categorieën geldt dat Metro heel hoog of heel laag scoort. De krant maakt duidelijke keuzes wat betreft onderwerpen en genres en lijkt heel bewust met rust te laten wat buiten het interessegebied ligt. De onderwerpen zijn gekozen om een jong publiek aan te spreken, met thema‟s als geweld, wapens en seks. De krant maakt graag nieuws van onderzoeken, zowel van buitenaf als van het eigen lezerspanel. De inhoud is zowel aantrekkelijk als toegankelijk voor de doelgroep. Metro geeft een stabiele indruk; de uitstraling van de krant verandert nauwelijks in de loop van de onderzoeksperiode. Spits Ook Spits richt zich op jonge mensen: studenten en starters onder de 35 jaar. Naast nieuws speelt de krant in op trends, interessegebieden van de lezers en de veranderende mediaconsumptie. Met verschillende dagelijkse en wekelijkse rubrieken wil Spits aansluiten op de leefwereld van jongeren. Volgens Spits is de lezer carrièregericht en wil op de hoogte blijven van de nieuwste ontwikkelingen en modeverschijnselen. De krant zegt dat de nadruk ligt bij eigen verslaggeving van Binnenland, Entertainment en Sport. Ook heeft Spits zich 190

Voor een volledig overzicht van de inhoudelijke focus in november-december 2007 en augustus-september 2008, zie Bijlage 25, p. 127; een volledig overzicht van het gebruik van genres, zie Bijlage 26, p. 128 en voor een volledig overzicht van de vermelding van auteurs, zie Bijlage 27, p. 129.

74

vanwege de doelgroep toegelegd op arbeidsmarktcommunicatie. De krant denkt uniek te zijn en het laatste nieuws als eerste en op een andere manier te brengen. Uit de analyse bleek dat Spits een combinatie van nieuws en entertainment omvat, wat naadloos aansluit bij de gelijkluidende ondertitel van de krant. De voorpagina is vol en biedt onderwerpen gericht op het Nederlandse grondgebied en daarmee de omgeving van de lezer. Cultuur/Entertainment en advertenties domineren de voorpagina. Spits besteedt een flink deel van de voorpagina aan de traditionele genres Nieuwsbericht, Interview en in de loop van de tijd ook meer Achtergrond. Dit zijn herkenbare vormen en vooral het Nieuwsbericht en het Interview zijn gemakkelijk en in kleine stukjes te consumeren. Het belangrijkste aspect is dat Spits van alle titels het meest durft te kiezen voor categorieën en andere meer links laat liggen. De onderwerpen zijn jeugdig en spannend, met af en toe een politiek tintje. Enerzijds kiest Spits voor de veilige, eenvoudige weg; ook door het gebruik van nieuws van persbureaus. En tegelijkertijd maakt de krant graag nieuws met doelgroeponderzoek. Het doel van Spits om veel eigen verslaggeving van Binnenland, Entertainment en Sport te bieden, zweeft hier tussenin. Metro en Spits gaan redelijk gelijk op en volgen met de inhoud dezelfde lijn met positieve en negatieve uitschieters. Opvallend is dat de beide kranten elkaar daarbij aanvullen; ze scoren elk net even iets hoger op bepaalde categorieën. Wat Spits onderscheidt van Metro is de aandacht voor politiek, hoewel bescheiden. Spits beweert uniek en anders te zijn, maar de gelijkenis met de werkwijze van Metro is opvallend. Wel bijzonder is dat beide kranten, ondanks de overeenkomende basis, een heel eigen uitstraling hebben. Dagblad De Pers De Pers profileert zich vanaf dag één als de eerste gratis, landelijke kwaliteitskrant ter wereld. De doelgroep bestaat uit jonge, hoger opgeleiden tussen de 20 en 49 jaar. De krant gaat ervan uit dat er lezers zijn die behoefte hebben aan de benadering van De Pers en die daarom bewust voor deze titel kiezen. Het openbaar vervoer is slechts een beperkt distributiepunt; ook op kantoren en in winkels is de krant verkrijgbaar. Met journalistieke kwaliteit en optimistische invalshoeken wil De Pers zich onderscheiden voor lezers en adverteerders. Net als de andere kranten wil De Pers „anders‟ zijn. Sinds september 2008 heeft de krant een economische focus met aandacht voor bijvoorbeeld het zakenleven, de werkomgeving en bijpassende lifestyle. De Pers heeft over de gehele onderzoeksperiode een opvallende meerderheid met economische onderwerpen. De traditionele categorieën zijn fors, terwijl de entertainment categorieën relatief klein zijn. Ook is het een krant met veel verdieping en achtergrond. Over het algemeen hebben de onderwerpen een serieuze lading, met af en toe een luchtige vorm. Met de zakelijke focus die de krant tijdens de tweede periode krijgt, worden ook de onderwerpen ernstiger. De krant is maatschappelijk betrokken en belicht daarbij brede, wereldwijde onderwerpen. De Pers lijkt van de gratis titels nog het meest de waakhond van de democratie te zijn; of van de hele wereld. Grote, gecompliceerde misstanden en actuele thema‟s komen veel aan bod. Van de vier gratis kranten is De Pers het meest authentiek. Daar waar de andere titels bij grote gebeurtenissen nog wel eens overlap hebben wat betreft onderwerpen heeft De Pers steevast een ander onderwerp of een andere invalshoek. De wens van De Pers om nieuws op een alternatieve manier te benaderen en het kwaliteitsimago komen in deze karakterschets terug. Met name de groeiende zakelijke focus onderscheidt De Pers van Metro en Spits. De Pers slaagt er in om een stempel op de gratis dagbladenmarkt te drukken. De krant legt de nadruk op categorieën die bij Metro en Spits niet populair zijn. De Pers heeft duidelijke, maar vooral ook verstandige keuzes gemaakt voor de koers van de krant. Of het bewuste of deels toevallige keuzes waren, doet er nu niet meer toe. De Pers paste zich

75

gaandeweg aan en heeft geprofiteerd van de interessegebieden die nog open lagen op de gratis krantenmarkt. Dit levert de krant een eigen karakter en mogelijk ook een heel eigen lezersgroep op. Dag Dag kwam op de markt als een beeldkrant en als onderdeel van een multimediaal platform. Met deze nieuwe vorm wilde de nieuwsdienst iets toevoegen aan de journalistiek. Dag ging uit van een hoogopgeleide doelgroep, bestaande uit jonge mensen in de leeftijd van 18 tot 34 jaar. De krant maakte zoveel mogelijk gebruik van beeld, illustraties en infographics naast het geschreven woord. De inhoud moest gevarieerd zijn en aansluiten bij wat de lezer bezighield, in het nieuws en op persoonlijk vlak. Dag heeft geëxperimenteerd met huis-aan-huis bezorging en een zaterdagmagazine, dat er uiteindelijk niet kwam. In februari 2008 veranderde de opzet van de krant. Beeld overheerste minder en er was meer aandacht voor grote nieuwsgebeurtenissen. De nieuwe rubriek „DAGMagazine‟ moest een breed scala aan onderwerpen op het gebied van lifestyle bieden. Dag als beeldkrant krijgt in de eerste onderzoeksperiode vorm door een voorpagina vol foto‟s. In de tweede periode is het aantal afbeeldingen veel kleiner, waardoor beeld geen grote rol meer speelt. Dat handelsmerk is de krant op de voorpagina kwijt. Dat is een opvallende ontwikkeling, omdat de snelle consumptie van beeld juist aansluit bij de focus van de krant: weinig economie, veel lifestyle en veel nieuws. Dag heeft vooral in de eerste periode een magazineachtige inslag en speelt qua vorm graag met eigen vondsten. Tijdens de tweede onderzoeksperiode houdt de krant met het nieuws de grote lijnen aan en illustreert deze met een bescheiden portie verdieping. Vaak gaat het om algemene maatschappelijke ontwikkelingen en grote binnenlandse en buitenlandse nieuwsgebeurtenissen. De krant is qua uiterlijk en indeling vernieuwt, met de lifestyle rubriek „DAGMagazine‟ als opvallende nieuwkomer. Deze toevoeging speelt echter een bescheiden rol, waardoor Dag nog steeds een karakteristiek element mist. Bovendien stijgt het aandeel van Lifestyle bij De Pers in de loop van de onderzoeksperiode in 2008. Dit ontneemt Dag definitief de mogelijkheid om te floreren met deze categorie. In beide periodes is er een verscheidenheid aan inhoudscategorieën en genres vertegenwoordigd bij Dag, maar er springt er niet één uit. De grote hoeveelheid Service, bijvoorbeeld het weerbericht, perkt de omvang van inhoudelijke categorieën in. Daar waar Dag opvallende cijfers laat zien, gaat het om categorieën die niet het verschil maken met de andere gratis titels. In de praktijk lijkt Dag stuurloos te zijn; op alle fronten kent de krant weinig of geen overtuigende kenmerken. Vrijwel alle onderwerpen, genres en vormen komen in aanmerking op de voorpagina. Het gebrek aan focus; aan dat ene onderdeel dat Dag Dag maakt, geeft de krant een zwakke identiteit. Toch leek de intentie van Dag in theorie niet slecht: naast nieuws was er aandacht voor lifestyle. Hier lag een kans voor Dag om de krant tot een uniek product te maken. De nadruk op lifestyle en bijvoorbeeld de luxueuze vormgeving van een magazine zouden de krant de extra dimensie hebben kunnen geven waar Dag naar op zoek was. Met de bijzondere verspreiding via Albert Heijn winkels had Dag zich als magazinekrant kunnen onderscheiden van de concurrenten. Als de krant overtuigend had durven en kunnen kiezen voor dit profiel waren er wellicht geïnteresseerde adverteerders uit verschillende hoeken geweest.

76

Advertenties Het percentage advertenties op de voorpagina bleek geen volledige indicator van het succes van de krant te zijn. Terwijl De Pers in 2008 nauwelijks groeide met de advertentieruimte op de voorpagina steeg Dag flink. De advertentieslag lijkt dan ook binnenin de krant te zijn uitgevochten. Metro en Spits hebben een ruime meerderheid, al is het aandeel in de tweede onderzoeksperiode kleiner. Zie figuur 24.

20 15

Dag De Pers Metro Spits

10 5 0 nov-dec 2007

aug-sept 2008

Figuur 24 Oppervlakte advertenties in procenten

4.2 Tot slot De in deze scriptie gepresenteerde gegevens geven een beeld van de Nederlandse gratis krantenmarkt. Een afgebakende doelgroep bleek één van de belangrijkste vereisten voor succes op dit terrein. Daarbij hoort het maken van keuzes; onderwerpen en vormen die aansluiten bij de interesses van de lezer. Zo gemakkelijk bleek dit niet. De Pers heeft vele gedaantewisselingen ondergaan en zal nog meer tijd nodig hebben om een stabiele identiteit vast te houden. Dag wilde of kon zich niet toeleggen op een specialiteit en na een bestaan van anderhalf jaar waren de kansen voor deze titel verkeken. Hoewel Metro en Spits op verschillende vlakken dicht bij elkaar liggen, lijkt dat geen probleem. De twee hebben beide succes en vullen elkaar als puzzelstukjes aan in de marges. De positie is sterk; de identiteit is bekend, zowel bij adverteerders als bij lezers. Hoewel de formule schijnbaar eenvoudig lijkt, is het een gouden greep gebleken. Het betekent bovendien dat er op de Nederlandse dagbladenmarkt ruimte is voor zeker twee dagbladen met een relatief algemene focus. De Pers en Dag zijn van een andere generatie gratis kranten. Het is nog maar de vraag of Dag het van De Pers heeft verloren. Het lijkt er sterk op dat Dag het van zichzelf heeft verloren. Daar waar De Pers een eigen weg koos en zich onderscheidde door voorzichtig een nicheproduct aan te bieden, bleef Dag een algemene krant, met een algemeen aanbod in een algemene vorm. Als Dag op tijd gekozen had voor een alternatieve vorm, zoals de magazinekrant, was er wellicht een kans van slagen geweest bij de adverteerders. Het gaat daarbij niet om een bescheiden supplement of een eenvoudig onderdeel, maar om een substantieel deel van de krant. Het gaat om een eigenschap die de krant een gezicht geeft; die de uitstraling naar de lezer toe bepaalt. Maar die keuze moet een krant kunnen en willen maken. En voor Dag is het te laat. 77

Aanbevelingen voor verder onderzoek Deze conclusies geven een interessante en globaal beeld van de samenstelling van de Nederlandse gratis krantenmarkt. Maar er liggen nog veel kansen voor vervolgonderzoek. Zo is het onderzoek naar de voorpagina‟s van de vier gratis titels in deze scriptie van beperkte omvang; twee onderzoeksweken in twee verschillende periodes. De uitkomsten zouden krachtiger en betrouwbaarder zijn na onderzoek van omvangrijkere periodes. Dit is ook met name van toepassing op de analyse van de veranderingen die Dag en De Pers ondergingen binnen de tweede onderzoeksperiode. Uitgebreider onderzoek van deze periode is niet alleen interessant vanwege representativiteit, maar het is bovendien een bepalend moment in de ontwikkeling van gratis kranten in Nederland. Tot slot biedt ook de binnenkant van de krant en de inhoud van de artikelen een schat aan informatie. De schrijfstijl, de toon en de mate van verdieping dragen immers ook fundamenteel bij aan de identiteit van een dagblad.

78

Literatuur en Bronnen Boeken Drok, Nico. ‘De Journalistieke Biotoop.‟ In De Toekomst van de Journalistiek, ed. Nico Drok. Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2007. Grimm, Erik en Jacqueline van den Heuvel, eds. De Krant is Koning. Klomp Grafische Communicatie, oktober 2007. (uitgave van Cebuco) Artikelen en papers Bakholdt Andersen, Marie en Christoffer Husted Rasmussen. „Det Danske Market for Gratisaviser.‟ Copenhagen Business School, 4 juni 2007. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/det-danske-marked-forgratisaviser.pdf, 31-10- 2008. Bakker, Piet. „Free Daily Newspapers – Business Models and Strategies.‟ The International Journal on Media Management. Volume 4, number 3, 2002. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/jmm_4_3_bakker.pdf, 0312-2008. Bakker, Piet. “Vijf jaar gratis dagbladen in Nederland. Gevolgen voor uitgevers en lezers.” Paper voor het Etmaal van de Communicatiewetenschap, Enschede, 18/19-11-2004. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/bakker2004.pdf, 09-102009. Bakker, Piet. “Free newspaper readership.” Worldwide Readership Research Symposium, Wenen, 2007. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/readership_vienna.pdf, 0801-2009. Bakker, Piet. „Viabilaty of the free newspaper business model.‟ InCirculation, juli/augustus 2008. http://www.newspaperinnovation.com/wp-content/uploads/incirculation_julaug08_bakker.pdf, 08-01-2009. Picard, Robert G. „Strategic Responses to Free Distribution Daily Newspapers.‟ The International Journal on Media Management. Volume 3, number 3, 2001. http://www.robertpicard.net/PDFFiles/strategicfreedailies.pdf, 03-12-2008. Krantenartikelen Broertjes, Pieter. „Multimedialiseer... of verdwijn.‟ de Volkskrant, 23-06-2007. Decaestecker, Brecht. „Online is dood. De toekomst is aan print.‟ De Morgen, 28-03-2008.

79

Stienstra, Jan-Roelof. „De mooiste en creatiefste krant.‟ DAG, 01-10-2008, p.16. http://www.dag.nl/static/project/epaper/DG/20081001___/1_016/article15_image.htm, 22-10-2008. Witman, Bob. „Spijtig: u heeft een collectersitem in handen.‟ DAG, 01-10-2008, p. 16. http://www.dag.nl/static/project/epaper/DG/20081001___/1_016/article7_image.html, 22-10-2008. „Dit was DAG, mei ‟07 – sept ‟08.‟ DAG, 01-10-2008, p 14-15. http://www.dag.nl/NIEUWS/Laatste-Digitale-Krant.htm, 22-10-2008. Bezochte congressen 10th World Editor & Marketeer Conference and Expo, Hotel Okura Amsterdam, 18/19-102007 (World Association of Newspapers). + toegang tot presentaties in Power Point en MP3 op website Trends in Publishing, Figi Zeist, 02-11-2007 (Euroforum).

Internet Audit Bureau of Circulations (ABC) - www.abc.org.uk http://www.abc.org.uk/cgi-bin/gen5?runprog=nav/abc&noc=y, 09-01-2009.

BBC - www.bbc.co.uk O‟Neill, Brendan. „In future, will all newspapers be free?‟ BBC News, 04-09-2006. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/magazine/5312164.stm, 27-10-2008. „Free paper „clog up underground.‟‟ BBC News, 20-09-2006. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/london/5363818.stm, 27-10-2008. „Freesheet papers in spying games.‟ BBC News, 23-04-2007. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/london/6584889.stm, 27-10-2008. „London freesheet battle commences.‟ BBC News, 30-08-2006. http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/5297416.stm, 27-10-2008.

Brand Republic - www,brandrepublic.com Donnelly, Alison. „Metro trials newspaper recycling scheme.‟ Brand Republic, 06-10-2008. http://www.brandrepublic.com/News/851254/Metro-trials-newspaper-recyclingscheme/, 27-10-2008.

80

Dag – www.dag.nl „DAG stopt met papieren krant.‟ DAG.nl, 29-09-2008. http://www.dag.nl/10102759/Over-DAG/Persberichten/ArtikelpaginaPersberichten/DAG-stopt-met-papieren-krant.htm, 11-10-2008. DAG Tarieven (factsheet) april – december 2008 http://www.dagbestanden.nl/sales/DAG%20online&mobiel%20los.pdf, 23-102008. DAG Factsheet Mobiel & Online http://www.dagbestanden.nl/sales/DAG%20online&mobiel%20los.pdf, 23-102008. „Vanaf vandaag een nieuwe DAG: restyling krant.‟ DAG.nl, 12-02-2008. http://www.dag.nl/1096142/Over-DAG/Persberichten/ArtikelpaginaPersberichten/Vanaf-vandaag-een-nieuwe-DAG-restyling-krant.htm, 11-10-2008. „DAG is verbeterd.‟ DAG.nl, 08-05-2008. http://www.dag.nl/1096161/Over-DAG/Persberichten/ArtikelpaginaPersberichten/DAG-is-verbeterd.htm, 23-10-2008. „DAG breidt uit.‟ DAG.nl, 21-06-2008. http://www.dag.nl/1096109/Over-DAG/Persberichten/ArtikelpaginaPersberichten/DAG-breidt-uit.htm, 23-10-2008. http://www.dag.nl/Over-DAG/Adverteren.htm, 29-11-2007. http://www.dag.nl/AdverterenDAG.htm (krant), 11-10-2008. http://www.dag.nl/Over-DAG.htm, 11-10-2008. De Nieuwe Reporter – www.denieuwereporter/nl Bakker, Piet. De Oplage obsessie.‟ De Nieuwe Reporter, 31-01-2007. http://www.denieuwereporter.nl/?p=760#more-760, 12-10-2008. Bakker, Piet. „Oplagecijfers – goed nieuws of gegoochel?‟ De Nieuwe Reporter, 18-01-2007. http://www.denieuwereporter.nl/?p=747#more-747, 13-10-2008. De Pers – www.depers.nl Brochure „Dagblad De Pers en NOM 2008-1‟ ‟http://www.depers.nl/UserFiles/File/NOM%20brochure%20oktober%202008.pdf, 31-10-2008. De Financiële Pers, 24-04-2008. http://depers.republisher.modernmedia.nl/1768/default.aspx?issueid=35771, 22-102008.

81

Dagblad De Pers, 01-09-2008. http://depers.republisher.modernmedia.nl/1768/default.aspx?issueid=45120#16, 2210-2008. Dagblad De Pers, 01-12-2008. http://www.depers.nl/UserFiles/File/De%20pers%201%20december%202008.pdf, 0902-2009. http://www.depers.nl/dagblad/adverteren/, 11-10-2008. http://www.depers.nl/dagblad/missie/, 11-10-2008. http://www.depers.nl/online/adverteren/, 21-10-2008.

Het Oplage Instituut (HOI) - www.hoi-online.nl Oplagecijfers Nederlandse dagbladen www.hoi-online.nl Handleiding en definities 2008-1 http://www.hoionline.nl/uploads/handleidingen/2008/Handleiding%20Definities%202008-1.pdf, 1310-2008.

Manly Daily http://www.manlydaily.com.au/about_us.html, 27-11-2007. http://www.newsspace.com.au/manly_daily_, 07-10-2008.

Metro International - www.metro.lu http://www.metro.lu/about/metro_facts, 07-10-2008. http://www.metro.lu/about/readers, 07-10-2008. http://www.metro.lu/about/distribution, 07-10-2008. http://www.metro.lu/about/metro_concept, 07-10-2008. http://www.metro.lu/about/world_map, 07-10-2008. Metro Nederland – www.metronieuws.nl http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren, 20-10-2008. http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren&p=5&id=78, 09-10-2008/20-102008. http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren&p=5&id=160, 20-10-2008.

82

http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=adverteren&p=5&id=72, 20-10-2008. http://www.metronieuws.nl/index.php?actie=pagina&pid=10, 07-10-2008/09-10-2008.

Metro UK - www.metro.co.uk http://advertising.metro.co.uk/whoreadsus.html, 27-10-2008. http://advertising.metro.co.uk/aboutourbrand.html, 27-10-2008. http://www.metro.co.uk/about, 27-10-2008. Nationaal Onderzoek Multimedia (NOM) - www.nommedia.nl NOM Print Monitor 2007-II/2008-1. http://www.nommedia.nl/docs/Persbericht%20NPM%202007-II%202008I_bijlage.pdf, 26-10-2008.

Newspaper Innovation - www.newspaperinnovation.com http://www.newspaperinnovation.com/index.php/about-free-dailies/, 07-10-2008. http://www.newspaperinnovation.com/index.php/europe/, 07-10-2008. http://www.newspaperinnovation.com/index.php/africa/, 07-10-2008. http://www.newspaperinnovation.com/index.php/asia/, 07-10-2008. http://www.newspaperinnovation.com/index.php/north-america/, 07-10-2008. http://www.newspaperinnovation.com/index.php/2008/09/03/the-nyhedsavisen-saga/, 31-102008. http://www.newspaperinnovation.com/index.php/2008/10/16/metroxpress-24timer-best-readin-denmark/#more-1684, 31-10-2008. http://www.newspaperinnovation.com/index.php/2008/11/03/european-free-paidmarket-shares/, 4-11-2008. Planet Internet – www.planet.nl Dasselaar, Arjan, „De ondergang van gratis kranten.‟ Planet Internet, 15-05-2007. http://www.planet.nl/planet/show/id=62967/contentid=842186/sc=8ea79d, 07-102007.

Project Freesheet - www.projectfreesheet.org http://www.projectfreesheet.org/mission.php, 27-10-2008.

83

Radio Nederland Wereldomroep – www.wereldomroep.nl Rozema, Ralph. „Europese gratis kranten zoeken nieuwe wegen.‟ Radio Nederland Wereldomroep, 2-10-2008. http://www.wereldomroep.nl/actua/europa/081002-eugratiskranten, 27-10-2008. Spits – www.spitsnieuws.nl http://www.spitsnet.nl/page.php/0/67/Werken_bij_SP_TS.html, 28-11-2007. Spits Tarieven http://www.spitsnieuws.nl/archives/images/Spits_tarieven_2008.pdf, 09-10-2008. http://www.spitsnieuws.nl/acties/spitsleeft/, 21-10-2008. http://www.spitsnieuws.nl/contact.html, 21-10-2008. http://www.spitsnieuws.nl/adverteren.html, 08-10-2008. Sprout – www.sprout.nl Bijnen, Arjan van. „Dag DAG, hallo De Pers.‟ Sprout, 02-10-2008. http://www.sprout.nl/artikel.jsp?id=1620980, 26-10-2008. The Ecologist – www.theecologist.org Hughes, Jon. „What a load of rubbish.‟ The Ecologist, 01-11-2006. http://www.theecologist.org/archive_detail.asp?content_id=643, 3-12-2008. The Economist – www.economist.com „Who killed the newspaper?‟ The Economist, 24-08-2006. http://www.economist.com/printedition/displayStory.cfm?story_id=7830218&fsrc=RS S, 12-10-2008. The Guardian – www.guardian.co.uk Addis, Richard. „Newspaper free-for-all.‟ The Guardian, 11-09-2006. http://www.guardian.co.uk/media/2006/sep/11/mondaymediasection.pressandpublishi ng, 3-12-2008. Brook, Stephen. „London Paper hits back in freesheet dumping row.‟ The Guardian, 23-042007. http://www.guardian.co.uk/media/2007/apr/23/pressandpublishing4, 27-10-2008. Brook, Stephen. „Council threatens to ban London freesheets.‟ The Guardian, 23-01-2007. http://www.guardian.co.uk/media/2007/jan/23/pressandpublishing2, 27-10-2008. Brook, Stephen. „London freesheets will tackle litter.‟ The Guardian, 23-08-2007. http://www.guardian.co.uk/media/2007/aug/23/pressandpublishing1, 27-10 2008.

84

Luft, Oliver. „Freesheet recycling deal falls short.‟ The Guardian, 21-07-2008. http://www.guardian.co.uk/media/2008/jul/21/freesheets.pressandpublishing, 27-102008.

The London Lite - www.thelondonlite.co.uk http://www.thelondonlite.co.uk/advertising/audience.html, 27-10-2008.

The London Paper - www.thelondonpaper.com http://www.thelondonpaper.com/advertising/brand-home.html, 27-10-2008. Trouw – www.trouw.nl Schoonen, Willem. „Het is vechten op de krantenmarkt.‟ Trouw, 04-10-2008. http://www.trouw.nl/opinie/briefhoofdredacteur/article1871479.ece/Het_is_vechten_op_de_krantenmarkt_.html, 27 10-2008.

World Association of Newspapers - www.wan-press.org Artikelen: Chainon, Jean Yves. „Newsroom Barometer 2008: main results, the integrated newsroom will be the norm.‟ World Editors Forum (World Association of Newspapers), 06-05-2008. http://www.editorsweblog.org/analysis/2008/05/1_newsroom_barometer_2008_main_ results_t.php, 29-10-2008. D-Code voor World Association of Newspapers. „Youth Media DNA. Decoding youth as news & information consumers.‟ Phase two report. http://www.wan-press.org/IMG/pdf/Youth_Media_DNA.pdf, 4-11-2008. „New Print Products. Executive summary.‟ Shaping the Future of the Newspaper. Volume 6, report 1, december 2006. http://www.wan-press.org/IMG/pdf/executiveSFN_6.1.pdf, 03-12-2008. „World Press Trends: Global Newspaper Circulation, Advertising On the Upswing.‟ World Association of Newspapers, 04-06-2007. http://www.wan-press.org/article14362.html, 8-11-2007. „World Press Trends: Newspapers Are a Growth Business.‟ World Association of Newspapers, 02-06-2008. http://www.wan-press.org/article17377.html, 03-12-2008. Nieuwsbrieven: World Association of Newspapers, Nieuwsbrief nr. 36, september 2007. World Association of Newspapers, Nieuwsbrief nr. 39, september 2008.

85

Video: World Editors Forum (World Association of Newspapers), 60th World Newspaper Congress en de 14th World Editors Forum, Kaapstad, Zuid-Afrika, 04-06-2007.. http://www.capetown2007.co.za/home.php, 3-12-2008. Overig: World Association of Newspapers. Programmaboek van 61st World Newspaper Congress en 15th World Editors Forum, 1-4 juni 2008, Göteborg, Zweden (World Association of Newspapers). YouTube – www.youtube.com http://www.youtube.com/watch?v=WZn5pdE1dTU, 27-10-2007.

Volledige kranten (onderzoek) Dag, De Pers, Metro en Spits November 2007 Maandag 5 november 2007 Dinsdag 6 november 2007 Woensdag 7 november 2007 Donderdag 8 november 2007 Vrijdag 9 november 2007 December 2007 Maandag 3 december 2007 Dinsdag 4 december 2007 Woensdag 5 december 2007 Donderdag 6 december 2007 Vrijdag 7 december 2007 Augustus 2008 Maandag 4 augustus 2008 Dinsdag 5 augustus Woensdag 6 augustus Donderdag 7 augustus Vrijdag 8 augustus 2008 September 2008 Maandag 22 september 2008 Dinsdag 23 september 2008 Woensdag 24 september 2008 Donderdag 25 september 2008 Vrijdag 26 september 2008

86

Bijlage 1 Toelichting variabelen Algemene informatie krant 1. Totaal aantal elementen Het totale aantal elementen per voorpagina: advertentie elementen en redactionele elementen bij elkaar opgeteld. Zijn er bijvoorbeeld twee advertenties, twee volledige artikelen, een weerbericht en vijf verwijzingen dan maakt dat samen tien elementen, waarvan twee advertentie elementen en acht redactionele elementen. Ieder afzonderlijk gepresenteerd en afgebakend onderdeel op de pagina telt als element. 2. Aantal advertentie elementen Totaal van alle afzonderlijke advertenties per voorpagina. Als de reclameboodschap uit meerdere, samenhangende onderdelen, verspreid over één voorpagina, bestaat, telt iedere (door de adverteerder gekochte) plek apart. Het gebruik van omslagadvertenties (extra pagina‟s die gedeeltelijk of geheel om de krant heen verschijnen) maken geen onderdeel uit van de voorpagina, maar krijgen wel een aparte vermelding vanwege de gevolgen voor de presentatie van de voorpagina. 3. Omvang advertentie elementen Een optelsom van de omvang in cm² van alle afzonderlijke advertentie elementen per voorpagina. 4. Aantal redactionele elementen Optelsom van de redactionele elementen. De hoeveelheid redactionele elementen is gelijk aan het totale aantal elementen - het aantal advertentie elementen. Redactionele elementen verschijnen in verschillende vormen: verwijzingen naar internet, verwijzingen naar de binnenkant van de krant, foto‟s ter verwijzing, nieuwsfoto‟s, een enkele zin ter verwijzing, het weerbericht, volledige artikelen, het begin van een doorleesartikel, een samenvatting van een artikel ter verwijzing naar de binnenkant van de krant, kortjes, polls en advertenties. Uitzonderingen: titel krant, datum, vermelding internetpagina en slogan vallen onder de redactionele omvang, maar blijven verder buiten het onderzoek. Bijzonderheden: de combinatie van een foto en een artikel of tekst is één onderdeel en telt als één element. 5. Omvang redactionele elementen Hierbij telt de hoeveelheid vierkante centimeters van de voorpagina die is gevuld door redactionele bijdragen. Dat is alle ruimte die niet wordt ingenomen door advertenties. Daarom volstaat de rekensom totale omvang voorpagina - omvang advertentie elementen. De totale omvang van de voorpagina omvat het complete blad, inclusief marges. Die omvang is niet voor iedere titel gelijk, maar het ligt voor alle vier de kranten dicht bij het gemiddelde van 1208 cm². Onder de omvang van redactionele elementen vallen artikelen, verwijzingen en foto‟s, maar ook standaard onderdelen zoals vermeld in punt 4: uitzonderingen. 6. Aantal artikelen Artikelen onderscheiden zich van verwijzingen door de omvang. Hierbij gaat het om het aantal redelijk tot volledig op zichzelf staande artikelen. Om als artikel gerekend te worden

87

moet een onderwerp grotendeels of geheel zijn uitgewerkt. Daaronder vallen: complete artikelen, (afgeronde) kortjes, op zichzelf staande nieuwsfoto‟s, grote nieuwsfoto‟s ter verwijzing en doorleesartikelen (in tegenstelling tot samenvattingen als verwijzingen). 191 7. Totaal aantal afbeeldingen Het aantal afbeeldingen, afgezien van die bij advertenties en eventuele standaardwaarden (titel, datum, internet, slogan).

Gegevens belangrijkste artikel 8. Omvang belangrijkste artikel De ruimte die het belangrijkste artikel inneemt in vierkante centimeters, inclusief eventuele foto. 9. Plaats op de pagina van belangrijkste artikel De positionering van het belangrijkste artikel op de pagina: boven, midden of onder (ten opzichte van de vouw). In de praktijk blijkt dit een weinigzeggend gegeven. Bijna ieder hoofdartikel staat gedeeltelijk of geheel op het midden van de pagina. Hierbij is wel van belang dat voor traditionele, betaalde dagbladen het openingsnieuws van oudsher een prominente plek op de pagina inneemt om lezers te trekken, met een opvallende titel boven de vouw. In hoeverre dit voor gratis kranten geldt, is niet duidelijk. Toch blijft de centrale positie de belangrijkste blikvanger van de voorpagina. Daarom speelt dit wel een belangrijke rol bij het selecteren van een belangrijkste artikel. 10. Onderwerp belangrijkste artikel Globale aanduiding van het onderwerp. 11. Binnenland of Buitenland Het etiket Binnenland of Buitenland moet aantonen of de kranten het belangrijkste nieuws voornamelijk zoeken en vinden in eigen land of daarbuiten. Het zegt iets over de focus van een dagblad en de lezers. 12. Inhoud belangrijkste artikel 192 Toewijzing van een categorie vindt plaats op basis van: vermelding (bijv. „redactie x‟) verwijzing naar rubriek/pagina binnenkant onderwerp consistentie met andere titels Wat de één een artikel voor „Binnenland‟ vindt, hoort volgens een ander thuis bij „Cultuur/Entertainment.‟ Ieder artikel wordt ingedeeld bij de categorie die het beste past bij het onderwerp. Het kan voorkomen dat de categorieën van dit onderzoek niet altijd geheel overeenkomen met de categorieën die de krant hanteert.

191 192

Voor een uitgebreide toelichting van artikelen en verwijzingen, zie Bijlage 3, p. 96-97. Voor een overzicht van en toelichting op de categorieën van inhoud, zie variabele 16 t/m 25, p. 89-90

88

13. Genre belangrijkste artikel 193 Toewijzing van een genre vindt plaats op basis van: vermelding (bijv. „interview met‟) onderwerp visuele aspecten (omvang, uiterlijk) consistentie met andere titels Hierbij telt hetzelfde als bij de toekenning van categorieën voor de inhoud: indeling vindt plaats op basis van de best passende en vergelijkbare categorie. 14. Auteur belangrijkste artikel 194 Naam, redactie, persbureau, alternatief of overige opties. 15. Kop belangrijkste artikel Ter indicatie.

Inhoud alle artikelen (inclusief belangrijkste artikel) 16. Aantal Binnenland 195 Berichten met overtuigende betrekking op Nederland. Deelrubrieken van „Binnenland‟ zijn bijvoorbeeld justitie, politiek, milieu, onderwijs en gezondheidszorg. Voorwaarde van deze rubrieken is dat het om nieuws gaat; voor achtergronden en wetenswaardigheden zijn andere categorieën (bijvoorbeeld Wetenschap). Suriname en de Nederlandse Antillen en Aruba worden gerekend tot „Binnenland.‟ 17. Aantal Buitenland Artikelen over alles wat buiten Nederland speelt en waar Nederland niet overtuigend bij betrokken is. 18. Aantal Economie Onderwerpen met een duidelijk economische of financiële invalshoek, bijvoorbeeld op het gebied van de arbeidsmarkt, educatie, bedrijven en beroepen. 19. Aantal Cultuur/Entertainment Onderwerpen die betrekking hebben op vrije tijd, beroemdheden, culturele evenementen, muziek en overige verbanden met cultuur of entertainment. 20. Aantal Media Artikelen met mediagerelateerde focus: televisie, internet, ontwikkelingen in het medialandschap. 21. Aantal Sport Alle takken van sport die door een sportredactie worden beschreven.

193

Voor een overzicht van en toelichting op de categorieën van genres, zie variabele, p. 26 t/m 37, p. 90-91. Voor toelichting van auteur, zie variabele 38 t/m 42, p. 91. 195 Voor toelichting van het toewijzen van rubrieken, zie variabele 12, p. 88. 194

89

22. Aantal Lifestyle Onderwerpen die ver van het nieuws af staan en gericht zijn op de persoonlijke levenssfeer van lezers, bijvoorbeeld op het gebied van relaties, voeding en reizen. Tot deze groep behoren ook de themapagina‟s die verzorgd worden door de redacties van magazines. De bijdragen die via deze samenwerking in de krant verschijnen hebben een afwijkend karakter, vervullen een reclamefunctie en hebben vrijwel geen nieuwswaarde. 23. Wetenschap (/Gezondheid/Psychologie) Alle artikelen die berusten op de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek. Daarbij gaat het om populair wetenschappelijke, psychologische onderwerpen, maar ook onderzoek naar gezondheid bijvoorbeeld. 24. Service Inhoudelijke, redactionele elementen, zoals het weerbericht, een verwijzing naar een onderwerp op de website, een poll of een aankondiging van een special later in de week. 25. Aantal Overig Alle elementen die niet zijn in te delen bij één van de categorieën.

Genres alle artikelen 26. Aantal Nieuwsbericht 196 De aanleiding is een actuele gebeurtenis of het is een presentatie van nieuwe gegevens; het artikel wordt weergegeven als iets nieuws of het is follow-up nieuws. 27. Aantal Achtergrond Verdieping, follow-up, verhaal achter een (eerder gepubliceerd) nieuwsbericht. 28. Aantal Analyse De ontleding van een onderwerp. Een verslag van een voetbalwedstrijd telt bijna altijd als analyse vanwege het speciale, subjectieve karakter. 29. Aantal Interview De basis van een artikel is een gesprek met een bij naam genoemd persoon (in tegenstelling tot gebruik van enkele „quotejes‟). 30. Aantal Reportage Aanwezigheid van een auteur bij een bijeenkomst, evenement of presentatie. Ook als deze aanwezigheid geen grote rol speelt in het artikel zegt de mobiliteit iets over de manier van nieuws vergaren. Ook een sfeerverslag hoort daarbij. 31. Aantal Foto Een op zichzelf staande nieuwsfoto, maar ook illustraties, grafics of afbeeldingen. Tekst is alleen mogelijk in de vorm van een kop en een verklarend onderschrift of bijschrift. De combinatie van een foto en een artikel telt als artikel en niet als foto. Het hoofdartikel en andere artikelen in vorm van foto‟s tellen als genre foto, ook al het verwijzingen zijn.

196

Voor toelichting van het toewijzen van genres, zie variabele 13, p. 88-89.

90

32. Aantal Profiel/portret Een artikel over een (bekend) persoon waarin bijvoorbeeld de persoonlijkheid, loopbaan en opvattingen aan bod komen, vaak aan de hand van informatie van andere personen, bijvoorbeeld collega‟s en vrienden. 33. Aantal Recensie De bespreking van bijvoorbeeld een film, computerspel, boek, theatervoorstelling of gadget waarbij een oordeel wordt gegeven door de auteur. 34. Aantal Opinie Commentaar vanuit de redactie, brieven van lezers, columns (qua format), panels. 35. Aantal Informatief Een informatief artikel kent nauwelijks een nieuwsaanleiding of helemaal niet. De artikelen zijn vanuit een afwijkende achtergrond geschreven en zijn vaak op een wetenswaardige manier informatief. Het gaat om op zichzelf staande magazine(achtige) artikelen en onderwerpen die vaak geen link met de actualiteit hebben. 36. Aantal Service Alle elementen op de voorpagina die niet bij een categorie passen, zoals het weerbericht, een poll of een aankondiging van een special later in de week. 37. Aantal Overig Alle artikelen die afwijken van bovenstaande genre categorieën.

Auteurs alle artikelen 38. Aantal Persbureau Als (enige) bron wordt een persbureau vermeldt. Dat geldt voor zowel foto‟s als geschreven teksten. 39. Aantal Naam auteur De naam van de auteur kan een medewerker van de krant (of samenwerkend magazine) zijn, maar in enkele gevallen wordt de fotograaf of auteur van een persbureau vermeldt. Ook afkortingen, zoals die vaak worden gebruikt bij recensies, tellen als auteur. 40. Aantal Redactie Iedere vorm van de vermelding van de betreffende redactie: „redactie binnenland,‟ „door onze redactie,‟ „Metro‟ enzovoorts. 41. Aantal Alternatief Afwijkende bronnen. De Pers maakt bijvoorbeeld gebruik van vertalingen van artikelen uit de Britse krant The Independent. En Dag plaatst regelmatig artikelen van de redactie van de Volkskrant. 42. Aantal Overig Geen vermelding, bewerkingen van foto‟s of overige opties.

91

Bijlage 2 Eigenschappen belangrijkste artikelen, per dag

Dag

De Pers

Metro

Spits

5 november Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 6 november Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 7 november Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 8 november Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 9 november Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur

Buitenland Buitenland Foto Overstromingen Mexico Persbureau

Buitenland Buitenland Achtergrond Kinderarbeid India Naam auteur

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Ouderen en justitie Redactie

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht MSN-enquête, Wilders Redactie

Buitenland Buitenland Foto Veiligheidscontrol es vliegverkeer Overig

Buitenland Buitenland Analyse Noodtoestand Pakistan Naam auteur

Buitenland Buitenland Nieuwsbericht Kinderporno netwerk Naam auteur

Binnenland Binnenland Achtergrond Extra studiekosten Naam auteur

Binnenland Binnenland Foto Exotische huisdieren Persbureau

Binnenland Economie Overig Stijging premie ziektekosten Geen

Binnenland Economie Nieuwsbericht Persoonlijk contact op werk Naam auteur

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Studenten verpleegkunde Naam auteur

Buitenland Buitenland Foto Schietpartij Finse school Persbureau

Binnenland Binnenland Interview Jeugdzorg en eerwraak Naam auteur

Buitenland Buitenland Nieuwsbericht Schietpartij Finse school Naam auteur

Buitenland Buitenland Nieuwsbericht Schietpartij Finse school Persbureau

Binnenland Economie Foto Energieverbruik luxeartikelen Naam auteur

Buitenland Media Foto Jubileum Magnum (foto‟s) Naam auteur

Binnenland Lifestyle Nieuwsbericht Jeugd en uitvaart

Binnenland Binnenland Achtergrond Geweld, drank en jongeren Naam auteur

Naam auteur

92

Dag

De Pers

Metro

Spits

Bi/Bu Inhoud

Binnenland Lifestyle

Binnenland Binnenland

Binnenland Binnenland

Genre Onderwerp

Foto Festival voor vrouwen Persbureau

Binnenland Cultuur/ Entertainment Achtergrond Kunstenares bedreigd Naam auteur

Achtergrond Verhoging collegegeld Redactie

Nieuwsbericht Tegenbeweging Wilders Persbureau

Binnenland Binnenland Achtergrond Condoomgebrui k prostituees Naam auteur

Binnenland Economie Nieuwsbericht Internetverbindin g trein Overig

3 december

Auteur 4 december Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp

Buitenland Buitenland Foto Terroristenlijst VS

Auteur 5 december

Overig

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Mogelijke vlucht Bouterse Naam auteur

Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp

Binnenland Binnenland Foto Handtekeningenact ies Persbureau

Binnenland Overig Reportage Sinterklaas als opvoeder Naam auteur

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Minderjarigen, internet, wapens Naam auteur

Binnenland Sport Nieuwsbericht Vertrek bondscoach Naam auteur

Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp

Binnenland Binnenland (Bewerkte) foto Pyromaan „t Zandt

Auteur 7 december

Overig

Buitenland Buitenland Foto Wantrouwen Israël en Iran Naam auteur

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Zwarte lijst medische fouten Naam auteur

Binnenland Binnenland Reportage Pyromaan ‟t Zandt Redactie

Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp

Buitenland Lifestyle Foto Scheiden

Auteur

Overig

Binnenland Lifestyle Achtergrond Cursus remancipatie Naam auteur

Binnenland Economie Nieuwsbericht Onvrede over leidinggevende Naam auteur

Binnenland Binnenland Achtergrond Vogelaar over tolerantie Naam auteur

Auteur 6 december

93

Dag

De Pers

Metro

Spits

Binnenland Binnenland Foto Klimongeluk K2berg Persbureau

Binnenland Binnenland Achtergrond Klimongeluk K2berg Naam auteur

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Klimongeluk K2berg Redactie

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Klimongeluk K2berg Persbureau

Buitenland Cultuur/ Entertainment Foto Foto‟s van beroemde baby‟s Overig

Binnenland Economie

Binnenland Binnenland

Binnenland Binnenland

Analyse Stijgende grondstofprijzen Naam auteur

Achtergrond Klimongeluk K2berg Redactie

Achtergrond Bedreiging lokale bestuurders Naam auteur

Binnenland Economie Foto Gevolgen toeslag brandstof Overig

Binnenland Economie Achtergrond Handel in brillen Naam auteur

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Ontvoerd meisje Maddie McCann Naam auteur

Binnenland Binnenland Achtergrond Verhuizing pedofielen Naam auteur

Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp

Binnenland Binnenland Foto Inbraak Kamerlid

Auteur 8 augustus

Overig

Buitenland Buitenland Foto Special over China/ Spelen Overig

Buitenland Buitenland Achtergrond Reactie op Maddie McCann Naam auteur

Binnenland Binnenland Achtergrond Verblijfplaats pedofielen Naam auteur

Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp

Buitenland Buitenland Foto Olympische spelen (politiek) Persbureau

Buitenland Sport Opinie Gouden medailles Spelen Naam auteur

Buitenland Sport Overig Start Olympische Spelen Overig

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Controle alcoholverkoop Naam auteur

Binnenland Lifestyle Foto Conferentie over

Binnenland Lifestyle Foto Virtuele

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Staking

Binnenland Binnenland Achtergrond Suikerfeest

4 augustus Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 5 augustus Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 6 augustus Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 7 augustus

Auteur 22 september Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp

94

Auteur

flirten Naam auteur

Dag

vriendschappen Persbureau

De Pers

buschauffeurs Naam auteur

Metro

scholen dicht Geen

Spits

23 september Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 24 september Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 25 september Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur 26 september Bi/Bu Inhoud Genre Onderwerp Auteur

Buitenland Economie Foto Economische crisis Naam auteur

Binnenland Economie Analyse Verbod op naked short selling Naam auteur

Binnenland Economie Nieuwsbericht Kredietcrisis Metro panel Naam auteur

Binnenland Binnenland Achtergrond Kinderen van gedetineerden Naam auteur

Buitenland Binnenland Buitenland Binnenland Foto Achtergrond Schietpartij Finse Geen militaire scholier dienst politici Persbureau Naam auteur

Buitenland Buitenland Achtergrond Schietpartij Finse scholier Naam auteur

Buitenland Buitenland Achtergrond Schietpartij Finse scholier Naam auteur

Binnenland Binnenland Foto Vermist meisje op Bonaire Overig

Binnenland Binnenland Foto Gevaar isoleercel voor patiënt Naam auteur

Binnenland Binnenland Nieuwsbericht Buurtrechter in achterstandswijk Naam auteur

Binnenland Economie Achtergrond Ophef groene stroom Naam auteur

Binnenland Binnenland Foto Schuldvraag bij ongeluk/pech Overig

Binnenland Economie Achtergrond Nederlandse econoom Naam auteur

Binnenland Economie Achtergrond Werklozen industriële sector Naam auteur

Binnenland Economie Nieuwsbericht Slimme MBOuitvallers Naam auteur

95

Bijlage 3 Methodologische overwegingen Belangrijkste artikel Het belangrijkste artikel kan zowel uit een tekst als een foto bestaan. De redactie heeft gekozen met welk onderwerp ze die dag wilden uitpakken. Kenmerken die helpen bij het maken van een selectie zijn de plaats op de pagina, de omvang van het artikel, de inhoud van het artikel, het uiterlijk en het formaat van de kop. Het gaat om de combinatie van deze kenmerken; de ene keer geeft de plaats op de pagina, bijvoorbeeld boven de vouw, de doorslag; een andere keer is de kop belangrijker. Het hoofdartikel is in alle gevallen de blikvanger van de pagina. Bij Dag is een foto iedere dag het meest in het ook springende item en op die manier is het hoofdartikel een foto. Spits heeft vaak twee even grote verhalen op de voorpagina: één foto en één artikel. De foto is blikvanger boven de vouw; het artikel eronder. Ondanks dat beeld opvalt, is de kop van de geschreven tekst eronder sprekender. Vandaar dat in vergelijkbare gevallen het artikel als hoofdartikel telt. Hetzelfde geldt voor De Pers die ook regelmatig meerdere artikelen op de voorpagina heeft. De blikvanger bevat de meeste kenmerken van het hoofdartikel. Metro heeft vrijwel iedere dag de grote kop van een artikel boven de vouw en een foto onder de vouw. De kop is het meest opvallend wat het artikel tot een duidelijk hoofdartikel maakt. Verwijzingen en artikelen Bij het indelen van de elementen van de voorpagina wordt onderscheid gemaakt tussen artikelen en verwijzingen. Iedere titel heeft een redelijk vaststaande invulling van de voorpagina, waarbij artikelen en nieuwsfoto‟s groot en centraal op de pagina staan. De verwijzingen zijn slechts enkele centimeters lang en breed en vormen balken rond de artikelen. De verwijzingen laten slechts met enkele woorden en/of een afbeelding zien waar naar verwezen wordt. Een uitzondering zijn kortjes; die tellen als artikelen, maar staan soms tussen de verwijzingen in de balken.  Verwijzingen Er staan veel kleine verwijzingen op de voorpagina‟s, bijvoorbeeld foto‟s, enkele introregels, of een enkele zin met een paginanummer. Om een representatief beeld te geven van de keuzes die een redactie heeft gemaakt voor de voorpagina krijgen deze verwijzingen variabelen toegeschreven die afgeleid zijn uit de artikelen binnen in de krant waar naar verwezen wordt. Op die manier ontstaat er een indruk van welke focus, genres en soorten onderwerpen volgens de redactie op die dag speciale aandacht verdienen. Er mag worden gesteld dat de redactie voor de voorpagina artikelen kiest die het sterkst zijn of die het meest relevant voor de lezer zijn.  Artikelen Artikelen zijn een stuk groter dan de enkele vierkante centimeters van verwijzingen en bevatten informatie; het is een volledig artikel of het grootste deel van een doorleesartikel. Deze artikelen krijgen variabelen toegekend zoals ze op de voorpagina staan, bijvoorbeeld de auteur en het genre, ook al gaan de onderwerpen binnen de krant door of over in een andere vorm. Ook grote, centraal geplaatste nieuwsfoto‟s met verwijzing gelden als „doorleesartikel.‟ Dan telt bijvoorbeeld de naam van de fotograaf en niet de auteur van een artikel verderop in de krant. En het genre is foto in plaats van bijvoorbeeld interview verderop. En een kortje, hoe klein ook, is een afgerond artikel. Voor zover nog niet bevestigd door bovenstaande omschrijving van artikel; hoofdartikelen staan altijd op zichzelf. Bij het beschrijven van het belangrijkste artikel van de voorpagina speelt, naast inhoud en genre, bijvoorbeeld ook vorm een rol. Dat blijft het geval, 96

ook als het een verwijzing is naar een artikel in de krant. De variabelen worden dan ook gebaseerd op de informatie van de voorpagina. Voor Dag is beeld een handelsmerk en het is dan ook geen toeval dat het hoofdartikel iedere een foto is op de voorpagina. Hoewel deze foto altijd verwijst naar een artikel in de krant is de keuze van de redactie voor de vorm belangrijker. Voor de inhoud zal dit onderscheid tussen artikel en verwijzing zelden verschil maken, want het onderwerp verandert er niet door; Binnenland blijft Binnenland.

97

Bijlage 4

Duizenden

Bereikcijfers Nationaal Onderzoek Multimedia, diagram 2500

2000

1500

1000

500

ed N

2007-2008

Figuur 1 Gemiddeld bereik per editie van een titel, in de periodes oktober 2006-juli 2007 en juli 2007-juni 2008

ts

o et r

2006-2007

Sp i

e D

M

Pe rs

ag D

er ag la bl nd ad s N D R ag C bl H ad an de R ls ef bl or ad m N n a ed to rc er ris .n la ex ch nd t D se ag St bl aa ad ts co ur D an e t Te le gr aa f Tr de ou Vo w lk sk ra nt H et Pa ro ol

D le ee

nc i Fi na

A

lg

em

ee n

D

ag bl

ad

0

Bijlage 5 Bereikcijfers Nationaal Onderzoek Multimedia, 2007-2008

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Titel krant

NOM bereikcijfer

Verspreide oplage

De Telegraaf Metro Spits Algemeen Dagblad De Pers de Volkskrant Dag NRC Handelsblad Trouw nrc.next Het Parool Reformatorisch Dagblad Het Financieele Dagblad Nederlands Dagblad Nederlandse Staatscourant

2.247.000 1.831.000 1.685.000 1.518.000 921.000 827.000 707.000 583.000 322.000 313.000 235.000 176.000 175.000 160.000 5.300

700.435 552.303 452.009 458.921 430.007 260.214 397.714 218.954 105.476 85.143 86.349 56.394 64.537 32.681 4.759

Lezers per krant 3,21 3,32 3,73 3,31 2,14 3,18 1,78 2,67 3,05 3,68 2,72 3,12 2,71 4,90 1,11

Bereik lezers 13+ 16,5 13,5 12,4 11,2 6,8 6,1 5,2 4,3 2,4 2,3 1,7 1,3 1,3 1,2 0,4

Tabel 1 Overzicht van de bereikcijfers, het aantal lezers per krant (van de verspreide oplage) en het percentage Nederlandse lezers vanaf 13 jaar oud. De volgorde is van hoog naar laag bereikcijfer. De cijfers gaan over de periode juli 2007 tot en met juni 2008.

99

Bijlage 6 Bereikcijfers Nationaal Onderzoek Multimedia, 2006-2007

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Titel krant

NOM bereikcijfer

Verspreide oplage

De Telegraaf Metro Spits Algemeen Dagblad de Volkskrant De Pers NRC Handelsblad Trouw nrc.next Het Parool Nederlands Dagblad Het Financieele Dagblad Reformatorisch Dagblad Nederlandse Staatscourant

2.125.000 1.952.000 1.851.000 1.607.000 821.000 705.000 541.000 354.000 311.000 241.000 175.000 174.000 161.000 5.200

699.450 526.563 446.766 478.636 273.177 486.399 228.250 107.474 85.439 86.112 32.313 58.805 56.761 5.228

Lezers per krant 3,04 3,71 4,14 3,36 3,01 1,64 2,37 3,29 3,64 2,80 5,42 2,96 2,84 0,99

Bereik lezers 13+ 15,7 14,4 13,7 11,9 6,1 5,2 4,0 2,6 2,3 1,8 1,3 1,3 1,2 0,4

Tabel 2 Overzicht van de bereikcijfers, het aantal lezers per krant (van de verspreide oplage) en het percentage Nederlandse lezers vanaf 13 jaar oud. De volgorde is van hoog naar laag bereikcijfer. De cijfers gaan over de periode oktober 2006 tot en met juli 2007.

100

Bijlage 7 Inhoudsindicatoren Dag (binnenin krant) November – december 2007 en augustus – september 2008

DAG Indicator

Vandaag

Nieuws Binnenland

Omschrijving inhoud Daggerelateerde nieuwspagina, oa: nieuws, weer, gebeurtenis van die dag, horoscoop. Gemengde nieuwspagina met nieuws, achtergronden en columns uit alle rubrieken. Binnenlands nieuws en achtergronden.

November – December 2007

Augustus – September 2008

Aantal pagina’s

Percentage

Aantal pagina’s

Percentage

20

8,33 %

20

10,42 %

45

18,75 %

44

22,92 %

8

3,33 %

2

1,04 %

Buitenland

Buitenlands nieuws en achtergronden.

13

5,42 %

2

1,04 %

Zaken

Economisch en financieel nieuws en achtergronden.

10

4,17 %

10

5,21 %

Sport

Nieuws, achtergronden en columns over sport.

21

8,75 %

26

13,54 %

* Olympische Spelen (aug. „08) Werk („07) / DAGbanen („08)

Tijdelijke rubriek rond Olympische Spelen in Beijing (augustus) Arbeidsmarkt, beroepen, opleidingen.

-

-

5

2,60 %

4

1,67 %

3

1,56 %

10

4,17 %

10

5,21 %

11

4,58 %

-

-

Geen commentaar Vrij („07)

Nieuws in beeld: foto‟s met korte toelichting. Vrije tijd: muziek, boeken, film, uitgaan, agenda, recensies.

Beroemd („07)

Nieuws en roddels over nationale en internationale beroemdheden.

8

3,33 %

-

-

(DAG)Film („08)

Nieuws en recensies over films.

-

-

4

2,08 %

-

-

21

10,94 %

20

8,33 %

10

5,21 %

8

3,33 %

-

-

-

-

3

1,56 %

DAGmagazine („08) Zie.nl („07) / ServiceTvgids („08) Meedoen („07) DAGreizen („08)

Lifestyle, psychologie, televisie, beroemdheden, vrije tijd, lifestyle, eten, uitgaan, games, films. Televisiegids, medianieuws, tvprogramma‟s, tv-voorkeur beroemdheden. Interactieve pagina met opinie, lezersreacties op een stelling, smsjes en brieven van lezers. Nieuws, achtergronden en reportages over vakantie en reizen.

Topfit (‟07) / DAGfit (‟08)

Gezondheid, (populaire) wetenschap, psychologie, eten, lifestyle.

6

2,5 %

2

1,04 %

Thuis - VT Wonen („07)

Themapagina via magazine VT Wonen. Woninginrichting en trends.

4

1,67 %

-

-

Mode - Glamour (‟07) / Mode&Beauty – Style Today (‟08)

Themapagina via magazine Glamour. Mode, trends, lifestyle.

4

1,67 %

2

1,04 %

101

Weten - Quest (‟07) / Weten – Triv‟(‟08)

Themapagina via magazine Quest. Populair-wetenschappelijk.

4

1,67 %

2

1,04 %

Digitaal / Bright

Themapagina via magazine Bright. Games, gadgets, design, technologie.

4

1,67 %

2

1,04 %

Smaakspecial („08)

In De Week van de Smaak, nieuws en achtergronden over eten

-

-

4

2,08 %

Zorgspecial („08)

Nieuws en achtergronden rond (werken in) de zorg

-

-

2

1,04 %

Advertenties/vacatures

Paginagroot/paginavullend.

30

12,5 %

13

6,77 %

+ voorpagina 10 x

10

4,17 %

10

5,21 %

Totaal

240

100 %

192

100 %

Tabel 3 Inhoudsindicatoren Dag met aantal pagina’s en percentages, november-december 2007 en augustus – september 2008.

102

Bijlage 8 Inhoudsindicatoren De Pers (binnenin krant) November – december 2007 en augustus – september 2008

DE PERS Indicator Nieuws Binnenland („07 + aug. „08) / NL (sept.) Buitenland („07 + aug. „08) / Wereld (sept.) Economie (‟07 + aug. „08) / In Business (sept „08))

Omschrijving inhoud Gemengde nieuwspagina met nieuws, achtergronden en columns uit alle rubrieken. Binnenlands nieuws, achtergronden en columns. Buitenlands nieuws, achtergronden en columns. Economisch en financieel nieuws, achtergronden en columns.

November – December 2007

Augustus – September 2008

Aantal pagina’s

Percentage

Aantal pagina’s

Percentage

10

3,52 %

10

4,72 %

37

13,03 %

16

7,55 %

39

13,73 %

20

9,43 %

38

13,38 %

40

18,87 %

* Werk (sept. „08)

Arbeidsmarkt, kantoor, werknemer, werkgever.

-

-

2

0,94 %

* Nieuws (sept. „08)

Nieuws over werk, ondernemen.

-

-

1

0,47 %

* Koster & Jojanneke (sept.„08)

Luchtige societypagina, met een zakelijke focus.

-

-

5

2,36 %

* Techno (sept. „08)

Technologie, innovatie, digitaal.

-

-

2

0,94 %

* In de knip (sept. „08)

Geld, verzekeringen, beleggingen.

-

-

1

0,47 %

Beurspagina, via website IEX.nl.

-

-

8

3,77 %

Milieubewust ondernemen en beleggen.

-

-

1

0,47 %

* Groei (sept. „08)

Ondernemen, bedrijfsleven.

-

-

1

0,47 %

* Flow (sept. „08)

Werk en privé, werksfeer.

-

-

1

0,47 %

De Twee („07)

Columnachtige societypagina over trends, bekende mensen uit de media. Muziek, theater, boeken, gadgets, design, kunst, musea, film, recensies. Vrije tijd, uitgaan, entertainment, met deelrubrieken (zie *).

9

3,17 %

-

-

23

8,10 %

2

0,94 %

-

-

7

3,30 %

Kunst, boeken, theater.

-

-

2

0,94 %

Voeding, culinair, smaak.

-

-

1

0,47 %

* Stuff (sept. „08)

Gadgets, trends, winkels, mode, wonen.

-

-

1

0,47%

* Uit (sept. „08)

Film, uitgaan.

-

-

1

0,47 %

* Weg (sept. „08)

Reizen

-

-

1

0,47 %

* Spelen (sept. „08)

Games, spelletjes.

-

-

1

0,47 %

TV-Gids (‟07) / Media (aug. „08) /

Televisieoverzicht.

10

3,52 %

10

4,72 %

* De markt / IEX.nl (sept. „08) * Eco-nomie (sept. „08)

Cultuur („07 + aug. „08) Uit & Thuis (sept. „08) * High Brow (sept. „08) * Hap & Sap (sept. „08)

103

Op de buis (sept. ‟08)

Op de bank (sept. „08) Service („07) Puzzel met De Pers („07) / Puzzels (aug. „08 ) / Doe het zelf (sept. „08) Sport Station Beijing (aug. „08) Lifestyle („07 + aug. „08)

Horoscoop, beroemdheden, media, entertainment. Weerbericht, vraagrubriek, dagelijks thema-artikel. Puzzels, lezerscolumn. Nieuws, achtergronden en columns over sport. Special rond de Olympische Spelen, in samenwerking met de NS. Uitgaan, mode, vrije tijd, schoonheid.

-

-

5

2,36 %

10

3,52 %

-

-

10

3,52 %

10

4,72 %

31

10,92 %

26

12,26 %

-

-

6

2,83 %

10

3,52 %

1

0,47 %

Perspectief („08)

Lifestyle, eten, gezondheid.

-

-

6

2,83 %

Wetenschap („07) / Weten (sept. „08)

Wetenschappelijk nieuws en achtergronden, boeken.

6

2,11 %

1

0,47 %

Het Verhaal (aug. „08)

Spread over één onderwerp.

-

-

6

2,83 %

-

-

1

0,47 %

De Betere Wereld (sept. „08) Reizen Urban Living Zomer 2008 (aug. „08) Zomertour (aug. „08) Jackie

Advertenties/vacatures

Pagina over duurzaamheid, verantwoorde lifestyle, via website Debeterewereld.nl. Themapagina via magazine Columbus. Reisverslagen, reistips en nieuws over reizen. Huizenmarkt, wonen, hypotheken, huisinrichting, nieuws, columns. Vier verslaggevers reizen de wereld over op zoek naar sterke verhalen. Een journaliste reist voor het goede doel naar het Olympisch dorp. Themapagina via magazine Jackie. Mode, trends, reizen, lifestyle.

4

1,41 %

-

-

10

3,52 %

-

-

-

-

3

1,42 %

-

-

2

0,94 %

1

0,35 %

-

-

Paginagroot/paginavullend.

26

9,15 %

30

14,15 %

+ voorpagina 10 x

10

3,52 %

10

4,72 %

Totaal

284

100 %

212

100 %

Tabel 4 Inhoudsindicatoren De Pers met aantal pagina’s en percentages, november - december 2007 en augustus - september 2008.

104

Bijlage 9 Inhoudsindicatoren Metro (binnenin krant) November – december 2007 en augustus – september 2008

METRO Indicator Nieuws Nieuws - Buitenland Nieuws - Boeken Nieuws - Gezondheid Nieuws - Dot Nieuws Mijn Planeet Economie Nieuws - Geldzaken Werk („07) / Carrière („08) Educatie Sport * Olympische Spelen (aug. „08) Entertainment Film Filmladder

Omschrijving inhoud Gemengde nieuwspagina met nieuws en achtergronden uit alle rubrieken. Buitenlands nieuws en achtergronden. Boeken, schrijvers, nieuws, recensies, activiteiten, top 10. Nieuws en achtergronden: gezondheid, onderzoek. Ontwikkelingen en nieuws: internet, games, digitaal. Milieu, klimaat, wereld verbeteren. Economisch en financieel nieuws en achtergronden. Geld, (bij)banen, verzekeringen, nieuws, column. Arbeidsmarkt, loopbaan, nieuws, solliciteren, tips, ondernemen. Onderwijs, studeren, nieuws, studieopties, stages. Nieuws en achtergronden over sport. Tijdelijke rubriek rond de Olympische Spelen in Beijing. Muziek, cultuur, beroemdheden, film, recensies, theater, uitgaan. Recensies, top 10, achtergronden, nieuws, premières. Overzicht bioscopen.

November – December 2007

Augustus – September 2008

Aantal pagina’s

Percentag e

Aantal pagina’s

Percentag e

39

11,89 %

28

11,67 %

25

7,62 %

18

7,5 %

2

0,61 %

2

0,83 %

3

0,91 %

3

1,25 %

2

0,61 %

2

0,83 %

2

0,61 %

-

-

16

4,88 %

10

4,17 %

2

0,61 %

-

-

3

0,91 %

1

0,42 %

4

1,22 %

-

-

42

12,80 %

33

13,75 %

-

-

7

2,92 %

50

15,24 %

31

12,92 %

11

3,35 %

4

1,67 %

2

0,61 %

2

0,83 %

2

0,61 %

2

0,83 %

2

0,61 %

2

0,83 %

Informatie, nieuws en recensies over games. Evenementen. Concerten, achtergronden, bands, zangers. Weekendplannen van bekende Nederlanders, vrije tijd. Televisieoverzicht, horoscoop, puzzel, weerbericht. Uiteenlopende onderwerpen. Niet altijd een reportage. Column, brieven en smsjes van lezers, stelling, cartoon. Culinair, koken, recepten, trends, achtergrond.

2

0,61 %

1

0,42 %

10

3,05 %

10

4,17 %

10

3,05 %

7

2,92 %

10

3,05 %

10

4,17 %

2

0,61 %

1

0,42 %

Reizen

Reisverslagen, tips, nieuws.

4

1,22 %

3

1,25 %

Auto

Nieuws over en testen van auto‟s. Trends.

2

0,61 %

2

0,83 %

Games Muziek Mijn weekend Televisie Reportage Meningen Eten

105

Dating Wonen Weer Metro Photo Challenge Carrièrespecial

Informatie over dating, activiteiten, nieuws, relaties. Huizenmarkt, hypotheken, nieuws, woonomgeving, woninginrichting. Weerbericht, puzzels, horoscoop, cartoon. Wereldwijde fotowedstrijd van Metro. Special over werk, solliciteren, arbeidsmarkt.

2

0,61 %

2

0,83 %

2

0,61 %

2

0,83 %

-

-

10

4,17 %

2

0,61 %

-

-

3

0,91 %

2

0,83 %

-

-

5

2,08 %

62

18,90 %

37

15,42 %

+ voorpagina 10 x

10

3,05 %

10

4,17 %

Totaal

328

100 %

240

100 %

Fashion Special

Tips, trends, kleding, informatie.

Advertenties/vacatures

Paginagroot/paginavullend.

Tabel 5 Inhoudsindicatoren Metro met aantal pagina’s en percentages, november-december 2007 en augustus – september 2008.

106

Bijlage 10 Inhoudsindicatoren Spits (binnenin krant) November – december 2007 en augustus – september 2008

SPITS Naam rubriek Nu! Binnenland Buitenland Economie Per Saldo Carrière Carriere Carp Entertainment * Boeken

Omschrijving inhoud Pagina over een actueel onderwerp, vaak een interview. Binnenlands nieuws, achtergronden en columns. Buitenlands nieuws, achtergronden en columns. Economisch en financieel nieuws, achtergronden en columns. Verzekeringen, hypotheken, geldtips, sparen, beleggen, consumentenrecht. Arbeidsmarkt, salaris, beroepen, werkomgeving, opleidingen. Themapagina via magazine Carp. Geldzaken, arbeidsmarkt. Vrije tijd, beroemdheden, gadgets, games, film, theater, muziek, recensies. Met deelrubrieken (zie *). Schrijvers, boeken, top 10, recensies, achtergronden.

November – December 2007

Augustus – September 2008

Aantal pagina’s

Percentage

Aantal pagina’s

Percentage

10

3,27 %

10

3,73 %

42

13,73 %

38

14,18 %

21

6,86 %

15

5,60 %

8

2,61 %

7

2,61 %

4

1,31 %

4

1,49 %

8

2,61 %

2

0,75 %

-

-

2

0,75 %

33

10,78 %

47

17,54 %

2

0,65 %

-

-

* Film

Recensies, achtergronden, top 10.

7

2,29 %

5

1,87 %

* Muziek

Achtergronden, optredens, nieuws, bands, zangers, dj‟s, recensies.

6

1,96 %

2

0,75 %

* Games

Recensies., gadgets, evenementen.

1

0,33 %

4

1,49 %

* Dvd

Recensies.

1

0,33 %

-

-

* Televisie

Televisieoverzicht, roddels, media, cultuur, vrije tijd.

-

-

12

4,48 %

* Cultuur

Theater, tips, nieuws, kunst.

5

1,63 %

5

1,87 %

20

6,54 %

-

-

15

4,90 %

8

2,99 %

2

0,65 %

2

0,75 %

2

0,65 %

4

1,49 %

2

0,65 %

2

0,75 %

47

15,36 %

46

17,16 %

2

0,65 %

1

0,37 %

2

0,65 %

1

0,37 %

Showtime Lifestyle * Trends * Gezond / Wonen * Mode Sport * Xtreme Sports * American Sports

Beroemdheden, televisieoverzicht, kijktips. Mode, design, trends, eten, wonen, wetenschap, gezondheid. Met deelrubrieken (zie *). Beroemdheden, tradities, relaties, eten. Woninginrichting, trends, huizen, psychologie. Trends, kapsels, mode. Nieuws, achtergronden en columns over sport. Wintersport, evenementen, klimsport, motorsport, trucks. Nieuws en achtergronden over sport in Amerika.

107

Tijdelijke rubriek rond de Olympische Spelen in Beijing. Weerbericht, puzzels, horoscoop, cartoons, recept. Columns, brieven van lezers, stelling, recepten.

-

-

13

4,85 %

10

3,27 %

10

3,73 %

10

3,27 %

10

3,73 %

D!scover

Wetenschap, wetenswaardigheden.

2

0,65 %

2

0,75 %

Reizen

Reisverslagen, tips.

5

1,63 %

5

1,87 %

Autovisie

Nieuws, testen van auto‟s.

2

0,65 %

-

-

War Child

Actie voor War Child, gesteund door Spits.

-

-

1

0,37 %

Best Pic 2008

Fotowedstrijd.

-

-

2

0,75 %

Special „Werken aan je ideaal‟

Special over idealen, maatschappij.

-

-

9

3,36 %

Advertenties/vacatures

Paginagroot/paginavullend.

59

19,28 %

40

14,93 %

+ voorpagina 10 x

10

3,27 %

10

3,73 %

Totaal

306

100 %

268

100 %

* Olympische Spelen Weer & Meer Reply2All

Tabel 6 Inhoudsindicatoren Spits met aantal pagina’s en percentages, november-december 2007 en augustus – september 2008.

108

Bijlage 11 Indeling inhoudsindicatoren krant bij onderzoekscategorieën, 2007 November – december 2007

Dag: november en december 2007 Onderzoekscategorie

Indicator Dag -Vandaag, Dinsdag, Woensdag, Donderdag, Vrijdag Nieuws - Nieuws Binnenland - Binnenland Buitenland - Buitenland - Zaken Economie - Werk - Vrij Cultuur/Entertainment - Beroemd Media - Zie.nl Sport - Sport - Topfit - Thuis / VT Wonen Lifestyle - Mode / Glamour - Digitaal / Bright Wetenschap/psychologie - Weten / Quest Service - Meedoen Overig - Geen commentaar

De Pers: november en december 2007 Onderzoekscategorie Nieuws Binnenland Buitenland Economie

Indicator De Pers - Nieuws - Binnenland - Buitenland - Economie - Cultuur Cultuur/Entertainment - De Twee Media xxx Sport - Sport - Lifestyle - Urban Living Lifestyle - Reizen (Columbus) - Jackie Wetenschap/psychologie - Wetenschap - Service Service - Puzzel met De Pers - TV-Gids Overig xxx

109

Metro: november en december 2007 Onderzoekscategorie Nieuws Binnenland Buitenland

Indicator Metro - Nieuws xxx - Nieuws - Buitenland - Economie - Nieuws – Geldzaken Economie - Werk - Educatie - Carrièrespecial - Entertainment - Nieuws – Boeken - Film Cultuur/Entertainment - Filmladder - Games - Muziek - Mijn weekend Media xxx Sport - Sport - Nieuws – Gezondheid - Nieuws – Dot - Nieuws – Mijn Planeet - Eten Lifestyle - Reizen - Auto - Dating - Wonen Wetenschap/psychologie xxx - Televisie Service - Meningen - Reportage Overig - Metro Photo Challenge

110

Spits: november en december 2008 Onderzoekscategorie Nieuws Binnenland Buitenland

Indicator Spits - Nu! - Binnenland - Buitenland - Economie Economie - Per Saldo - Carrière - Entertainment Cultuur/Entertainment - Showtime Media xxx Sport - Sport - Lifestyle Lifestyle - Reizen - Autovisie Wetenschap/psychologie - D!scover - Weer & Meer Service - Reply2all Overig xxx

111

Bijlage 12 Indeling inhoudsindicatoren krant bij onderzoekscategorieën, 2008 Augustus en september 2008

Dag: augustus en september 2008 Onderzoekscategorie

Indicator Dag -Vandaag, Dinsdag, Woensdag, Donderdag, Vrijdag Nieuws - Nieuws Binnenland - Binnenland Buitenland - Buitenland - Zaken Economie - DAGbanen - Zorgspecial Cultuur/Entertainment - DAGfilm Media xxx Sport - Sport - DAGmagazine - DAGfit - DAGreizen Lifestyle - Smaakspecial - Mode & Beauty / Styletoday.nl - Digitaal / Bright Wetenschap/psychologie - Weten / Triv‟ Service - Service/Tvgids Overig - Geen commentaar

De Pers: augustus en september 2008 Onderzoekscategorie Nieuws Binnenland Buitenland Economie Cultuur/Entertainment Media Sport

Indicator De Pers - Nieuws - Binnenland / NL - Buitenland / Wereld - Economie / In Business - Cultuur - Uit & Thuis - Op de bank - Sport - Station Beijing (NS)

- Lifestyle - Perspectief - De betere wereld Wetenschap/psychologie - Weten - Puzzels / Doe het zelf Service - Media / Op de buis Lifestyle

112

- Het Verhaal - Zomer 2008 - Zomertour

Overig

Metro: augustus en september 2008 Onderzoekscategorie Nieuws Binnenland Buitenland

Indicator Metro - Nieuws xxx - Nieuws - Buitenland - Economie Economie - Carrière - Carrièrespecial - Entertainment - Nieuws – Boeken - Film Cultuur/Entertainment - Filmladder - Games - Muziek - Mijn weekend Media xxx Sport - Sport - Nieuws – Gezondheid - Nieuws – Dot - Eten - Reizen Lifestyle - Auto - Dating - Wonen - Fashion Special Wetenschap/psychologie xxx - Televisie Service - Meningen - Weer Overig - Reportage

113

Spits: augustus en september 2008 Onderzoekscategorie Nieuws Binnenland Buitenland

Indicator Spits - Nu! - Binnenland - Buitenland - Economie - Per Saldo Economie - Carrière - Carrière Carp Cultuur/Entertainment - Entertainment Media xxx Sport - Sport - Lifestyle Lifestyle - Special Werken aan je ideaal - Reizen Wetenschap/psychologie - D!scover - Weer & Meer Service - Reply2all - War Child Overig - Best Pic 2008

114

Bijlage 13 Indeling complete kranten, inclusief advertenties (en voorpagina’s) November en december 2007

Spits Metro De Pers Dag 0%

20%

40%

Nieuws Buitenland Wetenschap Cultuur/Entertainment Lifestyle Service Advertenties

60%

80%

100%

Binnenland Economie Sport Media Lifestyle Overig Voorpagina

Figuur 2 Indeling van de indicatoren binnenin kranten: november en december 2007, inclusief advertenties (en voorpagina’s)

115

Bijlage 14 Indeling complete kranten, inclusief advertenties (en voorpagina’s) Augustus en september 2008

Spits Metro De Pers Dag 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Nieuws Binnenland Buitenland Economie Wetenschap Sport Cultuur/Entertainment Media Lifestyle Lifestyle Figuur 3 Indeling van de indicatoren kranten: augustus en september 2008, inclusief advertenties (en Service voorpagina’s) Overig Advertenties Voorpagina's

116

Bijlage 15 Inhoudsindicatoren kranten ingedeeld bij onderzoekscategorieën (november en december 2007) 35 30 25 20 15 10 5

rig O ve

Se

rv

ic e

e st yl

C

ul tu ur /E

W

nt e

Li fe

M

rt ai nm

ed ia

en t

or t

et

en sc

Sp

ha

p

ie on om Ec

nd B

ui te

nl a

la n in ne n B

N

ie u

w s

d

0

Dag

De Pers

Metro

Spits

Figuur 4: Inhoudsindicatoren ingedeeld bij onderzoekscategorieën: november en december 2007

117

Bijlage 16 Inhoudsindicatoren kranten ingedeeld bij onderzoekscategorieën (augustus en september 2008) 40 35 30 25 20 15 10 5

ig ve r O

Se

rv

ic e

e st yl Li fe

nt e

M

ed ia

en t rt ai nm

Sp

or t

ap en sc h et

C

ul tu ur /E

W

Ec on om ie

nd nl a ui te B

in ne nl an d B

N

ie uw

s

0

Dag

De Pers

Metro

Spits

Figuur 5: Inhoudsindicatoren ingedeeld bij onderzoekscategorieën: augustus en september 2008

118

Bijlage 17 Inhoudelijke focus voorpagina, exclusief advertenties, november – december 2007 35 30 25 20 15 10 5 0 t e d d en mi lan lan o m n n e in on ite nn rta Ec e Bu Bi t n r/E u ltu Cu

d Me

ia

Dag

o Sp

rt

De Pers

ht Lig

Metro

e tyl

es Lif

p

n

te We

ha sc

ice

rv Se

g eri v O

Spits

Figuur 6 Inhoud november - december 2007 (procenten)

119

Bijlage 18 Inhoudelijke focus voorpagina, inclusief advertenties, november – december 2007 35 30 25 20 15 10 5 0 t e d d en mi lan lan o m n n n n i o ne ite rta Ec e Bu t Bin n r/E u u lt Cu

ia

d Me

Dag

ort

Sp

De Pers

ht

Lig

e p tyl ha s c e s Lif ten We

Metro

ce rvi e S

eri Ov

g

tie en t r ve

s

Ad

Spits

Figuur 7 Inhoud november – december 2007 (procenten)

120

Bijlage 19 Gebruik van genres voorpagina, november – december 2007 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 t d w ge ch i vie r ron rta r e g o e r b p te Int ws Re ch eu A i N

se

A

ly na

Dag

to Fo

t

e rtr o p /

el ofi r P

De Pers

Metro

en ec

ef

sie

R

In

ati m r fo

ice v r Se

g eri Ov

Spits

Figuur 8 Genres november - december 2007 (procenten)

121

Bijlage 20 Inhoudelijke focus voorpagina, exclusief advertenties, augustus – september 2008 30

25

20

15

10

5

0

B

d lan n e inn

t e d en mi lan o m n in on ite rta Ec e Bu t n r/E u ltu Cu

d Me

Dag

ia

De Pers

o Sp

rt

Metro

ht Lig

e tyl

es Lif

p

n

te We

ha sc

ice

rv Se

Spits

Figuur 9 Inhoud augustus – september 2008

122

Bijlage 21 Inhoudelijke focus voorpagina, inclusief advertenties, augustus – september 2008 35 30 25 20 15 10 5 0 t e d d en mi lan lan o m n n n n e i o ite nn rta Ec e Bu Bi t n r/E u u lt Cu

d Me

ia

Dag

o Sp

rt

De Pers

ht Lig

Metro

e tyl

es Lif

p

te We

a ch ns

ice

rv Se

Ad

n rte e v

s tie

Spits

Figuur 10 Inhoud augustus - september 2008 (procenten)

123

Bijlage 22 Gebruik van genres voorpagina, augustus – september 2008 30

25

20

15

10

5

0 t e e nd ch iew ys ag i o l t v r r r a r o e rg be An ep Int ws hte R c u e A Ni

Dag

f ie et to tie rtr ns a Fo e o m c p for el/ Re i n f I o Pr

De Pers

Metro

e ini p O

ice v r Se

g eri

Ov

Spits

Figuur 11 Genres augustus - september 2008 (procenten)

124

Bijlage 23 Inhoudelijke focus voorpagina augustus en september 2008, Dag en De Pers 35

30

25

20

15

10

5

0 ne

n Bi

an nl

d Bu

d l an n ite

.

ie

Ec

Dag augustus 2008

om on

lt Cu

nt /E r uu

a di e M

Dag september 2008

rt

o Sp

t

gh Li

De Pers augustus 2008

L

le ty s ife

ap ch s en et W

e vic r Se

De Pers september 2008

Figuur 12 Inhoudscategorieën Dag en De Pers

125

Bijlage 24 Gebruik van genres voorpagina augustus en september 2008, Dag en De Pers 35

30

25

20

15

10

5

0

uw Nie

ht ric e sb

e d ag on t r r g r po hte Re c A

w

e rvi e t In

se

aly An

Dag augustus

to Fo o Pr

f ie et tie ns rt r a e o c l/p orm Re fi e Inf

Dag september

De Pers augustus

in Op

ie

c rvi Se

e

g eri v O

De Pers september

Figuur 13 Categorieën genres augustus en september (procenten)

126

Bijlage 25 Overzicht inhoudelijke focus voorpagina, november –december 2007 en augustus – september 2008 Spits 2008 Spits 2007 Metro 2008 Metro 2007 De Pers 2008 De Pers 2007 Dag 2008 Dag 2007 0%

20%

40%

60%

Binnenland Media

Buitenland Sport

Economie Light

Wetenschap

Service

Overig

80%

100%

Cultuur/Entertainment Lifestyle

Figuur 14 Indeling voorpagina, categorieën inhoud: november-december 2007 en augustus-september 2008

127

Bijlage 26 Overzicht gebruik van genres voorpagina, november –december 2007 en augustus – september 2008

Spits 2008 Spits 2007 Metro 2008 Metro 2007 De Pers 2008 De Pers 2007 Dag 2008 Dag 2007 0%

20%

40%

60%

80%

100%

Nieuwsbericht

Interview

Achtergrond

Reportage

Analyse

Foto

Profiel/portret

Recensie

Informatief

Opinie

Service

Overig

Figuur 15 Indeling voorpagina, categorieën genres: november-december 2007 en augustus-september 2008

128

Bijlage 27 Overzicht vermelding van auteurs voorpagina, november –december 2007 en augustus – september 2008 Spits 2008 Spits 2007 Metro 2008 Metro 2007 De Pers 2008 De Pers 2007 Dag 2008 Dag 2007 0%

20% Persbureau

40% Redactie

Naam auteur

60% Alternatief

80%

100%

Overig/geen

Figuur 16 Indeling voorpagina, categorieën auteurs: november-december 2007 en augustus-september 2008

129