Voorwoord
Analyse Steenstraat 12 te Leiden
Deze bouwhistorische analyse van de winkelpui Steenstraat 12 te Leiden is uitgevoerd in opdracht van de gemeente Leiden, als onderdeel van de realisatie van de nota Cultureel Erfgoed (2005-2015). De voorliggende analyse van de winkelpui (in structuur en materiaal) biedt een kader voor eventuele reconstructie, herstel of vernieuwing van de pui in de toekomst. Doel is het versterken van de kwaliteit van de openbare ruimte door - waar mogelijk en gewenst - de historische winkelpuien weer zichtbaar te maken of als inspiratie- bron te laten dienen voor nieuwe ontwerpen.
Huidige situatie Steenstraat 12, anno 2008
Bouwhistorische analyse Steenstraat 12 te Leiden
Historische Winkelpuien Leiden
Inleiding Steenstraat 12 staat op de hoek van de Steenstraat en St. Aagtenstraat. Het heeft twee bouwlagen en een kapverdieping met steile dakschilden en een opgaande gevel op de afgeschuinde hoek. De gevel is gebouwd in Jugendstil met gebruik van rode baksteen met natuursteen gevelbanden en overstekende gootlijsten. Boven de raamvensters op de verdieping, die een variatie in geledingen en bovenlichten hebben, zijn gesegmenteerde spaarbogen in het metselwerk aangebracht. De vensters hebben natuursteen waterslagen. Op de uitwendige hoek van de gevel is op de eerste verdieping een rechthoekige erker geplaatst op gietijzeren kolommen met consoles. Deze kolommen staan op de uitwendige hoeken van de winkelingang. Op de begane grond bevindt zich in de St. Aagtenstraat een groot venster met hoefijzerboog; een typisch Jugendstil element. Het pand is voorzien van een winkelpui over beide gevels met de winkelingang op de hoek. Aan de zijde van de Steenstraat heeft de winkel aan de rechterzijde een portiek.
Bouwgeschiedenis winkelpui Het pand is in zijn geheel nieuw opgetrokken in 1905. In het archief van het Nederlands Architectuur Instituut (NAi) te Rotterdam bevinden zich de ontwerptekeningen voor een bakkerij met winkel en bovenwoning. Het bestaat uit twee bouwdelen waarvan de bakkerij een afwijkende architectuur heeft van het winkelpand. Het plan is ontworpen door de architect Leo van der Laan die een zeer groot aantal winkels en winkelpanden heeft ontworpen in Leiden. Het plan komt grotendeels overeen met de huidige situatie.
Steenstraat 12, eind 19e- eeuw (Afbeelding RAL)
nr. 12
> Historische Winkelpuien Leiden
Bouwhistorische analyse Steenstraat 12 te Leiden
Steenstraat 12, schets gevel ( Afbeelding NAi)
In 1937 wordt vergunning gevraagd voor het opsplitsen van de bakkerij en winkelwoonhuis in afzonderlijke delen. Hiervoor wordt de ingang van de bovenwoning in de St. Aagtenstraat gerealiseerd en de onderpui aan de Steenstraat gewijzigd. Hierbij wordt een portiek gerealiseerd met een afzonderlijke toegang. Naar de tekeningen uit 1905 heeft zich hier een groot raamvenster bevonden overeenkomstig de raamvensters op de verdiepingen.
In 1958 wordt door NV Arbeiderspers Amsterdam vergunning gevraagd voor het weer verhelen van de bouw- delen. Hierbij wordt het etalageraam in het portiek gewijzigd. Het bovenlicht met roedenverdeling vervalt en wordt vervangen door één grote ruit.
Tekening Steenstraat 12, anno 1937 (Afbeelding BW)
Bouwhistorische analyse Steenstraat 12 te Leiden
Historische Winkelpuien Leiden
Huidige situatie De winkelpui bestaat uit een centrale entree op de uitwendige hoek van het pand met aan weerszijden een groot etalageraam. Aan de zijde van Steenstraat is dit uitgebreid met een etalageraam in een breed portiek. De entree wordt gevormd door twee gietijzeren kolommen op natuursteen basementen met uitkragende consoles waarop de overhoekse erker van de eerste verdieping rust. De winkeldeur is iets naar binnen gepositioneerd waardoor er een driekantig ondiep portiek ontstaat met aan twee zijden een smal zijlicht van de etalages in de gevels. De etalageramen staan op hardsteen plinten en worden begrensd door hardsteen pilasters die met geornamenteerde kapitelen doorsteken tot boven de puilijst. Deze onderdelen zijn voorzien van typische Jugendstil versieringen. De bovendorpels van de houten ramen zijn uitgevoerd als segmentbogen met inspringingen tegen de stijlen. Dit is momenteel niet goed zichtbaar door de aangebrachte rolgordijnen en reclamevoorzieningen.
De pui is aan de bovenzijde afgewerkt met een houten uitspringende puilijst op klossen die nu is afgedekt met een zinken lijst. Het winkeldeurkozijn heeft eveneens een getoogd kalf en winkeldeur. De houten roeden in de bovenlichten van het deurkozijn en de zijlichten van de etalages hebben vloeiende lijnen. Aardig detail is de deurgreep van de winkeldeur die is uitgevoerd als draaiwiel van een naaimachine, naar het huidige gebruik van de winkel. Het portiek aan de Steenstraat is voorzien van zwarte vloertegels en hardsteen plint onder de kolommen en het etalageraam. Het portiek kan worden afgesloten door middel van een rolgordijn. Door de grote rolluikkasten en reclamevoorzieningen is een deel van de winkelpui niet goed zichtbaar en gaat een groot deel van de vormgeving verloren.
Steenstraat 12, anno 2008
Steenstraat 12, detail natuursteen pilaster, anno 2008
Detail bovenlicht winkeldeur Steenstraat 12, anno 2008
Entree Steenstraat 12, anno 2008
Detail gietijzeren kolom op natuursteen basement, anno 2008
Reconstructie De originele winkelpui van architect L. van der Laan uit 1905 is nog grotendeels intact. Reconstructie en maatvoering van de gevel ter plaatse van het portiek is op basis van de aanwezige vormgeving en oude bouwtekeningen goed mogelijk. De huidige gevel is eveneens nog grotendeels origineel. Terugbrengen van het balustradehekje op de erker versterkt het beeld van een bijzonder winkelpand maar valt buiten de doelstelling van deze analyse die is gericht op de winkelpui.
Historische Winkelpuien Leiden
Bouwhistorische analyse Steenstraat 12 te Leiden
Historische waardering De huidige winkelpui is zoals vermeld grotendeels origineel en heeft daarom in zijn geheel hoge historische waarde. De huidige indeling en afwerkingen van het portiek aan de Steenstraat hebben geen historische waarde en worden als indifferent beschouwd. Toepassing van een portiek heeft gezien de datering positieve historische waarde. De rolluikkasten en reclamevoorzieningen evenals de zinken afdekking van de puilijst hebben indifferente waarde. De indeling met een duidelijke beëindiging van de pui ter plaatse van de constructieve bouwmuren heeft hoge historische waarde.
waardering afwerking
waardering structuur
Schematische weergave historische waardering
Hoge historische waarde
Positieve historische waarde
Indifferente historische waarde
Uitgangspunten ontwerp De samenhang van winkelpuien met de bovenstaande gevels is belangrijk. De relatie tussen architectuur van het pand en de puien is mede bepalend voor het monumentale karakter zoals ook de invloed van de puien op het gevelbeeld groot is. Voor Steenstraat 12 is in kader van het project ‘Historische Winkelpuien’ behoud van de huidige pui van belang en het uitgangspunt voor opwaardering van de pui. Het gebruik van een portiek aan de Steenstraat bestaat als sinds 1937, maar reconstructie van de gevel doet meer recht aan de sterke architectuur van het oorspronkelijke ontwerp. Verwijderen van de rolluikkasten en subtieler gebruik van reclamevoorzieningen maken genoemde architectuur beter zichtbaar en geven het pand een duidelijke meerwaarde. Naast de winkelpui is het transparant houden van het hoefijzervenster in de St. Aagtenstraat van belang voor de sociale controle en voorkomen van gevelverontreinigingen.
uitgangspunten ontwerp
Structuur
Schematische weergave ontwerp
Structuur
Structuur Vulling
Leeg / Bestaand
Vulling
Vulling
Bouwhistorische analyse Steenstraat 12 te Leiden
Historische Winkelpuien Leiden
Bronvermelding en Colofon
September 2008, W2008004/34
Opdrachtgever Gemeente Leiden Langegracht 2300 PC LEIDEN
Verantwoording afbeeldingen Afbeeldingen met afkorting RACM, zijn afkomstig van de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten. Afbeeldingen met afkorting RAL, zijn afkomstig van Regionaal Archief Leiden. Afbeeldingen met afkorting BW, zijn afkomstig van de Dienst Bouwen en Wonen gemeente Leiden. Afbeeldingen met afkorting M&A, zijn afkomstig van Dienst Monumenten en Archeologie gemeente Leiden. Afbeeldingen met afkorting NAi, zijn afkomstig van het Nederlands Architectuurinstituut te Rotterdam. Afbeeldingen voor zover niet vermeld zijn afkomstig van P.C. Meijers - Bouwhistorie & Restauratie. Auteur heeft ernaar gestreefd de rechten met betrekking tot de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Degenen die desondanks menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen hiervoor contact opnemen met P.C. Meijers - Bouwhistorie & Restauratie.
Copyright P.C. Meijers - Bouwhistorie & Restauratie behoudt zich alle rechten voor met betrekking tot onderzoeksresultaten en geestesproducten van verrichte onderzoeken, voor zover op die producten in juridische zin rechten kunnen bestaan. Publicatie van onderzoeksresultaten valt onder het auteursrecht en is niet toegestaan, zonder uitdrukkelijke voorafgaande schriftelijke toestemming van P.C. Meijers- Bouwhistorie & Restauratie én na overeenkomen van publicatierecht. In alle gevallen is bij publicatie verplicht naam en gegevens van P.C. Meijers – Bouwhistorie & Restauratie te vermelden.
P.C. Meijers - Bouwhistorie & Restauratie Kruizemunt 5 2201 MX NOORDWIJK Telefoon: 071-3646025 Mobiel: 06-44926306 Internet: www.pcmeijers.nl E-mail:
[email protected]
Historische Winkelpuien Leiden
Bouwhistorische analyse Steenstraat 12 te Leiden
