Historie kerkhof Boekel 1832-2014 Stand van zaken kennis 11 november 2014, Archeologische werkgroep (HKK) In het archeologisch beleidsplan van de gemeente Boekel wordt de begraafplaats beschreven als een bijzonder cultuurhistorisch geografisch object met mogelijk een archeologische relevantie (pagina 37). Behalve een cultuurhistorische waarde vertegenwoordigt de begraafplaats ook een algemeen belang als belangrijk onderdeel van het katholieke leven. Als zodanig vormt het een belangrijk element in de dorpsgeschiedenis. Tijdens de regering van koning Willem I (1814-1840) is in 1827 een landelijke verordening uitgevaardigd met betrekking tot de parochiekerkhoven die veel te dicht bij de huizen gelegen waren. In antwoord daarop werd een nieuw kerkhof ingericht. Het kerkhof is in 1832 ingezegend door pastoor Roeffen. In 1932 neemt de gemeenteraadsvergadering het besluit om het kerkhof uit te breiden met 10 meter en een Calvarieberg op te richten achteraan op het toenmalige kerkhof. Een Calvarieberg op een R.K. begraafplaats verwijst naar de plaats waar Christus werd gekruisigd. Vaak is de Calvarieberg op een begraafplaats dan ook als verhoging uitgevoerd. Het woord Calvarie kan via het Latijn (Calva) en het Hebreeuws (Golgotha) als 'schedelplaats' vertaald worden. De Calvarieberg is de heiligste plek op de begraafplaats zoals het altaar de heiligste plek in de kerk is. Bij de Calvarieberg zijn dan ook vaak graven van katholieke geestelijken te vinden. Volgens de gangbare iconografie worden op de Calvarieberg op een begraafplaats naast de gekruisigde Christus, Johannes de Evangelist en Maria zijn moeder weergegeven. Het is niet helemaal duidelijk wanneer de Calvarieberg uiteindelijk is opgericht. Waarschijnlijk begin jaren dertig. Volgens overlevering bestond de berg uit ijzeroerbrokken (mededeling Mariet van de Broek). In het eerste fotoboek van de Heemkundekring staat op pagina 26 een foto van de Calvarieberg (figuur 1). Volgens de beschrijving dateert de foto uit de jaren dertig. Vlak ten oosten van de Calvarieberg was het rijke deel van het kerkhof. Hier zijn geestelijken, burgemeesters en welgestelde inwoners van Boekel begraven onder meer pastoor Bijl, pastoor Verkuilen, moeder overste van de zusters van Liefde, burgemeester Bouwens en er was een familiegraf van o.a. de familie v.d.Broek (figuur 7) , Aldenhuijsen en de familie Rijken (dit laatste is nog aanwezig). Bart van de Ven (HKK) heeft een lijst uit 1934 waarop voor 14 graven begraafrechten in rekening worden gebracht. Op de lijst staan 7 recente graven op ‘het gereserveerde deel van’ het kerkhof, die (nog?) niet hoeven te betalen. Er is ook een lijst uit 1959 waarop 13 dezelfde graven staan als op de lijst uit 1934 plus een extra van de familie Hanenberg-Verkampen. De graven van de pastoors Bijl en Verkuylen, de familie de Groot, burgemeester Schreppers, moeder overste Verkuylen en nog 4 andere komen niet meer op de lijst voor.
Figuur 1. Foto Calvarieberg uit Fotoboek Boekel, deel 1, pagina 26 In de jaren zestig (1961) heeft de gemeenteraad besloten om het kerkhof uit te breiden in westelijke richting. Het beeld wat ik nu heb is dat de Calvarieberg naar aanleiding daarvan is verwijderd. Wanneer precies is niet bekend. Op een luchtfoto uit 1971 lijkt het nog aanwezig (figuur 2). Het Jezusbeeld van het kruis hangt vanaf 1986 aan het kruisbeeld op de hoek van de Rutger van Herpenstraat en de Burgemeester Schafrat straat. De beelden van Maria en Johannes staan op de Calvarieberg in Venhorst. Bij de ruiming zijn ook een aantal graven bij de Calvarieberg geruimd (o.a. een grafkelder van vermoedelijk de familie Aldenhuijsen) maar niet allemaal. De cultuurhistorische inventarisatie van Boekel vermeldt in 1992 nog twee historische graven: Trienekens (1944) en een familiegraf uit 1903 van Maria van de Sanden (Peterse, Veghel). Dit familiegraf (onder de naam Rijken op de website van het kerkhof) is voor zover we weten het enige oude graf dat nog over is. Het familiegraf is uitgevoerd in hardsteen met versiering van klimopranken. Het is tevens een van de oudste graven van de lijst uit 1934. Er zijn twee ijzeren kruisen bewaard vanwege hun historische waarde. Een daarvan is nog op het kerkhof in Boekel aanwezig (figuur 8), de andere staat in Venhorst. Een foto van het kruis in Boekel staat in de MIP-inventarisatie uit 1992. Op een luchtfoto uit 1971 is te zien (vaag) dat een flink aantal oude graven dan nog aanwezig is (figuur 2). Ten zuiden van de Calvarieberg lag het kinderkerkhof voor de ‘rijken’. De blauwe sparren zijn als herkenningspunt ook nu nog aanwezig. De foto uit 1971 laat nogal wat meer graven zien dan die uit 1969 (figuur 4).
Figuur 2. Luchtfoto uit 1971 (website BHIC) In de loop van de jaren zeventig en tachtig zijn deze oude graven successievelijk geruimd. Gerard de Bie heeft een foto uit 1989 waarop nog een oud graf van een geestelijke staat (figuur 3), waarschijnlijk dat van Pastoor Verkuijlen die in 1915 overleed. Het graf lijkt hetzelfde te zijn als dat op de foto uit de jaren dertig (figuur 1). De ruimingen zijn niet systematisch gebeurd zodat er ondergronds nog delen/grafkelders zijn achtergebleven. Er is geen administratie van de graven (ligging, aankoop) bij de gemeente die de beheerder van de begraafplaats is. Op internet is op te zoeken wie er nu nog op het kerkhof begraven liggen: http://www.begraafplaatsenonline.nl/noordbrabant/boekel/5427cl_boekel.php
Figuur 3. Priestergraf, januari 1989. Foto Gerard de Bie Op 31 juli zijn grafdelvers tijdens een begrafenis op een grafkelder gestoten, ongeveer 15-20 meter ten oosten van waar vroeger de Calvarieberg stond (figuur 4).
Afbeelding 2 De Calvarieberg op de Katholieke begraafplaats in Boekel (foto HKK Boekel).
Figuur 4. Detail luchtfoto 1969 met locatie grafkelder, Calvarieberg en bekende oude graven. Zie3figuur voor meer detailligging ligging. (Bron Afbeelding Kerkhof5 met vermoedelijke Calvarie bergHKK) en (oude) grafmonumenten, Vermoedelijk verwijderd in de jaren zestig-zeventig.
Figuur 5. Luchtfoto 2014 met historische graven, graf van Rijken en Calvarieberg (bron: rapport grondradarmetingen) !" "
De kelder is hierbij beschadigd. Een netjes gemetselde boogconstructie was zichtbaar en er waren botresten, volgens een toeschouwer (figuur 6). Op 5 september is een grondradaropname gemaakt met als doel de omvang en ligging van de grafkelder vast te stellen en of er in het lege stuk ten zuiden van de grafkelder nog ondergrondse graven aanwezig zijn. Uit de grondradarbeelden blijkt dat hier nog
ten minste een grote ondergrondse structuur zichtbaar is, waarschijnlijk ook een grafkelder.
Figuur 6. Grafkelder, 31-7-2014
Figuur 7. Familiegraf familie van de Broek, foto Gerard de Bie (januari 1989)
Figuur 8. Ijzeren kruis Martha van Eerdt mmv Gerard de Bie, Bart van de Ven en Walter Corssmit
