Hexachloorbenzeen Persistente organische polluenten Indicator voor: HCB (hexachloorbenzeen) (CAS: 118-74-1) HCB is een middel tegen schimmels dat vroeger gebruikt werd om zaden en graan te beschermen. Het is ook een industrieel product, vroeger toegepast in de productie van vuurwerk, munitie en synthetisch rubber. HCB komt nog in het milieu terecht als bijproduct in de chemische industrie, in afvalstromen van chlooralkali- en houtbeschermingsindustrie en bij de verbranding van huishoudelijk afval. Het accumuleert in lichaamsvetten. Productievolume: Geen Wetgevend kader: In België verboden in 1974 (Belgische Senaat, 2004) Richtlijn 76/895/EEG: maximumgehalten pesticiden residu’s in en op fruit en groenten Richtlijn 86/362/EEG: maximumgehalten pesticiden residu’s in en op granen Richtlijn 86/363/EEG: maximumgehalten pesticiden residu’s in en op voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong Richtlijn 90/642/EEG: maximumgehalten pesticiden residu’s in en op bepaalde producten van plantaardige oorsprong, inclusief fruit en groenten. Richtlijn 2002/32/EG: ongewenste bestanddelen in dierenvoeders Richtlijn 2006/141/EG: volledige zuigelingenvoeding en opvolgzuigelingenvoeding Richtlijn 2006/125/EG: bewerkte voedingsmiddelen op basis van granen en babyvoeding voor zuigelingen en peuters Richtlijn 2006/77/EG: wijziging bijlage I van Richtlijn 2002/32/EG Opgenomen in het Verdrag van Stockholm (2006) Richtlijn 2008/105/EC: HCB-norm voor oppervlaktewateren VLAREBO 2008: Streefdoel benzeen in bodem 0,02 mg/kg droge stof; in grondwater 0,1 µg/l. Classificatie ECHA Carc. Cat.1B (mogelijk carcinogeen), STOT RE 1, Aquatic Acute 1, Aquatic Chronic 1 Hazard: H350 (kan kanker veroorzaken), H372 (toxisch, gevaar voor ernstige gezondheidschade bij langdurige orale blootstelling), H400, H410 (zeer toxisch voor aquatische organismen, kan in waterig milieu op lange termijn schadelijke effecten veroorzaken)
1
Hexachloorbenzeen Persistente organische polluenten Pictogrammen en gevaarcodes: GHS09, GHS08, Dgr
Verwachte blootstellingswegen naar de mens: Voeding (vette vis, volle melk, volle zuivelproducten en vet vlees) (Hoog) blootgestelde groep: algemene bevolking Verwachte gezondheidseffecten: Hormoonverstorend o.b.v. humane studies (Cohn et al., 2003; Greenlee et al., 2003; Curtis et al., 1999; de Cock et al., 1994; Whorton, 1977) Immuunverstorend o.b.v. in vitro en humaan onderzoek (Daniel et al., 2001) Mogelijk carcinogeen o.b.v. dierproeven (IARC 2B, 2001) In de Vlaamse humane biomonitoringsstudies FLEHS I, II en III werden dosis-effect relaties gevonden met geslachthormonen bij jongens, seksuele ontwikkeling bij jongeren, schildklierhormonen en astma (Steunpunt milieu en gezondheid, (Croes et al., 2014). Laagste niveau waarbij schadelijke effecten waargenomen werden: NOAEL ratten: 0.5 mg/kg lichaamsgewicht (ECB, 2000) Ratten: bij 0.8 mg/kg lichaamsgewicht leverschade (ECB, 2000) Apen: bij 0.1 mg/kg lichaamsgewicht degeneratie van de eierstokken (ECB, 2000) Lammeren: NOEL levereffecten = 0.004 mg/kg bw/dag (EFSA, 2006) Varkens: NOAEL levereffecten = 0.05 mg/kg bw/dag (EFSA, 2006) Vogels: NOAEL levereffecten = 0.06 mg/kg bw/dag (EFSA, 2006) Nerts: LOAEL mortaliteit nakomelingen = 0.05 mg/kg bw/dag (EFSA, 2006) Honden: LOAEL lymfeweefsel = 0.1 mg/kg bw/dag (EFSA, 2006)
2
Hexachloorbenzeen Persistente organische polluenten Geschatte externe blootstelling (dagelijkse inname) Studies uit verschillende lidstaten schatten de blootstelling van kinderen en volwassenen aan HCB via de voeding op gemiddeld 0,1 tot 5 ng/kg (EFSA, 2006). In de derde WHO-moedermelkcampagne werd een gemiddelde Europese HCBconcentratie bekomen van 36 µg/g vet, wat bij een gemiddelde inname van 800 mL moedermelk met een vetgehalte van 3.5% resulteert in een blootstelling voor de baby van 200 ng/kg bw/dag (EFSA, 2006). Richtwaarden voor externe/interne blootstelling: TDI niet-carcinogene effecten: 0.17 µg/kg lichaamsgewicht (WHO, 2003) TDI carcinogene effecten: 0.16 µg/kg lichaamsgewicht (WHO, 2003) ATSDR (2006) Minimum Risk Levels MRL Acuut (oraal): 0.008 mg/kg bw/dag (ontwikkeling) Intermediair (oraal): 0.0001 mg/kg bw/dag (reproductie) Chronisch (oraal): 0.00005 mg/kg bw/dag (ontwikkeling) De beschikbare gezondheidskundige richtwaarde, nl. de Biomonitoring Equivalent (BE) voor HCB, is 47 ng/g vet voor alle leeftijdsgroepen. Deze BE is gebaseerd op de MRL waarde voor chronische blootstelling (Aylward et al., 2010). Geschatte veiligheidsmarge t.o.v. LOAEL of TDI: De geschatte blootstelling van kinderen en volwassenen via de voeding ligt ver onder de richtwaarde van 170 ng/kg bw/dag. De geschatte blootstelling van baby’s via moedermelk benadert echter deze waarde (EFSA, 2006) Persistentie (halfwaardetijd in de mens): 6 jaar in bloedvet (To-Figueras et al., 2000) Perinatale blootstelling (placenta/moedermelk): Kan door de placentabarrière en accumuleert in moedermelk Matrix: Invasief: bloed, serum, vetweefsel Niet-invasief: moedermelk, (metabolieten: urine, feces)
3
Hexachloorbenzeen Persistente organische polluenten Benodigd volume voor bioassay analyse: Serum: 4 mL Moedermelk: 3 mL Feces: 250 mg Urine: 4 mL Detectielimiet: Moedermelk: 0,25 ng/g vet (WHO-referentielabo) Serum: 0,02 ng/mL (UA) Gevalideerde biomerker: ringtest Aanbevolen doelgroepen en matrix: Moeders : individuele stalen navelstrengbloed ( maat voor de blootstelling van de foetus) Adolescenten: individuele bloedstalen
4
Hexachloorbenzeen Persistente organische polluenten
Vergelijkende metingen: Reeds gemeten waarden in Vlaanderen: Waarde (ng/g vet) 32 92,2b 130,1b 42 90 21,8 17 19,9 24,3 29,5 30,6 35,1 19 49,8 20,9 56,9 15 8,3 9,3 51,2
Leeftijdsgroep geslacht matrix jaar 19-63 v serum ’98-‘00a1 50-65 v serum 19991 50-65 v serum 19991 21-37 v serum 19991 pasgeborenen navelstreng 19991 20-24 m/v serum 2001a1 25-29 m/v serum 2001a1 30-34 m/v serum 2001a1 35-39 m/v serum 2001a1 40-44 m/v serum 2001a1 45-49 m/v serum 2001a1 50-54 m/v serum 2001a1 pasgeborenen navelstreng 2002-20042 moeders v moedermelk 2003a1 14-15 m/v serum 2003-20042 50-65 m/v serum 2004-20052 18-30 v moedermelk 2006a3 14-15 m/v serum 2008-20094,5 pasgeborenen navelstreng 2008-20095 14-15 m/v serum 2013-20146 a Belgische waarde; b mediaanwaarde 1 Koppen et al., 2007; 2 Steunpunt Milieu & Gezondheid FLEHS I, 2001-2006; 3 Nationale Cel Leefmilieu en Gezondheid, 2007; 4 Croes et al., 2014; 5 Steunpunt Milieu & Gezondheid FLEHS II, 2007-2011; 6 Steunpunt Milieu & Gezondheid FLEHS III, 20122015
5
Hexachloorbenzeen Persistente organische polluenten Internationale vergelijking: leeftijdsgroep
geslacht
matrix
Waarde (ng/g vet) 33 27 31 20 15 11a 14 12 130a 80a 28 88 495 153 8,4 8,4 37 32,2 35a 13,3 91 ng/L 3.7a 0,06 µg/La 0,08 µg/La 0,20 µg/La 15 14
jaar
land
29,5 v moedermelk 1990 Zweden1 29,5 v moedermelk 1991 Zweden1 29,5 v moedermelk 1992 Zweden1 pasgeborenen navelstreng ’93-‘95 Canada2 29,5 v moedermelk 1994 Zweden1 moeders V moedermelk ’94-‘95 Kroatië1 30,5 v moedermelk 1996 Zweden1 30,5 v moedermelk 1997 Zweden1 Pasgeborenen navelstreng 1998 Duitsland2 pasgeborenen navelstreng 1998 Duitsland2 12-17 serum 1998 Duitsland2 18-69 serum 1998 Duitsland2 17-35 v moedermelk Spanje1 17-35 v moedermelk Spanje1 12-17 serum 1999 USA2 12-17 serum 2001 USA2 12-17 serum 2001 Duitsland2 moeders v moedermelk 2004 Polen1 pasgeborenen navelstreng 2004 Nederland2 12-19 m/v serum ’03-‘04 USA3 12-14 m/v serum ’03-‘06 Duitsland4 moeders v serum 2005 Canada5 11-17 26-35 m/v plasma ’10-‘14 Duitsland6 56-65 moeders m/v serum Denemarke 2011 n7 6-11 a mediaanwaarde 1 Koppen et al., 2007; 2 Eindrapport Steunpunt Milieu & Gezondheid FLEHS II, 2006; 3 US NHANES; 4 GerEs; 5Health Canada; 6 Schettgen et al., 2015; 7Mørck et al., 2014
6
Hexachloorbenzeen Persistente organische polluenten Referenties ATSDR (2006): http://www.atsdr.cdc.gov/mrls/pdfs/mrllist_12_06.pdf Aylward, L.L., Hays, S.M., Gagné, M., Nong, A., Krishnan, K., 2010. Biomonitoring equivalents for hexachlorobenzene. Regulatory Toxicology and Pharmacology 58, 2532. Chemical Biomonitoring in Serum of Pregnant Women in Alberta (2005), Alberta Health and Wellness, Surveillance and Environmental Health Alberta Biomonitoring Committee Report, report May 2008. ISBN 978-0-7785-6695-3 Chemicals in Serum of Children in Southern Alberta (2004–2006), Alberta Health and Wellness, Alberta Biomonitoring Program Chemical Biomonitoring in Serum of Children in Southern Alberta (2004-2006), report March 2010. ISBN 978-0-7785-8278-6 Croes, K., Den Hond, E., Bruckers, L., Loots, I., Morrens, B., Nelen, V., Colles, A., Schoeters, G., Sioen, I., Covaci, A., Vandermarken, T., Van Larebeke, N., Baeyens, W., 2014. Monitoring chlorinated persistent organic pollutants in adolescents in Flanders (Belgium): Concentrations, trends and dose–effect relationships (FLEHS II). Environment international 71, 20-28. Cohn BA, Cirillo PM, Wolff MS, Schwingl PJ, Cohen RD, Sholtz RI, Ferrara A, Christianson RE, van den Berg BJ, Siiteri PK. DDT and DDE exposure in mothers and time to pregnancy in daughters. Lancet. 2003;361(9376):2205-6. Curtis KM, Savitz DA, Weinberg CR, Arbuckle TE. The effect of pesticide exposure on time to pregnancy. Epidemiology. 1999; 10(2):112-7. Daniel V, W Huber, K Bauer, C Suesal, C Conradt, and G Opelz (2001) Associations of blood levels of PCB, HCHS, and HCB with numbers of lymphocyte subpopulations, in vitro lymphocyte response, plasma cytokine levels, and immunoglobulin autoantibodies. Environ Health Perspect. 2001; 109(2): 173–178. de Cock J, Westveer K, Heederik D, te Velde E, van Kooij R. Time to pregnancy and occupational exposure to pesticides in fruit growers in The Netherlands. Occup Environ Med. 1994; 51(10):693-9. ECHA, information on Chemicals. http://echa.europa.eu/nl/information-on-chemicals (geraadpleegd op 21/01/2015). EFSA (2006) Opinion of the Scientific panel on contaminants in the food chain on a request of the Commission related to hexachlorobenzene as undesirable substance in animal feed. Question N° EFSA-Q-2005-185. The EFSA Journal 402: 1-49. 7
Hexachloorbenzeen Persistente organische polluenten Greenlee AR, Arbuckle TE, Chyou PH. Risk factors for female infertility in an agricultural region. Epidemiology. 2003;14(4):429-36. IARC (International Agency for Research on Cancer), 2001. Hexachlorobenzene. Summaries and Evaluations 79: 493. http://www.inchem.org/documents/iarc/vol79/79-13.html Koppen, G., Colles, A. & G. Schoeters (2007) POP’s in moedermelk. Overzicht Belgische gegevens over POP’s-Gehalten in de mens. Tussentijds rapport. Vito-rapport 2007/TOX/R/002. Mørck, T.A., Erdmann, S.E., Long, M., Mathiesen, L., Nielsen, F., Siersma, V.D., Bonefeld-Jørgensen, E.C., Knudsen, L.E., 2014. PCB Concentrations and Dioxin-like Activity in Blood Samples from Danish School Children and Their Mothers living in Urban and Rural Areas. Basic & clinical pharmacology & toxicology 115, 134-144. Nationale Cel Leefmilieu en Gezondheid (2007) POP’s in moedermelk: Belgische resultaten anno 2006. Vito-rapport 2007/TOX/R/019. Schettgen, T., Alt, A., Esser, A., Kraus, T., 2015. Current data on the background burden to the persistent organochlorine pollutants HCB, p,p′-DDE as well as PCB 138, PCB 153 and PCB 180 in plasma of the general population in Germany. International Journal of Hygiene and Environmental Health 218, 380-385. Steunpunt Milieu en Gezondheid. Vlaams Humaan Biomonitoringprogramma Milieu en Gezondheid 2002-2006, 2007-2011, 2012-2015. http://www.milieu-en-gezondheid.be/ To-Figueras J., Barrot C., Sala M., Otero R., Silva M., Ozalla M.D., Herrero C., Corbella J., Grimalt J. & J. Sunyer (2000) Excretion of hexachlorobenzene and metabolites in feces in a highly exposed human population. Environmental Health Perspectives 108(7): 595598. WHO (2003) HEALTH RISKS OF PERSISTENT ORGANIC POLLUTANTSFROM LONG-RANGE TRANSBOUNDARY AIR POLLUTION. JOINT WHO/CONVENTION TASK FORCE ON THE HEALTH ASPECTS OF AIR POLLUTION, pp. 252. Whorton MD, Krauss RM, Marshall S, Milby TH. Infertility in male pesticide workers. Lancet 1977;2:1259-61.
8
