1-13
Het veranderende wereldbeeld Pas in de 20ste eeuw zijn onderzoekers erin geslaagd de hele wereld nauwkeurig in kaart te brengen. Vroeger was er altijd een deel van de wereld dat de mensen helemaal niet of niet goed kenden. In deze opdracht kun je het wereldbeeld in de tijd van de Romeinen, in de Middeleeuwen en in de tijd van de grote ontdekkingsreizen onderzoeken. Het wereldbeeld van de Romeinen De Romeinen hadden en gebruikten veel kaarten. Ze hadden stadsplattegronden, landmeterskaarten, wegenkaarten en wereldkaarten. Uit de Romeinse tijd is weinig kaartmateriaal bewaard gebleven. Om iets te weten te komen van het Romeinse wereldbeeld moeten we het doen met reconstructies van Romeinse kaarten, zoals de wereldkaart van Agrippa hiernaast. Het origineel is gemaakt in opdracht van keizer Augustus.
OPDRACHT 1
Naar antwoordenblad
Kijk goed naar de kaart en beantwoord de volgende vragen: a Wordt de wereld weergegeven als een bol of als een platte schijf? b Welke vorm heeft de wereld op deze kaart? c Wat is de oriëntatie van de kaart. Hiermee wordt bedoeld: welke windstreek (noord, oost, west of zuid) wordt bovenin de kaart weergegeven? d Welke continenten zijn weergegeven en op welke manier worden ze weergegeven? e Hoe worden gebergten op de kaart weergegeven? >>
Reconstructie van de wereldkaart van Marcus Vipsanius Agrippa, de Orbis Terrarum, uit het jaar 20.
1-13
Het veranderende wereldbeeld (2) Het wereldbeeld in de (vroege) Middeleeuwen Landkaarten waren in de vroege Middeleeuwen niet bedoeld om reizigers de weg te wijzen. Kaarten werden gebruikt om een stukje (christelijke) wereldgeschiedenis in beeld te brengen. Het overgrote deel van de Middeleeuwse wereldkaarten waren nauwelijks kaarten te noemen. Het waren schema’s, zoals hieronder links, waarin allerlei informatie kon worden ingevuld op de desbetreffende plaats. De populairste Middeleeuwse wereldkaarten waren gebaseerd op de Romeinse wereldkaart. Deze kaarten worden OT-kaarten genoemd. Een voorbeeld van zo’n OT-kaart zie je hiernaast en in vereenvoudigde vorm hieronder rechts.
OPDRACHT 2
Naar antwoordenblad
a Kun je een verklaring bedenken voor de naam OT-kaart? Kijk hiervoor naar het basisschema van de kaart hierboven. b Dat de OT-kaart is gebaseerd op de Romeinse wereldkaart blijkt uit een aantal kenmerken die beide kaarten hebben. Welke gezamenlijke kenmerken kun je ontdekken? c Welk land en welke plaats vind je exact in het midden van de kaart. Kun je hiervoor een verklaring geven? Denk hierbij aan de grote invloed van de Kerk op de >> samenleving.
OT-kaart uit ± 1225. De kaart staat op de eerste bladzijde van een psalmenboek. De doorsnede is ± 9 cm.
1-13
Het veranderende wereldbeeld (3) Het wereldbeeld in de late Middeleeuwen Veel boeken uit het oude Griekenland waren in de Middel eeuwen verloren gegaan. Deze werken waren wel in de Arabische wereld vertaald en bewaard gebleven. Door handelscontacten met de Arabieren in de 12de tot en met de 14de eeuw drong de oude Griekse wetenschappelijke kennis in Europa door. Een voorbeeld van zo’n ‘herontdekt’ boek is de Geographia van de Griekse wiskundige en astronoom Ptolemaeus, die leefde in de 2de eeuw na Christus in Alexandrië in Egypte. Bij het boek hoorden waarschijnlijk kaarten, maar daarvan is er geen enkele bewaard gebleven. Aan de hand van de gegevens uit het boek kunnen de kaarten worden gereconstrueerd. Zo’n reconstructie van de wereldkaart van Ptolemaeus zie je hiernaast.
OPDRACHT 3
Naar antwoordenblad
Kijk goed naar de kaart en beantwoord de volgende vragen: a Wordt de wereld weergegeven als een bol of als een platte schijf? b Wat is de oriëntatie van de kaart: welke windstreek (noord, oost, west of zuid) wordt bovenin de kaart weergegeven? c Welke continenten zijn weergegeven en op welke manier worden ze weergegeven? d Kun je ontdekken wat de figuurtjes buiten de kaart >> voorstellen?
Reconstructie uit 1482 van de wereldkaart van Ptolemaeus
1-13
Het veranderende wereldbeeld (4) Het wereldbeeld in de tijd van de ontdekkingsreizen Onder invloed van de ontdekkingsreizen kregen de mensen in de Nieuwe Tijd een steeds beter beeld van de wereld. De kaart hiernaast is in 1543 getekend. Je kunt er de route op vinden van de ontdekkingsreiziger Magelhaen. De namen op de kaart zijn bijna allemaal in het Latijn. Zo staat er bijvoorbeeld links boven in de kaart ‘circulus articus’ (noordpool cirkel) en links beneden ‘circulus antarticus’ (zuidpoolcirkel).
OPDRACHT 4
Naar antwoordenblad
Kijk goed naar de kaart en beantwoord de volgende vragen: a Wordt de wereld weergegeven als een bol of als een platte schijf? b Wat is de oriëntatie van de kaart: welke windstreek (noord, oost, west of zuid) wordt bovenin de kaart weergegeven? c Welke continenten zijn weergegeven en op welke manier worden ze weergegeven? d Vergelijk de kaart met de kaart van Ptolemaeus op de vorige bladzijde. In welke opzichten geeft de kaart uit 1543 een juister beeld van de wereld dan de kaart van >> Ptolemaeus?
Wereldkaart uit 1543
1-13
Het veranderende wereldbeeld - Antwoordblad Het wereldbeeld van de Romeinen
OPDRACHT 1 Kijk goed naar de kaart en beantwoord de volgende vragen: a Wordt de wereld weergegeven als een bol of als een platte schijf?
Het wereldbeeld in de (vroege) Middeleeuwen
OPDRACHT 2 a Kun je een verklaring bedenken voor de naam OT-kaart? Kijk hiervoor naar het basisschema van de kaart hier boven.
b Welke vorm heeft de wereld op deze kaart? c Wat is de oriëntatie van de kaart. Hiermee wordt bedoeld: welke windstreek (noord, oost, west of zuid) wordt bovenin de kaart weergegeven? d Welke continenten zijn weergegeven en op welke manier worden ze weergegeven?
e Hoe worden gebergten op de kaart weergegeven?
b Dat de OT-kaart is gebaseerd op de Romeinse wereldkaart blijkt uit een aantal kenmerken die beide kaarten hebben. Welke gezamenlijke kenmerken kun je ontdekken?
c Welk land en welke plaats vind je exact in het midden van de kaart. Kun je hiervoor een verklaring geven? Denk hierbij aan de grote invloed van de Kerk op de samen leving.
1-13
Het veranderende wereldbeeld - Antwoordblad Het wereldbeeld in de late Middeleeuwen
OPDRACHT 3
Het wereldbeeld in de tijd van de ontdekkingsreizen
OPDRACHT 4
Kijk goed naar de kaart en beantwoord de volgende vragen: a Wordt de wereld weergegeven als een bol of als een platte schijf?
Kijk goed naar de kaart en beantwoord de volgende vragen: a Wordt de wereld weergegeven als een bol of als een platte schijf?
b Wat is de oriëntatie van de kaart: welke windstreek (noord, oost, west of zuid) wordt bovenin de kaart weergegeven?
b Wat is de oriëntatie van de kaart: welke windstreek (noord, oost, west of zuid) wordt bovenin de kaart weergegeven?
c Welke continenten zijn weergegeven en op welke manier worden ze weergegeven?
c Welke continenten zijn weergegeven en op welke manier worden ze weergegeven?
d Kun je ontdekken wat de figuurtjes buiten de kaart voorstellen?
d Vergelijk de kaart met de kaart van Ptolemaeus op de vorige bladzijde. In welke opzichten geeft de kaart uit 1543 een juister beeld van de wereld dan de kaart van Ptolemaeus?
