Het Transitietijdperk: vooruit naar vroeger Jan Rotmans DRIFT-congres, 31 Oktober 2013
www.twitter.com/janrotmans
Beminde Gelovigen van de Kantelkerk gisteren ging ik naar de kantelkerk,
ole ola
u weet wel, zo’n arena strijdperk,
ole ola
wat ik daar zag heeft mij blij gemaakt
ole ola
wat ik daar zag heeft mij diep geraakt
ole ola
Jan Rotmans leidde daar een kerkdienst
ole ola
oh la, la, dat was nog eens een kerkdienst
ole ola
en ik bezweer u beminde gelovigen…..
Transitie Exegese
1992 RIVM Global Dynamics and Sustainable Development
Transitions on the Move (1994) transition is a process during which a phenomenon undergoes a shift from slow to rapid change followed by relative stability
1993
1997
transition: describes population, economy & environment dynamics
1997
describes trends in population growth, socio-economic development and the environment as a family of transitions. A transition is gradual shift in society from one mode of operation to another.
2000
A tipping point is that magic moment when an idea, trend, or social behavior crosses a threshold, tips, and spreads like wildfire. There are exceptional people out there who are capable of starting epidemics. All you have to do is find them
2000 Transities & Transitiemanagement:
de casus van een emissiearme energievoorziening
Transitiemanagement is het actief sturen op maatschappelijke transities. Het gaat om de beinvloeding van de snelheid van verandering van transities. In de voorontwikkelingsfase is de sturing gericht op leren en experimenteren.
2003
transitiemanagement is een evolutionaire vorm van sturing: bijsturen, beinvloeding en aanpassen. Praktisch betekent het: scheppen van voorwaarden en condities waaronder maatschappelijke vernieuwing kan plaatsvinden
2007
Het Wiel van Loorbach:
transitiemanagement is zoeken, leren en experimenteren
2010
theoretical rooting of transition management
in complex systems science and new forms of governance
2012
transitiemanagement is organisch ontwikkelen:
richting geven en innovatieruimte bieden
Inzichten van 20 jaar Transitieonderzoek
Inzicht
transities vaak uit kleine initiatieven van kleine groepjes
mensen die elkaar versterken en een andere weg inslaan
Inzicht
transities verlopen gesegmenteerd en gefaseerd. Het begint bij een elite, dan haakt een groter segment aan, dan een nog groter segment en uiteindelijk de massa
Inzicht transities bestaan uit weefsel van snelle & trage dynamiek evenementiële veranderingen : korte termijn (dagen) conjuncturele veranderingen : middellange termijn (jaren) structurele veranderingen : lange termijn (decennia)
Inzicht
‘ruimte’ is een kern begrip bij het sturen van transities.
ruimte: mentaal, organisatorisch, juridisch, financieel
Inzicht
transitie is een machtswisseling. Een regime heeft de macht en wil die behouden. Niches willen macht ontwikkelen van onderop en een regime vormen
Inzicht
Pinguin Filmpje
Staat van Transitie in Nederland
Transitiebeleid 4de Nationaal Milieubeleidsplan in 2001 transitie naar duurzame energievoorziening transitie naar duurzame landbouw transitie naar duurzame mobiliteit transitie naar duurzaam gebruik van biodiversiteit
Energie Transitie – in 2001 gestart door het ministerie van EZ – startte met een kleine groep, ontwikkelt zich tot groot netwerk – lange-termijn visie is ontwikkeld
[‘waar willen we naar toe?’]
– 7 hoofdthema’s zijn gekozen
[platforms of arena’s]
– 26 transitie paden opgesteld
[‘hoe van daar naar hier?’]
– 600 transitie experimenten
[‘implementeren paden?’]
Energietransitie (Ministerie van EZ) Invloedrijke personen uit de energiesector
1 lange termijn visie
7 Transitie thema’s
Regie-orgaan Energietransitie (vh taskforce)
6 ministeries
“6 DG” overleg Interdepartementale Programmadirectie Energietransitie
IPE Ondersteunende staf
SENTER NOVEM PLATFORM PLATFORM NIEUW DUURZAME GAS MOBILITEIT
PLATFORM PLATFORM PLATFORM GROENE KETENDUURZAME GR.STOFFEN EFFIICENCY ELEKTRIC.
PLATFORM PLATFORM GEBOUWDE KAS ALS OMGEVING E.BRON
Platformsecretarissen
26 UKRondersteuning
Transitie -paden
TRANSITIE-EXPERIMENTEN
600 Transitie experimenten
Koplopersloket Vernieuwende energie- en technologiebedrijven en onderzoeksinstituten
Deels Mislukt, En toch… • ander discours vanuit breed energie innovatienetwerk • hoog ambitieniveau gekoppeld aan lange termijn opgave • gedeeld toekomstperspectief vanuit lange termijn oriëntatie • financiële impuls via innovatieagenda in regime verankerd • portfolio aan transitie experimenten
uniek beleidsexperiment
Historie Energietransitie 1970-1980
breed milieubewustzijn
1980-2000
milieubeleid
2001-2010
project energietransitie
2013
Nationaal Energieakkoord
Historie Energiewende 1970-1980
brede groene volksbeweging
1980-2000
groene regeringscoalities
1998-2001
fiscale vergroening: feed-in
2011
Fukushima: politieke wende
Essentieel Verschil Duitsland eerst volksbeweging, daarna beleid/politiek Nederland
eerst beleid, daarna bredere beweging
Nederlandse Inertia 1. fossiele energie zit in ons DNA
2. macht van energieregime 3. overregulering en bureaucratie 4. falend duurzaam innovatiebeleid 5. gebrek aan politiek leiderschap
Duitse Snelheid 1. energiewende geworteld in jaren 70-80 2. machtige beweging van onderop
3. ‘feed-in’ tarief invoering 4. politieke invloed van ‘Grünen’ 5. politiek leiderschap: Hermann Scheer
Evaluatie Duitsland neemt grote sprong en gok en kiest radicaal creëert chaos & weerstand, ook groene economie
Nederland neemt kleine sprongetjes en kiest geleidelijk harmonie maar ook chaos, heeft last van Duitsland
in Duitsland machtswisseling
in Nederland status quo
in Duitsland komt energie in handen van burgers, in
Nederland nog lang niet
Regionale Transities Limburg
Zeeland Texel Friesland Noord-Holland
Lokale Transities Rotterdam
Schouwen-Duiveland Utrecht Amersfoort ‘Van de Straat’ Friesland/Groningen
Transitie van Transities van nationaal naar regionaal naar lokaal
van ‘harde’ naar ‘zachte’ thema’s
van overheid naar bedrijven & organisaties
Transitie in het sociaal domein
Drievoudige Dubbele Transitie Jeugd, Zorg, Welzijn - decentralisatie van rijk naar gemeenten
- integratie van beleidsterreinen - bezuinigingen en efficiency operaties
Transformatie = Cultuuromslag
Risico zelfde fouten maken op gemeentelijke schaal met minder geld en mensen
gemeenten zijn nog niet klaar voor transitie
Transitie = Machtsverschuiving van
overheid naar
burger
Kantelperiode
Kantelperiode periode waarin heel veel tegelijk verandert is zeldzaamheid in de geschiedenis
voorbeeld: eind 19de eeuw moderniseringsproces fundament Nederland onderwijs, kiesrecht, zorg, sociale opbouw
Raad van State: Overgangsperiode “ Nederland bevindt zich momenteel in een overgangssituatie Crisis is niet van voorbijgaande aard, vergt structurele hervormingen Verhouding tussen staat en samenleving zal duurzaam wijzigen Voorkomen moet worden dat Nederland vastloopt in deze overgang Cumulatie van veranderingen heeft gevolgen voor functies van staat Nederland zal zich op deze vele veranderingen moeten instellen
”
Voorontwikkelingsfase
Doorontwikkelingsfase
25 jaar
Verticaal Centraal
25 jaar
Kantelperiode
Opbouw van duurzame samenleving
Transitie naar Samenleving 3.0
Horizontaal Decentraal
Bottom-up
Top-down
Tijd
We zitten hier
Samenleving 3.0 do it ourselves society
samenleving van onderop
participatiesamenleving
burgerkracht
sociaal doe het zelven
Kantelfase energiebedrijven vallen om
massale ontslagen in thuiszorg
welzijnsorganisaties verdwijnen
bouwbedrijven saneren op grote schaal
47
Landelijke dagbladen, artikelen met ‘transitie’
48
Landelijke dagbladen, artikelen met ‘transitie’
Wat betekent dat nu voor de overheid?
Faciliterende Overheid
richting geven
ruimte bieden
Richting Geven duidelijke, ambitieuze kaders stellen
werken volgens heldere spelregels / principes
afstemmen van ontwikkelingen in samenhang
Ruimte Bieden
mentale, juridische, organisatorische, financiële ruimte
belemmeringen wegnemen
ongedachte coalities stimuleren
Faciliteren
niet zelf organiseren, maar mogelijk maken
dat anderen het zelf kunnen organiseren
niet
voor maar met mensen werken
Wat betekent dat nu voor bedrijven?
Transitie Strategie externe veranderstrategie samenwerking met niche-partners
interne veranderstrategie friskijkers, dwarsdenkers, kantelaars
Transitie Strategie succesvolle bedrijven nemen tijd voor verandering creëren ruimte voor verandering vanuit lange termijn oriëntatie
Transitie Agenda 1. transitie binnen bedrijven & organisaties
2. transities binnen gemeenten 3. transities binnen onderwijs & financieel systeem
4. persoonlijke transitie
