Het sluiten van de waterketen

2de jaargang / nummer 1 / maart 2006

Europa ‘Alles mag, als het maar veilig is’





Praktijk DOC Kaas minimaliseert watergebruik







Praktijk Zero liquid discharge bij Shell





Focus op:

Het sluiten van de waterketen

duijvelaar pompen Uw productieproces luistert uitermate nauw. De kwaliteit van water in het proces telt. De duurzaamheid van de installaties telt niet minder. Twee redenen waarom Duijvelaar Pompen werkt met roestvaststaal. We passen het toe in de meest complexe projecten. Maar de kracht van Duijvelaar Pompen reikt verder. De gehele realisatie blijft in eigen huis en wordt daarom volledig op uw wensen afgestemd. Onze eigen afdeling Electrical Engineering integreert de besturing optimaal binnen uw bedrijfsvoering. De ideale installatie voor uw productieproces wordt compleet door ons gerealiseerd. Dat mag met récht een sterk staaltje worden genoemd.

sterk staaltje

de dynamiek van water

www.dp.nl

INHOud

3

r E dAi ncttEi Or vniEEEwL

4 NieuwsDigest

Het belangrijkste nieuws uit de watersector van de afgelopen weken.

7 ‘Alles mag, als het maar veilig is’

De nieuwe Europese Hygiëne Verordening maakt een einde aan de wirwar van regels en voorschriften in de voedingsmiddelenindustrie. WaterFocus sprak Inspecteur Levensmiddelen en Voedselveiligheid Hans Beuger . Hij is erg enthousiast over het nieuwe regime.

11 ‘Hoe sluiten we de waterkringloop nu écht?’ “De Nederlandse industrie heeft de afgelopen jaren grote vooruitgang geboekt op het gebied van waterbesparing en waterhergebruik”, stelt adviseur Ronald Wielinga van SenterNovem. Veel bedrijven wisten de weg te vinden naar de talrijke overheidssubsidies.

15 Aviko ruilt afvalwater met waterschap

Aardappelverwerker Aviko in Steenderen investeerde reeds in de jaren tachtig fors in een anaërobe voorzuivering. De fabrikant gaat sinds kort een stap verder en sloot —via Waterstromen— een opmerkelijke deal.

19 Op weg naar volledige kringloopsluiting

Geen leidingwater inkopen, geen grondwater oppompen en geen gebruik maken van oppervlaktewater. Dat is het ambitieuze streven van DOC Kaas, producent van kaas en weipoeder. Dankzij een subsidie uit het Europese milieuprogramma Life is het idee zeer haalbaar.

23 Dow hergebruikt gezuiverd rioolwater

Terneuzen heeft een primeur. Dankzij Dow en Evides is het de eerste industrielocatie in Nederland waar gezuiverd rioolwater zal worden gebruikt voor de productie van industriewater.

25 Zero liquid discharge bij Shell

Het sluiten van de waterketen op fabrieksniveau is voor Shell geen probleem. “Maar of zo’n ‘zero discharge’-oplossing nodig is, hangt af van de lokale situatie.”

28 Podia Ook in deze editie biedt WaterFocus weer een podium aan spelers uit de watermarkt. Sjef Ernes van Aqua for All, Bert Welkers van Aqua Nederland en Johan van Mourik van SKIW pleiten ieder op hun manier voor meer samenwerking.

32 Carrière Twee generaties aan het woord over waterzaken.

36 Internationaal Nieuws Een overzicht van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt.

38 ServicePagina Agenda, ContactIndex en Colofon.

Tussen droom en daad ‘Hoe sluiten we de waterkringloop nu écht’, zo vraagt Ronald Wielinga van SenterNovem zich af in gesprek met WaterFocus. De subsidieadviseur zou graag zien dat bedrijven hun afvalwater intern zo goed zouden zuiveren dat het zó schoon is dat ze het aan de voorkant van het productieproces opnieuw kunnen gebruiken. Een mooie droom. Maar tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren. Daarin lijkt echter een kentering te komen, zo laat deze editie van WaterFocus zien. Voor de voedingsmiddelensector komt het goede nieuws uit Brussel. Inspecteur Levensmiddelen en Voedselveiligheid Hans Beuger vat het voor ons kort samen: ‘Alles mag, als het maar veilig is’. De crux zit hem in de nieuwe Europese Hygiëne Verordening die meer verantwoordelijkheid legt bij de bedrijven zélf. Die uitnodiging is bij zuivelproducent DOC Kaas niet aan dovemansoren. De directie streeft in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen naar een minimaal watergebruik en liet een ‘zelfvoorzieningsinstallatie’ bouwen. Terugverdientijd: tien jaar. ‘Het levert ons geen gouden bergen op. Maar we laten wél zien dat we staan voor duurzaam en innovatief ondernemerschap’, klinkt het in Hoogeveen. Duurzaam en innovatief ondernemerschap beperkt zich niet tot de foodsector. Shell is druk met ‘zero liquid discharge plants’ en in het Zeeuwse Terneuzen voltrekt zich een primeur bij Dow. De chemiereus laat het effluent van de plaatselijke rioolwaterzuiveringsinstallatie opwerken tot industriewater. Dat de ene branche zich kan laten inspireren door de andere blijkt in Steenderen. Daar kwam Aviko —via Waterstromen— tot een opmerkelijke deal: het ruilt afvalwater met het waterschap. Daarmee laat deze tweede editie van WaterFocus zien dat wetten veranderen en dat praktische bezwaren in de praktijk kunnen worden opgelost. Mits overheid, vragers en aanbieders elkaar weten te vinden. WaterFocus wil daaraan graag een bijdrage leveren. Marc van der Put Eindredacteur WaterFocus

4

i g E St inni tE EurwSd viEw

Nieuwsoverzicht watersector In elk nummer een overzicht van het belangrijkste nieuws uit de voorgaande weken. Wat is er gebeurt sinds de vorige uitgave van WaterFocus is verschenen?

Industrie haalt meeste waarde uit grondwater Bedrijven in Brabant en Limburg voegen per kubieke meter grondwater gemiddeld 100 euro aan economische waarde toe.Dat becijferde KPMG in opdracht van de Verenigingen Industriewater in die provincies.Vooral de voedingsmiddelen sector scoort hoog, met de frisdrank- en bierproducenten voorop. De hoogste toegevoegde waarde bedraag maar liefst 3000 euro per kubieke meter grondwater. Volgens onderzoeker Peter Blok van KPMG is het grondwater een belangrijke vestigingsfactor. De waardering is volgens hem veel hoger dan de kosten doen vermoeden. De twee industriewaterverenigingen tellen 69 leden die samen 38.500 mensen in dienst hebben. Aan het onderzoek is door iets meer dan de helft van de bedrijven deelgenomen. Veruit de grootste grondwaterverbruikers zijn de bedrijven in de voedingssector. Het verbruik varieert van 10.000 tot meer dan drie miljoen kubieke meter per jaar. De KMPG-onderzoekers hebben de bedrijven ook gevraagd hoe ze zullen reageren op een —forse— prijsverhoging. Een aantal bedrijven verwacht het waterverbruik te zullen verminderen als het grondwater even duur wordt als leidingwater. De verwachte waterbesparing blijft echter steken op 15 procent. Veruit de meeste bedrijven verwachten de grondwateronttrekking te zullen stopzetten en het water te gaan inkopen bij de drinkwaterbedrijven. Een kleine minderheid (20 procent) geeft aan te zullen overstappen op oppervlaktewater.

Heineken is met zijn brouwerij in Den Bosch één van de toonaangevende leden van de Vereniging Industriewater. (Foto: Heineken)

Botsende culturen oorzaak mislukking Waterketenbedrijf De Raad voor Ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek (RMNO) stelt in het rapport ‘Koudwatervrees’ dat het opzetten van Waterketenbedrijf Limburg is mislukt door een botsing van culturen: de bedrijfsmatige werkwijze van het drinkwaterbedrijf WML versus de overheidscultuur van gemeenten en waterschappen. Ook ontstond binnen de diverse samenwerkende instanties verzet, omdat te snel gedetailleerde inhoudelijke plannen zijn gemaakt en te weinig aandacht aan het voortgangsproces is besteed. De eerste plannen voor een Waterketenbedrijf Limburg dateren van 2001. Het project bundelde de krachten van maar liefst 47 Limburgse gemeenten, twee waterschappen, het Zuiveringsschap Limburg, Waterleiding Maatschappij Limburg (WML) en de provincie. De ambitie was om via de waterketen kosten te besparen, doelmatig en klantgericht te werken en meer milieurendement te behalen. Ruim een jaar geleden bleek er te weinig draagvlak onder gemeenten en staakten de initiatiefnemers het overleg. De raad zet in het rapport een aantal lessons learned op een rij. Een projectmatige benadering in een netwerksamenwerking roept tegenkrachten op, zo valt te lezen en een te gedetailleerd plan leidt tot ‘prikkels voor verzet’. Bovendien ontbreekt mede-eigenaarschap en ‘voelen partijen zich niet geroepen zich in te spannen als problemen ontstaan’.

Dead-end ultrafi ltratie Witteveen+Bos, Rossmark, Evides, Veolia Water en de TU Delft zetten hun onderzoek voort naar ‘dead-end’ ultrafiltratie van rwzi-effluent. De vier bedrijven en de universiteit ondertekenden daarvoor een hernieuwd contract. Het onderzoek, dat in 1998 van start ging, richt zich op verbetering van de filtreerbaarheid van het effluent. Verschillende voorbehandelingstechnieken worden hiervoor onderzocht. Daarnaast wordt de relatie tussen de filtreerbaarheid van effluent en procesparameters van membraaninstallaties uitgediept. Amsterdam heeft primeur waterketenbedrijfDe gemeente Amsterdam en het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht (AGV) hebben de stichting Waternet opgericht, die sinds 1 januari de hele watercyclus in de hoofdstad verzorgt. Waternet vervangt de huidige DWR en het Waterleidingbedrijf en tekent voor de drinkwatervoorziening, het rioolbeheer, de afvalwaterzuivering en het waterbeheer. Het is daarmee het eerste waterketenbedrijf in Nederland. Directeur Kruize van Waternet verwacht in 2008 de eerste gezamenlijke waterrekening te versturen.De bij de oprichting aanwezige Staatssecretaris Van Geel toont zich als groot pleitbezorger van waterketenbedrijven verheugd over de geïntegreerde aanpak in Amsterdam, zeker omdat eerdere initiatieven zoals in Limburg —elders in deze rubriek—, niet goed uitpakten. De bewinds-man denkt dat één waterketenbedrijf de burger meer transparantie geeft in de waterkosten. Die transparantie zou leiden tot effi ciencyverbetering in de hele waterketen. “De wateropgave die voor de deur staat wordt nog steeds zwaar onder-schat”, zo liet de milieustaatssecretaris weten. Hij signaleerde dat waterschappen en gemeenten steeds beter samenwerken, maar dat de samen-werking met de drinkwaterbedrijven niet van de grond komt.

5

n i E u iwSd n t E ri gv Ei ESt w

Raad van State: vergunning Dumeco terecht geweigerd

Nuon wil kantoren koelen met water uit Nieuwe Meer Nuon is van plan de kantoorcomplexen aan de Amsterdamse Zuidas te koelen met water uit het nabijgelegen Nieuwe Meer. Daarvoor heeft het energiebedrijf een vergunning aangevraagd bij het Hoogheemraadschap van Rijnland. Het Nieuwe Meer is een voormalige zandafgraving met een diepte van dertig meter. Het koude water in de diepere lagen van het meer kan goed voor koeling worden benut. Nuon wil het water via een ‘aanzuigtoren’ op de bodem oppompen. Vraag is of het lozen van het opgewarmde koelwater geen problemen veroorzaakt zoals versterkte algengroei. Rijnland stelt dat de kwaliteit van het zwemwater op geen enkele manier mag worden aangetast.

Tradingfloor van Nuon in Amsterdam. (Foto: Nuon)

Nederlands-Chinees Spaans Babcock sluit testcentrum scheidingstechnologie contract in Roemenië Vier Nederlandse waterbehandelingsbedrijven hebben samen met twee Chinese partners het Sino-Dutch Multi Stage Separation Technology Centre geopend. Het nieuwe centrum biedt onderdak aan elf verschillende scheidingstechnologieën waaronder de centrifugale technologie. Naast de bedrijven Pieralisi Benelux, Aqua Industrial Water Treatment, Norit X Flow en Logisticon en hun Chinese partners South West Research and Design Institute for Chemical Industry zijn ook de overheden van beide landen betrokken bij de realisatie van het centrum. De Nederlandse overheid steunt het project onder meer via de Technological Collaboration Subsidy Scheme. Het centrum is ingericht voor scheidingtesten voor slib afkomstig van ruim tweehonderd verschillende industrieën. De gebruikers van het centrum zijn bedrijven uit de textiel-, de farmaceutische- en de voedingsindustrie. Verder biedt het centrum ondernemingen een kans scheidingsapparatuur te testen die ze willen aanschaffen voor het verwerken van gemeentelijk of industrieel afvalwater, of voor het produceren van drinkwater.

Spaans Babcock heeft een contract gesloten voor de rehabilitatie van de afvalwaterzuivering in Targu Mures in Roemenië, een stad met circa 160.000 inwoners. Met deze turnkey opdracht is 8,5 miljoen euro gemoeid. Naast het moderniseren en vergroten van de capaciteit van de huidige waterzuiveringsinstallatie gaat Babcock ook het zuiveringsrendement verbeteren zodat het effluent voldoet aan de Europese normen.

De provincie Noord-Brabant heeft slachterij Dumeco in Boxtel terecht een vergunning geweigerd voor het oppompen van drinkwater uit diepere grondlagen. Dat oordeelt de Raad van State in de beroepszaak die het bedrijf tegen de weigering had aangespannen. Volgens Dumeco leidt de uistpraak tot ‘aanzienlijke meerkosten’. Dumeco, dat sinds januari 2006 met twee andere bedrijven verder gaat als Vion Food Group, ziet zich nu gedwongen het contract met Brabant Water voor levering van drinkwater te verlengen. Deze levering kost jaarlijks 130.000 euro. Bovendien bedragen de aansluitkosten voor Dumeco eenmalig ook al 130.000 euro. Om dergelijke kosten te besparen wilde de slachterij dieper gelegen grondwater gaan onttrekken. De provincie vreest dat de bodemverontreiniging van een naastgelegen perceel zich sneller kan verspreiden door het onttrekken van grondwater op ruim honderd meter diepte, het ‘tweede watervoerende pakket’. De provincie wijst ook op een Waterhuishoudingsplan, waarin staat dat diepe grondwaterwinning ongewenst is, zeker als er alternatieven zijn. Levering van drinkwater door Brabant Water is volgens de provincie zo’n alternatief. Bij het naastgelegen bedrijf Van Geel Systems werd al eerder een bodemverontreiniging met chloorhoudende koolwaterstoffen geconstateerd. Daardoor zag Dumeco zich gedwongen om het oppompen van grondwater uit het eerste pakket, op 30 tot 60 meter diepte, te staken. Een vergunning voor het dieper oppompen op ruim 100 meter werd door de provincie geweigerd. Dumeco ging tegen die beslissing in beroep omdat het verouderd Waterhuishoudingsplan zou zijn. Volgens de Raad van State heeft de provincie zich echter te houden aan de bepalingen uit het plan en handelt de provincie terecht door daarbij rekening te houden met de Grondwaterwet.

(ingezonden mededeling)

WaterForum Online

Wilt u het nieuws in uw sector heet van de naald, neem dan een neem dan een kosteloos abonnement op WaterForum Online via de knop ‘Gratis E-mail nieuwsservice’ in het rechtermenu op www.waterforum.net.

Wateropleidingen, hét opleidingsinstituut voor waterketen en watersysteem x x x x

0EACEOFMIND

al meer dan 10 jaar vernieuwende opleidingen voor de watersector open opleidingen, maatwerk en in-company voor alle niveaus en alle sectoren kennis en vaardigheden

-ELDBANKVOORSTORINGS ONTVANGSTENAFHANDELING #ENTRALEBEWAKINGVAN s0OMPSTATIONS s'EMALEN s/VERSTORTEN s4ELEMETRIESYSTEMEN

Wilt u weten wat wij voor uw organisatie kunnen betekenen? Bel ons of surf naar onze website. telefoon: (030) 60 69 400 internet: www.wateropleidingen.nl

4OTTECHNISCHEOBJECTEN CENTRAALBEWAKEN s/NTVANGTALARMENUITALLETYPES ALARMMELDERS s2EGISTREERTALLEALARMENINLOGBOEK s:ETALARMENDOORAHVDIENSTROOSTERVAN SERVICEMONTEURS s!LARMERINGMIDDELSSPRAAK 3-3 SEMAFOON s4ECOMBINERENMET3#!$!SYSTEMEN s,IJNMODEMMETNOODVOEDINGENWATCHDOG FUNCTIEBEWAAKTDE0#

!2! PRO

!DESYSLEVERTOOK TELEFONISCHEALARMMELDERS

WWWADESYSNL 4 %INFO ADESYSNL

Kies voor de zekerheid van 100 jaar ervaring Al sinds 1897 maakt Oddesse pompen en motoren van wereldklasse. Pompen van noryl, gietijzer, edelstaal en brons. Onderwater motoren voor de Geothermie die ook bij 70˚C perfect functioneren. CTA Watertechnologie levert Oddesse producten en is actief op het gebied van bronnenservice, Hydrometrie en Geothermie. CTA werkt voor alle grote aannemers, ingenieursbureaus, provincies en waterschappen. Wilt u ook werken met dé waterspecialist van Nederland? Neem contact op met Henk van de Hoef, dé waterprof van Nederland.

specialisten van het zuiverste water Oudenhof 2, 4174 GA Hellouw, The Netherlands Tel.: +31 (0)418 - 58 11 58, Fax: +31 (0)418 - 58 11 90 E-mail: [email protected]



t e ervviine w wi entg g Op 1 januari 2006 heeft er een stille revolutie plaatsgevonden op het gebied van voedselveiligheid en warenwetgeving. De nieuwe Europese Hygiëne Verordening biedt de voedingsmiddelenindustrie welhaast ongekende mogelijkheden voor recycling van water. Inspecteur Levensmiddelen en Voedselveiligheid Hans Beuger is erg enthousiast over het nieuwe regime, dat meer verantwoordelijkheid neerlegt bij de bedrijven en de consument beter beschermt.

‘Alles mag, als het maar veilig is’

Europa legt verantwoordelijkheid bij bedrijven

Tekst: Fanta Voogd Foto’s: Ben Wind

De ontelbare, aan de Warenwet gelieerde regeltjes in de productschapverordeningen zijn komen te vervallen en in plaats daarvan geldt één Europese verordening: Hygiëne Verordening 852/2004. Als het gaat om het gebruik van water in de voedingsmiddelenindustrie biedt de nieuwe wetgeving legio mogelijkheden. Het nieuwe uitgangspunt is dat bedrijven zelf verantwoordelijk zijn voor de voedselveiligheid. Inspecteur Hans Beuger van de Voedsel en Waren Autoriteit spreekt over een omslag in het denken van de overheid, ingegeven door de voedselcalamiteiten van de afgelopen twintig jaar, zoals BSE, dioxineschandalen en de varkens- en vogelpest. “We zijn gaan inzien dat Europa meer is dan een vrije handelszone. De overheid heeft nu meer aandacht voor de belangen van de consument. Die heeft recht op een goede bescherming én heldere informatie. Dat besef heeft geleid tot een nieuwe aanpak van voedselveiligheid en —na een paar jaar discussie— tot harmonisatie van de wetgeving.”, schetst Beuger de ontstaansgeschiedenis van de nieuwe verordening. “Tot 1 januari 2006 had elke EU-lidstaat zijn eigen regelgeving, wat het voor het bedrijfsleven erg lastig maakte goederen op de Europese markt af te zetten. Zo hadden we in Nederland te maken met de Warenwet en een groot aantal productschapsverordeningen. Dat is historisch uitgegroeid tot regelgeving met allemaal aanhangsels en een enorme hoeveelheid details. Dat behoort nu tot het verleden.” Oppervlaktewater als grondstof De algemene insteek van de nieuwe wetgeving ademt de geest van zelfregulering: bedrijven en consumenten worden steeds meer geacht zelf verantwoordelijk te dragen voor

9

t E ErvviinE w wi Entg g veiligheid, milieu en gezondheid. Er is geen bedrijfstak die ontkomt aan enige vorm van zelfregulering en zelfcontrole, bijvoorbeeld door middel van keurmerken. De kern van de Hygiëne Verordening is dat het een doelvoorschrift is: het schrijft het gewenste resultaat voor, maar niet de wijze waarop dat resultaat bereikt moet worden. Daarmee heeft water kort gezegd dezelfde status gekregen als andere grondstoffen of ingrediënten. “Het doel is een veilig product. De weg waarlangs een producent dat doel bereikt, moet hij zelf uitstippelen. In een paar woorden: alles mag, mits het veilig is”, vat Beuger samen. “Wanneer je als fabrikant in het verleden iets anders gebruikte dan drinkwater —bijvoorbeeld grondwater— dan moest je daarvoor toestemming hebben van de overheid. Daarvoor moest je analyseresultaten overleggen. Dat hoeft niet meer sinds 1 januari. Natuurlijk moet je nog altijd een vergunning aanvragen om grondwater te mogen onttrekken, en die zul je —met het oog op de verdroging— niet zo makkelijk krijgen. Maar vanuit het oogpunt van voedselveiligheid staat niets het gebruik van grondwater in de weg. In theorie is zelfs het gebruik van oppervlaktewater als grondstof in de voedingsmiddelenindustrie toegestaan. Als het maar veilig is.” Aldus Beuger die denkt dat het in de praktijk niet zo’n vaart zal lopen: “Het zuiveren van oppervlaktewater voor consumptie is daarvoor een te kostbare aangelegenheid.” De Inspecteur verwacht dat de nieuwe wetgeving vooral grote consequenties zal hebben voor het hergebruik van water in de voedingsmiddelenindustrie. Hergebruik is die sector niet vreemd, maar bij water was geen sprake van een échte recycling. Zo werd spoelwater van bijvoorbeeld kroppen sla na opvang gebruikt voor het schoonspoelen van aardappelen of het schoonspuiten van vrachtwagens. Beuger ziet het nog wel zover komen dat het water waarmee de slag gewassen is na reiniging opnieuw wordt ingezet om sla te wassen.“We hebben al gesprekken gevoerd met groenteverwerkingsbedrijven. Die hebben enorm veel water nodig. Die zijn nu al serieus bezig met ingenieursbureaus, ontwerpers en leveranciers van apparatuur, om te kijken hoe ze hun productieproces kunnen ombouwen.” Amerikaanse ruimtevaart Het lijkt wellicht wat paradoxaal. De overheid legt meer verantwoordelijkheid bij het bedrijfsleven en wil tegelijkertijd de consument beter beschermen. Om het systeem van zelfcontrole in goede banen te leiden is de voedingsmiddelenindustrie verplicht tot het werken met Hazard Analysis and Critical Control Points (HACCP), een van de Amerikaanse ruimtevaart afkomstige methode waar Beuger erg enthousiast over is. “Het gaat erom dat je op een gestructureerde wijze risico’s in je proces benoemt en vervolgens maatregelen neemt zodat die risico’s tot een aanvaardbaar niveau worden teruggebracht of worden geëlimineerd. Je moet dus eerst al je potentiële risico’s gaan bekijken”, legt de Inspecteur uit. “Dat is een leuke exercitie. Dan moet je heel creatief in

een brainstorm gaan kijken wat er allemaal fout kan gaan. Vervolgens stel je vast hoe je zo’n Critical Control Point, zo’n beheerspunt moet monitoren en wat er moet gebeuren wanneer het mis gaat. Een voorbeeld: In het productieproces staat een UV-lamp om ziekteverwekkende organismen te doden. Dat is zo’n beheerspunt. En daarom moet je je dingen afvragen als: hoe lang is de levensduur van zo’n lamp? Wat voor een preventief onderhoud vereist die? Gaat er een alarm af wanneer ze uitvalt? Als dat alarm gaat, wat moet de operator aan de lopende band dan doen? Maar ook de registratie moet je vastleggen. Die operator moet bijvoorbeeld ieder uur op een lijst aantekenen dat die UVlamp het doet.” Vele malen strenger Het laat zich raden dat zo’n gestructureerde manier van werken voor de kleinere ondernemingen een flinke klus is en daar heeft de wet in voorzien. “Dat hele denkwerk, dat werk vooraf, mag ook gebeuren door een brancheorganisatie”, verklaart Beuger. “Veel koepelorganisaties zoals die van bakkers, van slagers of de horeca hebben al hygiënecodes opgesteld. Zo’n hyiënecode is eigenlijk een soort kookboek aan de hand waarvan de bedrijven in zo’n branche moeten werken. Dat systeem van hygiënecodes is in ons land ontwikkeld en nu overgenomen door de Europese Unie.” Nederland werkt al ongeveer tien jaar met HACCP’s en volgens Beuger ziet het bedrijfsleven ze steeds minder als een verplichting van de overheid en meer als een manier om veilig voedsel te produceren. De toegenomen productaansprakelijkheid helpt daarbij: “De druk van de markt is dermate hoog, dat men het zich niet kan veroorloven om te sjoemelen. De interne controle in een bedrijf is gelukkig vaak vele malen strenger dan wat wij als overheid doen. En dat betekent dat je als toezichthouder, als overheid, veel meer naar het totale systeem kunt kijken, de vinger op de zere plek kunt leggen.”

Zó werken hygiënecodes Bedrijven en brancheverenigingen in de levensmiddelensector kunnen zélf het initiatief nemen voor het opstellen van een hygiënecode die de basis vormt onder de zelfregulering in die sector. De ontwerpen voor hygiënecodes worden besproken in het Regulier Overleg Warenwet (ROW) en daarna ter goedkeuring voorgelegd aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport die over deze definitieve versie officieel advies vraagt van de Voedsel en Waren Autoriteit. De goedkeuring wordt vervolgens gemeld aan de aanvrager en bekendgemaakt in de Nederlandse Staatscourant. De minister van VWS zendt tenslotte de code ter kennisneming aan de Europese Commissie. Wie geïnteresseerd is in een code kan deze aanvragen bij de organisatie die de code heeft opgesteld. De hygiënecodes beschrijven een standaardbedrijf en moeten worden aangepast aan de eigen bedrijfssituatie.

AquaQuest_A5_liggend

15-11-2005

09:42

Pagina 1

AquaQuest™ het boeiende spel over wereldwijd waterbeheer Hoe zorg je als leider van

Het spel kan al gespeeld worden door kinderen

een land dat jouw land

vanaf 8 jaar. En er zijn verschillende spel-

over voldoende drink-

niveaus afgestemd op diverse leeftijden. Dit

water beschikt? En hoe

leerzame en leuke bordspel is een uitgave

voorkom je overstromingen

van de Stichting AquaQuest - een initiatief

wanneer de zeespiegel stijgt? Wie zich met

van de Rotaryclub in Heemstede. De Stichting

modern watermanagement bezighoudt, krijgt

wil met het spel het belang van goed water-

onherroepelijk met deze problematiek te

beheer en de kennis daarover op speelse

maken. Ook in AquaQuest komen deze vragen

wijze uitdragen.

aan de orde. AquaQuest is een nieuw en uitdagend spel over internationaal waterbeheer

Het spel kost € 29,75 (incl. BTW). De opbrengst

en speelt zich af in een denkbeeldige wereld.

komt via de Stichting AquaQuest ten goede aan waterprojecten in ontwikkelingslanden. Kortom, AquaQuest is een ideaal relatiegeschenk om uw maatschappelijke betrokkenheid te tonen. Ga naar www.aquaquest.org en plaats uw bestellingen.

Stichting AquaQuest Postbus 660, 2100 AR Heemstede, Fax 084 - 745 9553 Website: www.aquaquest.org, E-mail: [email protected]

VERS WATER ZUIVER HYDRON

Op zoek naar een kennispartner? Hydron Midden-Nederland is een modern (drink)waterbedrijf waar al bijna 125 jaar alles om water draait. Dankzij die jarenlange ervaring is Hydron Midden-Nederland voor veel zakelijke klanten een professionele kennispartner. Met een eigen laboratorium en een ingenieursbureau biedt het waterbedrijf een breed spectrum van diensten aan. Al onze activiteiten zijn erop gericht om voor u de beste oplossing te realiseren. Dat is zuiver Hydron. Hydron Midden-Nederland, uw kennispartner in industriewater. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met ir. Stefan Mol, Accountmanager Bedrijven, 030 – 24 87 190.

www.hydron.nl

Hydron kennispartner.indd 1

Postbus 40205 3504 AA Utrecht

20-10-2005 15:34:40

11

H Eirngt E br rv ui Eiw k

Hergebruik en innovatie. Als het gaat om water zijn dat twee belangrijke speerpunten van de overheid. Via het programma Milieu & Technologie is dan ook subsidie beschikbaar voor projecten op het gebied van waterhergebruik in het industriële MKB. In deze reportage aandacht voor de mogelijkheden voor subsidie, een nieuwe kwaliteitsbewakingsmethodiek en twee praktijkvoorbeelden uit de industrie.

Ronald Wielinga (SenterNovem) heeft vijf miljoen euro beschikbaar Tekst: Jaap van Peperstraten Foto’s: Ben Wind

‘Hoe sluiten we de waterkringloop nu écht?’ “De Nederlandse industrie heeft de afgelopen jaren grote vooruitgang geboekt op het gebied van waterbesparing en waterhergebruik”, weet adviseur Ronald Wielinga van SenterNovem. “Op dit moment is voor mij de belangrijkste uitdaging om in een bedrijf de kringloop daadwerkelijk te sluiten: hoe kun je afvalwater intern zo zuiveren dat het zó schoon is dat je het aan de voorkant van je productieproces opnieuw kunt gebruiken.” Wielenga houdt zich bij SenterNovem bezig met het programma Milieu & Technologie dat zich hoofdzakelijk richt op op het —industriële— MKB. In 2006 is in het kader van het programma vijf miljoen euro te verdelen aan subsidies. Dat bedrag gaat overigens niet exlusief op aan subsidies op het terrein van waterhergebruik. “Het programma geeft niet alleen subsidie aan het domein water, maar ook aan lucht, bodem en energie”, licht Wielinga toe. “Maar water neemt een flinke hap uit de ruif, zo’n veertig procent van de totale som. In de periode 199 – 2003 hebben we vanuit ons programma 360 projecten gehonoreerd, waarvan ongeveer 140 op het gebied van waterzuivering. Veertig van deze projecten waren daadwerkelijk gericht op waterhergebruik.” SenterNovem probeert overigens niet alleen het hergebruik van water te bevorderen, maar ook van de stoffen die er in

12

i H n tEErrgvEi bE w ruik zitten en van de energie. Volgens Wielinga is dat technisch ‘allemaal wel te doen’, maar is het de vraag of het financieel gunstig is: “Voor waterhergebruik geldt dat membraantechnologie heel belangrijk is. Omdat de prijzen van membranen de afgelopen vijf jaar zijn gedaald, verdient waterhergebruik zich sneller terug”, stelt de adviseur. Aanvraag tijdig indienen Een belangrijk criterium om voor subsidie in aanmerking te komen, is —uiteraard— de te verwachten milieuwinst. Zo wordt bijvoorbeeld de besparing of het hergebruik van water afgezet tegen de energie die daarvoor nodig is. Als deze vergelijking ongunstig uitvalt, verstrekt SenterNovem geen subsidie. Daarnaast moeten projecten innovatief zijn, is de samenstelling van het consortium van belang evenals de doortimmerdheid van het projectplan. Is aan al die voor-

waarden voldaan, dan is per project maximaal 350.000 euro subsidie beschikbaar. Het loont de moeite tijdig een aanvraag in te dienen: na beoordeling van de aanvragen verdeelt SenterNovem de subsidie volgens de formule wie het eerst komt, het eerst maalt. Pilots- en demonstraties van innovatieve, milieuvriendelijke processen, producten of diensten kunnen subsidie krijgen, maar dat geldt ook voor octrooionderzoek, marktonderzoek of het schrijven van een businessplan hiervoor. Kansrijk gebied Door gericht subsidies te verstrekken wil de overheid sturing geven aan ontwikkelingen. Het Ministerie van Economische Zaken —één van de financiers van SenterNovem— heeft vorig jaar onder andere de waterzuiveringssector uitgedaagd een innovatieprogramma waterzuiveringstechnologie te

Gezuiverd effluent te koop Het Tilburgse bedrijf Samen Stromen B.V. levert gezuiverd effluent aan bedrijven tegen een prijs die lager is dan die van drinkwater. Het initiatief van de gemeente Tilburg, Waterschap De Dommel en de Tilburgsche Waterleiding Maatschappij kwam mede dankzij een subsidie van SenterNovem van de grond. Welgeteld heeft het Tilburgse initiatief momenteel maar één klant: het bedrijf AaBe Textiles dat brandwerende textielsoorten maakt. Vanuit Waterschap De Dommel is Erik Jansen de kersverse directeur van Samen Stromen. Hij erkent dat één klant wel een beetje weinig is, maar benadrukt dat het bedrijf binnenkort actief acquisitie gaat plegen. “Ons water is welliswaar goedkoper dan drinkwater, maar bedrijven moeten doorgaans nieuwe leidingen aanleggen en soms steken organisatorische problemen die kop op. We kennen genoeg bedrijven die in ons product geïnteresseerd zijn, maar die problemen moeten wel eerst opgelost worden.” Samen Stromen is ongeveeer een half jaar volledig operationeel en is opgericht met als doelsteling ‘optimalisatie te bereiken binnen de Tilburgse waterhuishouding’. Concreet komt dit neer

op het bevorderen van hergebruik van stedelijk afvalwater door de industrie. Het bedrijf zuivert het effluent van de rioolwaterzuiveringsinstallatie tot een kwaliteit die geschikt is voor diverse toepassingen binnen de industrie. Samen Stromen kan vijftig kubieke meter water per uur leveren, maar moet daarvoor wel nog wat weerstand overwinnen. Erik Jansen: “We merken dat bedrijven aan het idee moeten wennen dat ze gezuiverd effluent aangeleverd krijgen als proceswater. Ons innovatieve karakter heeft er samen met het feit dat het kan leiden tot waterbesparing tegelijkertijd wél toegeleid dat we subsidie hebben gekregen. Die hebben we gebruikt voor de bouw van de zuiveringsinstallatie en het leidingnetwerk er omheen.” Voor een uitbreiding van de klantenkring mikt Samen Stromen in eerste instantie op een industrieterrein waar al een ringleiding voor de wateraanvoer aanwezig is. En Erik Jansen heeft meer plannen: “Vanuit de Kaderrichtlijn Water (KRW) zullen er zwaardere normen worden gesteld aan het lozen van afvalwater en wordt nazuiveren van groter belang. Weliswaar zijn die normen nu nog niet precies bekend, maar wij willen onze installatie ook onder de aandacht brengen als een proefinstallatie in relatie tot de KRW”.

Groot uitstralingseffect Pluimveeslachterij J. de Vries & Zn in het Friese Haulerwijk voert binnenkort de Water Quality Management methodiek van TNO in (zie ook ‘Waterhergebruik systematisch in kaart’ in het kader rechts op deze pagina). De verwachtingen zijn hoog gespannen. Algemeen directeur Henk Benedictus verklaart dat hergebruik van water van groot belang is voor het bedrijf dat per dag maar liefst 85.000 tot 90.000 dieren slacht. “Voor je bedrijfsvoering wil je altijd de zekerheid hebben van voldoende water van voldoende kwaliteit. Voedselveiligheid in het algemeen en beheersen van de bacteriologie in het bijzonder vereisen eerder méér dan minder water in het slachtproces. Op dit moment gebruiken wij grondwater uit eigen bron en maken daaruit proceswater. Maar in warme of droge zomers is soms onvoldoende water beschikbaar. En bedrijfsuitbreiding in de toekomst mag niet gefrustreerd worden door onzekerheid over de beschikbaarheid van voldoende water.” Ook is de pluimveeslachterij vanwege de zuiveringsheffing van het waterschap steeds meer zélf het afvalwater gaan zuiveren. Daardoor gaat er per dag 600 kubieke meter afvalwater naar de zuivering van het waterschap waar nog slechts

13

H Eirngt E br rv ui Eiw k formuleren. Daar werkt de sector inmiddels hard aan. In dit programma zou hergebruik van afvalwater als kansrijk gebied opgenomen kunnen worden. Verder zullen de eisen die vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water worden gesteld aan het oppervlaktewater mogelijk resulteren in strengere eisen voor het te lozen afvalwater. Dat maakt dat hergebruik van proceswater bijna automatisch in beeld komt. Kennisoverdracht Kennisoverdracht maakt een belangrijk deel uit van het programma Milieu & Technologie. Het programma neemt deel aan de Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) om kennisoverdracht op het gebied van industriële watertechnologie te bevorderen. In dat kader zijn het afgelopen jaar twee brochures verschenen op het gebied van waterzuivering en waterhergebruik. De brochure ‘Het

blauwe goud’ geeft een beeld van de 1.200 innovatieprojecten op het gebied van waterzuiveringstechnologie die in de periode 1999 – 2003 met financiële steun van SenterNovem zijn uitgevoerd. In deze brochure ‘Winst uit water’ staan vijf voorbeelden van industriële waterprojecten die milieu- en financiële winst hebben opgeleverd. Twee ervan komen ook in deze editie van WaterFocus aan bod, op pagina 15 en 19. Zie ook www.senternovem.nl of e-mail: [email protected]. Projectvoorstellen voor het programma Milieu & Technologie kunnen vanaf 1 maart tot en met 4 oktober 2006 ingediend worden. Op de website www.senternovem.nl/milieutechnologie zijn alle details en formulieren te vinden. Ook zijn op deze website de brochures ‘Winst uit Water’ en ‘Het blauwe goud’ te downloaden. Meer informatie over de aanpak van het Ministerie van Economische Zaken is te vinden op www.innovatieindialoog.nl.

Waterhergebruik systematisch in kaart Waar in je productieproces is waterhergebruik het meest lonend en hoe kun je de kwaliteit van dat water bewaken? Die vraag is te beantwoorden met een methodiek die TNO ontwikkelde, mede op basis van een subsidie van SenterNovem.

vijf procent restvervuiling in zit. “We hebben de afgelopen jaren al heel veel gedaan aan waterbesparing, maar we zijn op dat punt zo’n beetje aan het einde van de mogelijkheden gekomen”, verklaart Benedictus. “Waterhergebruik kan dus diverse problemen oplossen of voorkomen. Welke oplossing we ook kiezen: we staan permanent onder controle van de VWA. Ons proceswater wordt permanent (on line) bewaakt door waterleidingbedrijf Vitens. Ik verwacht dat als de WCM methodiek van TNO binnen ons bedrijf slaagt, dat een groot uitstralingseffect zal hebben naar de rest van de wereld.”

Naast TNO was ook de Voedsel en Warenautoriteit (VWA) betrokken bij de ontwikkeling van Water Quality Management (WQM), zoals de methodiek is gedoopt. Met de inwerkingtreding van de nieuwe Europese Hygiëne Verordering op 1 januari geldt voor VWA dat er geen enkel bezwaar is tegen waterhergebruik, zolang er maar sprake is van een goede kwaliteitsborging. (zie ook ‘Alles mag, als het maar veilig is’ op pagina 7 in deze editie van WaterFocus). De WQM methodiek laat gestructureerd de mogelijkheden zien van waterhergebruik in een bedrijf, met daaraan gekoppeld kwaliteitsborging. “Bij waterhergebruik praat je in feite over het toepassen van water met een andere kwaliteit dan die van drinkwater”, aldus Willy van Tongeren die bij TNO Industrie en Techniek aan de basis stond van Water Quality Management. “De belangrijkste voorwaarde voor het hergebruik van water in de levensmiddelenindustrie is dat de

kwaliteit van het water geen nadelige invloed heeft op de veiligheid en kwaliteit van het levensmiddel. Met deze methodiek kun je bepalen welke kwaliteit je nodig hebt en hoe je die kwaliteit zeker kunt stellen”, licht Van Tongeren toe. De methodiek is volgens Van Tongeren breed in de voedingsmiddelenindustrie toepasbaar, juist omdat deze duidelijk inspeelt op die vereiste voedselveiligheid. “Met WQM zoeken we in het productieproces de kritische punten op voor de waterkwaliteit en geven we aan hoe je die waterkwaliteit kunt borgen. In een bedrijf kun je dus verschillende waterkwaliteiten hebben. Ook brengen we zo de risico’s in beeld en welke maatregelen je moet nemen als er gevaar dreigt. De methodiek beperkt zich overigens niet tot waterkwaliteit in relatie tot voedselveiligheid. Er is ook aandacht aan productkwaliteit, proceswaterfunctie en werknemersveiligheid, denk aan legionella.”

Water treatment technologies TNO Science and Industry is an internationally recognized research based knowledge and technology organisation for corporate trade and government. Our activities concern sustainable development by process innovation. Development of innovative patented water treatment technologies is one of the main activities of the Separation Technology Department. For more information please contact Albert Jansen ([email protected]).

TNO Science and Industry Our achievements in water treatment technologies DeNutritor - Biofouling prevention Moving Bed Adsorption - Waste water effluent polishing Memstill® - Desalination of seawater using waste heat Membrane Assisted Adsorption Separation - Removal of organics, endocryne disruptors, dyes and metals Membrane Assisted Crystalisation - Water softening Pertraction - Removal of organic components Membrane Bio Reactor - High flux filtration and optimal oxygen transfer NoONO - Removal of metals Emulsion Pertraction - Selective removal of metals Catalytic Membrane Contactor - Removal of NO3- or O2

TNO.NL

15

d E P k i n trEArkvti iEjw

Aviko ruilt afvalwater met waterschap Tekst: SenterNovem Foto’s: Jeroen Dietz en Mark van Waadenoijen

Aviko in Steenderen behoort tot de wereldtop als het gaat om de verwerking van aardappels tot aardappelproducten. In de jaren tachtig investeerde het bedrijf in een anaërobe voorzuivering. Onlangs is een uitbreiding gerealiseerd voor de verwijdering van stikstof en fosfaat. Ook ruilt Aviko een deel van haar afvalwater met het waterschap, via Waterstromen.

“Afvalwaterzuivering is de enige nutsvoorziening die geen grootverbruikerstarief kent. Je betaalt vijftig euro per vervuilingseenheid, of je nu honderd of 100.000 vervuilingseenheden aanbiedt”, constateren directeur Jos Verlaat en adjunct-directeur Eef Leeuw van Waterstromen. “Voor bedrijven die een redelijk aantal vervuilingseenheden lozen, is het vaak goedkoper het afvalwater separaat te zuiveren dan het zonder meer aan te bieden aan een communale afvalwaterzuiveringsinstallatie voor het normale verontreinigingstarief. ” Die afweging maakte Aviko ook. Daarom liet het in de jaren tachtig al een eigen anaërobe voorzuivering realiseren, die ongeveer tachtig procent van de vervuiling afbreekt. Om ook het stikstof en het fosfaat uit het afvalwater te zuiveren gaf Aviko opdracht aan Waterstromen voor een uitbreiding. “Aviko had de kennis niet in huis en wilde er ook liever niet zelf in investeren. Toen hebben ze ons ingeschakeld. Wij leveren volledige ontzorging”, verklaart Verlaat. “Dat wil zeggen: we bouwen een zuiveringsinstallatie én exploiteren die vervolgens, zodat de klant geen omkijken meer heeft naar zijn afvalwater.”

Niet langer aanmodderen? Flygt neemt een grote stap voorwaarts op het gebied van slibtransport. We breiden ons programma pompen, mixers en beluchtingsapparatuur uit met een serie krachtige verdringerpompen en versnijders. Tegelijkertijd zorgen we ervoor dat we de deskundigheid en kennis in huis hebben die u van ons verlangt. Het moge duidelijk zijn waarom we dit doen: we willen dat u ons ziet als de vanzelfsprekende gesprekspartner als het gaat over het verbeteren van het rendement van uw slibbehandelingsproces. U kunt er wereldwijd op rekenen dat wij alles zullen doen om te voorkomen dat u in de modder vast komt te zitten.

Vraag het aan Flygt! www.flygt.nl – www.flygt.be

1

i n trEArkvti iEjw d E P k

Wie afvalwater van een aardappelverwerkend bedrijf wil zuiveren, denkt automatisch aan biologische afvalwaterzuivering. Het kan immers niet anders of het afvalwater zit vol met organische stoffen, die bacteriën in een anaërobe zuiveringsinstallatie omzetten in biogas. En zo is het ook. Het zuiveringsbedrijf Waterstromen gaat nu ook de stikstof met bacteriën verwijderen. Daarvoor wordt het zogeheten CANONsysteem ingezet: Completely Autotrophic Nitrogen Removal Over Nitrite’ Hierbij werken twee soorten bacteriën samen: eerst zetten aërobe bacteriën de helft van het ammonium om in nitriet, vervolgens zetten andere bacteriën het mengsel van ammonium en nitriet om in zuiver stikstof. Deze laatste stap staat ook wel bekend als anammox. Een tikje spannend vinden Verlaat en Leeuw het nog wel: “Technische problemen kun je oplossen. Als pompen of meters het niet doen, dan vervang je ze. Maar als de beestjes het niet doen, wordt het een stuk lastiger. Overigens hebben we de risico’s tot een minimum beperkt door uitgebreide pilot-proeven te doen.”

geconcentreerde stroom. Die gaan wij nu zuiveren. In ruil daarvoor zuiveren zij óns water.” Eerste resultaten Voor het neerzetten van de nieuwe installatie, die zo’n 5 miljoen euro gaat kosten, heeft Waterstromen een subsidie van 225.000 euro gekregen uit de voormalige SenterNovemregeling Energiebesparing door Innovatie (EdI). Ook heeft Waterstromen gebruik gemaakt van Groenfinanciering, een onderdeel van de Regeling Groenprojecten van de ministeries van VROM, Financiën en LNV. Deze financieringswijze, die onder andere is bedoeld voor projecten waarin ‘groene energie’ wordt geproduceerd, biedt bedrijven of instellingen de mogelijkheid om tegen een lagere dan de gangbare rente geld te lenen van een Groenfinancier. De installatie is begin dit jaar in gebruik genomen. Het is nog te vroeg om een uitspraak te doen over de afbraak van het stiktstof, maar De Leeuw is optimistisch: “De eerste resultaten zien er goed uit”.

Kunstmest Aanvankelijk was het idee om het fosfaat uit het afvalwater te verwijderen door het laten neerslaan met ijzer. Dat leidt echter tot een grote slibstroom, die slechts tegen hoge kosten te verwerken is. Uiteindelijk is een oplossing gevonden waar Leeuw en Verlaat best trots op zijn: aan het afvalwater wordt een magnesiumzout toegevoegd. Hierbij ontstaat struviet, een verbinding van magnesium met fosfaat en ammonium. “Het is een techniek die nog slechts beperkt wordt toegepast. Het struviet is mogelijk af te zetten als meststof. Er is uitgebreid onderzoek aan voorafgegaan”, stellen de twee vertegenwoordigers van Waterstromen. “Daarbij kostte het vooral moeite om de verschillende reactoren waar koolstof, fosfaat en stikstof moeten reageren, op de juiste manier achter elkaar te zetten en op elkaar aan te laten sluiten. Subsidie van SenterNovem heeft ons gestimuleerd om zoiets nieuws te proberen.” Ruil Het is de bedoeling dat de nieuwe zuiveringsinstallatie tussen de 2.500 tot 3.000 kuub afvalwater per dag gaat zuiveren. Het water dat overblijft, is dan vergaand gezuiverd. Helaas is het nog niet zo schoon dat het direct op het oppervlaktewater mag worden geloosd, maar ook daarvoor heeft Waterstromen een oplossing gevonden. Leeuw: “Dat sturen we toch nog naar de zuivering van het waterschap. Rioolwaterzuiveringsin stallaties zijn vooral goed in het zuiveren van relatief dunne afvalwaterstromen. Onze processen zijn in het bijzonder geschikt voor het zuiveren van geconcentreerde stromen. Toevallig beschikt het waterschap over één

Adjunct directeur Eef Leeuw van Waterstroom: “de eerste resultaten zien er goed uit”.

Kennis krijgt pas waarde als je er iets mee doet Daarom ondersteunt Kiwa Water Research u ook bij toepassing en onderhoud van kennis

Kiwa Water Research Kiwa Water Research is hét kennisinstituut op het gebied van water en aanverwante milieu- en natuuraspecten. Het levert wereldwijd kennis op maat aan waterbedrijven, overheden en andere spelers in de watersector. Voor de Nederlandse drinkwaterbedrijven en hun (internationale) partners voert Kiwa Water Research het gezamenlijke onderzoeksprogramma uit. Kiwa’s nauwe samenwerking met universiteiten, andere kennisinstellingen en advies- en ingenieursbureaus garandeert u actuele kennis van hoog niveau. Onderzoek en advies voor watersysteem en waterketen Kiwa heeft de expertise om gedegen onderzoek te doen en oplossingen op maat te bieden voor vraagstukken van ministeries, provincies, waterschappen en terreinbeheerders. Wij zijn hen van dienst op het gebied van grondwater, oppervlaktewater, bodem, natuur, drinkwater, infrastructuur en (afval)waterzuivering. Kiwa Industrie en Water Industriële partners krijgen via het gespecialiseerde Kiwa Industrie en Water efficiënt toegang tot waterkennis voor hún praktijk. Met bedrijven, brancheorganisaties en waterbedrijven samen ontwikkelt en implementeert Kiwa Industrie en Water innovatieve watertechnologie. Individuele partijen ondersteunt het bij dagelijkse watervraagstukken, implementatietrajecten en als troubleshooter. Daarnaast biedt Kiwa Industrie en Water een uitgebreid relatienetwerk en een platform voor uitwisseling van kennis en ervaring.

Kiwa Water Research Kiwa Industrie en Water Groningenhaven 7 Postbus 1072 3430 BB Nieuwegein Telefoon Fax E-mail Internet

+31 (0)30 606 95 11 +31 (0)30 606 11 65 [email protected] www.kiwa.nl

19

H eirngt e br rv ui eiw k

DOC Kaas wil staan voor innovatief en duurzaam ondernemen

Op weg naar volledige kringloopsluiting Tekst: SenterNovem Foto’s: DOC Kaas

Niet langer meer leidingwater inkopen, geen grondwater oppompen en ook geen gebruik maken van oppervlaktewater. Dat is het ambitieuze streven van DOC Kaas, producent van met name kaas en weipoeder. Dankzij een subsidie uit het Europese milieuprogramma Life is het idee zeer haalbaar. Met het project wil DOC Kaas echter vooral laten zien dat het bedrijf staat voor duurzaam ondernemerschap en een innovatiegerichte mentaliteit. Sinds de jaren zeventig is het niet meer vertoond, de bouw van een geheel nieuw zuivelpark. In Hoogeveen gebeurt het nu wel, net buiten de stad, aan de rijksweg A37. Het eerste bedrijf dat zich hier heeft gevestigd is DOC Kaas. Op een terrein van achttien hectare heeft de coöperatieve vereniging een zuivelfabriek neergezet, waar jaarlijks miljoenen liters melk verwerkt worden tot kaas en weipoeder. Weipoeder is het gedroogde restproduct van de kaasbereiding. Het overgrote deel van de kaas die het bedrijf maakt, is rechthoekige en (folie-)kaas. Deze wordt door handelsondernemingen gesneden en verpakt. Daarnaast worden natuurgerijpte kazen gemaakt. Haalbaarheid onderzocht Voor het productieproces op de nieuwe locatie heeft DOC Kaas 2.000 kuub water per dag nodig. Daarvan koopt het bedrijf nu nog zo’n dertig procent in als leidingwater. Projectmanager Siebe de Groot legt uit waarom dit binnen

20

i n tregrevbi erw he uik

enkele jaren tot nul zal worden teruggebracht: “We hebben op het nieuwe terrein in principe de mogelijkheid om grondwater op te pompen. De hoeveelheid is echter beperkt en de kosten zouden naar verwachting in de nabije toekomst een stuk hoger komen te liggen. Bovendien moeten we elke kuub water die we inkopen ook weer lozen. Dat kost ook geld. In het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen bestond bij de directie de wens om een zo waterefficiënt mogelijke fabriek neer te zetten. Daarom hebben we installatiebedrijf GTI en ingenieursbureau Arcadis een haalbaarheidsonderzoek naar zelfvoorziening laten uitvoeren. Dat leverde een positief resultaat op.” De sleutel voor de zelfvoorziening is het water dat vrijkomt bij de bewerking van melk tot kaas en bij het drogen van de wei tot weipoeder. Dit drogen gebeurt in twee stappen. Eerst vindt indamping plaats via koken onder vacuüm, bij een relatief lage temperatuur van circa 60°C. Hoger is niet mogelijk omdat de eiwitten in de melk dan zouden denatureren. Op deze manier wordt de wei ingedikt tot zestig procent droge stof. De restvochtverwijdering, de tweede stap, gebeurt in een droogtoren, waar het restvocht met hete lucht wordt verdampt. Uiteindelijk blijft weipoeder over met een vochtgehalte van slechts vier procent en natuurlijk heel veel water. Dat wordt, via omgekeerde osmose, opgewerkt tot leidingwaterkwaliteit en vervolgens weer ingezet in het proces, met name als wrongelwaswater

voor de kaasbereiding. Enerzijds scheelt dit inname van veel grond-, oppervlakte- en/of leidingwater, anderzijds voert DOC ook veel minder afvalwater af dan een normaal zuivelbedrijf. Loost dat 1 liter water per liter verwerkte melk, bij DOC Kaas gaat het slechts om 0,6 liter. Op termijn moet dit zelfs 0,4 liter worden. Uitgekiend waterleidingsysteem Om het systeem mogelijk te maken, heeft DOC Kaas de waterbehoefte in het hele bedrijf geminimaliseerd. In aansluiting hierop werd een uitgekiend waterleidingsysteem ontworpen en aangelegd. “In dit systeem blijven het opgewerkte proceswater en het ingekochte leidingwater strikt gescheiden”, licht De Groot toe. “Hoe effectief omgekeerde osmose ook is, honderd procent zuiver is niet te realiseren. Er blijft altijd een kleine component organisch materiaal achter. Zouden beide stromen mengen, dan ontstaat heel snel microbiële groei, door de combinatie van stikstof en fosfaten in het leidingwater en koolwaterstoffen in het opgewerkte proceswater.” Een microbiële infectie is wel het laatste waarop een zuivelfabriek zit te wachten. Om die te voorkomen. heeft DOC Kaas niet alleen zelf alle mogelijke voorzorgsmaatregelen getroffen, het wordt bij het beheersen van de waterkwaliteit ook nog eens ondersteund door waterconsultant Kiwa uit Nieuwegein. Mocht het desondanks misgaan, dan zijn de roestvrijstalen leidingen

21

H Eirngt E br rv ui Eiw k

met natronloog of salpeterzuur te reinigen. “Waren de leidingen van koper of plastic, dan zouden ze daartegen niet bestand zijn. Dan zouden we alles na een calamiteit opnieuw moeten aanleggen”, aldus De Groot. Break-even-point bijna bereikt De Hoogeveense kaasproducent gaat overigens niet alleen slim om met water, maar ook met de koude en warmte erin. Water van 14°C uit het kaasproces wordt bijvoorbeeld gebruikt om de vrijkomende wei af te koelen. Daarmee stijgt de temperatuur van dit water, maar die is altijd nog laag genoeg (30°C) om de condensors van de indampinstallatie af te koelen. Warm water uit deze condensors wordt onder andere ingezet om de drooglucht van de weipoedertoren voor te verwarmen, de kaasmelk voor te verwarmen op die momenten dat geen wei aanwezig is (bij elke opstart na reiniging) en om het waswater voor de kaasbereiding voor te verwarmen. “Het rendement van het hele systeem wordt momenteel nog beperkt door de productieduur”, vertelt De Groot. “In het begin draaide de fabriek slechts drie dagen per week, nu is dat vijf en binnenkort worden het er zeven. Door continuer te draaien, neemt het aantal spoel- en reinigingsmomenten af en springt de installatie dus zuiniger om met water. Als we zes dagen per week gaan draaien, hoeven we nauwelijks meer water in te kopen.” Ondanks dat de productie nog

niet op volle toeren draait, is het break-even-point van de extra investeringen nu, na enkele jaren, toch al bijna bereikt. “Normaal gesproken zou dat niet zo zijn”, weet De Groot, “maar in dit geval hebben we een subsidie gehad uit het Europese milieuprogramma Life. Zonder die subsidie zouden we bepaalde investeringen waarschijnlijk niet hebben gedaan.” Geen gouden bergen De terugverdientijd over de hele investering is, volgens Siebe de Groot, net zo lang als de economische levensduur van de installatie: zo’n tien jaar. “Het levert ons geen gouden bergen op. We laten echter wel zien dat we staan voor duurzaam en innovatief ondernemerschap. Het gebeurt in Nederland nooit dat een zuivelverwerkingsfabriek én verhuist én innoveert op de manier zoals wij doen. Meestal gaat het toch om verbouwingen van bestaande installaties met bekende technologie. Collega’s kijken dan ook met belangstelling en afgunst naar onze nieuwbouw. Ik krijg verder veel reacties als ik op symposia over het project vertel. Dat is een verplichting die een Life-subsidie met zich meebrengt. Via één van die symposia ben ik trouwens in contact gekomen met garnaalverwerkingsbedrijven. Die gebruiken ook veel water in hun processen en zijn heel geïnteresseerd in de manier waarop wij het water hergebruiken.”

Groeimarkt

Kennisplatform voedingsmiddelenindustrie De waterfabriek van DOC Kaas is in de ontwerpfase, tijdens de bouw en bij de ingebruikname uitgebreid tegen het licht gehouden door specialisten van Kiwa Industrie & Water. Dit nieuwe Kiwa-onderdeel richt zich op allerhande vraagstukken rondom het (her)gebruik van water bij industriële processen. Een groeimarkt, stelt Ronald Hopman van Kiwa Industrie & Water. “We zien dat industrieën —en dan met name die in de voedingsmiddelensector, de papier en de chemie— zich steeds meer interesseren voor verstandig en kwalitatief hoogstaand gebruik en hergebruik van water.. Dat varieert van onderzoek en advies rondom waterkwaliteit, waterreductie, reiniging en hergebruik van water of ondersteuning bij het ontwerp en de implementatie van nieuwe waterinstallaties tot het organiseren van netwerkgroepen, workshops en symposia. “Met twaalf grotere spelers uit de voedingsmiddelenindustrie —zoals Heineken, Campina, McCain en Unilever— hebben we een kennisplatform opgericht, waar we met regelmaat van gedachten wisselen over technologische ontwikkelingen, wetgeving en corporate beleid op gebied van water. Recent hebben deze bedrijven samen met bedrijven uit de andere netwerkgroep het initiatief genomen om het Onderzoekprogramma Industrie en Water (OPIW) vorm te geven. Het programma , waaraan circa 20 bedijven gaan deelnemen ging officieel van start op 28 februari. Het geeft een nieuwe dimensie aan Kiwa Industrie & Water als kennisinstituut op het gebied van industrie en water ”, besluit Hopman.

wetsus

centre for sustainable water technology

combining scientific excellence with commercial relevance Agora 1 P.O. Box 1113

8900 CC Leeuwarden The Netherlands

t +31 (0)58 - 284 62 00 f +31 (0)58 - 284 62 02

[email protected] www.wetsus.nl

š

+ALKNEERSLAGBEHEERSINGSAPPARATUUR VOORWATERSYSTEMENENPROCESTECHNIEKEN #EPIš 3AN

#EPIšDEEERSTEVANAF ENDEBESTEMAGNETISCHEANTI KALKAPPARATUUR GEBASEERDOPSPECIAALSAMENGESTELDEPERMANENTMAGNETEN #EPIš WORDT TOEGEPAST IN INSTALLATIES VAN PRIVÏWONINGEN TOT EN MET DE ZWAREINDUSTRIE

#EPIš 3AN

#APACITEITEN VAN  LITER TOT  M PH UITVOERING IN MEER DAN  STANDAARDTYPES ROCHEMA 42!$%"6

#EPIš )NTEGRAL

#EPIš $IAMA Adv_Rochema_Cepi.indd 1

-ERKHOUDER&ABRIKANT 7EGEN,AND ., $# "ERGSCHENHOEK 4EL   &AX   INFO ROCHEMANL WWWROCHEMANL

6ERO-AGNETICS /PTIMUM#ONSULTANCY "RASSCHAATSEBAAN " 3CHILDE "ELGIÑ VEROMAGNETICS SKYNETBE WWWVEROMAGBE

02-11-2005 09:08:13

23

i n trEArkvti iEjw d E P k Terneuzen heeft een primeur. Dankzij Dow en Evides is het de eerste industrielocatie in Nederland waar gezuiverd rioolwater zal worden gebruikt voor de productie van industriewater. Zoet water is schaars in het zuidwesten van Nederland en dat maakt hergebruik tot een aantrekkelijk alternatief.

dow

Tekst: Constant Gras Foto’s: Ben Wind & Dow

hergebruikt gezuiverd rioolwater Evides Industriewater begon vijf jaar geleden het voortouw met het op grote schaal opwerken van effluent van Dow’s eigen biologische afvalwaterzuivering (Biox) tot koelwater. Binnenkort komt daar het effluent bij van de rwzi Terneuzen. “Het gezuiverde rioolwater is voor ons een grote en betrouwbare zoetwaterbron waaruit we op een kostenefficiënte manier ketelvoedingswater kunnen maken”, vetelt Piet de Boks, manager business development bij Evides Industriewater. Het waterbedrijf is de producent en leverancier van industriewater op het omvangrijke fabriekscomplex van Dow in Zeeuws Vlaanderen. Het zuiveringsproces is eenvoudig, maar kent door de samenhang met het grote aantal procesactiviteiten op de site nog de nodige technische haken en ogen. Het is volgens De Boks echter vooral ook een innovatieve toepassing met veel toekomstperspectief. “Dat we hiermee bij Dow zijn begonnen, sluit goed aan op het bronnenbeleid dat we als waterleverancier hanteren”, stelt hij vast. “In Zuidwest-Nederland zijn zoetwaterbronnen van nature schaars. De capaciteit van onze spaarbekkens in de Braakman en de import van Biesboswater per pijpleiding zijn ontoereikend voor onafhankelijke en betrouwbare watervoorziening ten behoeve van onze groeiende grootverbruikers in Zeeland. Daarom hebben we al in de jaren negentig een bronnenbeleid ontwikkeld voor het benutten van alternatieve lokale waterbronnen.” Verwachtingen Zeewater lijkt zo’n alternatieve bron, het is immers lokaal in overvloed aanwezig. Evides leerde snel da het door de fluctuaties in de samenstelling moeilijk te is zuiveren. “De productiecapaciteit van de zeewaterinstallatie bleef achter bij de verwachtingen en de energiekosten liepen hoog op”, vertelt De Boks. “In het kader van sluiting van de waterkringloop staat hergebruik van effluent bij ons hoog in het vaandel. Toch

was inname van effluent van de rioolwaterzuiveringsinstallatie Terneuzen niet het enige alternatief voor zeewater. We hebben ook toepassing van anaëroob brak grondwater overwogen. Maar grondwateronttrekking ligt vergunningtechnisch gevoelig in Nederland en aan de harde eis van volledige zekerstelling van een voldoende grote en kwalitatief betrouwbare grondwaterbron kon niet worden voldaan.” Vanaf begin volgend jaar gaat rwzi Terneuzen jaarlijks zo’n vier miljoen kubieke meter effluent leveren aan de waterfabriek van Evides op het complex van Dow. Daarvoor wordt zeven kilometer pijpleiding aangelegd. De Decoplant —demi en cooling— werkt het effluent op tot demiwater. Hiervoor wordt de zeewaterinstallatie omgebouwd. “Drie maanden geleden hebben we dit project binnen Evides goedgekeurd en op de rails gezet nadat we samen met Dow hadden vastgesteld dat het haalbaar is”, vertelt De Boks enthousiast. De samenstelling van het RWZI-effluent is relatief homogeen en stabiel, waardoor dit bij niet te hoge belasting goed is op te werken. “Daarmee beschikken we over een onafhankelijke en betrouwbare bron die er aan bijdraagt dat we industriewater kunnen leveren aan Dow met de zekerheid die ze wensen. Daarnaast realiseren we een energiebesparing van 75 procent en een forse reductie in de lozing van effluent.” Technisch gezien is het overal mogelijk gezuiverd rioolwater op te werken tot industriewater. Het zijn de lokale omstandigheden die maken of het nodig is én economisch haalbaar. “Bij Dow in Terneuzen valt alles op zijn plaats”, stelt De Boks vast. Zes van de in totaal vijftien miljoen kubieke meter water die Dow jaarlijks inneemt, is vanaf volgend jaar afkomstig uit het hergebruik van effluent. “Dat is economisch rendabel en beslist ook duurzaam watergebruik. Ik verwacht dat hergebruik van rwzi-effluent in de komende decennia een grote vlucht zal nemen in de industrie. Het is een betrouwbare waterbron van goede en stabiele kwaliteit, die beschikbaar is overal waar mensen zijn.”

$EKRACHTENGEBUNDELD

7ATERBIEDTVEELMOGELIJKHEDEN(ETGAATHELAASNIETALTIJDVOORDEWIND 7ATERKANONSOOKVOORPROBLEMENSTELLEN$EZEVARIpRENVANEENTEKORT AAN WATER OF ZWAAR VERONTREINIGD WATER TOT ENORME OVERSTROMINGEN /PLOSSINGENHIERVOORVRAGENOMKENNISVANUITEENLOPENDEDISCIPLINESEN ECHTTEAMWERK 2OYAL(ASKONINGHEEFTDEEXPERTISEENERVARINGOMDEJUISTEKOERSUITTE ZETTEN VOOR UW WATERPROJECTEN -ET  PROFESSIONALS EN MEER DAN VESTIGINGENOVERDEHELEWERELDBIEDT2OYAL(ASKONINGALLEBELANGRIJKE LOKALEMARKTENTOEGANGTOTINTERNATIONALEDESKUNDIGHEID

WWWROYALHASKONINGCOM

25

i n trearkvti iejw d e p k Met de toenemende druk op duurzaam ondernemen, groeit ook de aandacht voor het sluiten van de waterketen op fabrieksniveau. “Daarmee kunnen we al een heel eind komen”, zegt Henry van Straten, principal technologist bij de business groep Energy, Utility, Water and Waste Services van Shell Global Solutions. “Maar of zo’n ‘zero discharge’-oplossing nodig is, hangt af van de lokale situatie. In Nederland heeft Shell dit bijvoorbeeld reeds in de jaren 90 in de kolenvergassings fabriek in Buggenum gerealiseeerd, maar in het algemeen zal die noodzaak zich voorlopig niet snel voordoen.”

Zero liquid discharge bij Shell

De waterketen op fabrieksniveau gesloten

Tekst: Constant Gras Foto’s: Arie de Leeuw, Shell

In Westerse geïndustrialiseerde landen zijn de beschikbaarheid en leveringsbetrouwbaarheid van water voor productie en consumptie groot en de kosten ervan relatief laag. Water is hier volop en soms in overvloed aanwezig in de bodem en aan de oppervlakte. Het geschikt maken daarvan voor toepassingen in de industrie is een kwestie van oppompen of onttrekken en vervolgens zuiveren tot de gewenste kwaliteit. Als ook het afvalwater daarna goed gezuiverd wordt en het effluent schoon genoeg is om op het oppervlaktewater te lozen, is de industriewaterketen op macroniveau in principe gesloten. Waarom dan streven naar het sluiten van de waterketen op fabrieksniveau?

De industrie wordt sindsdien geconfronteerd met steeds strengere kwaliteitseisen voor haar afvalwater en heeft voor de zuivering daarvan de afgelopen decennia steeds betere en geavanceerdere technieken en installaties ontwikkeld. Van Straten: “Fabrieken moeten voor het lozen van hun effluent inmiddels aan soortgelijke strenge eisen voldoen als waaraan de rioolwaterzuivering gehouden is. Het is een ontwikkeling die zich wereldwijd voordoet. Nu de industrie in het algemeen zijn afvalwater zó goed kan zuiveren dat de kwaliteit ervan die van het oppervlaktewater benadert, is het niet onlogisch om als volgende stap te kijken naar het sluiten van de waterketen op fabrieksniveau.”

Licence to operate “Een belangrijke driver hiervoor is de ontwikkeling in het denken over duurzaam en maatschappelijk ondernemen, waarin het beperken van ingrepen in de natuurlijke omgeving uitgangspunt is. Die maatschappelijke verantwoordelijkheid is voor ondernemingen een belangrijk onderdeel geworden van hun licence to operate”, stelt Van Straten vast. “Historisch gezien is de ontwikkeling op industriewatergebied vooral gedreven door lozingseisen van overheden. Eind jaren zestig werden we ons bewust van de gevolgen van vervuiling van het oppervlaktewater.”

Nut en noodzaak Een industriële productielocatie die wat betreft winning en gebruik van water als eiland kan opereren, is een mooi toekomstbeeld. “Technisch gezien komen we hiermee een heel eind”, zegt Van Straten. “Maar het moet wel nuttig en noodzakelijk zijn.” Financieel economisch is water voor de industrie van een totaal andere orde dan energie die echt schaars is en relatief duur. Het recyclen en hergebruiken van industriewater is volgens Van Straten dan ook alleen nuttig en nodig als deze activiteiten waarde toevoegen aan het milieubeheer en/of het productieproces. “Het is

Uw bron voor watertestapparatuur

Spectrophotometer PCSPECTRO

Handmeters voor pH, EC, dO

COD-meting Photometer BOD-OxiDirect®

Snelle en betrouwbare analyse in water- en afvalwater van o.a.: BOD, COD, Ammonia, Nitraat, Nitriet, Fosfaat, etc., etc. Pro Water b.v., Postbus 960, 7550 AZ Hengelo, Tel.:074-291 51 50, Fax: 074-291 53 50, E-mail: [email protected], website: www.prowater.nl

27

i n trearkvti iejw d e p k

natuurlijk niet zinvol om geld en energie te steken in het sluiten van de industriewaterketen als dat per saldo een hogere milieubelasting met zich meebrengt en ook in de bedrijfsvoering tot hogere kosten leidt.”

fabriek zelf. Als laatste stap word verdampings technologie gebruikt. De GTL-plant zal dan totaal geen effluent meer hoeven te lozen op zee, waarmee de waterketen op plant niveau grotendeels gesloten is.

“Maar er zijn natuurlijk locaties en situaties denkbaar waarin het sluiten van de waterketen voor bedrijven vanuit zowel milieu- als economisch perspectief zinvol is”, vervolgt Van Straten. “Bijvoorbeeld in gebieden waar waterbronnen schaars zijn, de effluent ontvangende water systemen kwetsbaar zijn of waar de productie van industriewater heel duur is. In Nederland is een ‘zero liquid discharge plant’ op dit moment economisch en milieutechnisch niet snel rendabel. We hebben hier doorgaans voldoende waterbronnen van voldoende capaciteit voorhanden, terwijl de productie van industriewater op basis van grond- en oppervlaktewater kostenefficiënter is dan op basis van effluent. In droge gebieden daarentegen, waar de zee de enige waterbron van betekenis is, zijn zero discharge-oplossingen wel degelijk een alternatief voor industriewaterproductie uit zeewater. Daar kunnen we het met recycling- en hergebruiksystemen wel winnen.”

Strengere eisen Hoewel op dit moment nog niet haalbaar, is verdere toepassing van het concept van ‘zero liquid discharge plants’ volgens Van Straten in de toekomst ook in Westerse geïndustrialiseerde landen niet ondenkbaar. “In Europa zien we de kosten in de industrie voor inname en zuivering van water stijgen, terwijl de maatschappelijke druk om zo min mogelijk in te grijpen in de natuurlijke omgeving steeds groter wordt”, licht Van Straten toe. Stijgende kosten door enerzijds aanscherping van lozingseisen en anderzijds het aan banden leggen van de inname van grondwater voor industriewaterproductie. Dat laatste vanwege de verdrogingsproblematiek en de achteruitgang van de kwaliteit van grondwatervoorraden. Van Straten: “Op Europees niveau krijgen we binnenkort met een richtlijn voor prioritaire stoffen te maken. Als de eisen voor zuivering en onttrekking maar streng genoeg worden, gaan we vanzelf richting hergebruik”.

Praktijkvoorbeeld Recycling en nuttig hergebruik van industriewater op grote schaal is een nog jonge ontwikkeling, waarvoor de eerste concrete plannen gevonden worden in droge gebieden. De voorgenomen bouw van een Gas-to-Liquidplant (GTL) in de industriestad Ras Laffan in Qatar is een praktijkvoorbeeld van een productielocatie waarvoor het sluiten van de waterketen zinvol is. Shell en de regering van Qatar tekenden in 2003 een overeenkomst voor het ontwerp van ‘s werelds grootste fabriek voor de conversie van aardgas tot een soort dieselolie die bruikbaar is in een normale automotor. Deze GTL-motorbrandstof is aanmerkelijk schoner dan de huidige oliemotorbrandstoffen. Voor deze fabriek die aan het eind van deze decade operationeel moet zijn, ontwikkelde Shell Global Solutions een integraal water managementsysteem voor hergebruik van de tienduizenden tonnen effluent die deze dagelijks zal genereren. Een alternatief dus voor de bouw van een grote installatie voor ontzouting van zeewater. Na conventionele zuivering plus toepassing van membraantechnologie is het effluent geschikt voor koeling en stoomproductie in de

‘Zero liquid discharge’ betekent het volledig hergebruiken van het effluent van industrievestigingen, waarmee de waterketen op fabrieksniveau of in combinatie met andere watergebruikers in de omgeving (kort)gesloten wordt. Een vorm van waterbeheer die vanuit het principe de effecten van industriële activiteiten op het milieu tot een minimum te beperken, verdient nagestreefd te worden. “Maar zero effluent is natuurlijk niet hetzelfde als het vermijden van afval of schadelijke restproducten”, benadrukt Van Straten. “Het verder zuiveren van effluent brengt geconcentreerde afvalstoffen met zich mee. Slib of biomassa waarvoor eveneens schone verwerking of schoon en nuttig hergebruik gerealiseerd moet worden. We moeten daarom niet alleen kijken naar de input en output van water, maar ook naar de productieprocessen zelf. Wat zijn daarbinnen de mogelijkheden voor vermindering van watergebruik, verliezen, processtappen, rest- en afvalstoffen en daarmee voor vermindering van te zuiveren afvalwater? Dat is een voorwaarde om te kunnen vaststellen of het sluiten van de waterketen zowel bedrijfseconomisch als milieutechnisch zinvol is.”

28

iPodium n t E r v i ESK w IW

waterhergebruik: Tekst: Johan van Mourik, bestuurslid SKIW. SKIW bevordert kennisuitwisseling tussen watertechnologen.

innovatie of proven technology?

W

ie wil investeren in waterhergebruik staat steeds voor de keuze nieuwe, veelbelovende technologieen in te zetten of gebruik te maken van een combinatie van ruim bewezen technologieën. Slechts weinig eindgebruikers willen risicovol investeren in nieuwe ontwikkelingen. Technologieprogramma’s zouden daarom meer moeten worden aangestuurd vanuit de positie van die eindgebruiker. Voor industriële eindgebruikers zijn twee kritische succesfactoren van belang: ‘Licence to Operate’ —de goede dingen doen— en ‘Maximum Performance’ —de dingen goed doen, kosten effectief zijn. Nieuwe veelbelovende technologieën stellen vaak interessante technische en/of kostenvoordelen in het vooruitzicht. Daar staat tegenvoer dat de leercurve nog niet geheel is doorlopen en er dus onverwachte problemen kunnen opduiken tijdens het voorbereidingstraject, of —nog erger— tijdens de bedrijfsvoering. Tel daarbij op dat niets zo divers is als water en afvalwater van industrieën en dat er zich ook bij het gebruik van breed toegepaste technologieën site-specifieke problemen kunnen voordoen en het dilemma van de beleidsbeslissers is compleet. Er zijn weinig eindgebruikers die risicovol willen investeren in watertechnologieontwikkeling. Immers: de ontwikkeling van de goede innoverende technologie gaat gepaard met hoge initiele kosten terwijl de uitkomst moeilijk voorspelbaar is. Eindgebruikers hebben graag snel inzicht in de beschikbare waterzuiveringstechnologie, in de betrouwbaarheid en in de toepasbaarheid ervan in het eigen proces. Ze vragen naar aantoonbare en breed geaccepteerde ‘performance erkenning’ vooral als het gaat om kosten, betrouwbaarheid en beschikbaarheid. Juist deze factoren spelen een rol bij de opschaling van ‘pilotplants’ naar grootschalige installaties.

Innovatie begint met onderzoek. Zowel het vraaggestuurde onderzoek als de technologie-ontwikkeling moet meer gericht zijn en meer bijgestuurd kunnen worden op het oplossen van specifieke behoeften die nu reeds bestaan bij eindgebruikers, zowel nationaal als internationaal. SKIW pleit er dan ook voor om technologieprogramma’s meer vanuit de positie van de eindgebruikers aan te sturen en prioriteiten in het onderzoek sterker te koppelen aan keuzes uit het bedrijfsleven. Een pleidooi, kortom, voor een directe betrokkenheid en sturing door en vanuit het bedrijfsleven. Om de synergie te verhogen en de kosten te drukken kan multi-sponsored onderzoek worden ingezet . Eindgebruikers in het bedrijfsleven kunnen bestaande programma’s toetsen. Watertechnologie die de basis vormt van nieuwe ontwikkelingen moet voldoende en breed bediscussieerd worden en daarvoor wil SKIW wil graag het platform bieden. Gezien de onafhankelijke positie en de interessante bundeling van praktijkkennis in SKIW, is SKIW graag sparringspartner om innovatietrajecten te begeleiden of gewoon om u voor een aantal valkuilen te behoeden.

Over SKIW

De Stichting Kennisuitwisseling Industriële Watertechnologie (SKIW) wil een bijdrage leveren aan innovatie in de Nederlandse industrie op het gebied van waterbehandeling en opinievorming over relevante technologie, wetgeving en milieuaspecten. De stichting wil vooral het onderlinge contact tussen de leden bevorderen en wil een sociëteit zijn waar de industriële watertechnologen elkaar makkelijk kunnen vinden. Op 14 maart vindt in samenwerking met Aqua Nederland een ‘Onderweg naar Huis Bijeenkomst’ plaats. Op 16 mei is het tijd voor het unieke tweejaarlijks watersymposium, ditmaal met als thema: ‘Water innovatie werkt! Techniek en beleid in beweging’. Meer informatie: [email protected].

29

i n t Efor r v i EAll w Podium Aqua

globalisering wat is de markt?

D

e wereld hinkt op twee benen. Het rechterbeen —rechts?— kiest voor economische groei als voorwaarde voor welvaartsontwikkeling en armoedebestrijding. Het linkerbeen —links?— kiest voor bescherming van natuur en milieu als voorwaarde voor een duurzame aarde. Maar het linkerbeen kan niet zonder het rechterbeen: duurzame ontwikkeling en globalisering zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Globalisering betekent dat ‘onze’ wereld zo groot is als de ‘dé’ wereld. De markt is een wereldmarkt, de spelers zijn wereldspelers en élke activiteit heeft een impact op internationale schaal. De cijfers liegen er niet om. De wereldbevolking stijgt van zeven miljard in 2012, naar acht in 2021 en negen in 2030. China en India —samen goed voor éénderde van de wereldbevolking— kennen een economische groei van acht tot twaalf procent. Die groei leidt in vijf jaar tijd tot vijftig procent meer waterbehoefte en een toename in milieulasten van maar liefst vijfhonderd procent. Tachtig procent van al het afvalwater gaat ongezuiverd het milieu en eindigt in de oceaan om daar in amper vijftig jaar tijd een rigoreus einde te maken aan de koraalriffen. Het voortbestaan van deze zeer complexe en dynamische ecosystemen is een conditio sine qua non voor een gezonde visstand en voor de ecosystemen aan de kust. Bedenk daarbij dat zeventig procent van de wereldbevolking leeft op minder honderdvijftig kilometer van de zee en het scenario is compleet. Wat doen we met die wetenschap? Win-win-win Duurzaam ondernemen is jarenlang vertaald in het credo ‘People-Planet-Profit’: de intentie om een win-win-win situatie te creëren voor economie, werkgelegenheid, sociale verbetering en —op zijn minst— een stand still in milieu schade. Tegenwoordig wordt ook het creëren van ‘an enabling environment for development’ erkend als voorwaarde. Als het bedrijfsleven in dat kader met succes beloftevolle producten,

Tekst: Sjef Ernes, directeur Aqua for All. Aqua for All zet zich in voor verbetering van drinkwater- en sanitaire voorzieningen in Derde Wereld landen.

technologieën en processen op de markt brengt, ontmoet het het maatschappelijke middenveld. Maar wat is ‘de markt’? De wereldbevolking is globaal in drieën te delen. Van de zes miljard mensen heeft éénderde voldoende geld om —in Westerse begrippen— te ‘consumeren’. Eénderde leeft net boven de armoedegrens van anderhalve dollar per dag en éénderde leeft daaronder —the bottom of the pyramid. Op Westerse leest geschoeide producten zijn voor die vier miljard mensen schier onbetaalbaar. Steeds meer producenten erkennen dat en ontwikkelen eenvoudige betaalbare goederen. Vaak lokaal geproduceerd en met zeer lage winstmarges. Uitdaging Dat vraagt om een marktgerichte aanpak en Nederland is van origine aanbodgericht. We hebben weinig oog voor de armoedemarkt, te weinig oog voor het geschikt maken van producten en technologieën. Het is niet de uitdaging om een geschikt filter te ontwikkelen dat zorgt voor veilig drinkwater op een Afrikaans aanrecht, het gaat om het ‘toegankelijk’ maken van veilige filters op dat aanrecht. Dat betekent investeren in ‘an enabling environment for development’: in de lokale toeleveringsketen, in het maatschappelijke middenveld aldaar, in het verminderen van productiekosten, in het inbedden in lokale gezondheidsprogramma’s. Steeds meer bedrijven hebben in de gaten dat Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen zich weerspiegelt in tevreden klanten, tevreden personeel en maatschappelijke acceptatie. Ze verheffen Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen tot strategisch onderdeel van hun beleid. NGO’s kennen op hun beurt als geen ander de lokale omstandigheden en kunnen een uitstekende kennispartner zijn. Samenwerking is nodig om ‘appropriate technology’ op de markt te brengen voor veilig drinkwater én sanitatie voor iedereen. We hebben elkaar veel te bieden.

Move with the times. The future is water. WASSER BERLIN 2006 presents the complete water management spectrum. Meet your target group here!

Nederlands-Duitse Kamer van Koophandel Nassauplein 30 • 2585 EC Den Haag Phone +31(0)70 / 3114153 • Fax +31(0)70 / 3562708 www.dnhk.org • [email protected]

WASSER BERLIN 2006 Internationale Trade Fair and Congress

3 - 7 April

Messe Berlin

31

Podium Aqua iNederland ntErviEw

m E n S E nw E r k

2006

Een kansrijk jaar voor Aqua nederland

Tekst: Bert Welkers, voorzitter Aqua Nederland. Aqua Nederland behartigt de belangen van de waterbehandelingsbranche

D

eze editie van WaterFocus staat in het teken van industrieel hergebruik van water. Voor Nederland een belangrijk fenomeen, want internationaal gezien is Nederland een kostbare vestigingsplaats. Een goed waterbeleid kan bijdragen aan een positiever beeld. Bovendien is watertechnologie een exportproduct van de eerste orde. Diverse regio’s in het buitenland zijn sterk afhankelijk van het hergebruik van water, gewoonweg omdat er te weinig water beschikbaar is. Referentie projecten in Nederland kunnen bijdragen aan exportkansen voor Nederlandse bedrijven. Een bekend voorbeeld is China, waar ik op dit moment veel ervaring op doe, die ik hier graag met de lezers deel. China herbergt ongeveer éénvijfde van de huidige wereld bevolking en is zoals bekend sterk in opkomst. Het heeft echter slechts acht procent van het zoet water van de wereld binnen zijn landsgrenzen. Die spanning leidt niet alleen tot de milieuproblemen die bijna wekelijks in de krant staan, maar ook tot verzilting en verdroging van gebieden waar de economie hard groeit. Met omvangrijke programma’s en miljardeninvesteringen probeert de Chinese overheid de waterproblemen aan te pakken. Ook dwingt de overheid bedrijven steeds vaker hun afvalwater te hergebruiken om water te generen voor hun productieuitbreidingen. Dol op technologie en ervaring Het behandelen van het industriële afvalwater heeft in China een korte en zeer beperkte geschiedenis. Vaak is er helemaal niets gebeurd en is er ‘gewoon’ geloosd. Mondjesmaat zijn er installaties gerealiseerd, maar is er een gebrek aan kennis en soms ontbreekt ook de noodzaak iets te doen. Dat verandert nu snel, maar de meeste waterbehandelaars worden nog steeds geconfronteerd met de lozingspijp waarin in wisselende samenstelling het afvalwater stroomt en dat moet dienen als de bron voor bijvoorbeeld het ketelvoedingswater voor de nieuwe fabriek. Kennis ontbreekt en de —Chinese— bedrijven die hierin actief zijn, zijn dus dol op technologie en ervaring. Menig Chinees bedrijf stroopt de wereld af, op zoek naar bruikbare technologie en producten.

Veel westerse bedrijven spelen daar op in, maar Nederland heeft daarin vooralsnog een bescheiden aandeel. Slechts een paar bedrijven zoals DHV, Royal Haskoning en diverse componentenleveranciers zijn actief in China. Positief nieuws is dat Kiwa er onlangs in is geslaagd een samenwerking met de Shanghai Water Authority te ontwikkelen waarin gezamenlijk onderzoek zal worden uitgevoerd. Ook hebben de bedrijven Pieralisi, Norit en Logisticon onlangs een test centrum geopend in China en kunnen Chinese klanten op eenvoudige wijze kennismaken met Nederlandse technologie. De rol die de Nederlandse watersector speelt kan dus worden vergroot en Nederland kan zich bij uitstek kwalificeren in het zodanig behandelen van afvalwater dat het effluent is te hergebruiken. Dit vergt uiteraad wél inzicht in de lokale situatie. De Chinese ondernemers is er alles aangelegen om kritische producten en kennis zelf te ontwikkelen en te exploiteren. Ondoorgrondelijk visumbeleid Zoals vele andere landen, ziet ook China Nederland als een belangrijk kennisland op het gebied van de waterbehandeling. Chinese delegaties bezoeken ons en wij bezoeken China in allerlei missies. Zo’n eerste —globale— kennismaking is mooi, maar voor het bedrijfsleven is het van belang om daarna de relatie verder uit te bouwen en regelmatig bezoeken over en weer te brengen. Opdrachten komen pas na deze voortdurende inspanning. En daar speelt het ondoorgrondelijke visumbeleid van het Ministerie van Buitenlandse Zaken ons parten. Dat frustreert het zo noodzakelijke vervolg in de bilaterale contacten. Ook als visa worden aangevraagd door contactpersonen die we hebben ontmoet tijdens eerdere door de overheid gesteunde initiatieven, wordt slechts beperkt of erg ‘last minute’een visum verleend. In sommige gevallen wordt zelfs helemaal géén visum verleend. Juist in de ons omringende landen worden zakelijk contacten makkelijker ontvangen en krijgen ze meer aandacht. Daardoor komt Nederland onnodig ongastvrij over. Dat is te betreuren. Er liggen mooie kansen in China. Laten we die samen pakken.

32

icnat re r vi ei re w e Hans Maas, afgestudeerd in 1971 in de Gezondheidstechniek aan de TU Delft en werkzaam als manager Divisie Water bij Royal Haskoning in Nijmegen en zijn zoon Davor Maas, afgestudeerd in november 2004 in de Civiele Techniek en Geowetenschappen aan de TU Delft en werkzaam als junior projectmanager bij Dutch Institute of Management & Innovation.

In deze rubriek stellen we twee generaties vragen over waterzaken waarmee zij privé en in hun werk te maken hebben. In deze editie komen Hans en Davor Maas aan het woord.

Zo vader, zo zoon? Wat zijn op dit moment voor jou belangrijke thema’s op watergebied? Hans: Het sluiten van de Waterketen staat bovenaan. Het Waterketenbedrijf in Amsterdam is een uitstekende stap in de goede richting. Davor: De relatieve verandering van de zeespiegel heeft een grote invloed op de dichtbevolkte kustgebieden in de wereld. Daarnaast is de discussie ‘hoe groot deze verandering werkelijk is’ een heel interessante, evenals de thematiek rond het teruggeven van ruimte aan water. Wat was actueel tijdens je studie? Hans: Ik startte met de studie Weg en Waterbouw, maar het milieubewustzijn en de Club van Rome brachten mij ertoe te switchen naar de afstudeerrichting Gezondheidstechniek. Rond die tijd veroorzaakte de bodemverontreiniging in Lekkerkerk een schok in Nederland. De aanpak van de bodemverontreiniging en preventie daarvan is een onderdeel van de Civiele Techniek opleiding. Davor: Aan de afronding van de Deltawerken heb ik weliswaar niet bijgedragen, maar was wel een mooie motivatie. Verder speelden de bouwfraude en de hierop volgende discussie over het aanbestedingsprocedure en de juiste contractvormen, risicomanagement, de beheersing van kosten binnen civiele projecten en de overstromingen in Nederland als thema een belangrijke rol. Welke accenten werden/worden aangebracht en wat betekenen die voor het beroepsperspectief? Hans: Bodemverontreiniging had een enorme impact op het idee dat grondwater de veiligste bron voor drinkwater zou zijn. Dat idee overheerste in het begin van mijn studie

maar dat veranderde al gauw toen bekend werd dat het grondwater met persistente stoffen verontreinigd was, met name in de omgeving van Zeist. Davor: De bouwfraude zal zijn effect hebben op de organisatie van civiele werken. Als ik wist in welke richting, dan was ik nu waarschijnlijk een rijk man. De discussie over klimaatverandering —zeewaterstanden, verplaatsen zeestromingen— wordt uitgebreid gevoerd. De dreiging hiervan zal zich uiten in versterking van kustverdediging en toename van maatschappelijke discussies met de toenemende kans op calamiteiten. Hoe verwacht je dat (de rest van) je carrière er uit ziet? Hans: Spannend, nu het accent meer ligt op ondernemerschap dan op de techniek. Er is in Nederland nog veel te doen in de optimalisering in de (afval) waterketen en de juiste afstemming tussen de waterketen en het watersysteem waarbij Nederlanders —en Royal Haskoning— altijd weer in staat zijn om ingenieuze oplossingen en technieken te bedenken. Onze rol in de watertechnologie in het buitenland kan nog sterk verbeterd worden, iets waaraan ik al mijn steentje heb bijgedragen en dat in de toekomst ook graag wil blijven doen. Davor: In één woord: ‘bloeiend’. Ik verwacht dat het werk van de watermanager er nog niet opzit. Binnen Nederland maar met name internationaal is er voor de Nederlandse waterbouwingenieur nog een hoop werk te verrichten. De interesse voor Nederlandse waterbouw vanuit New Orleans en de baggerverrichtingen in Dubai zijn goede voorbeelden. Ik hoop voor mijn eigen carrière tussen deze bedrijvigheid een goede loopbaan te vinden, al dan niet betrokken bij civiele projecten.

33

in t Errrvi Ei Erw cA E

In Nederland denken we verstand te hebben van water, maar dat de Vlamingen er al heel lang ook veel van weten, bewijst Ing. Theophile, Isidore, Sophie Vermeiren (1909 –1980). Deze pionier vond in november 1945 het eerste elektromagnetische antikalkapparaat uit.

Octrooi 460.560 van theophile vermeiren Onder octrooi nummer 460.560 en de later geregistreerde merknaam CEPI, (Conditionnement Electromagnétique Par Induction) is zijn vinding inmiddels wereldberoemd. In de loop van zijn leven verwierf Theophile Vermeiren in 56 landen niet minder dan 267 octrooien voor een nieuw of verbeterd CEPI-apparaat. Begin jaren vijftig bracht Philips de permanente Ticonalmagneet op de markt, waardoor het CEPI-apparaat compacter kon worden uitgevoerd en handiger werd in gebruik. Na Vermeiren’s overlijden is er flink gesleuteld aan de bestaande CEPI modellen. Een van de meest recente wapenfeiten is het fundamentele onderzoek dat de KU Leuven naar de werking van CEPI verrichtte. In 2003 leidde dit tot een aanvraag van een nieuw octrooi. Niet alleen werd

een plausibele wetenschappelijke verklaring gevonden voor de werking van CEPI, maar tevens werd vastgesteld dat CEPI eenvoudig als efficiënte nanotechnologie kan worden ingezet. Een belangwekkende ontdekking dus. De huidige generatie CEPI-apparaten bestaat uit vier typen, elk met hun eigen toepassing. Zo is er een voor sanitair gebruik, een voor industrieel gebruik, een voor vloeistoffen met ‘n hoog mineraalgehalte, en een type voor vloeistoffen met extreem lage of juist hoge pH-waarde. Allemaal uitgerust met high tech permanente magneten en compact. Ze werken zonder externe energie, gaan 25 jaar of langer mee, zijn duurzaam geproduceerd en recyclebaar. De Nederlandese firma Rochema Trade uit Bergschenhoek is imiddels eigenaar van de merknaam én producent.

(ingezonden mededeling)

waterProfessionals vinden elkaar op de vacaturebank van waterForum Online. Interesse in een nieuwe baan in de watersector? Bezoek WaterForum Online op www.waterforum.net en neem een gratis abonnement op de e-mail nieuwsbrief WaterForum Weeknieuws. Ruim 12.000 waterdeskundigen kozen al voor WaterForum Online dat vanaf de start in 2000 een zeer goede naam heeft opgebouwd als dé bron voor onafhankelijk nieuws op het gebied van waterketen en waterbeheer. Abonnees van de wekelijkse nieuwsbrief verzekeren zich bovendien van actuele vacatures uit de watersector.

Op zoek naar ‘dé’ kandidaat voor uw vacature? Met de e-mail nieuwsbrief WaterForum Weeknieuws bereikt u ruim 12.000 professionals in de watersector. De website heeft wekelijks ruim 10.000 bezoeken. Profiteer van de unieke combinatie van een kwalitatief goed bereik met lage kosten. Uw advertentie wordt geplaatst in één van de sterkst groeiende vakmedia in de Nederlandse watersector. Voor plaatsing en/of vragen kunt u contact opnemen met het WaterForum Online secretariaat , telefoon 0183 - 62 00 66, e-mail [email protected].

ADVERTORIALS 34

iwat n t e re vr ime w arkt Digitale pomp voor hoog visceuze producten Alldos heeft een digitale pomp ontwikkeld die ook geschikt is om hoog visceuze producten te verpompen. Volgens de leverancier bespaart de pomp niet alleen tijd, maar ook kosten op procesbehandeling, onderhoud én kosten voor chemicaliën. Er kan tot 150 l/h worden gedoseerd met twee doseerkoppen. Als optie heeft deze pomp het dubbelmembraansysteem. Dat biedt volgens Alldos een grote bescherming tegen membraanbreuk waardoor de kans op procesonderbreking wordt verkleind. Een andere optie is het flowmonitoringssysteem, waamee het doseergedrag van de pomp is te controleren. Het systeem signaleert fouten in de doseerkop en geeft dan direct een waarschuwing. Meer informatie: ALLDOS Benelux, Sneek 051-5425789 [email protected] www.alldos.com

Hydronamische cavitatie HyroX levert onder de naam VRTX een methode voor de mechanische behandeling van koelwater waarmee kalkaanslag kan worden voorkomen. De methode is gebaseerd op het fysische principe ‘Hydrodynamische Cavitatie’ en vergt volgens leverancicer Hydrox minder water en maakt chemicaliën overbodig. De gepatenteerde Amerikaanse vinding wordt reeds in diverse recirculerende koelwater toepassingen in Nederland ingezet. Er worden twee zijstroom ‘loops’ aangelegd op de koeltoren/ verdampingscondensor: één voor de VRTX en één voor filtratie. VRTX doodt mechanisch bacterien, vormt colloidale CaCO3 kristallen en verhoogt de pH. Met continue filtratie wordt kalk verwijderd en andere vervuiling. De leverancier ziet de terugverdienmogelijkheden van deze technologie vooral in het elimineren chemicalien en reduceren van het waterverbruik. Meer informatie: HydroVRTX B.V. Almere 036- 5366454 [email protected] www.hydrovrtx.nl

Nieuw drijflaagafvoersysteem van Spaans Babcock Spaans Babcock introduceert een drijflaagafvoersysteem dat kan worden gemonteerd in vrijwel alle actief-slibtanks, voorbezinktanks en nabezinktanks. Drijflagen vormen voor veel rioolwaterzuiveringinstallaties een probleem. Vooral als ze verworden tot een permanente, vaste koek wordt het zuiveringproces sterk negatief beïnvloed. In Nederland komen deze lagen met name voor in nabezink- en actief-slibtanks, in Duitsland komen ze ook vaak voor op voorbezinktanks. Spaans Babcock heeft de afgelopen jaren bij verschillende rwzi’s pilotproven gedaan met het nieuwe systeem en heeft inmiddels enkele opdrachten verkregen, ondermeer van KA Herzogenrath. Meer informatie: SpaansBabcock, Balk 0514-608282 [email protected] www.spaansbabcock.nl

Nieuwe magnetisch inductieve flowmeter Krohne introduceert de Optiflux magnetisch inductieve flowmeter naar SIL-2 specificaties. De leverancier spreekt van ‘een niet eerder gerealiseerd betrouwbaarheidsniveau’ en ziet veel nieuwe, innovatieve mogelijkheden. De Optiflux is één meetversterker voor alle applicaties, die de gebruiker informatie geeft over de staat van het instrument, de kwaliteit van de meting en mogelijke applicatiefouten. Krohne denkt met geïntegreerde functies zoals batching, geleidbaarheidsmeting, controle inbouwsituatie en een nauwkeurigheid van 0,15% de nieuwe standaard te zetten in flowmeettechniek. Meer informatie: KROHNE Nederland, Dordrecht 087-6306200 [email protected] www.krohne.com

ADVERTORIALS 35

wAti nE trEmrAv ri Ekwt Weerstandsthermometer met kabel en ATEX toelating Naast schroef- en insteek- weerstandsthermometers met aansluitkop en ATEX toelating biedt JUMO nu ook ATEX uitvoeringen met kabel aan. Deze toelating staat volgens de leverancier een grote verscheidenheid toe op het gebied van procesaanpassingen en aansluitkabels. Naast conventioneel opgebouwde uitvoeringen worden ook mantelweerstandsthermometers aangeboden. Door de buigzame mantelbuis is temperatuurmeting ook bij moeilijk toegankelijke plaatsen mogelijk. Al naar gelang de uitvoering zijn deze sensoren geschikt voor gebruik in gas- en stof explosie gevaarlijke gebieden. De schroef varianten kunnen onder bepaalde voorwaarden ook in de 0-zone toegepast worden. Meer informatie: JUMO Meet- en Regeltechniek B.V. Weesp 0294-491492 [email protected] www.jumo.nl

Rochema levert Cepi uit naar België Rochema Trade uit Bergschenhoek leverde onlangs tweehonderd Cepi magnetische conditioneerders voor waterige vloeistoffen voor diverse projecten van de Turnhoutse Huisvestingsmij in België. De conditioneerders bevatten permanente magneten die ervoor zorgen dat kalk in het langsstromende water een andere lading krijgt. De behandelde kalk zal daardoor als een zacht slib in het water blijven en zich niet als een harde kalklaag afzetten. Volgens de leverancier krijgt het behandelde water bovendien een oplossend vermogen waardoor ook oude, aangehechte kalk van de leidngwand zal loslaten. De Belgische Firma Vero Magnetics tekent voor de consulting en R&D van de apparaten. Meer informatie: Rochema Trading, Bergschenhoek 010-5217425 [email protected] www.rochema.nl

(ingezonden mededeling)

ProMinent breid leveringsprogramma flink uit ProMinent zet in op een breder leveringsprogramma en wil zich nu profileren als een ‘one stop shop’ voor haar klanten. Het bedrijf spreekt van ‘pasklare oplossingen’en heef zijn gamma uitgebreid met met meet & regelapparatuur en desinfectie technologiën zoals UV, Chloordioxide en Ozon. Daarnaast levert de firma nog steeds de bekende magneetgedreven doseerpompen, zoals de A, B, C, E en de Beta en Gamma series. De huidige Gamma pompen communiceren via CANBus en Profibus en zijn voorzien van timer en calibratiemogelijkheid. Meer informatie: ProMinent Verder B.V. Vleuten 030- 677 92 80 [email protected] www.ProMinent.nl

CEPAration opent vestiging in Friesland CEPAration heeft een nieuw Sales & Applications Centre geopend in Leeuwarden. De leverancier van hoogwaardige keramische membranen en compacte modules voor de filtratie van vloeistoffen opereert wereldwijd en levert via OEM bedrijven in Europa, Amerika en Azië. De producten worden toegepast op de (afval)watermarkt, in de zuivel-, voedingsmiddelen- en drankenindustrie en in de farmacie, vaak in RVS behuizingen. Nieuw in het gamma is de temparatuurresistente kunststof behuizing, specifiek voor de oliewater en de drink/afvalwater markt. Meer informatie: CEPAration Sales & Application Centre Fryslân Leeuwarden 06 5582 1736 [email protected] www.ceparation.com

Snel Zoeken en Vinden in het Producten ABC op WaterForum Online Het WaterForum Producten ABC op www.waterforum.net is het meest complete overzicht van producten en diensten in de Nederlandse watersector. U kunt er eenvoudig zoeken naar leveranciers van een apparaat, systeem of dienst op het gebied van afvalwater, drinkwater, industriewater, riolering en waterbeheer. Met ruim 900 bedrijven en 400 trefwoorden is het Producten ABC van WaterForum het meest complete on-line bedrijvenregister van de Nederlandse water sector. Wilt als leverancier weten op welke wijze u promotioneel zich kunt presenteren in het producten ABC, neem dan contact op via [email protected]

36

iinnttEErrvni At E wi O n A A L

world water Press Serving International Contacts and Information

Via het internationale samenwerkingsverband World Water Press houdt WaterFocus u op de hoogte van het nieuwsaanbod uit de wereldwijde watermarkt. In deze eerste editie van de tweede jaargang van WaterFocus ruime aandacht voor de financiële ontwikkelingen, in kaart gebracht door Global Water Intelligence, één van de partners in World Water Press.

bull market

2005 was a great year for water stocks, with the big European water stocks leading the way. The momentum seems to have carried on into 2006 for RWE, amidst newspaper reports that UK private equity baron Guy Hands is interested in buying Thames Water. The shares reached a record high of �65 in January, helped by the reports and by news reported last month in GWI that Macquarie Bank was also interested. It looks as if the Thames sale is going to be a slam dunk for private equity. Another water stock reaching record highs recently is Singapore quoted Chinese wastewater treatment specialist, Bio-Treat. The valuation was clearly too much of a temptation for chairman, Wing Hak Man, who took the opportunity to sell 50 million shares at $1.08, reducing his stake in the company from 35.9% to 30.1% on 15 January. The markets responded accordingly with the share price losing as much as 13.4% at one point. As a gesture of goodwill, Wing has agreed to distribute part of his proceeds to compensate employees who lost out on the cancelled options programme in December.

How to win in water We know that football mania is taking off in Germany this year, but Gelsenwasser seems to be taking it a bit too seriously. We have three press releases from the company announcing contract extentions in three towns in Germany, quoting three different mayors, Achim Menge of OerErkenschwick, Michael Grossman of Werl and Wolfgang Werner of Datteln. By strange coincidence, each of them used exactly the same words to explain the contract extension, ending by praising the company as “a continuous supporter of the town, be it in school projects or a giant public screen for the Football World Cup.” Meanwhile

Gelsenwasser has raised water prices by 7.5%. Presumably the mayors will be too busy watching the World Cup to mind. French mayors, it seems, prefer bureaucrats to giant television screens. A judge recently ruled in a corruption case that “it is crystal clear that a secret deal has been concluded by Saint-Dié-des-Vosges mayor Pierret with Lyonnaise des Eaux in order to set up fake private employment of political advisors in exchange of the water management contract of the city”.

3

n tiEOrnvAi EAw i n t E r niAt L

Private battles Santa Fe shareholders led by Suez and Agbar have voted to hand over control of Aguas Provinciales de Santa Fe to the Argentine government after failing to reach an agreement on transferring ownership to private investors. Suez had planned to sell 77.5% of the company to local group Aguas Alberdi, allowing Spain’s Passavant Espana to operate the concession. But an Argentine government demand that Suez and Agbar first withdraw their lawsuit with the World Bank’s International Centre for the Settlement of Investment Disputes for $310 million in damages caused the deal to collapse. Aguas de Santa Fe will now be liquidated and the government plans to create the new Aguas Santafesinas (Assa), in which workers will have a 10% share. There is now talk that the much larger concession covering the country’s capital, Aguas Argentinas, may go the same way as Suez and Agbar pull out.

It is not all bad news for private water from Argentina. The government of the northwestern province of Catamarca is considering privatising all its water services and aims to extend the Aguas del Valle concession in the provincial capital San Fernando by 2-1/2 more years. The government’s DIPAS agency currently provides drinking water and sewerage services but the provincial congress plans to pass legislation paving the way for concessions. The local government has also begun modernising some water infrastructure in the province to attract private investment. Meanwhile in France, Danielle Mitterrand, the widow of the former

French president and chairperson of the France Libertés NGO, has begun a campaign to take the huge Sedif contract covering 144 municipalities around Paris, back into the public sector. Several dozen of the Paris region municipalities have backed the call. Patrick Braouzec, French member of parliament and president of the Plaine Urban Community, claimed that this would diminish the overall cost by 27% for water supply and by 20% for sanitation.

big deals Project company Shoaiba Water and Electricity Company (SWEC) has instructed EPC contractors Siemens and Doosan Heavy Industries to begin construction of the 900MW and 880,000m3/d (194 MIGD) Shoaiba IWPP. Notice to proceed was given on 20th January following the issue of an initial drawdown notice by SWEC. Construction is expected to take 3_ years with project commercial operation date (PCOD) set for 25th July 2009. Issue of the notice to proceed marks the successful close of the project, which has raised a colossal $2.5 billion of finance, including just over $2 billion of project finance debt. Bids for the next Saudi IWPP, at Shuqaiq, are due to be submitted on 30th July. The Chennai Metro desalination plant financing also missed our deadline this month. The project, developed by IVRCL and Befesa,

should have closed at the end of December, but heavy rains from the South East Monsoon interrupted the schedule. Does this mean that Metro is having second thoughts about building the plant? After all, it was the failure of the monsoon that created the need for a plant in the first place. We are assured it does not. It is just a matter of the rains disrupting the pace of the Indian bureaucracy. A small but significant deal is Beijing Capital’s decision to buy a 2% stake in Beijing Water Company from Beijing Drainage Group. The deal, which valued Beijing Water at RMB4.02 billion ($498 million) gives Beijing Capital 51% of Beijing Water. Confusingly Beijing Water is not a water company. It is a wastewater company which is expected to treat 80% of Beijing’s total wastewater output. Beijing Capital has yet to get its hands on Beijing Waterworks Group Company Ltd., which is still controlled by the water affairs bureau.

WORLD WATER PRESS

For more information on GWI, please contact Peter Allison, editor Global Water Intelligence (GWI), [email protected], www.globalwaterintel.

38

iSnEtrEvrivciEEPA w ginA 8-10 maart, Shanghai, China Pollutec China internationale milieuvakbeurs met conferenties. Pollutec, p/a Amsterdam (020) 462 00 20. www.pollutec-china.com 9 maart, Apeldoorn Leidingbreuk, ramp of ongeluk…? themadag over waterleidingbreuken met bespreking van recente voorvallen. KVWN, Elly Weerts (043) 880 88 43. www.kvwn.nl 9 maart, Bunnik Kennisdag Waterkeringen 2006 jaarlijkse kennisdag, ontmoetingsmoment en projectenmarkt over het inspecteren van waterkeringen. Stowa, Utrecht (030) 232 11 99 www.inspectiewaterkeringen.nl 16-23 maart, Mexico WorldWaterForum IV vierde editie van mondiale watertop. World Water Council, Frankrijk (0033) 4 91 99 41 00. www.worldwaterforum4.org.mx

AgEndA 22 maart, hele wereld Wereld Water Dag 2006 mondiale dag van de verenigde naties in het teken van water. dit jaar met als thema: water en cultuur. UNESCO, Parijs, Frankrijk. www.unesco.org en www.worldwaterday.org 3-7 april, Berlijn, Duitsland Wasser Berlin 2006 internationale watervakbeurs. Messe Berlin, Berlijn, Duitsland (0049) 30 3038 2085. www.messe-berlin.de 11 mei, Groningen Opties in blauw. Wie durft? kvwn-voorjaarscongres met voorgaand op 10 mei een avondprogramma. KVWN, Rijswijk (070) 414 47 78. www.kvwn.nl 29 en 30 juni, Leeuwarden Wetsus jaarcongres Wetsus, Leeuwarden (058) 284 62 00. www.wetsus.nl

AdvE rtE nti E i n d EX

Adverteerder

Adesys CTA Watertechnologie Duijvelaar Pompen Evides Grundfos Hobas Benelux Hydron Midden Nederland ITT Flygt KIWA Krohne Nederland, Prowater Rochema Royal Haskoning Spaans Babcock Stichting AquaQuest Stichting Wateropleidingen TNO Industrie en Techniek Wasser Berlin WaterForum Online Wetsus Alldos CEPAration HydroVRTX Jumo Krohne Nederland, Prominent Verder Rochema Spaans Babcock SBO

21-27 augustus, Stockholm, Zweden World water week 2006 Een hele week met activiteiten, congressen, debatten, prijsuitreikingen over mondiaal watermanagement. Siwi, Stockholm, Zweden (0046) 8 522 139 60. www.worldwaterweek.org 26-29 september, Amsterdam Aquatech Amsterdam vakbeurs en congressen. Amsterdam RAI (020) 549 12 12. www.aquatechtrade.com 24-26 oktober, Keulen, Duitsland Entsorga 2006 internationale milieuvakbeurs. Kölner Messe, Duitsland (0049) 221 821 2368. www.entsorga.com

Pagina

Telefoon

E-mail

Website

6 6 2 40 8 28 10 16 18 39 26 22 24 26 10 6 14 28 div. 22 WaterMarkt 34 35 34 35 34 35 35 34

0174 – 296389 0418-581158 0172-488388 010-2935000 0294-492211 0318-696680 030-2487211 078-6548400 070-4144600 078-6306200 074-2915150 010-5217425 024-3284284 0514-608282 023-35246696 030-6069400 055-5493943 070-3114153 073-6219615 058-2846200

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

www.adesys.nl

0515-425789 0655821736 036-5366454 0294-491492 078-6306200 030-6779287 010-5217425 0514-608282

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

www.alldos.com www.ceparation.com www.hydrovrtx.nl www.jumo.nl www.krohne.com www.prominent.nl www.rochema.nl www.spaansbabcock.nl

Bijsluiters

040-2 972 719

[email protected]

www.sbo.nl

Secretariaat Saskia van Gilst telefoon: (073) 6155940, [email protected]

Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Aqua Business Media zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden.

www.dp.nl www.evides.nl www.grundfos.com www.hobas.com www.hydron.nl www.flygt.nl www.kiwa.nl www.krohne.com www.prowater.nl www.rochema.nl www.royalhaskoning.com www.spaansbabcock.nl www.aquaquest.org www.wateropleidingen.nl www.tno.nl www.dnhk.org www.waterforum.net www.wetsus.nl

c O LO F O n

WaterFocus, magazine voor en over Industrie en Water, is een uitgave van Aqua Business Media, Poeldonkweg 5, 5216 JX ‘s-Hertogenbosch, telefoon (073) 6155940, www.aquabusinessmedia.net. Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management in de industrie (textiel, papier, voeding, chemie, etc.), de drink-, proces- en afvalwatersector en in toeleverende sectoren Oplage 7.500 exemplaren Uitgever Rinus Onland

Redactie Constant Gras, Kitty Groothuijse, Jaap van Peperstraten, Marc van der Put (eindredactie) Arjan Veering telefoon: (073) 6155940, [email protected] Met medewerking van: Sjef Ernes, Jeroen Dietz (fotografie), Johan van Mourik, Fanta Voogd, Bert Welkers, Ben Wind (fotografie) Verkoop Henk van der Brugge, Acquimedia telefoon: (078) 6162142, [email protected]

Abonnementenadministratie WaterFocus wordt op aanvraag toegestuurd aan de relevante doelgroepen. De prijs van losse nummers bedraagt € 10,00. Aanvraag en/of adresmutaties via [email protected] Vormgeving Markdesign, Hoofddorp Druk Den Haag offset B.V. Rijswijk

Copyright Aqua Business Media, 2006 Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterFocus is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever.

The Level and Flow Company

KROHNE Nederland b.v. Kerkeplaat 14 3313 lC dordrecht Tel.:

+31 (0)78 6306200

fax:

+31 (0)78 6306405

E-mail: [email protected]

OPTIworld WWW.KROHNE.COM

THE lEvEl aNd flOW COMpaNy

Evides Bron van Kennis Als toonaangevende waterpartner voor de industrie in Nederland is Evides Industriewater verantwoordelijk voor de productie en levering van industriewater, gedemineraliseerd en gedestilleerd water, landbouwwater en proceswater. Evides Industriewater heeft verschillende installaties voor industriewater- en afvalwaterzuivering in bezit en beheer. De installaties worden intern ontworpen en gebouwd. Daarna draagt Evides Industriewater langjarig zorg voor de waterlevering. Kortom: Evides Industriewater neemt haar klanten de zorg voor de watervoorziening graag uit handen!

Evides Industriewater Schaardijk 150 • 3063 NH ROTTERDAM Postbus 4472 • 3006 AL ROTTERDAM tel. +31 (0)10 293 51 72 www.evides.nl