Het Nemo Centrum in Polen

editie

Polen

De vrije wandelaar 8e jaargang · nr 28 · oktober 2001

In dit nummer Verslag voorjaar/zomer 2001 De Duitsers op bezoek Vier jaar pionieren in Polen Gevolgen verkiezingen Polen Wandelpadenplan Stara Kamienica De seizoenen rond Plannen voor 2002 Reisprogramma voorjaar/zomer ‘02 Oproepen

Noteer ! SNEL BOEKEN! 14 -20 oktober: Herfstweek Polen 20 -27 oktober: 2e Herfstweek BRAINSTORM-AVOND maandag 5 november, 20.00 uur: over plannen en beheer van het Nemo Centrum in Polen Plaats: Nemokantoor Amsterdam POOLS CAFÉ vrijdag 23 november 20.00 uur: Plaats: buurthuis de Tweede Uitleg, Prinsengracht 688 te Amsterdam

Colofon Deze Polen-editie van het tijdschrift De Vrije Wandelaar is een uitgave van Vereniging Nemo Redactie-adres: Nemo, Westerpark 2 1013 RR Amsterdam Redactie: Peter Spruijt, Mathilde Andriessen Layout: Ingrid Kluit

Het Nemo Centrum in Polen Voor wandelaars en natuurvrienden Dankzij participatie van leden heeft Wandelorganisatie Nemo aan de voet van het Reuzengebergte in het Poolse Neder-Silezië in 1998 een centrum opgezet, waar mensen actief kennis kunnen maken met natuur en landschap in deze regio en de mensen die er wonen en werken. Het centrum bestaat uit een landgoed van ca. 32 ha met een landhuis en enige bijgebouwen.

Waarom Polen ? Doel is het bevorderen van duurzame recreatie (agro/eco-, cultuurhistorisch en zorgtoerisme), waarbij toerisme en recreatie (wandelen) bij wil dragen aan duurzame ontwikkeling: gezondheid, behoud van het natuurrijke cultuurlandschap en economische ontwikkeling van de streek. De activiteiten van Nemo in Nederland en Polen op dit gebied vullen elkaar aan en versterken elkaar.

Op de goede weg Toen we in maart uren bezig waren om onze weggegleden auto uit de hopen sneeuw naar ons huis te trekken, hadden we niet durven hopen dat het zo’n goed jaar zou worden. Nog nooit waren er zoveel gasten tegelijk, en waren ze zo positief en betrokken bij het Nemo project. De inzet van gasten en vrijwilligers was hartverwarmend. Ook waren er nog nooit zoveel kinderen die met elkaar op avontuur gingen, zonder dat hun ouders er nog aan te pas kwamen. Honderden Poolse maaltijden zijn er geserveerd door de onvermoeibare Halina en Gosia. Alle lof natuurlijk voor onze trouwe vriend Rein met zijn jongens, en voor Jeroen uit Groningen die het klaar speelde het Café in te richten én een blokhut te bouwen. Zijn kampvuur werd ‘s avonds drukbezocht... Met Wim en Els hadden we fantastische beheerders in juni. En dan al die klussers die eigenlijk voor hun vakantie kwamen en niet van ophouden wisten: Jelle, Heidi, Gerard, Geert, Henk, Richard, Eugen, Chiel, Arend, Lucas, Ab en vele anderen. Gasten die volgend jaar al eigen activiteiten willen opzetten, zoals Margreet en Tom, Alfred en Yvonne. In juli was de hele Nemo-staf in Polen aanwezig, en ... aan het werk. Jaime blijkt behalve de boekhouding, ook alle technische problemen te begrijpen. Dankzij de Poolse gasten Maria en Jadwiga zijn onze contacten met de Polen intensiever geworden. De cultuurreis van Vincent en Angeline was een groot succes. En er is ongelofelijk veel gewandeld, in een streek die helemaal geen wandelaars gewend is. Er zijn veel contacten gelegd die al tot heel wat reünies geleid hebben. De typische Nemo-sfeer, bekend van de zondagwandelingen en de Oud/Nieuwweken, heeft zich ook in het Nemo Centrum in Polen verspreid. Er is geen weg terug; het Nemo Centrum heeft zoveel vrienden gemaakt dat we volgend jaar wel verder moeten… In deze nieuwsbrief het laatste nieuws over de plannen voor volgend jaar en natuurlijk veel verhalen over dit jaar. Do Widzenia! Peter en Mathilde

Nemo Centrum Polen · Internetadres: www.polen-net.nl · E-mailadres: [email protected] Nemo-kantoor geopend van maandag t/m vrijdag 09.00-17.00 uur (woensdag gesloten) Westerpark 2 1013 RR Amsterdam Telefoon / fax: 020 6817013 E-mailadres: [email protected] Internetadres: www.struinen.nl Girorekening: 527317

Verslag voorjaar en zomer 2001 Record aantal gasten

Eindeloos wandelen

Dit jaar zijn in het Nemo Centrum in Polen meer dan 150 gasten geweest met ca. 1000 overnachtingen, 50% meer dan vorig jaar! De 5 caravans waren 6 weken continu bezet. In de zomervakanties waren er weken met meer dan 40 gasten tegelijk. Omdat er genoeg ruimte is en iedereen een rustige plek kan zoeken om een tent op te zetten, valt het grote aantal mensen niet op. Integendeel, er ontstaat een gemoedelijke dorpssfeer met plekken en paadjes waar je elkaar tegenkomt, en plaatsen waar je helemaal alleen, midden in de natuur bent. Veel gasten hielpen met het werken in de tuin en andere klussen. Iedereen heeft bij Halina en Gosia de Poolse keuken leren kennen

De Polen in onze omgeving kregen deze zomer te maken met een merkwaardig natuurverschijnsel. Kleine groepjes wandelaars die struinen door de verruigde weilanden en langs de dichtgegroeide beekranden. Ze liepen vriendelijk gedag knikkend door de dorpen en zaten bij gebrek aan een café op een muurtje een boterham te eten. De Polen wisten dat het Hollanders waren, dat ging als een lopend vuurtje door het dorp, en ze begonnen na lang aarzelen zelfs terug te groeten. De Hollanders wisten niet wat ze overkwamen; het Polen waarvan hun buren thuis niet snapten dat ze daar naar toe gingen (“somber, grauw, armoedig”) bleek een fantastisch wandelland te zijn: rustieker dan Frankrijk, meer wandelland dan Engeland, rustiger en natuurlijker dan in heel WestEuropa en zonder de hekken, verbodsborden en prikkeldraad die je in Nederland tegenkomt. De uitgezette routes van Nemo (uitgezet door Dik Verhaar) werden allemaal uitgeprobeerd. Ook de paden die vorig jaar met veel moeite zijn hersteld zijn weer platgelopen. Sommige waren alweer dichtgegroeid. Ook werden weer veel nieuwe wandelmogelijkheden gevonden. Volgend jaar moet er weer gemaaid worden en we denken aan het plaatsen van simpele markeringen. Een ander plan is het uitrusten van wandelaars met kleine snoeimessen zodat ze al wandelend paden kunnen openhouden (wat je noemt ‘vrij wandelen’). Dit jaar ontstonden ook steeds weer spontane wandelgroepjes met elke dag weer andere formaties. Voor buitenstaanders leken het complete gezinnen, terwijl insiders wisten dat het een toevallige combinatie was. Een aantal tochten werden door Nemo georganiseerd. Er was ook een regenprogramma waarbij Vincent een museumdagtocht begeleidde.

Kinderen op de heksenberg Er waren dit jaar veel kinderen op de Heksenberg (zoals onze heuvel vanouds wordt genoemd). Ze waren vaak al op de eerste dag ouderloos en vormden met elkaar een subcultuur. Steeds zag je peuters en pubers voorbij rennen naar de beek, de berg, de hond en de poezen. De huisdieren raakten zo bedolven onder de aandacht dat ze veranderden in knuffeldieren. Vooral de waakhond kon zijn beroepshouding niet meer terugvinden. De kinderen waren ook erg goed in het verslepen van gekapte bomen (onder leiding van Henk) en het verbranden van enorme brandstapels. Zelfs de hete zonnedouche was niet meer in staat het aangekoekte vuil te verwijderen. Paardrijden kon uiteraard niet iedereen, maar het was een groot succes. In Kopaniec kun je paarden huren met begeleider. Dwars door het bos, over paadjes en kleine weggetjes, is dat niet een droom voor paardrijdliefhebbers? En dat voor 20 zl (ca. ƒ 12,-) per uur. Het was voor ouders soms pijnlijk dat geplande uitjes werden afgelast, omdat de kinderen liever thuisbleven. Vaak waren de kinderen gewoon zoek. Je zag dan opeens een hoofd (blonde haren, zwarte toet) uit de grond oprijzen. Dat was dan een jongetje die de dichtgeslibde oude waterput aan het leegscheppen was. Ook gingen we als een Rattenvanger van Hamelen met de kinderen op stap, zonder de ouders, naar de berg van Rübezahl met op de top zijn geheime kasteel. De verhalen over de verborgen schatten, de heksenberg en de berggeest Rübezahl kwamen direct tot leven. Soms ging het spontaan onweren als bij het vertellen het verhaal op het hoogtepunt kwam. Oude bomen, ruïnes, regenbogen, roofvogels, rotsen; alles kreeg betekenis. Al gauw werd duidelijk waarom onze heuvel al eeuwenlang de Heksenberg werd genoemd; er vonden veel onverklaarbare verschijnselen plaats... Alle kinderen willen volgend jaar weer terugkomen. Dat moet ook wel, want we gaan onzichtbare boomhutten bouwen en er zijn geheime schatkaarten gevonden die we moeten nalopen. En onze heksen houden volgend jaar hun eeuwfeest, alleen kinderen mogen erbij zijn (als ze durven)... Peter

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 2

Festivals In Wolimierz bezochten we het jaarlijkse kunstenaarsfestival. Het dorp is een soort Ruigoord van vroeger, waar een theatergroep in de stijl van de Dogtroep is gevestigd. Omdat de Polen veel moeten inhalen is alles tussen flower power, punk en house aanwezig in een apocalyptisch gebeuren met veel muziek, water, vuur, en levende kunstwerken. In het filmdorp Lubomierz (decor van de bekendste Poolse cultfilm Sami Swoi) is ook een jaarlijks spektakel met filmsterren, kunstmarkt en muziekoptredens. In de straten en op de pleinen van Jelenia Góra speelt zich elk jaar het internationale straattheater af, een soort Oerol.

Vervolg Verslag 2001 Op zoek naar kristallen

De eerste blokhut !

Toevallig was onze vriend Bert Evers in de buurt, een groot kenner van kristallen. Hij kent alle geheime vindplaatsen in onze streek. Hij organiseerde drie dagexcursies naar oude steengroeven in de buurt om stenen te zoeken. Vooral de kinderen waren razend enthousiast. Opaal, kwarts, muskoviet met granaat, biotiet, alles werd gepoetst en in het stenentuintje tentoongesteld. Listen werden bedacht hoe ze zoveel mogelijk stenen in de auto konden meesmokkelen zonder medeweten van ouders.... Onze streek is beroemd vanwege de bijzondere stenen en kristallen. Ooit (500 miljoen jaar geleden) was het een hooggebergte. Door de erosie is alleen de basis van het gebergte overgebleven en liggen de kristallen aan de oppervlakte.

Toen we tegen Jeroen (onze jaarlijks terugkerende scout uit Ter Apel) zeiden dat we blokhutten wilden bouwen, zei hij op z’n Gronings “dat kan”, en ging aan de slag. Onze twee Poolse jongens, Michal en Dominik werden ingeschakeld en konden met het graven beginnen van de kuilen voor het beton. Het kostte wat moeite om alle materialen bij elkaar te scharrelen bij de hurtownia’s (groothandels). Afgezien van lood en zink, is toch wel alles verkrijgbaar. Het hout kwam uit het dorp, ‘s morgens gekapt en ‘s middags in planken en balken gezaagd. Vrachtwagens en trekkers reden af en aan om hout, beton, dak, betonmolen, etc te bezorgen. Het was steeds bloedheet, niet aangenaam werken, maar ze gingen stug door, zelfs op zondag werd er doorgewerkt. Er komt een zithoek met twee ramen en uitzicht op een bloemenweide, een donkere hoek voor de bedden en een kast, en een vliering boven de halve hut die groot genoeg is als slaapruimte voor twee kinderen. En natuurlijk een veranda voor de schommelstoel met een fantastisch uitzicht over verre heuvels. Volgend voorjaar wordt de hut afgetimmerd. Het is de bedoeling om nog drie blokhutten te bouwen, als we mensen vinden die een hut willen financieren.

Onze beek de Kamienica (De goede uitspraak is: ka-mjè-nie-tsa. Onthouden!) De beek stroomt door het landgoed van Nemo. Al eeuwen. Vroeger de Kemnitz, nu (weer) de Kamienica. Als je goed luistert kan ze je veel vertellen. Over het water, dat ze hoog uit de bergen meeneemt en dat lekker koud en fris is. Als het flink geregend heeft, gaat ze tekeer als een echte waterval. Soms (zoals afgelopen juli) is ze twee keer zo breed en kun je er niet meer langs lopen. Over forellen die dit jaar voor het eerst sinds jaren voorbij zwommen. Over vogels die een bad nemen, zoals de waterspreeuw en het ijsvogeltje. Maar ook vreemde vogels uit Nederland die vreemde dingen doen, zoals volwassen mannen die als kinderen proberen het water tegen te houden door hoge dammen te bouwen. Ze zijn daar dagen, weken mee bezig, terwijl na de winter door het smeltwater de dam weer verdwijnt. Maar dat zien ze dan niet meer, dan zijn die vogels alweer gevlogen. Of een waakhond, een wolfsschoothond, die bevrijd van zijn ketting steeds maar in het water springt om stokken en stenen aan te slepen die door baasjes in het water gegooid worden. Soms liggen er bijna blote mensen langs de kant, wordt er geploeterd in het water, haren en kleren worden er in gewassen. Laatst gleed iemand uit en kwam later weer langs met een gipsen been! En wat er nog meer te zien is, daar kun je maar beter over zwijgen...en doorstromen...

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 3

Twee moederpoezen in één nest De poezen (moeder en dochter) waren met hun dikke buiken het middelpunt van de belangstelling. De kater was natuurlijk spoorloos. Net als in het voorjaar kregen de moeders hun kleintjes in hetzelfde nest. Deze keer niet buiten tussen de stenen, maar in het woonhuis onder de trap. De moeders zorgden gezamenlijk voor hun kroost. De poezen genoten van de aandacht, die ze in overvloed kregen. In oktober gaan een aantal kleintjes naar Nederland. De poezen worden daarmee een gewild exportartikel. Het kleine katertje dat van het voorjaarsnest was overgebleven (Tijgertje) was bijzonder populair. Hij sloot tot ieders verbazing zelfs vriendschap met de hond, waarschijnlijk omdat hij verstoten werd door zijn moeder en oma.

In de put Bij ganzenbord is de put het dieptepunt van het spel, zie er maar weer eens uit te komen! Bij het schoonmaken (snoeien en maaien), van het grote verruigde weideperceel voor het huis, kwam een put te voorschijn. We wisten al van de Duitse bewoners dat deze er moest zijn, maar toch een grote verrassing als hij dan echt te voorschijn komt. Volgens verhalen zou er nog een motorfiets in moeten liggen. Die kwam niet te voorschijn, wel pannen, onderdelen, huisraad, botten en schedels van schapen. Machiel daalde regelmatig de diepte in om van alles naar boven te sjouwen. Uiteindelijk was hij leeg en toen het hele perceel schoon was bleek het een romantisch plekje te zijn, dat vraagt om bankjes en een bloeiende bloemenweide.

Vervolg Verslag 2001 Oud perceel hersteld Het terrein rond het Nemohuis bestaat uit een groot aantal percelen met akkertjes en weilanden, afgescheiden door stenen wallen. Vroeger stonden er vier kleine boerderijen die ieder hun eigen percelen hadden; tegen de heuvel op de drogere akkertjes en naar beneden de nattere weilanden. Veel van die percelen zijn verwilderd en dichtgegroeid. Twee jaar geleden heeft een groep scouts al een perceel gekapt en geschikt gemaakt voor tenten. Dit jaar is het perceel voor het huis gekapt. Het idee ontstond spontaan, en het was met name Henk die met zeis en snoeischaar dagenlang verdween in het struikgewas. De stenen wal is weer vrijgemaakt en hersteld als oude afscheiding. En de oude linde staat weer helemaal vrij in oude glorie te pronken. Op deze manier willen we rond het huis het oude cultuurlandschap herstellen en behouden. De verruiging in de streek is niet tegen te houden, maar door herstel van een aantal nederzettingen en de oude paden die ze verbinden, krijgt het landschap weer de uitstraling die het vroeger had: kleinschalige ontginningen en de agrarische bedrijvigheid die daarbij hoort (oude cultuurgewassen die zonder mest kunnen -boekweit, spelt-, en dieren die onkruid eten -schapen, geiten-) omgeven door uitgestrekte natuurgebieden.

Moestuin wordt kruidentuin Alhoewel het eigenlijk niet kan, een moestuin onderhouden terwijl we er zo weinig zijn, is dit jaar toch weer een poging gedaan, aangepast aan de omstandigheden. In mei hebben de gasten de grond gespit, in juni heeft Heidi kruiden gezaaid, in juli en augustus konden we de kruiden plukken en eten. In oktober zijn de pompoenen rijp. Veel kruiden en bloemen, dat is het enige dat op deze manier mogelijk is. Dille, peterselie, maggi en basilicum hebben we volop kunnen eten. Citroenmelisse en kamille groeit overal in het wild en ruikt heerlijk. Met de vele goudsbloemen (calendula) en korenbloemen konden we potten en vazen vullen die het geheel een vrolijk aanzicht gaven.

Pools Wandelcafé Na Amsterdam is er nu ook in Polen een Nemo Wandelcafé. In het voorjaar heeft Rein met z’n jongens Dominik en Michal er hard aan gewerkt en Jeroen heeft het afgemaakt. Geert zorgde voor de waterleiding, mede dankzij onze Poolse stroman en tolk bij de waterleidingwinkel. Tijdens de officiële opening met toespraak, werd het lint doorgeknipt door Jeroen. Het café is gevestigd in de oude hooischuur die in de Duitse tijd gebouwd werd door Joppe, die in de -nu verdwenenboerderij naast de schuur woonde. We hebben van de laatste Joppe nog een foto gekregen toen zijn vader deze schuur bouwde. Na twee jaar werken is het nu een mooie lichte ruimte, met houten balken en een grote zolder over de hele ruimte. Er is een bar ingebouwd en een aanrecht met spoelbakken en een koelkast. Voor kinderen is een boekenhoek met tekenspullen en veel speelgoed, er staat een grote tafel met stoelen en er is

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 4

een zithoek. Er is ook een infohoek met kaarten en gidsen. Dit alles wordt sfeervol verlicht met Poolse hanglampen. Volgende zomer kunnen gasten er eten en met een drankje aan de bar hun wandelervaringen uitwisselen.

Nemo-cultuurreis groot succes Voor de 2e keer organiseerden Vincent en Angeline met de Nemo-bus een cultuurhistorische reis naar Polen. De reis was deze keer gericht op de Poolse stad Wroclaw/Breslau en de omgeving rond het Nemo Centrum, met een combinatie van wandelingen, excursies en museumbezoek. Vincent en Angeline specialiseren zich steeds meer in de cultuurhistorie van midden Europa. Het bijzondere is dat in de streek rond het Nemo Centrum de cultuurgeschiedenis van heel midden Europa samenkomt: zowel Polen, Tsjechen, Oostenrijkers, Pruisen, Russen en Duitsers hebben er zichtbaar hun sporen nagelaten. Ook is een bezoek aan het Nemo Centrum goed te combineren met een bezoek aan belangrijke cultuursteden, zoals Dresden, Praag en Wroclaw. De reizen worden volgend jaar voortgezet en uitgebreid, niet alleen in de vorm van groepsreizen maar ook als individuele arrangementen. In december verschijnt het reisaanbod 2002.

Huisbewaarder verhuist Al drie jaar is de familie Zelechowski huisbewaarder van het Nemohuis. Ze zijn de oorspronkelijke bewoners die graag wilden blijven wonen in het huis. Pani Halina is bij veel gasten beroemd om haar uitgebreide Poolse maaltijden en zoon Lucas maait het gras rond het huis. Maar omdat ze een ander huis hebben gekocht met een boomgaard bij Poznan gaan ze volgend voorjaar verhuizen. We zoeken dus vanaf mei 2002 een andere beheerder. Het is in Polen onverstandig om je huis leeg te laten staan en bovendien moeten de hond en de poezen verzorgd worden.

Noodzaak voor andere vorm van beheer Omdat er steeds meer gasten komen, ook buiten het seizoen, zoeken we huisbewaarders die ook de rol van beheerder en gastheer/-vrouw kunnen spelen. In juni dit jaar hebben Els en Wim die taken op zich genomen en de rest van het jaar waren, net als de vorige jaren, Peter en Mathilde de beheerders. Het was voor Els en Wim niet altijd gemakkelijk, omdat het beheer (onderhoud, gastenvoorzieningen, administratie, programma) nogal wat improvisatietalent vergde. Er komt nu een beter draaiboek, dus volgend jaar wordt het overzichtelijker en kan het voor een beheerder aantrekkelijk zijn om een bepaalde periode bij ons te komen. Het beheer krijgt de vorm als in Nivonhuizen: van gasten wordt een eigen inbreng verwacht, omdat het verblijf op basis van zelfverzorging is. Ook wordt van gasten verwacht dat ze een bijdrage leveren (naar vermogen) aan de doelstelling en het onderhoud van het Nemo Centrum in de vorm van klussen (schoonmaken, snoeien, maaien). Zowel in Nederland als in Polen gaan we de komende tijd actief op zoek naar beheerders. Zie verder de oproep elders in dit nummer.

Poolse seizoenen Duitsers op bezoek in hun oude Heimat Als telg van een wandelstokkenfamilie, heb ik altijd een beeld op mijn netvlies van heren met hoed op en wandelstok in de hand, soms zwaaiend met de wandelstok naar de fotograaf. Mijn vader was zo’n wandelaar, de vader en de broer van mijn moeder hadden een heuse wandelstokkenfabriek, in het Achterhoekse Aalten, vlakbij de Duitse grens. Dat zag ik allemaal weer voor me, toen ik op een rustige zondagmiddag een groep Duitsers op bezoek kreeg, de heren met pet en wandelstok. Zwaaiend en wijzend met de stok naar alle herkenningspunten, huizen van familie, bomen van vroeger, verborgen schatten... De Duitsers waren terug. In ons Poolse plaatsje Miedzylesie, het vroegere Ramberg, of zoals zij het noemen op z’n Silezisch, Ramrich. Nu een verlaten gehucht met vier huizen, een Dom Holenderskie (het Nemohuis), een vakantiehuisje van iemand uit Wroclaw en twee huizen van Poolse broers met familie. Toen de welvarende ‘Kolonie Ramberg’, met boerderijen, veel bouwland, een bedrijvige watermolen en een beroemde herberg (de Rambergschenke) waar veel gefeest werd. Wij verdiepten ons in de geschiedenis van de streek, hoe zat het ook alweer met Silezië. We gingen op zoek naar de verhalen van de Duitsers die in 1945 hun huis uit moesten, soms met geweld, en binnen twee uur met het hele gezin op het station moesten staan. We zochten ze op in West Duitsland en bekeken oude fotoalbums. We werden uitgenodigd voor feesten waar iedereen die nog leefde van vroeger aanwezig was. Maar we gingen ook op zoek naar de verhalen van de Polen, afkomstig uit de huidige Oekraïne. Ook zij werden gedeporteerd naar het westen van Polen, naar Silezië. Soms werden ze eerst naar Siberië verbannen, voordat de helft de kans kreeg weer naar het westen te verhuizen. De tragiek van de oorlog is nog overal voelbaar in Polen. Pas de laatste jaren kunnen de Polen dat uiten, tijdens het communisme was dit alles taboe. De Duitsers hebben nog altijd een grote weemoed naar hun Ramrich, hebben een eigen Heimatvereniging en komen regelmatig bij elkaar om herinneringen op te halen aan dat paradijselijke Duitse dorp van vroeger. Op deze zondagmiddag kwamen ze bij ons huis langs, een van hen had als kind in ons huis gewoond. Door het huis lopend kwamen de herinneringen naar boven, op de kleine slaapkamer sliepen haar drie broers, op de andere slaapkamer sliepen de vijf dochters, waarvan zij de oudste was. Hun vader was slachter, eindelijk een verklaring voor de ijzeren ring die beneden aan het plafond hangt, een slachthaak dus! Na het huis met Duitse ogen bekeken te hebben wandelden we naar Ludwigsdorf (Chromiec). Met de wandelstok zwaaiend door de lucht werd alles weer levend. Aan het begin van ons weggetje bij de kastanjeboom die er toen ook al stond, woonde een schoenmaker, wiens vrouw gek geworden was. Daar waren ze een beetje bang voor en ze moesten er elke dag langs naar school. We kwamen bij een boerderij van de tante van Heinz, waar onder de struiken nog Duitse landbouwmachines stonden, waaronder een allesbinder, daar werden ze droevig

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 5

van. Vroeger waren er 6 watermolens, (twee voor meel en 4 voor houtzagerijen), drie slachterijen, drie hotels met danszalen en veel winkeltjes. Voor een dorpje met een paar honderd inwoners. En allemaal hadden ze ‘s zomers gasten uit Berlijn! “Sommerfrische, Luftkurort Ludwigsdorf”. Overal waren kamers te huur. Er is niets meer van over. “Die Polen haben alles verkummern lassen...”. Weinig begrip voor de achtergronden en het gevoel van de Polen die het zo moeilijk hebben. Daar stond ik dan, samen met 50 Duitsers van rond de 70 jaar. Midden in het Poolse Chromiec, met het ene winkeltje, dat ineens helemaal vol was. Het dorpsbeeld werd overheerst door de grote dubbeldeksbus (met bar en Bratwurst) die als Imbusch en café dienst deed. Ik voelde me opeens wat unheimisch, was ik aan het heulen met de Duitsers? Met het type Duitse vrouwen dat met chocoladerepen door het dorp achter de Poolse kindertjes aanholt omdat ze zo arm zijn. Om in mijn eigen rol te blijven vroeg ik naar de voetpaden. Wat wisten ze daar nog van? Met drie heren (de dames liepen niet) en wandelstokken op zoek naar het voetpad dat langs de beek liep van Ramrich naar Ludwigsdorf. We konden het nog tot halverwege terugvinden, verder was het een jungle. Dat kwam door ‘die Polen’ die alles maar verwaarlozen, en niets aan onderhoud doen. Die hadden hun paradijsje toch maar verpest... De grond en huizen hadden ze gekregen, 50 jaar niks aan gedaan, en nu voor goed geld weer verkopen... Nooit zouden ze hier weer willen wonen! En ze reden weer weg in hun touringcar naar het Duitsland waar het verleden keurig was weggeplamuurd, niet beseffend dat juist door de ‘verwaarlozing’ in Polen het verleden nog zichtbaar en authentiek aan de oppervlakte ligt.

Mathilde

VervolgPoolseseizoenen Het jaar rond

Economie platteland holt achteruit

Voor het eerst hebben we dit jaar rond het Nemo Centrum kennis gemaakt met alle seizoenen. De seizoenen zijn in Polen veel feller dan in Nederland en omdat het Nemo Centrum vlakbij de bergen ligt, tussen uitgestrekte natuurgebieden, reageert de natuur zeer sterk op de seizoeninvloeden. Voor een stadsmens die jaar in, jaar uit tegen dezelfde Iep aankijkt die elk jaar kaler wordt en eerder verkleurt, is de Poolse natuur van een ongekende schoonheid. In maart liepen we door een sneeuwtapijt van een halve meter dik, achter de sporen aan van reeën, herten, vossen, zwijnen en onbekende dieren (wolven?). De witte stilte van de winter betovert het landschap in een magische sprookjeswereld. De kinderen vermaakten zich de hele dag op de rodelbaan. Precies op 1 mei barstte de lente los. Alle knoppen sprongen open alsof ze explodeerden, en het leek alsof overal de bloesembomen verlicht werden met schijnwerpers. Alsof iemand het lentespektakel regisseerde, verschenen een week later massaal de paardenbloemen, het koolzaad, de pinksterbloemen en weer later het fluitekruid. Dan was er weer geel in overvloed, en dan weer wit of paars. In sommige weilanden waren alle kleuren gemengd: paars, geel, wit, rood, blauw als een oosters tapijt. In de zomer groeide en bloeide alles uitbundig en kwam het gras tot aan je middel. Er was geen maaimachine tegen bestand: de wilde natuur nam alles in bezit. In de nazomer kwam het fruit in overvloed; de oogst van een zeer vruchtbaar voorjaar. Eerst de frambozen en alle soorten bessen. Later de kersen, bramen, rozenbottels en het fruit van de verruigde boomgaarden waar niet meer geplukt wordt. En enorme hoeveelheden pruimen, noten enz. Een ongelofelijke rijkdom, die we nog niet kunnen exploiteren. In de zomer en de herfst komen de paddestoelen die massaal door de Polen geplukt worden. Wij durven niet. De kleuren van de bomen zijn dramatisch mooi.

Samenleving radicaliseert De economische situatie op het Poolse platteland ziet er steeds slechter uit. Veel prijzen stijgen tot een westers niveau, terwijl de werkeloosheid schrikbarend toeneemt en de lonen nauwelijks stijgen. Een leraar verdient niet meer dan ƒ 600,per maand en dat is relatief een zeer goed salaris. Een ongeschoolde arbeider verdient niet meer dan een rijksdaalder per uur. De kleine boeren halen niet meer dan ƒ 250,- per maand en kunnen natuurlijk de dure reparaties aan hun tractor niet meer betalen, laat staan investeren in melkmachines en koelinstallaties.

Het zijn maar een paar indrukken. En dan hebben we het niet eens over de bijen en vlinders gehad, de vogels en vossen, het leven in de beek en in het bos. We hebben het ook niet over de luchten en het zonlicht gehad, wat de wind, het onweer, de regen en de mist veroorzaken in het landschap. En dat alles in een volslagen stilte zonder autowegen, vals licht en andere stadse overlast. Elk seizoen weer, en steeds anders...

De laatste regering van de katholieke AWS (Solidariteit) heeft er een puinhoop van gemaakt met de 4-voudiging van het begrotingstekort. De partij is door de kiezers uit het parlement verjaagd bij de laatste verkiezingen van 23 september. Nu mogen de ex-communisten (PDS) het weer proberen, met bijna de absolute meerderheid. Het is de partij van de oude partij elite met veel bestuurlijke ervaring en geslaagde ondernemers. Maar de Polen (de verkiezingsopkomst was 40%) zijn zeer sceptisch, vooral op het platteland. Radicale partijen als de extreem rechtse nieuwe Boerenpartij van Leper krijgen steeds meer steun. Natuurlijk is de EU de boeman. Polen radicaliseert. De politieke en economische bovenlaag wil snel toetreden tot de EU, maar een onderlaag verarmt en zet zich af tegen West Europa. Ook in ons dorp is deze tegenstelling zichtbaar. Nu heeft de oude (ex-communistische en gematigde) Boerenpartij nog de macht. De verwachting is dat bij de volgende verkiezing ook de strijd losbarst tussen moderniseren (richting EU) en isoleren (rechts nationalisme). De rechtse nationalisten moeten natuurlijk niks hebben van buitenlanders die zich vestigen in Polen. Polen moet Pools blijven. Het Nemo Centrum krijgt op dit moment veel steun en sympathie van het gemeentehuis, we hopen dat dit zo blijft en dat er ook een derde weg mogelijk is tussen de beide radicalen (verwesteren of isoleren): namelijk regionale ontwikkeling met behoud van eigenheid. Een ontwikkelingsmodel waarbij de plaatselijke economie ondersteund en ontwikkeld wordt met respect voor de culturele en natuurlijke eigenheid van de streek. Dat kan alleen als de Poolse rijkdom (grondstoffen en productiemiddelen) worden gecombineerd met westerse kennis, technologie en kapitaal, op een wijze dat de Polen (en hun cultuur en landschap) in de regio daar baat bij hebben. De regionale ontwikkelingsplannen van Nemo proberen op kleine schaal deze ontwikkelingen te steunen en vorm te geven. Peter

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 6

Vier jaar pionieren en verder… Nemo in Polen

De opzet

Sinds 1998 is Nemo actief in Polen. Het huis en de 32 ha. grond kon aangekocht worden dankzij investeringen van Nemo-leden. Er is gekozen voor een kleinschalige stapsgewijze ontwikkeling. Het voordeel van een stapsgewijze aanpak is, in tegenstelling tot snelle grote investeringen, dat je gaandeweg veel ervaring opdoet, leert van je fouten en dat de Poolse omgeving het proces goed kan volgen.

Oorspronkelijke doelstelling basis voor verdere ontwikkeling Veel toekomstplannen zijn in de afgelopen jaren al gesneuveld. De praktijk is hardleers en tenslotte de beste leermeester. Maar de oorspronkelijke opzet met de handvol idealen die daarbij hoorde, bleef recht overeind. Het moest een ontmoetingscentrum worden voor wandelaars en natuurvrienden, als basis van allerlei projecten voor regionale ontwikkeling. Toerisme dus (in de vorm van agro/ecotoerisme) als middel tot duurzame ontwikkeling. Gasten verblijven op basis van zelfverzorging en dragen bij in het beheer en onderhoud van het centrum. Het project is afhankelijk van de financiële inzet van investeerders en donateurs uit de vereniging, en de praktische inzet van vrijwilligers. De coördinatie en het vrijwilligerswerk vindt plaats binnen een professioneel kader vanuit het Nemo-kantoor. Vrijwillige medewerkers worden niet alleen erg gewaardeerd, maar ook serieus genomen en beschouwd als medewerkers. De laatste twee jaar worden steeds meer Poolse beroepskrachten ingeschakeld, daar waar het nodig is. De plannen voor 2002 (en verder) zijn realistisch, en haalbaar met de steun van de vereniging en de gasten.

De eerste twee jaar stond in het teken van het inrichten van het centrum en de creëren van de basisvoorzieningen. Het waren vooral vrijwilligers die op bezoek kwamen. In de afgelopen twee jaren zijn de gastenvoorzieningen sterk uitgebreid en zijn er veel gasten geweest (100 in 2000, en 150 in 2001). Nederlandse scouts hebben twee voetbruggen gebouwd en er zijn enkele kilometers voetpaden hersteld. Alle wandelpaden in de regio zijn geïnventariseerd en er is een netwerk van wandelroutes ontwikkeld. Ook op het gebied van natuurbescherming, cultuurhistorie en agrarische bedrijvigheid zijn veel activiteiten ontplooid. Juist door de kleinschalige en stapsgewijze aanpak (een erg Poolse methode) krijgt Nemo veel sympathie en waardering in het dorp. Vanaf het begin heeft Nemo veel geïnvesteerd in kontakten met de Polen in het dorp; met de gemeente, de pastoor en boeren in de omgeving. Er zijn allerlei wandelarrangementen opgezet, van boerderij naar boerderij. Ook zijn er kontakten gezocht met Nederlandse boeren(organisaties) om ze te interesseren voor mogelijkheden in Polen. Na 4 jaar is Nemo gesetteld in Polen. We spreken een beetje Pools. Het project krijgt steun, zowel in Polen als in Nederland. Niet alle Nemo-leden steunen het Polen-project, daarvoor zijn Nemo-leden te verschillend, maar er is wel een stevig draagvlak binnen de vereniging voor het project. In het toekomstig Europa is het de gewoonste zaak van de wereld dat lokale en nationale clubs uitwisseling zoeken met andere landen. De situatie in Polen is zeer leerzaam voor Nemo. Polen heeft veel te bieden, ook aan Nederlandse wandelaars. In veel opzichten is het aangeharkte en verparkte Nederland, vol gebaande paden en een vermeste/verdroogde natuur (verpakt in het poldermodel), een ontwikkelingsland en kunnen we veel leren van het heftige en het natuurlijke Polen, waar de geschiedenis zo zichtbaar aanwezig is in het dagelijkse leven en waar het landschap ongeschonden is. Nemo voelt zich thuis in Polen en wil zich graag verder aanpassen aan de Poolse situatie.

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 7

Coördinatie De coördinatie en de logistieke ondersteuning van de Nemo activiteiten in Polen gebeurt vanuit het Nemokantoor in Amsterdam. In de praktijk coördineren Peter Spruijt en Mathilde Andriessen het Nemo Centrum, met ondersteuning van collega Vincent Rottier, boekhouder Jaime Arguedas Flores en vele vrijwilligers.

Plannen voor 2002 1. Groepsreizen De biologenvereniging KNNV en het Nivon organiseren in 2002 een aantal groepsreizen voor hun leden naar het Nemo Centrum. Ook Stichting Prisma organiseert een groepsreis voor verstandelijk gehandicapten. Een HBO-stagiaire gaat voor Nemo een serie landschapskampen opzetten waarbij deelnemers hun vakantie combineren met werken in de natuur. Nemo gaat ook een aantal groepsreizen organiseren: Vincent en Angeline begeleiden de cultuurhistorische reizen en Mathilde ontwikkelt een eigen concept ‘ontdekkingsreizen’.

2. Individuele reizen De individuele wandelarrangementen worden verder uitgebreid in de vorm van één of meerdaagse wandelingen van/naar boerderijen/berghutten. Ook gaat Nemo voor de gasten meer begeleide dagwandelingen en excursies organiseren. Daar was het afgelopen jaar veel vraag naar. Er worden meer boeren in de omgeving gevraagd of gasten er kunnen eten.

3. Gastenvoorzieningen De wc’s en de was- en douchegelegenheden worden verder uitgebreid. De voorzieningen blijven sober, maar moeten wel voldoende zijn voor het grotere aantal gasten dat we verwachten. De blokhut wordt verder afgebouwd. Als de aankoop van het molenhuis doorgaat, zijn de voorzieningen natuurlijk meteen meer op peil.

4. Dieren We willen geiten en schapen (en een pony?) aanschaffen die in ieder geval in de zomer bij ons kunnen blijven. Ooit moet het achterste gedeelte van de ruïne een stal worden, maar voorlopig hebben we daar geen geld voor.

5. Bouwplannen Jeroen wil het voorste gedeelte van de ruïne opbouwen (naast het café). De benedenverdieping wordt garage, werkplaats/gereedschapsruimte, sanitaire ruimte en groepskeuken. Daar bovenop komt een blokhut. In het woonhuis komt een nieuwe kachel en een warmwatervoorziening. Als er tijd/geld is komen er nog twee nieuwe blokhutten bij.

6. Aankoop molenhuis De komende winter wordt onderzocht of de aankoop van het witte molenhuis (beneden bij de beek) haalbaar is. Het huis is uitstekend geschikt voor overnachtingen en groepsactiviteiten. We denken aan een groepscentrum voor activiteiten gericht op gezondheid, educatie en creativiteit.

7. Beheer In 2002 moet een nieuwe vorm van beheer komen, waarbij

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 8

huisbewaarders ook gastheer/vrouw zijn. Komende winter gaan we kandidaten werven in Polen en in Nederland. De eigendomsstructuur wordt in 2002 aangepast. Nu is stichting Odysseus eigenaar van het centrum. Dat wordt een Poolse rechtspersoon: “Fundacja Nemo”, een Poolse Nemo dus, die met een Nederlands bestuur volwaardig eigenaar wordt van het centrum. Formeel en juridisch is dat nu mogelijk. Er is dan een solide basis om meer investeerders aan te trekken voor de blokhutten en de eventuele aankoop van het molenhuis. Ook kunnen dan subsidies voor projecten aangevraagd worden.

8. Vrijwilligers Veel gasten van de afgelopen 4 jaar voelen zich erg betrokken bij het Nemo Centrum. Vaak zijn ze actief geweest met klussen of hebben ze het project in Nederland ondersteund met geld en middelen. Graag willen we deze betrokkenheid behouden en vergroten door het organiseren van een brainstormavond begin november. Iedereen is welkom om mee te denken en plannen te maken voor het komende jaar. We hopen dat er werkgroepen ontstaan, zoals een tuingroep, die op een bepaald deelgebied de plannen coördineert. Niet iedereen hoeft naar Polen te komen, iedereen kan zijn steentje bijdragen.

9. Kinderactiviteiten Er komen meer specifieke kinderactiviteiten gericht op het beleven van de natuur (boomhutten, dammen bouwen in de beek) en het uitspelen van sprookjes uit de streek (heksen, kastelen, Rübezahl, schatten). We proberen hierbij ook plaatselijke scholen te betrekken.

10. Stenen en kristallen Een aantal thema’s worden verder ontwikkeld, zoals de belangstelling voor stenen en mineralen. De geologische geschiedenis wordt verder uitgediept, samen met geologen uit de streek.

11. Geschiedenis Jaap Tanja schrijft een brochure over de geschiedenis van de Duitse ex-bewoners. Ook gaan we een brochure maken over de geschiedenis van de Poolse bewoners. Het plan om de burchtruïne van Stara Kamienica op te knappen wordt verder ontwikkeld.

12. Projectplannen Het projectplan voor een wandelroutenetwerk wordt verder ontwikkeld. Ook zullen we verder gaan om Nederlandse boeren te interesseren om bij ons in Polen een bedrijf op te zetten. Het natuurbeheersplan van Harm Piek is een belangrijke leidraad om ons terrein te beheren. Er zal dus weer flink gekapt en gesnoeid worden. Ook gaan we verder met het ontwikkelen van producten (jam, honing, appelsap).

ReisprogrammaPolen

(onder voorbehoud)

2001 14 -20 oktober: 1e Herfstweek 20 -27 oktober: 2e Herfstweek De herfstweken zijn het einde van het seizoen. Alles wordt ingepakt en winterklaar gemaakt. Maar er wordt ook gewandeld. De herfst is op z’n mooist. Een paar gasten gaan voetpaden verkennen. Je kunt meerijden, er zijn nog een paar plaatsen beschikbaar. Maandag 5 november 20.00 uur: Brainstorm-avond over de plannen voor 2002. Nemo-kantoor, Westerpark 2 (achter de Haarlemmerpoort, brug over, meteen rechts, voor het viaduct naar links: rood gebouw naast ingang park). Over het beheer, de bouwplannen, de tuin, de vrijwilligersactiviteiten en het programma. Iedereen is welkom. Vrijdag 23 november 20.00 uur: Pools Café Prinsengracht 688, Amsterdam (bij de Vijzelstraat). Reünie van de Polengangers, informatie voor belangstellenden, presentatie van het zomerprogramma en een themaprogramma over geologie, stenen en mineralen van het Reuzengebergte en Isergebergte.

2002 27 april - 12 mei: Voorjaarsweken, de ontluikende natuur op z’n mooist. Opening van seizoen, start van projecten / bouwplannen. Meerijden met de Nemo-bus of openbaar vervoer. 1 - 9 juni: Geheel verzorgde ‘ontdekkingsreis’ met Mathilde. Meerijden met de Nemo-bus of openbaar vervoer. 15 -23 juni: Geheel verzorgde cultuurhistorische reis van Vincent en Angeline met de Nemo-bus. 22 - 30 juni: Prismareis (voor verstandelijk gehandicapten) 1 - 14 juli: Zomerweken, wandelarrangementen zonder centraal georganiseerde activiteiten. Meerijden met de Nemo-bus of openbaar vervoer. 15 - 28 juli: Zomerweken, met centraal georganiseerde activiteiten (Nemo-wandelingen en excursies o.l.v. Nemo-begeleider). Meerijden met de Nemo-bus of openbaar vervoer. 28 juli - 1 september: Zomerweken, wandelarrangementen zonder centraal georganiseerde activiteiten. Reizen per openbaar vervoer. 10 - 18 augustus: Geheel verzorgde cultuurhistorische wandelreis (natuur en cultuur) van Vincent. Meerijden met de Nemo-bus. 15 juli - 11 augustus: Biologenvereniging KNNV zomerkamp (ook Nemo-gasten kunnen zich aansluiten bij natuurexcursies) 28 juli - 11 augustus: Nivonreis Een stagiaire gaat voor Nemo in Polen ‘conservation camps’ opzetten, vakanties gericht op werken in de natuur of restauratie van monumenten. Het programma verschijnt in de Vrije Wandelaar van december 2001. Het programma voor najaar 2002 en winter 2002/3 is nog niet bekend. Het uitgebreide programma voor 2002 verschijnt in de Vrije Wandelaar van december 2001.

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 9

Oproepen voor Nemo Polen Gezocht: Gastvrouw/-heer

Brainstormavond Polen

Voor het Nemo Centrum in Polen

Kom naar de brainstorm-avond op maandag 5 november in het Nemo-kantoor, Westerpark 2 (achter de Haarlemmerpoort, brug over, meteen rechts, voor het viaduct naar links: rood gebouw naast ingang park). Brainstorm-avond over de plannen voor 2002. Over het beheer, de bouwplannen, de tuin, de vrijwilligersactiviteiten en het programma. Iedereen die zich betrokken voelt, is welkom.

Taken - beheer van het woonhuis, het terrein, de huisdieren en de gastenvoorzieningen - ontvangen van gasten, bieden van service en het verstrekken van informatie - coördineren en begeleiden van de vrijwilligers en klussers - bijhouden van de gastenadministratie Gevraagd - enthousiasme en affiniteit met wandelen en Nemo - beschikbaarheid van minimaal 2 weken, liefst langer - zelfstandig kunnen werken en goed met mensen kunnen omgaan - handigheid om kleine klussen te doen - liefst een rijbewijs en kennis van Duits/Engels - liefst ervaring Geboden - een fantastische omgeving en een leuke baan - verzekeringen, vergoeding reiskosten en gratis overnachten - scholing en begeleiding vanuit de ‘thuisbasis’ - veel vrije tijd en mogelijkheden om te wandelen

Gezocht: Vrijwilligers Het Nemo Centrum zoekt in 2002 vrijwilligers die willen helpen bij het werken in de natuur en de bouwprojecten. Taken - klussen op het terrein en in de moestuin - voetpaden vrijmaken, routes uitzetten en markeren - helpen bij het afbouwen van de blokhut, de werkplaats, de nieuwe blokhutten - overige onderhoudsklussen en reparaties Gevraagd - in de periode mei tot en met augustus. - enthousiaste en handige klussers die hun vakantie willen combineren met werken Geboden - verzekeringen en begeleiding - je betaalt alleen de kostprijs voor de maaltijden en de overnachtingen - jaarlijkse gezamenlijke Nemo-maaltijd voor vrijwilligers - gratis Nemo-lidmaatschap

Nemo Nieuwsbrief editie Polen nr 28 pagina 10

Gezocht: Participanten Voor het Nemo Centrum in Polen. Er zijn verschillende manieren om financieel te participeren in het Nemo-project in Polen. Vraag de brochure aan! 1: Donateur worden. 2: Obligatiehouder worden voor ƒ 500,- per obligatie (een lening, rente wordt uitbetaald in de vorm van een jaarlijkse maaltijd) 3: Mede-eigenaar worden door de aankoop van certificaten (aandelen) van ƒ 10.000,- (of halve certificaten van ƒ 5000,-) 4: De aankoop van een blokhut voor ƒ 12.500,- In ruil voor het onderhoud exploiteert Nemo de hut als de eigenaars er niet zijn. 5: Investeerder en participant worden door het opzetten van agrarische of toeristische bedrijvigheid die aansluit bij het Nemo-project. 6: Aankoop van een perceel grond om eigen activiteiten op zetten, die aansluiten bij het Nemo-project. 7: Investeren in de aankoop van het witte Molenhuis.

Gezocht: Spullen Wie heeft nog spullen over voor het Nemo Centrum? We zoeken o.a.: - goede éénpersoons matrassen - demontabele éénpersoons bedden - dekens - kussens - handgereedschap - elektrisch gereedschap - butagaskachel - pannen - gasstel voor butagas - koffiezetapparaat en waterkoker - radio-casetterecorder - hangmat, spelletjes, videorecorder