het mysterie van het bekende een tentoonstelling rondom kunstwerken van Chantal Veugen Lerarenhandleiding voor groep 5 en 6 1
Inhoud 3
Voorwoord
4
Inleiding
5
Opzet en inhoud
7
Over Chantal Veugen
8
Les 1: Een blik op de wereld
10
Les 2: Een blik in de dakgoot
12
Les 3: Een kleine foto van een grote wereld
14
Les 4: Mijn eigen wereld
16
Extra les: Een wereld in woorden
18
Colofon
2
Voorwoord Kunst kan je verwonderen, vermaken, kietelen, prikkelen, uitdagen, kortom: je meenemen op een bijzondere reis. Kijken naar kunst maakt dat je anders gaat kijken naar jezelf, naar anderen en naar de wereld om je heen. Door kunst aan te bieden in het primair onderwijs krijgen leerlingen spelenderwijs toegang tot een andere wereld. Kunstmenu brengt leerlingen in het primair onderwijs in Zuid-Holland van jongs af aan in aanraking met theater, beeldende kunst, dans, muziek, literatuur en film. Deelnemen aan Kunstmenu betekent: bewust kiezen voor een structureel aanbod van professionele kunst. Kunstgebouw selecteert speciaal voor Kunstmenu kwalitatief hoogstaande en aansprekende voorstellingen uit het landelijke aanbod en ontwikkelt beeldende kunstprojecten in samenwerking met bekende en minder bekende kunstenaars. Naar een voorstelling of tentoonstelling gaan is voor veel leerlingen een groot avontuur. Op deze ontdekkingsreis bepaalt u de koers met als kompas het educatief materiaal dat iedere voorstelling of tentoonstelling vergezelt. Dit educatief materiaal bestaat uit een lerarenhandleiding, cd of dvd en voldoet aan de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie in het primair onderwijs. Met dit kompas in de hand wensen wij u een prettige reis!
3
Inleiding “… Er gebeurt hartstikke veel in die goot, onverwachte dingen ook ... het weer speelt een grote rol … het licht is altijd anders … dan verkleurt opeens het zink of waait er iets voorbij … je weet dat je nooit meer dezelfde foto kunt maken …” De tentoonstelling LEVEN IN DE DAKGOOT laat leerlingen van groep 5 en 6 op een speelse manier kennis maken met beeldende kunst aan de hand van het werk van beeldend kunstenaar Chantal Veugen. Zij maakt al jaren bijna dagelijks foto’s van een paar vierkante centimeter in de dakgoot van haar huis. Deze kleine wereld fascineert haar bijzonder. De foto’s zelf tonen bijna abstracte landschappen in prachtige kleuren, met soms een herkenbaar detail: een gevallen blad, een takje of een veer van een vogel. Bij u in de klas komen een paneel met een grote foto en zes delen dakgoot die, aan elkaar gelegd, één lange goot kunnen vormen. In deze dakgoot zitten achttien verschillende foto’s van Chantal Veugen, waarop de leerlingen kunnen ‘inzoomen’ met behulp van bijgeleverde vergrootglazen. Chantal heeft behalve deze foto’s ook twee korte films in haar dakgoot gemaakt, waarin de kijker kan zien hoe licht en wolken in het water spiegelen en hoe de wind over het water waait. Het beeld is nooit hetzelfde. Voordat de tentoonstelling LEVEN IN DE DAKGOOT bij u op school komt ontvangt u een cassette met daarin: • een dvd met een filmportret over Chantal Veugen en twee korte films van haar hand, opgenomen in de dakgoot, • een cd-rom met de printbare lerarenhandleiding.
Met behulp van de dvd en de cd-rom kunt u de komst van de tentoonstelling voorbereiden.
LEVEN IN DE DAKGOOT komt een week in de klas. Les 1 en Les 2 zijn kunstkijklessen, waarbij alle aandacht gaat naar de kunstwerken in de klas en het filmportret over Chantal Veugen. De leerlingen kijken naar en praten over het werk van de kunstenaar. Les 3 en 4 zijn beeldende verwerkingslessen waarin de leerlingen zelf aan de slag gaan geïnspireerd door wat ze gezien, gehoord en ervaren hebben. In Les 3 gaan de leerlingen zelf foto’s maken in de omgeving van de school. In Les 4 creëren de leerlingen een eigen plek om daar een serie van drie foto’s te maken. De Extra les laat leerlingen een verhaal bij een van hun zelfgemaakte foto’s schrijven. Op de website www.splatsj.nl staat een pagina LEVEN IN DE DAKGOOT met een interactieve opdracht voor leerlingen, de films, een fotoalbum en informatie over de kunstenaar en een link naar haar site. In het lesmateriaal van de tentoonstelling LEVEN IN DE DAKGOOT vormen beschouwen, reflecteren en zelf actief beeldend bezig zijn een samenhangend geheel. Alle opdrachten hebben de kunstwerken van Chantal Veugen als uitgangspunt.
Kerndoelen kunstzinnige oriëntatie De lessen in deze handleiding voldoen aan de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie. Bij elke les staan specifieke lesdoelen beschreven die hierbij aansluiten. Kerndoel 54 De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging gebruiken om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om ermee te communiceren. Kerndoel 55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen reflecteren.
4
Opzet en inhoud Voorbereiding Lees voordat de tentoonstelling LEVEN IN DE DAKGOOT bij u in de klas komt de lerarenhandleiding goed door. Bekijk vooraf de films. Bezoek op www.splatsj.nl het project LEVEN IN DE DAKGOOT en bekijk de website van de kunstenaar: www.chantalveugen.com. Kunstwerken in de klas tentoonstellen De tentoonstelling LEVEN IN DE DAKGOOT komt in drie onderdelen, twee kisten en een dichtgeklapt paneel, in uw klas. Zet de onderdelen goed zichtbaar neer, maar laat de kunstwerken nog niet zien. Het dichtgeklapte paneel bevat een grote foto die de kunstenaar tijdens een ijzige winterdag in de dakgoot maakte. Met deze foto start de eerste les, een kunstkijkles. In de kisten vindt u zes delen dakgoot voor gebruik in de tweede les. De delen kunnen aan elkaar gelegd één lange goot vormen. U kunt de delen ook afzonderlijk gebruiken en ze op verschillende tafeltjes in de klas plaatsen, zodat er in kleine groepjes mee gewerkt kan worden. In de dakgoten zitten achttien foto’s van Chantal Veugen, waarop de leerlingen kunnen ‘inzoomen’ met behulp van de twaalf bijgeleverde vergrootglazen. Kunstkijklessen Een kunstkijkles (Les 1 en Les 2) is een klassikale activiteit. De vragen en de kijkwijzer bij deze lessen geven u tips en aanwijzingen om met de leerlingen over de foto’s en de film over kunstenaar Chantal Veugen te praten. De standaardregel voor een kunstkijkles is dat alle antwoorden die de leerlingen geven goed zijn. U stelt de vragen en roept verwondering op. Films De films op de dvd vormen een belangrijk onderdeel van de tentoonstelling. De films kunnen met een dvdspeler op een tv-toestel, maar nog mooier, op een digitaal schoolbord of met een beamer op groter formaat op de wand geprojecteerd aan de leerlingen vertoond worden. De films prikkelen de fantasie en geven ruimschoots aanleiding tot gesprekken tussen de leerlingen onderling en tussen u en de leerlingen. In Les 1 staan tips voor het begeleiden van zo’n gesprek beschreven. Met track 1 op de dvd: EEN KIJKJE IN DE DAKGOOT, gaan we op bezoek bij kunstenaar Chantal Veugen. We zien haar aan de slag met het fotograferen van een kleine stukje dakgoot vanuit één van de ramen van haar zolderetage te Maastricht. Chantal vertelt over haar werk, hoe ze met de dakgootfoto’s begonnen is en dat schoonheid in feite overal is, als je het maar wilt zien, dus ook op een paar vierkante centimeter in de dakgoot. Aan het eind van de film volgen we haar naar buiten op straat waar ze details aanwijst die de moeite van het bekijken en fotograferen waard zouden kunnen zijn. Het filmportret duurt 6.10 minuten. Track 2 en 3 op de dvd tonen de twee korte films die Chantal Veugen zelf in de dakgoot van haar woning heeft gemaakt. De films laten zien hoe licht en wolken in het water spiegelen en de wind over het water waait. De kijker ziet de invloed van het weer, het jaargetijde en de geluiden van de straat. De films duren 6.10 min en 9.10 minuten. Organisatie - De lessen zijn beschreven voor een klassikaal werkende groep. Op veel scholen wordt gewerkt met andere lesvormen. Naar eigen inzicht kunt u ze aanpassen aan de situatie van uw groep. - Zorg voor goede materialen. - De leerlingen produceren veel eigen werk. Zorg voor voldoende plaats in het lokaal en op de gang om het werk neer te leggen of op te hangen.
5
Planning LEVEN IN DE DAKGOOT vergt een behoorlijke tijdsinvestering. Houd daar van tevoren rekening mee. Les 1: 45 minuten, Les 2: 30 minuten, Les 3: 20 minuten klassikaal, 15 minuten per groepje van twee leerlingen, Les 4: flexibele tijdsinvestering, Extra les: 45 minuten. Extra benodigdheden Voor Les 3 en 4 zijn vier digitale fotocamera’s, een kleurenprinter en printpapier nodig. Eventueel kan speciaal fotoprintpapier gebruikt worden. Om de lessen vlotter te laten verlopen wordt het gebruik van meerdere fotocamera’s aanbevolen. Deze zijn indien nodig te huur bij Kunstgebouw, zie: www.uitleencentrum.nl. Splatsj Bij beeldende tentoonstellingen van Kunstmenu hoort de website www.splatsj.nl. Ook LEVEN IN DE DAKGOOT is gemakkelijk op deze site te vinden. De leerlingen, en natuurlijk thuis ook hun ouders (verzorgers), kunnen er de films opnieuw bekijken, doorklikken naar de website van Chantal, in het fotoalbum werk van andere leerlingen bekijken en een individuele interactieve opdracht uitvoeren. U heeft een toegangscode ontvangen om foto’s van werkstukken van uw leerlingen in het fotoalbum van LEVEN IN DE DAKGOOT op www.splatsj.nl te plaatsen. Bent u de toegangscode vergeten? Mail dan naar:
[email protected]. Heeft u problemen met het zelf plaatsen van foto’s? Zend ze direct naar
[email protected], dan zet Kunstgebouw ze voor u op Splatsj. Tot slot Na een week reist de tentoonstelling weer verder. Wat blijft zijn de werkstukken van de leerlingen en de foto’s die tijdens de lessen gemaakt zijn. U kunt daarmee bijvoorbeeld een presentatie maken voor een andere groep binnen de school. De leerlingen van deze groep mogen film komen kijken en het tentoongestelde werk bezichtigen. U kunt natuurlijk ook ouders en verzorgers uitnodigen.
6
Over Chantal Veugen “… Wanneer je denkt dat je het allemaal gezien hebt, is er toch altijd weer iets nieuws. Het leven gaat door, op een onverwachte manier. Op een manier die je je niet kon voorstellen, op een manier die je niet voor mogelijk hield. Je moet het gewoon maar laten gebeuren …. Het is nooit hetzelfde … Het is altijd anders, ook al lijken de veranderingen maar klein …” Na haar examen op de Kunstacademie reist Chantal Veugen anderhalf jaar op haar eigen houtje de wereld rond. Ze ziet bijzondere plekken, andere culturen. De belevingen tijdens die reis geven haar een nieuwe kijk op de wereld. Bij thuiskomst begint ze een fotodagboek, waarin ze de schoonheid van alledaagse dingen probeert te vangen. Ze zegt: ”Kunst is al aanwezig, je moet het alleen zien”. Na verloop van tijd blijkt dat veel foto’s in het dagboek over het leven in de dakgoot van haar huis gaan. Omdat ze op een zolderetage woont, is de goot het eerste wat ze ziet als ze één van haar ramen opent. De schoonheid van het leven in de dakgoot fascineert haar. Bijna dagelijks fotografeert ze deze kleine wereld. Soms doet een foto haar denken aan een rivier in Australië of een berg in Schotland. Wolken spiegelen zich in het water, de vorst tovert prachtige blauwe kristallen, dooiend ijs roept de gedachte aan een lagune op en algen maken een heus schilderij. Zo’n klein stukje natuur heeft de hele wereld in zich. Tijdens het fotograferen grijpt Chantal nooit in. Ze weerstaat de aanvechting een takje of blaadje net even anders te leggen, omdat het dan beter in het beeld zou passen. Ook bewerkt ze de foto’s niet. Chantal Veugen heeft naast de foto’s twee korte films in de dakgoot gemaakt, waarin je onder meer ziet hoe licht en wolken in het water spiegelen, de jaargetijden veranderen en de wind over het water waait. Website van Chantal Veugen: www.chantalveugen.nl
7
Les 1: Een blik op de wereld Korte lesinhoud De grote foto van het werk van Chantal Veugen staat centraal in deze les. De leerlingen kijken naar een kleine wereld die groot op de foto staat en gaan op zoek naar de betekenis van deze wereld. De vragen in de inleiding geven aanwijzingen om het gesprek te structureren en dit onderdeel van de tentoonstelling Leven in de dakgoot analytisch te bekijken. Op de dvd zien de leerlingen hoe de kunstenaar te werk gaat. Lesdoelen Aan het einde van de les kennen de leerlingen de achtergronden en drijfveren van de kunstenaar Chantal Veugen en kunnen ze hun mening geven over het werk. Benodigdheden De dvd, track 1: EEN KIJKJE IN DE DAKGOOT op bezoek bij Chantal Veugen (6.10 min.). Uit de kist: De tentoonstelling: het uitklapbare paneel met een uitvergrootte foto. De vergrootglazen. Zelf verzorgen: Apparatuur om de film te vertonen, Kleine blanco kaartjes. Tijd 45 minuten. Voorbereiding Lees de achtergrondinformatie door met de gegevens en de uitgangspunten van de kunstenaar. Bekijk het filmportret over de kunstenaar. Zet de grote foto op een goede plaats neer. Leg de vergrootglazen klaar. Zet de apparatuur klaar om de dvd met het filmportret over Chantal Veugen te vertonen. Inleiding De grote foto van Chantal Veugen staat goed zichtbaar voor de klas. De leerlingen mogen een tijdje aandachtig kijken en daarna mag elke leerling in één korte zin zeggen wat hij of zij in de foto ziet en/of herkent. Geef de leerlingen de ruimte om bij de afbeelding te associëren. Alle antwoorden zijn goed. Schrijf het kernwoord uit de zin van elke leerling op het bord. Laat de leerlingen de foto met de vergrootglazen van dichtbij onderzoeken. Wat is er te zien op de foto? Is er iets herkenbaars op de foto te zien? Is wat je ziet ook ergens van gemaakt en zo ja, wat is het? Waar moet je zijn om deze foto te maken? Kent iemand een plek die hier op lijkt? Waar is die plek? Als de foto een plaatje in een boek zou zijn, wat voor soort verhaal past hier dan bij? Welk kernwoord past het beste bij de foto? Kern De wereld van Chantal is groot en klein tegelijkertijd. Het huis van Chantal op een bovenetage te Maastricht heeft rondom een dakgoot. In deze dakgoot maakt zij haar foto’s. Op de grote foto is het winter. Het water in de dakgoot is bevroren. Door de werkelijkheid van dichtbij te fotograferen is er een nieuwe werkelijkheid ontstaan. Chantal heeft de foto niet bewerkt, niet stiekem een andere kleur gegeven, er niets in getekend. De werkelijkheid op de foto is de waarheid. Maar toch ziet elke kijker er wat anders in.
8
De leerlingen bekijken de dvd, track 1: EEN KIJKJE IN DE DAKGOOT op bezoek bij Chantal Veugen. In deze film over Chantal Veugen zien de leerlingen hoe zij naar de wereld kijkt. Ze reist de hele wereld over en maakt kiekjes van imposante bergen en beroemde gebouwen. Foto’s zoals elke toerist die zou maken. Wanneer ze thuis is, fotografeert ze de kleine dagelijkse dingen om zich heen. In de film laat ze daar voorbeelden van zien. Die kleine dagelijkse wereld maakt ze als het ware weer groot door de foto’s van de dakgoot. Afsluiting Bespreek de film na met de leerlingen. Kennen zij ook zulke plekken? Zijn er zulke plekken in de klas of rond de school? De woorden die op het bord staan zullen veelal een sfeer beschrijven. Kunnen de leerlingen een plek vinden die bij zo’n sfeer past? Wat is de mening van de leerlingen over het werk van Chantal Veugen? Op track 2 en 3 van de dvd staan korte films van Chantal. Zij geven een impressie van het steeds veranderende landschap in de dakgoot. Schrijf de woorden die u aan het begin van deze les op het bord heeft geschreven over op kleine kaartjes en bewaar deze voor Les 2 en voor de Extra les.
9
Les 2: Een blik in de dakgoot Korte lesinhoud De leerlingen bekijken in groepjes de foto’s die in de dakgoten geplakt zijn. Met de vergrootglazen onderzoeken ze ze nauwkeurig. Elk groepje geeft een presentatie over hun stuk dakgoot aan de klas. De leerlingen verzamelen woorden die bij de foto’s passen en gebruiken deze bij hun presentatie. Lesdoelen De leerlingen kunnen het werk van Chantal bespreken en beoordelen. Ze kunnen een presentatie geven over een stuk dakgoot met foto’s van Chantal Veugen. Benodigdheden Uit de kist: De zes delen dakgoot en de vergrootglazen. Zelf verzorgen: De kaartjes met de woorden uit de eerste les, Blanco kaartjes om de nieuwe woorden op te schrijven. Tijd 30 minuten. Voorbereiding De dakgoten met de foto’s zijn in de klas aanwezig. Inleiding Verdeel de leerlingen in zes groepjes van maximaal vijf leerlingen. Gebruik de vragen van de Kijkwijzer om de leerlingen goed naar de foto’s te laten kijken. De vergrootglazen worden gebruikt om de foto’s van dichtbij te onderzoeken. Vraag vooral naar aanleiding van de eerste drie punten van de Kijkwijzer: een eerste indruk, goed kijken en expressie en emotie. Per groepje kan één leerling vertellen over de foto’s. Kern Elke groep maakt een presentatie voor de rest van de leerlingen over hun deel van de dakgoot. De groepen moeten een eigen verhaal over het werk van Chantal Veugen vertellen. De eigen mening staat daarin centraal. Verder kunnen ze vertellen over wat zij in de foto’s zien. Wat hebben gezien met het vergrootglas? Zijn de woorden op de kaartjes ook van toepassing op de foto’s in hun dakgoot? Kennen de leerlingen zelf ook zulke plekken? Afsluiting Elke groep presenteert zijn verhaal. De andere leerlingen kunnen aan het einde van de presentatie vragen stellen. Schrijf de nieuwe woorden op de blanco kaartjes en bewaar ze voor de Extra les.
10
KIJKWIJZER Hieronder volgen de aanwijzingen om met de leerlingen over het werk van Chantal Veugen te praten. Speel de rol van aangever en stel de vragen. De leerlingen krijgen de kans om hun eigen mening te geven en hun persoonlijke indrukken te verwoorden in een open gesprek. De belangrijkste spelregel is dat de leerlingen vrij zijn over hun ideeën en bevindingen te vertellen. In dit klassengesprek bestaan geen foute antwoorden. HET KUNSTWERK Bij het bekijken van de foto’s in de dakgoot komen de volgende aspecten aan de orde: 1. DE EERSTE INDRUK Wat is er te zien? De leerlingen bekijken de foto’s en roepen en zeggen niets hardop. Ze houden hun ideeën nog voor even zichzelf. Geef een aantal leerlingen de kans hun eerste indruk te verwoorden in een zin. 2. GOED KIJKEN Omdat de foto’s van Chantal Veugen niet eenduidig te beschrijven zijn omdat ze meestal een sfeer aanduiden, krijgen de leerlingen de opdracht een woord te noemen dat de sfeer van de foto goed omschrijft. Schrijf alle kernwoorden die de leerlingen gebruiken op het bord. 3. EXPRESSIE EN EMOTIE Wie van de leerlingen heeft wel eens zoiets in het echt gezien? Kunnen de leerlingen het ergens mee vergelijken? Waar kan die foto echt bestaan? Kan iemand een plek of een plaats noemen? Zouden de leerlingen er een eigen verhaal bij kunnen verzinnen? 4. DE EIGEN MENING De leerlingen vertellen in eigen woorden wat zij van het werk vinden. Chantal Veugen blijft foto’s maken van de dakgoot, omdat het daar nooit hetzelfde is. Wat eerst een onaantrekkelijke plek was veranderde in een fascinerende plek. Wie zou zo’n plek weten? Zouden de leerlingen zo’n plek ook kunnen maken?
11
Les 3: Een kleine foto van een grote wereld Korte lesinhoud De leerlingen fotograferen in en om de school alledaagse dingen in detail. De foto’s moeten een geheimzinnig, niet meteen herkenbaar beeld opleveren. De foto’s worden op klein formaat, half A4-formaat, in kleur geprint. Lesdoelen De leerlingen kunnen zelf bepalen welke onderwerpen in en om de school geschikt zijn voor een detailfoto. De leerlingen kunnen scherpe, schermvullende detailfoto’s maken van een zelfgekozen onderwerp. Benodigdheden Zelf verzorgen: Vier digitale fototoestellen, Kleurenprinter en papier, eventueel speciaal fotoprintpapier, Aansluiting met kabels of cardreaders om de foto’s op een computerscherm of digitaal schoolbord te bekijken. Tijd Inleiding van de les en uitleg fototoestel: 20 minuten. De leerlingen gaan in tweetallen op pad met een fototoestel en krijgen daar 15 minuten de tijd voor. De foto’s kunnen gedurende de dag gemaakt worden. Let op! Deze les wordt als één les beschreven, maar door de verschillende activiteiten zal de les over een gehele dag doorlopen. De inleiding is klassikaal, de uitwerking is individueel en niet plaatsgebonden. De afsluiting vindt klassikaal plaats in het klaslokaal. Ruimte In en om de school. Voorbereiding Zorg dat de fotocamera’s opgeladen zijn, de printer genoeg kleureninkt bevat, er (foto)printpapier is en de juiste camerasnoeren en cardreaders aanwezig zijn. Maak in het klaslokaal ruimte om de geprinte of afgedrukte foto’s op te hangen. Inleiding De leerlingen gaan een fotodagboek maken van de dingen die zij belangrijk vinden in de klas en in en om de school. Chantal Veugen nam in het begin ook foto’s van herkenbare dingen: haar ontbijt op zondagochtend en het uitzicht op de straat. Pas toen zij de foto’s van de dakgoot ging maken, ontdekte zij hoe mooi haar wereld thuis is. Ze zag een werkelijkheid die niet direct als werkelijkheid te herkennen is. Hebben de leerlingen wel eens op die manier naar de wereld gekeken? Zouden zij een plek in de klas weten die je ook anders kunt bekijken? Kern In de klas maken de leerlingen foto’s van deze plekken om zich te oefenen in het fotograferen. Daarbij letten ze op de volgende aandachtspunten:
12
Aandachtspunten: • Het te fotograferen beeld vult het hele scherm van het fototoestel. • De leerlingen gebruiken geen zoomfunctie. • De leerlingen letten erop dat ze scherpe foto’s maken. • Laat de leerlingen dezelfde foto maken met en zonder gebruik van flits. • Op de verschillende foto’s kunnen de leerlingen zien hoe dichtbij gefotografeerd kan worden en welke foto’s een nieuwe wereld scheppen. • Ze bekijken de foto’s op het digitale schoolbord of op een computerscherm. De leerlingen gaan vervolgens in tweetallen op pad met het fototoestel. Uit de gemaakte foto’s kiest elke leerling er één om te printen. Afsluiting De geprinte foto’s worden in de klas opgehangen. Chantal Veugen vindt haar foto’s pas mooi als ze haar aandacht vasthouden, als ze haar blijven irriteren. Waarom heeft de leerling een bepaalde foto uitgekozen? Welke foto blijft de aandacht van de leerlingen trekken? Welke sferen kunnen de leerlingen erbij verzinnen? Zijn er woorden uit de eerste en tweede les die goed bij een bepaalde foto passen? Gebruiken de leerlingen andere en nieuwe woorden? Deze nieuwe woorden worden aan de verzameling op kaartjes uit de eerste les toegevoegd.
13
Les 4: Mijn eigen wereld Korte lesinhoud De leerlingen zoeken of creëren een plek die zij een bepaalde tijd gaan fotograferen. In een serie van drie foto’s laten zij deze minimaal of maximaal veranderende wereld zien. Lesdoelen De leerlingen kunnen een fotoserie maken, waarin zij minimale of maximale veranderingen in eenzelfde situatie vastleggen. Benodigdheden Zelf verzorgen: Vier digitale fototoestellen, Kleurenprinter en papier, eventueel speciaal fotoprintpapier, Indien nodig diverse materialen. Tijd De plek die de leerlingen gevonden of gemaakt hebben wordt een bepaalde periode gefotografeerd. Dat kan één foto per dag of één per week zijn of één per maand. Het is afhankelijk van wat de leerlingen willen vastleggen/fotograferen. Voorbereiding Wanneer de leerlingen zelf een situatie willen creëren, dan moeten de materialen om deze situatie tot stand te brengen verzameld en klaargelegd worden. Inleiding Chantal Veugen heeft rond haar zolderetage een dakgoot. Door de regen, de wind, de bomen, de vogels en het jaargetijde verandert de wereld in de dakgoot. Op school kan niet in de dakgoot gefotografeerd worden, maar misschien zijn er andere plekken waar de leerlingen kunnen fotograferen. Misschien kunnen ze die plekken creëren? Wat gebeurt er met de plassen op het schoolplein na een grote regenbui? Hoe verandert melk in een bakje? Wanneer komen er schimmels op een boterham en hoe zien die eruit? Kunnen ze een blubberslootje aanleggen? En hoe verandert het zand in de zandbak elke dag weer van plek? Kern De leerlingen gaan in tweetallen op zoek naar een geschikte plek. Daar maken ze een serie van drie foto’s, verdeeld over een periode van enkele dagen, weken of maanden. In die foto’s kunnen grote of kleine verschillen aan het licht komen. Voorbeelden: Na een regenbui zullen er op het plein regenplassen blijven liggen. Hoe zien die plassen er uit in de regen, bij harde wind, als de zon schijnt, als de plas weer opdroogt? Melk wordt zuur als je het te lang buiten de koelkast bewaart. De melk verandert van wit en vloeibaar, naar brokkelig en met schimmelkleuren. Op een boterham komen schimmels. Een vaste plek in de zandbak kan er toch elke dag anders uitzien. Een zelf nat gemaakt papje van modder. Hoe droogt dat op? Bepaal samen met de leerling hoe lang er aan gewerkt gaat worden. Afsluiting De foto’s van de leerlingen worden geprint of afgedrukt en vormen een serie van drie. Welke foto’s zijn het meest verschillend en welke lijken nog veel op elkaar? Hoeveel tijd zat er tussen de foto’s? Kunnen de leerlingen de sfeer ook benoemen in de foto? Misschien moeten sommige leerlingen uitleggen waar en wat ze gefotografeerd hebben.
14
Plaats de foto’s van de leerlingen in het fotoalbum van LEVEN IN DE DAKGOOT op de website www.splatsj.nl. U heeft een toegangscode ontvangen om foto’s van werkstukken van uw leerlingen in het fotoalbum van LEVEN IN DE DAKGOOT op www.splatsj.nl te plaatsen. De leerlingen kunnen in het fotoalbum de werkstukken van elkaar bekijken. Thuis kunnen de ouders (verzorgers) meekijken met wat de leerlingen op school gedaan hebben. Bent u de toegangscode vergeten? Mail dan naar:
[email protected]. Heeft u problemen met het zelf plaatsen van foto’s? Zend ze direct naar
[email protected], dan zet Kunstgebouw ze voor u op Splatsj.
15
Extra les: Een wereld in woorden Korte lesinhoud De leerlingen kiezen één foto uit de fotoprints van Les 3. Bij deze foto schrijven ze een kort verhaal over een verzonnen plek ergens op aarde. Lesdoelen De leerlingen kunnen met behulp van de sfeer op de foto een eigen wereld in woorden creëren. Benodigdheden Zelf verzorgen: Alle fotoprints uit de Les 3, Pen en schrijfpapier, De kaartjes met woorden uit Les 1 en Les 2. Tijd 45 minuten. Inleiding De foto’s die de leerlingen gemaakt hebben hangen allemaal in de klas. Elke foto heeft waarschijnlijk een andere sfeer en laat ook iets anders zien. Laat de leerlingen in de klas vertellen over de verschillende beelden en hen associëren bij de foto’s. U kunt de woorden op de kaartjes uit Les 1 en Les 2 bij deze inleiding gebruiken. Hang de kaartjes bij de foto’s die van toepassing zijn op de sfeer van de foto. Zijn er foto’s die eenzelfde sfeer hebben? Die in hetzelfde landschap zouden passen? De leerlingen kiezen allemaal één foto uit waar ze een verhaal bij schrijven. Deze foto hoeft niet een eigen zelfgemaakte foto te zijn. Voor de leerlingen die voorkeur hebben voor dezelfde foto maakt u een extra print. Kern De foto’s die de leerlingen gemaakt hebben kunnen op van alles lijken. Een landschap, de huid van een dier, een vuilnisbelt, een verlaten weg in de woestijn. Deel pen en papier uit. De leerlingen gaan een kort verhaal schrijven over één van de foto’s. De kaartjes met de woorden uit Les 1 en 2 kunnen helpen bij het schrijven van het verhaal. Om op gang te komen stelt u enkele vragen en schrijven de leerlingen antwoorden op. Hiermee maken de leerlingen later een kort verhaal. Zij beschrijven niet de werkelijkheid, maar maken een eigen verhaal bij de foto. U geeft de leerlingen de tijd hun antwoorden op te schrijven. Beschrijf de (verzonnen) plek waar de foto is genomen. Heeft die plek een naam? Is het daar warm of koud? Groeien er planten en bomen? Welke kleur of kleuren heeft de plek? Zijn er ook geluiden? Waait de wind heel hard, of waait de wind er nooit? Zou er eens regen moeten komen? Hoe schijnt de zon en zijn er sterren? Zie je ergens op de foto iets dat anders is? - Een bijzondere kleur? - Een gedeelte dat scherp belicht wordt? 16
Wat zou er op de plek van de foto kunnen gebeuren? Wonen er dieren? Gebeurt er wel eens een ongeluk? Kun je je goed verbergen? Zou er een schat begraven liggen? Wie weet dat? Als je zelf naar dit landschap gaat, hoe moet je er dan komen? - Hoe moet je reizen? - Welk vervoermiddel heb je nodig? Trek je bijzondere kleding aan? Beschrijf die kleding. Als je daar bent, wat ga je dan doen? Wat of wie zou je meenemen en waarom? Wanneer de leerlingen de associatieve antwoorden op bovenstaande vragen opgeschreven hebben, schrijven ze een verhaal bij de foto. Over een gebeurtenis, over de bewoners en over de omgeving. De tekst moet handgeschreven op een half A4-tje passen. Afsluiting De leerlingen lezen het verhaal voor dat ze bij de foto geschreven hebben. Past de tekst goed bij de foto? Welke leerlingen hebben dezelfde foto als uitgangspunt? Hebben ze ook eenzelfde verhaal? Hang de foto’s en de verhalen naast elkaar op het prikbord.
17
Colofon Uitgave Kunstgebouw, Stichting Kunst en Cultuur Zuid-Holland Broekmolenweg 16 2289 BE Rijswijk Telefoon (015) 215 45 15 Telefax (015) 215 45 66 Internet www.kunstgebouw.nl E-mail
[email protected] Concept, samenstelling en organisatie Kunstgebouw, Karola Pezarro Beschouwende en beeldende lessen Kunstgebouw, Liesbeth van der Zee Eindredactie lerarenhandleiding Kunstgebouw, Margot Bogaards Kunstwerken Chantal Veugen, Maastricht Filmportret over Chantal Veugen Henk Augustijn, ART-ON-VIDEO, Den Haag Grafisch ontwerp lerarenhandleiding en cassette met dvd en cd-rom Yvo Zijlstra, Antenna-men, Rotterdam Splatsj-pagina Tom van Teijlingen, Tasty Mouse, Amsterdam Vormgeving en uitvoering tentoonstellingen Henk Dicke, Rotterdam De tentoonstelling LEVEN IN DE DAKGOOT is in vijfvoud geproduceerd en rouleert vanaf januari 2010 in Kunstmenu in de provincie Zuid-Holland. © december 2009 Kunstgebouw, Stichting Kunst en Cultuur Zuid-Holland Niets uit deze lerarenhandleiding mag worden vermenigvuldigd of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of andere wijze zonder voorafgaande toestemming van Kunstgebouw.
18
