Het MJA dartboard. Handboek. Gids voor de stapsgewijze implementatie van energiezorg. Utrecht, 2007

Ondersteund door

Het MJA dartboard Handboek Gids voor de stapsgewijze implementatie van energiezorg www.bess-project.info

Utrecht, 2007

De gehele verantwoordelijkheid voor de inhoud van deze publicatie ligt bij de auteurs. De inhoud vertegenwoordigt niet de mening van de Europese Unie. De Europese Commissie is niet verantwoordelijk voor welke vorm van gebruik dan ook van de informatie die hier wordt beschreven.

www.bess-project.info

Ondersteund door

Gids voor de stapsgewijze implementatie van energiezorg

Dit handboek is samengesteld door het Oostenrijks Energie Agentschap binnen het project:

BESS Benchmarking en energiezorg in middelgrote en kleinere bedrijven Intelligent Energy – Europe (IEE) EIE/04/246/S07.38678

Auteurs: Petra Lackner Nicole Holanek Onder coördinatie van SenterNovem, met medewerking van de volgende partners: SenterNovem (Nederland, www.senternovem.nl)

LEI (Letland, www.lei.lt)

NEPAS (Noorwegen, www.nepas.no)

SEI (Ierland, www.sei.ie)

BEKK (Noorwegen, www.bekk.no)

STEM (Zweden, www.stem.se)

CRES (Griekenland, www.cres.gr.)

IDAE (Spanje, www.idae.es)

Motiva (Finland, www.motiva.fi)

SOFENA (Bulgarije, www.sofena.com)

JSI (Slovenië, www.ijs.si)

Colofon Geproduceerd door: Österreichische Energieagentur – Oostenrijks Energie Agentschap Otto-Bauer-Gasse 6, A-1060 Wenen, tel. +43 (1) 586 15 24, fax +43 (1) 586 15 24 - 40 E-Mail: [email protected], internet: www.energyagency.at Hoofdredactie: Dr. Fritz Unterpertinger Projectmanagement: Mag. Petra Lackner Proeflezing: Dr. Margaretha Bannert Nederlandse vertaling: Ir. Vincent Delemarre, Drs. Jobert Winkel Layout: Nicole Holanek Geproduceerd en gepubliceerd in Wenen Overname van teksten is toegestaan, mits in delen en met een gedetailleerde referentie. Gedrukt op chloorvrij papier. BESS Handboek energiezorg

3

BESS Handboek energiezorg

4

Voorwoord Dit handboek is ontwikkeld in het kader van het project BESS (Benchmarking and Energy Management Schemes in SMEs oftewel: Benchmarking en Energiezorg in Middelgrote en Kleinere bedrijven). Het project is ondersteund door de Europese Commissie in het kader van het EU-programma Intelligent Energy – Europe (IEE). Het hoofddoel van het project was de promotie van het gebruik van instrumenten voor energiezorg en benchmarking, om op deze manier de energie-efficiency te verbeteren in middelgrote en kleinere bedrijven (mkb), met de nadruk op de voedingsmiddelen en -drankenindustrie. Het project heeft o.a. een website en een handboek opgeleverd. De website van het project, www.bess-project.info, bevat een e-learning programma. Klik op het hart van het dartboard, linksonder op de openingspagina, en u vindt alle informatie die u nodig hebt voor de invoering van BESS energiezorg. Het handboek, dat voor u ligt, hoort bij de website en leidt middelgrote en kleinere ondernemingen via logische stappen door het implementatieproces van energiezorg. De meeste middelen voor het e-learning programma zijn opgenomen in het handboek. Waar nodig verwijst het handboek naar het e-learning programma op internet. Er wordt geadviseerd om een aantal hulpmiddelen van de website te downloaden, zoals de volledige Checklist energiezorg of de business case, omdat hiermee automatisch berekeningen worden gemaakt en gegevens kunnen worden geïnterpreteerd. Het handboek kan worden gebruikt door middelgrote en kleinere bedrijven uit alle branches en sectoren. Het bevat horizontale maatregellijsten, die van nut zijn voor alle branches, en verticale maatregellijsten met sectorspecifieke informatie, speciaal voor bakkerijen, vleesverwerkende bedrijven en zuivelfabrieken. De kleuren van de verschillende onderdelen en nummers in dit handboek komen overeen met de kleuren op www.bess-project.info. In de tekst wordt aangegeven welke documenten kunnen worden gedownload en waar u deze kunt vinden op de website.


5

Samenvatting Veel middelgrote en kleinere bedrijven staan nog steeds afwachtend tegenover energiezorg of investeringen in energiemaatregelen. Dat is jammer, want er zijn vele goede voorbeelden die laten zien dat een doordachte aanpak van energie-efficiencyverbetering winst oplevert en uitstekend kan samengaan met andere prioriteiten van een bedrijf. Een belangrijke reden voor de afwachtende houding is het gebrek aan middelen en tijd om de best practices uit de eigen sector te bestuderen. Daarom werd enkele jaren geleden, met steun van de Europese Commissie, het BESS-project opgezet. In dit kader is een gebruikersvriendelijk e-learning programma ontwikkeld dat middelgrote en kleinere ondernemingen helpt bij de invoering van energiezorg en benchmarking (www.bessproject.info). Het handboek dat hierbij is gemaakt, beschrijft wat energiezorg is, bevat verschillende hulpmiddelen en vertelt waarom en hoe men daarmee moet werken. BESS draagt ook verschillende praktische instrumenten aan die een bedrijf kunnen helpen bij het doorlopen van de cyclus van permanente verbetering van de energie-efficiency, zoals checklists, maatregelenlijsten, invulformulieren voor het uitvoeren van energie audits en actieplannen enzovoort. Al deze hulpmiddelen kunnen worden gedownload van www.bessproject.info. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om via de site anoniem het energieverbruik van uw bedrijf te benchmarken met dat van andere bedrijven uit uw sector. BESS voorziet in een energiezorg implementatiemodel (Energy Management Implementation Model; EMIM) dat aansluit op het principe Plan–Do–Check–Act (PDCA) voor continue verbetering. Het model onderscheidt negen acties en verschillende hulpmiddelen en instrumenten die het proces ondersteunen. De acties hoeven niet in een vaste volgorde te worden doorlopen. Om ervoor te zorgen dat er een gemeenschappelijk begrip van de situatie kan ontstaan, is in het kader van BESS een set van definities uitgewerkt voor basistermen op het gebied van energiezorg. De BESS energiezorg specificatie biedt de mogelijkheid om tot een optimaal energiezorgsysteem te komen dat is gebaseerd op het ISO 14001 systeem voor milieuzorg. Als u reeds beschikt over zoń milieuzorgsysteem of een systeem volgens ISO 9001 of HACCP, kunt u het in te voeren energiezorgsysteem hieraan rechtstreeks koppelen. Daarvoor zijn zogeheten linking lists opgesteld. De implementatie van energiezorg helpt een bedrijf bij het permanent doorlopen van de cyclus van het formuleren van energiebeleid, het maken van plannen voor energie-efficiencyverbetering, het treffen van maatregelen en het checken van de resultaten, op basis waarvan weer nieuw energiebeleid wordt geformuleerd. De ambitie om de kwaliteit van het energiezorgsysteem op regelmatige basis te checken en te verbeteren, is een essentieel onderdeel van het systeem zelf. De invoering van BESS energiezorg begint met de eerste fase (“Plan”), die bestaat uit de voorbereiding van de business case. De bedoeling hiervan is om een overzicht te krijgen van de cruciale bedrijfsgegevens en indicatoren, waarmee u nut en noodzaak van de invoering van energiezorg kunt beoordelen. Vervolgens voert u een Verkorte energiezorgcheck uit, om de actuele stand van energiezorg binnen het bedrijf te bepalen. Het topmanagement van het bedrijf geeft daarna de definitieve aftrap voor de implementatie van energiezorg, door zijn commitment aan het project uit te spreken. In de volgende fase definieert u het energiezorgbeleid. Een van de onderdelen hiervan is dat de organisatie alle relevante wetten en regels en anderen eisen zal naleven. Een nuttig hulpmiddel hierbij is het opstellen van een “wettelijk register”. Daarbij kunt u gebruik maken van informatie van onder andere Infomil (www.infomil.nl). Uitgaande van het bestaande wettelijke kader, voert uw bedrijf een energie audit uit. Zoń onderzoek brengt het totale energieverbruik van uw bedrijf in kaart, kwantificeert trends in het energiegebruik, broeikasgasemissies en energiekosten, en bepaalt het energiebesparingpotentieel en de besparingmogelijkheden. De beschrijving van de energie audit en de Checklist energiezorg zijn handige hulpmiddelen voor bedrijven die aan een de energie audit beginnen. De beschrijving maakt duidelijk wat er moet gebeuren, welke verschillende soorten onderzoeken er zijn en welke resultaten u kunt verwachten. Op basis van de bevindingen uit de voorgaande fasen, wordt een actieplan opgesteld dat rollen en verantwoordelijkheden vastlegt. In de hierop volgende fase wordt dit actieplan geïmplementeerd, samen met procedures voor bedrijfsvoering en onderhoud (uit de maatregelenlijst). Een set van indicatoren (in het bijzonder voor het specifieke energieverbruik; SEV) moet worden ontwikkeld om het proces te kunnen monitoren en benchmarken. Tot slot wordt het energiezorgsysteem gecontroleerd aan de hand van vragen uit de Checklist energiezorg. Op de basis van reguliere reviews moet worden vastgesteld of nader onderzoek nodig is naar aanpassingen en/of dat aanpassingen moeten worden doorgevoerd. Het moment waarop een energiecoördinator wordt benoemd, is afhankelijk van de bedrijfssituatie. In de meeste bedrijven wordt de rol van energiecoördinator al door iemand vervuld zonder dat deze persoon formeel in de functie is aangesteld. Hij of zij heeft vaak al de nodige activiteiten uitgevoerd in de aanloop van het proces en werkt vaak al aan de totstandkoming van een energieteam. Het is ook mogelijk om een externe consultant in te huren die de eerste activiteiten uitvoert en van daaruit een energieteam op te bouwen dat zelf een energiecoördinator aanwijst.


6

Inhoudsopgave 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 2 2.1

2.2 2.3 2.4

2.5

2.6

2.7

2.8

2.9

3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3.10 3.11 3.12

Introductie 8 Wat is energiezorg?................................................................................................. 9 Waarom zou ik energiezorg invoeren? ....................................................................... 9 Wat zijn de minimumeisen voor BESS energiezorg? ...................................................12 Aan welke eisen voldoe ik al? ..................................................................................12 Waar begin ik met de implementatie van energiezorg? ...............................................13 Waar past energiezorg in mijn organisatie? ...............................................................13 De basisonderdelen van BESS energiezorg ................................................................14 Hoe werk ik met het BESS e-learning programma en het handboek? ............................14 Stap-voor-stap gids 15 Aan de slag ...........................................................................................................15 2.1.1 Stel een business case op – erken de noodzaak van energiezorg .........................16 2.1.2 Bepaal het huidige niveau van uw energiezorgsysteem.......................................16 2.1.3 Zorg voor commitment aan energiezorg in de organisatie ...................................17 2.1.4 Wijs rollen en verantwoordelijkheden toe..........................................................19 2.1.5 Maak een projectplan voor de implementatie van energiezorg .............................20 Stel uw energieteam samen ....................................................................................22 2.2.1 Benoem een energiecoördinator ......................................................................23 Formuleer uw energiebeleid ....................................................................................24 Begrijp de energieaspecten van uw organisatie – voer een energie audit uit..................27 2.4.1 Verkrijg overzicht van het historische en actuele energieverbruik ........................28 2.4.2 Inspecteer het energieverbruik en identificeer grote energieverbruikers ...............31 2.4.3 Bepaal de sleutelfactoren voor het energieverbruik ............................................32 2.4.4 Stel mogelijkheden voor energiebesparing vast .................................................32 2.4.5 Stel een wettelijk register op ..........................................................................34 Stel een energie actieplan op ..................................................................................34 2.5.1 Formuleer doelen en doelstellingen ..................................................................37 2.5.2 Deel voldoende middelen toe ..........................................................................37 Bevorder en implementeer energie-efficiencymaatregelen...........................................37 2.6.1 Bevorder energie-efficiënt handelen en bewustzijn onder het personeel................37 2.6.2 Train de sleutelpersonen op energie-efficiënt werken .........................................38 2.6.3 Zet een energieboekhouding op.......................................................................38 2.6.4 Borg energie-efficiëntie in de bedrijfsvoering en bij het onderhoud ......................38 2.6.5 Maak een documentatiesysteem ......................................................................38 Controleer uw energieprestatie ................................................................................39 2.7.1 Meetperiode..................................................................................................39 2.7.2 Productie ......................................................................................................39 2.7.3 Invloedsfactoren............................................................................................39 2.7.4 Analyseer de gegevens...................................................................................39 2.7.5 Benoem indicatoren voor de energieprestatie ....................................................39 2.7.6 Monitoring en doelstelling ...............................................................................40 Controleer het energiezorgsysteem en de energie-efficiency........................................41 2.8.1 Maak de Checklist energiezorg compleet...........................................................41 2.8.2 Benchmark uw specifieke energieverbruik ........................................................41 Streef naar verdere verbetering...............................................................................44 2.9.1 Herzie het implementatieproces ......................................................................44 2.9.2 Verbeter de procedure en begin opnieuw ..........................................................44 2.9.3 Herziening (review) en aanpassing ..................................................................45 Ondersteundende instrumenten in het handboek 46 Energiezorg specificatie (Referentie Energiezorg) .......................................................46 Energiezorg Checklist .............................................................................................49 Energiezorg Implementatie Model BESS....................................................................63 Linking Lists ..........................................................................................................64 Business case (alleen Engelstalig) ............................................................................72 Horizontale maatregellijst (alleen Engelstalig) ...........................................................73 Energiebesparingsoverzicht I (Gerealiseerde maatregelen voor 2006) ..........................81 Energiebesparingsoverzicht II (geplande en niet geplande maatregelen) 2006 - 2010 ....82 Definitielijst voor het BESS project (alleen Engelstalig) ...............................................84 Afkortingen ...........................................................................................................89 Bronnen................................................................................................................89 Literatuur..............................................................................................................90


7

1

Introductie

Dit handboek is bedoeld als hulpmiddel bij de implementatie van energiezorg in middelgrote en kleinere bedrijven. Het beschrijft een stap-voor-stapbenadering voor implementatieactiviteiten en meest effectieve manieren om uit te vinden waar energie- en kostenbesparingen te behalen zijn. In combinatie met het elearning programma op www.bess-project.info geeft dit handboek antwoord op de volgende vragen:

Waarom zou ik energiezorg invoeren?

Wat zijn de minimumeisen voor een energiezorgsysteem?

Hoe past energiezorg in de overige bedrijfsprocedures?

Aan welke eisen voldoe ik al?

Waar begin ik als ik energiezorg wil implementeren?

In paragraaf 3.9 vindt u een set van definities die alle belangrijke termen beschrijven.


8

1.1

Wat is energiezorg?

Energiezorg is het op een economisch aanvaardbare manier uitvoeren van organisatorische, technische en gedragsactiviteiten, om het energieverbruik te minimaliseren, ook voor de productie, en om de consumptie van grondstoffen en halffabrikaten te minimaliseren. Energiezorg betekent structurele aandacht voor energie, gericht op continue verbetering en het vasthouden van de bereikte verbeteringen. Het uitgangspunt is dat een bedrijf of organisatie continu de cirkel doorloopt van beleid formuleren, activiteiten opzetten, maatregelen invoeren en het checken van resultaten, op basis waarvan nieuw beleid wordt geformuleerd. Dit wordt ook wel de Cirkel van Deming genoemd (Figuur 10 op pagina 44). De invoering van energiezorg is geen doel op zich. Waar het om gaat, is het bereiken van resultaten: verankering van de aandacht voor energie in de dagelijkse praktijk. Of een energiezorgsysteem werkt, is afhankelijk van de bereidheid van de organisatie om het energieverbruik en de energiekosten daadwerkelijk te managen. De organisaties die hebben meegewerkt aan de totstandkoming van het BESS-project verzekeren dat de bedrijven die hun bereidheid omzetten in daden, hun doelen halen, ongeacht wat deze doelen zijn: het beheersen van de kosten, het voldoen aan milieu- of andere wettelijke eisen, het tonen van maatschappelijke betrokkenheid of het verbeteren van het imago.

1.2

Waarom zou ik energiezorg invoeren?

Er zijn verschillende redenen om energiezorg in de voeren. Een van de belangrijkste redenen is het verbeteren van de milieuprestatie. Niet minder belangrijk is de kostenminimalisatie!

Als u een energiezorgsysteem heeft, legt u de energiestromen op een zeker tijdstip vast, identificeert u de relevante energieaspecten en mogelijkheden ter verbetering, en treft u aansluitend maatregelen. De analyse van het energieverbruik moet regelmatig worden uitgevoerd om uw inzichten actueel te houden en in te kunnen spelen op veranderingen. Zelfs als de maatregelen het gewenste resultaat boeken, blijft u de cyclus doorlopen. Om minimaal het bestaande niveau te handhaven, dient u regelmatig te controleren of alles nog optimaal functioneert en, indien nodig, aanpassingen door te voeren.

Verschil tussen ad hoc energiezorg en een continu energiezorgproces De volgende figuur toont het verloop van de energiekosten als energiebesparingsmaatregelen ad hoc worden doorgevoerd, zonder frequente controle en verbetering. [1] Kosten +5% 0 -5% -10% -15% -20% -25% 0

5

Jaren

Figuur 1: Het effect van ad hoc energiezorg


9

De figuur hierna laat zien wat het effect is van continue verbetering, training en motivatie. Hiermee kunnen energiekosten succesvol worden verlaagd, zonder steeds opnieuw weer te stijgen. [1] Kosten +5% 0 -5% -10% -15% -20% -25% 0

Commitment aan de implementatie van energiezorg

Investeringen (aanschaf van zuinige apparatuur)

Verdere investeringen (technische verbetering van de fabriek)

Vermindering Verlaging van de energiekosten Verdere energiebesparing door het bevorderen van van het ener- door het doorvoeren van energie-efficiënte gieverbruik eenvoudige besparingswerkwijzen maatregelen

3

Jaren

Energie besparen wordt bedrijfscultuur

Figuur 2: Verloop van een continu energiezorgproces Als u energiezorg implementeert, dan: weet u hoeveel energie wordt gebruikt in de verschillende onderdelen (afdelingen, productieprocessen enzovoort) van uw bedrijf; weet u onmiddellijk wanneer het energieverbruik van een onderdeel aanzienlijk verandert, waardoor u de achterliggende reden op het spoor kunt komen; heeft u het energiesysteem van uw bedrijf systematisch en gestructureerd in beeld. Energiezorg heeft nog meer positieve effecten: Direce effecten, in het bijzonder lagere energiekosten, energiebesparing en stijging van winsten. Indirecte effecten zoals betere milieuprestaties, kostenbesparingen op verzekering en onderhoud, betere arbeidsomstandigheden, enzovoort.


10

Voorbeelden van directe effecten van energiezorg Terugverdientijd Naar aanleiding van een energie audit voorzag een melkfabriek 203 elektrische motoren, met een gezamenlijk vermogen van 1.216 kW, van frequentieregelaars. De prijs van een frequentieregelaar van 5,5 kW is ongeveer € 600. De investeringskosten kwamen daarmee neer op naar schatting € 311,000, incl. alle overige kosten. De geschatte jaarlijkse besparing is € 90.000,- (1,3 MWh). Daarmee komt de terugverdientijd uit op slechts 3,4 jaar.

400000 300000 200000 Euro 100000 0 -100000 0 -200000 -300000 -400000

1

2

3

4

5

6

7

Jaren

Jaarlijkse besparing

Figuur 3: Terugverdientijd van de uitgevoerde maatregelen Een zuivelfabriek installeerde een vermogensbeheersysteem en bespaarde zo € 14.000 per jaar. De verbrandingsventilator van de grootste zuivelfabriek in Styria (Oostenrijk) werd aangedreven door een motor met een nominale capaciteit van 30 kW, die werkt opgestart door een star-delta systeem. De ventilator zorgde voor een jaarlijks energieverbruik van ongeveer 152.400 kWh. Door toepassing van een frequentieregelaar kon de snelheid van de ventilator worden aangepast aan de behoefte. Dat bespaarde ongeveer 86 procent op de energiekosten. Met een investering van € 8.000 kwam de terugverdientijd uit op negen maanden. [2] Bij een Oostenrijkse zuivelfabriek, de grootste producent van cottage cheese in Europa, leveren drie compressoren de noodzakelijke perslucht. Deze werden per stuk geregeld op vast instelbare drukniveaus. Er was geen overall regelsysteem en de afvalwarmte werd niet hergebruikt. Het sterk fluctuerende vermogen dat werd gevraagd en de manier waarop de compressoren werden aangestuurd, leidden tot een hoog energieverbruik voor de productie van perslucht. Daarom werden aggregaten met een hoog rendement en een hoogwaardig regelsysteem geïnstalleerd. Dat laatste optimaliseert de verhouding tussen volledig vermogen, gedeeltelijk vermogen en nullast van de compressors. Verder werd een systeem geplaatst om de afvalwarmte te gebruiken voor de verwarming van de aangrenzende hal. Tot slot werden lekkages bestreden. De maatregelen vergden € 50.000 aan investeringen, maar resulteren nu in besparingen van € 24.975 per jaar. Daarmee komt de terugverdientijd op twee jaar. [2]. De zuivelfabriek Namdalsmeieriet heeft geïnvesteerd in een installatie die rookgassen reinigt en hieruit warmte terugwint. De warmte wordt gebruikt voor het voorverwarmen van de verbrandingslucht. De zwaveldioxide wordt gebruikt voor het neutraliseren van het basische afvalwater. Op deze manier wordt 91 procent van de SO2 uit de rookgassen geabsorbeerd. Het systeem bracht de energiekosten met ongeveer € 25.000 per jaar terug en de kosten aan chemicaliën met ongeveer € 17.000 per jaar. [3] Voorbeelden van indirecte effecten van energiezorg Als gevolg van de invoering van energiezorg, veranderde een zuivelfabriek het chemische reinigingsproces. Op die manier daalde het waterverbruik met 6 procent, het verbruik van loog met 46 procent en het verbruik van zuur met 34 procent. Een winkel voor levensmiddelen investeerde in energie-efficiëntere vriezers, waardoor niet alleen de elektriciteitskosten met 26 procent omlaag gingen, maar ook de verzekeringspremie voor het bevroren voedsel. Aangezien het nieuwe systeem gebruik maakt van verschillende aggregaten, was helemaal geen verzekering meer nodig.

Energie is een controleerbaar productiemiddel. Efficiënt gebruik leidt tot lagere energiekosten en draagt zo bij aan het maximaliseren van de bedrijfswinst.


11

1.3

Wat zijn de minimumeisen voor BESS energiezorg?

Binnen BESS is een specificatie voor een energiezorgsysteem ontwikkeld. Deze beschrijft de eisen waaraan een goed energiezorgsysteem moet voldoen. De specificatie is gebaseerd op de ISO 14001 standaard voor milieuzorgsystemen en volgt de cyclus Plan–Do–Check–Act (PDCA). PDCA betekent dat u de energiestromen in kaart brengt op een zeker tijdstip, de relevante energieaspecten identificeert en vervolgens actie onderneemt.

De BESS energiezorg specificatie is het beschouwen als de basis voor de definitie van een volwassen energiezorgsysteem. Het heeft betrekking op de volgende onderwerpen: Energiebeleid Planning Implementatie en operatie Uitvoeren van controles en corrigeren van fouten Betrokkenheid van het management U kunt de BESS energiezorg specificatie vinden in paragraaf 3.1 en in het onderdeel “Definities en Specificaties” op www.bess-project.info.

1.4

Aan welke eisen voldoe ik al?

De meeste ondernemingen gebruiken al verschillende onderdelen van energiezorg in hun organisatie, bijvoorbeeld: Het energieverbruik wordt maandelijks of jaarlijks vergeleken. Goede maatregelen zijn bekend bij alle stafleden. Bij de aanschaf van elektrische apparatuur is de energie-efficiency een beslissingsfactor. Enzovoort. Maar vaak wordt de verzamelde informatie niet consequent gebruikt voor het verbeteren van de energieprestatie van de onderneming.

Voor een eerste globaal overzicht van het bestaande niveau van energiezorg in uw bedrijf, kunt u de Verkorte energiezorgcheck gebruiken (7 vragen, paragraaf 2.1.2, “Aan de slag”) of de volledige Checklist energiezorg (26 vragen, paragraaf 2.1.2, 3.2).


12

1.5

Waar begin ik met de implementatie van energiezorg?

Als resultaat van de volledige Checklist energiezorg weet u welke onderdelen van het BESS energiezorgsysteem nog ontbreken in uw onderneming.

Het BESS energiezorg implementatiemodel (EMIM, paragraaf 1.1, “Energiezorgmodel”) beschrijft alle activiteiten die moeten worden uitgevoerd voor de implementatie van energiezorg. Dit omvat: de meeste van de ISO 14001 georiënteerde energiezorgeisen; de BESS energiezorg specificatie; en de praktische implementatieprocedures, die de onderneming kan gebruiken om de gestelde energiebesparingdoelen te halen.

Figuur 4 somt de belangrijkste acties op van het energiezorg implementatiemodel (EMIM). Elke actie is gekoppeld aan een van de negen voornaamste energiezorgimplementatiestappen. Hoewel er geen vast schema is, beschrijven de nummers 1 tot en met 9 een mogelijke tijdsvolgorde wanneer energiezorg voor de eerst keer wordt geïmplementeerd.

Er is geen vaste volgorde voor implementatie-activiteiten. Figuur 4 is slechts een voorbeeld van een mogelijke volgorde. Het startpunt van de activiteiten hangt af van uw bedrijfssituatie.

Als u reeds een energiezorgsysteem hebt geïmplementeerd, begint u opnieuw met de “Begrijp”-fase enzovoort. Dat betekent dat u doorgaat met het verbeteren van energiezorgsysteem binnen de cyclus plan–do–check-act. START Business case 1 Verkorte energiezorgcheck 1 Energiezorg projectplan 1 Definities Specificatie

PLAN A. BEGRIJP

PLAN B. MAAK EEN PLAN

Energiebeoordeling 4 Analyse hulpmiddelen 4 Wet- & Regelgeving 4

Energie BesparingsPlan 5 Rollen en verantwoordelijkheden 5

DO C. STEM IN Energiecoördinator 2 Energieteam 2 Energiebeleid 3

DO D. VOER IN Implementeer het besparingsplan 6 Bedrijfsvoering en beleid 6

CHECK E. EVALUEER Indicatoren 7 Monitoring en doelstelling 7 Benchmarking 8

ACT F. PAS AAN Pas aan 9 Verbeter 9

Checklist Energiezorg 8

Figuur 4: Acties in het energiezorg implementatiemodel (EMIM) vanuit de principes van plan–do– check-act (PDCA) A – F representeren de (jaarlijkse) cyclus van continue verbetering na implementatie

1.6

Waar past energiezorg in mijn organisatie?

Als energiezorg wordt geïntegreerd in het dagelijks handelen van uw organisatie, heeft u een instrument in handen waarmee de energie efficiëntie continu kan worden verbeterd. De integratie van dit instrument in de praktijk van alledag zal het beste werken als het proces is gebaseerd op de BESS energiezorg specificatie en de volledige Checklist energiezorg.

De meeste ondernemingen moeten al voldoen aan verschillende standaards, zoals ISO 9001-2000 of ISO 14001. De voedingsmiddelen- en drankenindustrie moet voldoen aan de HACCP-normen. Daarom is het verstandig de energiezorgprocedures te koppelen aan de bestaande zorgprocedures. De BESS linking list (paragraaf 3.4, “Definities en Specificaties”) legt het verband tussen energiezorg en de genoemde standaards.

Neem de lijst en kijk waar u energiezaken kunt toevoegen aan de procedures of standaards waaraan u reeds moet voldoen. Op deze manier voorkomt u dubbel werk en kunt u reeds bekende procedures blijven gebruiken. U vindt de linking list en de beschrijving hoe u deze succesvol kunt gebruiken in paragraaf 3.4 van dit handboek.


13

1.7

De basisonderdelen van BESS energiezorg

Voordat u begint met de stap-voor-stap implementatie, is het aan te bevelen om eerst de basiselementen van energiezorg nader te beschouwen. Het gaat om: de energiezorg specificatie (paragraaf 3.1, “Definities and Specificaties”); de linking list (paragraaf 3.4, “Definities and Specificaties”); het energiezorg implementatiemodel (paragraaf 3.4.“Energiezorgmodel”); de website met het e-learning programma (www.bess-project.info). Als u deze basisonderdelen doorneemt, zult u diepgaand inzicht verkrijgen in de werking van het BESS energiezorgsysteem. U zult de onderdelen herkennen die u reeds heeft ingevoerd in uw organisatie of waarover u reeds heeft nagedacht, maar die nooit zijn gerealiseerd.

Verdiep u in de basis en begin dan met de implementatieacties!

1.8

Hoe werk ik met het BESS e-learning programma en het handboek?

Dit handboek beschrijft hoe u met succes energiezorg implementeert. Daarvoor is een groot aantal instrumenten beschikbaar. Enkele daarvan vindt u in het handboek. Sommige formulieren moeten digitaal worden ingevuld omdat ze automatische berekeningen bevatten. Deze formulieren kunt u downloaden van www.bess-project.info. Noodzakelijke verwijzingen naar het e-learning programma op www.bess-project.info vindt u door het hele handboek heen. Op de startpagina van www.bess-project.info kunt u het e-learning programma openen door te klikken op het dartboard aan de linkerzijde.

Figuur 5: Dartboard op www.bess-project.info Als u klikt op het hart van de dartboard, de bulls eye, vindt u een korte introductie over de redenen om energiezorg in te voeren, de energiezorg Specificaties, de linking list en de volledige Checklist energiezorg. De binnenring symboliseert de cyclus plan – do – check - act. Als u op een van deze links klikt, krijgt u informatie over alle belangrijke aspecten van dit onderdeel. Als u een link aanklikt in de middelste ring, krijgt u toegang tot alle ondersteunende hulpmiddelen van het elearning programma en informatie over het wettelijke kader. De buitenste ring leidt naar de definities en specificaties, best practices en voorbeeldstudies, en informatie over ondersteuningsprogramma’s.


14

2

Stap-voor-stap gids

Dit hoofdstuk beschrijft een mogelijke volgorde van energiezorg implementatieacties in het kader van het BESS energiezorgmodel. Waar aanvullende informatie over het BESS e-learning programma beschikbaar is, worden verwijzingen naar de website gegeven.

Om energiezorg te implementeren volgens het BESS energiezorg implementatiemodel raden wij u aan om de volgende stappen te doorlopen. Deze stappen maken onderdeel uit van het implementatiemodel, zoals weergegeven in Figuur 4 (p. 13). 1.

Aan de slag

2.

Stel een energieteam samen

3.

Formuleer uw energiebeleid

4.

Begrijp de energieaspecten van uw organisatie – voer een energie audit uit

5.

Stel een energie actieplan op

6.

Stimuleer en implementeer energie-efficiencymaatregelen

7.

Check de energieprestatie

8.

Check het energiezorgsysteem en de energie-efficiency

9.

Realiseer verdere efficiencyverbeteringen

U kunt uiteraard de volgorde van deze taken aanpassen aan uw eigen situatie. De genoemde volgorde is slechts een aanbeveling.

2.1

Aan de slag

De ondersteunende instrumenten die op de volgende pagina's worden geïntroduceerd vinden onder “Plan” in het e-learning programma op www.bess-project.info. Start met de voorbereidende activiteiten om het energiegebruik van uw bedrijf te leren kennen en begrijpen. Dit is nodig om de noodzaak van implementatie van energiezorg in de structuur en de cultuur van het bedrijf te leren kennen en te onderbouwen. Business case (paragraaf 2.1.1, 3.5) Verkorte energiezorgcheck (paragraaf 2.1.2) Het resultaat van de business case en de Verkorte energiezorgcheck zijn argumenten om de bedrijfsleiding te overtuigen van het belang van energiezorg. Na uitvoering van de business case en de Verkorte energiezorgcheck moeten de volgende acties worden ondernomen: Commitment aan energiezorg (paragraaf 2.1.3) Beschrijving van rollen en verantwoordelijkheden (paragraaf 2.1.4) Energiezorg implementatie projectplan (paragraaf 2.1.5) Energiezorg implementatiemodel (paragraaf 1.5) Het invulling geven aan deze instrument is feitelijk de taak van de energiecoördinator (paragraaf 2.2.1) maar kan ook worden gedelegeerd aan een ander lid van het energieteam.


15

2.1.1

Stel een business case op – erken de noodzaak van energiezorg

Het opstellen van een business case (paragraaf 3.5, “Aan de slag”) is een van uw eerste taken. Dit moet resulteren in een overzicht van essentiële bedrijfsgegevens over de afgelopen drie jaar en indicatoren en identificatie van andere invloeden op bedrijfsbeslissingen.

Zoals reeds gemeld kunnen deze resultaten worden gebruikt om de bedrijfsleiding te overtuigen van het belang van energiezorg in uw bedrijf. De business case is een Excelsheet die automatisch berekeningen uitvoert en daarom moet worden gedownload van de website www.bess-project.info (onder “Aan de slag”). Een overzicht van de vereiste gegevens vindt u in de rekentabel in de business case in paragraaf 3.5. Noodzakelijke informatie voor de business case zijn: de totale som van het energieverbruik, onderverdeeld naar brandstoffen en elektriciteit energieprijzen CO2-emissies productiegegevens Uitkomsten van de business case: specifieke energieverbruik in de afgelopen drie jaar energiekosten per eenheid product specifieke CO2-emissie - direct en indirect

2.1.2

Bepaal het huidige niveau van uw energiezorgsysteem

De volgende activiteit die moet worden ondernomen is het bepalen van het huidige niveau van het energiezorgsysteem van uw bedrijf. De BESS energiezorg specificatie is gebaseerd op de ISO 14001 standaard. Deze is te beschouwen als de basis voor het opstellen van een volwassen energiezorgsysteem.

De volledige Checklist energiezorg (paragraaf 3.2, “Volledige Checklist energiezorg”) omvat de verplichte en optionele elementen van een energiezorgsysteem. De resultaten van de checklist geeft een indicatie van de mate waarin energiezorg reeds is geïmplementeerd door het bedrijf.

De volledige Checklist energiezorg bestaat uit 26 vragen, die de organisatie moet aflopen op reeds uitgevoerde maatregelen. De checklist is te downloaden uit het e-learning programma en is te gebruiken om prioriteiten te stellen voor het implementatieproces. Met de volledige Checklist energiezorg heeft u ook de mogelijkheid om de kwaliteit van het energiezorgsysteem te controleren na afronding van het implementatieproject. Het afvinken van een "checkbox" betekent dat een element van het energiezorgsysteem al bestaat binnen de organisatie. Een toelichting wordt gegeven aan de rechterkant van elke vraag. De eerste kolom aan de rechterzijde legt de vraag uit. De tweede kolom geeft aan wanneer een checkbox mag worden afgevinkt. De resultaten worden automatisch getoond bovenaan de eerste pagina en aan het einde van de volledige Checklist energiezorg. De Verkorte energiezorgcheck bestaat uit zeven sleutelvragen uit de volledige Checklist energiezorg en kan worden gebruikt door ondernemingen in de opstartfase van implementatie of verbetering van een energiezorgsysteem.

Het doel van de Verkorte energiezorgchecklist is om de prioriteiten van een bedrijf vast te stellen voor het implementatieproces.

U kunt de Verkorte energiezorgcheck vinden op de volgende pagina en in het e-learning programma (“Aan de slag”).


16

De zeven sleutelvragen zijn: 1. 2.

3. 4.

Heeft de organisatie de primaire energieaspecten vastgelegd op basis van energieverbruiksgegevens en worden deze actueel gehouden? Zijn taken, verantwoordelijkheden en zeggenschap vastgeld voor alle personeelsleden die betrokken zijn bij de energiezorg (ten aanzien van energieaspecten, het energieverbruik, doelen, correctieve maatregelen enzovoort)? Zijn of worden de primaire energieverbruikers (energieaspecten) regelmatig gemeten, geregistreerd, geanalyseerd en gerapporteerd? Is een benaderingswijze ontwikkeld voor het verbeteren van de energieprestatie in overeenstemming met het beleid en uitgaande van de volgende zaken:

-

5. 6. 7.

Wettelijke en andere vereisten De primaire energieaspecten De best beschikbare technieken (volgens de BESS maatregelenlijst, bijvoorbeeld)

- De tijdsplanning waarbinnen de doelen moeten worden gehaald. Is gedocumenteerd (schriftelijk of elektronisch) hoe energiezorg werkt en is een relatie gelegd met de relevante instructies en procedures? Als resultaten afwijken van de verwachtingen*, wordt de oorzaak hiervan dan achterhaald en worden preventieve of correctieve maatregelen getroffen om het opnieuw voorkomen tegen te gaan? Wordt het systeem van energiezorg ten minste een maal per jaar geëvalueerd door het management, gebaseerd op de volgende informatie: -

Energieprestatie gebaseerd op monitoringinformatie. Evaluatie van overeenstemming met wettelijke en andere vereisten die te maken hebben met energie.

* Dit betekent dat een doel niet zal worden bereikt als men op dezelfde manier doorgaat.

2.1.3

Zorg voor commitment aan energiezorg in de organisatie

Om op de lange termijn succesvol te zijn, is commitment van de bedrijfsleiding aan de energiezorg essentieel. Voor de ondertekening moet iemand op het hoogste niveau van de organisatie (bijvoorbeeld een directielid of de directeur), worden gevonden. De managers die betrokken worden bij de uitvoering, dienen te worden ondersteund door de hoogst mogelijke medewerkers bij het implementeren van de strategie.

Het commitment is te verkrijgen door de bedrijfsleiding te helpen bij het volledig doorgronden van het niveau van energiezorg binnen de onderneming. Voor dit doel kan de Verkorte energiezorgcheck worden gebruikt. In de volgende fase moet de huidige situatie van de energiezorg worden uitgelegd aan de bedrijfsleiding, met een duidelijke indicatie van trends, energiekosten en energieonderwerpen. U moet de nadruk leggen op de voordelen die zijn te behalen. De voordelen zijn in te schatten op basis van gegevens uit de business case en, in een later stadium, door het met elkaar vergelijken van verschillende bronnen, zoals de horizontale en verticale maatregellijsten, benchmarkgegevens of de vele voorbeeldstudies over energiezorg binnen organisaties. Het commitment van de bedrijfsleiding is meer dan een steunbetuiging. Het is ook de aankondiging dat managers die bij de implementatie betrokken zijn, zullen worden afgerekend op de resultaten die zij boeken. Dit vereist regelmatige rapportages over de voortgang.

In aansluiting op het commitment van de bedrijfsleiding, moet ook het personeel op alle niveaus van de organisatie worden aangemoedigd om mee te doen aan het proces van implementatie van energiezorg in de organisatie.

De volgende pagina toont een voorbeeld van een bedrijfsverklaring waarin commitment wordt uitgesproken aan energiezorg (“Aan de slag”).


17

Voorbeeld 1: Bedrijfsverklaring Wij zijn gebonden aan: de inkoop van energie tegen de meest voordelige prijs de inkoop van een deel groene energie (opgewekt uit duurzame bronnen) het verbeteren van de energie-efficiency in termen van energieverbruik per eenheid product (of per graaddag voor ruimteverwarming) reductie van C02-emissies het investeren in nieuwe technologie binnen bepaalde investeringscriteria (inclusief duurzame energiebronnen) het uitgaan van kosten over de totale levensduur van projecten de inkoop van energie-efficiënte productie-eenheden, installaties en apparatuur (inclusief kantoorapparatuur) de reductie van milieu-emissies als gevolg van transport (inclusief het woon-werkverkeer, zakelijke reizen en de distributie van goederen) het toetreden tot / meedoen aan MJA2 het investeren in energiebesparende technologieën die in aanmerking komen voor financiële steun Wij streven naar energie-efficiency in alle onderdelen van onze bedrijfsvoering, inclusief: Management - Het aangeven en vastleggen van rollen en verantwoordelijkheden op het gebied van energie - Het bevorderen van educatie en bewustwording onder het personeel - Het bevorderen van continue professionele ontwikkeling (CPO) bij het technische personeel dat zich bezighoudt met energie - Het invoeren van heldere rapportageprocedures Inkoop

-

Inkoop van apparatuur met een laag energieverbruik Het uitgaan van kosten over de totale levensduur van projecten, bij nieuwbouw en bij aanpassingen Het invoeren van technische richtlijnen voor nieuwe projecten en renovaties

Financiën

-

Het eigenaarschap van de energiekosten overdragen naar het afdelingsniveau Verificatie van de facturen overdragen naar het afdelingsniveau

Techniek

-

Het invoeren van procedures voor de bedrijfsvoering van productie-eenheden, installaties en apparatuur.

Wij gaan onze prestaties uit het verleden verbeteren: De afgelopen vijf tot tien jaar: zijn onze energiekosten gestegen/gedaald met x% is onze energie-efficiency gestegen/gedaald met x% en onze emissie van C02 gestegen/gedaald met x% is ons verbruik van fossiele brandstoffen gestegen/gedaald met x% is ons verbruik van groene energie gestegen/gedaald met x% zijn onze investeringen in schone, energie-efficiënte technologieën gestegen/gedaald met x%. Wij zijn gehouden aan het veranderen/versterken/versnellen van deze trends door middel van een strategisch actieplan dat elk jaar zal worden herzien en geactualiseerd. Handtekening voorzitter: .................................. Datum: ...................................................


18

2.1.4

Wijs rollen en verantwoordelijkheden toe

Rollen en verantwoordelijkheden van mensen die met energiezorg aan de slag gaan, moeten worden toegewezen. Als hulpmiddel hierbij kan men gebruik maken van de TVB-matrix (“Aan de slag”). Het gaat om een lijst van taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden die duidelijk maakt welke personen uit de organisatie direct of indirect zijn betrokken bij het onderwerp energie.

Een goede matrix is buitengewoon belangrijk voor het adequaat functioneren van het energiezorgsysteem. De lijst toont in één oogopslag wie wat doet en wie waarvoor verantwoordelijk is. Bij het opstellen van de TVB-matrix draait alles om één vraag: wie is in de positie om het energieverbruik te beïnvloeden? Ieder individu uit de organisatie waarvoor dit geldt, moet in de matrix worden opgenomen. Dit gebeurt niet alleen om taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden duidelijk aan te geven en af te bakenen, maar vooral ook om mensen te motiveren. De medewerkers op de werkvloer zijn zeer direct betrokken. In hun dagelijkse activiteiten werken ze met machines en oefenen op die manier de grootste invloed uit op het energieverbruik. De eindverantwoordelijkheid voor de effectiviteit van de energiezorg moet worden gelegd bij leden van het managementteam met voldoende bevoegdheden en vaardigheden. De dagelijkse bedrijfsleiding is hiervoor de meest aangewezen kandidaat. Deze kan tijd, geld en menskracht aan de energiezorg toewijzen, waarmee ze de voorwaarden creëert voor succesvolle implementatie en uitvoering.

Voorbeeld 1: TVB-matrix Taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de energiecoördinator Taak

Verantwoordelijk voor

Voert uit

Bevoegd tot

Werkplan

Het vertalen van het EBP in een jaarlijks energiewerkplan

Energiescans

Het organiseren van energiescans, ter actualisering van het EBP

Het inroepen van medewerking van werknemers die nodig zijn om de jaardoelstellingen te realiseren Het inhuren van externen, conform de budget- en tekenbevoegdheid

Handboek energiezorg

Het up-to-date houden van het handboek energiezorg

Wet- en regelgeving, kentallen en normen

Op de hoogte zijn van vigerende wet- en regelgeving (Wm/MJA) en up-to-date zijn van kentallen en normen

Datacollectie en Monitoring

Het uitlezen van energiemeters en het (laten) opstellen van de MJA-monitoring rapportage volgens SenterNovem-format.

Het jaarlijks opstellen van een energiewerkplan, inclusief een planning. Het zorgen voor uitvoering van dit werkplan Het inhuren van een externe adviseur, het beoordelen van rapportages, het overnemen van aanbevelingen in het werkplan. Het aanpassen van (delen van) het handboek aan nieuwste besluiten en vernieuwde procedures Het bijhouden vakliteratuur, berichten en het actualiseren van relevante zaken. Betrokken functionarissen informeren over ontwikkelingen/wijzigingen. Het opnemen van meterstanden van elektriciteit, gas en water of aansturing hiervan. Het opstellen van monitoringrapportages.

Energie rapportage

Het opstellen van een energiejaarverslag voor de directie

In- en externe audit

Het periodiek uitvoeren van kwalitatieve audits over het energiezorgsysteem Het zorgen voor volledigheid en juistheid van de in- en externe communicatie Het adviseren bij het afsluiten van energiecontracten

Communicatie

Energiecontracten

Documentbeheer energiezorg

Het compleet en up-to-date houden van het energiezorgarchief


Het opstellen van een energiejaarverslag waarin voortgang en resultaten van het werkplan worden belicht Het zelf uitvoeren van interne audits.

Het overleggen met relevante instanties (vergunningverlener, SenterNovem, Infomil, e.d.)

Het inschakelen van medewerkers voor het aflezen van meters. Het vragen van medewerking van leidinggevenden bij rapportages over bereikte resultaten Het verspreiden van het energiejaarverslag na goedkeuring door directie

De communicatie in- en extern over energiezorg. Het uitvoeren van tenders, het beoordelen van offertes en het geven van directieadvies. Het aanleggen en beheren van het (digitale) energiezorg archief

Het opschonen, verwijderen, aanvullen van documenten uit het bestand.

19

Taken overige functionarissen in energiezorgsysteem Functionaris

Taak

Directeur

Energiezorgprogramma

Bedrijfsleiders

Verantwoordelijk voor Realisatie van doelstellingen

Evaluatie

Bewaking en verbetering energieprestaties


Beheersing en verbetering van energieprestaties productie

Voert uit

Bevoegd tot

Beoordelen beleidsverklaring Middelen beschikbaar stellen voor realisatie van het energiezorgprogramma Het periodiek beoordelen van het energiezorgsysteem

Het goedkeuren van de beleidsverklaring Het goedkeuren van budget voor energiezorg

Het implementeren van energiebesparingsmaatregelen

Het goedkeuren van besparingsmaatregelen voor productie

Het zonodig uitvoeren van correctieve acties uit Het motiveren van het personeel m.b.t. good housekeeping Het bespreken van energieaspecten op werkoverleggen

Opleiding en bewustwording

Good housekeeping

Hoofd Inkoop


Inkoop van energiezuinige grondstoffen

Het betrekken van energieaspecten bij inkoopbeslissingen

Het goedkeuren van de inkoop van energiezuinige grondstoffen

Hoofd TD


Realisatie technische verbetermaatregelen

Het regelen van onderhoud van productieapparatuur Implementatie van technische wijzigingen van de productieapparatuur Het betrekken van energieaspecten bij inkoopbeslissingen

Het goedkeuren van de inkoop van energiezuinige machines

Inkoop van energiezuinige machines

2.1.5

Het informeren van het personeel over opleidingsmogelijkheden

Maak een projectplan voor de implementatie van energiezorg

Als u energiezorg voor het eerst invoert of u als u een bestaand energiezorgsysteem substantieel wilt verbeteren, wordt u geadviseerd om uw eigen – op het bedrijf toegespitste – projectplan voor de implementatie van energiezorg op te stellen. Dit beschrijft de weg waarlangs de implementatie zal plaatsvinden, de tijdbesteding en de noodzakelijke hoeveel menskracht. U kunt beginnen met het opstellen van dit plan nadat u de business case voor uw bedrijf heeft uitgewerkt en de Verkorte energiezorgcheck heeft uitgevoerd, zodat u een indicatie heeft van de kwaliteit van uw huidige energiezorgsysteem. Het projectplan moet de planning en de consequenties van alle activiteiten beschrijven uit het BESS energiezorg implementatiemodel (EMIM, paragraaf 1.1).

Het uiteindelijke doel van het implementatieproject is om energiezorg zodanig in uw organisatie te integreren dat de PDCA-cyclus (plan – do – check - act) voor continue verbetering van de energiesituatie in uw bedrijf is verankerd.

Om te slagen bij de uitwerking van het projectplan voor de implementatie van energiezorg, is het aan te raden een gespecialiseerde externe adviseur in te schakelen die u kunt ondersteunen. Dit is een serieuze optie, omdat een goede adviseur onafhankelijk is, veel ervaring heeft met het onderwerp, over een breed gezichtsveld beschikt en de modernste technieken kent.


20

Het projectplan voor de implementatie van energiezorg omvat de volgende onderwerpen: Het doel van het implementatieproject t.w. het gewenste kwaliteitsniveau van uw energiezorgsysteem. De benodigde activiteiten om dat doel te bereiken Het resultaat van die activiteiten zoals een energie audit en de energieverbruiksanalyse. De planning van energieefficiencymaatregelen en de eventuele haalbaarheidsstudies daarnaar zijn geen onderdeel van het implementatieprojectplan maar worden vastgelegd in een apart “ Energie Besparingsplan” (EBP) (paragraaf 2.5). De projectorganisatie binnen het bedrijf, inclusief het benodigde personeel. Het benodigde budget. De wijze waarop de kwaliteit en de planning zal worden gemonitord.

De sleutelelementen van de implementatie van een goed energiezorgsysteem zijn: Een energiebeleidsverklaring met duidelijke doelstellingen. Duidelijk gedefinieerde taken en verantwoordelijkheden . Voldoende capaciteit en geld om het energiezorgsysteem in stand te kunnen houden. Regelmatige communicatie over de voortgang die bereikt wordt met energiezorg.

Andere belangrijke onderdelen zijn: Monitoring om te kunnen vaststellen of het energieverbruik van de relevante bedrijfsonderdelen en processen overeenstemt met de verwachtingen. Een systeem voor correctieve en preventieve acties. Het periodiek uitvoeren van (interne) energie audits om vast te stellen of het energiezorgsysteem naar behoren functioneert en om de continue verbetering te verzekeren.


21

2.2

Stel uw energieteam samen

Als u de energiecoördinator bent van een middelgroot of kleiner bedrijf, dient u na afronding van de startfase een energieteam op te richten. Het ondersteunt relevante activiteiten en functioneert als een schakel tussen de energiecoördinator en de afdelingen. Het energieteam bestaat uit mensen met een gedegen kennis van de afzonderlijke bedrijfsprocessen en toegepaste technologieën. Hun kennis moet worden gebruikt om het energieverbruik van hun afdeling te beïnvloeden en om bij te dragen aan de ontwikkeling van een bedrijfsbrede strategie. De praktijk leert dat dit nodig is, omdat afzonderlijke afdelingen zelden samenwerken om de energie-efficiency te vergroten. Bij het formeren van een energieteam kunt u gebruik maken van de TVB-matrix (paragraaf 2.1.4, “Energieteam”) en het Voorbeeld voor het opzetten van een energieteam (“Energieteam”). Een energieteam moet na de implementatiefase blijven bestaan om het energiezorgsysteem te blijven coördineren en regelmatig te blijven beoordelen. Het team kan bestaan uit: een senior-manager; mensen die belangstelling hebben getoond en die een wezenlijke bijdrage kunnen leveren aan een soepele introductie van het energiezorgsysteem; een vertegenwoordiger van elke sleutelfunctie of elk sleutelgebied, opdat alle onderdelen van het bedrijf worden vertegenwoordigd; de financiële manager; de productiemanager(s); de manager(s) op het gebied van kwaliteitszorg, arbo en veiligheid; en de staf Communicatie of Opleidingen & Trainingen. Een energieteam moet: de energiecoördinator begeleiden en adviseren; ondersteuning geven bij het opstellen van het beleid en het actieplan voor energiezorg; helpen bij de verspreiding van kennis en het opstellen van voortgangsrapportages; helpen bij de promotie van energiezorginitiatieven; en algemene ondersteuning van de energiecoördinator.


22

2.2.1

Benoem een energiecoördinator

Ongeacht de omvang van een bedrijf, is het noodzakelijk om een energiecoördinator te benoemen die verantwoordelijk wordt voor (de voortgang van) de energiezorg. Dit kan zowel een deeltijd- als een fulltime functie zijn, afhankelijk van de grootte van het bedrijf. De rol van de energiecoördinator is om zowel de huidige energiebehoefte van het bedrijf als de toekomstige energiestrategie te managen, in een omgeving waarin fluctuaties in de voorziening en de prijs van energie een grote invloed hebben op het bedrijfsresultaat.

De energiecoördinator moet een veelzijdig iemand zijn met: diepgaand begrip van zowel het bedrijf als zijn interne en externe omgeving; goede communicatieve en onderhandelingsvaardigheden, die bruggen kan bouwen en anderen kan adviseren; goede en actuele kennis van de (productie)processen binnen het bedrijf, de producten en de diensten die het bedrijf levert; goede algemene technische achtergrond, bij voorkeur met ingenieurservaring; en ervaring met projectmanagement, met name op het gebied van implementatie van nieuwe systemen. Sleutelfuncties van een energiecoördinator Voor het aansturen van het energieverbruik binnen een bedrijf moet een aantal taken worden uitgevoerd, met name: het ontwikkelen van een beleids- en een werkplan; en rapportage van het energieverbruik, het uitvoeren van energiescans en audits en het omgaan met contractuele aspecten van het energieverbruik; het zoeken naar en identificeren van best practices op het gebied van energiezorg; het implementeren van beleid en programma’s om energiebesparing te bereiken; het vergaren van kennis op het gebied van wetgeving en regulering, essentiële gegevens en standaards; het verzekeren van blijvende steun van de bedrijfsleiding en de staf; en het beïnvloeden van nieuwe werkwijzen, tenderspecificaties en bouwen aanleginstructies. Een succesvolle energiecoördinator Een succesvolle energiecoördinator moet het volgende doen: Het aanbrengen van links met de belangrijkste andere managementsystemen die een bedrijf gebruikt, zoals ISO 14001, programma’s voor de reductie van broeikasgasemissies, kwaliteitssystemen of interne arbo- en veiligheidssystemen. Controle krijgen op de wijze waarop energie wordt gebruikt. Zorg ervoor dat energie wordt ingekocht en/of opgewekt op de meeste economische manier en bevorder good housekeeping en afvalreductie. Meet en monitor de energieprestatie en vergelijk deze met voorgaande jaren en met interne en externe benchmarks. Rapporteer de energieprestatie op een eenvoudige, duidelijke wijze aan het lijnmanagement en afdelingshoofden. Rapporteer de energieprestatie aan de bedrijfsleiding op een manier die aansluit op andere planning- en rapportageprocessen binnen het bedrijf. Onderbouw investeringsaanvragen met goede gegevens en realistische businessplannen. Schep eer in goede resultaten. Betrek medewerkers bij uw werk; geef ruimte aan hun input en ideeën. Deel de lof die u wordt toegezwaaid met iedereen die aan de goede resultaten heeft bijgedragen. Dit motiveert, creëert enthousiasme en zorgt voor meer succes. Breng resultaten en succes onder de aandacht van de bedrijfsleiding en het personeel om voortgaande ondersteuning en enthousiasme voor het energiezorgsysteem te verkrijgen. Als de onderneming geen specifieke persoon benoemt voor deze taken, voelt niemand zich verantwoordelijk en loopt u het risico dat noodzakelijke taken niet worden uitgevoerd. Verder moeten de rol en de competentie van de energiecoördinator worden gecommuniceerd binnen de organisatie. De energiecoördinator moet in staat zijn om hulp te vragen op terreinen waarin hij of zij geen specialist is. Eén van de eerste taken van de energiecoördinator is om overzicht te krijgen over de informatie en gegevens die binnen de organisatie reeds beschikbaar zijn. Afgezien van geschreven documenten, is er veel kennis aanwezig onder het personeel. Als dat inderdaad zo is, dient de energiecoördinator deze mensen op te sporen die in energieintensieve onderdelen van het bedrijf werken, op gebieden waarin ze het energieverbruik


23

kunnen beïnvloeden. Normaal gesproken zijn dat de productie-, de infrastructurele en de onderhoudsafdelingen. Verder is het nuttig om voor het bedrijfsmanagement een samenvatting te schrijven van het projectplan voor de implementatie van energiezorg. Outsourcing van energiezorg Externe consultants kunnen een aantal energiezorgtaken uitvoeren. Technische consultants kunnen bijvoorbeeld energie audits uitvoeren. Ook kunnen specialisten worden ingehuurd voor specifieke taken, zoals het in kaart brengen en monitoring van het energiegebruik. Energieprestatiecontracten kunnen een nuttig instrument zijn om snel resultaten te boeken en energieprojecten extern te financieren.

2.3

Formuleer uw energiebeleid

Maak een kort document waarin u aandacht schenkt aan het structureel verminderen van het energieverbruik. Welke positie neemt de organisatie in op het gebied van energiezorg? In het bijzonder: wat is de relatie tussen energiezorg en de dagelijkse bedrijfsvoering?

De energiebeleidsverklaring (“Energiebeleid”) is een officieel document waarmee de bedrijfsleiding de positie van energiezorg in de onderneming uitlegt.

De energiebeleidsverklaring geeft de algemene richting van het beleid weer en beschrijft in algemene termen waar verantwoordelijkheden liggen. De verklaring vormt de basis voor alle toekomstige inspanningen, maatregelen en activiteiten in het kader van energiezorg. De energiebeleidsverklaring is een formeel instrument dat aan duidelijke eisen moet voldoen. Het bevat een aantal toezeggingen, geformuleerd als energiedoelen, die moeten worden vertaald in praktische maatregelen en activiteiten. De verklaring is geen formaliteit.

Het is een krachtig instrument dat kan worden gebruikt om te beoordelen of de organisatie zijn beloften houdt en of het zijn beleid werkelijk richt op het bereiken van de overeengekomen doelen.

Een energiebeleidsverklaring moet in ieder geval aan de volgende eisen voldoen: De energiebeleidsverklaring laat zien dat het energiebeleid wordt onderschreven door het hoogste managementniveau van het bedrijf. De energiebeleidsverklaring laat zien dat de organisatie zich aan alle relevante wetten, regels en andere eisen en afspraken zal houden. De energiebeleidsverklaring laat zien dat de organisatie streeft naar continue verbetering van de energie-efficiency en dat ze onnodig energieverbruik tracht te voorkomen.

Met de energiebeleidsverklaring heeft u een richtinggevend document in handen, dat ondersteuning van de bedrijfsleiding verzekert.

Het verschil met het commitment (paragraaf 2.1.3) is dat het commitment de doelen van de onderneming onderschrijft op het gebied van energiezorg, terwijl de energiebeleidsverklaring aangeeft op welke wijze het bedrijf gaat trachten deze doelen te halen.


24

Voorbeeld 2: Energiebeleid I Energiebeleidsverklaring besteedt aandacht aan het structureel verlagen van de energiebelasting als gevolg van haar bedrijfsvoering, vanuit: de relevante milieu wet- en regelgeving • het oogpunt van optimalisering van de bedrijfsvoering • Het realiseren van het energiebeleid wordt/is door bewerkstelligd door een volwaardig energiezorgsysteem op te zetten waarin: het energiegebruik systematisch wordt beoordeeld; • de energiestromen in kaart worden gebracht en worden bijgehouden; • energiebesparende maatregelen worden gepland en worden uitgevoerd; • het resultaat van die energiebesparende maatregelen periodiek wordt beoordeeld; • geplande activiteiten ter verbetering van de energie-efficiency voortdurend worden geactualiseerd. • Om het energiebeleid ten uitvoer te brengen is een energiecoördinator aangesteld en worden jaarlijks financiële middelen ter beschikking gesteld. Het uitgangspunt is om ter beschikking staande middelen en tijd zo effectief mogelijk in te zetten door een pragmatische werkwijze te volgen. Voor het realiseren van het energiebeleid wordt door voortdurend gestreefd naar: het voldoen aan de relevante wet- en regelgeving; • het nemen van passende en rendabele maatregelen op het gebied van techniek, organisatie en gedrag. De regels uit de • Wet milieubeheer zijn hierbij het uitgangspunt; Het meten, registreren en controleren van de verschillende energieverbruikcijfers; • Het actief betrekken van de medewerkers bij de uitvoering van het energiebeleid; • Het op natuurlijke momenten zorgvuldig beoordelen van energiezuinige alternatieven. •

Datum……………………..

Plaats…………………….

De directie van Naam: Functie: Ondertekening:


25

Voorbeeld 2: Energiebeleid II [4] Deel 1: Verklaring

Deel 2: Verantwoordelijkheden en processen

Deel 3: energiezorgplan

Commitment

Verantwoordelijkheden

Bronnen

, producent van acht zich, als onderdeel van zijn milieubeleid, gehouden aan de uitvoering van energiezorg en zal energie-efficiency uitwerking geven voor al zijn productielocaties, installaties en apparatuur, als dit kosteneffectief is. Beleid

Benoeming van een persoon voor het volgen en monitoren van het energieverbruik. Benoeming van een persoon die verantwoordelijk is voor de uitgaven. Benoeming van een energiecoördinator. Benoeming van leden van het energieteam en hun rollen

onnodig energieverbruik te voorkomen

Benoeming van een persoon of een comité dat verantwoordelijk is voor het formuleren en het implementeren van het energiezorgbeleid.

de kosteneffectiviteit, de productiviteit en de arbeidsomstandigheden te verbeteren het milieu te beschermen

Vaststellen dat de energiecoördinator op die plaatsen wordt ingezet die het meest relevant zijn voor de actuele stand van de energiezorg.

Ons beleid is om het energieverbruik te controleren om:

de beschikbaarheid van fossiele brandstoffen te verlengen.

Structuur

het zo economisch mogelijk inkopen van brandstoffen

De energiecoördinator maakt maandelijkse rapportages voor de lijnmanager over energiezorgactiviteiten en, via de lijnmanager, kwartaalrapportages voor het energieteam.

het zo efficiënt mogelijk gebruiken van energie

Communicatielijnen

Doelen Voor de lange termijn streven wij naar:

het verminderen van de milieubelasting, in het bijzonder de emissies van broeikasgassen het, waar mogelijk, verminderen van onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen door het gebruik van duurzame energie. Onmiddellijk doel

Het aantal personeelsleden voor energiezorg, hun gezamenlijke kennis en vaardigheden en de omvang van de investeringen (10% van het jaarlijkse energiebudget) komen overeen met de eisen voor deze activiteiten. Evaluatie Alle energiezorgactiviteiten zullen periodiek worden beoordeeld en jaarlijks worden heroverwogen, inclusief het jaarlijks in te zetten budget. Actieplan Het komende jaar zullen de volgende energiezorgactiviteiten worden ondernomen, in volgorde van prioriteit: <Som activiteiten op>.

Formele communicatie over zaken met betrekking tot de controle op het energieverbruik door eindgebruikers of budgethouders wordt aangestuurd door de energiecoördinator die, indien zinvol, de lijnmanager, andere leidinggevenden en het energieteam hierover informeert.

Het verkrijgen van controle op het energieverbruik door heroverweging en verbetering van de inkoop en de bedrijfsvoering.


26

2.4

Begrijp de energieaspecten van uw organisatie – voer een energie audit uit

Om mogelijkheden voor energiebesparing in uw bedrijf op het spoor te komen, wordt het sterk aanbevolen om een energie audit uit te voeren.

Een energie audit kwantificeert het actuele energieverbruik en de hiermee gepaard gaande emissies van broeikasgassen (CO2) en de kosten. Het levert aanbevelingen op voor verbetering van de energie-efficiency.

De reikwijdte van een energie audit kan sterk variëren, van een heel gebouw of bedrijf tot een specifiek productieproces. De uitvoering van een energie audit omvat: Inventarisatie van alle soorten energieverbruik en energieverbruikende apparatuur binnen een gebouw, complex, productielocatie of bedrijf. Inventarisatie van het energieverbruik van alle grote verwarmings- en koelinstallaties en hun aandeel in het totale energieverbruik. Inventarisatie van kosteneffectieve maatregelen om de efficiency van het energieverbruik te verbeteren. Schatting van het energiebesparingspotentieel, de kosten van besparingsmaatregelen en hun terugverdientijd. Heroverweging van energiezorgstrategieën, inclusief monitoringsystemen en evaluatieprocessen. Een energie audit kan worden uitgevoerd door de energiemanager of coördinator die hiervoor is getraind en die hiermee ervaring heeft, of door een ingehuurde, gespecialiseerde consultant. Kiest u voor de laatste optie, huur dan iemand in die onafhankelijk is, een brede visie heeft en kennis heeft van de modernste technieken en technologieën.

De resultaten van een energie audit moeten worden vastgelegd in een helder en beknopt energierapport. Enkele sleutelelementen daarin zijn: Een samenvatting met aanbevelingen in volgorde van prioriteit en schattingen van implementatiekosten en terugverdientijden. Relevante gegevens over de productielocatie en de processen. Gegevens over de apparatuur met metingen of schattingen van het energieverbruik van onderdelen van de productielocatie. Actuele gegevens over energieverbruiken. Grafische energieverbruiksanalyses. Details over verbeteringen van de energie-efficiency; Vergelijking van actuele energieverbruiken met geschatte verbruiken als gevolg van doorgevoerde aanbevolen maatregelen. Aanbevelingen ten aanzien van energiezorgstrategieën, bijvoorbeeld over monitoring(systemen) en beleidsontwikkeling.

Een energie audit is alleen waardevol als de aanbevelingen worden overgenomen in het energie actieplan (paragraaf 2.5). Het type initiatieven dat uit een energie audit naar voren kan komen, is bijvoorbeeld: Veranderingen in operationele procedures. Aanpassing van onderhoudsmethoden en –schema’s. Aanpassing of vervanging van productieapparatuur of zelfs complete productielijnen of –locaties. Uitvoering van diepgaandere studies naar energiebesparing van een apparaat, proces of productielocatie. Commitment aan voortgezette training en voorlichting om bewustwording bij het personeel te vergroten.


27

Als hulpmiddel bij het uitvoeren van een energie audit kunt u gebruik maken van de “energie audit gegevens sheet”. Deze sheet is te downloaden van de BESS website, onder “Energie Audit”. Verderop in deze publicatie wordt een aantal ingevulde sheets gepresenteerd.

2.4.1

Verkrijg overzicht van het historische en actuele energieverbruik Het hulpmiddel voor het verzamelen van gegevens op de website van BESS bevat sheets voor algemene, financiële en verbruiksgegevens. Door het invullen van deze sheets, krijgt u een overzicht van het energieverbruik van de afgelopen drie jaar, afgezet tegen financiële en algemene gegevens van de onderneming. Gestructureerde gegevensverzameling is cruciaal voor een Energie audit.

In eerste instantie worden alleen bestaande gegevensbronnen gebruikt.

Bronnen van bestaande informatie: Facturen Uitkomsten van metingen Testrapporten Handleidingen Andere auditrapporten

Elke organisatie beschikt al over een aanzienlijke hoeveelheid energie-informatie, maar deze vergt vaak wel nadere analyse, vergelijking en interpretatie. Door simpelweg beschikbare informatie te verzamelen, ontstaat al een duidelijker beeld van het energieverbruik en de energiekosten. Zoals vermeld zijn facturen de primaire bron van informatie. Echter, gegevens kunnen ook uit andere delen van de organisatie komen, die ook moeten worden verwerkt en geïntegreerd. Kostengegevens van facturen zijn beschikbaar bij de financiële administratie. Als u de facturen hebt verzameld, dient u in de sheets te vereiste gegevens in te vullen. Hiermee krijgt u beter inzicht in alle gebieden die van belang zijn. Berekeningen kunnen worden gemaakt voor gebieden waarop de vermogenseisen en de bedrijfsuren bekend zijn. Opties: Om het energieverbruik voor verlichting te schatten, kunt u het aantal lampen tellen en hun aantal vermenigvuldigen met het aantal bedrijfsuren en het wattage. Een grove schatting voor machines en koelapparatuur is te verkrijgen door de vermogens van deze installaties te vermenigvuldigen met het aantal bedrijfsuren. Voorbeeld 3: Audit Gegevens Sheet Deze gegevenssheets kunt u downloaden van www.bess-project.info onder “Energie audit”.


28

Tabel voor het vastleggen van algemene gegevens Deze lijst kan worden gebruikt voor het vastleggen van gegevens over uw bedrijf, zoals naam, adres, gebouwkarakteristieken, productietijden, aantal medewerkers enzovoort.

Algemene gegevens Bedrijfsinformatie Bedrijfsnaam Industriële sector Productassortiment Adres Telefoon Website Karakteristieken productielocatie Vloeroppervlak (m²) Productie oppervlak (m²) Kantooroppervlak (m²) Opslagruimte (m²) Prod. uren per dag Prod. weken per jaar Aantal medewerkers

Postcode Fax

Volume (m³) Productieruimten (m³) Kantoorruimte (m³) Opslagruimte (m3³) Prod. dagen per week Prod. dagen per jaar Jaaromzet

Opmerkingen - Observaties

Energiecontactpersoon Positie in het bedrijf

Tabel voor het vastleggen van financiële gegevens Deze tabel werpt licht op financiële gegevens. Hierin neemt u de jaaromzet op van het bedrijf, brandstof- en elektriciteitskosten enzovoort. Financiële gegevens Inputgegevens Nr.

Jaar

1

Jaaromzet (€)

2

Netto winst voor belasting (€)

3

Productiekosten (€)

4

Elektriciteitskosten

5

Dieselkosten

6

Gaskosten

7

Andere brandstofkosten (€)

8

Totale brandstofkosten (€)

9

Totale energiekosten (€)

10

Totale productie (ton)

11

Elektriciteitsgebruik (kWh)

12

Dieselgebruik (kWh)

13

Gasgebruik (kWh)

14

Ander branstofgebruik (kWh)

15

Totaal brandstofgebruik (kWh)

16

Totaal Energiegebruik (kWh)


2004

2003

2002

29

Tabel voor het vastleggen van outputgegevens De gegevens in deze lijst worden automatisch berekend als u gebruik maakt van de Excelsheet van de BESS website. Ze geven verschillende verhoudingen weer, bijvoorbeeld tussen totale energiekosten en de nettowinst op de productie. Output gegevens Nr

Jaar

17

T. En. Kosten / Netto winst (9/2)

2004

18

T. En. Kosten / Prod.kosten (9/3)

19

Elek.kosten / T. en.kosten (4/9)

20

T. Br.kosten / T. en.kosten (8/9)

21

Elek.gebr. / T. prod. (4/10)

22

T. Br.kosten / T. prod. (15/10)

23

T. En.gebr. / T. Prod. (16/10)

2003

2002

Tabel voor het vastleggen van gebruiksgegevens Als u deze tabel invult, kunt een eenvoudig het energiegebruik in een bepaald jaar en de verhouding tussen energiegebruik en de productie aflezen.

Gebruiksgegevens I Energiegebruik 2004 (kWh) Maand Elektricitei Diesel

Gas

Ander

Totaal Energie Productie (ton)

T. Ener. / Prod.

Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec

Totaal

Tabel voor het vastleggen van productievoorzieningen Productievoorzieningen I Nr.

Machine Type

Nom. Verm.

Bouwjaar

Uren/dag

1 2

U hoeft alleen het type machine op te nemen, hun nominale vermogen, bouwjaar en hoeveel uur per dag ze in werking zijn.

3 4 Opmerkingen:

Tabel voor het vastleggen van hulpvoorzieningen Hulpvoorzieningen Nr.

Machine Type

Nom. Verm. Gebr./jr

1 2

In deze tabel kunt u de machines voor de hulpvoorzieningen invoeren Uren/Da Br. - Mach. en de gegevens over hun nominale vermogen, het bouwjaar, gebruiksuren per dag en energiegebruik.

3 4 Opmerkingen:


30

Tabel voor het vastleggen van gebouwgegevens De volgende tabel moet worden gebruikt om de gebouwen te beschrijven waarin uw bedrijf is gehuisvest: het bouwjaar, verschillende ruimtes, informatie over gebouwinstallaties enzovoort.

Gebouwgegevens

Vloeroppervlak (m²)

Plaat s Inhoud (m³)

Aantal blokken

Aantal verdiepingen

Te verwarmen opp. (m²)

Te verwarmen vol. (m³)

Te koelen opp. (m²)

Te koelen vol. (m³)

Bouwjaar

Isolatie: Ramen: Beschaduwing : Duurzame energie: Energiebesparing: Verwarmingssysteem: Regeling: Koelsysteem: Regeling: Verlichting: Regeling: Algemene opmerkingen:

2.4.2

Inspecteer het energieverbruik en identificeer grote energieverbruikers

Als volgende stap gaat u op zoek naar de terreinen waarover nog geen of onvoldoende kennis beschikbaar is met betrekking tot het energieverbruik. Het zal dan vaak noodzakelijk zijn om het energieverbruik van afzonderlijke processen, productielocaties of voorzieningen te gaan meten. Het meten dient zo dicht mogelijk te gebeuren op de installatie die energie gebruikt. Als het nodig is om regelmatig gegevens te verzamelen (bijvoorbeeld vanwege hoge energiekosten), moet hierbij een automatisch systeem worden geïnstalleerd. De systeemanalyse is nooit beter dan de gebruikte gegevens. Informatie die wordt gebaseerd op analyse van slechte gegevens zijn betekenisloos. De betrouwbaarheid van gegevens is van aanzienlijk belang, net als de consistentie van de gegevensverzameling. Het heeft weinig zin om u ervan te verzekeren dat een meter 100% betrouwbaar is, of dat kostengegevens zijn berekend op vijf decimalen nauwkeurig, als de medewerker die verantwoordelijk is voor het verzamelen van gegevens de verkeerde meter afleest of kosten berekent op basis van geschatte facturen.

Het is uiterst belangrijk dat vervolgberekeningen en de ontwikkeling van indicatoren worden gebaseerd op echte gegevens in plaats van schattingen. Met de gegevensverzameling tot nu toe, kan het energiesysteem in een stroomschema worden gevat. Dit is een grafische presentatie van alle relevante energiestromen in een onderneming.

Een eenvoudig stroomschema is het zogeheten Sankey diagram. Zoń figuur kan worden gemaakt met een professioneel softwareprogramma. Eenvoudiger figuren kan men maken met de hand.

Het doel van een stroomschema is om de energiestromen van een organisatie te leren kennen en de daarbij behorende hoeveelheden energie. De verschillende stromen moeten over dezelfde fysieke (energie-) eenheid gaan.

De breedte van de stroom komt overeen met de omvang van het energieverbruik van een systeem of machine.


31

Dit voorbeeld heeft betrekking op het elektriciteitsverbruik in MWh. Als andere energiebronnen worden gebruikt, is het zinvol om een tweede stroomdiagram te maken. Na het maken van een stroomdiagram is het nodig om te beslissen: Welke gebieden onderwerpen gaan nader analyseren

en we

Welke machines en processen zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van het energieverbruik en moeten daarom in detail worden geanalyseerd?

Figuur 6: Voorbeeld van een stroomdiagram – Sankey Diagram [5]

2.4.3

Bepaal de sleutelfactoren voor het energieverbruik

Nadat het energiegebruik met een stroomdiagram is uiteengerafeld, moet het specifieke energieverbruik worden vastgesteld en moeten energiebesparingsmogelijkheden worden geïdentificeerd via benchmarking, ervaring en kennis van good practices. Daarom worden energie audits doorgaans uitgevoerd door gekwalificeerde energiespecialisten. De BESS energie audit gegevens sheet kan dienst doen als een voorlopige audit. Het levert basaal inzicht op in energieverbruiken en identificeert de significante besparingsopties. Omdat energiezorg een continu en stapsgewijs proces is, kunnen bedrijven beginnen met een voorlopige audit en pas later overgaan op het systeem van specifieke en omvattende audits.

2.4.4

Stel mogelijkheden voor energiebesparing vast

Maatregelen op het gebied van good housekeeping Good housekeeping gaat, zoals het begrip al aangeeft, over de goede zorg voor de hulpmiddelen die uw bedrijf nodig heeft. In dit geval: energie. In principe zijn Good housekeeping-maatregelen gebaseerd op gezond verstand en niet op high-tech of ingrijpende modificaties. Daarom zijn die maatregelen haast per definitie makkelijk en zonder noemenswaardige kosten in te voeren! De terugverdientijden zijn extreem kort en de besparingen zijn direct waarneembaar. De praktijk leert dat Good housekeeping in veel bedrijven besparingspercentages oplevert in de orde van grootte van 25 tot 50 procent van het totale energiebesparingpotentieel. Om dat totale potentieel te bereiken, zijn er vaak wel duurdere maatregelen en veranderingen van de energie-infrastructuur of productieprocessen nodig. Om vast te stellen of Good housekeeping maatregelen mogelijk zijn, kunt u zich zelf de volgende vragen t.a.v. elk energieonderdeel stellen: Moet ik dit apparaat wel gebruiken? Hoe kan ik ervoor zorgen dat het apparaat minder energie verbruikt?


32

Kan ik gebruik maken van een goedkopere vorm van energie? Soms is het raadzaam om een expert in te schakelen om deze vragen te beantwoorden. De resultaten van Good housekeeping zijn: Het afschaffen van energieverbruikers die niet nodig zijn. Het minimaliseren van energieverliezen. Vaak ook verbeterde operationele procedures (zelfs het productieproces kan efficiënter worden). Een verbeterd productieniveau (verhoogde efficiency =minder energie per product). Besparingen op out-of-pocket kosten voor energie.

Maatregellijsten Maatregellijsten (paragraaf 3.6) kunnen een bedrijf goed op weg helpen bij het zoeken naar energiebesparende opties, na uitvoering van een energie audit.

Maatregellijsten ondersteunen beslissingen over mogelijke energiezorgmaatregelen en haalbaarheidsstudies in het kader van een energie actieplan. Maatregellijsten beschrijven welke opties in principe in aanmerking komen en wat hun impact is op het energieverbruik. Daarnaast geven deze lijsten vaak terugverdientijden van de investeringen aan (korte, middellange of lange termijn).

Er zijn twee typen maatregellijsten: horizontale en verticale. Horizontale maatregellijsten verwijzen naar maatregelen die elke industrie kan doorvoeren. Verticale maatregellijsten zijn specifiek gericht op een bepaalde industriële branche.

Voorbeeld 4: Samenvatting van de horizontale maatregelenlijst voor energie-efficiency BESS - Benchmarking en energiezorg in middelgrote en kleinere bedrijven Horizontale maatregelenlijst voor energie-efficiency PRODUCTIEPROCESSEN Thermische energie Warmteopwekking

Lage kosten / kortetermijnkansen Mogelijkheid voor energiebesparing

Controle

1. Beperk de luchtovermaat tot een minimum

1. CO2/O2 metingen

2. Streef naar zo complete mogelijke verbranding

2. Roet/CO metingen

3. Houd de boiler schoon(roet/ketelsteen)

3. Monitor de stijging van de afgastemperatuur

4. Herstel (vervang) boilerisolatie

4. Periodieke inspectie van de staat van de boilerisolatie

5. Isoleer de voedingswatertank of dek deze af

5. Controleer op mogelijke temperatuur-verliezen van het voedingswater Hogere kosten / langetermijnkansen

Mogelijkheid voor energiebesparing

Controle

1. Zet, bij grote variaties in de vraag, een buffertank in 2. Verander regelingen naar “Hoog-Laag-Uit” of “Modulerend-Laag-Uit”

1. Monitor/evalueer vraagpatronen

3. Installeer een flash-systeem voor warmteterugwinning uit stoom 4. Verbeter de verbrandingsregeling

3. Overweeg in situaties met hoge (continue dan wel frequente) drukval 4a. Voorzie in voldoende warmte-input om aan de vraag te voldoen 4b. Minimaliseer het brandstofgebruik en de vervuiling. 4c. Bescherm personeel en apparatuur

2. Monitor/evalueer vraagpatronen

De resultaten van uw audit en de analyse van de energiebesparingsopties moet worden gedocumenteerd in het energie actieplan.


33

2.4.5

Stel een wettelijk register op Zoek uit welke wetten en regels invloed hebben op het energieverbruik van uw bedrijf. Aan welke richtlijnen moet u voldoen? Wat zijn de emissienormen? Enzovoort.

Omdat energieverbruik een hoge economische impact heeft, hebben de Europese Unie en nationale overheden een wetgevend en regulerend kader in het leven geroepen dat energie-efficiency bevordert. Denk aan de HACCP-richtlijn, de richtlijnen voor emissiehandel, emissielimieten of efficiencynormen voor bijvoorbeeld ketels. Het naleven van deze eisen is een essentieel onderdeel van het doelmatig functioneren van een (energie) zorgsysteem. De beste manier om alle eisen in beeld te brengen, is het opstellen van een “wettelijk register” met alle regels waaraan het bedrijf moet voldoen. Aan de hand hiervan kan geregeld worden gecontroleerd of het bedrijf aan alle eisen voldoet. Het is van belang dat één persoon wordt belast met de periodieke actualisering van het wettelijk register en dat iedereen die invloed heeft op het halen van de doelen over de eisen wordt geïnformeerd. Het is ook van belang om een procedure in het leven te roepen om alle gegevens te bewaren die tot het wet- en regelgevende kader van het bedrijf behoren.

Voorbeeld 5: Wettelijk register Wettelijk register van: Periodiek geactualiseerd door:

BEDRIJF XY Mw / Dhr XY

Datum laatste actualisatie: Datum volgende actualisatie: Nummer

Wet / Regel / Richtlijn

Korte beschrijving van de inhoud

Proces / locatie waarvoor de regel geldt

Persoon belast met het halen van de eisen

1 2 3 …

2.5

Stel een energie actieplan op

Er zijn altijd verschillende manieren om doelen te bereiken en verbeteringen te realiseren. Het management tracht normaal gesproken altijd optimale oplossingen te vinden voor behoeften en eisen. In de praktijk rijzen echter toch vaak problemen bij de implementatie van energiezorg: Gebrek aan geld en tijd Gebrek aan kennis over het energiesysteem Vooroordelen. Daarom is het noodzakelijk om een heldere procedure voor de realisatie van verbeteringen overeen te komen. Daarop wordt nu ingegaan. Bij de ontwikkeling van een energieprogramma is het, ten eerste, noodzakelijk om een overzicht te krijgen van alle terreinen waarop verbetering mogelijk is.

Het energieteam verzamelt alle mogelijkheden voor verbetering en zet een transparante en omvattende procedure op van de selectie van acties tot de uitvoering. Deze zorgt ervoor dat de beste oplossingen worden gekozen en dat medewerkers de keuzes ondersteunen.

Het meest essentiële onderdeel van het energiezorg implementatiemodel (EMIM) is de voorbereiding van een actieplan (“Energie Audit”), waarin een bedrijf (met of zonder hulp van een consultant) een lijst van energiebesparingsmaatregelen opstelt, onderverdeeld naar: geen kosten, lage kosten en hoge kosten. De acties moeten zo eenvoudig mogelijk worden beschreven met een duidelijke doelbeschrijving, besparingsdoelen en definities van rollen en verantwoordelijkheden voor de uitvoering. Het actieplan is het is onderdeel van de fase “Plan” binnen de cyclus voor continue verbetering van de energieefficiency.


34

Het documenteert: Het commitment van uw bedrijf om nu en in de toekomst acties uit te voeren (voor de duur van het plan of de komende vier jaar of meer), om energiezorg te implementeren en de energie-efficiency van de onderneming te verbeteren. Een overzicht van de huidige status van de planning en de implementatie van acties tot nu toe (resultaten worden vastgelegd in een energieboekhouding). Het energie actieplan bevat de volgende elementen: Het commitment en de ambities met betrekking tot het energiebeleid van uw bedrijf. Gegevens over het (specifieke) energieverbruik van uw bedrijf in het referentiejaar*. Relevante wetten en regels waaraan moet worden voldaan. Een beschrijving van de energiesituatie (historische ontwikkeling van het energieverbruik, een energieverbruiksanalyse, een energieboekhouding, de actuele kwaliteit van het energiezorgsysteem). Energiebesparingsopties en de selectie van criteria voor besparingsacties – maatregelen. Geplande acties (per jaar voor de duur van het plan) voor besparingen en het verbeteren van energiezorg. Geplande (haalbaarheids) studies (per jaar voor de duur van het plan) voor geïdentificeerde toekomstige besparingsopties en andere relevante activiteiten. Beschrijving van de uitvoering van de (jaarlijkse) monitoring, doelstelling en benchmarking. * Het referentiejaar is het jaar dat het eerste actieplan is gemaakt of een ander geschikt, vastgelegd jaar waarvan de energieverbruikgegevens bekend zijn. Het referentiejaar is bij voorkeur representatief voor de huidige productieomstandigheden van het bedrijf.


35

Voorbeeld 6: Energie actieplan Voorpagina Titel: Energie actieplan periode 20XX – 20XX Bedrijfsnaam: Sector: Bedrijfsnaam Postadres Postcode Plaats Naam energiecoördinator Telefoon, Fax and E-mailadres Plaats, datum, handtekening, naam en functie van de verantwoordelijke binnen het bedrijf (indien van toepassing de ingeschakelde consultant) Samenvatting Korte beschrijving van het bedrijf, het commitment aan energiezorg en de ambities voor de komende planperiode van XX jaar (niveau van het energiezorgsysteem en de totale geplande energiebesparingen en verbeteringen van de energie efficiency index) Inhoudsopgave 0. Samenvatting 1. Algemene gegevens Achtergrond van het energie actieplan en de samenwerking met en/of verplichtingen tegenover andere partijen 1.1 1.2 Energieverbruik van de onderneming in het referentiejaar 1.3 Gegevens over het specifieke energieverbruik in het referentiejaar en in de afgelopen jaren (bijvoorbeeld vier jaar) 1.4 Relevante wetten en regelingen 2. 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5 2.2

Beschrijving van de energieaspecten Overzicht van het energieverbruik per energiecategorie en totaal (in GJ) Korte beschrijving van het soort bedrijf – producten en processen Overzicht van het historische energieverbruik en de productie per energiecategorie en totaal (in GJ) Overzicht van het energieverbruik per energiecategorie en procescategorie (bijv. Sankey-diagram) Overzicht van het totale primaire energieverbruik per procescategorie Energieboekhouding deel I (historisch overzicht van energiebesparingsmaatregelen per jaar over XX jaar) Actueel niveau van implementatie van het energiezorgsysteem

3. 3.1 3.2 3.3

Mogelijkheden voor verbetering van de energie-efficiency Beschrijving van de uitgevoerde audits, methoden, analyses, gebruikte maatregelenlijsten en uitkomsten Selectie van criteria zoals de maximale terugverdientijd, andere beleidsuitgangspunten, mogelijkheden en beperkingen Kansen voor energiebesparing

4. 4.1 4.2 4.2

Geplande acties Uitgangspunten, aannamen bij berekeningen Geplande maatregelen* (besparingen & energiezorg) en energieboekhouding II (voor de planperiode per jaar) Geplande (haalbaarheids)studies van energiebesparingsopties en andere relevante activiteiten (voor de planperiode per jaar) Geïdentificeerde opties die niet haalbaar zijn)

(4.3

* geplande maatregelen worden onderscheiden in: energiezorg en good housekeeping, energiebesparing in processen, energiebesparing in de energievoorziening & gebouwen, en strategische projecten. Bij de laatste categorie projecten gaat het om initiatieven die het bedrijf ontwikkelt om andere redenen dan energiebesparing, maar die wel een energiebesparend effect hebben. 5.

Monitoring, doelstelling en benchmarking (beschrijving, methode en budgettoewijzing voor de jaarlijkse activiteiten)


36

2.5.1

Formuleer doelen en doelstellingen

In het energie actieplan benoemt het management de doelen die moeten worden bereikt met energiezorg. Deze doelen moeten breed in de organisatie bekend worden. Het energieteam dient het energieprogramma te schrijven. Dit programma omvat minimaal de volgende vijf punten ten aanzien van geplande activiteiten: Kwantitatieve doelen

Verantwoordelijkheden

Gedetailleerd budget

Beschrijving van taken

Deadline voor de afronding Het personeel krijgt een helder overzicht over de noodzakelijke activiteiten op het gebied van energieefficiency. De informatie is nodig om het personeel duidelijk moet zijn aan welke acties en eisen ze invulling moeten geven. De taken om de doelen te bereiken zijn duidelijk en de verbetervoorstellen zullen worden vertaald in actie.

2.5.2

Deel voldoende middelen toe

Zorg ervoor dat voor alle acties die u wilt uitvoeren voldoende middelen beschikbaar zijn in de vorm van menskracht, financiën en techniek.

2.6

Bevorder en implementeer energie-efficiencymaatregelen

2.6.1

Bevorder energie-efficiënt handelen en bewustzijn onder het personeel

Alle personeelsleden moeten hun verantwoordelijkheid nemen en op zo 'n manier hun taken uitvoeren dat ze optimaal bijdragen aan de energiezorg. Ze moeten zich voortdurend bewust zijn van het belang van de rol die zij binnen energiezorg spelen. Het bewustzijn van het potentieel aan energiebesparing, duidelijke taakomschrijvingen en werkinstructies, en aanvullende training zijn cruciaal voor het succes van de energiezorg. Maar daarvoor is nog meer nodig. Individuele medewerkers moeten gemotiveerd blijven om een bijdrage te leveren.

Voor de continue verbetering van energiezorg moeten taken naar behoren worden vervuld. Het is echter minstens zo belangrijk dat mensen meedenken, suggesties aandragen en meer proberen te bereiken dan van hen wordt verwacht. Elke individuele medewerker moet worden gemotiveerd voor energiezorg. Geef regelmatig feedback en vier succes met uw medewerkers. Geef hun het krediet dat ze verdienen. Dit zal voor zorgen dat de ogen en oren op de werkvloer gericht zullen blijven op het signaleren van onregelmatigheden en discrepanties tussen verwachtingen en resultaten.

U kunt de motivatie van mensen opwekken en versterken door duidelijke uitspraken van het bedrijfsmanagement over het belang van energiezorg en zijn betrokkenheid daarbij. En door duidelijk uw waardering te tonen voor bereikte resultaten en individuele initiatieven die resulteren in een efficiënter energiegebruik. Een eenvoudige manier om het personeel te motiveren is het uitdelen van folders en het ophangen van posters, inclusief informatie over makkelijke manieren om het energieverbruik te beperken. Denk aan het uitdoen van het licht als men een kamer verlaat, het dichtdraaien van een thermostaatkraan in plaats van het openen van ramen als het ergens te warm wordt, of het uitschakelen van kantoorapparatuur wanneer men die niet gebruikt. Een dergelijke informatiecampagne is uitgevoerd in een groot kantoorgebouw in Wenen. Voor de campagne was het totale energieverbruik 9,8 miljoen kWh per jaar. De kosten hiervan waren € 819.040. Na de campagne was het energieverbruik gedaald met 2,5 procent, oftewel 250.000 kWh en € 20.894 per jaar. Een andere belangrijke factor is duurzaam inkopen. Dat betekent de aanschaf van producten en diensten met een kleinere impact op het milieu. Een doel van de analyses kan zijn om gebieden te identificeren waarvoor


37

criteria op het gebied van energiebesparing kunnen worden gebruikt. Hogere investeringen in energiebesparende apparatuur worden doorgaans snel winstgevend door lagere exploitatiekosten.

2.6.2

Train de sleutelpersonen op energie-efficiënt werken

U hebt in beeld gebracht wie wat doet. Nu is het moment gekomen om vast te stellen of de betrokken mensen de vaardigheden en kennis hebben om hun nieuwe taken met succes uit te voeren. Het is minstens verstandig om met het hoofd personeelszaken hierover van gedachten te wisselen. Aanvullende training kan bestaan uit vakcursussen die direct bijdragen aan het efficiënte gebruik van energie, zoals energie-efficiënt rijden voor chauffeurs (in Nederland: Het Nieuwe Rijden). Maar het kan ook bestaan uit trainingsprogramma's die een indirect effect hebben, bijvoorbeeld op het gebied van communicatie, sociale of organisatorische vaardigheden of projectmanagement (voor de energiecoördinator).

Met de juiste training, heeft u de juiste kennis en vaardigheden om uw nieuwe taken goed uit tevoren. Het maakt individuele medewerkers ook bewust van veranderingen in hun dagelijks taken en van het belang dat zij zich bezighouden met energiezorg.

2.6.3

Zet een energieboekhouding op

De energieboekhouding is een deel van het energie actieplan. Hierin neemt u de jaren op waarin maatregelen zijn uitgevoerd, de energiebesparingen in die jaren, de bijdrage aan de verbetering en een uitleg op de volgende vier onderdelen: energiezorg en good housekeeping, energiebesparing in processen, energiebesparing in de energievoorziening en gebouwen, en strategisch projecten. Op basis hiervan kunt u de voortgang in beeld brengen. Om de toekomstige energiebesparingen te beschrijven, kunt u een andere energieboekhouding opzetten. De twee lijsten hiervoor vindt u in paragrafen 3.7 en 3.8.

2.6.4

Borg energie-efficiëntie in de bedrijfsvoering en bij het onderhoud

Zorg dat efficiëntie een hoofdonderwerp is bij ontwerp, aankoop, bedrijfsvoering en onderhoud van alle belangrijke energieverbruikers. Borg dit.

2.6.5

Maak een documentatiesysteem

De belangrijkste elementen van energiezorg moeten zodanig worden georganiseerd dat ze traceerbaar en verifieerbaar zijn. Maak hierbij gebruik van digitale documenten die eenvoudig toegankelijk zijn. Het is aan te raden om deze systematisch te organiseren. Waar behoren de documenten toe? Welk onderdeel van de organisatie? Welke activiteiten? Voor welke posities zijn ze bedoeld en wie moet ermee werken? De documenten moeten duidelijk en direct beschikbaar zijn op de locaties waar ze nodig zijn. Als een operator het energieverbruik dagelijks moet vastleggen, moet deze makkelijk bij de juiste formulieren kunnen komen. De documenten moeten actueel en compleet zijn. Zorg daarvoor en verwijder verouderde documenten. Als uw organisatie reeds een zorgsysteem heeft waarin energiezorg wordt ingepast, is het niet meer dan logisch om het documentatiesysteem van dat zorgsysteem als uitgangspunt te nemen. Een goed documentatiesysteem weerspiegelt het energiezorgsysteem. Het laat zien hoe de verschillende elementen met elkaar zijn gerelateerd en hoe ze er gezamenlijk voor zorgen dat energiezorgfuncties werken als een coherent systeem. De documenten beschrijven de genomen maatregelen, de reden waarom deze werden genomen, en bij welke energieaspecten ze behoren (technologie, organisatie, gedrag). Ze geven aan hoe deze maatregelen worden ingevoerd in de dagelijkse praktijk en de verschillende activiteiten die daarmee samenhangen. Door het continu documenteren van wat, hoe en waarom, komt u tegemoet aan twee belangrijke vereisten van het energiezorgsysteem: verifieerbaarheid en begrijpelijkheid. Eenvoudige, heldere en actuele documenten die coherent zijn opgesteld, maken energiezorg te managen, en geven u de hulpmiddelen die u nodig heeft bij de evaluatie en monitoring, om te laten zien dat u een functionerend energiezorgsysteem hebt.


38

2.7

Controleer uw energieprestatie

Uw bedrijf heeft ingestemd met een aantal maatregelen in het actieplan die direct of indirect resulteren in een efficiënter energiegebruik. De organisatie is voorbereid op energiezorg en de maatregelen zijn ingevoerd overeenkomstig het actieplan. Nu is de vraag of de maatregelen het gewenste effect hebben. Dit is niet simpelweg vast te stellen door het aflezen van meters. De gegevens zullen correct moeten worden geanalyseerd. Welk soort gegevens is nodig? Gegevens die u in staat stellen om het energieverbruik te vergelijken met een referentiewaarde en waarmee u de verbeteringen of afwijkingen kunt verklaren. Begin dus niet ondoordacht aan het verzamelen van gegevens. Wat u nodig heeft is een geschikte referentie. Denk er tevens aan om gegevens te verzamelen ten aanzien van machines (technologie), de organisatie en de productie (volumes, tijden).

2.7.1

Meetperiode

Wanneer u de gegevens van meters opslaat, dient u rekening te houden met de omstandigheden die het energieverbruik hebben beïnvloed. Een voor de hand liggende factor is de omvang van de productie. Alleen meten in rustige perioden is zinloos. Correctie van gegevens is ook van belang. Piekverbruiken, bijvoorbeeld, moeten het inzicht in het actuele energieverbruik niet beïnvloeden. De meetperioden waarin gegevens worden verzameld, moeten dus zorgvuldig worden uitgezocht en vastgelegd.

2.7.2

Productie

U legt niet alleen de meterstanden vast van de verschillende machines en de productieomvang.

Registreer ook welke producten werden gemaakt en wanneer. Dit maakt het mogelijk om bij de analyses een vergelijking te maken tussen het geregistreerde energieverbruik en het gebruik zoals was verwacht op basis van de aantallen en het specifieke energieverbruik van de producten.

2.7.3

Invloedsfactoren

Heeft het seizoen aanzienlijke invloed op het energieverbruik? Leg zoveel mogelijk relevante klimaatgegevens vast, om de effecten van het weer op het energieverbruik te kunnen bepalen.

2.7.4

Analyseer de gegevens

Zijn de maatregelen bevredigend en hebben ze geresulteerd in een lager energieverbruik binnen de organisatie? Of moeten ze worden aangepast of aangevuld? U dient vast te stellen of de getroffen maatregelen tot uitdrukking komen in concrete resultaten. Het analyseren van gegevens is een lastige taak. Het is vaak niet al te moeilijk om algemene conclusies te trekken. Als u echter gedetailleerd inzicht wil krijgen in de effecten van elke individuele maatregel op het energieverbruik, zult u gebruik moet moeten maken van statistieken. Om er zeker van te zijn dat u vergelijkbare gegevens hanteert, heeft u niet alleen de opgetekende meetgegevens nodig, maar ook de gegevens die u hebt verzameld bij de maatregelen. Het gemeten energieverbruik zal vaak moeten worden gecorrigeerd voor grote veranderingen, zoals de ingebruikname van nieuwe machines of gebouwen, storingen of klimaatfactoren. Daarom is het van zeer groot belang om voor vergelijkingen een heldere referentiewaarde te hebben.

2.7.5

Benoem indicatoren voor de energieprestatie

Een index van de energieprestatie heeft meestal betrekking op de ontwikkeling van het specifieke energieverbruik per eindproduct over de tijd. Met een of meer van deze indexen zijn ondernemingen en het bevoegd gezag in staat om te bekijken hoe de energie-efficiëntie verandert in de tijd, ook in vergelijking met andere ondernemingen binnen dezelfde sector. In dit opzicht zijn energieprestatie-indexen een variant op energieprestatie-benchmarking. Zowel Ierland als Nederland kent hiervoor het instrument Energie Efficiency Index (EEI). Noorwegen heeft een benchmarking-programma voor het mkb op internet, dat is gebaseerd op het vergelijken van het specifieke energieverbruik van de ondernemingen (in bijv. kWh/kg product). Specifieke


39

energieverbruiken kunnen worden berekend door het totale energieverbruik te delen door de totale productie van een fabriek of fabriekslocatie. Om consistentie van de gegevens te verzekeren en uw gegevens te kunnen vergelijken met die van ander bedrijven, zijn er standaard classificatielijsten met landcodes, sectorcodes, productcodes, energiecodes, klimaatfactoren. U wordt geadviseerd om deze te gebruiken.

2.7.6

Monitoring en doelstelling

Monitoring en Doelstelling (M&D) is een essentieel onderdeel van het energiezorgsysteem van een bedrijf (de “check” in de PDCA-cyclus). Afgezien van een regelmatige controle op het actuele niveau van de implementatie van het energiezorgsysteem, bijvoorbeeld met behulp van de BESS Verkorte energiezorgcheck, kunnen informatieverwerkingstechnieken worden gebruikt voor het management van het energieverbruik binnen de onderneming. Er zijn veel overeenkomsten met andere productie- en financiële informatiesystemen. M&D moet dan ook worden ontwikkeld in samenhang met bestaande managementsystemen binnen de organisatie. Energiezorg is een uitbreiding van bestaande kwaliteitszorgactiviteiten en kan zelfs het uitgangspunt zijn voor meer algemene verbetering hiervan. Technieken voor Monitoring en Doelstelling maken altijd gebruik van frequent verzamelde gegevens over het verbruik van energie (of andere bronnen), productie, efficiency enzovoort. Deze gegevens worden omgezet in prestatie-indicatoren. De M&D-analyse van de (energie)indicatoren maakt het voor een bedrijf mogelijk om de eigen energieprestatie te vergelijken met de doelstellingen op het gebied van energie, met normen voor de eigen industriële sector (zie ook paragraaf 2.8.2 benchmarking), en met ontwikkelingen in de tijd. Ook is hiermee systematisch na te gaan of het hele systeem van energiezorg nog in overeenstemming is met de relevante wettelijke en andere vereisten. De gegevens moeten met een vaste frequentie worden verzameld: Periodiek, als onderdeel van de PDCA-cyclus, bijvoorbeeld jaarlijks, om te kunnen beoordelen of de uitvoering van het energie actieplan op koers ligt en de gewenste resultaten oplevert, en om de relevante actuele energieverbruikscijfers vast te leggen. Permanent, om kortetermijnaanpassingen te kunnen doen (productieshift, dag, week, maand). Zoals we eerder hebben beschreven, kunnen verschillende gegevensbronnen en registratiemethoden worden gebruikt (meterstanden en andersoortige gegevens, spreadsheets enzovoort). Omdat M&D inzicht geeft in zowel de historische energieprestaties als in trends of verwachtingen, is het raadzaam om de gegevens te gebruiken in combinatie met een energieboekhouding, om doelstellingen op het gebied van energiebesparing te kunnen vaststellen en te kunnen bepalen of de doelstellingen zijn bereikt. Een succesvol M&D-systeem kent vier hoofdelementen:

Gegevensverzameling: de meeste benodigde gegevens voor M&D zijn beschikbaar uit de gebruikelijke meteraflezingen, energierekeningen en productiegegevens. Analyse: een analyse zet gegevens om in nuttige informatie, op basis waarvan actie kan worden ondernomen. Er bestaat specifieke software voor M&D. De standaard spreadsheetprogramma’s op uw PC zijn voor veel toepassingen overigens net zo geschikt. Met de gegevens kunnen allerlei grafieken worden opgesteld, bijvoorbeeld over de relatie tussen het energieverbruik en de productie, het specifieke energieverbruik versus de productie, de som van energieverbruiken (CUSUM) enzovoort. In de grafieken kunnen, met behulp van lineaire regressie, lijnen worden getrokken om het verwachte energieverbruik te voorspellen (best fit–lijnen). Periodieke controle (monitoring) kan duidelijk maken waar het proces afwijkt van de doelstellingen en leiden tot maatregelen om de energieprestatie te verbeteren Rapportage: dit zorgt ervoor dat de juiste informatie de personen bereikt die in staat zijn, en de verantwoordelijkheid hebben om actie te ondernemen. Informatie moet beknopt zijn en op tijd worden gegeven, op zodanige wijze dat deze geschikt en nuttig is voor de ontvanger. Actie: Monitoring & en doelstelling heeft geen zin als geen vervolgactie wordt ondernomen. Zonder actie zijn gegevensverzameling en analyse een verspilling van moeite! M&D moeten tevens worden afgestemd op de overige managementactiviteiten van het bedrijf, opdat daadwerkelijk actie wordt ondernomen en energiebesparende resultaten worden bereikt. Hoofdstuk 2.9 beschrijft hoe vervolgacties moeten worden uitgevoerd binnen de periodieke (bijvoorbeeld jaarlijks) cyclus van continue verbetering van de energieefficiency.

In een textielfabriek liet de grafiek van energieverbruik versus productie geen enkel effect zien. Totdat men ontdekte dat in de onderzochte periode een ongewoon grote hoeveelheid geweven stof was gemaakt van een dikte die meer energie in het droogproces vereist.

M&D kan worden toegepast op afzonderlijke processen of gebouwen, op groepen hiervan of op complete productielocaties. Een keuze hiervoor zal aanvankelijk vaak afhangen van de beschikbare energiebemetering. Na verloop van tijd zal deze worden verfijnd en afgestemd op de specifieke gebieden waarop het energieverbruik kan worden gecontroleerd en beheerst. Technieken voor M&D zijn niet alleen geschikt voor het


40

energieverbruik, maar ook toepasbaar voor het waterverbruik en voor bijvoorbeeld schootproductie en -opbrengsten.

Figuur 7: Grafische voorstelling met belangrijke gegevens over de energievraag De grafiek beschrijft drie relevante kenmerken van het energieverbruik:

Intercept (c; het snijpunt met de Y-as) – de hoeveelheid energie die ook nodig zou zijn als de productie wordt teruggebracht tot nul (in deze grafiek 113.5 MWh/maand). Helling (m) - de hoeveelheid energie die nodig is voor het maken van elke eenheid extra productie. Dit is de maat voor procesefficiency. Spreiding - de verdeling van de gegevenspunten ten opzichte van de best fit-lijn. Dit is een indicatie voor de variatie in het energieverbruik per eenheid productie in verschillende perioden. Grote verschillen tussen de best fit–lijn en de spreiding van punten wijzen op een slechte procescontrole. Als eenmaal een basisniveau van energierzorgcontrole is bereikt, hangen verdere besparingen die hiermee zijn te bereiken af van de uitbreiding van M&D naar andere onderdelen en aspecten van de productielocatie of het bedrijf, en de kwalitatieve verbetering van het M&D-systeem.

2.8

Controleer het energiezorgsysteem en de energie-efficiency

2.8.1

Maak de Checklist energiezorg compleet

Aan het begin van uw energiezorg implementatieprocedures heeft u de Verkorte energiezorgcheck ingevuld (paragraaf 2.1.2) met zeven vragen. Daardoor hebt u reeds een goed inzicht in de energiesituatie in uw bedrijf. Nu is het moment gekomen om de volledige Checklist energiezorg, met 26 vragen, af te ronden. Het wordt aanbevolen om dit voortaan jaarlijks te doen, om verbeteringen in de energiezorg te kunnen waarnemen.

2.8.2

Benchmark uw specifieke energieverbruik

Benchmarking Door gegevens te vergelijken met eerder verzamelde gegevens, krijgt u inzicht in welke mate de maatregelen die zijn uitgevoerd binnen uw organisatie succesvol zijn geweest. Alle belangrijke vergelijkingswaarden (benchmarks) zijn opgenomen in de Excelsheet (paragraaf 2.4.1) en de business case (2.1.1, 3.5) die u aan het begin heeft ingevuld. Na analyse zal het duidelijk worden of een organisatie inderdaad energie-efficiënter is geworden.

Hoe doet u het in vergelijking met andere organisaties in uw sector? En internationaal? U kunt uitstekende voortgang boeken, maar anderen kunnen het toch nog beter doen. Vergelijk uw gegevens (in het bijzonder het energieverbruik per eenheid product, ook wel energie-intensiteit of specifiek energieverbruik (SEV) genoemd) daarom niet alleen met eerder verzamelde gegevens uit uw organisatie, maar ook met gegevens uit uw sector, uw land en zo mogelijk internationaal. Op die manier krijgt u het beste in beeld hoe uw organisatie het doet ten opzichte van anderen.


41

Binnen het BESS-project is een internationaal benchmarking-systeem ontwikkeld. Het benchmarking instrument heeft een nauwe relatie met de e-learning module.

Energie benchmarking is een instrument voor het verzamelen, analyseren en rapporteren van gegevens, waarmee een industrieel bedrijf goed vergelijkingsmateriaal in handen krijgt over zijn energie-efficiency. Het levert gegevens op over het energieverbruik in een specifieke industriële sector, een proces of een gebouwtype.

Energie benchmarking lijkt op energiemonitoring als het periodiek wordt uitgevoerd. Ook dan kan een bedrijf immers zijn prestaties over de tijd volgen en, afhankelijk van het ontwerp van het benchmarkprogramma (als ook systeemspecificaties zijn gebenchmarkt), op basis van de uitkomsten verbeteringsmaatregelen treffen. Energiebenchmarking en -monitoring samen stellen een bedrijf in staat om onvolkomenheden en discrepanties te identificeren en betere werkwijzen te ontwikkelen en in de bedrijfsvoering te integreren.

Ad-hoc benchmarking en geregistreerde benchmarking voor pilot-bedrijven Vanuit www.bess-project.info kunt u het BESS benchmarking-programma aanklikken. Hier kunt u Excelsheets downloaden voor uw specifieke sector. Deze sheets zijn ook gebruikt door de bedrijven die meededen aan het BESS-piloproject. Geïnteresseerde bedrijven kunnen de gegevens van de pilotbedrijven oproepen om het eigen specifieke energieverbruik hiermee te vergelijken. De BESS benchmarkapplicatie op internet is flexibel voor wat betreft het benoemen van nieuwe benchmarkklassen en nieuwe indicatoren. Het heeft opties voor het toevoegen van externe factoren zoals klimaat (en verwarming en koeling), capaciteitsgebruik, productiemix en ketelefficiency. De webapplicatie is ontworpen om jaarlijkse benchmarking van energiegegevens in Europa mogelijk te maken, gebaseerd op gegevens uit nationale systemen. De illustratie hieronder laat de relatie zien tussen de bedrijven die gebruikmaken van de BESS benchmarkapplicatie en de nationale systemen voor energieverslaglegging.

Figuur 8: Relatie tussen de BESS webapplicatie en nationale systemen


42

1. Bedrijven die meededen aan het pilotproject rapporteerden energiegegevens aan de nationale systemen. 2. Nationale systemen verzekerden de kwaliteit van de geregistreerde gegevens en gaven deze door aan BESS. 3. Nieuwe bedrijven voeren hun gegevens in op de BESS-applicatie en vergelijken deze met de geanonimiseerde gegevens van de bedrijven uit het pilotproject uit dezelfde industrietak. 4. Niet-geregistreerde gebruikers kunnen gebruikmaken van een ad-hoc benchmarkmodule. De toegang tot de BESS benchmarkingapplicatie kent verschillende voorzieningen die ervoor zorgen dat de juiste gegevens worden ingevoerd en dat de ingevoerde gegevens vertrouwelijk blijven.

Figuur 9: Output van het benchmarkingprogramma

De benchmarkingresultaten zijn afhankelijk van specifieke productieprocedures, type bedrijven en andere omstandigheden, die van land tot land kunnen verschillen. Bedrijven die gebruikmaken van de BESS benchmark zijn bij uitstek instaat om hun resultaten te interpreteren en de beste mogelijkheden te vinden om hun energie-efficiency te vergroten.

Discrepanties tussen verwachtingen en resultaten Continue metingen, onderzoeken en checks genereren een stroom aan gegevens. Door deze gegevens te registreren en te analyseren, kunt u fluctuaties en discrepanties in het energieverbruik identificeren die worden veroorzaakt door afwijkende omstandigheden. Afwijkende omstandigheden leiden ertoe dat u een gesteld doel nooit zult bereiken. U reageert hierop door het nemen van preventieve of correctieve maatregelen.


43

2.9

Streef naar verdere verbetering

2.9.1

Herzie het implementatieproces

In de “Act” fase implementeert u de maatregelen opdat de doelen kunnen worden bereikt en het energiezorgsysteem kan worden verbeterd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen correctieve, preventieve en aanvullende maatregelen. Correctieve maatregelen zijn maatregelen gerelateerd aan de instelling van machines en regelingen of aanpassing van de maatregelindicatoren. Als een dergelijke maatregel wordt geïmplementeerd, verbetert het systeem maar functioneert het nog niet voor 100 procent. Preventieve maatregelen zijn bedoeld om discrepanties tussen verwachtingen en resultaten te voorkomen in de toekomst. De tot nu toe uitgevoerde maatregelen waren goed, maar de werkinstructies, doelen enzovoort waren nog niet aangepast aan de nieuwe situatie of er waren nog geen werkinstructies voor de nieuwe situatie enzovoort. Aanvullende maatregelen: hebben betrekking op maatregelen die reeds in het systeem zijn ingevoerd; gaan verder dan het optimaliseren van de machine of het aanpassen van de werkinstructies; worden genomen als u heeft geconstateerd dat de doelen niet kunnen worden gehaald. Sommige aspecten kunnen missen. U moet opnieuw een studie uitvoeren. Waarom werkt een maatregel of het systeem niet? Misschien moet u overleggen met het management over aanvullende maatregelen.

2.9.2

Verbeter de procedure en begin opnieuw

Als u de maatregelen hebt aangepast, doorloopt u opnieuw de cirkel, maar nu in detail. U bereidt de verbeteringen voor, voert ze in, controleert of ze hebben geholpen en past ze indien nodig nogmaals aan. Enzovoort.

Zelfs als u op schema loopt en de maatregelen werken, blijft u de cirkel doorlopen. Om minimaal het bestaande niveau te handhaven, moeten u regelmatig controleren dat alles nog optimaal functioneert en of nieuwe aanpassingen nodig zijn. U zult echter ook nieuwe mogelijkheden moeten ontdekken om de energie-efficiency van uw bedrijf te blijven verbeteren. Dan doorloopt u de cirkel opnieuw.

Figuur 10: Cirkel van Deming


44

2.9.3

Herziening (review) en aanpassing

Een werkend energiezorgsysteem moet regelmatig worden herzien, om ervoor te zorgen dat het systeem op permanente basis en naar behoren werkt. Tijdens dergelijke reviews kunnen mogelijke verbeteringen worden geïdentificeerd. De ambitie moet daarbij zijn om een set van aanpassingen te formuleren voor de volgende stappen in de energiezorgcyclus.

Aangezien energiezorg een continu proces is, is elk onderdeel van even groot belang om het proces als geheel probleemloos te laten verlopen. Wordt één stap niet goed geïmplementeerd, dan kan dit gevolgen hebben voor de andere onderdelen en voor het systeem als geheel. Daarom is de energiezorg review van cruciaal belang voor de continue verbetering van het systeem. De uitkomst van de review wordt teruggevoerd op het hele proces, om ervoor te zorgen dat verbeteringen worden doorgevoerd, het systeem effectief werkt en continue verbetering wordt bereikt. Het is van essentieel belang dat reviews met een vaste regelmaat plaatsvinden, minimaal één keer per jaar. Bij voorkeur is het uitvoeren van reviews een voortgaand proces, dat hetzij intern hetzij extern wordt uitgevoerd. Een review begint met een goede planning, voorlichting en informatieverzameling. Daarna vindt een evaluatie plaats en feedback van de bevindingen, om de continue verbetering van uw activiteiten te bevorderen. De Checklist energiezorg (zie paragraaf 3.2) is een handig hulpmiddel bij het vaststellen van het kwaliteitsniveau en de tekortkomingen van uw energiezorgsysteem. Afhankelijk van de omvang van uw organisatie, kan de benodigde hoeveelheid tijd voor een review variëren van enkele dagen tot meer dan een week. U zult de planning van de review ruim van tevoren moeten opzetten, om tijdig over de benodigde achtergrondinformatie te beschikken en alle betrokkenen te informeren. Een review wordt als afgesloten beschouwd, zodra de bevindingen zijn gerapporteerd, acties zijn geïdentificeerd (inclusief een beschrijving van de vervolgactiviteiten en de uitkomst van de monitoring), en verantwoordelijkheden zijn toegewezen. Dit heeft niet alleen betrekking op de verbetering van het energiezorgsysteem als zodanig, maar ook op een vergelijking van de uitkomsten van energie-efficiencyactiviteiten met de plannen en ambities zoals neergelegd in het energie actieplan. De uitkomst van een energieprestatiecheck (zie paragraaf 2.7), in het bijzonder de monitoring en doelstelling exercitie (paragraaf 2.7.6), vormt de basis voor het identificeren van een follow-up. De bedrijfsleiding moet zorgdragen voor de reviews, om er zeker van te zijn dat het systeem van energiezorg geschikt, toereikend en effectief is en blijft. De management review moet duidelijk maken of er een noodzaak is om het energiezorgsysteem te veranderen en op welke punten. Tot slot moet het management de uitkomsten van de review schriftelijk vastleggen en de noodzakelijke veranderingen doorvoeren in het energiezorgsysteem door actiepunten te benoemen en te laten implementeren, monitoren en rapporteren. De management review is een essentieel middel voor de bedrijfsleiding om te laten zien dat ze betrokken is bij, en gecommitteerd is aan de zorg voor energie in de organisatie. De eindverantwoordelijkheid voor dit proces ligt immers altijd bij de bedrijfsleiding. De review is een manier om deze verantwoordelijkheid in de praktijk te brengen en de lus van de managementcyclus te sluiten op het gebied van energiezorg. De management review maakt duidelijk of het energiebeleid geschikt, adequaat en effectief is, net als de doelstellingen, de energieprestatie-indicatoren en de overall energiezorg.

De review moet de resultaten van alle audits en andersoortige onderzoeken beoordelen, die zijn uitgevoerd sinds de laatste management review. Ook de actuele status van alle aanbevelingen moet worden beoordeeld, net als die van de sleutelfactoren die het energieverbruik beïnvloeden, de hulpmiddelen voor de uitvoering van energiezorg, de actuele regelgeving en mogelijke veranderingen daarin waarmee de energiezorg in overeenstemming moet worden gebracht, enzovoort.

Om ervoor te zorgen dat aanbevelingen worden nageleefd, moet de management review schriftelijk worden vastgelegd en moet het energieteam follow-upactiviteiten vaststellen en personen aanwijzen die verantwoordelijk zijn voor de implementatie van die activiteiten. Dit kan worden vastgesteld in een review-bijeenkomst, die normaal gesproken enkele uren duurt. De voorbereiding van die bijeenkomst, echter, moet soms al weken of wellicht zelfs maanden van tevoren plaatsvinden.


45

3

Ondersteundende instrumenten in het handboek

3.1

Energiezorg specificatie (Referentie Energiezorg)

Hieronder is de zogenaamde Referentie voor Energiezorg opgenomen. Deze Referentie geeft een aantal criteria waaraan een organisatie moet voldoen om van een goede invulling van energiezorg te kunnen spreken. Er is een onderscheid gemaakt tussen voor het systeem noodzakelijke onderdelen (’verplichte’) en voor het systeem wenselijke (’vrijwillige’) onderdelen. De wenselijke elementen zijn facultatief en hier cursief weergegeven. In de Engelstalige versie van de Referentie Energiezorg (Energy Management Specification) in het BESS project staan bij onderstaande punten tevens toelichtingen vermeld die ontleend zijn aan het EIE EMS-Textile project.

1 Energiebeleid 1.1 Energiebeleidsverklaring 1.1.1 De organisatie heeft energie expliciet genoemd als belangrijk onderdeel van het (milieu)beleid. Het energiebeleid past bij de milieueffecten van het bedrijf. 1.1.2 De organisatie heeft expliciet vastgelegd dat wet- en regelgeving, een eventuele MJA of de energieaspecten van een milieuconvenant zullen worden nagekomen. 1.1.3 De organisatie heeft haar commitment gegeven tot continue verbetering van de energie-efficiency en preventie van onnodig energiegebruik. 1.1.4 Het energiebeleid is bekend gemaakt bij alle medewerkers. 1.1.5 Het energiebeleid is beschikbaar voor het publiek. 2 Planning 2.1 Energieaspecten 2.1.1 De belangrijkste energieaspecten van de organisatie zijn geïnventariseerd en worden regelmatig geactualiseerd. 2.1.2 Er is een duidelijke relatie tussen de geïnventariseerde energieaspecten en de energiedoelstellingen. 2.2 Wettelijke en andere eisen 2.2.1 Relevante wettelijke en overige eisen die betrekking hebben op de processen, producten en diensten van de organisatie zijn geïdentificeerd (o.a. Wm en MJA/milieuconvenanten). 2.3 Doel- en taakstellingen 2.3.1 De organisatie heeft energiedoelstellingen geformuleerd voor de middellange termijn (bijv. 4 jaar of de duur van een vergunning of MJA) en energietaakstellingen voor de korte termijn (kleiner of gelijk aan 1 jaar). 2.3.2 De organisatie heeft bij het vaststellen van de doelstellingen rekening gehouden met: • wettelijke en overige regelgeving; • significante energieaspecten; • stand der techniek; • financiële, zakelijke en operationele vereisten; • visie van belanghebbende derden 2.3.3 De doelstellingen van de organisatie zijn in overeenstemming met het geformuleerde energiebeleid (o.a. continue verbetering). 2.4 Programma 2.4.1 De verantwoordelijkheden inzake het bereiken van de energiedoelstellingen en energietaakstellingen zijn vastgelegd. 2.4.2 De organisatie beschikt over een overzicht van activiteiten uitgezet in de tijd om de energiedoelstellingen en energietaakstellingen te verwezenlijken. 2.4.3 Energieaspecten worden bij belangrijke beslissingen zoals investeringen en productontwikkeling meegenomen. 2.4.4 De voortgang van activiteiten wordt


46

bewaakt.

3 Implementatie en uitvoering 3.1 Structuur en verantwoordelijkheid 3.1.1 Op verschillende niveaus in de organisatie zijn de taken en verantwoordelijkheden zodanig vastgelegd dat de doelen taakstellingen op het terrein van energie kunnen worden gerealiseerd. Een directievertegenwoordiger is aangewezen als eindverantwoordelijke. 3.1.2 Er zijn voldoende middelen beschikbaar gesteld voor invoering en onderhoud van het energiezorgsysteem (zoals competent personeel, technische en financiële middelen). 3.2 Opleiding en bewustwording 3.2.1 De opleidingsbehoefte is geïnventariseerd van de werknemers waarvan de werkzaamheden een belangrijk effect op het energieverbruik kunnen hebben. 3.2.2 Er is een overzicht van de relevante kennis en ervaring van individuele werknemers. 3.2.3 Er wordt regelmatig aandacht besteed aan de bewustwording van de werknemers. 3.3 Communicatie 3.3.1 Intern wordt regelmatig over de voortgang van het energiezorgprogramma gecommuniceerd. 3.3.2 Extern wordt, indien gewenst of verplicht, regelmatig over de voortgang van het energiebeleid en/of het energiezorgprogramma gecommuniceerd. 3.4 Documentatie energiezorgsysteem 3.4.1 De elementen van het energiezorgsysteem zijn beschreven evenals de relatie met andere documentatie. 3.5 Documentenbeheer 3.5.1 De gebruikte wijze van documentenbeheer ligt procedureel vast. 3.5.2 Alle aan het zorgsysteem verbonden documenten worden ordelijk en toegankelijk bewaard. 3.5.3 Alle aan het zorgsysteem verbonden documenten worden periodiek beoordeeld, eventueel herzien en goedgekeurd door bevoegde medewerkers. 3.6 Beheersing van de werkzaamheden 3.6.1 Er bestaat aantoonbaar inzicht in het energieverbruik van de belangrijkste energieverbruikers alsmede de mechanismen (organisatie, gedrag en/of techniek)met welke zij worden beheerst. 3.6.2 Significante energieaspecten van ingekochte diensten en goederen worden beoordeeld. 3.6.3 Derden worden geïnstrueerd en voorgelicht (o.a. toeleveranciers en aannemers). 4 Controle en corrigerende maatregelen 4.1 Controle en meting 4.1.1 Het energiegebruik van relevante bedrijfsactiviteiten wordt regelmatig gemeten, geregistreerd, geanalyseerd en gerapporteerd. 4.1.2 De organisatie beschikt over een voortgangsrapportage en evaluatie met betrekking tot de energiedoelen taakstellingen. 4.1.3 Periodiek wordt geëvalueerd of eisen met betrekking tot energie in wettelijke en overige regelgeving worden nageleefd. 4.1.4 Meet- en registratieapparatuur worden regelmatig onderhouden en gekalibreerd. 4.2 Afwijkingen, corrigerende en preventieve maatregelen 4.2.1 De verantwoordelijkheid voor het onderzoeken en behandelen van afwijkingen en het nemen van maatregelen om afwijkingen in het gebruik van energie te corrigeren en te voorkomen is vastgelegd. 4.2.2 De uitvoering, juistheid en effectiviteit van de getroffen maatregelen wordt regelmatig gecontroleerd. 4.3 Registraties 4.3.1 Registraties van het energiezorgsysteem worden geïdentificeerd, vastgelegd, opgeslagen en indien nodig verwijderd uit een (energie) register. 4.3.2 De registraties zijn leesbaar, identificeerbaar en herleidbaar tot de betrokken activiteit, product of dienst. 4.4 Energiezorgaudits 4.4.1 Er worden regelmatig, maar minimaal eens per jaar, interne audits uitgevoerd met betrekking tot het aspect energie zoals verwoord in deze specificatie (kan onderdeel zijn van andere zorgsystemen) om de werking van het systeem te controleren. 4.4.2 De resultaten van de audit worden gerapporteerd aan het management. 5 Betrokkenheid directie


47

5.1 Evaluatie 5.1.1 Het energiezorgsysteem of het energieaspect binnen een ander zorgsysteem wordt periodiek, maar minimaal jaarlijks, beoordeeld door de directie op toepasselijkheid, adequaatheid en effectiviteit.


48

Energiezorg Checklist

3.2

A Basis informatie

Opmerkingen

Toelichting op de vraag

Toelichting op het aanvinken.

1

Zijn de energiegebruiken bekend en beschikbaar (bijvoorbeeld in het EBP of uit uw monitoringinformatie)?

Ja

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat u beschikt over een overzicht (Energie Consumptie Analyse) van processen, gebouwen en utilities met energiegebruiksdata, bijvoorbeeld per productielijn en eventueel deelproces.

Ja, als u over een overzicht van processen beschikt dat minimaal drie kwart van het energiegebruik van de organisatie dekt.

2

Heeft de organisatie op basis van de energiegebruiken de belangrijke energieaspecten bepaald (zie bovenstaande definitie) en heeft men dit up-to-date gehouden?

Ja

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat de energieaspecten die het gebruik binnen de processen bepalen in kaart zijn gebracht. Zowel primair als secundair (bijvoorbeeld: een persluchtinstallatie (primair energiegebruik) en het gebruik van perslucht waarmee ook de consumptie wordt beïnvloed (secundair energiebruik) . Zowel de persluchtinstallatie als de toepassingen van perslucht worden energieaspecten genoemd. Dit overzicht moet up-to-date worden gehouden bij wijzigingen van bijvoorbeeld processen.

Ja, als een overzicht van de belangrijke energieaspecten aanwezig is dat gezamenlijk drie kwart van het totale energiegebruik van de organisatie vertegenwoordigd.

B

Implementatie en uitvoering


49

B. Structuur en 1 verantwoordelijkheid 3

Zijn taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden (T.V.B.) vastgesteld voor medewerkers betrokken bij energiezorg (bijvoorbeeld energieaspecten, energiegebruik, doelstellingen, corrigerende maatregelen, enz.) ?

Ja

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat u over Ja, als dit aantoonbaar is een overzicht van medewerkers vastgelegd, bijvoorbeeld in de beschikt met taken, vorm van een T.V.B. matrix. verantwoordelijkheden en bevoegdheden op het gebied van energie. Bijvoorbeeld de medewerkers, de coördinator, afdelingshoofden en/of directie, zover als van toepassing.

4

Worden afdoende financiële middelen ter beschikking gesteld voor het beheersen en verbeteren van de energieprestatie (gebruik en efficiency)?

Ja

prioriteit 1

Hier moet gedacht worden aan financiële middelen voor bijvoorbeeld maatregelen om energiegebruik te reduceren, trainen van medewerkers om bewustzijn/kennis te verhogen, meetinstallaties, etc.

B. Beheersing van de 2 werkzaamheden


50

Ja, als dit aantoonbaar is in budgetten (of doelstellingen) en aan de hand van registraties van uitgaven.

prioriteit 1

5

Is afgesproken hoe het energiegebruik van de bedrijfsactiviteiten wordt beheerst?

Ja

6

Geldt bij de uitvoering van de werkzaamheden dat:

Het energiebeleid bekend is bij alle relevante medewerkers en er naar wordt gehandeld?

Hier wordt verwacht dat de Ja, als dit zo blijkt te zijn uit medewerkers het energiebeleid bijvoorbeeld contacten met van de organisatie begrijpen en medewerkers en tijdens audits. dit toepassen bij de uitvoering van de dagelijkse werkzaamheden.

Monitoringinformatie wordt gebruikt om het energiegebruik van processen te beheersen en te verbeteren?

Hier wordt verwacht dat Ja, als de monitoringinformatie meetgegevens worden gebruikt hiervoor beschikbaar is en en besproken om het aantoonbaar wordt gebruikt. energiegebruik van processen te beheersen en het energiegebruik te verminderen.


Hier wordt verwacht dat voor Ja, als er afspraken/werkwijzen de belangrijke zijn voor drie kwart van de bedrijfsactiviteiten belangrijke energiegebruikers. (energieaspecten) de werkwijze is afgesproken om het energiegebruik te beheersen. Bijvoorbeeld: instructies over bediening van installaties, handleidingen met instelwaarden, geautomatiseerde processturing, onderhoudssysteem voor relevante installaties en verantwoordelijkheden en bevoegdheden van medewerkers.

51

Bij de inkoop van goederen en diensten wordt gekeken naar de consequentie voor het energiegebruik (indien relevant krijgen toeleveranciers, aannemers en derden instructies m.b.t. energiegebruik)?

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat bij de inkoop rekening wordt gehouden met het energiegebruik van goederen en diensten en eisen worden gesteld op dit gebied. Bij het aanpassen van processen en installaties kan door bij het ontwerpen rekening te houden met energieconsumptie een reductie worden bereikt.

Ja, als bij de inkoop, onderhoud en nieuwbouw over energiegebruik wordt nagedacht en eisen worden gesteld en dit blijkt uit dossiers of anders aannemelijk kan worden gemaakt.

Hier wordt verwacht dat de meetgegevens van de belangrijke energieaspecten (grootste gebruikers) in voldoende detail beschikbaar zijn. Sub-meting is niet altijd noodzakelijk, maar meestal aan te bevelen net als vergelijking van meetdata met branchegetallen. Analyse geeft inzicht in de voortgang en eventuele afwijkingen.

Ja, als meetgegevens voldoende specifiek zijn om aantoonbaar bij te dragen aan beheersing en verbetering van energiegebruik, bijv. nav een afwijking actie genomen.

Ja, als registraties aanwezig zijn.

7

Van de belangrijkste energiegebruikers (energieaspecten) wordt het gebruik regelmatig gemeten, geregistreerd, geanalyseerd en gerapporteerd. Analyse vindt plaats in relatie tot productieprocessen (monitoring).

Ja

8

De hiervoor genoemde monitoring bevat:

Energiegebruik per afdeling of proces.

Hier wordt verwacht dat de meetgegevens van de belangrijke energieaspecten (grootste gebruikers) in voldoende detail beschikbaar zijn.

Financiële - of gebruikskentallen.

Denk bijvoorbeeld aan (trends Ja, als registraties aanwezig zijn. in) energiegebruik per eenheid product/medewerker/shift/machi ne.


52

9

Relevante meters worden naar behoren onderhouden en indien nodig gekalibreerd.

Streefgebruiken

Hier wordt verwacht dat gegevens ten behoeve van targets van de afdelingen en processen beschikbaar zijn.


Energiegebruik projecten. (verbouwingen, groot onderhoud, etc.)

Hier wordt verwacht dat gegevens beschikbaar zijn waarmee afwijkingen van het normale gebruik ten gevolge van bijzondere projecten kunnen worden bepaald.

Ja, als registraties aanwezig zijn of indien in de evaluatieperiode niet van toepassing.

(Grafische) trendanalyse.

Hier wordt verwacht dat grafische trendanalyses beschikbaar zijn waarmee inzicht in de prestaties wordt vergroot.


Ja

Meters die te maken hebben met energieprestaties, zoals productie- en energiemeters. Hier wordt verwacht dat de meters de juiste meetwaardes geven op basis van een onderhoudsen/of kalibratieprogramma.

Ja, als de meters zijn opgenomen in een onderhoudsen/of kalibratieprogramma.

B. Opleiding en 3 bewustwording


53

Ja

prioriteit 2

Hier wordt verwacht dat bekend is welke personen en groepen binnen het bedrijf moeten zijn opgeleid of geïnstrueerd ten aanzien van energiegebruik. De benodigde kennis varieert en is afhankelijk van de rol van de medewerkers van heel specifiek tot algemeen.

11 Wordt intern regelmatig over de energieprestatie en energiezorg gesproken op uitvoerend en management niveau?

Ja

prioriteit 2

Hier wordt verwacht dat energie Ja, als energiezorg inhoudelijk (gebruik, afwijkingen, voortgang en aantoonbaar tijdens realisatie doelstellingen) overleggen aan de orde komt. periodiek op de agenda van intern overleg staat van betrokken medewerkers.

12 Is afgesproken hoe en aan wie de energieprestaties bekend worden gemaakt?

Ja

10 Is de noodzakelijke kennis en informatie op gebied van efficiënt energiegebruik bekend en zijn de medewerkers die het energiegebruik kunnen beïnvloeden geïnstrueerd en/of opgeleid?

Ja, als bekend is welke informatie moet worden overgebracht en aannemelijk gemaakt kan worden dat medewerkers over de juiste kennis beschikken.

B. Communicatie 4


Hier wordt verwacht dat is afgesproken welke zaken extern worden gecommuniceerd en aan wie. Gedacht kan worden aan de monitoring informatie voor SenterNovem en eventueel informatie voor de gemeente of de provincie. (Externe belanghebbenden zijn personen en organisaties buiten de eigen organisatie die belang hebben bij het energiebeleid van de organisatie.)

54

Ja, als dit is vastgelegd.

13 Is het energiebeleid beschikbaar voor externe belanghebbenden?

C

Ja

Externe belanghebbenden zijn personen en organisaties buiten de eigen organisatie die belang hebben bij het energiebeleid van de organisatie.

Ja, als het beleid beschikbaar is voor externen.

Ja, als authorisatie aantoonbaar is.

Energiebeleid, planning en verbetering

C. Energiebeleidsverklaring 1 14 Is de energiebeleidsverklaring vastgesteld door het hoogste leidinggevende (operationele) niveau?

Ja

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat een beleidsverklaring aantoonbaar is geauthoriseerd (bijv. door middel van een handtekening) door de directie of betrokken manager op MT niveau, kan onderdeel zijn van het EBP.

15 Is in de beleidsverklaring opgenomen dat de organisatie:

Voldoet aan relevante wetten, regels, andere onderschreven afspraken?

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat in de Ja, als de beleidsverklaring deze beleidsverklaring is opgenomen of een gelijkluidende tekst bevat. dat aan relevante wetten, regels en andere onderschreven afspraken wordt voldaan. Voorgaande tekst kan letterlijk worden gebruikt.


55

Streeft naar continue verbetering van de energieprestatie en preventie van energiegebruik?

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat in de Ja, als de beleidsverklaring deze beleidsverklaring is opgenomen of een gelijkluidende tekst bevat. dat gestreefd wordt naar continue verbetering van de energieprestatie en preventie van energiegebruik. Voorgaande tekst kan letterlijk worden gebruikt.

16 Is er een plan van aanpak om de energieprestatie te verbeteren, in overeenstemming met het beleid?

Ja

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat een Ja, als het document aanwezig document (bijv. een EBP en/of is. uitwerking van het EBP) beschikbaar is. Algemene eisen aan het plan van aanpak zijn dat ze Specifiek, Meetbaar, Haalbaar, Realistisch en Tijdsgebonden zijn (SMART).

17 Bij het opstellen en beoordelen van de doelstellingen worden de volgende zaken in acht genomen:

De wettelijke en andere eisen.

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat ook rekening wordt gehouden met eventuele vergunningseisen, bouwverordeningen en eisen van bijvoorbeeld het moederbedrijf.

Ja, als dit aantoonbaar het geval is, bijv. in het EBP.

De belangrijke energieaspecten.

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat energiedoelen taakstellingen vooral gericht zijn op de (groot)gebruikers, waar naar verwachting de meeste winst is te behalen.

Ja, als dit aantoonbaar het geval is, bijv. in het EBP.

C. Doel- en taakstellingen 2 en energiezorgprogramma


56

De beste beschikbare technieken (volgens bijvoorbeeld de maatregelenlijst van SenterNovem).

prioriteit 1

De verbetering van de indirecte energie-effecten, zoals die veroorzaakt worden door bijvoorbeeld materiaalkeuze, transporteurs en /of toeleveranciers.

Het tijdpad waarbinnen ze gerealiseerd moet worden.

D

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat een organisatie op de hoogte is van de beste beschikbare technieken en deze indien mogelijk toepast. Men kan op de hoogte zijn door bijvoorbeeld actief deel te nemen in brancheoverleggen op gebied van energie.

Ja, als de organisatie aan kan tonen dat ontwikkelingen structureel worden gevolgd en dat getoetst wordt of nieuwe technieken kunnen worden toegepast.

Hier wordt verwacht dat inzicht aanwezig is van energiegebruik en besparingsmogelijkheden in de keten waar het bedrijf deel van uitmaakt en dat daar doelen taakstellingen voor zijn geformuleerd.

Ja, als aannemelijk gemaakt kan worden dat hier aandacht aan besteed is tijdens het opstellen van de doelstellingen.

Hier wordt verwacht dat duidelijk is wanneer de uitvoering van doelen taakstellingen start en wanneer ze afgerond moeten zijn. Algemene eisen aan doelstellingen zijn dat ze: Specifiek, Meetbaar, Haalbaar, Realistisch en Tijdsgebonden zijn (SMART).

Ja, als dit aantoonbaar het geval is en een planning aanwezig is.

Documenteren

D. Documentatie 1 (vastlegging) zorgsysteem


57

18 Is vastgelegd (schriftelijk of elektronisch) hoe energiezorg werkt en wordt een relatie gelegd naar relevante instructies en procedures?

E

Ja

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat het energiezorgsysteem is vastgelegd in een formele set van documenten, toegankelijk voor de gebruikers. Hieruit blijkt ook wie er verantwoordelijk is voor de documenten en hoe daarmee wordt omgegaaan met name mbt energieregistraties. De energiezorgdocumenten kunnen als zelfstandig systeem bestaan of deel uit maken van een ander zorgsysteem (bijvoorbeeld ISO 9001, 14001 of HACCP).

Audits, maatregelen en evaluatie

E.1 Energiezorgaudits


58

Ja, als er een gedocumenteerd systeem bestaat van samenhangende documenten om het energiebeleid en de doelstellingen te realiseren.

19 Wordt, minimaal één keer per jaar een interne audit van het energiezorgsysteem uitgevoerd en wordt over de werking gerapporteerd aan het management?

Ja

prioriteit 2

Hier wordt verwacht dat het Ja, als een interne audit heeft gehele proces van energiezorg plaatsgevonden en resultaten wordt beoordeeld (geaudit). Bij zijn gerapporteerd. voorkeur door medewerkers die niet direct betrokken zijn bij de uitvoering van de betrokken activiteiten. Voor bedrijven met een beperkt aantal medewerkers kan het invullen van deze Energiezorg Checklist volstaan. De bevindingen en resultaten worden gerapporteerd aan het management (bijvoorbeeld in de vorm van een toegelichting op de ingevulde Energiezorg Checklist).

20 In de energiezorgaudits wordt bepaald of medewerkers de ten aanzien van energiegebruik vastgestelde werkwijzen volgen en afspraken nakomen.

Ja

prioriteit 2

Hier wordt verwacht dat wordt nagegaan of relevante medewerkers werken volgens de gemaakte afspraken zodat een goede energiegebruik prestatie kan worden gerealiseerd.

Ja, als tijdens de audit de werkwijze van medewerkers ter discussie wordt gesteld.

21 In de energiezorgaudits wordt bepaald of de activiteiten op het gebied van beheersing van energiegebruik voldoen aan het energiezorgprogramma van de organisatie.

Ja

prioriteit 2

Hier wordt verwacht dat wordt nagegaan of de gekozen werkwijze en taakstellingen bijdragen aan het halen van de doelstellingen en het beleid; preventie van energiegebruik.

Ja, als tijdens de audit de gekozen werkwijze en taakstelling ter discussie wordt gesteld.


59

E.2 Afwijkingen, corrigerende en preventieve maatregelen

22 Wordt bij afwijkingen de oorzaak onderzocht en correctieve en of preventieve maatregelen genomen om herhaling te voorkomen?

Ja

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat wordt Ja, als dit aannemelijk te maken geanalyseerd (registraties is. monitoring) hoe afwijkingen zijn ontstaan. Naar aanleiding van afwijkingen worden corrigerende en structurele maatregelen genomen om herhaling te voorkomen. Het is aan te bevelen om dit vast te leggen ter evaluatie. Tevens wordt geanticipeerd op zaken die zonder preventieve maatregelen in de toekomst fout kunnen lopen.

Ja

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat ten Ja, als dit aannemelijk te maken minste één keer per jaar het is. hele pakket aan energiezorgmaatregelen wordt besproken zodat vastgesteld kan worden of de afspraken zijn nagekomen en het gewenste resultaat (beleid) bereikt is.

E.3 Evaluatie 23 De evaluatie van het energiezorgsysteem wordt minimaal één keer per jaar door het management uitgevoerd?


60

24 Als voorbereiding van de evaluatie wordt minimaal de volgende informatie verzameld:

25 Tijdens de evaluatie wordt de doeltreffendheid van het systeem om het beleid en de doelstellingen te realiseren beoordeeld.


De nieuwe energieaspecten die zijn vastgesteld.

Hier wordt verwacht dat in geval van installatiewijzigingen, procesveranderingen, verbouwingen, etc. het overzicht van belangrijke energiegebruikers is gecontroleerd en waar nodig is geactualiseerd.

Ja, als dit aantoonbaar plaats vindt en overzichten van energie aspecten up-to-date zijn.

Ja, als dit aantoonbaar plaats vindt.

De energieprestatie aan de hand van monitoringinformatie.

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat het energieverbruik trendmatig is beoordeeld.

Een toetsing van meetregistraties aan branche/ proceskengetallen en / of ratio's (indien relevant).

prioriteit 2

Hier wordt verwacht dat de Ja, als dit aantoonbaar plaats energiegebruiken zijn vindt of indien niet relevant. vergeleken met vergelijkbare processen/organisaties zodat een goede beoordeling ontstaat van de prestaties.

De evaluatie van de naleving van wettelijke en andere afspraken m.b.t. energie

prioriteit 1

Hier wordt verwacht dat is Ja, als dit aantoonbaar plaats bepaald of wordt voldaan aan vindt. afspraken en regels volgens de beleidsverklaring.

Ja

prioriteit 2

Hier wordt verwacht dat wordt nagegaan of het geheel van maatregelen voor energiezorg ('het systeem') leidt tot een betere beheersing van processen en reductie van energiegebruik.

61

Ja, als dit blijkt uit de beoordeling door de directie over de werking van het energiezorg systeem.

26 Tijdens de evaluatie wordt besproken of het beleid en de doelstellingen moeten worden bijgesteld als gevolg van veranderde omstandigheden en de verplichting tot continue verbetering van de prestatie.

Resultaat:


Ja

Hier wordt verwacht dat de Ja, als beleid en doelstellingen directie of de betrokken worden geëvalueerd. manager op MT nivo zich afvraagt of de resultaten van de in het kader van energiezorg genomen maatregelen bevredigend zijn of dat aanvullende maatregelen nodig zijn om tot betere resultaten te komen.

Dit is een Blanco Energiezorg Checklist.

62

3.3

Energiezorg Implementatie Model BESS


63

3.4

Linking Lists

Indeling van de tabel In de eerste kolom van de lijst (‘Referentie Energiezorg’) vindt u steeds de letterlijke tekst van de Referentie Energiezorg weergegeven, die de basis moet vormen van uw Energiezorgsysteem. Er is een onderscheid gemaakt tussen voor het systeem noodzakelijke (‘verplichte’) onderdelen en voor het systeem wenselijke (‘vrijwillige’) onderdelen. De wenselijke elementen zijn facultatief en hier cursief weergegeven. Kolom twee (‘Milieuzorgsysteem-eisen ISO14001:2004’) geeft aan welke paragraaf van ISO 14001:2004 een vergelijkbare eis behandelt of het beste bij de Referentie aansluit. Tussen haakjes vindt u steeds een verwijzing naar het resultaat dat u krijgt als u voldoet aan deze ISO 14001:2004-paragraaf.

Linking list voor het ISO 14001 system


64


65


66


67


68


69


70


71

3.5

Business case (alleen Engelstalig)

Business Case

Energy Usage (per year)

MWh Fuels Electricity Total

% of total 1000 500 1500

EUR 67% 33% 100%

Energy costs (per year) % of total costs EUR Energy Costs (Fuels+Electricity) 70000 3,5% Total Company Costs 2000000 100,0% Company Profits 500000 25,0%

Production (per year)

unit Production Product 1 Production Product 2 Total

Specific Energy Consumption (SEC) Data SEC (MWh/prod.unit ) Energy Costs Intensity (EUR/prod.unit) Specific CO2 emission - direct (tCO2/prod. Unit) Specific CO2 emission - indirect (tCO2/prod. Unit) Specific CO2 emission - total (tCO2/prod. Unit)

Direct CO2 Indirect CO2 Total CO2 Energy Price emissions emissions emissions (EUR/MWh) (tCO2) (tCO2) (tCO2) % of total 40000 57% 40 190 190 30000 43% 60 0 250 250 70000 100% 190 250 440

% of company profits 14,0% 400,0% 100,0%

Energy Intensity Combined Production with relation to Value Product 1 200 1 200 100 0,75 75 275

2005 % of 2003 5,5 254,5 0,69 0,91 1,60

2004 % of 2003 5,7 98% 260 96%

94% 94%

2003 % of 2003 5,8 100% 270 100%

Typical Sectoral SEC Targeted Company's SEC Saving Data Potential Energy Savings Potential Costs Savings Estimated Costs Payback

Energy Management Implementation Estimated Energy Management Costs Estimated time for implementation


50 2000 6000 3

unit MWh EUR EUR yrs

10000 EUR 6 months

% 3,3% 2,9%

% of energy % of total % of company costs costs profits 14,3% 0,5% 2,0%

72

3.6

Horizontale maatregellijst (alleen Engelstalig)

PRODUCTION PROCESSES Thermal energy Heat generation

Low-cost / short term opportunities Action to Check 1. CO2/O2 measurement 2. Soot/CO measurement 3. Monitor for rise in flue gas temperature 4. Periodic inspection of boiler insulation condition. 5. Check possible feedwater temperature losses 6. Check possible heat loss from condensate return lines. 7. Monitor quality of make-up water and feedwater: hardness, acidity, O2. 8a. Monitor concentration of dissolved solids in boiler water. 8b. Improve blowdown controls 9. Maintain nozzles, grates, fuel supply pressure/temperature at manufacturers’ 9a. Ensure specifications are available and in use. specifications 9b. Regular check and resetting/maintenance. 10. Maximise combustion air temperature 10. Draw air from highest point in boilerhouse. 11. Reduce steam pressure where it exceed system/process requirements. 11. Check system/process needs; adjust controls. 12. Use duct for intake of warmer combustion air 12. Install duct from combustion air intake to higher parts of room. 13. Install an automated gas leakage detector. 14. Repair leaks in steam pipework. Higher cost / longer term opportunities Energy Saving Opportunity Action to Check 1. For rapidly varying demand, convert one or more boilers to live accumulator 1. Monitor/evaluate demand change patterns. (buffer tank). 2. Alter controls to “High-Low-Off” or “modulating-Low-Off” 2. Monitor/evaluate demand change patterns. 3. Install flash steam heat recovery 3. Consider in large capacity situations with high (continuous/frequent) blowdown. 4. Improve combustion controls. 4a. Provide adequate heat input to meet demand. 4b. Minimise fuel/pollution. 4c. Protect personnel/equipment. 5. Waste heat recovery 5a. Economiser 5b. Air heater (recuperator)? 6. Install boiler blowdown heat recovery. 6. Consider in large capacity situations with high (continuous/frequent) blowdown. 7. Use process integration 7. Couple process units that have significantly different heat requirements (i.e. low-pressure steam leaving a high-pressure steam consuming production process can be used for a process requiring low-pressure steam). 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.

Energy Saving Opportunity Reduce excess combustion air to minimum Maximise completeness of combustion Maintain boiler cleanliness (soot/scale) Repair (replace) boiler insulation Insulate feedwater tank – cover tank Insulate condensate return lines Optimise quality of make-up water and feedwater Minimise blowdown


73

Heat Distribution Low-cost / short term opportunities 1. 2. 3. 4.

Energy Saving Opportunity Repair/replace faulty insulation Repair inefficient steam traps/drains. valve spindles etc. Insert valves to isolate “periodic-use” items in system. Remove/isolate “dead-legs” and redundant Pipework

1. 2. 3. 4. 5.

Energy Saving Opportunity Replace steam traps/drains with more efficient designs. Replace or increase insulation Maximise condensate returns. Redesign system to minimise pipe runs. Generation pressure reduction.

Action to Check 1. Pipework insulation – especially around valves. 2. Regular checks for leaks throughout the system. 3. Check system for periodic (e.g. seasonal, nightly) items (e.g. space heaters). 4. Check for dead-legs and redundant piping. Higher cost / longer term opportunities Action to Check 1. Monitor efficiency of, and heat losses from existing traps. 2. Check existing insulation; estimate heat losses in system. 3. Measure “discarded” heat from condensate. -

Heat Utilisation a) process Energy Saving Opportunity 1. Plant insulation 2. Local burner efficiency 3. Maximise heat transfer rate 4. Improve controls (e.g. thermostats) 5. Consider alternative energy source 6. Ensure plant at high load factor 7. Eliminate uneconomic “hot standby” periods 8. Recycle waste heat to process 9. Recover heat, for use elsewhere 10. Train all staff to operate manual controls and to watch for energy saving opportunities.


Action to Check -

74

Heat Utilisation b) space heating Low-cost / short term opportunities 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Energy Saving Opportunity Use heat only when area is occupied Set thermostats to minimum for comfort Minimise loss of hot air Clean and effective heaters Maintain pipe insulation in unheated areas Check condensate traps Vent air from hot water systems Time switches Manual controls where appropriate

Action to Check Higher cost / longer term opportunities

Energy Saving Opportunity 1. Install more/more efficient thermostats 2. Use motorised valves to divide building into different zones 3. Air curtains 4. Change energy source 5. Change heating system – where: Ventilation Use Insulation Good High Radiant Heat Poor Low Convective Heat 6. Improve building insulation

Action to Check -

-

Electrical Energy Motors 1. 2. 3. 4. 5.

Energy Saving Opportunity Try to ensure that motor capacity is not more than 25% in excess of full load. Install motor controllers (voltage, power factor and fixed speed controllers). Build in “soft-start” facilities. Install variable speed drives Install high efficiency motors


Action to Check -

75

Compressed Air Low-cost / short term opportunities Energy Saving Opportunity 1. Switch off whenever possible. 2. Install low-cost solenoid valves on air supply lines to individual machines. Switch off compressed air supply as soon as machine is switched off. 3. Clean air intake filters regularly 4. Use lowest possible operating pressure. Reduce pressure locally if possible. 5. Use lowest air intake temperature possible. 6. Fit 2-speed motors. 7. Fix leaks 8. Check on correct pressure setting regularly. Higher cost / longer term opportunities Energy Saving Opportunity 1. Fit a small (jockey) compressor to meet off-peak demand. 2. Duct air intake to ensure coolest possible. 3. Fit air flow and kWh meters to monitor power and air use. 4. Install modern controls on multi-compressor installations. 5. Fit a standard heat recovery unit. 6. Air pre-cooling. 7. If some users are using low pressure air (2.5 – 3 bar), install two separate systems. 8. Use frequency control for compressor. 9. Use an individual compressed air supply for special applications. 10. Replace pneumatic tools be electrical tools -

Action to Check

Action to Check

Vacuum Low-cost / short term opportunities Energy Saving Opportunity 1. Switch off whenever possible. 2. Regular maintenance is necessary to maintain pump efficiency and prevent breakdown, especially when the vacuum-space contains condensing vapours; 3. Fix leaks Higher cost / longer term opportunities Energy Saving Opportunity 1. Fit a standard heat recovery unit. 2. Use a central vacuum system with several delivery points -


Action to Check

Action to Check

76

Refrigeration Design measures Energy Saving Opportunity 1. Group refrigeration cells according to temperature. 2. Use an integrated plant layout – optimise use of evaporators or condensers (i.e. remove obstacles) 3. Limit energy losses through open doors Low-cost / short term opportunities Energy Saving Opportunity 1. Switch off lights, fans, pumps. etc., when not required. 2. Repair damaged insulation/seals. 3. Check for refrigerant contamination. 4. Check for scaling on condenser and evaporator surfaces. 5. (Multi-compressor systems); set controls to activate minimum number of compressors. 6. Monitor timing and duration of defrost cycles. Defrost on demand rather than at fixed intervals. 7. Use load rescheduling (e.g. cool at night) where maximum-demand tariffs are in operation. 8. Minimise cooling space by installing removable plastic screens or panels or by filling cooling space with polystyrene foam blocks 9. Switch off evaporator fans when compressor is off 10. Regulate condenser pressure (and therefore temperature) 11. Delayed start-up of compressors. Initially, only start-up of ventilation. 12. Increase the evaporation temperature. Higher cost / longer term opportunities Energy Saving Opportunity 1. Install kWh meters and instrumentation to monitor equipment and cold room. 2. Install an energy management system which analyses operation of the whole refrigeration system. 3. Use effective insulation and sealing. 4. Install efficient electronic expansion valves. Avoid “head pressure control” where possible. 6. Recovery of waste heat at the condenser 7. Automatic bleeding of refrigerant to remove any penetrated air 8. Install frequency control (i.e. VRF) on chiller compressor. 9. Install high efficiency or 2-rev electromotor on evaporation fan 10. Build a cooled front space for refrigeration units. 11. Use hot refrigerant gas from the compressor for the initial stages of the defrosting cycle. 12. Use excess heat from other production processes for the production of cooling using adsorption/absorption cooling.


Action to Check

Action to Check

Action to Check

77

PRODUCTION BUILDINGS

Lighting Energy Saving Opportunity 1. Use the most efficient lamps consistent with required illumination levels and colour rendering. 2. Use the light output from lamps efficiently. 3. Maintain lamps and fixtures clear of light-blocking dust and dirt. 4. Switch off lights where lighting is not needed. 5. Consider automatic control of lighting (time clocks and/or photo cells). 6. Make the best use of daylight. 7. Avoid the absorption of light by the surroundings (light-coloured wall, ceilings, and floors). 8. Replace lamps which have exceeded their rated life. 9. Use “switch-off” and “save-it” stickers as a tool of good housekeeping. 10. Consider new technologies in order to reduce installation cost, such as infrared switching. 11. Divide the lighting system of a large space into several independent lighting groups. 12. Use presence detection switches 13. Use a lighting system that is continuously variable (e.g. high-frequency fluorescent lighting).

Action to Check -

Building skin Low-cost / short term opportunities Energy Saving Opportunity -

Energy Saving Opportunity 1.Thermal insulation of floor 2.Thermal insulation of walls 3.Thermal insulation of roof 4. Use of double-glazed or solar shading glass windows



Action to Check -

78

Central Heating Low-cost / short term opportunities Energy Saving Opportunity 1. Use a weather dependent control to regulate the temperature of the boiler water in relation to the outside temperature. 2. Install an advanced timer for the boiler operation schedule. 3. Insulate pipework 4. Insulate hot water storage tanks Higher cost / longer term opportunities Energy Saving Opportunity 1. Divide large interior spaces into smaller areas. 2. Use radiation heating in cases where large ventilation rates are required. 3. Use displacement ventilation in the case where the heated indoor areas are higher than 6 meters.

Action to Check

Action to Check

Ventilation system Low-cost / short term opportunities Energy Saving Opportunity -


Energy Saving Opportunity 1. Heat recovery of exhaust air using a rotary wheel. 2. Reduce the amount of ventilation air as much as possible by the installation of:

Action to Check

Timer switch; Occupancy sensor; Air quality; Frequency control on the fan motor 3. Prevent infiltration through door openings with: Thermal insulation Draught curtains Air cushion Automatic door Slip door Rubber seal between door and doorpost instead of brushes or no sealing.


79

Exhaust systems Low-cost / short term opportunities Energy Saving Opportunity -


Energy Saving Opportunity 1. Use local exhaust ventilation systems. The purpose of a local exhaust system is to remove the contaminants (dust, fume, vapour etc.) at the source. 2. Some options for improving the efficiency of exhaust systems are:

Action to Check -

Frequency control on the electromotor of the fan Close exhaust points that are not in use. Start up the exhaust system with all exhaust points closed.

Air-conditioning Low-cost / short term opportunities Energy Saving Opportunity -

Energy Saving Opportunity 1. Use thermal energy storage systems (i.e. ice banks) 2. Use shading devices for windows.



Action to Check -

80

3.7

Energiebesparingsoverzicht I (Gerealiseerde maatregelen voor 2006)

Kort overzicht van de gerealiseerde maatregelen over de laatste 11 jaar Belangrijke maatregelen

Jaar van

in de periode 1995 – 2005

uitvoering

(beschrijving) Energiezorg en good housekeeping:

maatregel

Besparing GJ / jaar

Bijdrage aan

Toelichting

EEI Verbetering (+%)

Energiebesparingsprojecten in processen:

Energiebesparingsprojecten in utilities en gebouwen:

Strategische projecten:

Totale energie efficiency


81

3.8

Energiebesparingsoverzicht II (geplande en niet geplande maatregelen) 2006 - 2010

Overzicht van op heden uitgevoerde maatregelen en hun bijdrage aan de Energie Efficiency Index-verbetering Electriciteitsverbruik in het referentiejaar (kWh) Aardgasverbruik in het referentiejaar (m3) Primair energiegebruik in het referentiejaar (GJ)

Energiebesparende maatregel1 (volgnummer en omschrijving)

Jaar uitvoering maatregel

Besparing in 2006 2

Besparing in 2007 2

Besparing in 2008 2

Besparing in 2009 2

Besparing in 2010 2

Benodigde investering (loonkosten & mat.)

Terugverdientijd (jaar)

Besparing in kWh per jaar (huidig)

Energiezorg en good housekeeping: 1) 2) Etc. Energiebesparin gsprojecten in processen:


82

Besparing in m3 aardgas per jaar (huidig)

Energieb esparing (GJ / jr) (huidig)

Energie efficiency verbetering (%) (huidig)

Vermeden CO2 emissie (ton / jr)3 (huidig)

Opmerkingen

Energiebesparingsprojecten in utilities en gebouwen:

Strategische projecten

Totale energie efficiency a.

Noem indien mogelijk een verwijzing naar de gebruikte energiebesparingsmaatregellijsten

b.

De huidige besparingen zijn opgegeven op jaarlijkse basis of verdeeld over twee opeenvolgende jaren indien het moment van uitvoering in de loop van een jaar ligt

c.

Vermeden CO2 emissies (ton / jr) = bespaarde electriciteit (kWh / jr) * 0,000671 (ton CO2 / kWh) + bespaard aardgas (m3 / jr) * 0,00177 ton CO2 / m3 + bespaard energieverbruik van andere energiebronnen * omrekenfactor N.B. De standaardformule gaat alleen uit van electriciteit en aardgas. De formule dient aangepast te worden bij gebruik van andere energiebronnen.


83

3.9

Definitielijst voor het BESS project (alleen Engelstalig)

Action Plan

It describes the measures, means, responsibilities and time frame, for the achievement of specific energy performance targets. [6]

Benchmarking

It is the comparative evaluation between the organisation and the relevant sector previous and current energy performance. [6] The application of the most appropriate and cost-effective energy efficiency technologies and management techniques. Refers to the techniques and technologies at the upper end of the performance range identified in a benchmark

Best practice

comparison. [7]

Branch-based measure list

A list of potentially relevant energy saving measures typical for the companies in a certain industrial branch; i.e. meat processing, bakery or dairies [7]

Continual Improvement

It is the process of amending year by year the results of energy management, increasing efficiency, avoiding unnecessary consumptions. [6]

Corrective action

Action taken in order to eliminate the cause of an established deviation, or other undesired situation [8]

Deviation

Non-compliance with the requirement [8]

E-learning

Integration of information and communication technologies (ICT) in education and training systems. In BESS-project e-learning is used to help SMEs to adopt energy management system. E-learning system is a web-application with information and energy efficiency tools. [7, also known as online training, online education or online learning]

Energy

Energy in any form oil, gas, coal, other kinds of fuel and renewable energies consumed as electricity or heat to cover the needs of the organisation. [6]

Energy aspect

The part of organisation’s operations, products or services which affects the use of energy. [10]. Any technological (e.g. equipment and starting up), organisational (such as work processes and maintenance) and behavioural (e.g. compliance with job instructions) related matter that has a positive or negative effect on the energy consumed by the operational activities is an energy aspect. [7]


84

Energy Audit

The process of identification of the energy consumptions, of the conservation potential and of the appropriate efficiency practices [6]

Energy audit model

A public, standard and repeatable procedure for the performance of an energy audit service by specifying the scope, the thoroughness and the aim of the audit work [9]

Energy Consumption

The amount of energy used to cover specific needs of the organisation; i.e. lighting, heating, air-conditioning, mechanical equipment operation, process heat, etc. [6]

Energy coordinator

A person who is responsible for the energy performance of the company (known as an energy manager in bigger companies but for the SMEs term coordinator is considered better) [7]


85

Energy efficiency index (EEI)

Typically constructed in terms of the development of specific energy consumption by end-product over time. Energy efficiency indexes allow companies and competent authorities to follow how their energy efficiency evolves over time and how they compare to other companies within the same sector. [7, see also EPI)

Energy management

Inciting organisational, technical and behavioural actions in a structurally and economically sound manner to minimise the consumption of energy, including energy for production and to minimise the consumption of basic and added materials. [7]

Full Energy management checklist

A checklist (tick box questionnaire) which can be used for energy management system audit to assess the quality of the energy management system. [7]

Energy management System

The part of the overall management system, which is dedicated to the continual energy performance improvement. [6]

Energy management system audit

The Energy Management system audit is one of the most important parts of an energy management system. The results of the audit reflect whether the system is functioning and where improvements can be made. During the Energy Management system audit, the Full Energy Management Checklist is used as an instrument to determine whether your energy management system functions as it should if you strive towards full compliance with the BESS Specification. Any non-conformance is identified, and possible improvements are noted and subsequently presented to management. [7]

Energy management system specification

Non-official ‘standard’ about energy management system [7]

Energy management system standard

Formal and official standard about energy management system [7]

Energy performance

The amount of energy consumed in relation with the obtained results. The lower the Specific Energy Consumption the higher the Energy Performance. [6]

Energy performance benchmarking (EPB)

The process of comparing own companies energy performance against similar companies to identify areas for improvement and try to learn of best practice. [7]


86

Energy performance index (EPI)

Annual change in specific energy consumption (SEC) related to a basis year normalised to 100%. [7]

Energy policy

The statement of the organisation’s commitment to continual energy performance improvement. Expression of the relative intentions and principles, which provide the framework for setting energy targets and for taking action. [6]

Energy saving register

The energy conservation measure list deriving from the Action plan is transformed into monitoring of energy saving activities implementation, with reference to timeframe, resources and results in an ENERGY SAVING REGISTER. [7]

Energy team

A group of persons from different levels of an organisation who are responsible for the energy performance of the company [7]

Energy Target

The measurable energy management result, which should be achieved in specific period of time. [6]

Energy use

The use of energy delivered to, or converted in, the operations of organisation [10]

Good housekeeping

Means no-cost and very low-cost energy saving activities/measures which are typically paid from the yearly budgets of the energy coordinators and do not require investments [7]

Good housekeeping measure list

A list of potentially relevant energy saving good housekeeping measures for a company to consider to be implemented. [7]

Horizontal measure list

A list of potentially relevant energy saving measures typical for all kind of companies in different industrial branches (i.e. motor driven systems, compressed air etc). [7]

Linking list

Specification how to connect the BESS energy management specification and the other management systems/standards i.e. ISO 9001/2000, 14001 and the HACCP food safety). [7]

Measure list

A list of potentially relevant energy saving measures to consider to be implemented in a site. There are measure lists for a) good house-keeping b) typical for certain industrial branch (i.e. meat processing) and c) horizontal (generic) measure lists (i.e. motor driven systems, compressed air etc). These measure lists are used when trying to identify energy saving measures relevant for the site (i.e. in energy audits) Also a term check-list could be used but to avoid misunderstandings the word checklist if only in use with full energy management checklist. [7]


87

Monitoring

The process of systematically tracking and analysing appropriate energy performance indicators over time. [6]

Organisation

A company, corporation, authority or institution, public or private that has its own functions and administration. [6]

Plan-do-check-act approach

Generic approach for continual improvement of processes.

Procedure

Described manner of implementing an activity or process [8]

Prevention

Planned actions aiming to the elimination of the causes of negative events. [6]

Response

Immediate actions aiming to the minimisation of the consequences of negative events. [6]

Review

Actions aiming to the assessment of energy management system’s sufficiency, appropriateness, quality, improvement potential and need for revision. [6]

Self assessment

An energy management system audit carried out by the organisation itself. This is an internal audit and carried out with the help of the full energy management checklist [7]

Senior management

Person or group of persons who, at the highest level, manage the organisation, or part thereof, for which the energy management system is defined. [10]

Significant Energy Consumption

It is the energy consumption that accounts for a high proportion of the total energy consumption of the organisation or presents considerable potential for energy conservation. [6]

Small and Medium-Sized Enterprise (SME)

An enterprise with the headcount of less than 250 persons. Furthermore the turnover must be less than 50 million euros or balance sheet total less than 43 million euros.

Specific Energy Consumption

The amount of energy consumed per unit of appropriate reference, i.e. energy consumed per unit of product, mass or volume of product, per person, per building’s surface or volume (kWh/unit, kWh/ton, kWh/m3, kWh/person etc.) [6]


88

3.10

Afkortingen

BESS CPO CUSUM EBP EEI Energy MAP EMAS EMIM EU EPI GHK HACCP ISO LTA M&D/BM MJA PDCA SEI SMART MKB TVB-matrix VRF

3.11 [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10]

Benchmarking en Energiezorg in Middelgrote en Kleinere Bedrijven Continue en Professionele Ontwikkeling Cumulatieve energieverbruik Energie Besparings Plan Energy Efficiency Index Energy Management Action Programme European Eco-Management and Audit Scheme Energy Management Implementation Model Europese Unie Energy Performance Indexes Good Housekeeping Hazard Analysis and Critical Control Points International Organisation for Standardisation Long Term Agreements (MeerJaren Afspraken) Monitoring & Doelstelling / Benchmarking MeerJaren Afspraken (Energie efficiency) Plan-Do-Check-Act Sustainable Energy Ireland Specifiek, Meetbaar, Haalbaar, Realistisch en Tijds-gebonden Middelgrote en Kleinere Bedrijven Taken, Verantwoordelijkheden en Bevoegdheden matrix Virtual Routing and Forwarding

Bronnen Gold Standard - IS393 Energy Management System (SEI Sustainable Energy Ireland) MCP http://www.caddet.org/brochures/display.php?id=871 “Developing an Energy Management System”, State Government of Victoria, Australië EMAS Energy Efficiency Toolkit for Small and Medium sized Enterprises EIE EMS-Textile project EIE BESS-project SS-EN ISO 9000 Management system for quality - principles and terminology SAVE, Audit I –project Swedish standard 62 77 50


89

3.12

Literatuur

EMAS Energy Efficiency Toolkit for Small and Medium sized Enterprises (http://www.europa.eu.int/comm/environment/emas) Good Practice Guide 209 “Reducing energy costs in dairies” BESS e-learning inhoud Handbuch für betriebliches Energiemanagement (Austrian Energy Agency, Austrian Energy Consumer’s Association) Energy management system specification with guidance for use (SenterNovem) Structural attention for energy efficiency by energy management (SenterNovem) Energy management checklist (SenterNovem) Gold Standard - IS393 Energy Management System (SEI Sustainable Energy Ireland) http://www.caddet.org/brochures/display.php?id=871 EIE EMS-Textile project EIE BESS-project SS-EN ISO 9000 Management system for quality - principles and terminology SAVE, Audit I –project Swedish standard 62 77 50


90

Het MJA dartboard. Handboek. Gids voor de stapsgewijze implementatie van energiezorg. Utrecht, 2007

Recommend Documents