Het Mariapad. Een voettocht van Elst Overbetuwe naar Den Bosch

.

Oosterhout

Winssen Ewijk

Weurt Horssen

Het Mariapad is gratis verkrijgbaar. Als u de route waardeert, kunt u dit laten blijken door een gift aan de actie “Polio de wereld uit”. Postbank, nr 9589764, ten name van Sociaal Fonds Rotary Elst, onder vermelding van mariapad-polio.

Bergharen

Appeltern

Megen Macharen

Lithoyen

Teeffelen

Het Mariapad Een voettocht van Elst Overbetuwe naar Den Bosch April 2009

Nuland

Basiskaart: www.openstreetmap.org

Lent

Voorwoord

TE VOET

Ons land is mooi. Mooier dan de meeste mensen zich realiseren. Omdat we veelal gejaagd en gehaast ons spoeden naar oorden waar we op tijd moeten zijn. Met de Tomtom de kortste route kunnen nemen. Opletten welke afslag we moeten nemen. Maar ga nu eens te voet. Wandel en kijk om je heen. Neem de tijd. Lees wat je aan historie en andere bijzonderheden tegen komt. Blijf er eens bij stil staan. Gun je die tijd. Loop dat gezellige restaurantje binnen voor een goede lunch en ga dan verder. Of overweeg in dit dorp, waar je misschien niet eerder van hebt gehoord, de nacht door te brengen. Dat kan allemaal als je het Mariapad loopt, een pad dat voert van Elst naar Den Bosch. Voorgelopen en georganiseerd door een aantal enthousiaste vrienden, toevallig ook nog Rotarians. Een aanrader! Elisabeth Tuijnman Burgemeester Overbetuwe

Beperkingen Het is niet mogelijk gebleken om de hele wandelroute door autovrij of autoluw gebied te laten lopen. We vragen uw speciale aandacht voor uw veiligheid daar waar langs een verkeersweg gelopen moet worden. De route loopt regelmatig over particuliere terreinen. Daar gelden de volgende regels: hekken sluiten, geen afval achterlaten, honden aanlijnen, de rust niet verstoren, niet roken, geen bloemen of planten meenemen, op de paden blijven en geen merktekens aanbrengen of verwijderen. Al zijn de routebeschrijvingen met zorg samengesteld en op juistheid gecontroleerd, fouten zijn niet uit te sluiten. Wij adviseren gebruikers van dit boekje om een recente topografische of toeristische kaart van het gebied mee te nemen. De wandelaar kan geen rechten ontlenen tegenover de samenstellers. Kaarten De kaarten in dit boekje maken gebruik van de gegevens van Open Street Map (www.openstreetmap.org), Creative Commons “Naamsvermelding-Gelijk delen 2.0” licentie. Waar nodig zijn ontbrekende gegevens zoals voet- en fietspaden door ons toegevoegd in Open Street Map. Medewerking Aan de eerste uitgave hebben meegewerkt: Anja Bos, Gérard Hoge, Frank Little, Hanny Smit-Bragonje, Peter Smit. Tekstbijdragen van Jan Derksen, Anke Persoon, Liesbeth Tuijnman. Martien Bronk, Jeannette Bronk-van Hoorn en Vivien Moffat hebben delen van de route nagelopen en suggesties gedaan. Fotografie: Peter Smit. Reproductie is mogelijk gemaakt door Joost Levy en Carol Govers. Aanvullingen en correcties U kunt aanvullingen of correcties sturen naar [email protected]. Beschikbaarheid Dit boekje wordt als digitaal bestand gratis ter beschikking gesteld aan belangstellenden.

Introductie Informatie over de Polio Actie van Rotary International Polio is een infectieziekte die veroorzaakt wordt door het poliovirus. Het treft voornamelijk kinderen onder de 3 jaar en tast het centrale zenuwstelsel aan met als gevolg verlammingen. Het virus is zeer besmettelijk, vooral in gebieden met slechte hygiëne. In 1954 ontdekt Dr Jonas Salk een vaccin tegen polio. Via de DKTP vaccinaties zijn in Nederland kinderen beschermd tegen polio. De ziekte komt in de westerse wereld niet meer voor. In 1974 begint de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) een wereldwijde campagne om infectieziekten als mazelen, difterie, kinkhoest, tetanus, tuberculose en polio te elimineren. Sinds 1985 werken de WHO, Unicef en Rotary International samen in een wereldwijde campagne om polio uit te roeien. Dit gebeurt door grootscheepse Nationale Immunisatie Dagen waarbij in korte tijd enorm veel kinderen gevaccineerd worden. Het is belangrijk om dit in korte tijd te doen, om verspreiding van het virus tegen te gaan. In 1995 werden bijna 300 miljoen kinderen gevaccineerd, gelijktijdig in 51 landen, waaronder China. In 1998 werden in India, door inspanning van lokale Rotaryclubs, op een dag 130 miljoen kinderen behandeld; het grootste openluchtevenement in het kader van de volksgezondheid ter wereld. De strijd is nog niet gestreden. Polio komt nu nog voor in Afghanistan, India, Pakistan en Nigeria. In 2009 heeft de Bill and Melinda Gates Foundation 255 miljoen dollar beschikbaar gesteld voor de laatste fase van de polio-uitroeiing. De voorwaarde voor deze gift is dat Rotaryclubs over de hele wereld 100 miljoen dollar bijeenbrengen. Uw bijdrage is hierbij zeer welkom op Postbank nr 9589764 t.n.v. Sociaal Fonds Rotary Elst, onder vermelding van Mariapad-polio. Giften zijn belastingaftrekbaar (ANBI-beschikking).

Overal in Europa gaan mensen wandelend of fietsend op weg naar plekken die van oudsher een speciale religieuze betekenis hebben zoals Rome en Santiago de Compostela. Ook in Nederland zijn er deze plekken met een bijzondere betekenis. Den-Bosch bijvoorbeeld, waar in de Kathedrale Basiliek van Sint Jan al sinds 1380 een beeld van Maria wordt vereerd. In de meimaand worden er elke zondag missen gevierd met Maria als middelpunt. Er bestaat nog steeds een traditie om ’s morgens vroeg, soms met Harmonie en Gilde voorop, lopend naar de Sint-Jan te gaan om daar Maria eer te bewijzen. Dit is voor ons de inspiratiebron geweest om een voettocht van Elst naar DenBosch te maken. De route loopt vanaf de Mariakapel van de Sint Werenfriduskerk via Nijmegen, Weurt, Winssen, Bergharen, Horssen, Appeltern, Megen, Macharen, Teeffelen, Lithoijen en Rosmalen naar Den-Bosch; 80 kilometers over dijken en kerkpaden, langs oude bedevaartsoorden, kerken, kloosters en kapelletjes, vestingwerken en waterwegen. Maar ook over industrieterreinen, provinciale wegen en snelwegviaducten. In dit boekje vindt u de routebeschrijving in etappes en informatie over pleisterplaatsen, openbaar vervoer en de bijzondere plekken die u tegenkomt. De route is onderverdeeld in drie etappes. Deel 1: van Elst naar Winssen, 27,5 km. Deel 2: van Winssen naar Macharen, 22 km. Deel 3: van Macharen naar Den-Bosch, 31,5 km. Per deel wordt informatie gegeven over horeca, openbaar vervoer en overnachtingsmogelijkheden. Voor sommigen van u zal het einddoel het bijwonen van een Mariaviering in DenBosch zijn. Voor anderen is het een cultuurhistorische wandeling door eigen land, met onverwachte ontdekkingen. Weer anderen zullen lopen voor het lopen of om van de natuur te genieten. Met welk doel dan ook; met dit boekje kunt u alleen of in groepjes, in eigen tempo en tijd, onderweg gaan naar de Sint Jan in Den– Bosch.

Bron: www.rotary.nl/foundation/poliodossier Bronvermeldingen

Gérard Hoge, Hanny Smit-Bragonje, Peter Smit, Frank Little, Anja Bos Elst, april 2009

Voor de informatie is gebruikt gemaakt van diverse bronnen zoals internet en toeristische folders. De belangrijkste bronnen worden hier vermeld. J.T.M. Derksen, 2001. Dagboek van een watervloed: Dijkbreuken en overstromingen in de Over-Betuwe in januari 1809. Kesteren. Carel van Gestel, 2008. Van kerk naar kerk, tussen Waal en Maas. Uitgeverij Aprilis. De Katholieke Encyclopaedie, uitgeverij Joost van den Vondel, 1952. www.bhic.nl, de website van het Brabants Historisch Informatie Centrum www.de-tuut.nl, de website van het stoomgemaal de Tuut www.meertens.knaw.nl, de website van Het Meertensinstituut www.katholieknederland.nl/rkkerk/historie www.broederschapzoetemoeder.nl, de website van de broederschap van Onze Lieve Vrouw van Den Bosch.

36

Vanuit Den Bosch is er aansluiting op verschillende Lange-Afstand-Wandelpaden (LAW), waaronder het Maarten van Rossumpad (LAW 4), het Peellandpad (LAW 702) en het Pelgrimspad (LAW 7-1 en 7-2). Het Pelgrimspad wordt erkend als onderdeel van de pelgrimsroutes naar Santiago de Compostela. Voor informatie over lange-afstand-wandelpaden zie: www.wandelnet.nl. Informatie over routes naar Santiago de Compostela op: www.santiago.nl.

Deel 1: Van Elst naar Winssen De route van Elst naar Winssen voert via Oud-Oosterhout en de dijk langs de Waal naar Lent en dan over de fietsbrug (de “Snelbinder” ) langs de spoorlijn naar Nijmegen. In Nijmegen loopt men via de Sint-Jacobskapel in de Nijmeegse “Benedenstad” (veel horeca en overnachtinggelegenheid in de stad); Ook de SintStevenskerk is in de binnenstad te bezoeken. De route gaat verder langs het haven- en industriegebied van Nijmegen naar de sluis bij Weurt. Daar gaat men de dijk op (deels beperkt toegang voor motorvoertuigen) en loopt door de uiterwaarden van de Waal langs Beuningen en Ewijk naar Winssen. In Winssen is er beperkte horeca, maar overnachting is wel mogelijk. In Elst, Lent en Nijmegen zijn NS-stations; Winssen is per openbaar vervoer te bereiken vanuit Nijmegen. Eten en Drinken Elst: diverse restaurants Oosterhout: café-restaurant Zaal Merkus, Dorpsstraat 12,6678 BH Oosterhout Tel. 0481481204; café Restaurant Maranter, Groenestraat 6-a , 6678 MB Oosterhout. Nijmegen: vele café ’s en restaurants in het centrum en op de Waalkade Weurt: het dorp inlopen: Café/cafétaria Janneke, Kerkstraat 2, 6551 ZZ Weurt. T. 06-43223741 Ewijk: buiten de route diverse restaurants o.a.: Restaurant Het Witte Huis, Van Heemstraweg 24, 6644 KG Ewijk. T.: 0487-522422 Winssen: café De Gouden Leeuw, Notaris Stephanus Roesstraat 8, 6645 AH Winssen. T.:0487-522539

Openbaar vervoer Elst: bereikbaar vanuit Arnhem en Nijmegen met de trein; (circa iedere 15 minuten). Het station ligt 500 meter van het begin van de route. Nijmegen: het treinstation ligt 500 meter van de route. Deze kan worden opgepakt vanaf de Waalkade of bij de treinviaduct ten noorden van het station. Winssen: bus 85 vanuit Nijmegen. Op ma – vrij: elke 20 minuten. Zaterdag: elk half uur. Zondag elk uur. Uitstappen bij de RK-kerk en de route daar oppakken. (vervoersbedrijf Hermes; www.reiziger.connexxion.nl)

Overnachtingsmogelijkheden: Elst: Lingehotel Elst/De Vereniging, Dorpsstraat 23b, 6661 EE Elst. T. 0481-3656260 Email: [email protected]. Het Wapen van Elst, Dorpsstraat 28, El Elst. www.wapenvanelst.nl Nijmegen: verschillende hotels (o.m. bij het station) en B&B. Op de route, B&B De Prince, Glashuis 1, 6511 CR Nijmegen. T.:024-3604510 en B&B Pollux, Biezenstraat 7, 6541 ZN Nijmegen. T.: 024-3787426. www.bedandbreakfast-nijmegen.nl Weurt: B&B Achter de Dijk, Pastoor van der Marckstraat 35, 6551 ZR Weurt. (2 kamers) T.: 0610393564. www. Achterdedijkbb.nl Beuningen: B&B Bed of Flowers, Dijk 45, 6641 LA Beuningen, T.: 024-6750849/ 06-23071489 www.bedofflowers.nl Winssen: B &B Het Hoge Huys, Leegstraat 14, 6645 BC Winssen. T.: 0487-524190. www.hooghhuys.nl. Email: [email protected]

2

Stadsgrens Den Bosch – Sint-Jan, Den Bosch (5.5. km)  Na de viaduct linksaf, de Reitscheweg in. Op de Reitscheweg na ongeveer 100 meter rechtsaf, Heinis in. Dit is eerst een toegangsweg, later een voet/ fietspad. Het loopt slingerend door een natuurgebied. Volg dit pad (wordt later weer opengesteld voor overig verkeer). Je loopt steeds rechtdoor en gaat drie keer een voetgangersbrug over. Zijpaden negeren. (horeca: Eetcafe de Boerderij.) Na de derde voetgangersbrug, tegenover huis nummer 20 met klein hertenkamp, linksaf omlaag. Rechtsaf de hoofdweg met fietspad volgen (Rompersbaan wordt Mgr Diepenlaan wordt Jan Schöfferlaan). Eenmaal het viaduct onderdoor, heb je een direct zicht op de toren van de Sint-Jan. Het Kapelaan Koopmansplein oversteken en de doorgaande weg (Jan de la Barlaan) volgen. Brug over en meteen erna een ophaalbrug (Kasterensbrug) over. Op het kardinaal van Rossumplein links aanhouden en langs het standbeeld de Sint Josephstraat inlopen. Je loopt recht op de Sint-Jan af.

Heinis

IJzeren Vrouw

Bossche Bollen

De Heinis is een van de weinig overgebleven stukjes winterdijk van de Maas. Het gebied is ongeveer 50 hectare groot. In het landschap zijn nog wielen (meertjes) te zien, die uitgegraven werden door de kracht van het water bij dijkdoorbraak en overstromingen. Het gebied gaat vrijwel door tot de binnenstad.

Bij de bouw van de wijken in Den Bosch begin 20e eeuw was zand nodig en door de zandafgraving ontstond een meer. De naam van het meer, De IJzeren Vrouw, is gegeven naar analogie van de IJzeren Man, een meer bij Vught, genoemd naar de machine waarmee het gegraven werd. Rondom het meer is een park, het Prins Hendrik Park, aangelegd tussen 1934 en 1936 in het kader van de werkverschaffing.

Geen bezoek aan Den Bosch is compleet zonder …. De Bossche bollen zijn van soezenbeslag, gevuld met slagroom en geglazuurd met gesmolten chocolade. In Den Bosch noemt men het doorgaans "sjekladebol"; elders kennen we het als een Bossche Bol. Overal in de stad, en ook in de cafés vlakbij de Sint-Jan zijn deze gebakjes volop te krijgen. Wie de enige, echte Bossche Bollen maakt is misschien een kwestie van smaak. Maar in de stad wijst men meestal naar de banketbakker die op www. Bosschebollen.nl zijn waren prijst.

35

Overzichtskaart 14

Elst Grote Kerk, Elst Grote Molenstraat 2, 6661 DJ Elst o.m. Museum, cultuur van de Romeinen en Bataven

Katholieke kerk St. Werenfridus Dorpsstraat 36, 6661 EL Elst



34

Het kerkmuseum van de Grote of Sint Maartenkerk in Elst De kerk is gebouwd in de 15e eeuw, in gotische stijl. In Bovendien heeft de kerk een vitrine met vondsten en 1944 werd de kerk grotendeels verwoest door het een maquette van de tweede Romeinse tempel, die oorlogsgeweld. Voor de restauratie werd er uitgebreid een van de grootste in Noordwest Europa moet zijn archeologisch onderzoek gedaan en er werd ontdekt geweest. dat er twee Romeinse tempels hebben gestaan. De Het kerkmuseum is op afspraak te bezichtigen via de restanten van deze tempels zijn te bezoeken in een koster: Jetty Gaasbeek, tel.: 06-20902721. Bellen ma. museum dat zich onder de kerkvloer bevindt. en wo. t/m zat. tussen 9:00 en 10:00 uur of per e-mail: [email protected].

3

Overzichtskaart 01

Rosmalen centrum – stadgrens Den Bosch (2 km)

 Sla voor de Lambertuskerk linksaf, het voetgangersgebied in (kerkhof aan de rechterhand). Ga rechtsaf langs de ingang van de kerk, aan het einde de Schoolstraat linksaf in. Vervolgens de 1e weg rechtsaf, de Dorpsstaat in. Tweede weg linksaf; de Striensestraat. Deze vervolgen tot het einde en dan rechtsaf; Empelse weg (grote, drukke weg). Bij het grote kruispunt met stoplichten linksaf, de Bruistensingel en via viaduct A2 oversteken. (Het Mercure hotel ligt aan de doodlopende straat net vóór de viaduct.) De Geschiedenis van de Sint-Jan en de Mariaverering Het beeld van de Zoete Lieve Vrouw van Den Bosch (de “Zoete Moeder”) werd vanaf circa 1380 in de kathedrale basiliek van Sint-Jan vereerd. In 1629 – na de val van Den Bosch – werd het overgebracht naar Brussel. Toen in 1816 de kathedraal weer katholiek werd, kwam ook de Lieve Vrouwe kapel opnieuw in katholieke handen. Pas in 1853 werd het beeld teruggebracht naar de Sint-Jan. De 13e tot 16e eeuw Rond het jaar 1210 werd een romaanse kerk in baksteen gebouwd op de plaats waar de Sint-Jan nu staat. In 1240 kwam een vierkante toren (de onderste helft is nog aanwezig). Rond 1268 werd een doopkapel gebouwd ten noorden van de toren. Pas in 1381, na wonderbare gebeurtenissen bij het beeld van de Zoete Moeder, kreeg het beeld een bijzondere plaats. Er kwamen steeds meer Mariavereerders en aan het einde van de veertiende eeuw werd de kapel iets naar het noorden uitgebreid en aan de toren gevoegd. Omdat de oude romaanse kerk te klein was geworden, begon men in 1280 aan de bouw van een grote (gotische) kerk; in 1330 kwam deze gedeeltelijk gereed waarna men begon de Sint Jan aanzienlijk hoger te maken en verder af te bouwen. In 1419 legde een grote stadsbrand een gedeelte van ’s-Hertogenbosch in as maar de Sint-Jan werd gespaard. Rond 1450 werd de bovenste helft van de toren op het oude onderstuk van 1240 gebouwd. Op 25 juli 1584 sloeg de bliksem in de grote koepeltoren, midden op de kathedraal; toen deze al brandend omlaag viel, werd de Lieve-Vrouwekapel aanzienlijk beschadigd (de spits van de westertoren vatte vlam en de klokken en het uurwerk vielen omlaag). De stad herstelde deze schade.

De 17e en 18e eeuw De tijden waren rumoerig, vooral toen de 80-jarige oorlog was uitgebroken en Prins Maurits tevergeefs had getracht, om de vesting ‘s-Hertogenbosch in te nemen. Deze inname werd echter feit in 1629 na het Beleg van 's-Hertogenbosch door Prins Frederik Hendrik van Oranje. Op het laatste ogenblik werd het beeld van de Zoete Moeder naar België overgebracht. In 1636 werd de kapel door de protestanten tot vergaderzaal van hoogleraren ingericht en in 1730 tot leszaal van de zogenaamde “Illustre school”. De 19e eeuw Nadat de katholieken de Sint-Jan opnieuw in gebruik hadden genomen werd na enige onderhandelingen de kerk bij koninklijk besluit van 11 december 1816 definitief aan hen toegewezen. De Lieve Vrouwe kapel kwam ook in katholieke handen. Pas in 1853 werd het beeld teruggebracht naar de Sint-Jan; in 1855 op Lichtmis (de Purificatio Mariae op 2 februari, 40 dagen na Kerstmis) werd het beeld weer op de troon geplaatst in de Lieve Vrouwekapel. Bron: www.broederschapzoetemoeder.nl

Mariavieringen in de meimaand Zaterdag 19:00 uur Zondag 07:00, 08:30, 10:15, 12:00 uur


4

33

Overzichtskaart 13

Elst - Oosterhout (6.5 km)  Begin bij de Rooms katholieke kerk St. Werenfridus. U kunt hier de Mariakapel bezoeken. Met de rug naar de kerk staand, gaat U rechtsaf de Dorpsstraat in. Bij de 2de straat linksaf (Halve Morgen). Vervolgens rechtdoor het Europaplein oversteken tot aan de Randweg. De Randweg oversteken en Galamapark inlopen. Bij T-splitsing rechts aanhouden. Eerste pad rechtsaf. Tussen twee houten hekjes door het park verlaten en bij de kruising Lange Dreef/Willemsstraat oversteken. De Wuurde inlopen tot aan het park. Galgepad negeren; bij het tweede pad links het park inlopen (bord voetgangers). Hier naar rechts pad volgen. Bij Y-splitsing links aanhouden en meteen bij de volgende Y-splitsing rechts aanhouden. Vijver aan uw rechterhand houden. Park uitlopen en de Griend oversteken. De Vogelzang inlopen. Weg vervolgen en heet nu Varikse Zwarte. Bij T/splitsing linksaf. Einde weg rechtsaf richting rotonde. Rijksweg/Zuid oversteken en weg via fietspad vervolgen richting Lent. Spoorweg oversteken; viaduct over A15 en Betuwelijn overgaan. Weg vervolgen tot aan de volgende Rotonde. Benzinestation aan uw rechterhand. Hier rechtsaf de stationsstraat inlopen. U loopt Oosterhout in. De Stationsstraat gaat na enige tijd over in de Dorpsstraat (bij driesprong links aanhouden). U gaat de 1ste weg links in, Zandstraat. Weg naar rechts negeren en rechtdoor De Onderijen inlopen. Aan het einde van de klinkerweg nog even rechtdoor en neem het Kerkepad naar links. Dit pad maakt een bocht naar rechts. U komt uit op een asfaltweg (de Groenestraat), hier rechtsaf. Dijkdoorbraak bij Oosterhout Jan Derksen

Op uw wandeling door het Oosterhoutse bos komt u aan de zuidzijde van het Huis Oosterhout een zandophoging tegen. Deze zandheuvel vormt het centrale hart van een in de 2de helft van de 19de eeuw aangelegd sterrenbos. De heuvel is nog een zichtbaar monument, dat herinnert aan de dijkdoorbraak van 1809. De Waaldijk brak ter plaatse en de landerijen werden overspoeld met massa’s zand en grind. Om het land weer vruchtbaar te maken groeven de boeren het zand af en reden het op een hoop. Zo verrees in het Oosterhoutse bos de zandheuvel. Wanneer u het bos uitkomt, loopt u via een kwelkade parallel aan de Waaldijk. Een kwelkade werd op enige afstand aan de binnenzijde van de bandijk aangelegd om het kwelwater vast te houden en zo de bandijk enige tegendruk te geven.

Op de Oosterhoutse dijk gekomen ziet u de Waijensteinkolk, eveneens een herinnering aan de dijkdoorbraak van 15 januari 1809. Het rivierengebied werd toen getroffen door de grootste overstromingsramp ooit. De doorbraak werd veroorzaakt door een ijsdam in de Waal, waardoor het afstromende rivierwater werd opgestuwd en de Oosterhoutse dijk begon over te lopen en tenslotte bezweek bij het Huis Wayenstein. Het gevolg was verlies van enkele honderden mensenlevens en veel schade aan huizen, bomen en landerijen. Begin maart 1809 was het doorbraakgat ‘beringd’. Meer dan 1000 man klaarden het werk in minder dan vier weken. Het definitief herstel kwam einde 1809 gereed en kreeg de Oosterhoutse dijk zijn huidige ligging.


32

5

Overzichtskaart 02

Nuland - Rosmalen (6 km)  Duyn en Daelsestraat gaat over in Elzenstraat, u verlaat het dorp Nuland. Rechtdoor weg vervolgen. Elzenstraat gaat over in Waterleidingstraat. Bij rotonde de weg rechtdoor volgen, heet nu Oude Baan Oost. In bocht rechtsaf de T.M. Kortenhorstlaan inlopen. Bij volgende bocht de weg links aanhouden. Waar rechts de bebouwing eindigt, rechtsaf pad inlopen tot het spoor en hier links af het pad volgen. Spoor aan uw rechterhand houden. Bij spoorwegovergang de weg oversteken (rechtdoor) en het pad vervolgen. Bij volgende spoorwegovergang rechtsaf, het spoor oversteken. Dit is de Deken van Roestellaan, (aan uw linkerhand is het station Rosmalen). Deze weg volgen (gaat over in Rodenborchweg). Loop door tot de Sint-Lambertuskerk (horeca rondom de Markt).

De emancipatie van de katholieken en de kerkenbouw In de route tussen Elst en Den Bosch valt op dat de meeste Rooms-Katholieke kerken gebouwd zijn in de periode tussen 1863-1910, in neogotische stijl. De verklaring hiervoor ligt bij de emancipatie van het katholieke volksdeel. Na de Reformatie in de 16e eeuw werd de godsdienstuitoefening voor katholieken verboden, men werd uitgesloten van hoge functies en politiek bedrijven was verboden. In de eerste constitutie van 1796 (de Bataafse Republiek) werd met de scheiding van staat en kerk de godsdienstvrijheid een feit, maar achterstelling van het katholieke volksdeel bleef bestaan. Rome beschouwde Nederland als een missiegebied. Langzaam herstelde de katholieke kerk zich. Er werden kerkgebouwen teruggegeven (de SintLambertuskerk in Rosmalen in 1823), priesteropleidingen gestart en kloosters herleefden. De eerste katholieke publicaties verschenen en er werden katholieke verenigingen opgericht. In 1853 volgde het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie met 5 bisdommen. Verdere emancipatie volgde na de schoolstrijd: de weg was vrij voor katholiek onderwijs en in 1923 werd de Radboud Universiteit in Nijmegen opgericht.

Na 1853 bloeide de katholieke kerkprovincie op, de bevolking nam toe en door de economische ontwikkeling kwam er meer geld. Dit leidde tot de bouw van vele grote kerken. De overheersende bouwstijl was in die tijd de neogotiek met als belangrijkste architect Pierre Cuypers. De kerken van Weurt, Bergharen, Horssen, Appeltern en Lithoijen zijn allen van dezelfde bouwmeester, Caspar Franssen, een leerling van Cuypers.


6

31

Overzichtskaart 12

Oosterhout - Nijmegen (5.5 km)  Tegenover huisnummer 6 linksaf ( van Boetzelaerstraat). Eerste pad rechtsaf het bos in en meteen linksaf, een smal slingerend pad (Rood/Witte markering van het Lingepad volgen). Eerste pas links aanhouden. Bij kruising rechstaf. U kruist een toegangsweg naar Huis Oosterhout, nog even doorlopen. Links aanhouden, pad gaat over in klinkerpad (langs de afrastering van Huis Oosterhout). Tweede pad rechts ingaan richting ophoging. Daar links omheen. Derde pad linksaf naar de rand van het bos. Bij T-splitsing linksaf en direct eerste pad rechtsaf, een kweldijk onder bomen langs de rand van de velden volgen. Aan het eind bij hek, rechtsaf naar boven de dijk op. Hier linksaf. U loopt ongeveer 2.5 km over de Oosterhoutse Dijk. De uiterwaarden van de Waal liggen rechts. U gaat onder een spoorwegviaduct door en meteen rechtsaf over een kleine parkeerplaats via een trap de fietsbrug de “Snelbinder” op. Bovenaan linksaf richting Nijmegen. Eerste trapafgang links naar beneden, richting Waalkade. Water aan Uw linkerhand. Op grote parkeerplaats, met kunstwerk Het Labyrint van Klaus van de Locht (ronde stenen muurtjes), rechts af, tweede trap oplopen. Weg oversteken en de Papengas inlopen. Na een paar honderd meter, rechts, de St. Jacobus Kapel, liggende aan Glashuis. Papengas vervolgen. Einde rechtsaf, Lange Hezelstraat. (Linksaf mogelijkheid om de Stevenstoren te bezichtigen. Horeca op Waalkade en in de binnenstad van Nijmegen.) Nijmegen Benedenstad Nijmegen staat bekend als de oudste en meeste rode stad van Nederland. De moeder van Karl Marx, Henriette Presburg, is in 1788 geboren in de Houtstraat. Zij trouwde in 1814 met Heinrich Marx en kreeg een bruidsschat van 20.000 gulden mee. De Benedenstad is het oudste deel van Nijmegen, gelegen tussen het huidige stadscentrum en de Waal. Er stonden vroeger grote huizen maar in de 20e eeuw raakte de wijk in verval. Aanvankelijk bestonden er in de 70-er jaren plannen om de hele wijk te slopen. Na hevig verzet van de bevolking werd er besloten tot een groot herinrichtingsplan met voornamelijk sociale woningbouw, waarbij het middeleeuwse straatplan werd behouden.

Sint-Jacobskapel De straatnamen zijn stille getuigen van het verleden: Glashuis, Papengas, Vinkegas, Ganzenheuvel.

In de wijk staan enkele zeer oude gebouwen als de Synagoge (1756) en het Oude Weeshuis (1560) en de Sint-Jacobskapel. Deze kapel uit de 15e maakte vroeger deel uit van het SintJacobsgasthuis, bedoeld om pelgrims naar Santiago de Compostela een verblijf te bieden. De laatste jaren is de kapel weer in gebruik genomen en worden er elke 2e zondag van de maand pelgrimsvieringen gehouden. Stichting Vrienden van de St. Jacobskapel www.jacobskapel-nijmegen.nl


30

7

Overzichtskaart 03

Lithoyen – Nuland (10 km)  Deze Weisestraat voor 3.2 km volgen tot richtingwijzer, hier richting Geffen volgen. Na 0.9 km gaat U over de Lithoijensebrug, de weg heet nu Kepkensdonk. Deze 2.8 km volgen tot aan een kruising, met links een Zwarte Tractor, gaat u rechts de Nulandsestraat in. Deze volgen tot aan een T-splitsing. Hier linksaf de Kerkdijk inlopen, langs een monument voor de voormalige polderkerk van Nuland. Spoorweg oversteken en dorp Nuland inlopen. Kerkdijk wordt Kerkstraat. Deze volgen. Kerkstraat wordt Dorpstraat. Doorlopen tot aan de Duyn en Daelseweg, hier rechtsaf. Polderkerk van Nuland

Overnachting in Motel Nuland

Op de hoek van de Kerkdijk en de Nulandsestraat stond vroeger de 13e eeuwse Nulandse polderkerk. In de achttiende en negentiende eeuw hadden de bewoners van het gebied geregeld last van de overstromingen van de Beersche Maas. De toenmalige (polder)kerk nabij het Heeseind kwam ook regelmatig blank te staan. Overledenen konden dan niet begraven worden op het naastgelegen kerkhof en de stoffelijke overschotten moesten vaak wekenlang op de torenzolder bewaard worden. De kerk werd daarom in 1857 verplaatst naar hogere grond in de Nulandse dorpskom. Bij het verplaatsen van de kerk kwam aan het licht dat de vloer uit zeven lagen bestond, kennelijk was het vloerpeil regelmatig opgehoogd om aan de overstromingen hoofd te bieden. Op de plek van de oude polderkerk is een monument aangelegd. De contouren van de kerk zijn in beeld gebracht door de omtrek met stenen aan te geven.

Voor een overnachting in Motel Nuland, Dorpstraat vervolgen (horeca). Deze gaat over in Hoogstraat. Deze volgen tot aan Motel Nuland aan uw rechterhand. Bij vertrek Motel Nuland gaat u terug via de Hoogstraat. 1ste weg links de Heiweg inlopen, bij T-splitsing rechtsaf, de Duyn en Daelseweg inlopen. 1ste straat linksaf, dit is de Elzenstraat. Totaal extra kilometers 2.1.



8

29

Overzichtskaart 10/11

Nijmegen – Sluis bij Weurt (3.5 km) Vervolg

 Einde Lange Hezelstraat zebrapad oversteken. Lange Hezelstraat vervolgen, langs Joris Ivensplein (richting Weurt). Via voetpad rechts spoorviaduct onderdoor en rechtsaf de Waalbanddijk op. Dit is een voetpad, geel/rode markering, langs een oude spoorlijn. Einde weg linksaf spoor over. Direct na het spoor naast het rood/witte hek, het smalle pad rechts naar beneden lopen. Onderaan rechtsaf. Oude bedrijfsgebouwen aan Uw linkerhand. Nu geel/oranje markeringen volgen. De Marsstraat gaat over in Lijnbaanstraat. Linksaf Dijkstraat. Bij Weurtseweg rechtsaf. Weurtseweg volgen tot aan de viaduct. Vóór de viaduct fietspad rechts omhoog . Fietspad richting sluis volgen en de sluis oversteken. Als de sluis is gepasseerd, gaat u bij de rotonde rechtsaf, Dijk Weurt volgen, richting Ewijk. U loopt de Beuningse uiterwaarden in.

Vogels in de Beuningse uiterwaarden Anke Persoon Vanaf Oosterhout was het al te zien, kijkend óver het snelstromende water van de Waal, maar op de dijk van Weurt, en dan weer terugkijkend naar de elektriciteitscentrale, zie je het nog beter: De nestkast voor de slechtvalk. Een prop aan de noordkant van de hoge pijp, ter hoogte van de nok van de hal. Sinds 1995 zijn er, anno 2008, al 22 jongen uitgebroed. De eieren worden half maart gelegd, komen 6 weken later uit en in mei vliegen de jongen vliegen uit. Dit jaar wordt er door elegante, snelle giervalken ook flink heen en weer gevlogen boven de pyloon van de brug van Ewijk: nog een broedplaats? Weurt ligt pal aan het grote grindgat. ’s Winters zitten daar talloze eenden: smient, wintertaling, kuifeend, slobeend, bergeend, evenals de grote zaagbek, brilduiker en het nonnetje. Alleen al voor de namen wil je die eendjes toch leren kennen? Verderop ligt de Staartjeswaard: een wilgenbos van zo’n 50 jaar oud. De dijk slingert verderop langs een oude strang, omzoomd met een rij in mei bloeiende meidoorns. Met een pril zonnetje over de strang en de Ewijkse brug op de achtergrond, kom je vanzelf tot rust en in hogere sferen.


Vervolg hiernaast 

28

9

Overzichtskaart 04

Teeffelen – Lithoijen (2.5 km)  Vervolg de pastoor van Weerdtstraat (die buigt naar rechts), steek de Beatrixweg (N262) over en kom op de Lithoijense dijk. Op de dijk linksaf. Loop door tot aan de jachthaven. Ga rechtdoor over doodlopende weg en vervolg de route via het fietspad (bij bushalte) dat parallel loopt aan de provinciale weg JF Kennedybaan (N625). Steek na ongeveer 100 m de weg over, naar de Lithoijensedijk. Volg het fietspad, dat overgaat in een weg. Na ongeveer 250 m linksaf, via een trap, de dijk af naar de Batterijweg. Ga rechtsaf en volg de Batterijweg tot aan de Molenweg. Ga rechtsaf, het Gemeintje in. Dit komt uit op het Prelaat van den Bergplein met kerk en klein museum (in de voormalige koorzolder van de kerk). Links ziet u het oude raadhuis en u loopt hier langs en slaat weer links de Dorpstraat in. Aan het eind van de Dorpstraat, aan de linkerhand, is er een bakker (café alleen in het weekend open). Einde Dorpstraat rechtdoor, straat oversteken, via bruggetje, langs Manege Maaslanders, naar de Weisestraat. Hier linksaf, een flinke wandeling over de weg naar Nuland. De Beerse Overlaat

Remigiuskerk en museum

Maarten van Rossumpad

De Beerse Overlaat symboliseerde voor de bewoners de plaag van de frequente overstromingen. Ondanks de bedijking, moest in geval van zeer hoog waterpeil het water doorgelaten worden om dijkdoorbraken en wateroverlast op andere plaatsen te voorkomen. Om overstromingen te reguleren, liet men op de linkeroever dijkloze stukken of verlaagde dijkvakken bestaan, als overlaten bij hoog water. Het overstromende water volgde een oude Maasbedding parallel aan de huidige Maas. Deze meestal groene zone, in de winter vaak een meer dan kilometerbrede rivier, begon bij Beers en werd de Beersche Maas genoemd. Het eerste stuk droeg de geografische naam Beerse Overlaat. Vervolgens volgde het water de vallei van de Raam en het bekken van de Hertogswetering. De Beerse Overlaat werd in 1942 gedicht. Kanalisatie maakte een eind aan de overstromingen in het gebied.

In Lithoijen in de Remigiuskerk vindt men een van de kleinste musea van Nederland. Het museum is te vinden op de koorzolder. De Heemkundekring Maasdorpen van de gemeente Lith onderhoudt dit museum en levert vrijwilligers om uitleg te geven. In het museum zijn devotionalia en ook archeologische vondsten tentoongesteld. De geschiedenis van Lithoijen en van de Remigiuskerk wordt ook beschreven. Er is een expositie van historische schoolboekjes, waarin de kerkelijke opvoeding van weleer op levendige wijze wordt uitgebeeld.

Het Maarten van Rossumpad is een lange-afstand-wandelpad (LAW 4) van 315 kilometer van Ommen naar/van Den Bosch. Het gaat bij Arnhem westelijk langs de Rijn, dan zuidelijk via het Rivierengebied om de Maas over te steken bij Lith. Vanuit Lith loopt men grotendeels langs de dijken van de Maas via MarenKessel, Het Wild, Gewande en Empel naar Den Bosch. (In MarenKessel is er een hotel; in Gewande een bed & breakfast). Vanuit Lith is het Maarten van Rossumpad een alternatief voor de hier beschreven route (27 km). In Lithoijen gaat men het Dorpspad in (rechtsaf in de Dorpstraat) achter de huizen over een van de verhoogde paden die het gebied rijk is. Aan het einde gaat men rechts de Molenweg op. Deze loopt men uit tot in Lith (Molenstraat). Lith heeft wel horeca maar geen overnachtingsmogelijkheden.

Openingstijden museum: in de maanden mei tot november, de 1e zondag van de maand en elke 3e zaterdag van de maand van 13:00 – 17:00 uur of op afspraak (0412-482216 of 0412-479842) www.heemkundekringlith.nl


10

27

OverzichtskKaart 9

Weurt – Winssen (12 km)  In bocht links aanhouden. Dijk vervolgen. Links ziet U de Heilige Andreaskerk uit 1898. (In Weurt: bakkerij Knoop, koffie en gebak. Op zon- en maandag gesloten. Loop hiervoor de Kerkstraat in. Vervolg deze links langs huize Weurt en steek de provinciale weg over. Rechtdoor, na circa 200 meter aan de linkerkant.) Op 4-sprong gaat Dijk Weurt rechtdoor over op Dijk Beuningen, deze volgen. Op de dijk staan links en rechts diverse kunstwerken. Bij ANWB-paal 63532 rechtdoor richting Ewijk. U komt tussen twee huizen door (aan Uw linkerhand een B&B Bed of Flowers). Dijk vervolgen richting Noodschuur (dijkmagazijn). Onder de A50 doorlopen en 1ste weg rechts, Uiterwaard inlopen. Deze weg volgen tot bij Tsplitsing, hier linksaf richting dijk lopen. Rechtsaf de dijk op. 1ste weg links, Notaris Stephanus Roesstraat . Op T-splitsing rechtsaf tot aan kerk. Na de kerk linksaf het Kerkpad inlopen. Langs beeld: “Winssen aan Christus Koning”. Wielen, waaien, kolken en strangen

Bij een voettocht over de dijk langs de grote rivieren, ontwaar je links en rechts soms een waterplas. Dit kan een kolk, een wiel, een waai of een strang zijn.

Wielen, ook wel waaien genoemd, zijn stille getuigen van een vroegere dijkdoorbraak. Ook een kolk kan een overblijfsel zijn van een dijkbreuk in vroeger tijd. Maar kolken komen ook voor in het binnengebied. Gegraven gaten ten behoeve van een ontzanding worden ook wel kolken genoemd.

Wanneer na een doorbraak de nieuwe dijk aan de landzijde van het gat werd gelegd dan spreekt men van het buitendijken van het gat. Wordt de nieuwe dijk daarentegen aan de rivierzijde van het doorbraakgat gelegd dan wordt de doorbraak binnengedijkt. Dit verklaart waarom het tracé van de dijk vaak zo bochtig is. Wielen, waaien of kolken hebben in de regel een ronde vorm. Een strang daarentegen is in feite een oude rivierloop en heeft een langgerekte vorm en ligt evenwijdig aan de dijk. Jan Derksen

Moespotse Waard

De Moespotse uiterwaard is begin 20e eeuw als zandwinningsgebied geëxploiteerd. Later is de ontstane plas weer opgehoogd met vliegas en in de jaren ’90 is besloten het als natuurgebied te ontwikkelen. De route loopt met een bocht om de Moespotsche Waai aan de linkerhand. In het voormalig dijkmagazijn bij Beuningen is een bezoekerscentrum Een aantal rondwandelingen in het gebied zijn uitgezet; men kan er terecht voor informatie. www.hetdijkmagazijn.nl Telefoon: 024-6777000


26

11

Deel 2: Van Winssen naar Macharen De route van Winssen voert naar het zuiden langs een relatief drukke weg. Door een natuurgebied loopt men om Bergharen heen. Er is hier een oude Mariavereringsplaats. In het dorp horeca en overnachtingsmogelijkheid. De route gaat verder via het dorp Horssen (horeca) en Appeltern aan de oever van de Maas (horeca en overnachting) via het Maasveer Appeltern-Megen. Na de oversteek met het veer voert de route via dorpen en graafschappen met een oude historie door landbouwgebieden, eerst oostelijk langs de Maas en dan naar het zuiden. Megen is een bedevaartsoord geweest en bevat nog een franciscanen- en een clarissenklooster. In en buiten het dorp zijn er (beperkte) overnachtingsmogelijkheden. Via een vrijliggend fietspad langs de Megensedijk komt men buiten Megen bij een Mariakapel. De route gaat verder over de dijk (beperkt toegang voor motorvoertuigen) tot aan het dorp Macharen, waar er eveneens een kleine kapel is van een met name in dit gebied bekende heilige, St Odrada. Ook Macharen heeft (beperkte) horeca en overnachtingsmogelijkheden. Eten en Drinken Bergharen (in het dorp): café/restaurant De Picador, Breekwagen 12, 6617 KC Bergharen. Café-Camping De Tolbrug, Stompendijk 9. 6617 KM Bergharen. Horssen (aan de route): cafe / eethuis Coppes, Rijdt 27, 6631 AP Horssen. T.: 0487-541514 Maandag dicht. Om 16 uur open. Mogelijk eerder openen voor groep. Appeltern: hotel Moeke Mooren, Blauwe Sluis 1b, 6629 KK Appeltern. T.: 0487- 541872. www.moekemooren.nl (ongeveer 1.5 km van de route, over de Munsedijk) Pannenkoekhuis Het Sprookjeshof, Maasdijk 12, 6629 KB Appeltern. T.: 0487-502339 Megen: Eeterij Op de Poort, Torenstraat 28, 5366 BK Megen. T.: 0412-462275. www.restaurantopdepoort.nl (gesloten op maandag, van 1/10 tot 1/3 ook op dinsdag). Macharen: De Oude Pastorie (zie onder overnachtingsmogelijkheden). Pannenkoekenhuis De Oude Maas, Ossestraat 11, 5367 NE Oss. Tel: 0412-647890 (gesloten op maandag)

Openbaar vervoer Bergharen/Horssen en het gebied rond Appeltern zijn met het openbaar vervoer heel slecht te bereiken. Dichtstbijzijnde NS-stations: Wijchen (ten noorden van de Maas), Oss en Den Bosch (ten zuiden van de Maas). Megen, Macharen Teeffelen. Lijn 296: Oss CS, Teeffelen, Oijen, Macharen (Kerkstraat), Megen (Kapelstraat), Haren, Oss: maandag-vrijdag: elk uur 9-21 uur. Zaterdag: elk uur 10-16 uur. Geen zondagssdienst. Alternatief is de Taxihopper; tenminste een uur tevoren bestellen. Tel: 0900-8294467. www.taxihopper.nl.

Overnachtingsmogelijkheden: Bergharen: B&B de Hebkesberg. Hannie Luijpen en Bas Hogenkamp, Wijksestraat 41, 6617 BZ Bergharen. T: 0487-531429. Email: [email protected]. www.hebkesberg.nl B & B De Donk. Strengstraat 5, 6617AT Bergharen. T: 0487-531794. 06-51617449. Appeltern: B&B Appeltern. Walstraat 13, 6629 AD Appeltern. T: 0487 - 506733. 06-48372041. Email: [email protected]. www.bedandbreakfastappeltern.nl Megen: B&B Bij Mies. Dr. Baptiststraat 6, 5366 BB Megen. T: 0412-612189. Email: [email protected]. www.bijmies.nl.

12

Macharen - Teeffelen (5,5 km)  Van de Kerkstraat terug naar de provinciale weg (Dorpenweg). Loop terug naar de brug. Vóór de brug, rechtsaf weg oversteken het asfalt pad langs het Burgemeester Delekanaal in. U volgt de wandelroute Macharen, aangegeven met wit/ gele markering; er zijn regelmatig informatieborden. Loop het pad uit (ongeveer 1½ km). Het pad loopt met een bocht naar rechts uit op de Ossestraat. Linksaf (op fietspad) langs de roeivereniging en over de brug over de Hertogswetering. Loop ongeveer 400 m door (ga Oss niet in). Sla bij het Vogelreservaat linksaf een onverhard pad in (met blauwe paaltjes). Steek de Macharenseweg over, de Meerdijk op. (wandelen mag ook op het graspad langs de oever). Aan het einde van de Meerdijk rechtsaf de Oijenseweg inlopen. Na ongeveer 500 m is er weer een informatiebord. De weg wijzigt in Bernardweg. Na ongeveer 250 m, kruising, linksaf de Weteringstraat in. (Vanaf hier de wit/gele markering niet meer volgen). Rechtsaf de Hoefstraat in, die na een bocht naar links naar Teeffelen loopt. De Hoefstraat loopt uit op een driesprong, hier rechts aanhouden, de Singel. Opnieuw een driesprong, weer rechts aanhouden. Aan de linkerhand een oude boerderij, de Brandhoeve. Voor de derde maal een driesprong, weer rechts aanhouden, de pastoor van Weerdtstraat. U komt uit bij de dorpskerk. Burgemeester Delekanaal

Teeffelen

Het Burgemeester Delekanaal werd in 1963 gegraven en vormt de verbinding tussen de Maas en de haven van Oss. Al in de 19e eeuw waren er plannen om een kanaal aan te leggen, vooral om de nieuwe margarine-industrie vervoer over water te bieden. Ruzie tussen de twee margarinefabrikanten, van den Bergh en Jurgens, verhinderde de aanleg. Dit was aanleiding voor de firma van den Bergh om in 1891 naar Rotterdam te verhuizen, met veel sociale ellende als gevolg.

Teeffelen is waarschijnlijk een van de oudste nederzettingen van Brabant, vanaf de oudheid is het bewoond geweest. Er zijn bodemvondsten gedaan van voor 700 vóór Christus. Rond het jaar 800 bestond het dorp uit 390 inwoners en 44 huizen. De Noormannen zijn hier op rooftocht geweest. Zij hebben de kerk en de twee kastelen verwoest. Tot in de twintigste eeuw werd in sommige gezinnen nog gebeden: “Van de Noormannen verlos ons Heer”. Teeffelen vormde deel van het graafschap van Megen en er heerste dus godsdienstvrijheid na de Reformatie. Daardoor kon er in Teeffelen katholiek onderwijs worden gegeven: van circa 1550- 1885. De school trok leerlingen aan vanuit de wijde omgeving.

Ook dit dorp heeft eeuwenlang veel te lijden gehad van dijkdoorbraken van de Maas en de jaarlijkse overstromingen. Een grote ramp was de SintElisabethsvloed van 1421.

25

Overzichtskaart 08

B&B Bosman. Molenstraat 5, 5366 BT Megen. T: 0412-462309. Macharen: Het Voorhuis. Megensedijk 16, 5367 NB Megen. T: 0412-462694. Email: [email protected] De Oude Pastorie. Kerkstraat 2, 5367 AG Macharen. T: 0412-492131. Email: [email protected]. www.DeOudePastorie.eu De Overlaet. Hoogoordstraat 5, 5367 ND Macharen. T: 0412-649395 / 06-27511717.

Boven: Molen Bergharen Rechts: Sint-Odradakapel, Macharen Onder: Onderweg


24

13

Overzichtskaart 05 Den Bosch: Hotel All-In, Gasselstraat 1, Den Bosch. Tel: 073 - 613 40 57. www.hotel-all-in.myweb.nl Hotel Terminus, Boschveldweg 15, Den Bosch. Tel: 073 – 613 06 66. www.hotel-terminus.nl Hotel Campanile, Goudsbloemvallei 21-25, Den Bosch. Tel: 073 – 642 25 25. www.campanile.com Best Western Euro Hotel, Kerkstraat 56, Den Bosch. Tel: 073 – 613 77 77. www.eurohotel-denbosch.nl Jo van den Bosch, Boschdijkstraat 39a, Den Bosch. Tel: 073 – 613 82 05. www.jovandenbosch.nl Mövenpick Hotel, Pettelaarpark 90, Den Bosch. Tel: 073 – 687 46 74. www.moevenpick-s-hertogenbosch.com Golden Tulip Hotel Central, Burg. Loeffplein 98, Den Bosch. Tel: 073 – 692 69 26. www.hotel-central.nl Stadshotel Jeroen Bosch, Jeroen Boschplein 6, Den Bosch. Tel. 073 – 610 35 56. www.stadshoteljeroenbosch.nl

Het Ossermeer en de Hertogswetering

De Macharense Hut

In de tijd dat de Maas onbedijkt door het land stroomde, was het Ossermeer een van de grotere kreken. Dijken werden in dit gebied pas na 1280 aangelegd. Nu vormt het een verbreed gedeelte van de Hertogswetering. Deze werd begin veertiende eeuw in opdracht van Hertog Jan II gegraven en diende als afwatering van overtollig water uit het overstroomgebied van de Beerse Overlaat. De wetering is 32 km lang en loopt van Grave naar het gemaal van Gewande waar het uitkomt in de Maas. De waterschappen, waaronder Het Hoge Hemaal (1325) en Hertogswetering (1326), zorgden voor het beheer. Tegenwoordig heeft de Hertogswetering ook de functie van ecologische verbindingszone voor weideen moerasdieren. Zijn oost-west oriëntatie is uniek voor Brabant; bijna alle andere zones lopen van noord naar zuid. De Meerdijk (al genoemd in 1740) loopt langs de wetering in een gebied rijk aan flora en fauna.

Het pannenkoekenhuis de Oude Maas, net buiten Macharen, staat op de plek waar vroeger de Macharense Hut stond. Het gebied hier was een zogenaamde overlaat, bedoeld om overtollig maaswater de ruimte te bieden. Er mocht niet gebouwd worden. Om arbeiders in dit gebied toch een goed heenkomen te bieden, werden er verplaatsbare hutten neergezet. Ze werden beheerd door een waard die voor eten en drinken zorgde. Als het water in aantocht was, gewaarschuwd door kanonschoten uit Grave, werd de hut snel afgebroken en afgevoerd.


14

23

Deel 3: Van Macharen naar Den Bosch Vanuit Macharen gaat men naar het zuiden over een voetpad langs het Burgemeester Delekanaal (verbinding met de binnenhaven van Oss), via een natuurgebied ontstaan uit de vroegere buitenbaden aan de rand van Oss, weer even naar het noorden langs de Meerdijk. Men mag hier ook over de graspaden lopen langs de oever van de Hertogswetering. Verder loopt men over de binnenwegen (fietspaden, echter niet vrijliggend); er zijn informatieborden en men loopt deels over regionale en lokale bewegwijzerde wandelpaden. Via het oude dorp Teeffelen bereikt men weer een dijk langs een arm van de Maas en zo naar Lithoijen (beperkte horeca, overnachtingsmogelijkheid), met in de kerk een van de kleinste musea van Nederland (thema: het rijke roomse leven). Vanuit Lithoijen gaat men naar het zuiden naar Nuland, langs een monument voor de vroegere polderkerk van Nuland (verplaatst vanwege constante overstroming). In Nuland is er horeca en kan men doorlopen naar Motel Nuland. Vanuit Nuland gaat het naar het westen richting Rosmalen (NS-station, horeca) en verder naar de stadsgrenzen van Den Bosch. Overnachting eventueel in hotel Mercure vlakbij de route. Op de laatste dag loopt men dan naar de Sint-Jan in Den Bosch. Eten en Drinken Lithoijen: bakkerij / café het Centrum, Molenweg 24 (hoek Dorpsstraat), 5396 NA Lithoijen. Tel: 012-481269 Nuland: in het dorp en motel Van der Valk Nuland: zie bij overnachting Rosmalen: horeca rondom de Markt Den Bosch: cafés en restaurants in het centrum en vlakbij de Sint-Jan.

Openbaar vervoer Macharen / Lithoijen: openbaar vervoer is in dit gebied niet frequent. Op zondag helemaal geen bussen. Het vervoersbedrijf: www.arriva.nl Dichtstbijzijnde NS-stations: Oss, Rosmalen, Den-Bosch. De precieze vertrektijden zijn op te zoeken op internet. Lijn 162: Oss CS, Teeffelen, Lithoijen, Lith (markt), Marenkessel, Den-Bosch CS Frequentie: maandag-vrijdag: elk uur van 8-21 uur. Zaterdag: elk uur van 9-16 uur. Lijn 262: Marenkessel, Lith, Teeffelen, Oss CS. Frequentie: maandag-vrijdag: elk uur van 7-17 uur. Niet in het weekend. Lijn 296: Oss CS, Teeffelen, Oijen, Macharen (kerkstraat), Megen (kapelstraat), Haren, Oss CS. Frequentie: maandag-vrijdag: elk uur van 9-21 uur. Zaterdag: elk uur van 10-16 uur. Alternatief is de Taxihopper. Die moet tenminste een uur tevoren besteld worden. Tel: 0900-8294467. www.taxihopper.nl. Rosmalen: bereikbaar vanuit Nijmegen en Den-Bosch met de trein. Het station ligt aan de route. (elk half uur, echter op zondag elk uur). Nuland: Lijn 90 (Dorpstraat) naar Den Bosch: www.arriva.nl Den Bosch: NS Station

Winssen- Bergharen (6,5 km)  Einde Kerkpad rechtdoor Leegstraat inlopen. Deze volgen en zijstraten negeren. Voorrangsweg oversteken, Leegstraat blijven volgen. Op kruispunt wordt de Leegstraat de Van Betenlaan; deze volgen. Viaduct over en bij kruispunt rechtdoor lopen. Net over het water (Oude Wetering) rechtsaf, (graspad) langs slagboom en bord van Gelders Landschap. Volg het water en ga na de volgende slagboom linksaf, laatste deel is klinkerpad. T-kruising met asfaltweg, hier linksaf. Ga na huisnummer 9 rechtsaf het pad in, houdt links aan (gaat iets omhoog). Doorlopen tot aan T-splitsing. Bij T-splitsing links richting molen. Net na de molen links ligt de ingang van het officiële bedevaartsoord, “De Kapelberg, Onze Lieve Vrouwe tot Nood Gods”. Terug langs de molen en gelijk rechtsaf, langs slagboom. Volg de geel-rode markering door dit natuurgebied, steeds rechtdoor. Het pad eindigt bij een wit hek “Gelders Landschap”, op een asfaltweg. Hier rechtsaf. Deze weg vervolgen tot een bocht naar rechts. Hier links de Elzendweg inlopen. Wordt graspad. Einde pad, linksaf, een asfaltweg.Dit is de Korteweg. Vervolgens de eerste weg rechts, Bredeweg. Daarna de 1ste weg rechts, Strengstraat. Op T-splitsing linksaf. “De Kapelberg, Onze Lieve Vrouwe tot Nood Gods”

Naar het dorp Bergharen

De Kapelberg ligt op de Molenberg, een van de duinen die ooit vanuit de rivier werden opgewaaid. In 1302 werd de grond gekocht door Duitse Cisterciënzer monniken die er een kapel bouwde met een Mariabeeld. Het werd een bedevaartsoord. Tijdens de reformatie werd het klooster gesloopt, maar het Mariabeeld kon in veiligheid worden gebracht in het kasteel van Hernen. Op de plek van de kapel werd een linde geplant, ‘het heilig boomke’, en

Bij het wit hek, linksaf in plaats van rechtsaf, weg oversteken en bos inlopen. Pad volgen tot tweede links, een pad door weiland en watergebied (opengesteld door de familie Moors), op het landgoed ’t Elzend. Aan het eind, rechtsaf, de Molenweg op. Bij de kruising horeca. Linksaf de rooms-katholieke SintAnnakerk op Dorpstraat 48. De Protestantse kerk is in de Veldsestraat: de Dorpstraat door, rechts aanhouden en bij de aansluiting op de Stompendijk, rechtsaf de Veldsestraat in.

de Mariaverering ging gewoon door. Het beeld bleef echter nog tot 1927 in Hernen. Op 3 augustus 1927 werd het beeld op een ezelskar teruggebracht naar de Molenberg en werd er een nieuwe kapel gebouwd. Het huidige beeld is een replica, het origineel staat in de parochiekerk. Van mei tot midden augustus is er elke zaterdag om 19.15 uur een viering op de Kapelberg.

Overnachtingsmogelijkheden onderweg: Lithoijen: Berg Wellness. Engstraat 13, 5396 PR Lithoijen. T: 0412-482236. Nuland: motel Nuland, Van der Valk, Rijksweg 25, Nuland. T.: 0900-8133 Rosmalen : (grens van Den Bosch): Hotel Mercure, Burg.Burgerslaan 50, Rosmalen. T: 073-5219159 - F: 073-5216215 Email: [email protected] 22

15

Overzichtskaart 06

Megen - Macharen (4,5 km)  Vanaf het veer volg het wandelpad parallel aan het fietspad. Sla naar 50 m rechtsaf. Bij ANWB-paal linksaf tot de Kloosterstraat. Deze inlopen. Aan de linkerhand het Klooster Minderbroeders Franciscanen met daarnaast de kapel van broeder Everardus. Sla aan het einde rechtsaf, de Torenstraat. Dan tweede straat links de Schoolstraat in, die overgaat in de Clarastraat. Langs het klooster van de Clarissen. Na het klooster linksaf de Engstraat in, daarna rechtsaf de Houtstraat die vrijwel meteen overgaat in de Maasbommelstraat. Bij huisnummer 22 linksaf (tussen twee palen) een onverhard pad op. Zijpad negeren. Rechtsaf, pad met trap op, door een kort stukje bos. Eenmaal op de dijk linksaf. Aan het einde van het fietspad komt u op een T-splitsing. Hier linksaf tot Mariakapel. Rechtsaf de Megensedijk op en loop deze uit. Aan het einde linksaf, de Sluisweg die langs het kanaal loopt. Rechtsaf de brug over (knooppunt 14 van het fietsnet staat hier). Bij rotonde rechtsaf Kerkstraat inlopen. Op nr 2 is een B&B, annex theetuin, annex galerie. Even doorlopen en in de 1e straat rechts (Hoefstraat) staat de Odradakapel. Franciscanenklooster


16

In 1645 kwamen de minderbroeders-franciscanen naar het graafschap Megen nadat ze Den Bosch moesten verlaten en begonnen een klooster te bouwen. Hoewel de Staten-Generaal in Den Haag protest aantekende en de bouw werd stil gelegd, werd in 1652 de bouw hervat. De broeders werkten in de wijde omgeving en hadden een grote rol in het onderwijs. Eerst werd in 1645 tegenover het klooster een Latijnse school gevestigd, waar de broeders les gaven aan jongens uit Brabant en de Republiek. Dit ging in de 19e eeuw over in een gymnasium met priesteropleiding. Leerlingen verbleven in kostgezinnen en dit was een belangrijke bron van inkomsten. De school werd in 1967 gesloten en het gebouw heet nu Gemeenschapshuis Acropolis.

Onze-Lieve-Vrouw van 7 Smarten De franciscanen vierden al aan het begin van de 16e eeuw het feest van O.L. Vrouw van Zeven Smarten. De kapel buiten Megen dateert van 1733. Begin 20e eeuw verkeerde de kapel in vervallen staat. Om de traditie te herstellen organiseerde de pastoor een plechtige bedevaart. Het gerestaureerde Mariabeeldje werd in processie naar de kapel gebracht. In de jaren 1930 was het de gewoonte van de gymnasiumstudenten een bedetocht naar de kapel te houden in de hoop voor hun eindcomposities te slagen. In de jaren zestig verdwenen de georganiseerde plechtigheden en raakte het gebouw in verval. Eind jaren tachtig is de kapel gerestaureerd. In de meimaand worden bidtochten georganiseerd.

Odradakapel Kapel De kapel dateert uit 1850 en heeft de vorm van een wegkapeltje. Het staat op een kleine heuvel. Eerder stond er een groter uit 1690 daterend gebouw. In de nis is een gipsen beeldje van de Heilige Odrada met knielend paard te zien. St. Odrada, patroonheilige tegen veepest, wordt mogelijk al sinds de Middeleeuwen hier vereerd. In 1663 en 1691 werden twee relieken van de heilige naar Macharen gebracht en kwamen er twee grote bedevaarten. Toen het kapelletje aan het einde van de jaren zestig in verval raakte, werd de reliekenhouder overgebracht naar de pastorie. Na restauratie van de kapel in 1975 werd het gipsen beeldje geplaatst. De barokke reliekhouder bevindt zich in de parochiekerk.

21

Overzichtskaart 07

Bergharen – Horssen – Appeltern (11 km)  Volgende T-splitsing rechtsaf. Op kruising van 5 straten linksaf de Langesteeg inlopen. Weg volgen. Tweede weg rechts af, Goorstraat, langs natuurgebied Het Goor. Op T-splitsing ,Molenweg, linksaf. 1ste straat rechtsaf, Pannekoekstraat. Hierna 1ste straat linksaf, Lindeboomstraat. Vervolgen 1ste straat linksaf, tussen twee kerken doorlopen, Kerkpad. Einde Kerkpad rechtsaanhouden Rijdt inlopen (horeca). In bocht de weg naar links aanhouden. (voorbij Dorpshuis). Aan het einde op T-splitsing rechtsaf Middelwaard inlopen, 2de weg rechtsaf, richting Appeltern. Weg naar rechts (Middenweg) negeren. Op kruising rechtdoor, Mekkersteeg. Langs de Tuinen van Appeltern. Weg heet nu Walstraat. Weg naar rechts negeren. Linksaf fiets/voetgangersbrug over en gelijk rechtsaf klinkerweg (de Tuut) op. (Om bij B&B Appeltern te komen, Walstraat vervolgen.) Einde klinkerweg rechtsaf. Op T-splitsing met Maasdijk rechtsaf. U komt langs stoomgemaal Appeltern, “De Tuut”. Rechtdoor Maasdijk volgen. Op kruising rechtdoor tot aan de kerk aan uw rechterhand (horeca). U vervolgt de Maasdijk tot de aansluiting op de N329. Linksaf deze weg volgen tot aan het Maasveer naar Megen.


20

De kerken van Horssen

De Tuut

Maasveer

Horssen is een dorp met 1650 inwoners en drie kerken. Een protestante en twee katholieke kerken. Op het kerkpad loopt u tussen twee kerken door, beiden katholiek. De kerk aan de linkerhand stamt uit de 14e eeuw en was oorspronkelijk gewijd aan Sint Bonifacius. Aan het begin van de 20e eeuw werd de kerk te klein en werd besloten om er tegenover een nieuwe, grotere kerk te bouwen. Deze kerk, Heilige Antonius Abt, werd in 1910 gewijd. De kerk is gebouwd in neogotische stijl, de architect was C. Franssen. Het heeft een laatromans doopvont. De oude kerk werd eerst gebruikt als gymzaal voor de lagere school en ‘s avonds als podium voor bijvoorbeeld toneelvoorstellingen. In 1988 werd het aan een particulier verkocht.

In het begin van de 20e eeuw werd de afwatering in het land van Maas en Waal verzorgd door 8 stoomgemalen. Een ervan was gemaal De Tuut, gebouwd in 1916. In totaal stonden er in het rivierengebied 34 stoomgemalen. Hiervan rest alleen het gemaal van Appeltern. In 1976 werd de functie overgenomen door het dieselgemaal de Bloemers. Het vervallen gemaal werd in 1984 gekocht door Monumentenstichting Baet en Borgh en door vrijwilligers opgeknapt en onderhouden. Het gemaal is te bezoeken. Voor meer informatie: www.de-tuut.nl

Appeltern naar Megen: het gehele jaar. Maandag – vrijdag: 06-24 uur Zaterdag: 7-24 uur. Zondag: 8-24 uur

17

Megen Megen

Klooster/kerk en Hof van Lof Minderbroedersklooster Sint Antonius van Padua (Franciscanen) Gebedstijden: 12.15 en 18 uur. Kapel van t Bruurke Broeder Everardus Klooster van de Clarissen. Dagelijks diensten: ma – za: 6.30, 7.45, 12.00, 17,45, 20.30. Zo: 7.00, 9.00, 12.00, 17.45, 20.30 uur. Gevangentoren Restant van een van de toegangspoorten van Megen.

Basiskaarten: www.openstreetmap.org

Macharen

Het stadje Megen wordt in het jaar 721 voor het eerst genoemd en kent een bewogen geschiedenis. Rond het jaar 800 bestond het al uit 44 huizen, twee kastelen en een klooster. In 1357 kreeg het stadsrechten van graaf Willem III. Het gold het als middelpunt van het zelfstandige graafschap Megen met als andere woonkernen Teeffelen, Macharen en Haren. In de Middeleeuwen was Megen ommuurd, met vier poorten. Hiervan rest alleen nog de Gevangentoren. Er is een plattegrond bewaard gebleven van rond 1560. Het is getekend door Jacob van Deventer en het origineel wordt bewaard in de Koninklijke Bibliotheek van Brussel. Hierop is te zien dat het stratenpatroon nog hetzelfde is als toen. De graaf van Megen beschikte blijkbaar over macht en manschappen. Toen in 1566 de Beeldenstorm woedde in Den Bosch en er daarna chaos heerste, kwam hij in 1567 de orde in de stad herstellen. In 1629 werd Den-Bosch ingenomen door prins Frederik Hendrik. Uitoefening van de katholieke godsdienst werd verboden. Het graafschap van Megen bleef echter lang zelfstandig, bestuurd door de katholieke familie van Croy. Deze onafhankelijkheid moest wel bevochten worden. De Staten-Generaal eiste in 1648, na de Vrede van Munster, het graafschap op. De graaf van Megen, Frans Albert van Croy, verzette zich hiertegen en won. In 1671 werd de onafhankelijkheid van het graafschap erkend door de Republiek. En daarom kon het gebeuren dat er in deze kleine enclave godsdienstvrijheid bleef bestaan. Pas in 1800 wordt het graafschap verkocht aan de Bataafse Republiek, na de dood van de laatste graaf, Karel Schall von Bell. De zusters Clarissen uit Boxtel werden in 1717 gedwongen om hun klooster te verlaten en vestigden zich in Megen. Ze bouwden hun klooster op de ruïnes van het kasteel van de graven van Megen dat in 1581 was afgebrand. Het slotklooster is nog steeds een oord van stilte en gebed. De zusters voorzien in hun onderhoud met de hostiebakkerij.

Kapel van de Heilige Odrada Kerk St. Petrus’ Banden

18

19

Het Mariapad. Een voettocht van Elst Overbetuwe naar Den Bosch

Recommend Documents