‘Het levensverhaal d.m.v. Stil Leven’ Gegevens team: team: PZE setting: Ziekenhuis adres: OLV Ziekenhuis Campus Asse, Bloklaan 5, 1730 Asse tel.: 02 300 61 11
Projectomschrijving: Titel project: Het levensverhaal d.m.v. Stil Leven Geef een omschrijving van het project (inhoud, werkwijze en doel): Een psycholoog en een verpleegkundige, werkzaam op de palliatieve zorgeenheid (OLV Ziekenhuis Campus Asse), zijn erin geslaagd om samen met een fotograaf een concept uit te werken in verband met het koesteren van het levensverhaal van een palliatieve patiënt. Aan de hand van een foto (Stil Leven) vertellen mensen verhalen over hun gestorven geliefden. Op een Stil Leven worden voorwerpen afgebeeld die herinneringen oproepen aan de geliefde. Tijdens het herdenkingsmoment op de eenheid wordt het project voorgesteld aan de nabestaanden en krijgen ze de kans om mee te werken. Enkele maanden later is er een fotoshoot. Nabestaanden brengen hun voorwerpen mee, terwijl de fotograaf een compositie maakt, krijgen zij de kans om hun verhaal te vertellen. Achteraf ontvangen zij digitaal een ‘stil leven’ en het verhaal. Het project is opgestart in 2012 en ondertussen al op verschillende plaatsen opgepikt (zowel binnen ziekenhuizen, rusthuizen als in het onderwijs). Op de palliatieve zorgeenheid in Antwerpen wordt aan de patiënt zelf gevraagd om aan de hand van voorwerpen zijn levensverhaal te construeren. Het verhaal en de foto worden dan bezorgd aan de naasten als herinnering. Het project bestaat uit een boek, een dvd en een reizende fototentoonstelling die elk jaar groeit. Waarin is dit project inventief of innovatief? Het project biedt de kans om op een unieke manier het levensverhaal te vertellen. 1
Als een geliefde komt te overlijden, dan is het vertellen van verhalen een manier om tot betekenisverlening te komen. Een verhaal vertrekt vanuit herinneringen. Mensen gebruiken vaak foto’s als een leidraad, wij hebben ervoor gekozen om te werken met voorwerpen. Onze ervaring is dat aan de hand van deze voorwerpen er een heel andere dynamiek ontstaat, zeker omdat mensen vaak voorwerpen verzamelen die hen doen denken aan de overledene, soms is er zelfs een plekje in huis voorzien voor deze voorwerpen. Het kan heel persoonlijk zijn (een halsketting) of voorwerpen met een bijzondere betekenis (champagneglas). De collega’s van ZNAntwerpen geven de kans aan de patiënt om iets na te laten. Aan de hand van voorwerpen maakt hij zijn eigen levensverhaal. Er is niet alleen het verhaal, er is ook een tastbare foto vol voorwerpen met verhalen. Dit is een blijvende herinnering die nabestaanden koesteren. Het is heel laagdrempelig. Tijdens het herdenkingsmoment zijn er families die ervoor kiezen om het zelf te doen: ze doorlopen het hele proces van samen zoeken naar voorwerpen en verhalen tot en met het maken van de foto. In welke mate is het project duurzaam? Het project “Stil leven” loopt ondertussen enkele jaren. Alle levensverhalen blijven authentiek en de stillevens gemaakt in 2011 zijn gemaakt blijven krachtig. Iemand vertelde onlangs dat door het maken van het stilleven haar dierbare blijft verder leven. Het is de bedoeling om blijvend de nabestaanden van de patiënten van de Palliatieve Zorgeenheid OLV Ziekenhuis Campus Asse de kans te bieden om een verhaal met stilleven te maken. Een levensverhaal is altijd boeiend, zowel als de patiënt het vertelt , maar ook als nabestaanden dit verhaal reconstrueren. Herinneringen ophalen maakt deel uit van het verwerkingsproces bij een overlijden. De manier waarop het project is ontwikkeld getuigt van laagdrempeligheid en duurzaamheid. Behalve een fototoestel en een luisterend oor is er niet veel nodig. Het is nodig dat er voldoende tijd wordt genomen om het levensverhaal te maken, om de voorwerpen te zoeken. Tijdens de fotoshoots krijgen de nabestaanden ruimschoots de tijd om te vertellen tegen vrijwilligers en verpleegkundigen. En mensen willen iets nalaten. Mensen willen blijvend herinneringen koesteren. De foto’s zijn tijdloos. Ook al is de gsm op de foto eigenlijk uit de tijd, de betekenis van deze gsm voor het levensverhaal is voor altijd. Onze fototentoonstelling toont dit.
2
Hoe kan het project inspirerend zijn voor de andere palliatieve settings? Het project is een inspiratiebron voor andere palliatieve settings. Op de palliatieve eenheid in ZNA (St Erasmus) zijn ze op hun manier gestart met het maken van Stillevens. Zij hebben ervoor gekozen om te werken met de patiënt zelf en dit geeft een unieke invulling van het project. Ook op andere eenheden (o.a. AZ Damiaan) is er interesse om met dit project aan de slag te gaan. De tentoonstelling is daar in het najaar 2015 te bekijken. Het project kan overal toegepast worden omwille van de lage drempel. Het zoeken van voorwerpen, het samenbrengen van deze voorwerpen, er een foto van maken, de foto dan printen en ophangen is een proces dat zowel thuis als in een rvt, als in een ziekenhuis mogelijk is. Er is ook interesse van het onderwijs voor dit project. Bij de opstart van het project was het lastig om duidelijk te maken wat de opzet is, maar omdat er nu tal van foto’s en levensverhalen zijn, is het gemakkelijk om dit te integreren in een eigen werking. De foto’s bij ons zijn gemaakt door een professional, waardoor de foto’s ook een kunstgehalte krijgen. Op internet van het OLV Ziekenhuis staan er enkele stillevens: http://www.olvz.be/stilleven
Heeft u zicht op de uitkomst en de resultaten van het project tot dusver (aantal bereikte personen)? Het project is kleinschalig gestart op de palliatieve eenheid, maar heeft zich gaandeweg ontwikkeld tot een uitgebreid project. Omdat het opzet “het maken van een levensverhaal en stilleven” heel laagdrempelig is, omdat het project bestaat uit een boek, dvd en een tentoonstelling, zijn we ervan overtuigd dat we veel mensen hebben bereikt (en nog steeds bereiken). Sedert 2012 is de tentoonstelling te zien geweest in verschillende culturele centra, bibliotheken, scholen en ziekenhuizen gespreid over Vlaanderen en Brussel. In 2014 is er een samenwerking opgestart met CM Ziekenzorg, waardoor de tentoonstelling nog meer mensen bereikt. Deze samenwerking loopt zeker tot 2016. Het aantal bezoekers bedraagt ongeveer 9.000 personen. Dit cijfer is sterk beïnvloed door het feit dat de tentoonstelling 3 weken te zien is geweest in de Sint-Niklaaskerk te Gent. Door uitgave van het boek bij Averbode is het project op die manier verspreid. In het OLV Ziekenhuis Campus Asse wordt dit project voorgesteld aan de nabestaanden aanwezig op het herdenkingsmoment. Dit gebeurt nu al enkele jaren waardoor we toch ongeveer 150 families hebben bereikt.
3
Een stilleven en levensverhaal.
4
(fragment) Ik draag vandaag de jas van mijn vader. Door zijn jas te dragen accepteer ik het feit dat hij dood is. Eén beeld blijft me bij: mijn vader die naar het ziekenhuis vertrekt met die jas om zijn schouders alsof hij een zware last te dragen had, het leed van de wereld op zijn schouders. Hij wist dat deze opname wel eens de laatste kon zijn, maar er werd niet over gepraat. We vermeden steeds weer het onderwerp, soms eens een half woord, meer niet, echt vader en zoon. Ik heb samen met mijn vrouw de voorwerpen gezocht. Het was moeilijk. Ik heb het huis van mijn vader leeggemaakt na de verkoop. Het afgeven van de sleutel aan de nieuwe eigenaars betekende voor mij dat er vanaf dan niets meer over blijft. In ons huis staan er nu veel ongeopende dozen. Ik ben rondgestapt tussen de dozen, mijn ogen gesloten en de herinneringen laten komen. Zo kwamen de voorwerpen voor mijn geest, samen met trieste herinneringen, maar ook betekenisvolle en positieve. Bij het leeghalen ontdekte ik zijn eerste fototoestel. Ik herinner me toen ik klein was, dat hij veel foto’s nam. Fotograferen was voor hem kunst, hij had zijn fotocamera altijd bij. De dia’s verwijzen naar vakantieherinneringen. Mijn vader organiseerde regelmatig dia-avonden, ik weet nog dat die niet altijd vlekkeloos verliepen. Ons huis in Luik had een grote tuin. Mijn vader tuinierde graag, maar de laatste jaren werd hij vaak geplaagd door pijn. Hij heeft dan de poten van zijn stoel ingekort zodat hij al zittend het werk in de tuin kon verrichten. Hij kon er mee planten, onkruid wieden,… alles. In mijn verbeelding zie ik hem nu nog altijd zitten op die stoel. Ik heb ontdekt dat hij ziek was omdat hij steeds vaker viel, zo maar, zonder reden. Vader heeft altijd van het vissen gehouden, vooral forel. Hij vertrok in het weekend ’s morgens vroeg en kwam pas laat terug. Ik herinner me moeder die de vis ’s avonds schoon maakte terwijl ik erbij was. Er staat een aktentas op het Stil Leven. Mijn vader bewaarde daar alle belangrijke documenten in, zoals papieren van de verzekering. Hij wou alles geordend en geklasseerd hebben. Als het niet lukte, dan kon hij zich daar serieus over opwinden. Het maakte het voor mij na zijn dood gemakkelijker omdat alles zo netjes geordend was in zijn aktetas. De dood van mijn vader heeft me sterk aangegrepen. Het gaat nu beter met mij en ik denk dat het dragen van zijn jas hierbij helpt.
5
