Het levend verkeerspark Praktische verkeerslessen in uw gemeente, het kan!
inhoud
Voorwoord door dhr. Julien Dekeyser
4
Voorwoord door dhr. Hugo Casaer
5
Het levend verkeerspark
6
Verkeersgedrag
9
Verkeersgedrag voetgangers 1. Veilig op het trottoir stappen 2. Een hindernis op het trottoir 3. Links op de rijweg stappen 4. Haaks oversteken in zeven tellen 5. Oversteken bij een zebrapad 6. Oversteken tussen geparkeerde auto's 7. Oversteken bij een gemachtigde opzichter 8. Oversteken bij een agent 9. Oversteken bij verkeerslichten 10. Pre-borden
11 13 15 17 19 21 23 25 27 29 31
Verkeersgedrag fietsers 11. Rechts op de rijweg fietsen 12. Omheen een hindernis rijden 13. Rechts afslaan met de fiets 14. Links afslaan met de fiets 15. Een zijstraat kruisen/voorrang geven 16. Een kruispunt fietsend oversteken bij een agent 17. Een kruispunt met verkeerslichten 18. Rotonde of verkeersgeleider
33 35 37 39 41 43 45 47 49
Fietsbehendigheid
51
19. 20. 21. 22. 23. 24.
53 55 57 59 61 63
Slalom Remtest Stuurvast Met één hand fietsen Omkijken Koers houden
Randactiviteiten
65
25. 26. 27. 28.
67 69 71 73
Fietscontrole Dode hoek bij vrachtwagens Stopafstand Technologie
Bijlagen 1. 2. 3. 4. 5.
Voorbeeld Voorbeeld Voorbeeld Voorbeeld Voorbeeld
75 schoolwerkplan voetgangers schoolwerkplan fietsers rekrutering medewerkers briefing medewerkers brief buurtbewoners
75 77 79 81 83
Praktische verkeerseducatie in de provincie Vlaams-Brabant
85
Nuttige adressen
87
Bibliografie
88
3
voorwoord
Geachte mevrouw, Geachte heer, Beste,
Rijvaardigheid oefenen met de fiets en kennis bewijzen van het verkeersreglement is voor de jonge student voortaan mogelijk in zogenaamde " levende verkeersparken". Gedurende een beperkte (oefen)tijd worden er een aantal straten of een woonwijk afgesloten voor doorgaand verkeer. De verkeerssignalisatie, verkeersborden, verkeerslichten en dergelijke worden omgebouwd tot een educatief verkeerspark. Het plaatselijk verkeer is wel toegelaten. Op school worden vooraf verkeerseducatieve lessen gegeven met de nadruk op richtingverandering, de plaats van de fietser op de weg, de verkeerslichten, opvolgen van bevelen van een 'vriendelijke' agent... Het praktische voorbeeld waar ik wil naar refereren is het verkeerspark in de gemeente Beersel. Daar werd al in 1998 dergelijk initiatief genomen in samenwerking met de gemeente en de lokale politie. Elke gemeente zijn verkeerspark? Het kan, zonder al te veel investeringen. Vanuit die gedachte ijvert het provinciebestuur van Vlaams-Brabant om de verkeers- en mobiliteitseducatie in de basisscholen te bevorderen en aan te moedigen. Na de verkeersles in de klas en de eerste stappen op de speelplaats of in de beschermde omgeving van het verkeerspark volgt het oefenen in reële verkeerssituaties. Met de ervaring opgedaan in Beersel heeft de provincie Vlaams-Brabant samen met de gemeente Beersel, de lokale politie aldaar en de Vlaamse Stichting Verkeerskunde een werkboek opgesteld met richtlijnen voor de organisatie van een 'levend verkeerspark'. Het is een praktische handleiding die de meest recente concepten en ideeën inzake verkeerseducatie bevat, bestemd voor elke VlaamsBrabantse gemeente en elk van de 27 politiezones. Scholen halen de informatie uit het werkboek via de website www.vlaamsbrabant.be.
4
Ten slotte wil ik nog vermelden dat op het vlak van verkeerseducatie voor het basisonderwijs andere initiatieven worden gepromoot. Zo kunnen de leerlingen van de lagere scholen in Scherpenheuvel-Zichem en in Rotselaar gebruikmaken van de speciaal opgerichte verkeerseducatieve routes om aan jonge kinderen de kans te geven hun verkeersgedrag te oefenen.
Hoogachtend,
Julien Dekeyser gedeputeerde bevoegd voor Mobiliteit en Verkeersveiligheid
LEVEND VERKEERSPARK TE BEERSEL Fietsen om te leren, leren fietsen in diverse verkeerssituaties, kinderen gevaar leren inschatten en de kennis van verkeer en veiligheid in schoolverband toetsen. Reeds onmiddellijk na de start van de fusie van onze vijf gemeenten Alsemberg, Beersel, Dworp, Huizingen en Lot zorgde de politie voor goede pedagogische contacten met de schooljeugd, de wijkagent uw vriend. De veiligheid rond de scholen werd verbeterd, zowel wat de infrastructuur als het toezicht erop betreft. Met de hulp van de vroegere rijkswacht die hiervoor een speciale dienst had werden jaarlijks verkeerspraktijklessen ingericht binnenskamers in één van onze polyvalente zalen. Het initiatief autoloze schooldagen leerde ons tijdens de observatie van de jonge fietsers op de schoolroute dat de rijvaardigheid en zeker de stuurvastheid vooral bij het uitsteken van de arm om volgens de wegcode een draaibeweging aan te kondigen niet denderend waren. Ook merkten wij dat zij vaak roekeloos en soms onervaren waren. Als eerste nam dan ook Beersel onder impuls van de politie in 1997 het initiatief een "LEVEND VERKEERSPARK" in te richten in de straten in het verkeer van een grote wijk in Alsemberg. Jaarlijks komen nu een vierhonderdtal leerlingen van de vijfde en zesde studiejaren van Beerselse scholen met hun leerkrachten deelnemen aan deze praktijklessen in volle straat. De bijval is groot. Een preventief en opvoedkundig werk van onze politie en scholen om echt fier op te zijn. Vorig jaar kreeg deze activiteit trouwens de nodige publiciteit in de andere gemeenten van VlaamsBrabant omdat het provinciebestuur ons project voluit steunde. Onder begeleiding van de fietsbrigade van de lokale politie komen de leerlingen met de fiets naar Alsemberg om er hun kennis van het verkeersreglement en hun fietsvaardigheid te demonstreren. Terwijl het verkeer in de betrokken wijk zijn gewone gang gaat (de bewoners kregen wel een brief waarin hen gevraagd wordt om extra voorzichtig te zijn), rijden de leerlingen vrij rond in de wijk. Geüniformeerde en anonieme waarnemers controleren of de leerlingen de gewone en extra bijgeplaatste signalisatie wel naleven. Elke inbreuk kost strafpunten. Tijdens hun rondrit in de wijk kunnen de leerlingen praktische proeven afleggen die bonuspunten opleveren als ze foutloos worden afgelegd. Deze praktische proeven toetsen vooral de rijvaardigheid en vaardigheden (arm uitsteken, bochten nemen, remmen, …) die noodzakelijk zijn om veilig te kunnen fietsen. De fietsen van de deelnemende leerlingen worden ook aan een "technische schouwing" onderworpen, waarbij net als bij de wagen groene en rode kaarten worden uitgedeeld. De voorbereiding in de school tijdens de normale lesuren is een niet te onderschatten pluspunt. De individuele laureaten en de leerlingen van de klas met het hoogste gemiddelde worden allen beloond met een trofee of een medaille en een fietshelm. In sommige van onze scholen worden de behaalde punten gewoon overgenomen in het eindejaarsrapport. De jongeren nemen het dan ook zeer ernstig op. Ook voor de leerlingen van het derde en vierde leerjaar wordt een (beperkt) levend verkeerspark georganiseerd. Omdat de fietservaring van de leerlingen van deze klassen jammer genoeg vaak zeer beperkt is, wordt er geen verplaatsing gemaakt naar een wijk, maar maken de leerlingen onder begeleiding van de fietsbrigade van de politie, de leerkracht en een paar vrijwillige ouders een tochtje in de omgeving van hun eigen school. Ook een aantal praktische proeven om de rijvaardigheid te testen en een fietsronde (met ook hier groene en rode kaarten) staan op het programma. En intussen … blijft Beersel de laatste jaren gelukkig gespaard van zware ongevallen met kinderen op de schoolroute en in de schoolomgeving.
Hugo Casaer Burgemeester Beersel
5
het levend verkeerspark
6
Waarom? De eindtermen vragen meer praktijkgerichte verkeerslessen. Het verkeer wordt steeds complexer met meer en sneller verkeer. Deelnemen aan het verkeer leer je niet van op de schoolbank net zoals je niet leert zwemmen van op een stoel. Veilig en verantwoordelijk fietser of voetganger zijn, leer je op een plek waar iedereen deelneemt aan het verkeer: de openbare weg
Wat? Het levend verkeerspark is een uitgestippelde route langs voor kinderen relevante verkeerssituaties voor voetgangers en fietsers.
Waar? Een levend verkeerspark, ook wel verkeerseducatieve route genoemd, ligt binnen een verkeersomgeving met weinig en langzaam verkeer, een rustige wijk dus. Bij voorkeur ligt de route binnen de vertrouwde omgeving van de kinderen. Indien mogelijk maakt de schoolstraat er deel van uit. De route loopt - wenselijk- langs herkenbare en door jongeren veel gebruikte plaatsen: sporthal, muziekschool,… Zo leert het kind hoe deze plaatsen veilig te bereiken zijn.
Is het veilig? ❚ Het levend verkeerspark wordt gelokaliseerd in een verkeersluwe buurt met vooral traag verkeer. ❚ Waar nodig, kan een gemachtigde opzichter of agent worden ingeschakeld. ❚ Het levend verkeerspark is geen hindernissenparkoers. Het mag niet de bedoeling zijn om de kinderen zoveel mogelijk gevaarlijke situaties voor te schotelen. ❚ De andere verkeersdeelnemers op de route erkennen dat extra voorzichtigheid op deze plaats gewenst is. Om dit te beklemtonen is het aanbevelenswaardig de buurtbewoners vooraf op de hoogte te brengen (zie bijlage 5). ❚ Bovendien kan men op de route het verkeersbord A 23 (kinderen) met onderbord "verkeersles" plaatsen ❚ De fietsen zijn volledig in orde, de deelnemers dragen bij voorkeur reflecterend materiaal. Ook het dragen van een fietshelm wordt aanbevolen. ❚ Belangrijk!! Elementaire voetgangers- en fietsvaardigheden worden vooraf op school aangeleerd.
Wie doet wat? De gemeente: ❚ Zorgt voor de extra signalisatie (politiereglement van de gemeente) ❚ Stelt gemachtigde opzichters en /of agenten ter beschikking. ❚ Zorgt voor de rugnummers van de deelnemers. ❚ Verwittigt de omwonenden (zie bijlage 5) ❚ Kan investeren in materiaal voor de route. ❚ Kan investeren in fluorescerende kledij voor de kinderen en begeleiders. ❚ Kan een aansprakelijkheidsverzekering voor de helpers voorzien.
TIP Roefelen Heel wat gemeenten organiseren ROEFELDAGEN. Een verkeerseducatieve route kan één van de activiteiten zijn waaraan kinderen dan deelnemen.
De school ❚ Bereidt zich via verkeerslessen op de speelplaats voor op de vaardigheden die voorkomen op de verkeerseducatieve route. Sommige scholen koppelen de inhoud van hun schoolwerkplan verkeers- en mobiliteitseducatie aan de vaardigheden die aan bod komen tijdens de verkeerseducatieve route (zie bijlage 1 & 2) ❚ Zorgt dat de kinderen - al naargelang de leeftijd - in meerdere of mindere mate begeleid worden. ❚ Rekruteert en brieft de helpers/controleurs (buurtbewoners, ouders, grootouders,…)
TIP Een scholenovereenkomst Gemeente en school kunnen in dit verband een scholenovereenkomst sluiten. Enerzijds gaan de scholen de verbintenis aan praktijkgerichte verkeers- en mobiliteitseducatie te implementeren in het onderwijs. In samenwerking met de ouders plannen zij bovendien acties die ervoor moeten zorgen dat het aantal milieuvriendelijke verplaatsingen naar school toeneemt, dat de autodruk afneemt en dat de verkeersveiligheid in de schoolomgeving verbetert. Anderzijds verbindt de gemeente zich ertoe om de scholen en hun ouderverenigingen materieel, logistiek en organisatorisch te ondersteunen in hun acties. Langzaam Verkeer v.z.w. heeft een handleiding "Scholenovereenkomst" uitgewerkt. (zie 'Nuttige adressen')
De helpers/controleurs ❚ Controleren op verschillende punten de verkeersvaardigheden van de voetgangers en/of fietsers. Zij maken hierbij gebruik van een controlefiche. ❚ Houden een oogje in het zeil om mede de veiligheid te garanderen. ❚ Vele handen maken het werk licht. Bij voorkeur worden de controleurs gerekruteerd onder ouders, leerkrachten, buurtbewoners en politie. Het is beter deze taak te verdelen onder verschillende actoren dan ze helemaal te laten rusten op de schouders van bv. de lokale politie. De kinderen ❚ Komen tonen dat zij de op school geoefende vaardigheden in het echte verkeer kunnen toepassen. ❚ Leerlingen van de eerste graad nemen als voetganger deel. Zij leggen de route af in klasverband onder begeleiding van de leerkracht. De rol van de leerkracht is vooral die van toezichthouder. ❚ Leerlingen van het derde leerjaar nemen eveneens als voetganger deel. Zij kunnen in groepjes de route afleggen waarbij de leerkracht de route in tegengestelde richting aflegt om alzo een oogje in het zeil te houden. Hij/zij wordt hierin gesteund door de controleurs /helpers die zich op de route bevinden. ❚ Leerlingen van 4, 5 en 6 bezoeken de route als fietser. Bij voorkeur worden ze verdeeld in groepjes. Indien er genoeg helpers voorhanden zijn, kan men met elk groepje een begeleider meesturen. De leerkracht kan ook in tegengestelde richting de route afleggen en zodoende toezicht houden op zijn/haar leerlingen.
7
De controlefiche De deelnemende leerlingen dragen een rugnummer. Per observatiepunt wordt één controlefiche per klas ingevuld. De controleurs observeren het verkeersgedrag en de vaardigheid van de kinderen. Ze duiden dit aan op de controlefiche. Om veel schrijfwerk te vermijden, kruist men slechts aan op de controlefiche wanneer er een fout gebeurde. Wanneer een kind dus geen kruisjes achter zijn nummer heeft, beheerst het de vaardigheid volledig! Elke klassikale observatiefiche gaat nadien naar de klastitularis. Hij/zij weet, aan de hand van de fiche, welke vaardigheden voldoende getraind zijn en welke nog verder moeten worden ingeoefend. Indien men het levend verkeerspark op het eind van het schooljaar organiseert, dan worden de fiches doorgegeven aan de leerkracht waarbij de leerlingen volgend schooljaar terechtkomen. Op die manier krijgt verkeers- en mobiliteitseducatie tevens een plaats in het leerlingenvolgsysteem van de school.
Voorbeeld: Controlefiche bij het observatiepunt" rechts afslaan met de fiets".
Rechts afslaan met de fiets 1. Omkijken over de linkerschouder 2. Rechterarm uitsteken 3. Stuur vast & korte bocht Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende beheerste!
8
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
verkeersgedrag
In de eindtermen verkeers- en mobiliteitseducatie van het lager onderwijs lezen we o.a. het volgende: De leerlingen kunnen de gevaarlijke situatie in de schoolomgeving lokaliseren en er zich veilig verplaatsen. De leerlingen kennen de verkeersregels voor fietsers en voetgangers om zich zelfstandig en veilig te kunnen verplaatsen langs een voor hen vertrouwde route. De leerlingen tonen zich in hun gedrag bereid rekening te houden met de andere weggebruikers. Praktisch verkeers- en mobiliteitsonderwijs mag pas als geslaagd worden beschouwd wanneer kinderen op een correcte en veilige manier kunnen deelnemen aan het verkeer in hun eigen vertrouwde omgeving. Daarom moeten de jonge fietsers en voetgangers verschillende basisvaardigheden onder de knie krijgen.Tijdens verkeersvoorbereidende training op de speelplaats wordt dit geoefend. Wanneer het kind voldoende getraind heeft, kan het gaan tonen in het echte verkeer wat het heeft geleerd. In een levend verkeerspark controleren we dit verkeersgedrag aan de hand van controlefiches. Voor achttien basisvaardigheden werden controlefiches uitgewerkt, tien voor de voetganger en acht voor de fietser.
9
In 2002 wonnen de leerlingen van het zesde leerjaar van de Gemeentelijke Basisschool Dworp de wedstrijd verbonden aan het levend verkeerspark van 16 en 17 mei 2002. Op de foto de winnende klas met vooraan in het midden op de eerste rij de individuele winnaar Tobias De Ryck, links op tweede rij de heer Hugo Casaer, burgemeester van Beersel, rechts de winnende leraar en Jozef Koeks (korpschef) en Geert Bartholomé (hoofdinspecteur) van de organiserende politiezone Beersel.
verkeersgedrag
voetgangers
11
1.
Veilig op het trottoir stappen
Vanaf de kleuterschool moeten kinderen weten/leren dat ook voetgangers een vaste plaats in het verkeer dienen in te nemen. In de bebouwde kom beschikken voetgangers vaak over een trottoir. Ook hier moeten kinderen zich aan bepaalde regels houden, moeten zij de veiligste keuzes maken. ❚ Wat is de gevaarlijkste plaats op het voetpad? ❚ Waar stap ik het veiligst? ❚ Mag ik er spelen? ❚ Heb ik aandacht voor het verkeer? ❚ Let ik op bij opritten? Kinderen in groep gedragen zich ook anders dan kinderen die zich individueel op het voetpad verplaatsen. De controleur heeft aandacht voor verschillende zaken.
1. VEILIG OP HET TROTTOIR STAPPEN
1
2
3
4
5
6
7
8
verkeersgedrag
voetgangers
9 10 11 ...
1. Niet te dicht aan de rand, maar wel aan de huizenkant. 2. Stappen, niet lopen, spelen, duwen, … 3. Aandacht hebben voor het verkeer, opritten... Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
13
2.
Een hindernis op het trottoir
verkeersgedrag
voetgangers
Op een voetpad bevinden zich vaak hindernissen. Dit kan een permanente hindernis zijn (paal, boom, terras café,…) of een tijdelijke hindernis (geparkeerde auto, werken aan de waterleiding, stellingen, huisvuilcontainers,…). Deze hindernissen belemmeren het gebruik van het voetpad gedeeltelijk of helemaal. De voetgangers tonen dat zij steeds de beste oplossing kiezen om voorbij het obstakel te stappen. Indien mogelijk kiezen zij de kant van de huizen om de hindernis langs te gaan, ook al moeten zij zich daarbij "wat dunner" maken of over een beetje zand stappen. Desgevallend, maar enkel wanneer het niet anders gaat, kiezen ze ervoor om een stukje op de rijweg stappen.
Fiche A (het gebruik van het trottoir blijft mogelijk)
2a. EEN HINDERNIS OP HET TROTTOIR
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ... 15
1. Stoppen bij de hindernis 2. De hindernis langs de huizenkant voorbij stappen Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
Fiche B (de hindernis belemmert het gebruik van het trottoir volledig)
2b. EEN HINDERNIS OP HET TROTTOIR 1. Stoppen bij de hindernis 2. Omkijken naar de rijweg 3. Wachten tot de rijweg veilig is 4. Kort om de hindernis heen stappen Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
3.
Links op de rijweg stappen
verkeersgedrag
voetgangers
Op plaatsen waar geen voetpaden of begaanbare bermen zijn, moeten voetgangers links op de rijweg stappen. Let wel: ❚ Personen die een fiets of brommer aan de hand leiden, moeten rechts van de rijweg stappen. De fiets bevindt zich in dit geval links aan de rijwegkant, de begeleider rechts zo ver mogelijk van het verkeer. ❚ Voetgangers in groep, vergezeld van een leider, moeten rechts de rijbaan volgen. Wanneer voetgangers genoodzaakt zijn om op de rijweg te stappen hebben ze aandacht voor volgende punten: ❚ Uiterst links op de rijweg stappen. ❚ Zeer oplettend zijn, zowel voor voor- als achterliggers. ❚ Zich kenbaar maken aan het tegemoetkomende verkeer.( oogcontact, hand opsteken,…) ❚ Het dragen van reflecterende kledij draagt uiteraard ook bij tot een betere zichtbaarheid. Aangezien niet elke deelnemer tegemoetkomend verkeer op zijn weg zal ontmoeten, kunnen de organisatoren zorgen voor verkeer op dit deel van de route. Tegemoetkomend verkeer hoeft niet noodzakelijk autoverkeer te zijn. Ook fietsers en brommers kunnen deze rol vervullen.
De controleurs krijgen daarom volgende fiche:
3. LINKS OP DE RIJWEG STAPPEN 1. Uiterst links stappen
2. Zich kenbaar maken.
3. Zeer aandachtig zijn.
Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
17
4.
Haaks oversteken in zeven tellen
Als voetganger de rijweg oversteken is geen sinecure. Vanaf de kleuterschool wordt dit manoeuvre getraind. Maar al te vaak biedt men kinderen op jonge leeftijd te ingewikkelde situaties aan. Gradatie is hier de boodschap. De jongste kinderen zijn immers niet in staat met alle prikkels en signalen rekening te houden die aan een druk kruispunt op hen afkomen. Daarom kunnen we best volgende gradatie in acht nemen: 1. Oversteken van een eenvoudige straat: t.e.m. het tweede leerjaar 2. Oversteken van een 3. Oversteken van een
T- kruispunt: 3de en 4de leerjaar
+-kruispunt: 5de en 6de leerjaar
Bij het oversteken kiest men eerst de startlijn. Dit is een veilige plaats waar men stilstaat vooraleer men oversteekt. Let op, dit is niet altijd de stoeprand! Vanaf deze plaats gaat men kijken en oversteken: ❚ Eerst naar links want het dichtstbijzijnde verkeer komt van links. ❚ Dan naar rechts ❚ Indien er verkeer komt, wacht men even. ❚ Weer kijken naar links… ❚ … en naar rechts. ❚ Haaks oversteken, kijkend naar links tot voor de helft van de rijweg. ❚ Niet lopen, hoofd op. ❚ Voor de helft van de rijweg kijken naar rechts. Als er verkeer komt, dan kan je eventueel nog stoppen. ❚ Over de helft van de rijweg flink doorstappen tot aan de overkant.
verkeersgedrag
voetgangers
De kinderen onderscheiden hierin volgende zeven tellen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Links Rechts Links Rechts Links en stappen Rechts en stappen Flink doorstappen
19
De controleurs letten op volgende zaken:
4. HAAKS OVERSTEKEN IN 7 TELLEN 1. Stoppen aan de denkbeeldige startlijn 2. Tweemaal links en rechts kijken voor men oversteekt 3. Haaks oversteken 4. Aandachtig links en rechts kijken tijdens het oversteken 5. Niet lopen, hoofd op Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
5.
Oversteken op een zebrapad
In heel wat schoolbuurten, in brede en drukke straten is vaak een zebrapad. Eigenlijk heet dit een 'voetgangersoversteekplaats', maar gewoonlijk gebruiken we het woord 'zebrapad'. Als men op een zebrapad wil oversteken, moet iedereen die op de weg rijdt stoppen om de voetganger over te laten. Toch mag men niet zomaar het zebrapad oplopen. Net als bij het "gewone" oversteken, stopt men eerst aan de stoeprand om te kijken naar het verkeer. Als men ineens de weg op stapt, kunnen autobestuurders en fietsers die vlakbij zijn niet meer stoppen. Men doet er beter aan te wachten tot de weg vrij is, tot automobilisten en fietsers voor het zebrapad stoppen. Voetgangers doen er goed aan duidelijk te tonen dat ze over willen steken. Door oogcontact te maken of met de hand een teken te geven, geeft men zijn bedoeling aan. Wees waakzaam! Het is niet omdat één automobilist gestopt is dat ze allemaal stoppen! Blijf dus aandachtig (zie fiche "oversteken in zeven tellen")
verkeersgedrag
voetgangers
21 5. OVERSTEKEN OP EEN ZEBRAPAD 1. Stoppen aan de stoeprand 2. Duidelijk maken dat men wil oversteken 3. Wachten tot de weg vrij is, tot iedereen is gestopt 4. Zelf aandachtig blijven tijdens het oversteken Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
6.
Oversteken tussen geparkeerde auto's
Van op het trottoir kan je niet naar het verkeer kijken als er geparkeerde auto's voor je neus staan. Evenmin kunnen naderende bestuurders een kind op trottoir zien staan. Oversteken in zo'n situatie is zeer gevaarlijk en kunnen we beter niet toepassen. Toch is het soms onvermijdelijk. Kinderen moeten bijzonder op hun hoede zijn wanneer ze in deze situatie oversteken. Ze moeten er zich in elk geval van vergewissen dat de voertuigen waartussen zij zullen plaats nemen, NIET de intentie hebben om te vertrekken. Zit er een bestuurder in de auto? Draait de motor? Rookt de uitlaatpijp? Branden de achteruitrijlichten of de remlichten? Om een beter zicht te krijgen op het verkeer (maar ook om zelf te worden opgemerkt) nemen zij plaats langs een denkbeeldige stoplijn of kijklijn (zie tekening). Vanaf dan steken zij haaks over in zeven tellen.
verkeersgedrag
voetgangers
23
Kijklijn
6. OVERSTEKEN TUSSEN GEPARKEERDE AUTO'S 1. Kijken naar en in de auto's
2. Stoppen aan de kijklijn
3. Links en rechts kijkend, haaks oversteken Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
7.
Oversteken bij een gemachtigde opzichter
Gemachtigde opzichters mogen aankomend gemotoriseerd verkeer verplichten om te stoppen om kinderen en scholieren (en sinds het K.B. van 7 mei 1999 ook personen met een handicap en senioren) veilig te laten oversteken. Zij mogen aanwijzingen geven ter beveiliging van het oversteken. De gemachtigde opzichter kan de kinderen verbieden om over te steken zolang het gemotoriseerd verkeer niet is stilgelegd en hij/zij zijn plaats in het midden van de rijbaan niet heeft ingenomen. De deelnemers moeten tijdens deze opdracht op gepaste wijze de aanwijzingen van de gemachtigde opzichter opvolgen. Bovendien moeten zij tijdens het oversteken zelf aandachtig blijven: links/rechts kijken, haaks oversteken, niet lopen, hoofd op.
7. OVERSTEKEN BIJ DE GEMACHTIGDE OPZICHTER
1
2
3
4
5
6
7
8
verkeersgedrag
voetgangers
9 10 11 ...
1. Stoppen aan de stoeprand 2. Wachten tot de G.O. het verkeer heeft stilgelegd. 3. Wachten tot de G.O. in het midden van de rijbaan staat 4. Zelf aandachtig blijven tijdens het oversteken. Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
25
8.
Oversteken bij een agent
Een bevoegd persoon die voetgangers helpt bij het oversteken (bv. op een kruispunt), geeft bevelen aan de weggebruikers d.m.v. armbewegingen. ❚ Wie evenwijdig aan de arm(en) van de agent stapt, mag oversteken. ❚ Wie de arm(en) van de agent dwarst, moet stoppen en wachten. ❚ 'Arm omhoog' komt tussen de vorige bevelen in om aan te geven dat het verkeer van richting gaat veranderen. Men mag het kruispunt niet meer oprijden of -stappen. Wie zich op het kruispunt bevindt, moet het ontruimen. ❚ Omdat er op het kruispunt wellicht ook rijdend verkeer is, blijven voetgangers dubbel aandachtig tijdens het oversteken. Automobilisten die willen afslaan hebben vaak onvoldoende aandacht voor overstekende voetgangers!
verkeersgedrag
voetgangers
27
8. OVERSTEKEN BIJ EEN AGENT 1. Stoppen aan de stoeprand
2. Armen
3. Armen
= oversteken . = stoppen
4. Arm = kruispunt niet meer opstappen of kruispunt ontruimen. Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
9.
Oversteken bij verkeerslichten
Op een aantal oversteekplaatsen en kruispunten staan verkeerslichten voor voetgangers. Hier en daar bestaat de mogelijkheid om ze zelf in werking te zetten door middel van een drukknop. Ze zien er zo uit:
Het poppetje bovenaan in het rood staat stil. Het poppetje onderaan in het groen stapt. Als het rode poppetje brandt, mag iedereen op de weg doorrijden. Zij hebben dan groen. De voetganger blijft wachten tot het poppetje in het groen gaat branden. Pas dan mag hij oversteken. Hier en daar zien we dat het groene licht gaat knipperen. Dit betekent dat het spoedig rood wordt. Springt het licht op rood als men aan het oversteken is, stap dan vlug verder. Loop niet terug, er is nog tijd om veilig aan de overkant van de straat te geraken. De lichten zitten altijd op dezelfde plaats: rood boven, groen onder. Zo weten ook kleurenblinden wanneer ze mogen oversteken. Af en toe worden blinden geholpen door middel van een geluidsignaal zodat ook zij weten of ze mogen oversteken. Voetgangers blijven steeds dubbel aandachtig tijdens het oversteken. Automobilisten durven het rode licht wel eens negeren! Ook als ze willen afslaan, hebben ze vaak onvoldoende aandacht voor overstekende voetgangers!
9. OVERSTEKEN BIJ VERKEERSLICHTEN 1. Stoppen aan de stoeprand 2. Groen = oversteken. 3. Rood = blijven wachten 4. Aandachtig blijven tijdens het oversteken. Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
verkeersgedrag
voetgangers
29
10.
Pre-borden
In het verkeersreglement spreekt men over VERKEERSTEKENS. Hieronder moeten we zowel de verkeerslichten, de wegmarkeringen als de verkeersborden verstaan. Ook kinderen moeten leren wat zij moeten doen bij het zien van die verkeerstekens. Hierbij moet het kennen van de betekenis in functie staan van het gedrag van het kind. Zo moet een verkeersbord invloed hebben op het gedrag van een kind. We vragen daarom niet: "Wat betekent dit bord?" Maar we gaan kijken: "Hoe gedraagt het kind zich als het dit bord ziet?" De jongste kinderen kunnen dit reeds oefenen en tonen aan de hand van pre-borden. De kleur en de vorm van deze borden stemt overeen met de echte verkeersborden alsook het daaraan gekoppelde gedrag. Blauw en rond = Ik moet …. Rood en rond = Ik mag niet … Rood en driehoekig = Ik let op voor… Blauw en vierhoekig = Ik kan hier …
verkeersgedrag
voetgangers
Deze preborden worden opgesteld langs een wandelpad, bij een speelpleintje, in een park, op het domein van de school, … De borden worden gekozen/getekend al naargelang de plaatselijke situatie. De controlefiche dient als louter voorbeeld.
31
snoepjes !!!
10. PRE-BORDEN (VOORBEELD) 1. Bij het bord "Ik mag niet voetballen" de bal onaangeroerd laten. 2. Bij het bord "Ik let op voor de plassen" om de plassen heen wandelen. 3. Bij het bord "Ik mag niet roepen" zeer stilletjes zijn. Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
verkeersgedrag
fietsers
33
11.
Rechts op de rijweg fietsen
Heel wat straten zijn niet voorzien van een fietspad. Fietsers rijden hier rechts op de rijweg. Hier en daar zijn op de rijweg fietssuggestiestroken aangebracht. Deze stroken in een andere kleur of een ander materiaal zijn geen legitieme fietspaden. Zij geven enkel aan dat er bij gemengd rijweggebruik ook plaats moet zijn voor de fietser. Bedoeling is om een visuele versmalling van de rijweg te creëren ten gunste van de fietser. In rustige woonwijken is er meestal geen fietspad, noch een fietssuggestiestrook. Jonge fietsers moeten leren dat zij als fietsers rechts op de rijweg moeten rijden. Hierbij zijn er verschillende aandachtspunten: ❚ In een bocht naar rechts mag men geen te wijde bocht nemen. ❚ In een linkse bocht, mag men de bocht niet 'afsnijden'. ❚ Wanneer men aan een rechtse zijstraat komt, moet men voorrang verlenen. ❚ Men mag enkel naar links uitwijken indien er zich een hindernis op de rijweg bevindt (zie fiche 'Omheen een hindernis rijden').
verkeersgedrag
fietsers
De controleurs stellen zich best op in de buurt van een bocht of zijstraat.
35 11. RECHTS OP DE RIJWEG FIETSEN 1. STEEDS rechts van de rijweg fietsen. 2. Voorrang verlenen aan rechts 3. Naar links uitwijken ENKEL bij een hindernis 4. Linkse bocht NIET afsnijden 5. Rechtse bocht KORT nemen. Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
12.
Omheen een hindernis rijden
Wanneer er geen fietspad is, moeten fietsers rechts op de rijweg fietsen. Uiterst rechts blijven is niet altijd even vanzelfsprekend. Geparkeerde auto's verplichten de fietser vaak om uit te wijken naar links, naar het midden van de rijbaan. Achterliggende en tegemoetkomende voertuigen vormen dan een reëel gevaar. Om die reden is het belangrijk dat die 'hindernissen op de rijweg' met de nodige omzichtigheid worden voorbijgereden. De fietser dient hierbij : ❚ Te vertragen en om te kijken over de linker schouder. ❚ De linkerarm uit te steken. ❚ Te stoppen wanneer een achterliggend of een tegemoetkomend voertuig een gevaar oplevert. ❚ Uit te wijken naar links en +/- 1 m afstand houden omwille van openslaande portieren. ❚ De rechterarm uit te steken en terug aan de rechterkant van de rijweg fietsen.
verkeersgedrag
fietsers
37
12. Omheen een hindernis rijden 1. Vertragen 2. Omkijken over de linkerschouder 3. Linkerarm uitsteken 4. Stoppen als er een auto komt 5. Uitwijken naar links 6. +/- 1 m afstand houden 7. terug naar rechts Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
13.
Rechts afslaan met de fiets
Omdat kinderen de rijweg niet moeten kruisen, houdt rechts afslaan met de fiets minder gevaar in dan links afslaan. Gevaren, oa. te wijten aan de dode hoek bij vrachtwagens, leren ons echter dat ook bij dit manoeuvre voorzichtigheid aan de dag gelegd moet worden. Als kinderen rechts afslaan met de fiets moeten zij volgende punten in acht nemen: ❚ Tijdig omkijken over de linker schouder en hierbij rechtdoor blijven fietsen. ❚ Het manoeuvre aankondigen door de rechterarm uit te steken. ❚ Snelheid minderen en het manoeuvre stuurvast uitvoeren. ❚ Rechts afslaan met een korte bocht.
verkeersgedrag
fietsers
39 13. RECHTS AFSLAAN 1. Omkijken over de linker schouder 2. Rechterarm uitsteken
3. Stuur vast & korte bocht
Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
14.
Links afslaan met de fiets
Links afslaan met de fiets is één van de gevaarlijkste manoeuvres die fietsers moeten uitvoeren. Zij dienen zowel rekening te houden met achterliggend verkeer als met de tegenliggers. Tijdens het manoeuvre is men dubbel voorzichtig en steekt men de linkerarm uit om zijn bedoeling duidelijk te maken. Om in een linkerzijstraat opnieuw aan de rechterkant van de rijweg uit te komen, moet men ervoor zorgen een wijde bocht te nemen.
verkeersgedrag
fietsers
41
14. LINKS AFSLAAN 1. Omkijken over de linker schouder 2. Linkerarm uitsteken 3. Stoppen indien nodig 4. Stuur vast houden & wijde bocht nemen Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
15.
Een zijstraat kruisen/voorrang geven
Voorrang geven aan bestuurders die van rechts komen is één van de basisregels in het verkeer. Alleen intensieve training kan ervoor zorgen dat de regel 'rechts gaat voor' ingeworteld geraakt bij de jonge fietsers. Er zijn bovendien heel wat vormen van voorrang die getraind kunnen worden: ❚ Voorrang met een stopbord en voorrangsborden ❚ Voorrang tegenover een pad en een aardeweg ❚ Voorrang op een rotonde ❚ Voorrang aan bijzondere voertuigen (brandweer, politie, ziekenwagen,…), spoorvoertuigen.
verkeersgedrag
fietsers
De controlefiche gaat uit van een eenvoudige 'voorrang aan rechts'-situatie.
43
15. RECHTS OP DE RIJWEG FIETSEN 1. Rechts van de rijweg fietsen
2. Vertragen en kijken of er een bestuurder van rechts komt 3. STOPPEN indien nodig om voorrang te verlenen Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
16.
Een kruispunt fietsend oversteken bij een agent
verkeersgedrag
fietsers
Een bevoegd persoon die op een kruispunt het verkeer regelt, geeft bevelen aan de weggebruikers d.m.v. armbewegingen. ❚ Wie evenwijdig aan de arm(en) van de agent fietst, mag doorrijden. ❚ Wie de arm(en) van de agent dwarst, moet stoppen en wachten. ❚ 'Arm omhoog' komt tussen de vorige bevelen in om aan te geven dat het verkeer van richting gaat veranderen. Men mag het kruispunt niet meer oprijden. Wie zich op het kruispunt bevindt, moet het ontruimen.
45 16. EEN KRUISPUNT MET EEN AGENT 1. Vertragen bij het naderen van het kruispunt
2. Armen = oversteken
3. Armen
= stoppen
4. Arm = kruispunt niet meer opstappen of kruispunt ontruimen. Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
17.
Een kruispunt met verkeerslichten
Op een aantal kruispunten staan verkeerslichten. Net als de automobilisten moeten ook de fietsers hiermee rekening houden. Als het rode licht brandt, moet men stoppen. Als het groene licht brandt, mag men doorrijden. Maar bij het oranje licht is het moeilijker. Dit licht geeft aan dat dadelijk het rode licht gaat branden. Dus als men nog op tijd kan stoppen dan moet men dat doen. Enkel als men niet meer op een veilige manier kan stoppen mag men doorrijden. Fietsers blijven steeds dubbel aandachtig tijdens het oversteken. Automobilisten zijn vaak gehaast en durven afslaan zonder rekening te houden met de fietser die rechtdoor wil. Hou zeker rekening met vrachtwagens die rechts willen afslaan. Door de dode hoek hebben ze de fietser naast hen niet gezien. (zie ook 'Randactiviteiten: dode hoek bij vrachtwagens') OPMERKING! Wanneer men een levend verkeerspark organiseert, zal men een kruispunt met verkeerslichten slechts af en toe aantreffen. Indien men toch wil nagaan of de leerlingen correct handelen bij verkeerslichten, kan men kiezen voor een tijdelijk opstelling (zie foto's). Uiteraard kan men verkeerslichten niet zomaar plaatsen. Het moet steeds in overleg gebeuren met de politie, de gemeente en de buurtbewoners. Het is de bedoeling dat alle weggebruikers rekening houden met de tijdelijke opstelling, dus niet alleen de leerlingen.
17. OVERSTEKEN BIJ VERKEERSLICHTEN 1. Stoppen aan de stopstreep 2. Groen = doorrijden 3. Oranje = stoppen indien mogelijk 4. Rood = stoppen 5. Aandachtig blijven tijdens het oversteken Kruis enkel aan wanneer de leerling deze vaardigheid onvoldoende toonde!
1
2
verkeersgedrag
fietsers
47
3
4
5
6
7
8
9 10 11 ...
18.
Rotonde of verkeersgeleider
De deelnemers komen aan bij een rotonde (aangeduid met gebodsbord D5) of een verkeersgeleider. Hier kunnen zij een controlestempel (eventueel een drankje of een versnapering) ontvangen. De persoon die de stempel uitdeelt, staat opgesteld aan de linkerkant van de rijweg zodanig dat de deelnemers als het ware "verleid" worden niet omheen de rotonde of verkeersgeleider te rijden. De deelnemer die de opdracht correct uitvoert, fietst eerst omheen de rotonde of verkeersgeleider en gaat dan pas om een stempel.
rotonde
verkeersgeleider
verkeersgedrag
fietsers
49
fietsbehendigheid
In eindterm 6.13 van het lager onderwijs (Wereldoriëntatie - domein ruimte) lezen we dat kinderen '… over voldoende reactiesnelheid, evenwichtsbehoud en gevoel voor coördinatie beschikken om zich zelfstandig en veilig te kunnen verplaatsen…' Tijdens de lessen verkeers- en mobiliteitseducatie hebben de kinderen fietsbehendigheid getraind. In een levend verkeerspark kunnen zij de kans krijgen om te tonen hoe behendig ze zijn op de fiets. Het mag geenszins de bedoeling zijn om van een levend verkeerspark een hindernissenpark te maken. Hier en daar (op pleintjes of op het eind van een doodlopende straat) kan een behendigheidsproef worden opgesteld. Het vormt een welkome afwisseling voor de kinderen. Indien men dit wenst kan men een score toekennen en zodoende een wedstrijd organiseren onder de deelnemers.
51
Van links naar rechts: Geert Bartholomé (HINP PZ Beersel), Hugo Casaer (burgemeester van Beersel) , Tobias de Ryck (winnaar van het levend verkeerspark Beersel editie 2002) , Jozef Koeks (HCP PZ Beersel) en Marc Vanderbiest (directeur van de Gemeentelijke Bassischool Dworp)
Slalom
Bij deze oefening staan zeven kegels of palen opgesteld. De afstanden tussen de kegels /palen is wisselend, te beginnen met de grootste afstand (zie tekening). De deelnemers dienen er in slalomwijze doorheen te fietsen zoals skiërs dat doen. De kegels of palen mogen niet geraakt worden. Punten (facultatief) Paaltje/kegel raken Voeten aan de grond Paaltje/kegel overslaan
-1 punt -1 punt -1 punt
2m 2,5m 2,5m 3m
3m
2m
fietsbehendigheid
19.
53
Remtest
Op de grond is een afgebakende zone ("hok") getekend van 2,5 m x 1 m. Aan het eind van een afgebakende zone is een lat op kegels of blokken geplaatst. De deelnemer komt aangefietst en mag pas beginnen remmen vanaf dat hij/zij met het voorwiel het 'hok' binnenkomt. Hij/zij moet gestopt zijn voor de lat. De lat mag dus niet van de kegels worden gestoten. Om na te gaan of de deelnemer goed kan inschatten wat zijn/haar stopafstand is, kan men hem/haar vragen zo dicht mogelijk bij de stok tot stilstand te komen.
fietsbehendigheid
20.
55
Stuurvast
Evenwijdige lijnen zijn om de meter op de grond getekend. Van begin tot eindpunt staat een afnemend puntenaantal genoteerd bij elke lijn. De deelnemer vertrekt enkele meters voor de eerste lijn om dan zo traag mogelijk verder te rijden gedurende 10 seconden. (Chronometer voorzien!) De deelnemer rijdt zo recht mogelijk. Na tien seconden stopt de deelnemer. Hij krijgt het aantal punten van de lijn waar het voorwiel op dat moment op of over is. Dus wie goed kan surplacen krijgt vijf punten. Wie slecht kan surplacen en alle lijnen overschrijdt, krijgt nul punten.
fietsbehendigheid
21.
57
Met één hand fietsen
De deelnemer fietst langs een eerste tafel en neemt er een blokje met de rechterhand. Hij/zij zet dit blokje op de tweede tafel neer. Wat verder wordt er om een keerpunt gedraaid. Differentiatie!! Moeilijker: Aan het keerpunt draaien, het blokje met de linkerhand van de tweede tafel nemen en terug op de eerste tafel zetten. De oefening zoals hierboven beschreven zal pas met behoorlijke resultaten volbracht worden door kinderen van 10 jaar en ouder. Voor jongere kinderen maakt men de oefening best wat eenvoudiger. Sommige kinderen kunnen alleen met de linkerhand of alleen met de rechterhand los fietsen. Plaats de kegels op een laag stoeltje zonder leuning (kruk). Laat de kinderen zelf kiezen of ze het voorwerp met de linkerhand of rechterhand willen opnemen. Het is voor de jongste kinderen ook makkelijker om een zacht voorwerp te kunnen grijpen bv. een knuffel in parachutestof.
fietsbehendigheid
22.
59
Omkijken
In het verkeer is het vaak nodig even om te kijken over de linkerschouder om vast te stellen of er achterliggers op komst zijn. Het is moeilijk om tijdens die hoofdbeweging rechtuit te blijven fietsen. Om na te gaan of de deelnemers voldoende lang kunnen omkijken zonder van hun koers af te wijken volgende proef: De deelnemers fietsen rechtuit tussen twee rijen kegels/paaltjes. De afstand tussen de rijen kegels is minimaal 70 cm (Voor jongere deelnemers mag de afstand groter zijn). De begeleider staat links aan het begin van de kegelrij. Als de fietser hem/haar enkele meter voorbij gereden is, geeft de begeleider een fluitsignaal en steekt een gekleurde kaart (of kaarten met woorden, cijfers of tekeningen) omhoog. De fietser kijkt over de linker schouder en zegt welke kleur kaart hij/zij ziet zonder daarbij van zijn/haar koers af te wijken.
fietsbehendigheid
23.
61
fietsbehendigheid
24.
Koers houden
De deelnemers komen vlot aangereden naar twee rijen met blokjes. De blokjes zijn 10-15 cm hoog. De twee rijen liggen minimaal 30 cm uit elkaar. Met de pedalen parallel rijden ze zonder te trappen tussen de twee rijen blokjes. De blokjes mogen niet geraakt worden.
63
Trappers parallel (in middelste stand)
randactiviteiten
Naast verkeersgedrag en fietsbehendigheid kunnen nog andere accenten gelegd worden bij de organisatie van een verkeerseducatieve route. Deze randactiviteiten gebeuren meestal bij het begin of aan het eind van de verkeerseducatieve route. Ze kunnen echter ook ingebouwd worden op een plek waar de kinderen van een pauze genieten. Randactiviteiten maken niet echt deel uit van de verkeerseducatieve route maar zorgen wel voor een stukje afwisseling. Bovendien zijn ze interessant om wachttijden te overbruggen of pauzes nuttig in te vullen.
65
Fietscontrole
Om de verkeerseducatieve route in de beste omstandigheden te doen verlopen, is het van belang dat de fietsers met een veilig uitgeruste fiets aan de start komen. Het is aangewezen om enkele weken vooraf een eerste fietscontrole te doen. Dit stelt de ouders in staat om de fiets nog in orde te brengen. Op de dag zelf kan men opnieuw controle uitvoeren. Deelnemers met een onveilige fiets kunnen eventueel geweigerd worden. De fietscontrole kan uitgevoerd worden door de lokale politie, door leerkrachten of verkeersouders.
De wettelijke uitrusting van de fiets Als men op de openbare weg rijdt, moet een fiets voorzien zijn van de wettelijk voorgeschreven uitrusting, bestaande uit: ❚ Een fietsbel die hoorbaar is tot op 20 meter: Bij de aankoop van een nieuwe fiets, is de fietsbel af en toe ontoereikend. Men moet deze minder kwaliteitsvolle bel dan ook vervangen door een andere. ❚ Verlichting en reflectoren Gewone grotere fietsen moeten voorzien zijn van: Vooraan: ❚ een wit of geel licht ❚ een witte reflector Achteraan: ❚ een rood licht ❚ een rode reflector ❚ Op elke pedaal twee gele of oranje reflectoren. ❚ Op elk wiel twee gele of oranje reflectoren vastgemaakt aan de spaken. en/of ❚ Op elke band twee witte reflecterende stroken. Kleine fietsjes, alle-terreinen-fietsen en koersfietsen (voor details: zie verkeersreglement artikel 82) moeten niet voorzien zijn van deze verlichting en reflectoren indien ze alleen tijdens de dag gebruikt worden. Lichten en reflectoren zijn verplicht op alle fietsen wanneer men ermee op de openbare weg rijdt tussen het vallen van de avond en het aanbreken van de dag én in alle omstandigheden wanneer het niet mogelijk is duidelijk te zien op een afstand van ongeveer 200 meter.
randactiviteiten
25.
67
❚ Doeltreffende remmen Wettelijk gezien mogen kleine fietsjes (met een wieldiameter tot hoogstens 50 cm) met één rem uitgerust zijn. Het is echter best om ook bij een kleine fiets voor een model met twee remmen te opteren. Grotere fietsen moéten een voorrem en een achterrem hebben. Remmen kunnen pas behoorlijk werken als: ❚ Het kind de handgrepen kan omklemmen. ❚ De handgrepen juist zijn afgesteld, dus niet te los en ook niet te vast. ❚ De remkabels correct zijn aangespannen. ❚ De remblokjes bij het remmen goed tegen de velg aansluiten.
Behalve de wettelijke uitrusting verdienen nog een aantal onderdelen van de fiets bijzondere aandacht. Ze dragen bij tot de veiligheid en tot comfortabel fietsen. ❚ De banden: Zowel de bandenspanning als de staat van de banden verdienen aandacht. Is de profieldiepte nog voldoende? Vertoont de band geen scheuren, bulten of barsten? Ga de bandenspanning na als het kind op de fiets zit. ❚ De trapas en de ketting De trapas moet soepel draaien, zonder speling of wrijving. De ketting moet goed gesmeerd en aangespannen zijn. Men moet ze ongeveer 1 cm kunnen opheffen. ❚ Het stuur en het zadel Het stuur en het zadel moeten recht staan en stevig vastzitten in het frame van de fiets. Een kinderfiets wordt meestal verschillende jaren gebruikt. Naarmate een kind groeit, kunnen stuur en zadel hoger gezet worden. Let op, laat minstens 6 1/2 cm van de zadel- en de stuurpen in het frame zitten zodat ze niet plooien of breken. Wanneer men in het zadel zit, moet men met de tenen de grond kunnen raken. Het stuur staat ietsje hoger.
68 TIP Bij het Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid (BIVV) kan u een poster en fietscontrolekaarten aanvragen (zie 'Nuttige adressen').
Dode hoek bij vrachtwagens
De dode hoek is de ruimte rond een vrachtwagen die de chauffeur niet kan zien, maar waarin zich andere weggebruikers kunnen bevinden. Je vindt deze dode hoeken vooraan, achteraan en opzij van vrachtwagens. In totaal bedraagt deze dode hoek vooraan en rechts ongeveer 70 m². Telkens wanneer een vrachtwagen zich naar rechts begeeft om af te slaan of om van rijstrook te veranderen, bestaat het risico van een dodehoekongeval. In 2000 werden in ons land maar liefst 23 fietsers gedood of zwaargewond bij zo'n ongeval. Om kinderen attent te maken op dit probleem wordt een vrachtwagen met oplegger opgesteld op de speelplaats, de parking van de school, het dorpDe oranje zones geven de dode hoeken aan. Als je je splein. Rond de vrachtwagen wordt aangegeven daar bevindt, ben je (vloerbekleding, plastiekfolie, kegels, ...) waar de onzichtbaar voor de dode hoek(en) zich bevinden. Rechts naast de vrachtwagenbestuurder. vrachtwagen worden twee fietsen opgesteld. Eén ervan bevindt zich binnen de dode hoek, de andere buiten de dode hoek. In groep (eventueel per klas) wordt de situatie bekeken vanuit het oogpunt van de fietser en vanuit het oogpunt van de bestuurder van de vrachtwagen. Kinderen mogen plaats nemen op de plaats van de bestuurder en vaststellen dat naast de vrachtwagen een dode /blinde hoek bestaat waarbij de bestuurder de fietser niet kan zien. Met een oude fiets, bedoeld voor de schroot, kan zelfs de proef op de som worden genomen en kan de vrachtwagen tonen wat er gebeurt als er rechts wordt afgedraaid.
randactiviteiten
26.
69
TIP Zowel de Fietsersbond vzw als de Beroepsvereniging voor goederenvervoerders (SAV) bieden een project aan waarbij leerlingen wordt geleerd hoe ze zich veilig kunnen gedragen in de buurt van vrachtwagens. (zie 'Nuttige adressen')
Stopafstand
Bij deze randactiviteit krijgen de deelnemers toelichting bij de stopafstand die wagens nodig hebben wanneer ze met een bepaalde snelheid rijden. In een lange rechte straat krijgen de deelnemers toelichting van een persoon bij een opstelling. Op de rijweg is met krijt een streep en het woord 'REM' aangebracht. Op verschillende afstanden zien de deelnemers kegels staan langs de rand van de rijbaan. ❚ 11 m = stopafstand bij een snelheid van 30 km/u ❚ 34 m = stopafstand bij een snelheid van 60 km/u ❚ 66 m = stopafstand bij een snelheid van 90 km/u ❚ 110 m = stopafstand bij een snelheid van 120 km/u ❚ 146 m = stopafstand bij een snelheid van 140 km/u Toelichting door de persoon ter plaatse: Tussen het ogenblik waarop je beseft dat je moet remmen en het moment dat je werkelijk remt leg je al een hele afstand af. Dit noemt men de reactietijd: ❚ 6 m als je 30 km/u rijdt ❚ 12 m als je 60 km/u rijdt ❚ 18 m als je 90 km/u rijdt ❚ 24 m als je 120 km/u rijdt ❚ 28 m als je 140 km/u rijdt De afstand die een auto gemiddeld aflegt vanaf het tijdstip waarop de rempedaal wordt ingedrukt tot dat de auto stilstaat noemt men de remweg. Als we ervan uitgaan dat de wagen goede banden en remmen heeft en dat het wegdek droog is dan bedraagt de remweg: ❚ 5 m als je 30 km/u rijdt ❚ 18 m als je 60 km/u rijdt ❚ 41 m als je 90 km/u rijdt ❚ 72 m als je 120 km/u rijdt ❚ 98 m als je 140 km/u rijdt
De reactietijd en de remweg bij elkaar geteld, geeft de stopafstand, dus de afstand die een automobilist nodig heeft om tot stilstand te komen. De perfectie is niet van deze wereld. De meeste auto's hebben sleet aan banden en remmen. Zo komen we tot de gemiddelde stopafstanden bovenaan de pagina.
randactiviteiten
27.
71
Technologie
In een "atelier" krijgen de kinderen per graad een stukje technologische opvoeding met de assistentie van enkele handige leerkrachten, ouders, grootouders, een fietsenmaker, … Eerste graad (6-8 jaar): De kinderen kunnen een fietsband oppompen met een fietspomp. Zij kunnen het ventiel los- en vastvijzen, de pomp kiezen die bij het ventiel past en de pomp correct gebruiken. Tweede graad (8-10 jaar): De kinderen kunnen een ketting leggen, zowel bij een fiets met versnellingen als bij een fiets zonder versnellingen. Voorzie volledig ontvette kettingen bij de fietsen waarmee geoefend wordt. Derde graad (10-12 jaar): De kinderen kunnen een kapotte band herstellen. (bij voorkeur van een voorwiel) Gebruikmakend van goed gereedschap halen zij de binnenband uit de buitenband. Zij controleren waar het lek zit en plakken het op een correcte wijze. Ze monteren alles terug op zijn plaats. Om de buitenband van de velg te halen of om deze er weer op te plaatsen, ontbreekt het de kinderen soms aan kracht. Assistentie door een volwassene is dan noodzakelijk.
randactiviteiten
28.
73
Voorbeeld schoolwerkplan VERO-voetgangers Brecht
bijlagen
Bijlage 1
Verwijst naar brochure school
75
bijlagen
Bijlage 2 Voorbeeld schoolwerkplan VERO-Fietsers Brecht
Verwijst naar brochure school
77
Voorbeeld brief rekrutering medewerkers
bijlagen
Bijlage 3
79
Voorbeeld briefing medewerkers
bijlagen
Bijlage 4
81
Voorbeeld brief buurtbewoners
bijlagen
Bijlage 5
83
in Vlaams-Brabant
Praktische verkeerseducatie
Provincie Vlaams Brabant Afdeling federale overheid Dienst politie en openbare orde
Uitleendienst Wat kunnen wij u aanbieden?
Aangewezen doelgroep
2 verkeerspistes
Gemeentebesturen, scholen, jeugdbewegingen
2 behendigheidspistes
Gemeentebesturen, scholen, jeugdbewegingen
30 fietshelmen en 30 reflecterende vestjes voor fietsers
Scholen, jeugdbewegingen
Hoe reserveren? schriftelijk: Provincie Vlaams Brabant Afdeling federale overheid Dienst politie en openbare orde t.a.v. mevrouw Maria Snoeckx Provincieplein 1 3010 Leuven telefonisch: 016-26 78 11 per fax: 016-26 78 17 per e-mail:
[email protected] Het materiaal wordt gratis uitgeleend. De aanvrager moet zelf instaan voor de afhaling en het terugbezorgen van het materiaal. U ontvangt steeds een schriftelijke bevestiging van de reservatie, deze schriftelijke bevestiging is het bewijs dat de reservatie effectief gebeurd is.
Verkeerspiste Een verkeerspiste bestaat uit verkeersborden, verkeerslichten en ander verkeersmateriaal zoals kegeltjes, stootbanden type New Jersey. Aan de hand van gesimuleerde verkeerssituaties kan men op een speelse manier leren/bijschaven hoe zich op een correcte manier in het verkeer te gedragen. Voor de plaatsing van de verkeerspiste is een oppervlakte nodig van ongeveer 900 m2. De maximum uitleenperiode bedraagt 2 weken per keer. Eventueel kan er nadien terug een beroep gedaan worden op de verkeerspiste. Uw diensten staan in voor het afhalen en terugbezorgen van het spookbord in de lokalen van het PIVO, Relegemstraat 40 in 1731 Asse-Relegem. De verkeerspiste wordt geleverd in een aanhangwagen. Het is aan te raden deze piste te komen afhalen met wagen voorzien van een trekhaak. Een checklist met de inventaris van de verkeerspiste wordt meegeleverd. Het lenen van de verkeerspiste is volledig gratis.
85
Behendigheidspiste Het parcours van een behendigheidspiste voor fietsers omvat een 8-tal oefeningen waarbij men in gesimuleerde situaties (smalle doorgang, slalom, hellend vlak, cirkel, remtest... ) de behendigheid op de fiets kan testen/bijschaven. Voor de plaatsing van de behendigheidspiste is een oppervlakte nodig van ongeveer 900 m2. De maximum uitleenperiode bedraagt 2 weken per keer. Eventueel kan er nadien terug een beroep gedaan worden op de behendigheidspiste. Uw diensten staan in voor het afhalen en terugbezorgen van de behendigheidspiste in de lokalen van het PIVO, Relegemstraat 40 in 1731 Asse-Relegem. Het is aan te raden deze piste te komen afhalen met bijvoorbeeld een bestelwagen. Een handleiding voor de behendigheidspiste wordt meegeleverd. Het lenen van de behendigheidspiste is volledig gratis.
86
Uitlenen fietshelmen en reflecterende vestjes De dienst beschikt over 30 fietshelmen en 30 reflecterende vestjes. De fietshelmen en reflecterende vestjes zijn bedoeld voor leerlingen van de 2de en de 3de graad lager onderwijs. Ze kunnen geleend worden naar aanleiding van een verkeerseducatief evenement waarbij de leerlingen zich met de fiets verplaatsen. Het dragen van een fietshelm en/of een reflecterend vestje verhoogt de veiligheid van de fietsers aanmerkelijk. Het lenen van de fietshelmen en reflecterende vestjes is volledig gratis.
Nuttige adressen
Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) Bruul 101 2800 Mechelen Tel.: 015-44 65 50 Fax: 015-44 65 59 e-mail:
[email protected] internet: www.verkeerskunde.be Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid vzw (BIVV) Haachtsesteenweg 1405 1130 Brussel Tel.: 02-244 15 11 Fax: 02-216 43 42 e-mail:
[email protected] internet: www.bivv.be Langzaam Verkeer vzw J.P. Minckelerstraat 43A 3000 Leuven Tel.: 016-23 94 65 Fax: 016-29 02 10 e-mail:
[email protected] internet: www.langzaamverkeer.be Verkeerspedagogisch Instituut vzw (V.P.I.) Spinnersstraat 29 8800 Roeselare Tel.: 051-21 04 17 Fax: 051-21 04 17 e-mail:
[email protected] internet: www.verkeervpi.be Leefsleutels vzw Leopoldstraat 95 2800 Mechelen Tel.: 015-45 94 20 Fax: 015-45 94 29 e-mail:
[email protected] internet: www.leefsleutels.be Milieuzorg op School (MOS) Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Aminabel-cel NME&I Koning Albert II-laan 20 bus 8 1000 Brussel Tel.: 02-553 80 73 Fax: 02-553 80 55 e-mail:
[email protected] internet : www.milieuzorgopschool.be Provincie Vlaams-Brabant Afdeling Federale Overheid Dienst Politie en Openbare Orde Provincieplein 1 3010 Leuven Contactpersoon : Erik Asselman Tel.: 016-26 78 10 Fax: 016-26 78 55 e-mail:
[email protected] internet: www.vlaamsbrabant.be
Provincie Vlaams-Brabant Dienst ruimtelijke ordening en mobiliteit Provincieplein 1 3010 Leuven Contactpersoon: Peggy Tollet e-mail :
[email protected] of
[email protected] internet: www.vlaamsbrabant.be Tel.: 016-26 71 85 Fax: 016-26 75 60 Fietsersbond vzw Boomgaardstraat 22 bus 57 2600 Berchem Tel. : 03-231 92 95 Fax : 03-231 45 79 e-mail:
[email protected] internet: www.fietsersbond.be Koninklijke Beroepsvereniging Goederenvervoerders Vlaams Gewest en Brussels Hoofdstedelijk Gewest (SAV) Land van Rodelaan 20 9050 Gentbrugge Tel.: 09-210 82 10 Fax: 09-232 22 79 e-mail:
[email protected] internet: www.sav.be Komimo vzw Frère-Orbanlaan 570 9000 Gent Tel.: 09-223 86 12 Fax: 09-223 97 29 e-mail:
[email protected] internet: www.komimo.be Gemeente Beersel Alsembergsteenweg 1046 1652 Alsemberg Tel.: 02-382 08 11 Fax: 02-382 08 09 e-mail:
[email protected] internet: www.beersel.be Lokale politie Beersel Politiehuis, domein Rondenbos Alsembergsteenweg 1046 1652 Alsemberg Tel.: 02-382 08 56 Fax: 02-383 11 48 e-mail:
[email protected]
87
Bibliografie
Belgisch Instituut voor de Verkeersveiligheid (BIVV): ❚ Fiets veilig vaardig. ❚ Veilig op weg! Met tips van Kaatje Kijkuit. ❚ Fietsen, een feest. ❚ Veilig met de fiets: gebruiksaanwijzing (i.s.m. Fietsersbond) ❚ Veilig of gevaarlijk? Verkeersoefeningen. Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (OVSG): ❚ H. Van Houcke, Voorrang (2 delen). Vlaamse Stichting Verkeerskunde: ❚ Gids verkeers- en mobiliteitseducatie basisonderwijs ❚ FietsIEfieTS. Over fietsbehendigheid, fietsproeven, fietsbrevet. ❚ Met de klas de straat op. Handleiding voor verkeerseducatieve route in de schoolomgeving. ❚ Verkeerseducatieve route "Balling" te Waregem-Desselgem (i.s.m. stad Waregem) ❚ Verkeers- en mobiliteitseducatie in de basisschool (3 delen). ❚ Van verkeersdag tot verkeersweek. Ideeën en praktische tips. Fietsersbond: ❚ Opgepast! Dode Hoek! Brochure voor leerkrachten van de derde graad van het basisonderwijs Politiezone Beersel ❚ Brochure Levend Verkeerspark 16-17 mei 2002
88
Met dank aan: Dhr. Hugo Casaer, burgemeester van Beersel. Politiezone Beersel, Jozef Koeks, korpschef (HCP) en Geert Bartholomé, hoofdinspecteur (HINP) Politiezone Neteland Gemeentelijke lagere scholen Klimop, 't Blokje en De Wissel in Wuustwezel. Gemeentelijke lagere school Brecht Vrije basisscholen Baloen en Mater Dei in Wuustwezel Vrije bassischool St.- Jozef in Essen Vrije basisschool St. Michiel in Brecht De scholengroep Overbroek De verkeerswerkgroep Brecht-Centrum Provinciebestuur Vlaams-Brabant
89
Colofon: Redactie Vlaamse Stichting Verkeerskunde Provincie Vlaams-Brabant Lay-out en vormgeving Provincie Vlaams-Brabant Grafische cel Druk Claes Printing NV, Sint-Pieters-Leeuw Verantwoordelijke uitgever Marc Collier, provinciegriffier, Provincieplein 1, 3010 Leuven
Wettelijk depot : D/2003/8495/10 Leuven, november 2003
