Het leven, een geschenk. Themanummer. Hervormde Vrouwenbond. Gezinsvorming in bijbels licht. Vragen rond het levenseinde

Hervormde Vrouwenbond

Jaargang 63, nummer 4, april 2015

Themanummer

Het leven, een geschenk

Gezinsvorming in bijbels licht

Onbeantwoorde kinderwens 11

Vragen rond het levenseinde 16

21

Inhoud

kinderwens onbeantwoord blijft… Als de

16

27

Even bijpraten 03 Bijbelstudie over Psalm 139 04 Praktische handreiking bij medisch-ethische keuzes 07 Opereren of niet…? 10 Gezinsvorming in bijbels licht 11 Zorgen na een 15 20-wekenecho Onbeantwoorde kinderwens 16 Boekentips 20 Onbegrensd leven, vragen rond het levenseinde 21 Ziekenhoekje 24

Vakantieweken alleengaanden Felicitatie Koninklijk Huis Toevlucht Focus Themadag Sebaldeburen Verslag Comité Vrouwenbonden Financieel overzicht Huisstof Leden die ons ontvielen Vacature secretarissen Colofon Gedicht

26 26 27 28 29 30 32 33 34 34 35 36

Reageren op dit nummer? [email protected] 02

Even bijpraten

M.M. Jonker-Hakkert, voorzitter

De Hervormde Vrouw april 2015

Geschenk Het leven is een wonder! Vooral bij het begin en het einde van het leven realiseren we ons dit. Je wordt stil als je op je in laat werken dat de Heere ieder mens in de schoot van een moeder geweven heeft. Hij heeft ook míjn ongevormd begin gezien… (Ps. 139:13,16). Indrukwekkend is het om getuige te zijn van het einde van het leven, ook al is dit, in onze ogen, een voltooid leven. We ervaren dat de Schepper bij het sterven de adem en de geest weer terugneemt. Leven is een geschenk. Dat geeft ons de verantwoordelijkheid zorgvuldig ermee om te gaan. Ons lichaam heeft zorg en rust nodig. Keuzes dienen weloverwogen gemaakt te worden. In dit nummer besteden we aandacht aan keuzes op medisch-ethisch gebied. Daarbij gaat allereerst de Bijbel open. Niet als een soort almanak, waarin we informatie kunnen vinden. Wel als een richtsnoer voor ons denken en geloven. In onze maakbare samenleving is het niet denkbeeldig dat we als christenvrouwen meegenomen worden in het denkschema van de wereld. Ook wij zijn beïnvloedbaar, bijvoorbeeld op punten als gezinsvorming, de waarde van gehandicapt leven en keuzes in een moeilijke laatste levensfase. Een uitgebreid scala aan mogelijkheden wordt geboden als behandeling van ziekte. In afhankelijkheid van God mogen we biddend zoeken naar de goede weg. Bij onvruchtbaarheid zal niet ieder kinderloos echtpaar dezelfde keuzes maken, helaas wordt niet altijd het verlangen naar kinderen vervuld. Laten we oog hebben voor dit stille verdriet. Samenvattend leen ik woorden van dr. Teeuw: ‘Op grond van de Bijbel mogen we zeggen dat menselijk leven waardevol is, maar het is niet het hoogste goed. Vrede met God en verlangen naar Gods wederkomst zijn veel belangrijker dan gezondheid en voorspoed. Dit is gemakkelijker op papier gezet, dan in de praktijk beleefd…’ (pag. 21 e.v.). Bijdrage Tijdens het jaarlijkse overleg van het Comité Vrouwenbonden met twee christenpolitici ging het voornamelijk over de zorg. De veranderingen die vanaf januari 2015 ingevoerd zijn, werden tegen het licht gehouden. We spraken over knelpunten en als vrouwen reikten we concrete punten aan, een bijdrage die meegenomen werd naar de Tweede Kamer. Lees verder op pag. 30 en 31. Cadeautje Enthousiaste en dankbare reacties kregen we na afloop van de themabijeenkomsten. ‘Wat goed om samen met dit onderwerp bezig te zijn!’ Samenbindende dagen waren er in Nieuwe Tonge en Sebaldeburen. En de themazaterdagen? Die waren zoals een van de bezoekers zei: ‘écht een cadeautje!’ ❖ 03

Bijbelstudie

Uw ogen… mijn ongevormd begin Leven is een geschenk. Een Joodse rabbijn merkte terecht op dat we niet moeten spreken over de kwaliteit van het leven, maar over de waarde van het menselijk leven. Ieder leven is waardevol, omdat God het heeft gegeven. Wat betekent dit voor ons? Ds. G.H. Kruijmer, Lage Vuursche

Lezen Psalm 139

04

Vanaf het eerste begin is God betrokken bij ons leven. De dichter van Psalm 139 belijdt het met verwondering: ‘Ik loof U omdat ik ontzagwekkend wonderlijk gemaakt ben (…) Uw ogen hebben mijn ongevormd begin gezien’. Deze psalm gaat over Gods alwetendheid en David zingt zijn lied van verwondering en vertrouwen. David spreekt niet over God, maar hij is met God in gesprek. Hij spreekt vanuit het vertrouwen dat de HEERE alles van hem weet, vanaf het moment dat zijn leven zich begon te vormen. Het ongevormde begin, zo teer en kwetsbaar, maar toch veilig onder Zijn zorgende handen. De gedachte dat God het allereerste begin heeft gezien, is van betekenis voor heel ons leven. We zien in de Bijbel dat er bescherming is van het ongeboren leven. In Exodus 21:22-23 wordt gesproken over straf op het veroorzaken van een miskraam: ‘Wanneer mannen vechten en daarbij een zwangere vrouw zó treffen dat haar kind geboren wordt, maar er geen dodelijk letsel is, dan moet de schuldige zeker een boete betalen, zo groot als de echtgenoot van de vrouw hem oplegt. Hij moet die betalen via de rechters. Maar als er wel dodelijk letsel is, moet u geven leven voor leven’. Het gaat om bescherming van het leven dat uit Gods hand voortkomt. Deze wetten zijn een concrete uitwerking van het zesde gebod, uit de heilige wet die het volk in Exodus 20 heeft ontvangen. Opvallend is dat deze bijzondere wetten als eerste worden gegeven in het hoofdstuk dat volgt. Het onderstreept Gods zorg voor het ongeboren leven. Wij mogen dit leven op geen enkele manier in eigen hand


nemen en we kunnen zonder twijfel stellen dat zwangerschapsafbreking zonder medische noodzaak voor de moeder een grote zonde is. In Lukas 1:43 horen wij de verwonderde uitroep: ‘En waaraan heb ik dit te danken dat de moeder van mijn Heere naar mij toekomt?’ Het wordt bevestigd als het ongeboren kindje van Elisabeth van vreugde opspringt in haar schoot. Een prenatale ontmoeting tussen de Zaligmaker en Zijn voorloper. Onze Zaligmaker is de weg van de conceptie en geboorte gegaan. Hij ging die weg plaatsvervangend voor ons. Het laat ook zien dat een embryo een persoon is. Ieder mens is uniek en maakt een eigen geschiedenis en ontwikkelingsgang door. Vandaag beschikken wij over middelen om ongeboren leven al voor de geboor-

te te kunnen zien. Een echo kan het kloppende hartje van een kind al in een vroeg stadium zichtbaar maken. Vaak is dat ook het moment om het te vertellen aan ouders en vrienden: ‘Wij verwachten een kindje. Kijk maar, dit is de echo’. Vanuit het geloof in God beseffen wij te meer dat het leven in Zijn hand is. Niet een geruststellende echo geeft echte troost, maar wel het besef dat Hij dat ongevormde begin ziet, het begin van ieder leven. Wij hebben de verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor menselijk leven, ook als er sprake is van beperkingen. Ieder mens is een uniek schepsel van God. Een vader vertelde eens over zijn zoon met een handicap hoeveel geloofsvertrouwen deze jongen had. ‘Eerst denk je: dit is ons 05

zorgenkind, maar het tegendeel is waar. Zorgenkinderen zijn kinderen die eigen gekozen wegen gaan in plaats van Gods weg’. In onze maatschappij is het niet vanzelfsprekend dat er zorg beschikbaar is voor menselijk leven met beperkingen. Ook in de zorg lijkt alles soms om geld te draaien. Het is de roeping van christenen om deze zorg allereerst vanuit de liefde te geven. Het besef dat wij waardevol zijn in Gods oog is van essentieel belang. Soms zien we bijzondere talenten bij hen die anders begaafd zijn. Wat kunnen we daar veel van leren. Het neemt niet weg dat leven met beperkingen heel zwaar kan zijn. Het is een troost voor gelovige ouders van kinderen met een (ernstige) verstandelijke beperking dat zij mogen pleiten op Gods genadeverbond. Hij doorgrondt en kent ons kind en voor Hem zijn er geen beperkingen! Het uiteindelijke doel van ieder menselijk leven is leven tot Gods eer, ook van hen die moeten leven met beperkingen. Door genade mogen ook zij bijdragen aan de heerlijkheid van de Koning. Het kan in ons leven anders gaan dan wij gehoopt en gebeden hadden. Vanuit Gods Woord ontvangen wij troost en kracht voor onze levensweg. In Psalm 139 bidt David er vooral om Gods weg te mogen gaan: ‘Doorgrond mij, o God, en ken mijn hart, beproef mij en ken mijn gedachten. Zie of er bij mij een schadelijke weg is en leid mij op de eeuwige weg’. Hij vraagt dus of God de controle

over zijn leven wil nemen. Hij is bang voor een schadelijke weg. Herkennen wij dat? Het is niet goed om met gevoelens van bitterheid te leven. Daar moeten we tegen strijden door ons te richten op de weldaden die wij uit Gods hand ontvangen. We hebben ook te strijden tegen de zonde. Zonde is altijd schadelijk, zowel voor onszelf als voor anderen. Het richt zoveel schade aan als wij niet leven overeenkomstig Gods bedoeling. Juist in ethische kwesties kunnen we ik-gericht zijn en is er het gevaar dat we keuzes maken die niet overeenkomstig Gods bedoeling zijn. Het gebed is daarom steeds nodig: ‘Zie of er bij mij een schadelijke weg is’. Tegenover een schadelijke weg, waarvoor David zo bang is, staat de eeuwige weg. En dat is Gods weg. Het is de weg die naar het leven leidt. Op die weg kom ik uit mijzelf niet terecht, daar moet Hij mij op leiden. En dat doet Hij ook! Een andere psalmdichter zegt dat de HEERE hem zál leiden door Zijn raad en daarna in heerlijkheid opnemen. Hij kan een moeilijke periode in ons leven ook zegenen. Hij kan het gebruiken om ons te brengen op Zijn weg. Zo komt ons leven in een groter perspectief te staan. Het perspectief van de eeuwige weg. Of nieuwtestamentisch gezegd: van het eeuwige leven. Deze woorden krijgen inhoud en diepte door het werk van de Heere Jezus Christus. Hij is ons in alles voorgegaan en Hij roept ons om Hem te volgen op de eeuwige weg. Dat is waardevol leven. ❖

Gespreksvragen 1. Op welke manier blijkt uit de genoemde bijbelgedeelten dat het leven uit Gods hand voortkomt en wat betekent dat voor ons? 2. Hoe wordt ons leven echt waardevol en ontvangen wij troost en moed als dingen anders gaan dan wij gehoopt hadden? 3. Op welke manier bepaalt de overtuiging dat menselijk leven altijd waardevol is onze houding in de samenleving, als wij geconfronteerd worden met ethische vragen en dilemma’s?

06



Praktische handreiking bij medisch-ethische keuzes De huidige geneeskunde staat bol van mogelijkheden. Maar mag alles wat kan? De Bijbel is geen naslagboek, maar blijkt verrassend actueel te zijn als het gaat over de kaders die gelden voor medisch-ethische keuzes. De Schepper zorgt voor iedere mus en hoeveel temeer voor ieder mens op aarde. Zouden wij dat dan ook niet doen? Christelijke medische ethiek Van ons wordt gevraagd dat we verantwoord handelen. Daarin heeft ieder mens een eigen verantwoordelijkheid. In het moreel handelen bestaat geen neutraliteit. Ieder mens kijkt door de bril die haar of zijn levensvisie heeft gekleurd. In de joods-christelijke levensvisie gaat het om de universele Tien Geboden en het dubbele liefdegebod.

Dr. R. Seldenrijk, voormalig directeur van de NPV

Als we liefde in praktijk brengen, ontstaan de werken van barmhartigheid. Zo ontstond het ziekenhuiswezen. Vanwaar de bewogenheid van die eerste werkers? Hun antwoord was: ‘Caritas Christi urget nos’, de liefde van Christus dringt ons. En als wordt gevraagd waarom zij zo zorgvuldig met de zorgvrager omgaan, antwoorden zij dat die moet worden behandeld quasi Dominus, dat wil zeggen: als ware de zorg besteed aan Jezus Zelf. Die zorgvuldigheid en patiëntgerichtheid kenmerkt ook Hippokrates (460-377), de vader van de westerse geneeskunst en van de levenbeschermende medische ethiek. Artsen en verpleegkundigen hebben dezelfde normen van goed en kwaad zoals ieder ander. Medisch handelen heeft wel een eigen problematiek op een gebied waar de hoogste menselijke waarden op het spel staan: ziekte en gezondheid, leven en sterven, geboorte en onvruchtbaarheid. Situaties zijn vaak ingewikkeld. Kansen en gevaren zijn soms moeilijk te analyseren. Medische ethiek is het fundament 07

van medisch handelen: om gewetensconflicten te voorkomen. Met de huidige levenrelativerende visie sneuvelt ook de solidariteitsgedachte in de gezondheidszorg. Deze gedachten passen we toe op het prille en het ‘verzilverde’ leven. Bezield leven De oude priester Zacharias en Elisabeth ontvangen een jonge vrouw. Als Elisabeth haar nichtje Maria ziet, springt de ongeboren Johannes op van vreugd. Elisabeth slaakt een vreugdekreet: ‘Wie ben ik, dat de moeder van mijn Heere bij mij komt?’ Dankzij Johannes weet Elisabeth dat de belofte aan Zacharias is vervuld. Het enkele dagen oude Embryo Jezus wordt herkend als Persoon. Menselijk leven is vanaf het begin bezield leven. Gods antwoord in de Bijbel is de moderne vragen al eeuwen voor. Zelfs het ongeboren leven is zonder bewustzijn en spraakvermogen afgestemd op de Geest van zijn Maker. David ziet zijn embryonale levensbegin in eenheid met de actualiteit waarbinnen hij de Psalm dicht (Ps. 139:13, 22:11, 51:7, 71:5-6, 139:14–16). Wie realiseert zich het wonder van de menswording? Vanaf het allereerste begin neemt het embryo de leiding: zestien cellen groot communiceert het met de moeder. Embryo en foetus sturen de gehele zwangerschap tot en met melkproductie en geboorte: als het kindje ‘het bordje vol’ heeft en het geboortekanaal heeft klaargemaakt, komt het ter wereld. Niks ‘baas in eigen buik’. Dit gegeven moet leidend zijn bij alle speuren in de moederschoot (prenatale diagnostiek). De Griekse vertaling van het Oude Testament gebruikt in Psalm 139:13 het opmerkelijke – troostende én bedreigende – woord antilambanoo: vanaf het prilste begin staat God letterlijk naast het kind om het te helpen en te bewaren (Ps. 71:6). Ernstige psychische stoornissen en borstkanker kunnen het gevolg zijn. Bedenk wat er plaatsvindt bij een abortus! 08

Jaarlijks 30.000 abortussen, 47 procent vanwege geldgebrek, 25 procent omdat ‘moeder’ zich te jong voelt om het kind op te voeden! Kon het kindje daar iets aan doen? Wat een contrast met het Hebreeuwse woord voor barmhartigheid (rechamim), de meervoudsvorm van moederschoot (rechem)! In de christelijke visie vertegenwoordigt de zwangere vrouw het wezen van barmhartigheid: zij beschermt nieuw leven. Grijs verzilveren De cultuur zo inrichten, dat ouderen hun leven niet beschouwen als zinloos en voltooid… Door aandacht en respect voor ouderen is hier nog wel winst te behalen. Het leven van ruim 2,6 miljoen 65-plussers heeft ook schaduwzijden. Mantelzorg kan een zware, nauwelijks opgemerkte en niet beloonde taak zijn. Ouderen moeten langer jong en fit proberen te blijven en zich niet te snel oud wanen. Jongeren moeten vroegtijdig leren denken over hun oude dag. Als deze nieuwe culturele vanzelfsprekendheden ingang vinden, wordt vergrijzing geen maatschappelijke plaag meer, maar het natuurlijke gevolg van een welbesteed leven. Dat concludeert prof. dr. mr. C.J.M. Schuyt (geb. 1943). Waarvoor is dan de levenseindekliniek een oplossing? Het woord ‘kliniek’ is al onjuist. ‘Kliniek’ (Grieks: klinikos) duidt op bedden waar patiënten professionele geneeskundige ondersteuning krijgen. Artsen mogen volgens Hippokrates nooit


met raad en daad een dodelijk middel aan de orde laten komen. Het woord ‘levenseindekliniek’ is dus fout en misleidend. Schokkende en ongepaste filmbeelden moeten inspelen op emoties… totdat het ‘recht op levensbeëindiging’ – dat wettelijk niet bestaat – is gerealiseerd! Het is toch mijn leven, mijn lichaam? Mag ik daarover niet zelf beschikken? Als ik hoe dan ook lijd aan mijn leven, het psychisch niet aankan of begin te dementeren of gewoon gezond maar klaar ben, dan kies en beslis ik autonoom! Elke vorm van betutteling is taboe. Deze ‘vrije wil’ tot levensbeëindiging bestaat niet. Die zet zich in tegen zichzelf. Zelfbeschikking komt van verlichtingsfilosoof Immanuël Kant (1724-1804). Kant zegt dat zelfbeschikking helemaal níét geldt voor de gekozen dood! Daarover schreef Jean Améry (1912-1978) een baanbrekende verdediging én pleegde zelfmoord. Opvallend: met Kant noemt hij de gekozen dood een absurditeit, een ongerijmdheid, bijna waanzin tot in het onmetelijke. Als we mensen doden die denken dat zij ‘klaar zijn’, komen er ook mensen die zich teveel voelen en denken dat iedereen met hen ‘klaar is’. Mag de samenleving deze mensen zich zo ontzettend eenzaam laten voelen? Laten vrijwilligers hen ondersteunen en met ouderen hun levensboek maken. Echte aandacht voor hun identiteit brengt de zinervaring terug en doet doodswensen afnemen. De humanistische zorgorganisatie Akropolis (Rotterdam) heeft niets tegen levensbeëindiging en praktiseerde die. Dankzij de levenbestendige zorg sinds 1999 ‘willen de mensen niet meer dood’. Moeten we niet zonder reserves gaan staan aan de kant van het leven? Eeuwenlang worstelden mensen om zich te verzoenen met sterfelijkheid en dood. We moeten recht doen aan waar we vandaan komen. Anders zijn we gedoemd onszelf verkeerd te identificeren. Met het verdwijnen van het transcendente verliezen we het fundamentele doel dat ons leven

werkelijk betekenis geeft, aldus de Canadese filosoof Charles Taylor (geb. 1931). Laten we het oude begrip ‘natuurlijkheid’ afstoffen en opwaarderen. Laten we kwetsbaarheid en onvolmaaktheid weer accepteren. Wanneer we oud zijn en van dagen verzadigd, is de beste dood nog altijd de dood die ons overkomt. Bij wijze van conclusie Bovenstaande overwegingen vinden we ook terug rond vruchtbaarheidstechnieken, orgaandonatie, vaccinatie, complementaire geneeskunde, nanotechnologie, mensverbetering enzovoort. Jezus beklemtoont de persoonlijke zorg van God voor ieder individu. De Schepper zorgt voor iedere mus en hoeveel temeer voor ieder kind, iedere persoon, ieder mens op aarde? Zouden wij dat dan ook niet doen? De oude dichter van Psalm 71 bidt (vertaling Ida Gerhardt; 1905-1997): ‘Gij hebt mij van jongsaf onderricht, God, en nóg spreek ik van Uw wonderen. In mijn ouderdom thans, in mijn grijsheid, wil evenmin, God, mij begeven; moge ik nóg Uw wonderen onthullen, het geslacht dat gaat komen Uw sterkte…’ Misschien zullen wij oud worden en zullen nieuwe geslachten nieuwe lasten op de schouders gelegd krijgen. Daarom bidden wij God, voor Wie duizend jaren zijn als één dag, om de genade ons de jaren door verkondigers van Zijn sterkte te laten blijven. De jaren en geslachten vergaan, maar Gods Woord vergaat niet. Een stem uit de hemel zegt: ‘Schrijf, zalig zijn de doden die in de Heere sterven’. ❖ 09


Hij laat nooit los

wat Hij ooit begonnen is!

Stefan (1986) en Anne Wil (1989) trouwen in 2013. Een week voor hun huwelijk blijkt dat Stefan, die kampt met een tumor in de kleine hersenen, uitbehandeld is. Kort daarna wordt toch nog de mogelijkheid van een operatie geboden. Wat hen op de been heeft gehouden bij de keuzes die gemaakt moesten worden is dit: Gods belofte dat Hij nooit loslaat wat Hij ooit begonnen is. Anne Wil: ‘Eind 2013 begon voor ons een moeilijke periode. Nadat Stefan steeds meer klachten kreeg, stonden wij voor de keuze: opereren of niet. Een onmogelijke keuze. Maar toch, we moesten kiezen. We wisten dat bij de operatie niet al het tumorweefsel weggehaald zou kunnen worden, we wisten ook dat de operatie erg risicovol

was. Niet opereren betekende: geen weg terug, samen toeleven naar Stefans overlijden. We gaven onszelf een week om hierover na te denken. Samen zochten we naar Gods weg. In deze week hebben wij veel met elkaar gesproken en contact gezocht met een ouderling, tevens huisarts, uit onze kerkelijke gemeente. We hadden behoefte aan iemand die ons zowel geestelijk als medisch kon begeleiden. Deze gesprekken gaven duidelijkheid en rust. Tegelijk ging Stefan in die week lichamelijk zo hard achteruit dat we het zeker wisten: we kiezen niet voor de operatie. In eerste instantie had de neurochirurg bewondering voor onze vraag: ‘En wat als u niet opereert?’ Maar later benoemde hij het toch als mensonwaardig om niet te opereren. Tegelijk werd ons op het hart gedrukt goed na te denken over de mogelijkheid van euthanasie. Dit kwam bij ons hard aan. We zochten direct contact met onze huisarts en bespraken hoe wij persoonlijk vanuit het geloof tegen het leven aankijken en wat voor ons belangrijk is. We wilden graag dicht bij God en in rust leven. Uiteindelijk is het ook volgens onze wens gebeurd. Met hulp en zorg van huisarts en thuiszorg konden we thuis zijn, in onze vertrouwde omgeving. De momenten die we nog samen hadden intensief beleven, met elkaar en de mensen om ons heen. Uiteindelijk is Stefan in alle rust en vrede heengegaan. Op Goede Vrijdag 2014 mocht hij Thuiskomen bij God. Hij heeft en houdt ons leven in Zijn hand, hoe de weg ook is!’ ❖ P.J. Veldman-van Zonneveld, Sint Anthoniepolder

10



Kinderen zijn een geschenk van God Over gezinsvorming in bijbels licht

Het bord in de wachtkamer van Verloskundigenpraktijk Creation hangt er vol mee: kaartjes die de geboorte aankondigen van een jongen, meisje, een broertje en zusje. Vrolijk, dankbaar, blij en springerig – een wonder of juist heel neutraal… Aan deze aankondigingen is iets voorafgegaan: de bevalling, maar ook de ontdekking van de zwangerschap negen maanden ervoor. En daaraan vooraf ging soms een heel bewuste keuze – we willen als stel graag een kindje –, soms ‘gebeurde het gewoon’. Over alles wat daar tussen zit en over wat de Bijbel daarover zegt in het kort een paar noties. Bijbelse gegevens In het paradijs werd Eva aan Adam gegeven nadat hij had gezien dat er onder de dieren geen gelijke voor hem was. Eva werd zijn hulp en samen stonden zij voor Gods aangezicht. Na de beschrijving van de zondeval in Genesis 3 lezen we de welbekende moederbelofte in vers 15. In vers 16 lezen we: ‘Tegen de vrouw zei Hij: Ik zal uw moeite in uw zwangerschap zeer groot maken; met pijn zult u kinderen baren. Naar uw man zal uw begeerte uitgaan, maar hij zal over u heersen’. Zo is de straf, de pijn bij de bevalling, verbonden met de belofte van de komende Verlosser. Daarom werd vanaf dat moment iedere geboorte ook een heenwijzing naar Zijn komst. En dat vooral maakte het kinderloos zijn in de Bijbel tot zo’n groot verdriet. In de orde van de schepping is het alleen mogelijk om een kindje te krijgen in een relatie man-vrouw. Pas nadat Adam en Eva door de Heere zijn samengebracht wordt er gesproken over gezinsvorming. De plaats van seksualiteit in een relatie, voor en binnen een huwelijk is een ander – uitgebreid – onderwerp. Op deze plaats willen we nu

Rosanne van Dam is getrouwd en moeder van een geadopteerde zoon uit Zuid-Afrika van 2,5 jaar; arts en verloskundige, werkzaam in Verloskundigenpraktijk Creation te Veenendaal.

11

vooral nadenken over het krijgen van kinderen binnen het huwelijk. Kinderen als belofte, als geschenk van God. In de Bijbel wordt op diverse plaatsen het geluk en de zegen in het kinderen krijgen bezongen. Denk alleen al aan de zogenoemde huwelijkspsalm, Psalm 128. Het vrezen van de Heere wordt gezegend, niet alleen in de zegen op de arbeid en met een lang leven (vers 6) in vrede, maar ook met het krijgen van kinderen. In vers 3 en 4 staat het volgende: ‘Uw vrouw zal zijn als een vruchtbare wijnstok binnen in uw huis, uw kinderen zullen zijn als jonge olijfbomen rondom uw tafel. Zie, zo zal zeker de man gezegend worden die de HEERE vreest’. Kinderen zijn niet alleen een zegen, een kroon op het huwelijk, maar ook een opdracht. Bij het ten doop houden van een kindje beloven de ouders hun kindje godzalig op te voeden. Dat is een opdracht die we als mensen vanuit onszelf niet kunnen volbrengen. Daar is genade voor nodig. En er is verstand voor nodig. Als Paulus schrijft

12

over het huwelijk in 1 Korinthe 7 en Efeze 5, dan schrijft hij over de liefde en over onderlinge bereidwilligheid. Het huwelijksformulier noemt dat ‘met verstand bij elkaar wonen’. Hoeveel kinderen krijgen we? Met verstand bij elkaar wonen betekent zorg voor elkaar, oog voor elkaars zwakheden en altijd op zoek naar het beste voor het gezin. Dat kan ook keuzes inhouden, ook met het oog op de tijd waarin ons gezin opgroeit. Soms kan dat betekenen dat een echtpaar moet besluiten dat het beter is als er – voorlopig - niet meer kinderen worden geboren in het gezin. Dat kunnen redenen van medische aard zijn, bijvoorbeeld na verschillende keizersneden of na extreem veel bloedverlies bij een bevalling of andere complicaties. Het kan ook zo zijn dat er psychische factoren zijn - een moeder die na een bevalling een postnatale depressie krijgt of een psychose kan minder goed voor haar gezin zorgen. Of het heeft te maken met de kinderen die er al zijn en veel


aandacht vragen, misschien een kindje dat lichamelijk of verstandelijk beperkt is. Of… zo zijn er veel redenen aan te voeren. Vaak is het een combinatie van verschillende factoren. In de praktijk worden er echter ook veel andere redenen aangevoerd: als er nog een kindje komt hebben we een nieuwe auto nodig; we kunnen dan niet meer twee keer per jaar op vakantie; we vinden het wel mooi geweest zo. Wat de Bijbel zegt over het krijgen van kinderen lijkt niet te passen bij de laatstgenoemde redenen, dat is duidelijk. Dat maakt het soms ook zo moeilijk in het nadenken over dit onderwerp; willen we als ouders onze eigen zin doen of luisteren we echt naar wat de Heere God van ons vraagt? In de afweging die gemaakt moet worden, na de geboorte van ieder kind opnieuw, is het daarom belangrijk om deze afweging biddend te maken. Waarbij het ‘Uw wil geschiede’ bovenaan moet blijven staan… Wanneer ouders de afweging over de toekomst van hun gezin maken, is het aan te raden om na te gaan wat de motieven zijn. En vervolgens te bedenken of dit motieven van blijvende of tijdelijke aard zijn. Zo is voor te stellen dat na verschillende keizersneden bijvoorbeeld de gynaecoloog afgeraden heeft opnieuw zwanger te worden. Dat is dan een reden van blijvende aard. Een situatie kan ook tijdelijk van aard zijn. Bijvoorbeeld kinderen die veel aandacht vragen – waar moeder echt voor nodig is. Na een paar jaar kan er weer meer balans in het gezin zijn en is het wel weer mogelijk om open te staan voor een nieuwe zwangerschap. Verschillende middelen Als de afweging biddend is gemaakt en besloten is dat er voorlopig geen nieuwe zwangerschap wenselijk is, moet gekeken worden welk middel daarbij past. Het zal helder zijn dat middelen die abortief kunnen werken niet verantwoord zijn. Maar dan nog is er veel variatie. We beseffen dat het hier om tere zaken gaat, waarin de een meer vrijmoedigheid heeft dan de ander. Hiernaast enkele middelen op een rijtje.

• (periodieke) onthouding: een middel dat altijd mogelijk is – geen gemeenschap hebben met elkaar of alleen buiten de vruchtbare periode. Bij een onregelmatige cyclus wordt dat lastig of er moet totale onthouding toegepast worden. Voor veel echtparen is dat voor een lange periode niet goed vol te houden. En dat is ook terecht. Paulus schrijft dat onthouding goed is, mits voor een tijd en met elkaars goedvinden. Voor een langere periode (jaren) is deze methode minder geschikt. • NFP/ sensiplan: natuurlijke familyplanning; ook deze methode gaat uit van onthouding in de vruchtbare periode. Middels een cursus leert het echtpaar de cyclus goed kennen en te interpreteren. Ook bij een onregelmatige cyclus wordt duidelijk wat de vruchtbare periode is. Hierbij moet iedere dag getemperatuurd worden. Een voordeel van deze methode is dat het echtpaar samen verantwoordelijk is en het eigen lichaam steeds beter gekend wordt. • Condoom: het gebruik van condooms is een relatief veilig middel en vraagt ook medewerking van beide echtgenoten. Het consequent gebruiken geeft de meeste betrouwbaarheid. • Anticonceptiepil: er zijn verschillende soorten anticonceptiepillen. De huisarts kan hierover advies geven welke het meest geschikt is. Qua betrouwbaarheid zijn de meeste ongeveer gelijk. Nadeel van pilgebruik is het veel voorkomen van bijwerkingen zoals stemmingsveranderingen. • Spiraaltje: er zijn twee soorten spiraaltjes, de koperspiraal en de hormoonspiraal. Beide worden ingebracht in de baarmoeder en voorkomen innesteling. De hormoonspiraal voorkomt – meestal - ook bevruchting, maar niet altijd. Dit middel is dus abortief, na bevruchting is innesteling niet mogelijk. • Sterilisatie: kan gedaan worden bij man en vrouw en is in principe onomkeerbaar en daarmee definitief. Duidelijk mag zijn dat dit alleen een overweging kan zijn als de motivatie ook definitief is. 13

Dan zijn er verder nog meer middelen, zoals het anticonceptiestaafje (in te brengen in de arm en voor 3 jaar werkzaam), de prikpil (werkzaam voor 3 maanden steeds) of de anticonceptiering (door de vrouw zelf vaginaal in te brengen per maand). Voor een volledig overzicht en het meest gepaste middel is per situatie een gesprek met de huisarts of verloskundige noodzakelijk. Kinderen in Gods Koninkrijk Alles overziend, nog een paar korte opmerkingen. Er staat nergens in de Bijbel dat we zoveel mogelijk kinderen moeten krijgen. Het gezin van Nahor, de broer van Abraham, bestond uit acht kinderen gebaard door één vrouw, Milka. We weten niet zeker of de vrouw van Job alle tien kinderen gebaard heeft, maar anders is het gezin van Milka een van de grootste die we tegenkomen in de Bijbel. De laatste 20–30 14

jaar lijkt het echter wel of onze gezinnen niet alleen steeds kleiner worden, maar ook dat grote gezinnen (en dan hebben we het al over meer dan vijf kinderen) zich steeds meer moeten verantwoorden… Laten we beseffen dat we niet alleen de keuze voor een nieuwe zwangerschap voor Gods aangezicht moeten en mogen neerleggen, maar ook dat ons het oordeel niet past. Ook niet over de grootte van andere gezinnen. En, laten we blijven beseffen: kinderen zijn een geschenk van God en we mogen ze tot Zijn eer opvoeden. Misschien zijn wij als vader en moeder het middel voor onze kinderen om Gods kinderen te worden. Gebruikt worden tot uitbreiding van Gods Koninkrijk, dat zou pas echt een wonder zijn! En als we dat beseffen gaat er achter het woordje ‘dankbaar’ op het geboortekaartje ongetwijfeld ook een gebed schuil… ❖



Zorgen na een

20-wekenecho Vertederend, zo’n nadere kennismaking met je kind bij de 20-wekenecho. Echter, als er een afwijking geconstateerd wordt, breekt voor ouders een spannende tijd aan. Want het is steeds minder vanzelfsprekend om een kind met beperkingen geboren te laten worden. Erika Walvaart (30) heeft ook ervaring met een turbulente zwangerschap. Zij belandde bij de gynaecoloog nadat twijfels waren gerezen bij de 20-wekenecho. De specialist vermoedde een ernstige hartafwijking. Erika: ‘Ik werd meteen doorverwezen naar Nijmegen. De gynaecoloog gaf aan dat we er maar eens rustig over moesten denken wat we wilden. We moesten er rekening mee houden dat ons kindje ernstig gehandicapt zou zijn en ons voorbereiden op de vraag of we ons kindje weg wilden laten halen of niet. Hij bracht het vrij bot. Of het de normaalste zaak van de wereld was… Toch raakten wij niet in paniek. Het was wel heel spannend. Maar we hebben onze zorgen aan God voorgelegd.’ Eenmaal in Nijmegen ontmoetten de ouders veel begrip en kwam er al snel meer duidelijkheid over de aandoening. Die was niet zo ernstig als gedacht. Erika: ‘Bijzonder genoeg is de vraag of we ons kindje weg wilden laten halen, in Nijmegen

nooit aan de orde geweest. Wel kregen we een nieuwe schok te verwerken toen in de 28e week een waterhoofdje werd geconstateerd, hetgeen mogelijk op een syndroom zou kunnen wijzen.’ Zodoende werd de bevalling wel een héél spannend gebeuren. ‘Eén ding was zeker, en dat gaf ons zoveel troost: Áls ons meisje het niet zou halen, zou ze bij onze Vader in de hemel zijn. En daar zou ze beter af zijn dan hier op aarde. En als ze wel zou blijven leven, zou God voor ons zorgen! Hij had haar dan immers aan ons willen geven!’ De laatste gedachte werd werkelijkheid: Annabelle Walvaart werd zonder ernstige beperkingen geboren. Voor de te grote hoeveelheid vocht in haar hoofdje werd een oorzaak gevonden. Daarvoor is Annabelle nog wel onder controle maar het gaat heel goed met haar! Op de website van de NPV, www.npvzorg.nl, zijn ook ervaringsverhalen te lezen. ❖ P.J. Veldman-van Zonneveld, Sint Anthoniepolder 15


Onbeantwoorde kinderwens – is er een antwoord? Wie in de winkelstraat om zich heen kijkt, zou zomaar kunnen denken dat de samenleving uit allemaal gelukkige gezinnetjes bestaat. Vaders en moeders met kinderen in de buggy kruisen je pad en kinderen van allerlei leeftijden rennen door de paden van de supermarkt… Astrid Bokhorst is manager van de afdeling Advies en Toerusting van de NPV.

In diezelfde winkelstraat en supermarkt lopen ook Jasper en Esther (29 jaar). Beiden komen uit een groot gezin en toen zij zes jaar geleden trouwden, wisten zij zeker dat een groot gezin ook hun wens was. Zij wisten niet beter dan dat het antwoord een kwestie van tijd zou zijn. Tot nu toe bleef de kinderwens echter onbeantwoord. Kinderloosheid Jasper en Esther zijn niet de enigen die te maken hebben met een onbeantwoorde kinderwens. Ongeveer 5 procent van alle stellen blijft ongewild kinderloos. Het percentage vrouwen onder de 30 jaar dat niet zwanger wordt is 3 procent en boven de 30 jaar loopt dat op tot 8 procent. De oorzaken kunnen gevonden worden bij de man (een derde van de gevallen) bij de vrouw (ook een derde) of onbegrepen zijn (eveneens een derde van de gevallen). Bij de vrouw kan de oorzaak bijvoorbeeld een probleem met de eisprong, de eileiders of de baarmoeder zijn. Bij de man gaat het met name om de hoeveelheid en kwaliteit van de zaadcellen. Grote vragen Voor wie het betreft zijn deze cijfers een schrale troost. Ongewenste kinderloosheid brengt vaak veel verdriet en grote vragen met zich mee, zelfs als er een medische reden is. Waarom schenkt de Heere ons geen kinderen, als Zijn woord laat zien dat kinderen een zegen uit Zijn hand zijn? Welke mogelijkheden om alsnog zwanger te worden

16


mogen we benutten? Hoe vinden we een zinvolle invulling van ons leven en onze relatie als de felbegeerde kinderen niet komen? Maar ook vragen naar betrouwbare informatie, een open oor en begeleiding bij het vinden van bijbels verantwoorde antwoorden kunnen spelen. Op ongewenste kinderloosheid kun je je moeilijk voorbereiden; het is een realiteit die zich gaandeweg aan je opdringt en waarin je een weg moet vinden. Het plaatst je voor ongedachte en soms ongewenste vragen en keuzes. Mag alles wat kan? In dit artikel wil ik vooral inzoomen op de medischethische vragen die kunnen spelen als spontane zwangerschap uitblijft. In de praktijk zien we dat de geneeskunde kinderloosheid vooral als medisch probleem benadert. Het is waar dat kinderloosheid veelal een medische oorzaak heeft, maar na de diagnose bij de gynaecoloog worden oplossingen vaak zonder ethisch kader aan stellen als Jasper en Esther aangeboden. Wie eenmaal het medische traject in gaat, ervaart dat het moeilijk is om nog met enige afstand te reflecteren op wat er wordt aangeboden. Daarom kan het geen kwaad om vroegtijdig te kijken naar het gebruik van de medische mogelijkheden. Ik wil dat doen aan de hand van de vragen zoals wij die bij de NPV vaak letterlijk binnen krijgen van mensen zoals Jasper en Esther. Een uitputtende bespreking is in het kader van een artikel niet mogelijk. Mag je de medische weg bewandelen om alsnog kinderen te krijgen? Het ontvangen van nageslacht uit Gods hand is een kostbaar geschenk en zoals gezegd kunnen pastorale vragen een rol gaan spelen als die zegen uitblijft. ‘Verzet ik me niet tegen Gods wil voor mijn leven als ik de bestaande medische belemmeringen om zwanger te worden probeer op te heffen?’ is een vraag die op het spreekuur regelmatig langs komt. Een begrijpelijke vraag, maar toch wordt die vraag minder gesteld als het

gaat om het herstellen van andere processen in ons lichaam, zoals bij suikerziekte en epilepsie. In alle gevallen is het van belang om eerlijk te zijn over je eigen motieven en medische mogelijkheden biddend te overwegen. Mag je het krijgen van kinderen loskoppelen van de intieme omgang tussen man en vrouw? In de rooms-katholieke traditie beantwoordt men deze vraag ontkennend omdat men het jezelf geven aan elkaar in de gemeenschap onlosmakelijk verbindt met het krijgen van kinderen. In het protestantse denken is er meer ruimte om deze twee van elkaar te onderscheiden en de technische mogelijkheden te benutten om kinderen te krijgen. Maar ook dan is het goed om als echtpaar grondig te doordenken wat deze ‘inmenging door de arts’ betekent voor de (seksuele) relatie. 17

En hoewel schuld geen rol speelt, blijkt het in de praktijk voor de partner ‘aan wie het ligt’ vaak toch moeilijk te zijn om dit niet erg te vinden. Hoe weet je hoe ver je kunt gaan? Met het toenemen van de medische mogelijkheden wordt de vraag hoe ver je kunt gaan steeds vaker gesteld. Op deze plek kan ik niet alle mogelijke technieken bespreken. Maar wel noem ik twee belangrijke aandachtspunten die we bij de NPV gebruiken als er sprake is van een keuze tussen aangeboden technieken. Het eerste aandachtspunt is de vraag of er bij de behandeling gebruik gemaakt wordt van eigen geslachtscellen van het echtpaar. De Bijbel laat zien dat seksualiteit en de daarbij behorende kinderzegen binnen het huwelijk een veilige plek heeft. Bij kunstmatige inseminatie met donorzaad is het kindje dat 18

geboren wordt niet van beide huwelijkspartners, maar van de vrouw en de donor. Er is dan sprake van ‘een derde’ in het huwelijk. Als tweede belangrijke aandachtspunt zien we de beschermwaardigheid van het door God gegeven leven. Het is een wonder als je beseft dat al bij de samensmelting van ei- en zaadcel alle (genetische) eigenschappen van de nieuwe mens in die paar cellen verankerd zijn. Is het denkbaar dat je dit scheppingswonder laat vernietigen of overtollig laat zijn? Met name bij reageerbuisbevruchting (ivf) bestaat de kans dat er meer eicellen bevrucht worden dan er teruggeplaatst (kunnen) worden. Dit kan voorkomen worden door slechts één en maximaal twee eicellen te bevruchten én terug te plaatsen. Er is een beperkt aantal klinieken bekend die – onder voorwaarden – met deze wens van met name christelijke stellen meegaat.


Ook is er een mogelijkheid om onbevruchte eicellen in te vriezen, zodat er voor toekomstige ivf-behandelingen eicellen beschikbaar zijn. Omdat het hier niet gaat om het invriezen van nieuw leven, kleven daar geen ethische bezwaren aan. Anders is dat met het invriezen van bevruchte eicellen, wat ook vaak bij ivf gebeurt. Hoe leg je later aan je kind uit dat hij of zij wellicht jaren voor de geboorte is ontstaan, maar dat zijn/haar ontwikkeling in de vriezer tot stilstand is gebracht? Het ontdooien en terugplaatsen bij de moeder gaat niet altijd goed, waardoor er spanning staat op het beschermen van pril leven. En wie zegt dat de medische of gezinsomstandigheden tijdens het invriezen niet ingrijpend wijzigen, waardoor terugplaatsing niet meer mogelijk is? Wat te doen met ingevroren embryo’s van een stel waarvan de vrouw inmiddels is overleden of de man ernstig psychiatrische problemen heeft

Hoe leg je later aan je kind uit dat hij of zij wellicht jaren voor de geboorte is ontstaan? gekregen, waardoor nog een kind in het gezin niet verantwoord is? Het zijn vragen waarop het geven van goede antwoorden niet mogelijk is, maar die we bij de NPV wel krijgen. Zijn de technische ontwikkelingen alleen maar positief? Voor veel stellen zijn de toegenomen technische mogelijkheden een zegen. In de toerusting bij de NPV zien we voorbeelden van mensen die biddend en zorgvuldig afwegend, dankbaar hun kinderen via ivf of andere technische ondersteuning ontvangen. Maar ook als je de zegen voor het individu opmerkt, kan het geen kwaad om een paar zinnen te wijden aan de schaduwkanten van deze toegenomen mogelijkheden om zwanger te worden. De technieken geven de arts de mogelijkheid om embryo’s te selecteren en ook af

te keuren. De maakbaarheid van het leven komt steeds dichterbij en het streven naar het perfecte nageslacht ligt op de loer. Bij sommige technieken is de invloed van de mens op het ontstaan van nieuw leven zo groot dat er nog maar weinig ruimte overblijft voor het scheppingswonder, zoals beschreven in Psalm 139. Zijn er alternatieven? Niet voor iedereen is de weg van hulp krijgen bij het zwanger worden begaanbaar en voor anderen wordt langs die weg de kinderwens niet beantwoord. Adoptie of pleegzorg kunnen dan hun plaats hebben, al is de weg daarnaartoe soms zeker zo intensief als het medische traject en kent deze keuze weer zijn eigen vragen. Dat geldt vaak ook voor het vrede krijgen met een onbeantwoorde kinderwens. Een onbeantwoorde kinderwens: zijn er antwoorden? Ja, die antwoorden zijn er zeker, al zijn de antwoorden niet voor iedereen gelijk. Jasper en Esther aan het begin van dit artikel, maken wellicht andere keuzes dan Peter en Jantine, het stel bij hen in de kerk dat dezelfde vragen heeft. Het zijn vragen en antwoorden die een plek mogen hebben in de persoonlijke relatie met de Heere. Ook de kerk mag een plek zijn waar zorgvuldig over deze vragen kan worden doorgesproken en naar antwoorden gezocht. De onbeantwoorde kinderwens plaatst mensen midden in de grote vragen van het leven. ‘Wat is het doel van mijn bestaan, ook als onze kinderwens niet wordt beantwoord?’ Wat is het dan fijn als je als gemeente – getrouwd of ongetrouwd, jong of oud, met of zonder kinderen – samen de aloude woorden van Psalm 100 kunt zingen. De HEER is God; erkent, dat Hij ons heeft gemaakt (en geenszins wij) tot schapen, die Hij voedt en weidt; een volk, tot Zijne dienst bereid! ❖ Zie voor meer informatie de website van de NPV (Nederlandse Patiënten Vereniging): www.npvzorg/spreekuur 19


Boekentips Waardevol leven, door dr. R. Seldenrijk; uitg. Buijten

Ups & downs, door Bernard en Aukje Renooij;

en Schipperheijn Motief; ISBN 9789058817310

uitg. Voorhoeve; ISBN 9789029722384

Een boek dat allerlei praktische handvatten biedt bij medisch-ethische vragen bij het begin en het einde van het leven. De stille jaren van Corrie ten Boom, door Pam

Ups & downs doet een boekje open over de praktijk van prenatale diagnostiek en vertelt een eerlijk verhaal over het hebben van een kindje met het syndroom van Down. Het gaat nooit over, door drs. Alie B.F. Hoek-van

Rosewell Moore; uitg. Gideon; ISBN 9789060673775

Wat Pam schrijft over haar jaren met Corrie ten Boom - de zeer actieve én de zeer stille jaren - is een bemoediging voor allen die te maken hebben met ziekte, bedlegerigheid, onvermogen en een naderend einde. Over-behandelen, van dr. Teo den Boer e.a.; uitg. www.reedbusinesseducation.nl; ISBN 9789035235922

Een boek dat diepgaand ingaat op vragen over wel of niet doorbehandelen van mensen. Ongepland, door Abby Johnson; uitg. de Banier; ISBN 9789033631092

Een indrukwekkend verhaal van de directeur van een abortuskliniek, die overloopt van dood naar leven. Zorgen in de laatste levensfase, door dr. A.A. Teeuw e.a.; uitg. Groen; ISBN 9789058291950

In de laatste levensfase van patiënten krijgen zorgverleners vaak te maken met ingrijpende vragen rond leven en sterven. De auteurs beogen de zorg rond de patiënt en de familie te laten aansluiten bij hun wensen en verlangens. Terwijl mijn kracht vergaat, door dr. W.H. Velema; uitg. Groen (Artios-reeks); ISBN 9789058298638

Dit boekje staat in het licht van een hemelse toekomst, maar schuwt ook concrete vragen niet die in ons aardse bestaan naar boven komen bij het ouder worden.

20

Kooten en drs. Arja de Jong-Kalkman; uitg. Boekencentrum; ISBN 9789023909774

Beschuit zonder muisjes, door Marije Vermaas en Martine van Blaaderen; uitg. Boekencentrum; ISBN 9789023926559

Dit boek biedt herkenning en bemoediging voor echtparen bij wie een zwangerschap op zich laat wachten. Het is ook een eyeopener voor familie, vrienden, pastoraal werkers, psychosociale hulpverleners en voorgangers. Verantwoord handelen, door dr. Jochem Douma; uitg. Kok; ISBN 9789043514262

In dit boek, dat zijn dienst als wegwijzer op het terrein van de christelijke ethiek al vele jaren heeft bewezen, komt de vraag aan de orde hoe de Heilige Schrift in onze ethische bezinning moet worden gebruikt.

Brochures: • Wanneer een ander beslist • Beleid rondom het levenseinde • Brochure over reanimatie • Spreek op tijd over uw levenseinde Deze zijn te bestellen zijn bij de Nederlandse Patiënten Vereniging: www.npvzorg.nl



Onbegrensd leven Dat ons aardse leven eindig is, zal niemand betwisten. Dat een christen gericht dient te zijn op de grote toekomst, zullen we allemaal belijden. Maar of we ons leven ook zo inrichten, is een volgende vraag. Woorden en daden lopen niet altijd gelijk. De eindigheid van het leven is een realiteit. Veel mensen, en dat klinkt misschien vreemd, ervaren dat als een zegen. Ze moeten er niet aan denken dat een aftakelend bestaan eindeloos zou voortleven. Toen de Amerikaanse rabbijn Harold Kushner (geb. 1935) een zoontje kreeg met de ziekte progeria, ontdekte hij in korte tijd wat veroudering inhoudt. Op achtjarige leeftijd zag zijn zoontje eruit als iemand van tachtig. In zijn boek ‘Als het kwaad goede mensen treft’ (vert. 1984), schrijft Kushner blij te zijn dat de dood er is. De dood stopt namelijk het proces van verdergaande aftakeling en voorkomt dat menselijk leven ontaardt in een eeuwige lijdensweg.

Dr. A.A. Teeuw is specialist ouderengeneeskunde (verpleeghuisarts) in verpleeghuis Salem te Ridderkerk en heeft daarnaast theologie gestudeerd.

Honderdjarigen Deze menselijke visie op eeuwig leven zullen we met de nodige scepsis ontvangen. Aftakeling en veroudering bepalen juist de begrenzing van menselijk leven. De gemiddelde levensverwachting ligt op dit moment rond de tachtig jaar, en daarom herkennen we ons goed in de woorden van Mozes, die spreekt over ‘zeventig jaren of, als wij zeer sterk zijn, tachtig jaren’ (Ps. 90). Toch neemt de levensverwachting steeds verder toe. De stijging van de afgelopen vijftig jaar zet zich nog steeds door. Vorig jaar voorspelde het Centraal Bureau voor de Statistiek dat meer dan de helft van alle pasgeboren meisjes ouder zal worden dan honderd jaar. Internist Rudi Westendorp sluit hierbij aan en is van mening dat de vrouw die 150 jaar zal worden nu al rondloopt. ‘Maar’ zegt hij in een interview, ‘uiteindelijk zal de aftakeling het winnen’. We worden dus steeds ouder, maar de jaren zijn begrensd. Futurologen, zoals Ray Kurzwail (VS) en Paul Ostendorf (NL), gaan nog een stap verder. Aftakeling hoort niet bij het leven, zeggen zij. Iedere cel kan zich, mits goed geprogrammeerd, onbegrensd herstel21

len en delen. Daardoor ontstaat het eeuwige leven op aarde. Wat we tot dusver doen, aldus deze wetenschappers, is het vertragen van veroudering. We eten gezond, bewegen voldoende en houden de bloeddruk in de gaten. Maar daarmee krijgen we geen onbeperkt leven. Pas wanneer we de lichaamscellen goed kunnen programmeren is het verouderingsproces gestopt en blijven we eeuwig jong. Hoe is dat mogelijk? Door de nano-technologie. En wanneer gaat dat gebeuren? Nog in deze eeuw, aldus Paul Ostendorf.

Beheersbaarheid Nu zullen we ons niet snel laten meevoeren door de toekomstdromen van deze futurologen. Nuchterheid en voorzichtigheid blijven gepast. Maar ondertussen laat deze kennis ons niet onbewogen. We kunnen nogal wat! Kijk maar naar het stamcelonderzoek en de nano-geneeskunde. Die ontwikkelingen kleuren onze manier van denken. Zonder het hardop uit te spreken stellen we veel vertrouwen in de geneeskunde. Terwijl we iedere zondag belijden dat ons leven in Gods hand ligt, willen we graag de meest geavanceerde scan of de beste chirurg aan ons ziekbed. De beheersbaarheid van ons bestaan, maakt het leven in grote mate voorspelbaar en betrouwbaar. Zonder schroom maken we een afspraak voor over twee jaar, in de veronderstelling dat we er dan nog steeds zijn. We hebben de levensrisico’s fors weten te verminderen. Verder ervaren velen van ons het leven als zeer mooi en prettig. Toen ik voor een hoogbejaarde vrouw enkele woorden uit Psalm 90 citeerde (‘en het uitnemendste van die is moeite en verdriet’), schudde ze haar hoofd. ‘Ik heb een prachtig leven gehad en ben geboren in een bevoorrecht land’, zo luidde haar - herkenbare - weerwoord. Zou dat misschien een verklaring zijn waarom de bijbelse toekomstverwachting onder ons tanende is? Brand of bruiloft De bijbelse visie op het leven wordt bepaald door het koninkrijk van God en de grote toekomst. ‘Ons burgerschap is echter in de hemel’, schrijft Paulus aan de Filippenzen (3:20). De christelijke gemeente verwacht, net zoals de tien meisjes uit de gelijkenis, de komst van de bruidegom (Matt. 25:1-13). Ze is daarop voorbereid… De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat we het zo niet altijd beleven en dat we in gedachten de gelijkenis een beetje aanpassen: in plaats van het woord bruiloft lezen we brand. Alsof een christen zich moet voorbereiden op een eventuele calamiteit. Maar – en dat is het belangrijkste verschil tussen een bruiloft en een brand – een brand

22


bedreigt ons aardse bestaan, terwijl een bruiloft een heerlijk vooruitzicht is. Bij een brand zien we alleen de gevaren voor het hier en nu. Terwijl we met een bruiloft belijden: ‘Oog omhoog en hart naar boven, hier beneden is het niet’. Het beste komt nog! Door het vertellen van deze gelijkenis zegt Jezus impliciet dat het missen van de bruiloft van het Lam veel ernstiger is, dan wanneer ons voorspoedige leven wordt getroffen door een brand of ernstige ziekte.

Soms hebben familieleden ‘haast’. Wanneer het aardse leven blijkbaar niet meer als nuttig wordt ervaren, mag de dood spoedig zijn intrede doen.

Waardevol Op grond van de Bijbel mogen we zeggen dat menselijk leven waardevol is, maar het is niet het hoogste goed. Vrede met God en verlangen naar Gods wederkomst zijn veel belangrijker dan gezondheid en voorspoed. Dit is gemakkelijker op papier gezet, dan in de praktijk beleefd. Kijk maar hoe mensen omgaan met de medische middelen. Ik ontmoet soms patiënten (en hun familieleden) die zich vastklampen aan de laatste strohalmen van de medische wetenschap. Nagenoeg zinloze behandelingen worden geclaimd, in de hoop het ziekteproces en de veroudering te keren. We accepteren in die gevallen liever de bijwerkingen van een zinloze behandeling, dan dat we ons voorbereiden op het naderende afscheid. Deze houding laat zich moeilijk rijmen met het eeuwigheidperspectief dat de Bijbel biedt. Natuurlijk moeten we op een verantwoorde wijze omgaan met de middelen die ons ter beschikking staan. Maar juist het vertrouwen op de medische middelen kan de toekomstverwachting vertroe-

belen en kan, vanwege de bijwerkingen, de laatste levensfase heel moeizaam maken. Regelmatig zie ik mensen lijden als gevolg van goedbedoelde, maar tegelijk zinloze behandelingen. Artsen dienen die behandelingen niet aan te bieden en patiënten moeten ze niet willen. Bedenk hierbij dat het afzien van een zinloze behandeling niet hetzelfde is als een keuze voor de dood. Integendeel. Niet zelden verloopt het levenseinde rustiger voor een patiënt wanneer medische behandelingen achterwege blijven. Haast Daar tegenover zie ik de laatste jaren steeds vaker familieleden van patiënten die ‘haast hebben’. Ze hebben aanvaard dat moeder niet meer zal herstellen en dat het levenseinde dichterbij komt. Waarom zou je dan rustig afwachten tot de ziekte haar helemaal heeft gesloopt? In plaats van rustig afwachten, mag het sterven nu spoedig komen. Zelfs als medicatie dat zou versnellen, heeft familie er geen enkele moeite mee. Ook deze houding komt voort uit een overwaardering van het aardse leven. Wanneer het aardse leven blijkbaar niet meer als nuttig wordt ervaren, mag de dood spoedig zijn intrede doen. Niet het verlangen naar een heerlijke toekomst is de basis voor deze houding, maar het aftakelende leven dat als zinloos wordt ervaren. Tegenover deze situaties staan gelukkig ook veel mooie voorbeelden. Patiënten die verantwoord weten om te gaan met het grote aanbod van medische middelen, door het toekomstperspectief voor ogen te houden. Ik denk aan een recent voorval. Bij een ernstig zieke vrouw stelde ik een tweede antibioticumkuur voor vanwege de aanhoudende koorts. Ze bewilligde daarin. ‘Maar’, voegde ik er aarzelend aan toe, ‘ik kan niet zeggen dat u met deze tweede kuur wel beter wordt’. Waarop zij geruststellend reageerde: ‘Al zou ik niet meer beter worden, dan zal het toch goed zijn’. Wie zo leeft, ziet de begrenzing van het leven in het licht van de eeuwigheid. ❖ 23

Ziekenhoekje

Je hebt soms duisternis nodig... ...om te zien hoe belangrijk licht is Wat kunnen we genieten van een mooie lentedag. Toch kan opeens een wolkenveld voor de zon schuiven en een schaduw leggen over het eerst zo stralende landschap.

Post voor het ziekenhoekje kunt u sturen naar M. Molendijk-van Bemmel, Oranjestraat 72, 3373 AL

Het landschap is er nog wel, maar alle fleur is eraf… Een voorbeeld dat u misschien herkent in uw eigen leven. Van de ene op de andere dag is het leven drastisch veranderd. Door een aangrijpend bericht, een slechte boodschap of een verbroken relatie. Daar sta je dan. Het is onbegrijpelijk. Geen woorden voor te vinden. De wereld staat stil en het is donker om u heen.

Hardinxveld-Giessendam.

In deze week gedenken we het kruislijden en sterven van de Heiland. Om Hem heen was ook duisternis, zelfs de schaduw van de dood. In alle eenzaamheid hing Hij daar als een misdadiger. Toch wil ik Hem aan u voorstellen, want groter dan de Helper kan uw nood toch niet zijn? Kunt u daarmee instemmen? Hij droeg de zware straf, die ons de vrede aanbrengt. Vrede te midden van beproeving. Of ervaart u die vrede niet in uw verwarde leven? Als het lichaam ziek is en pijn lijdt, kan de ziel toch gerust zijn in God. Als we ons door het geloof geborgen mogen weten in Hem kan er nog veel zijn wat ons onrustig maakt. Maar met onze zonden en zorgen mogen we schuilen aan de voet van het kruis. Daar is kracht te verkrijgen in het bloed van het Lam. Want het bleef niet donker! Op de paasmorgen brak het overwinnende licht door. Wat een wonder als u het eens mocht worden met die opgestane Vredevorst. Dan mag u zonder angst verder en is er ruimte voor morgen. ❖ 24


De Heer’ zegt niet, dat je maar niet moet huilen, dat het er nu op aan komt, sterk te zijn. Hij weet toch Zelf wat zwakheid is, en pijn? Mijn kind, zegt Hij, kom nu maar bij Mij schuilen.

De Heer’ zegt niet, dat je maar niet moet vragen, en dat je flinker zijn moet dan je bent. Hij heeft toch Zelf óók het ‘waarom’ gekend? Mijn kind, zegt Hij, laat Mij maar helpen dragen.

De Heer’ zegt niet, dat niemand zal begrijpen hoe zwart de nacht van eenzaamheid wel is. Was Hij niet eenzaam in de duisternis? Mijn kind, zegt Hij, laat Mij je hand maar grijpen. ❖ Dien de Haan

Deze maand kwamen er geen postaanvragen binnen. Daarom een hartelijke oproep om door een bemoediging warmte te verspreiden. Want.. Wie een aardig woord zaait, oogst vriendschap. Wie vriendelijkheid plant, plukt liefde. ❖

25

VOOR ELKAAR vakantieweken

Vakantieweken alleengaanden Bij mevr. Dijs, tel. 079-3413487, kunt u informeren of er nog plaats is in Conferentiecentrum Kaap Doorn in Doorn of in Hotel de Werelt in Lunteren. Voor foto’s en verslagen van eerder gehouden weken kunt u kijken op: www.hervormdevrouwenbond.nl/vakantieweken ❖ Giften voor de vakantieweken alleengaanden zijn welkom op rekening NL06 INGB 0006131670, t.n.v. VOOR ELKAAR vakantieweken.

Felicitatie Koninklijk Huis

Bondsdag: D.V. 24 september 2015, De Veluwehal, Barneveld ❖

Gefeliciteerd!

Op 10 april hoopt prinses Ariane haar 8e verjaardag te vieren. We willen dit prinsesje hartelijk feliciteren en een fijne dag toewensen.

26

Koning Willem-Alexander is op 27 april jarig. Hij hoopt dan 48 jaar te worden. We willen voor onze koning en zijn gezin bidden en voor hem vragen om kracht, sterkte en wijsheid om land en volk te mogen regeren. ❖

Column


Vooruitzicht Gods herdersstaf In februari was ik heel erg ziek. ‘k Lag lang in het ziekenhuis vanwege mijn astma, en moest zelfs in quarantaine vanwege een infectie met influenza. De griep maakte dat mijn astma extreem onrustig was en dat ik me heel zwak en uitgeput voelde. Toch mocht ik ook in deze periode Gods herdersstaf ervaren. Hij leidt me. Ook hier in Davos, waar ik sinds half maart verblijf. In 2011 maakte ik kennis met mevr. Anneke Kaai-van Wijngaarden. Ik raakte onder de indruk van haar schilderijen over de Psalmen. Het werk over Psalm 23 is voor mij erg bijzonder geworden. Ik wil daarover graag iets met u delen. Ik kreeg toestemming van de kunstenares om een afdruk van dit schilderij hier te plaatsen. Vooral de weergave van ‘de stok en de staf’ spreekt me bijzonder aan. We zien de staf van de herder bovenin het schilderij als een boog naar links om de groene ‘grazige weide’. Maar ook onderin, als een soort kom om het zwarte ‘dal vol schaduw van de dood’ heen. Zoals een zwemhaak van de badmeester het hoofd van de zwemmer boven water houdt, zó is God met Zijn hulp, bescherming, troost óók om ons heen als we ons in (doods)nood bevinden. Dat dit werkelijkheid is, heb ik in januari 2012 ervaren toen ik daadwerkelijk door dat donkere dal ging. Ik maakte een levensbedreigende astmaaanval door. De benauwdheid van die aanval had mijn dood kunnen worden. Maar de Heere verhoedde het! Zijn handen waren (en zijn) om mijn leven. Ik heb heel concreet mogen ervaren dat Psalm 23:4 waarheid is. De dood was dichtbij, maar Hij was er ook! De manier waarop Anneke Kaai dit uitgebeeld heeft, heeft me in de periode kort na die aanval enorm geraakt. Het schilderij blijft aansprekend en bemoedigend. In de achterliggende tijd, en ook vandaag. ❖

Jorine van Dijke, student theologie, heeft een ernstige longziekte en verblijft momenteel in Davos.

Afbeelding Anneke Kaai (www.annekekaai.nl)

27

Column

Christine de Vries, Papendrecht

Een zwemdiploma, een verkeers diploma en… een mediadiploma! Na de zomer wordt het Nationaal Media Paspoort geïntroduceerd voor leerlingen van groep 7 en 8 van de basisschool. Het gratis lespakket wordt aangeboden aan alle 8500 basisscholen. Risico’s van internet worden hierin aan de orde gesteld. Dat internet een plek is met risico’s, is duidelijk. We horen van incidenten in de media. Ook is er een onderzoek verschenen over internetgebruik van kinderen. Hieruit blijkt dat de helft van de kinderen stiekem dingen op internet doet, waarvan hun ouders niet weten. Ook spreekt een op de tien kinderen weleens af met een onbekende volwassene. Het gaat hierbij om kinderen van acht tot twaalf jaar. De directeur van de Nationale Academie voor Media en Maatschappij is overweldigd door de aanvragen voor het mediapaspoort. Er blijkt heel veel vraag te zijn naar het nieuwe lesmateriaal. Onderwijzers en ouders zijn duidelijk overtuigd van de risico’s van internet en de noodzaak dat kinderen leren om hun grenzen aan te geven. Virtuele grenzen verkennen en aangeven, daarin wil dit lespakket kinderen stimuleren. Samen met hun klasgenoten doen ze ervaringen op, waarbij ze moeten aangeven wat hun gevoel erbij is. Bij 28

een foto van een enge spin voelt een kind zich bijvoorbeeld bang. En bij het plaatje van een schattig hondje blij. Dan wordt de link gelegd naar de media. Kinderen worden geconfronteerd met beelden en moeten aangeven of ze deze op internet zouden plaatsen of niet. Het doel is kinderen leren hun gevoel te laten spreken en zo een media-instinct te ontwikkelen. Door thuisopdrachten worden ook de ouders bij de lessen betrokken. En u? En jij? Kun jij je grenzen aangeven op internet? Weet u wat de risico’s zijn? En hoe spreekt de Bijbel hierover? Job had zijn ‘mediadiploma’ gehaald: hij schrijft dat hij een verbond met zijn ogen gesloten heeft (Job 31). En de dichter van Psalm 119 schrijft dat hij Gods Woord in zijn hart geborgen heeft, zodat hij tegen God niet zondigt. Wat is het nodig dat we, samen met onze kinderen, bidden voor het gebruik van internet! En door het lezen van de Bijbel leren we de verleidingen die op ons afkomen te onderkennen en bestrijden. Een mediadiploma kan een middel zijn om kinderen te wapenen tegen gevaren van internet. Maar de geestelijke wapenrusting is oneindig veel belangrijker. Laten we als gemeente van Christus het zwaard van de Geest hanteren en schuilen achter het bloed van het Lam. Hij triomfeert over alle machten, en heeft vrede gemaakt door het bloed van Zijn kruis! ❖

Terugblik themabijeenkomst


Toerusting en ontmoeting in Sebaldeburen ‘Lessen voor de levensreis.’ Rond dit thema kwamen de afgelopen maanden veel vrouwen bijeen op de themabijeenkomsten. De noordelijkste bijeenkomst vond plaats op 17 februari in Sebaldeburen. Een zegen om ook in deze ‘uithoek’ van het land elkaar als christenvrouwen te ontmoeten én bemoedigd te worden. Dorpshuis ’t Spectrum loopt ’s morgens vol met vrouwen uit Groningen, Friesland en Drenthe. Na de koffie met cake en de opening houdt ds. J.W. van Bart zijn lezing over: ‘Lessen op de levensreis – in vrijheid gebonden’. In onze tijd wordt van de wet teveel een probleem gemaakt, aldus ds. Van Bart. ‘Juist in de wet zien we de rijkdom van het leven met God. God spreekt en dat is een wonder. Als het volk zich aan de woorden van God houdt, wordt de relatie steeds hechter. God geeft de route, wij willen vaak een zijstraat in, maar die loopt dood. De wet toont ons de ware vrijheid en leert ons grenzen te stellen. De wet brengt ons bij Christus, houdt ons bij Christus en leert ons christen te zijn.’ Tevredenheid Mevr. Alie Hoek-van Kooten laat aan de hand van het boek ‘Gouden jaren’ de verschillen zien tussen de jaren vijftig en nu. Er dringen zich in onze tijd veel machten aan ons op: moderne slavernij, geld, macht, sociale media, seksualiteit, jong

willen blijven, roken, teveel eten, alcohol. Laten wij ons leiden door onze begeerten of leren wij ons beheersen? Jaloezie en hebzucht staan vaak op de voorgrond, tegenover beheersen en tevredenheid. Gevolg is dat allerlei spanningen en onrust ontstaan. Mevr. Hoek riep op om tevreden te zijn, onze zegeningen te tellen, verantwoordelijkheid te willen dragen, niet gierig te zijn. We hebben ons verstand gekregen om begeerten en impulsen te overwinnen (Kol. 1:13, 14). Beheersen kost zeker inzet en daarbij is het gebed onmisbaar. In de pauze is er tijd voor soep met brood. Er wordt druk van de gelegenheid gebruik gemaakt om elkaar te ontmoeten, na te praten over de lezingen en de verkooptafel te bezoeken. Na de pauze kunnen de aanwezigen vragen stellen en reageren op een aantal stellingen. Dankbaar voor deze dag gaan de vrouwen rond twee uur weer naar hun huizen in Sebaldeburen, Drachten of een andere noordelijke woonplaats. ❖ 29

Vrouw & Actualiteit

‘Een magere vrijdagochtendspits’ klinkt het door de autoradio. Hierdoor zitten we 6 maart – met een volle agenda – mooi op tijd rond de vergadertafel in Nijkerk. Zowel de leden van het Comité Vrouwenbonden als de Tweede Kamerleden ondervonden geen verkeershinder. De ontmoeting met mevr. C. Dik-Faber (CU) en de heer C. van der Staaij (SGP) is hartelijk. Ook op bezinningsbijeenkomsten en symposia is er vaak even contact met de leden van het Comité. Op deze jaarlijkse vergadering gaan we met elkaar in gesprek over relevante onderwerpen, deze keer valt de nadruk op de zorg. Namens De Christenvrouw is ook een afgevaardigde aanwezig. De heer Van der Staaij leest als opening Psalm 22:1-20. Hij wijst erop dat de Heere Jezus alleen was in Zijn lijden. Wij kunnen elkaar als familie of in andere verbanden ondersteunen, maar Hij was eenzaam, verlaten van Zijn Vader en had geen helper. Juist daardoor kan Hij voor ons een Helper zijn. We vragen een zegen over de vergadering.

met lokale raadsleden kunnen hierbij helpen. Er wordt voor de informele zorg en ondersteuning ingezet op het verlichten (van de druk), versterken (van rechten in de wet) en verbinden (formele en informele zorg beter op elkaar aansluiten). De uitvoering van de pgb door de Sociale Verzekeringsbank loopt (nog) niet. Er wordt gewerkt aan het vastleggen van de eigen regie en keuzemogelijkheden voor pgb-houders. We kaarten aan dat instellingen moeten voldoen aan eisen om voor pgb in aanmerking te komen. Bij SGP en ChristenUnie was nog niet bekend dat hierdoor maatschappelijke initiatieven belemmerd kunnen worden. We sturen een brief door aan de Kamerleden, het debat wordt momenteel gevoerd.

Verlichten, versterken en verbinden Mevr. Dik schets de ontwikkelingen in de zorg van de afgelopen tijd. Per 1 januari 2015 is er veel veranderd. In de debatten in de beide Kamers hebben ChristenUnie en SGP ingezet op het waarborgen van identiteitsgebonden zorg. En op het mogelijk maken van zorg op maat: in de eerste plaats zorg voor mensen en niet zorg om instellingen. Er mogen geen mensen over het hoofd gezien worden. Steunpunten en contacten

Mantelzorg De mantelzorger krijgt een grotere rol en kan ook op ondersteuning van de gemeente rekenen. Niet altijd zijn mantelzorgers echter in beeld. Als mantelzorger of omstanders kun je dit melden bij de gemeente- en wmo-raden. Je kunt de punten aangeven, waarvan je ziet dat het beleid beter kan. Dit houdt gemeenteraden scherp en stelt hen voor de afweging hoe men het budget wil besteden. In gesprekken met diaconieën ontmoet men

30


gedrevenheid om de rol te pakken die kerken vanouds hadden. Kerken doen al veel voor de maatschappij, niet altijd in samenwerking met de gemeente. Er wordt geadviseerd zitting te nemen in de wmo-raad en als diaconaal platform en gemeenteraad in gesprek te zijn. Kerken kunnen voor vrijwilligers zorgen, en gemeenten voor hulpmiddelen of budget. We spreken over de vraag hoe we kunnen participeren in de zorg. Kun je minder (betaald) gaan werken om mantelzorg te verlenen? De overheid moet de waarde van mantelzorg in belastingmaatregelen tot uiting laten komen. En verder De volgende onderwerpen komen aan bod in een korte bespreking • Euthanasieversoepeling en de euthanasieacceptatie in de samenleving In de praktijk lijkt het alsof mensen ervan uitgaan dat euthanasie een recht is. • Verabsolutering vrijheid van meningsuiting ten koste van vrijheid van godsdienst Het is kwetsend dat alles gezegd mag worden. Dit geeft niemand het recht een ander te doden. • Ambassadeurs over ethische kwesties

Ambassadeurs naar scholen voor LHBT bevordering (lesbisch, homoseksueel, biseksueel en transgenders). • Prostitutie Subsidie uitstapprogramma en strafbaarstelling bezoekers • Islam in Nederland • Onrust in het Midden-Oosten en christenvervolging Dreiging van IS en Boko Haram • Antisemitisme Veiligheid en Holocaustonderwijs Na de ‘magere ochtendspits’ is het een goed gevulde ochtend geworden. We bedanken de beide Kamerleden dat ze tijd vrij wilden maken voor overleg met de vrouwenbonden. De heer Van der Staaij en mevr. Dik geven aan het zinvol te vinden dit jaarlijkse overleg bij te wonen. We wensen elkaar Gods zegen toe bij de taken die we mogen doen. Mevr. Dik eindigt met dankgebed. ❖ Zie ook: www.sgp.nl en www.christenunie.nl of het uitgebreide verslag op www.hervormdevrouwenbond.nl M.M. Jonker-Hakkert, Putten 31

Financieel overzicht

VOOR ELKAAR

vakantieweken

In de maand februari werden de volgende giften/ collecten ontvangen: Diaconieën/kerkenraden: Genemuiden Lopik Diaconie te ?

€ € €

1 . 2 1 7, 51 322 , 8 6 5 0,0 0

Vrouwenverenigingen/kerkkransen: Genemuiden € 75 0,0 0 Grafhorst ‘Tabitha’ € 98 , 5 0 Sommelsdijk ‘Liefde vindt werk’ € 1 0 0,0 0 Stavenisse ‘Niet in eigen kracht’ € 1 1 5,0 0 Wilnis stamppotavond € 1 . 282 ,0 0 Wilsum ‘Ruth’ kaartverkoop € 31 ,0 0 Woudenberg ‘Lydia’ € 282,95 Dorcas te ? € 1 0 5,0 0 Lydia te ? € 1 0 0,0 0 Lydia te ? € 1 0 0,0 0

Er is nog plaats voor gasten met mantelzorger in de week voor gasten met dementie. www.hervormdevrouwenbond.nl/ vakantieweken > dementie Diversen: Regioavond HHV gemeente Regio Alblasserwaard Regio Gouda Zoetermeer Themabijeenkomst Barneveld Themabijeenkomst Genemuiden Themabijeenkomst Lekkerkerk Themabijeenkomst Nieuwe-Tonge Themabijeenkomst Rijssen Themabijeenkomst Sebaldeburen Themabijeenkomst Waarder Via mevr. Nap – presentatie vakantieweken Veenendaal Hoeksteen – verkoop Veenendaal Totaal

€ 1 8 8 ,1 6 € 300,00 € 1 .000,00 € 169,75 € 2 1 8 ,8 0 € 28 8 ,40 € 5 07,40 € 90,8 8 € 1 81 ,44 € 29 1 ,89

€ €

1 2 1 ,90 39,5 0

€ 7.952,94

Hartelijk dank aan iedereen van wie een bijdrage of gift mag worden verantwoord. ❖ H.A. Cysouw, penningmeester Giften voor de vakantieweken gehandicapten zijn welkom op NL13INGB0003388772 t.n.v. VOOR ELKAAR vakantieweken. 32

Column

Huisstof ‘Pauw, pauw! Pang, pang, pang!’ Het is weer zover… Elk jaar als de dagen lengen en de krokussen uitlopen, gaan de jongens soldaatje spelen. Veertig jaar geleden gebeurde het al, en het is nog zo. ‘Mam, ziet u wat Matthias en die andere jongens doen? Wij mochten dat vroeger nooit…!’ roept een van de oudere kinderen. Matthias, met zijn groene baret, zonnebril en camouflagevest, deelt als een commandant de orders uit op straat. ‘Dat kan echt niet mama, ze spelen gewoon oorlog.’ Het stuit me enorm tegen de borst als ik ze bezig zie in hun camouflagekleding (te klein, te groot… als het maar groen is). Ze rennen door de struiken, verschuilen zich achter een van de vuilcontainers langs de straat en knallen erop los. Speelgoedgeweren en -pistolen krijgen ze nooit van ons,


maar met een zelfgemaakt geweer of desnoods een stok kun je ook prima soldaatje spelen… Ik kijk het even aan en hoor dan verbijsterd dat ze de overval in de NOS-studio naspelen. ‘Laat dat wapen vallen! Bij elke verdachte beweging wordt er geschoten, begrepen?!’ Hoe vaak hebben we er al over gepraat met de kinderen dat schieten geen spelletje is? Dat ze daarom geen schietspelletjes op de computer mogen doen? Maar ja, ze zien promotiefilmpjes van de marechaussee en op het jeugdjournaal is oorlogs geweld aan de orde van de dag. En een ‘soldatenmuseum’ (jammer dat ‘Harskamp’ dicht is) of open dag bij de landmacht is razend populair. Het prikkelt hun fantasie. Kun je het soldaatje spelen misschien zien als een soort verwerking…? Zoiets als wanneer ze ‘vadertje en moedertje’ spelen? Ik doe de voordeur open en krijg de rillingen als ik de buurkinderen associeer met ‘kindsoldaten’. Onlangs las ik erover: ‘Kinderen zijn de bruikbaarste soldaten. Ze zijn klein en kunnen relatief onzichtbaar door het struikgewas lopen. Ze zijn snel, behendig, gemakkelijk manipuleerbaar en zeer gehoorzaam. Doordat ze geen benul hebben van de dood, zijn ze dapper en onversaagd. Ze zijn vooral goedkoop: ze hoeven geen soldij en hebben minder voedsel nodig dan volwassen soldaten. Ze doen dienst als boodschappers, spionnen, kampbewakers, seksslavinnen of mijnenvegers. Sommige kinderen worden gebruikt voor zelfmoordmissies.’ Afschuwelijk. Met een snoepjespot in de hand ben ik al gauw omringd door een stuk of zes vredelievende jongens, van vier tot acht jaar. Ik probeer hen op een positieve manier te benaderen: buiten spelen is fijn en we mogen blij zijn dat er hier geen oorlog is, maar… Zes paar kinderogen kijken mij aan. ‘Maar, maar we schieten niet echt hoor’, hakkelt er een. ‘En niet op mensen.’ Een dreumes van vier haalt zijn duim uit de mond en zegt onschuldig: ‘Mama van Matthias, ik schoot alleen op de kliko. En het was nog mis ook…’ ❖

Els 33

Leden die ons ontvielen

Psalm 3:2

Op 21 februari 2015 heeft de Heere uit ons midden weggenomen ons trouw meelevend lid

mevr. E. v.d. Stelt-Kieboom Zij werd 83 jaar en was sinds 1967 lid van onze vereniging.

Op 24 februari 2015 is door de Heere uit ons midden weggenomen ons trouw en meelevend lid

mevr. Aaltje Bosman-Koopman in de leeftijd van 84 jaar.

Wij zijn dankbaar voor alles wat zij voor onze vereniging mocht betekenen. Bestuur en leden van vrouwenvereniging ‘Ora et Labora’ Werkendam, februari 2015

Bestuur en leden van vrouwenvereniging ‘Schrift & Belijdenis’ Genemuiden, maart 2015

Psalm 42:5 (berijmd) Psalm 39:8 Op Zijn tijd heeft de Heere uit ons midden weggenomen

Op 7 maart 2015 is door de Heere uit ons midden weggenomen ons lid

mevr. W. Huisingh-Meinders

Ada Koppert-Sonneveld

in de leeftijd van 77 jaar.

in de leeftijd van 64 jaar.

Dankbaar gedenken wij het vele goede dat zij als bestuurslid met liefde voor onze vereniging heeft gedaan. Bestuur en leden van vrouwenvereniging ‘Ruth’ Tiendeveen, 9 maart 2015

Bestuur en leden van Vrouwen Bijbelstudievereniging ‘Tryfena’ Monster, maart 2015

Vacatures

Gezocht: secretarissen Heb je de capaciteiten van een secretaris en wil je die graag op vrijwillige basis inzetten voor onze vrouwenbond? Dan nodigen we je van harte uit te reageren! We zijn op zoek naar: Een secretaris voor de regelingscommissie voor de jaarlijkse bondsdag in september. Je bent computervaardig en hebt organisatietalent. Je woont bij voorkeur in het midden van het land. Er wordt ongeveer 3 à 4 keer per jaar vergaderd in Nijkerk. Voor inlichtingen: [email protected] of telefonisch 038-3325993. Een secretaris voor de websitecommissie. Je denkt mee over de vormgeving en inhoud van de website; je notuleert de vergaderingen en je stelt de agenda op. Er wordt ongeveer 3 à 4 keer per jaar vergaderd in Nijkerk. Voor inlichtingen: [email protected] of telefonisch 038-3855270. ❖ 34

Colofon


Hervormde Vrouwenbond Bond van Hervormde Vrouwenverenigingen op gereformeerde grondslag Landelijk bestuur

De Hervormde Vrouw

Voorzitter M.M. Jonker-Hakkert, Havikstraat 40, 3882 JH Putten, 0341-357766, [email protected] 1e secretaris A. Bouma-Groothuis, Groenendael 141, 8271 EH IJsselmuiden, 038-3325993, [email protected] 2e secretaris J. Doorneweerd-Snel, Irenestraat 4, 3291 BK Strijen, 078-6454670, [email protected] Penningmeester N.A. Hulsman-v.d. Brink, Langestraat 6, 8281 AL Genemuiden, 038-3855270, [email protected] Vakantieweken verstandelijk gehandicapten G.A.B. Berkhoff-Prins, 0548-517858 [email protected] Vakantieweken alleengaanden W. Mijnheer-Brink, 0578-641279 [email protected] Vakantieweken lichamelijk gehandicapten T. Kuyt-Verolme, 0416-691115 [email protected] Contactadres ziekenhoekje en pr-commissie M. Molendijk-van Bemmel, Oranjestraat 72, 3373 AL Hardinxveld-Giessendam, 0184-615116 [email protected]

Hoofdredactie M.M. Jonker-Hakkert (adres: zie bij het landelijk bestuur) Eindredactie A. Tukker-Versluijs, Groenendaal 39, 4041 XX Kesteren, E.W. ten Hove-van den Brink [email protected] Leden redactiecommissie J. Cazant, J. Lagendijk-van Werkhoven, M. Molendijk-van Bemmel, P.J. Veldman-van Zonneveld,

H. de Jong-Akster, 038-3323237 [email protected] E. de Jong-Borkent, 0184-630159 [email protected] G. de Koeijer-Hoekman, 030-2281418 [email protected] Website www.hervormdevrouwenbond.nl Aanvragen presentatie vakantieweken H. de Jong, 0180-430860 B. Nap-Boer, 0318-483717 [email protected] Beeldverantwoording Foto’s/afbeeldingen: Hervormde Vrouwenbond, tenzij anders vermeld. De redactie probeert in alle gevallen de eigenaar van de foto toestemming voor plaatsing te vragen en de bron te vermelden. Mocht u menen rechthebbende te zijn, neem dan contact op met de eindredactie.

beeldredactie: C. van den Berg-Oosterom, F. Molenaar-Lamper Uitgave verschijnt 11 x per jaar; € 16,00 per jaar; losse nummers: € 2,00 Abonnement wordt aangegaan voor 1 jaar; opzeggen voor 1 december bij het Hervormd Bondsbureau Adreswijzigingen doorgeven aan het bondsbureau Abonnement cadeau geven www.hervormdevrouwenbond.nl > De Hervormde Vrouw > abonnementen Visuele beperking informatie en opgave voor gesproken editie, grootletteruitgave en braille bij het CBB, Postbus 131, 3850 AC Ermelo, 0341-565499 Inzenden kopij tot de 1e van de voorafgaande maand naar de eindredacteur Opgave overlijdensadvertenties Eindredactie De Hervormde Vrouw [email protected] Groenendaal 39, 4041 XX Kesteren Prijs € 25,00

Hervormd Bondsbureau Beatrixstraat 20a, 3862 DB Nijkerk, tel. 033-2456699, [email protected] Adreswijzigingen, opgave nieuwe leden, wijzigingen in het bestuur en bestellingen schriftelijk of via de e-mail doorgeven. Openingstijden maandag t/m vrijdag: 8.30 - 11.30 uur

Bankrekeningnummers Giften t.b.v. de Hervormde Vrouwenbond Bankrek. NL80RABO0377871621 t.n.v. Herv. Geref. Vrouwenbond ANBI geregistreerd onder nr. 815135105 Giften t.b.v. vakantieweken gehandicapten NL13INGB0003388772 t.n.v. VOOR ELKAAR vakantieweken

Legateren De Hervormde Vrouwenbond in uw testament of wilsbeschikking? Info: penningmeester of website.

35

Gedicht

Ik zal er zijn Hoe wonderlijk mooi is Uw eeuwige Naam. Verborgen aanwezig deelt U mijn bestaan. Waar ik ben, bent U: wat een kostbaar geheim. Uw naam is ‘Ik ben’ en ‘Ik zal er zijn’. Een boog in de wolken als teken van trouw, staat boven mijn leven, zegt: Ik ben bij jou! In tijden van vreugde, maar ook van verdriet, ben ik bij U veilig, U die mij ziet. De toekomst is zeker, ja eindeloos goed. Als ik eens moet sterven, als ik U ontmoet: dan droogt U mijn tranen, U noemt zelfs mijn naam. U blijft bij mij Jezus, laat mij niet gaan.

‘Ik ben die Ik ben’ is Uw eeuwige Naam. Onnoembaar aanwezig deelt U mijn bestaan. Hoe adembenemend, ontroerend dichtbij: Uw Naam is ‘Ik ben’, en ‘Ik zal er zijn’. O Naam aller namen, aan U alle eer. Niets kan mij ooit scheiden van Jezus mijn Heer: Geen dood en geen leven, geen moeite of pijn. Ik zal eeuwig zingen, dicht bij U zijn. ❖

De tekening is gemaakt door Stefan (1986-2014). Zijn verhaal staat op pagina 10. De liederen van Sela hebben veel voor Stefan betekend. Daarom plaatsen we hier de tekst van het bekende ‘Ik zal er zijn’, dat werd geschreven door Hans Maat. ❖ 36

Het leven, een geschenk. Themanummer. Hervormde Vrouwenbond. Gezinsvorming in bijbels licht. Vragen rond het levenseinde

Recommend Documents