HET LANDSCHAP VAN WILLEM JAN EN MARIEKE ARC EN CIEL, BAZOUGERS
ANALYSIS & DESIGN OF MIXED ORGANIC FARMING SYSTEMS, 9 - 19 th June 2010 Wageningen Universiteit - Karina Hendriks
Hilversum, 11 augustus 2010 Beste Willem Jan en Marieke, Met dit boekje wil ik jullie wat teruggeven voor de mooie en inspirerende dagen die we in juni op jullie bedrijf doorbrachten. Mijn ogen waren toen vooral gericht op het landschap dat door jullie aanwezigheid en bedrijvigheid is ontstaan. Een landschap dat niet zomaar een onbewust resultaat is van jullie handelen, maar een landschap waar jullie bewust aan bouwen. Bij het zien van de foto’s van de situatie die jullie aantroffen toen jullie kwamen op Placé, begreep ik pas wat een werk jullie hebben verzet en hoe de plek zich ontwikkelt. Mooi om te zien en petje af! Dit boekje is een mix van waarnemingen, vragen en ideeen. Ze zijn ontstaan in de wisselwerking met jullie en met de studenten. Niet bedoeld als kritiek, maar als een poging om mee te denken in jullie ontwikkelingsrichting. En met het oog op een leesbaar landschap natuurlijk! alle goeds in jullie levenswerk en een hartelijke groet, Karina STUDIO VOOR LEESBAAR LANDSCHAP Marconistraat 146 1223 BZ Hilversum 06 - 10 30 10 44
[email protected]
Met dank aan de studenten wiens foto’s ik in dit boekje heb gebruikt.
Humor, dat was geloof ik de een van de allereerste indrukken bij het benaderen van het bedrijf vanuit Bazougers. Als je zo’n koe langs de weg zet, heb je wel humor. Tegelijkertijd ook een klein beetje amateuristisch: wel een mooie houten koe, waarom dan niet ook mooie letters in een aansprekende kleur? Vervolgens een combinatie van borden. Een naambord dat (blijkt bij nader inzien) een lokale aanduiding is voor de plek. Verder een groot bord met een aanduiding dat we hier op een biobedrijf zijn. Hoe heet het bedrijf nou?
Een mooi weggetje leidt naar het erf. Rechts gezellige weitjes met schapen en een paartd, fruitbomen en dichter bij het huis een moestuin. Links, een rij nog jonge bomen, waaronder walnoot, die op den duur een lommerrijke toegang beloven. Iets verder een splitsing: waar moeten we nu heen? Recht-door voelt wel heel privé, alsof we zo de voortuin inrijden. Daar staat een bordje ‘P’ met een pijl naar links. Ruimte om te parkeren. Voelt wel weer heel erg als een randgebied. Hoe komen we nu op het erf? Waar vinden we de bewoners? En hoe rijden we naar de camping? Dat de doorgaande weg niet de goede bleek te zijn, merkte Walter, die met aanhanger en al, over het slibberige pad achteruit omhoog moest. Natuurlijk is het na de eerste keer wel duidelijk, maar het bleek dat deze eerste indruk door meerdere mensen werd gedeeld. Tips: - maak een duidelijke route van entree tot camping, dmv vorm en borden. - maak een wat meer heldere parkeerplaats, o.a. door de randen op te schonen. - maak een uitnodigende verbinding met de court (zie plaatje verderop).
maak van deze route de meest logische en plaats een duidelijk bord
maak deze doorgang nog meer privé
bijvoorbeeld zo......
HET ERF
Het oude centrum van het bedrijf is ongetwijfeld de court. Bij binnenkomst valt het oog op een mooie, kleurrijke border bij het woonhuis. Hier wonen mensen die van planten houden. Dat is ook te zien aan alle kleine hoekjes en randjes waar het groen de stenigheid van de gebouwen verzacht. De court wordt omringd door gebouwen die getuigen van enkele eeuwen geschiedenis en van de hedendaagse tijd. Gestapelde natuursteen of glad stucwerk, beiden hebben ze leistenen daken en dat geeft samenhang. In het midden staat een Libanon Ceder. Het geeft de plek een air van een adelijk landhuis, zoals je er in de streek veel ziet staan. Wat dat betreft zou die toren van Willem Jan wel passen. Toch is er ook een ongemakkelijk gevoel. Een ceder op een boerenerf? Waarom niet een lindeboom? De boom is al aardig op leeftijd, nog niet reuzeoud, maarziet er niet heel vitaal en blij uit. Reden genoeg om te overwegen om een andere boom te planten. (Laat een boomexpert es naar de vitaliteit kijken.) Wat we lastig vinden (de studenten en ik) is dat het moeilijk te zien/ervaren is wat privé is en wat publiek. In de loop van de dagen komen we erachter dat dit meer ons eigen probleem is, dan dat van jullie. Jullie ‘privat bubble’ lijkt niet echt groot. Ook al vinden jullie het geen probleem dat jullie gasten ‘overal’ lopen, voor hun zou het prettig kunnen zijn om meer duidelijkheid te ervaren. Dat kan ook de vrijheid geven om te gaan waar je duidelijk wel mag komen.
QUESTIONS & IDEAS FROM MARIEKE & WILLEM-JAN: 1: M en WJ are not sure about the Libanon Cedre (tree) which is in the centre of the court yard. They think it is exotic and belongs more to a castle garden than to a farm court yard. Replace it for another one? What specie? 2: How to realize a place before the house with a terrace and pergola? 3: How to make a clear parking place for quests? 4: How can this be a nice place for guests to sit down and enjoy? 5: M en WJ got the idea to restore the old stable and start a tea-house / restaurant with a terrace on the south side where you can see the stable and the fields. Maybe someone else likes to start a (care) initiative here with young people who need guidance to come back on ‘route’ again. 6: Willem likes a tower (said with a laugh). With a tower the house really becomes a house. 7: A footpath from campsite to entrance road. 8: If the cows move to the new stable next to the hay barn, M and WJ want to continue the new road on the east side of the yard unto the campsite, so the court yard will be free from cars except their own. QUESTIONS & IDEAS FROM THE STUDENTS 1: It is very hard for some one who comes the first time to understand where he should and can go. The road upon the court yard looks very private and there is a P-sign pointing to a parking place. 2: Being on the parking place it is unclear where to go. Straight ahead you land between the cows (Walter can talk about that). The path to the court yard does not attract really. 3: Where is the shop??? 4: What is private, what is public? We found out that M and WJ give lots of space to the public, but for ‘new’ people it is not legible in the lay-out/design of the farm yard. 5: This could be a nice building for a new agro-tourism function. The green space on the east side of this building looks unused and could be integrated in the new function. 6: This is a central place for the accessibility of the farm landscape, but it is very dirty and slippery. 7: The new barns are quite well integrated in the landscape at the west side, but on the east side there is a very abrupt transition from buildings to fields. Plant some trees here? 8: The bank of the lake here is partly very nice with elderberry and willow, but partly also very wild with overgrowing nettles. Probably from the manure that comes from the cow=path.
Border geeft deels duidelijke begrenzing aan privé zitplek. Boom is donker. Grind past op deze plek, jammer dat er (nog) asfalt ligt.
Uitbouw aan huis (wellicht in een frissere, warmere kleur, alhoewel waarschijnlijk niet historisch verantwoord) met glas in dak voor licht. Pergola met bloeiende klimmers creëert beschaduwde privé-zitplek. Ronde lijn van de border doorzetten met en onder de pergola richting de doorgang tussen huis en schuur.
De ondergroei onder de ceder maakt het tot een donkere plek die de (mooie) gebouwen verhult en de ruimtelijkheid van de court verstoort.
Met lage groenblijvende bodembedekkers (en evt) vaste planten is een duidelijke boomspiegel gemaakt. Onder de boom is de hele ruimte van de court ervaarbaar en zijn de gebouwen (transparant) zichtbaar. Ook is zichtbaar waar je de privé-ruimte van de bewoners instapt.
Auto geparkeerd op de parkeerplaats. Waar moet ik nu heen? Waar is de winkel? Hierdoor naar de binnenplaats? Beetje donker.
De bosschage aan de rechterkant is meer open en minder fors en oogt daarom meer uitnodigend. De ceder op de binnenplaats komt mooi uit tegen de historische gevel van de schuur en trekt de aandacht. Een leuk bord aan de gevel van de winkel maakt duidelijk waar ik moet zijn voor de kaas! Tegen de nieuwe gevel van de kaasbergplaats staan vaste planten die tegen de schaduw kunnen (monnikskap, herfstanemonen, varens bijv.).
Na een week waren er nog studenten die vroegen: “Maar waar is die winkel dan?”
Hoe zou het zijn om een mooi uithangbord tegen de gevel te hangen; misschien wel jullie beeldmerk van de kazen.
Gebouwen die de tijd hebben doorstaan. Hoe lang gaat ze nog mee? Welke functie kun je ze geven? Ruimte voor campinggasten. Een zitplek op de court bij een plek met waterelementen (linkerfoto). Ik kan het me wel voorstellen. En de paarden/geitenstal? Verbouwen voor agro-tourisme, een gite, zoals de studenten opperden? En of een theeschenkerij, eenvoudige eetplek waar jongeren werken onder begeleiding, zoals Marieke hardop droomde. Door deze plek te ontwikkelen ontstaat er een ruimtelijke tegenhanger van de court. De court is een centrale open buitenruimte besloten door gebouwen en groen. De verbouwde stal met kas en terras vormt een centrale binnenruimte op het erf, vanwaar je uitzicht hebt op de velden, de stal en de camping.
Dichtbij het erf zijn allerlei mooie plekken te vinden: de boomgaard, de mare en het kampeerveld met zijn prachtige eiken, waaronder deze prachtige knot. Met goede boombeschermers, minder onkruid en goed groeiende en gesnoeide fruitbomen kan deze plek veel meer ‘glimmen’ dan dat ze nu doet. (Dit zeg ik met een schuldgevoel over een niet ingelost voornemen een avond met zijn allen de boomgaard op te knappen....) De mare, engelse strakke oevers of ecologisch ‘wild’ vroegen jullie je af. Ik zou kiezen voor beide met een overgang van een duidelijke waterlijn en oever aan de erfzijde naar een meer natuurlijke en begroeide oever verder richting het oosten. Zo’n overgang van gecultiveerd naar organisch, van erf naar buiten, kun je op verschillende thema’s toepassen. Het versterkt de samenhangen in het landschap. Het zou leuk zijn als de (camping)gasten deze plekken sterker kunnen ervaren. Jullie gaven zelf al het idee van een wandelroute aan (voorstel zie verderop).
Hoe ligt het erf in het landschap? Vanaf Bazougers en de weg ligt het aardig ingebed in een gevarieerde groene omgeving van hagen, boomgroepen en bosschages. Vanaf de heuvel in het zuiden heb je een prachtig zicht op het hele erf en de hele zuidwestelijke omgeving (prachtig doorkijkje op de kerk van Bazougers!). Hier valt ineens op hoe groot de nieuwe schuren zijn. Vergelijk het ‘oude’ met het ‘nieuwe’ erf en je ziet de schaalvergroting; ze zijn van een andere orde. Van deze kant liggen ze kolossaal en vrij kaal in de omgeving. Vergelijk met het ‘oude’ erf dat helemaal is opgenomen in het groen. Niet weggestopt, dat zou ook jammer zijn, maar harmonisch ingebed.
Hoe zou dat kunnen zijn met het ‘nieuwe’ erf over een aantal jaren. Ik zou ten eerste kiezen voor een groene verankering van de hooischuur op de zuid-west hoek. Daarmee maak je in een keer weer een geheel van het erf. Daarnaast zou je de overgang van het erf/pad naar het weiland kunnen verzachten met een rand zoals die ook rechts op de foto te zien is (bramen en vlier). Tenslotte geeft een solitaire boom in het veld perspectief aan het zicht, het neemt wat harde dakranden weg en geeft een schaduwplek voor de koeien.
DE VELDEN EN HAGEN
Het landschap van Air en Ciel kenmerkt zich door licht glooiende heuvels van graslanden, omzoomd door hagen. Allerlei verschillende typen hagen van diverse leeftijden en met een grote diversiteit aan soorten bomen en struiken. Sta je in een dalletje, dan ben je omsloten door groene schermen, sta je op een heuvel dan heb je hier en daar een uitzicht van enkele kilometers. Dat maakt een wandeling over het bedrijf heel afwisselend. Dat dit landschap niet vanzelfsprekend is, blijkt als we na een paar dagen wat meer van de omgeving hebben gezien en hebben gesproken met een oude buurman.
Een paar van de meest voorkomende soorten: wilde roos, braam, vilier en hazelaar.
Linksboven: een typologie van de hagen die voorkomen op het bedrijf. In werkelijkheid komen er nog allerlei mengtypen voor. Links: analyse van Connie en Moira van de oude en nieuwe hagen. Opvallend hoe soortenrijk de nieuwe hagen zijn. Boven: inventarisatie van Jan-Klaas en Loet van het oostelijke deel van het bedrijf (kaart gedraaid), met een voorstel voor het planten van nieuwe hagen en een idee voor het beheer.
Landschap met hagen zoals dat tot 1952 zou kunnen zijn geweest: percelen varierend van 1 tot 5 ha omzoomd door hagen op wallen (informatie van Willem Jan en oude buurman). In 1952 “kwam de bulldozer”.
Landschap zoals dat had kunnen zijn als Willem Jan en Marieke hier niet waren gekomen. Deze autonome ontwikkeling is in de directe omgeving waar te nemen. Hagen worden verwijderd, percelen vergroot, solitaire eiken (moeten) blijven staan, maar sterven door gebrek aan ruimte en aandacht.
Landschap met hagen zoals dat tussen 1952 en 1970 kan zijn geweest. Percelen zijn vergroot en hagen verwijderd.
Landschap zoals dat nu is op het bedrijf van Willem Jan en Marieke. De lichtgroen gemerkte hagen horen bij hun land (en beheer), de geel gemerkte hagen zijn door hun aangeplant in de eerste jaren dat ze hier waren (3 km!). Het oostelijke deel is relatief open; planten is op dit moment geen optie vanwege de hogesnelheidslijn plannen en bovendien hopen ze dit stuk te kunnen ruilen tegen grond aan de westkant.
Impressiess van de autonome ontwikkeling in de omgeving: -hagen verwijderen - percelen vergroten - eiken met bescherming blijven staan - door ploegen tot op de kant en mogelijk gebruik van gif, leggen ook deze het loodje naar verloop van tijd. - blijft over: open velden met dode bomen.
QUESTIONS & IDEAS FROM MARIEKE & WILLEM-JAN mw1: Divide this field with a new hedge? If yes, where? mw2: How to maintain this type of ‘new’ hedges which were planted some 10 years ago? With respect to ecological and/or economical (wood pallets) and/or landscape goals? mw3: This seems to be a good place for a pond because it is quite wet and muddy. How could it look like? Think about ecological and landscape aspects. mw4: Would it be nice/functional/ ecological to plant something on the south side of this path? If yes, what? mw5: How to maintain the Mare (little lake)? In an ‘english landscape style’ way, with short cut grass, a bridge, neat maintained trees and shrubs. Or in an ecological way, like it is now more or less. Or in a combination of the two? mw6: How would you make a walking route (public foot path) over the farm for the (camping) guests to enjoy the farm landscape? Where could it go and what do you need in terms of bridges, step-over (the fence), recognizable signs etc? mw7: What could be a good place for the bee hives? QUESTIONS FROM STUDENTS & KARINA s1: How can you improve the biodiversity of the herbal vegetation along roads/paths, hedges and fields? (for ecological and seasonal reasons). s2: How to divide the fields on the east side so that it will be less open and more like the west side of the farm.
De ‘raam-oefening’: vijf minuten kijken door je ‘venster’, dan omdraaien en uit herinnering zo goed mogelijk je uitzicht beschrijven aan je partner. Heb ik wel goed gekeken????
Uitzicht van de heuvel achter het erf op het zuidelijke deel van het bedrijf. Het idee leeft dit veld te delen door een haag.
Dat zou er zo uit kunnen zien: een gevarieerde haag van struik- en boomvormers.
Je kunt ook kiezen voor een andere vorm van geleding, namelijk een boomgroep; een groep van 3 of 5 bomen die op den duur een gezamenlijke kroon vormen.
Uitzicht op het oostelijke deel van het bedrijf: een langgerekt open veld dat aan het eind als het ware ‘wegloopt’. In tegenstelling tot het centrale en zuidelijke deel van het bedrijf ontbreekt het hier aan geleding en beslotenheid.
Een enkele boomgroep kan heel veel effect hebben op de beleving van de ruimte.
ZOMEN VAN HAGEN, VELDEN EN WEGEN Mijn indruk van de kruidachtige vegetaties op het bedrijf en in de omgeving, is er een die typerend is voor een vrij voedselrijke (bemeste) bodem. De soortenrijkdom is niet bijzonder groot, vrij ruig en wordt gedomineerd door een klein aantal sterke groeiers zoals braam, brandnetel, engelwortel (o.i.d.). Op een paar plekjes, m.n. in wegbermen zie je wat er mogelijk is wanneer de bodem minder verrijkt is. Daar is de vegetatie minder ruig, soortenrijker, kleurrijker en vind je bijvoorbeeld een soort als sleutelbloem (rechts) en campanula. Op dit punt zie ik nog wel mogeljkheden tot verbetering (voorbeeld rechtsonder).
HAAG LANGS HET KOEPAD? Een vraag is of je hier langs het koepad ook een haag zou planten, zodat een situatie ontstaat als bij het zuidelijke koepad (holle weg karakter). Kies je dan voor: - een haag (doorlopend en dicht) - een (fruit) boomrij (transparant) Of kies je voor een mooie, kruidenrijke veldrand?
EEN POEL OP DEZE PLEK? Deze perceelshoek is laag en nat. Hier geldt mogelijk de leus: ‘de slechtste grond is de beste’. Waar de productie minimaal is, kan de opbrengst voor natuur juist groot zijn. Zo is een gradient (hier van droog naar nat) altijd ecologisch interessanter dan een stukje homogene grond.
bruggetje over mare
WANDELING OVER HET BEDRIJF? Alhoewel er allerlei weggetjes over en langs het bedrijf en in de omgeving lopen, is het nog niet zo gemakkelijk om een rondje te lopen. Voor gasten (en ook voor jullie zelf) is zo’n mogelijkheid wel heel leuk. Even een rondje na het eten, na aankomst op de camping, een meditatief ochtendrondje etc. Bijvoorbeeld een klein rondje om het erf, langs de dieren, de boomgaard, de mare, de stal. Daarnaast een groter rondje dat gebruik maakt van de aanwezige paden om een indruk te krijgen van het landschap. Het zou mooi zijn als je ook nog een wat groter rondje zou kunnen lopen, met Bazougers op de route, zonder dat je over de doorgaande weg moet. Dat is echter een project waar je andere dorpsgenoten en landeigenaren bij nodig hebt. De voorzieningen kunnen varieren van eenvoudige overstapjes, tot routebewijzering, klaphekjes, plattegrondjes en beschrijving.
STUDENTEN AAN HET WERK
