REISMAGAZINE OVER
ZUID-AFRIKA NUMMER 1 2012 € 5,95
s i t e ‘H e di
t i r e d t el t ’
8 54039 49 89 02 38456 6
De wildparken van Swaziland Raften op de Oranjerivier Oppie tafel: biltongpasta & melktaart De kleuren van de Karoo
Met gratis Stadsgids
AYOBA!
ADVERT
Voor u ligt het eerste nummer van Mzanzi, een kwartaalblad over Zuid-Afrika. Mzanzi is de koosnaam die Zuid-Afrikanen gebruiken voor hun land. De liefde voor de natuur en de culturen van Zuid-Afrika is ook de drijvende kracht achter dit tijdschrift. We weten dat wij daarin niet alleen staan, want jaarlijks bezoeken bijna 130.000 Nederlanders Zuid-Afrika. Dit tijdschrift is er voor iedereen die graag naar Zuid-Afrika wil reizen, voor regelmatige bezoekers en voor lezers die graag dagdromen over dit fascinerende land.
besteden we aandacht aan de terechte ‘succesnummers’ van Zuid-Afrika, zoals Kruger Park, de Garden Route en Kaapstad, maar we dagen u ook uit om minder bekende regio’s van het land te bezoeken.
Mzanzi is het eerste en enige reistijdschrift dat zich exclusief richt op ZuidAfrika. Anders dan de meeste reistijdschriften zetelt de redactie niet in een Amsterdams kantoorpand, maar in een levendige buitenwijk van Johannesburg. De medewerkers van dit blad zijn Zuid-Afrikanen of Nederlanders die in Zuid-Afrika zijn gevestigd.
Voor ons draait het bij reizen om ontdekken en ontmoeten. Wij vinden dat beide partijen hun voordeel moeten doen met die ontmoeting. Daarom leggen wij in dit tijdschrift de nadruk op duurzame vormen van toerisme. We vertellen liever over een kleinschalige ecolodge dan over een grote hotelketen en geven de voorkeur aan projecten waar lokale gemeenschappen van profiteren. We hopen dat ons enthousiasme over Zuid-Afrika aanstekelijk werkt. Graag zien we u terug in Mzanzi.
Samen willen wij u vier keer per jaar het Zuid-Afrika tonen dat ons hart heeft gestolen. We stellen u voor aan bijzondere Zuid-Afrikanen en in de reisverhalen vertellen we over de cultuur en geschiedenis van dit land. Daarbij wijken we soms verder af van de gebaande paden dan uw reisgids. Natuurlijk
Een vast onderdeel van Mzanzi is de uitneembare stadsgids, met daarin iedere keer aandacht voor bijzondere plekken in Kaapstad, Johannesburg en een steeds wisselende derde stad. Net als in de rest van het tijdschrift maken we daarbij dankbaar gebruik van de tips van ‘locals’.
Rob Hartgers (Hoofdredacteur) Barbara van den Broek (Uitgever)
COLOFON Mzanzi is een onafhankelijk kwartaalblad over Zuid-Afrika. Het wordt gemaakt in Zuid-Afrika door Zuid-Afrikanen en Nederlanders. De makers van het blad hebben geen geld gekregen voor het plaatsen van redactionele artikelen. Reageren kan via de website www.mzanzi.nl. Uitgever Barbara van den Broek, Joburg Liaison Redactie Rob Hartgers (hoofdredacteur), Trevallyn Hall (art-director) Medewerkers aan dit nummer Eline Pieterse, Pierre de Winter, Ricci Scheldwacht. Beeld Trevallyn Hall, Ngozi Tulelo Advertentie-acquisitie Zuid-Afrika: Barbara van den Broek Nederland: Jan Jansen Drukker Kroonpress, Estland Abonnementsprijzen Nederland en België: € 24 per jaar (4 edities).
Losse nummers kosten € 6,95 in de kiosk. Aanmelden/afmelden abonnement Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip worden aangevraagd via www.mzanzi.nl/abonneren en lopen automatisch door. Opzeggen kan op elk gewenst moment, tot een maand voor verschijning van het volgende nummer (elk nummer verschijnt in de eerste maand van het kwartaal). Als u opzegt in de derde maand van een kwartaal, betaalt en ontvangt u nog het volgende nummer. Opzeggen doet u via een mail naar
[email protected] met daarin uw naam en contactgegevens. Bewaar de mail, dit is uw bewijs per welke datum u heeft opgezegd. Adreswijziging Als u de eerste twee maanden van het kwartaal uw adres wijziging doorgeeft, dan ontvangt u het volgende nummer op uw nieuwe adres. Geef uw wijziging door via
[email protected] Voor meer informatie over Mzanzi, de uitgever of Zuid-Afrika ga naar: www.mzanzi.nl
3
INHOUD Met Stadsgids
LEESWIJZER
10 DE KAroo
Zoveel reizigers, zoveel wensen. De één verkent het liefst met kapmes de jungle, de ander laat zich liever verwennen in een luxe hotel. En zelfs de meeste geharde Livingstone wil het wel eens weekje rustiger aan doen. Om het u gemakkelijk te maken, geven we aan onze bestemmingen en activiteiten kleurencodes mee.
STADSGIDS
Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens?
Het hippe hart van
Joburg! HUMAN rban! DAY, DuRIGHTS
Oosterse sferen in
Voor iedereen.
De achtertuin van
Kaapstad!
Vraagt meer lef. Avontuurlijke instelling nodig.
6 Local is lekka
9 Indaba
20 Festival:
28 ZA in NL
Tips van ‘locals’ in Durban en Port Elizabeth.
Activiteiten rondom Human Rights Day
Oppikoppi
Een nieuwe film over dichteres Ingrid Jonker, handgemaakte verzorgingsproducten en meer.
64 BLYDE RIVER CANYON In dit boekje dat u voor u heeft, staat dit artikel nog niet. We hebben het in de inhoudsopgave gezet om u een idee te geven hoe de inhoudsopgave verder uit komt te zien.
22 NAMAQUALAND “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus.
35 ORANJERIVIER “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Excludat iurgia finis.
80 SWAZILAND
30 On the Jol Ga hiken in iSimangaliso Wetland Park. Wat dacht je van paragliden van de Tafelberg? Of wandel slurf-inhand met olifanten.
31 Met de kinderen Maak contact met de apen in het Bushbabies opvangcentrum of vergaap je aan de pracht van de zee in uShaka Marine World.
33 Eten / drinken Waar komt biltong eigenlijk vandaan? Probeer het eens met een van ZuidAfrika’s meest exclusieve wijnen: een Sauvignon Blanc van La Motte.
34 Oppie tafel
In dit boekje dat u voor u heeft, staat dit artikel nog niet. We hebben het in de inhoudsopgave gezet om u een idee te geven hoe de inhoudsopgave verder uit komt te zien.
Eerst Biltong- & pompoenpasta dan melktaart. Mmmm.
5
LOCAL IS LEKKA
ZA NL
m o O llie
Ka
Wie ben je?
Wat is er bijzonder aan deze plek?
Karl Soutpan. Iedereen hier in de buurt noemt me Oom Kallie.
De hele gemeenschap komt hier samen. Mannen komen hier niet alleen om geknipt of geschoren te worden, maar ook om de laatste nieuwtjes te horen over de buurt.
Waar zijn we? In Port Elizabeth. Dit is mijn herenkapsalon, Kallie’s Cuts. Mijn vader opende deze zaak in 1947.
Wat doe je? Ik ben kapper. In 1955 ben ik als 16-jarige jongen in de zaak van mijn vader gekomen. Na zijn dood heb ik het bedrijf voortgezet.
OOM KALLIES CUTS Waar: Smuts Road 52, Port Elizabeth Vraag naar: knippen en scheren
CAPE RECIFE LIGHTHOUSE
Wat zou je bezoekers willen laten zien? Ik zou ze meenemen naar de Cape Recife vuurtoren, een paar kilometer buiten de stad. Op vrijdagmiddag, na sluitingstijd, ga ik daar zelf naartoe om te vissen met vrienden. Onze vrouwen maken van de vis een heerlijke curry. ’s Avonds hebben we een gezamenlijke maaltijd op de binnenplaats achter de winkel. Iedereen mag daar aanschuiven.
Waar: C ape Recife Nature Reserve, Algoa Bay, Port Elizabeth Beste tijd om te gaan: vrijdagmiddag
Wie ben je?
r e d n a X
Waar zijn we?
ik een broodje. Dit is voor mij een rustpunt in een stad die voortdurend in beweging is. De smeltkroes van culturen die Durban is, zorgt voor een rauwe energie die mij iedere dag weer inspireert.
In de The Bean Bag Bohemian Coffee Shop in de wijk Berea in Durban.
Wat zou je bezoekers willen laten zien?
Xander van Ulden
Wat doe je? Ik ben fotograaf. Zes jaar geleden ben ik vanuit Nederland naar Zuid-Afrika verhuisd. Ik doe veel werk voor reclamebureaus en heb hier in de buurt een eigen studio.
Wat is er bijzonder aan deze plek? Iedere middag drink ik hier een cappuccino en eet
De Indiase kruidenmarkt. Je waant je in India. Koop daar verse kruiden en maak je eigen Bunny Chow (een curry maaltijd die wordt geserveerd in een uitgehold witbrood). Of ga naar de wijk Berea, waar bewoners op zaterdagavond hun eigen feestje bouwen op de centrale parkeerplaats. Er wordt muziek gedraaid op de autostereo’s en je kunt er lekkere hapjes kopen.
Bean Bag Bohemia Waar: Old Fort Road 101, Durban 031 573-8400 Vraag naar: Zuid-Afrikaanse Sabie koffie, roast beef sandwich
Miriam Makeba Square Waar: Berea Vraag naar: Sweet cocos buns Wanneer: Zaterdagavond
7
/Indaba/ Term afkomstig uit Zulu en Xhosa cultuur. Oorspronkelijke betekenis: bijeenkomst van stamoudsten. Wordt nu ook gebruikt als aanduiding van een belangrijke gebeurtenis.
INDABA
HUMAN RIGHTS DAY,
ADVERT
2 MAART 2012 Op 21 maart 1960 werd in heel Zuid-Afrika gedemonstreerd tegen de pasjeswetten. Zwarte burgers mochten alleen zogenaamde ‘witte gebieden’ betreden indien ze in het bezit waren van een speciale pas. In de township Sharpeville, ten zuiden van Johannesburg, opende de politie het vuur op de demonstranten. Daarbij vielen 69 doden en 180 gewonden. Later bleek dat veel mensen in de rug waren geschoten. De moordpartij was een keerpunt in de geschiedenis van Zuid-Afrika. Oppositiepartijen PAC en ANC werden verboden. Het ANC richtte als reactie hierop haar gewapende tak op, onder leiding van Nelson Mandela. Het apartheidsregime raakte internationaal in een isolement. Op Human Rights Day worden de gebeurtenissen van 21 maart 1960 herdacht.
District Six Museum. District Six was een levendige wijk in het havendistrict van Cape Town. In 1966 verklaarde het apartheidsregime de gemengde wijk een ‘whites-only’-gebied. In het daaropvolgende decennium werden 60.000 bewoners gedwongen om de wijk te verlaten. Ze werden verbannen naar de Cape Flats, winderige kale vlakte buiten de stad. Het District Six Museum vertelt deze geschiedenis en reconstrueert het leven in de oude stadswijk. www.districtsix.co.za
Apartheid Museum. Het Apartheid Museum in Johannesburg is een van de best bezochte Zuid-Afrikaanse musea. Het museum vertelt op indringende wijze de opkomst en ondergang van de apartheidsideologie. Onmisbaar voor wie het huidige Zuid-Afrika wil begrijpen. Er is onder meer een uitgebreide expositie over Nelson Mandela en ander voorname strijders tegen apartheid. Daarnaast veel aandacht voor de manier waarop apartheid het leven van gewone Zuid-Afrikanen beïnvloedde. www.apartheidmuseum.org
Hector Pieterson Museum. De scholier Hector Pieterson was 12 jaar toen hij op 16 juni 1976 werd doodgeschoten door de politie in Soweto. Hector nam die dag deel aan protesten tegen de verplichte invoering van het Afrikaans op Zuid-Afrikaanse scholen. De foto van een stervende Hector in de armen van een oudere scholier schokte de wereld. Tijdens de protesten vielen (in heel Zuid-Afrika) 500 doden. De opstand wordt ieder jaar herdacht tijdens Youth Day.
9
DE KAroo
Door Fred de Vries
Die Hel Eindelijk, ruim vier uur nadat we uit Johannesburg zijn vertrokken, verandert het landschap. Het plaatsje Colesberg is de poort naar de Karoo. Dor geel veld gaat over in rotsig bruin, en heuvels en bergen maken een eind aan de hypnotiserende vlakheid. De iPod speelt Ride, Ride, Ride van de Zuidafrikaanse neo-cowboy Jim Neversink. ‘I’m not in a very sociable mood’, zeurt Jim over een holle gitaar. Wij, mijn metgezellin en ik, zwijgen. Eindeloos strekt de weg zich voor ons uit, een streep door de droogte. We zijn op weg naar Die Hel, een spookdorp diep in de Karoo.
11
De semi-woestijn van de Karoo heeft schrijvers als André Brink en Etienne van Heerden geïnspireerd tot grootse literatuur rond de thema’s eenzaamheid en waanzin. Als voorproefje van wat ons te wachten staat maken we een omweg langs de Vallei van Verlatenheid. We betalen, rijden naar een parkeerterrein, stappen uit en lopen naar het ravijn, waar we twee toeristen op een bankje aantreffen, genietend van het uitzicht. Het blijken gepensioneerde Nederlanders, die net als wij Johannesburg-Kaapstad doen, ruim duizend kilometer dwars door het land. ‘Mooi hè’, zegt de man, ‘die uitstapjes die je overslaat als je alleen maar over de snelweg rijdt.’ De vrouw knikt
ernstig. Aan de andere kant van de diepe kloof zien we bergtoppen grillig als een gehavende salamanderrug. Een visarend zweeft boven de hoogste piek. IJle stilte. Het is pas dan dat je loskomt van de uitputtende chaos en stress van Johannesburg. Het eerste uur on the road voelde als een haperende poging om aan de tentakels van de metropool te ontsnappen. Vlakbij het Grasmere tolhek, zo’n dertig kilometer buiten de stad, stonden borden die het verkeer waarschuwden voor ‘foreign objects’ op de weg. Een eufemisme voor de keien die gewapende struikrovers uit de naburige sloppen hier zo nu en dan neerleggen om automobilisten tot stoppen te
dwingen en te beroven. Maar uiteindelijk losten ook de krottenwijken op in veld met schapen, elektriciteitspalen en metalen windmolens. Namen als Wonderkop, Welgegund, Oorlogspoort en Nooitgedacht herinnerden aan de moed en wanhoop van de Afrikaner trekboeren die hier in de negentiende eeuw neerstreken nadat ze de Kaap hadden verlaten en noordwaarts trokken om het juk van de Engelse kolonialisten van zich af te schudden. Wij reizen in tegenovergestelde richting, terug in de tijd, steeds dieper de Karoo in. Uiteindelijk, tegen de avond, arriveren we in Prince Albert, vertrekpunt voor de slotetappe naar Die Hel. We
drinken whisky in het antieke Swartberg Hotel, waar we het nummer van Lisa Smith krijgen, die bezoekers in haar terreinwagen meeneemt naar Die Hel.
Eindeloosheid De volgende ochtend ontmoeten we haar. Ze bestuurt haar Landrover zoals een cowboy zijn hengst – een verlengstuk van haar lichaam. Terwijl ze de weg vol stenen en kuilen nauwlettend in de gaten houdt strooit ze met one-liners. ‘Je komt hier niet naartoe om te doen, maar om te zijn’, en ‘Het gaat niet om het eindpunt maar om de reis’.
13
vallei, daar waar het lint in scherpe lussen naar beneden zwalkt, de daken van huisjes, deels verscholen in het groen. Daar ligt Die Hel, minder hels dan verwacht. Een lieflijke plek eigenlijk voor een spookdorp. Schakelend en remmend geeft Smith ons een resumé van de geschiedenis. Talrijk zijn de anecdotes over de oorsprong, vol Boere-heroïek rond oorlog en afzien. De saaiste maar meest geloofwaardig is de versie dat de vallei begin negentiende eeuw werd ontdekt door een groep Afrikaner trekboeren, die op zoek waren naar ontsnapt, dorstig vee. In de vallei was volop water, en bovendien was de grond heel vruchtbaar. De boeren besloten te blijven. Ze bouwden zestien hoves, een kerk en een school, en beperkten het contact met de buitenwereld tot het absolute minimum. Ze waren grotendeels zelfvoorzienend. Af en toe reden ze per ezel via onmogelijke kronkelpassen naar de bewoonde wereld waar ze rozijnen verkochten en kleding, suiker en koffie insloegen. De officiële naam is Gamkaskloof (Leeuwenvallei), maar in de volksmond heet de nederzetting Die Hel. Naamgever was Piet Botha, een veecontroleur die de plek in de jaren twintig bezocht nadat er een epidemie was uitgebroken. Hij beschreef de zware tocht naar de zinderende vallei als ‘een bezoek naar de hel en weer terug’. De naam beklijfde.
Het klinkt als new age geneuzel, maar ze heeft gelijk. Als de auto kreunend de honderden meters uit de vallei klautert, de Swartberge in, openbaart zich om ons heen een natuursymfonie: een samenspel van licht, invalshoek, lucht, temperatuur, zon, plooien, kleuren, horizon, diepte. Een gevoel alsof je boven water komt en weer kan ademen. Een fototoestel is nutteloos. De ogen proberen de talrijke schakeringen van mauve naar bruin vast te leggen, maar worden afgeleid door groene struiken, gele korstmossen en rood bloeiende aloë’s op de bergruggen. Ze knipperen tegen de felblauwe, onbewolkte hemel en raken uiteindelijk uitgeput door de pogingen de eindeloosheid die zich naar alle kanten uitstrekt dichterbij te halen. Sommige rotsformaties zijn als gevolg van ondergrondse erupties een kwartslag gekanteld, ver-
ticale spekkoek. Smith gooit er weer een one-liner tegenaan. ‘Het verschil met de Grand Canyon is dat je daar alleen mag kijken, hier in de Swartberge mag je ook aan de ervaring deelnemen.’ Ze vertelt hoe de weg waarover de Landrover gestaag verderkruipt eind negentiende eeuw zonder gebruik van dynamiet is aangelegd door dwangarbeiders. Tientallen legde het loodje voordat de Swartbergpas in 1888 werd geopend. In de buurt moet een begraafplaats zijn met de knekels van zo’n honderdvijftig gevangenen. Als we wat later verse scones (“Door moeder gemaakt.”) eten op het plateau gebaart Smith ons stil te zijn. ‘Luister’, fluistert ze, ‘water.’ Ze loopt naar een stroompje, verscholen in de hei, en vult een fles. In het vocht dwarrelen zwarte deeltjes. Aarde? Hei? Beestenstront? ‘Drink’, zegt ze. ‘Geen beter water dan Karoo water.’
Oom Koos se klip Aan de top van de pas, op het plateau slaan we rechtsaf, richting Die Hel. Na een paar kilometer komen we langs een bordje met de tekst ‘Oom Koos se klip’. Oom Koos, vertelt Smith, was de wegenbouwer Koos van Zyl, die samen met zijn trouwe Allis Chalmers bulldozer in 1963 grotendeels verantwoordelijk was voor de permanente verbinding tussen Die Hel en de buitenwereld. Oom Koos was een diepromantische ziel die zijn grote liefde vond in het eerste huis dat hij in Die Hel bezocht. Daar woonde Johannes Mostert, wiens knappe dochter Kosie’s hart stal. Oom Koos moet zich een ridder in een bulldozer hebben gevoeld toen hij haar kwam halen. Die weg, de weg naar de ware liefde, ligt nu voor ons, dun en wit als een lintworm. Ride, Ride, Ride. Uiteindelijk zien we aan de rand van de volgende
De tijden van Swiebertje Zo’n honderdvijftig jaar stond de tijd hier nagenoeg stil. De inwoners, mannen met baarden en vrouwen met ‘kappies’, deden bijbels aan. Maar ruim veertig jaar geleden veranderde het leven van de ‘Kloovers’. Er waren verkiezingen ¬in aantocht, en de blanke Zuidafrikaanse regering wilde bewijzen hoezeer zij zich om haar blanke, Afrikaner onderdanen bekommerde. Ze gaf Oom Koos opdracht om een 37-kilometer lange weg aan te leggen die Die Hel voorgoed moest ontsluiten. Aldus geschiedde: een voor een gaven de families toe aan de wereldse verlokkingen. Ze trimden hun baarden, verborgen de kappies en maakten dat ze wegkwamen. In de jaren tachtig werd Die Hel een spookdorp. Maar inmiddels is er weer wat leven. Als je het dorp binnenrijdt, vlak na Kafferskloof, stuit je meteen op een restaurant en een kruidenierswinkel vol eigengemaakte producten. De tijden van Swiebertje herleven hier. Winkel en eetplek worden beheerd door Annetjie Joubert. Als kind groeide Annetjie op in Die Hel en een paar jaar geleden keerde ze terug. Als wij aankomen is ze bezig in de keuken. Om maar meteen met de deur in huis te vallen: het leven in de vallei is zwaar. ‘Ik werk van maandag tot maandag, week in, week uit. En mensen willen dan ook nog met me praten. Ze staan daar maar. Ik word er helemaal gek van’, zegt ze, terwijl ze wildpastei bereidt.
15
REISPLANNER
Wanneer Zomers kan het erg warm worden in de Karoo, meer dan 35 graden. Het is
ook in dit jaargetijde dat er wat neerslag valt. De beste tijd om de Karoo te bezoeken is tussen mei en september. Dan is het er 20 tot 25 graden en ‘s avonds is het koel genoeg om lekker te slapen.
Foto’s Fred de Vries en Great Stock, met dank aan South African Tourism
De hint is duidelijk, dus we slenteren door de winkel, kopen honing, ingemaakte vruchten en witblits (brandewijn) en wandelen daarna in de buurt tot de lunch klaar is. Zoals een goed spookdorp betaamt heeft Die Hel weinig te bieden. ‘Het is de rit die telt’, herhaalt Lisa. Er is een echt hoogtepunt: het karkas van een Morris V-8 die in 1958 uit het stadje Wellington hierheen werd gebracht als cadeautje voor de heer Martiens Snymans. De auto moest met ezels en mankracht door de Bopoort pas worden gedragen, getrokken en geduwd. De meeste Kloovers hadden nog nooit zo’n voertuig gezien en waren verrukt. Het nadeel was dat de Morris alleen op en neer kon rijden in de vallei. Uiteindelijk kwijnde hij weg, solidair met het dorp. Lunch wordt opgediend. Annetjie klaagt over haar zoon en schoondochter die haar onlangs in de steek hebben gelaten. Ze overweegt haar stukje Hel te verkopen. Zes miljoen rand, 600.000 euro, wil ze ervoor hebben. Wij rijden verder door de groene vallei, langs haveloze boomgaarden en deels opgeknapte huisjes. Na een paar kilometer komen we bij het kantoor en de gastverblijven van het Departement voor Natuurbehoud. Het is dan tegen de avond. De zon zakt snel en de kleuren verdwijnen. Wij staan op het terras van een van de gastenhuisjes, ademen diep in en denken aan de hel van Johannesburg. Mijn metgezellin zegt dat ze graag een van de huisjes zou huren om daar in alle stilte aan haar boek te werken, in navolging van Brink en Van Heerden. Ik staar naar de bergruggen die met de minuut grijzer en eenvormiger worden. Er klinkt een brul van een wild dier. Insecten zoemen om mijn oren. Ik ril. Eenzaamheid en waanzin. Dan maar geen Brink. ‘Zouden we niet eens terug moeten rijden’, stel ik voor. ‘Het is tenslotte de rit die telt.’
Overnachten In Graaff-Reinet zijn talloze guest houses. Aan Bourke Street zitten Buiten Verwachten en Die Kliphuis. Voor wie een echt hotel zoekt is het volledige gerestaureerde Drostdy Hotel aan Chuch Street de uitgelezen keuze.
1864 daterende Swartberg Hotel aan Church Street met zijn betoverde schilderijen in de eetzaal, de Victoria Room, een goede, spookachtige keuze. Ook hier vele guest houses en bed&breakfasts. Onse Rus, eveneens aan Church Street wordt gerund
mens die Annetjie beheert of de concurrerende gastverblijven die onder het Department of Nature Conservation vallen.
De rit
Colesburg de N9 te nemen en via Noupoort, Carlton en Middelburg naar Graaff-Reinet te rijden. Na een uitstapje Vallei van Verlatenheid (14 km van Graaff-Reinet) verder over de N9 naar Aberdeen en na 132 kilometer rechtsaf via de R341 naar De Rust. Vervolgens bij De Rust
De eenvoudigste en kortste weg naar Prince Albert is via de N1 richting Kaapstad en linksaf bij Prince Albert Road (R407), van waar het 44 km naar Prince Albert is. Een veel mooiere, maar langere route is om bij
rechtsaf, de N12 op die door de magnifieke Meiringspas gaat. Na 33 km linksaf via de R407 naar Prince Albert. Het is te lang om in een dag te doen. Het best is om in Colesberg of GraaffReinet te overnachten.
Colesberg heeft met Coniston House aan Ventershoek Street een fraai, ietwat stoffig koloniaal bed & breakfast met honden en excentrieke eigenaars. In Prince Albert is het uit
door Lisa Smith die tevens de uitstapjes naar Die Hel verzorgt. +27 23 5411 380, of
[email protected] In Die Hel zelf zijn twee mogelijkheden: de onderko-
iedereen een hoofddeksel op moet. In Die Hel is het restaurant van Annetjie de enige mogelijkheid.
Eten& drinken De beste keuze in Colesberg is Die Plattelander Restau-
Prince Albert heeft twee absolute toppers. Café Albert, aan Church Street, serveert fantastische koffie en uitstekende ontbijten. En om de hoek, in Deurdrift Street is Karoo Kombuis, een restaurant dat
rant aan Church Street, voor goede boerekos en bobotie. In Graaf Reinet is Drostdy Restaurant de moeite waard, al was het alleen al om het warme, fraaie interieur en de goede service.
wordt gerund door twee campy ex-stewards van South African Airways. De kaart is beperkt maar uitstekend en de sfeer is op zijn zachts gezegd uitgelaten, vooral als
Southern Africa door T.V. Bulpin. Discovering Southern Africa Productions. Wie meer over Die Hel wil weten moet The Hell; Valley of Lions door Sue van Waart aanschaffen. Lapa Publishers
Lezen Nuttige en gedetailleerde reistips staan in Discovering
17
ADVERT
ADVERT 19
FESTIVAL Oppikoppi (‘bovenop de heuvel’) is een van Zuid-Afrika’s populairste muziekfestivals. Ieder jaar trekken duizenden voornamelijk jonge bezoekers naar het gehucht Northam in de provincie Limpopo om daar drie dagen lang te feesten en te luisteren naar de beste bands van Zuid-Afrika. Op de foto de punkrockveteranen van de populaire band Fokofpolisiekar.
21
NAMAQUALAND DE KLEUREN
VAN DE KAROO Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos.
Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? v“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi
quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert Pacuvius docti famam senis Accius alti, dicitur Afrani toga convenisse Menandro, Plautus Siculi properare Epicharmi, vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. Hos ediscit et hos arto stipata theatro spectat Roma potens; habet hos numeratque poetas ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat.
Si veteres ita miratur laudatque poetas, ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat. Si quaedam nimis antique, si peraque dure dicere credit eos, ignave multa fatetur, et sapit et mecum facit et Iova iudicat aequo. Non equidem insector delendave carmina Livi esse reor, memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare; sed emendata videri pulchraque et exactis minimum distantia miror. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. Scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa
cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema, ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert Pacuvius docti famam senis Accius alti. Siculi properare Epicharmi, vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. Hos ediscit et hos arto stipata theatro spectat Roma potens; habet hos numeratque poetas ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Si veteres ita miratur laudatque poetas, ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat. Si quaedam nimis antique, si peraque dure dicere credit eos, ignave multa fatetur, et sapit et mecum facit et Iova
iudicat aequo. Non equidem insector delendave carmina Livi esse reor, memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare; sed emendata videri pulchraque et exactis minimum distantia miror. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. Scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter.
Si meliora dies, ut vina, Poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. Scriptor abhinc annos centum qui.
23
Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert Pacuvius docti famam senis Accius alti, dicitur Afrani toga convenisse Menandro, Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi, vincere Caecilius gravitate,
Terentius arte. Hos ediscit et hos arto stipata theatro spectat Roma potens; habet hos numeratque poetas ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Si veteres ita miratur laudatque poetas, ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat. Si quaedam nimis antique, si peraque dure dicere credit eos, ignave multa fatetur, et sapit et mecum facit et Iova iudicat aequo. Non equidem insector delendave carmina Livi esse reor, memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare; sed emendata videri pulchraque et exactis minimum distantia miror. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. Scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Si veteres ita miratur laudatque poetas, ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat. Si quaedam nimis antique, si peraque dure dicere credit eos, ignave multa fatetur. V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit.
Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Excludat iurgia finis, “ Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas?
Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Non equidem insector delendave carmina Livi esse reor, memini quae plagosum mihi parvo Orbilium dictare; sed emendata videri pulchraque et exactis minimum distantia miror. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. Scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Si veteres ita miratur laudatque poetas, ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat. Si quaedam nimis antique, si peraque dure dicere credit eos, ignave multa fatetur. V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit.
Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? v“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior, aufert Pacuvius docti famam senis Accius alti, dicitur Afrani toga
convenisse Menandro, Plautus ad exemplar Siculi properare Epicharmi, vincere Caecilius gravitate, Terentius arte. Hos ediscit et hos arto stipata theatro spectat Roma potens; habet hos numeratque poetas ad nostrum tempus Livi scriptoris ab aevo. Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Si veteres ita miratur laudatque poetas, ut nihil anteferat, nihil illis comparet, errat. Si quaedam nimis antique, si peraque dure dicere credit eos, ignave multa fatetur, et sapit et mecum facit et Iova iudicat aequo. V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium
quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? v“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter.
Interdum volgus rectum videt. Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno. 25
Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? “Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quo.
REISPLANNER
optatur ionsequi intios mo to cum fugit, temporite venda magnatur? Hoe Con endaes expliberatem que por sedis autem aliae est ad ut velitia solorepudi simus, at. Abo. Moditasi aut anisitatquas quunt officiis mo cus consecaepuda nonseque laborem rest, optatur ionsequi intios mo to
Wanneer Con endaes expliberatem que por sedis autem aliae est ad ut velitia solorepudi simus, at. Abo. Moditasi aut anisitatquas quunt officiis mo cus consecaepuda nonseque laborem rest,
cum fugit, temporite vendae ent volloribus. El incipidernam sit quia nati agnim corist odipsam doluptam experchit ut enem as magnatur? Wat te doen poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum
qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novosCon endaes expliberatem que por sedis autem aliae est ad ut velitia solorepudi simus, at. Abo. Moditasi aut anisitatquas quunt officiis mo cus consecaepuda nonseque laborem rest, optatur ionsequi intios mo to cum fugit, temporite vendae ent volloribus. El incipidernam sit quia nati agnim corist odipsam doluptam experchit ut enem as magnatur? Slapen poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annusveteresque referum quotus arroget annus. scriptor abhinc annos
ADVERT
centum qui decidit, debet an inter vilis atque novos? poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui ri debet an inter vilis atque novos? scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis. Eten poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque debet an inter vilis atque novos? eresque referri debet anpoemata.
27
/goei-kies/ Term afkomstig uit het Afrikaans. Betekenis: spullen.
Boek
TENTOONSTELLING Beelden uit Johannesburg door Iris Vetter. Zij maakte de foto’s tijdens haar verblijf van april tot juli 2010. Waar: Zuid-Afrikahuis, Keizersgracht 141, Amsterdam.
ter (oorspronkelijke
dinsdag tot en met vrijdag van 10.00-16.00 uur.
titel is ‘Plaasmoord’,
De opening vindt plaats op vrijdagmiddag 13 mei
het boek is uit het
om 17.00 uur. Laatste dag van de tentoonstelling is
Afrikaans vertaald)
woensdag 13 juli 2011.
De beheerder Dam is in eerste instantie verdacht maar
FILM
inspecteur Beeslaar vermoed dat er een verband is met de
Black Butterflies is een film over dichteres
recents veediefstallen op andere boerderijen.
Ingrid Jonker. Zij is al van kleins af aan op
Het verhaal wordt verteld door de ogen van Freddie en
zoek naar liefde en een thuis. Haar vader, die
nard over de moord op kunstschilderes Freddie en haar zwarte geadopteerde dochterje op hun plaas, de boerderij Huilwater in noordelijk Zuid-Afrika. Saar, Freddies zuster, gaat na vele jaren weer terug naar de plaas.
Beeslaar in korte hoofdstukken. Saar voelt zich niet veilig
deel uitmaakt van de
op Huilwater maar wil toch telkens terug om dingen van
Apartheidsregering als minister van censuur,
haar zus uit te zoeken. Zij zoekt toenadering tot Dam, in
heeft haar afgewezen.
de hoop dat hij haar wil vertellen over de laatste jaren van
Veel mannen voelen zich echter aangetrokken
het leven van haar zus. Beeslaar heeft problemen met de
tot de prachtige en gepassioneerde Ingrid. Op
blanke boeren, die zich willen wapenen en organiseren
een bepaald moment heeft Ingrid een relatie
tegen de veedieven terwijl het onderzoek naar de moord op
met twee mannen tegelijk:
Freddie tergend langzaam verloopt. Uiteindelijk komen Saar
de beroemde en bekende Zuid-Afrikaanse schrijvers Jack Cope en André Brink.
en Beeslaar tot dezelfde conclusie en verdenken zij dezelfde
Ingrid hoopt dat ze op deze manier de rust kan vinden waar ze al jaren naar op zoek is.
persoon. Dit pas na de nodige gevaarlijke situaties waarin beiden terechtkomen.
Biltong is uitgevonden door geharde Voortrekkers die weken, soms maanden achtereen op pad waren zonder de luxe van een koelbox. Repen gedroogd vlees boden uitkomst. Het Nederlandse Outdoor Biltong grijpt terug op die traditie. Biltong is een ‘gezonde snack voor de actieve mens’, vindt het bedrijf. Het maakt biltong van oerhollandse runderen en brengt dit aan de man als alternatief voor de energiereep.
bezoeken fototentoonstelling Still and moving -
Wanneer: de tentoonstelling is te bezichtigen van
verhaalt Karin Bray-
VOOR DE MODERNE VOORTREKKER
Het Zuid-Afrikahuis heeft voor u de gratis te
In Moord op Huilwa-
De film is geregisseerd door Paula van der Oest. De hoofdrollen zijn voor
goedjies
Voor verkooppunten of bestellingen: www.outdoorbiltong.nl
Gerecyclede meubels
Handgemaakt
Bij From Africa with love vindt u hedendaags interieurontwerp uit Zuid-Afrika. In de showroom/ galerie in hartje Amsterdam worden regelmatig exposities gehouden. De collectie omvat verlichting, meubels, textiel, accessoires en keramiek. Dames kunnen er ook terecht voor handgemaakte schoenen: hippe leren ballerinas. Neem snel een kijkje!
Cosmeticamerk RAIN Africa is tien jaar geleden letterlijk begonnen in een garage. De Zuid-Afrikaanse oprichter Bev Missing wilde de gasten van haar bed & breakfast in de plaats Ladybrand graag iets bijzonders bieden. Onder de naam RAIN Africa begon ze met de verkoop van dekens, olijfolie en zeep in bijzondere cadeauverpakkingen. Alle producten worden handgemaakt door lokale vrouwen. De bed & breakfast bestaat niet meer, maar RAIN Africa is uitgegroeid tot een bekend internationaal merk. Sinds twee jaar worden zijn de producten ook in Nederland te koop. Er is een RAIN Africa-winkel in de Huidenstraat in Amsterdam (één van de ‘Negen straatjes’ in de Jordaan).
From Africa with love Brouwersgracht 188A, Amsterdam www.fromafricawithlove.nl
RAIN Africa Huidenstraat 17, Amsterdam www.rainafrica.nl
ZA IN AMERSFOORT Wie de smaken van Zuid-Afrika mist, moet snel naar Amersfoort. Daar verkoopt Die Spens allerlei typisch ZuidAfrikaanse producten. Een vreemde gewaarwording; het is alsof je een spaza (buurtwinkel) in Durban of Johannesburg binnenloopt. Vanzelfsprekend is er een selectie biltong en droëwors, maar ook Ouma Rusks, Robertsons Spice Peri Peri, Iwisa Braai Pap en Windhoek Lager staan bij Die Spens op de schappen. Baie lekker! Die Spens Ariane 22, Amersfoort www.diespens.nl
Carice van Houten, Rutger Hauer en Liam Cunningham.
29
ON THE JOL
liso HikenIsimanga rk in Wetland Pa Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi.Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem.
MET DE KINDEREN
Veel gebruikte uitdrukking: ‘leuke dingen doen’.
Paragliding Tafelberg
Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi. Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet.
Tour bij
tuary
Hazyview Elepahant Sanc
Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.”
Ten noordwesten van Johannesburg liggen op ongeveer een uur rijden Hartebeespoortdam en Magaliesberg (een rij bergen die beschermd natuurgebied bevatten). Op het meer wordt veel gedaan aan watersport en in de omgeving zijn diverse parken en opvangcentra voor dieren. Een van die centra is ‘Bush Babies’, een opvangcentrum voor apen die wees zijn of mishandeld. De hele kleintjes, zie foto, heten ‘Bushbabies’, maar er zijn ook verschillende soorten lemuren, de slimme capucijnerapen en andere soorten.
Meer informatie over openingstijden, tarieven en een routebeschrijving, zie: www.ushakamarineworld.co.za/
In een rondleiding van een uur vertelt een gids van alles over de apen terwijl u in een groep door de jungle in de Magaliesbergen loopt over loopplanken, een hangbrug en verschillende platforms. Ook leuk voor peuters. Meer informatie over openingstijden, tarieven en een routebeschrijving, zie: http://www.monkeysanctuary.co.za/
uShaka Marine World, vlakbij de haven in Durban. V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit.
31
ETEN / DRINKEN BILTONG Het waren Nederlanders die het recept voor biltong meenamen naar de nieuwe kolonie op de Kaap. Het conserveren van etenswaar was niet alleen noodzakelijk voor de lange zeereis, maar ook in de kolonie zelf. Het opbouwen van kuddes nam tijd in beslag, evenals het jagen op het Afrikaanse wild. Als er dan een grote hoeveelheid vlees was, dan moest dat zo worden bewerkt dat het lang kon blijven bewaard. Door het vlees te ‘cureren’ (roken) en drogen werd het minder bederfelijk én trok het geen insecten meer aan. De naam biltong komt oorspronkelijk niet uit het Afrikaans maar het Nederlands. ‘Bil’ duidt aan welk deel van het dier ervoor werd gebruikt. ‘Tong’ staat voor de vorm: een strip of een strook. Biltong wordt gemaakt van verschillende vleessoorten. Het meest gebruikte vlees komt van rund, koedoe en struisvogel. Maar er zijn ook plaatselijke specialiteiten zoals ezelbiltong.
ADVERT La Motte Wijnhuis
La Motte is prachtig gelegen in de Franschhoek Vallei in de Kaapse wijnlanden. De wijnen van La Motte worden internationaal geroemd om hun kwaliteit. Bijzonder is dat ook zo’n exclusief wijnhuis het Fairtrade-logo voert. Het voldoet aan de criteria van de Wine Industry Ethical Trade Association. Dat betekent onder meer dat La Motte zich inspant om de werk- en leefomstandigheden van de arbeiders op de wijngaarden te verbeteren.
Bokkom Biltong Salade De Sauvignon Blanc van La Motte gaat goed samen met een salade van zongedroogde tomaten op olie, gedroogde abrikozen en kwarteleieren. Schenk er wat wilde knoflookdressing over en garneer rijkelijk met Kudu Biltong reepjes.
La Motte - Sauvignon Blanc Ruik gemaaid gras, groene appel en meloen en ondertonen van witte bloemen. Proef de perfecte balans van citrus en mineralen.
33
OPPIE TAFEL
ORANJERIVIER PASTA MET BILTONG EN POMPOEN De biltong kan van allerlei dieren komen. In Nederland is runderbiltong het makkelijkst te verkrijgen, maar dit gerecht kan ook zeker met biltong van wild, kip of vis. Zet het vast op uw boodschappenlijstje voor in Zuid-Afrika. Dit gerecht heeft veel smaken, dus het kan zijn dat u moet zoeken naar de balans tussen het zoete van de pompoen, het zoute van de spek en biltong, het zuur van de citroenolie en het bittere van de tijm. Probeer het en sta versteld! Ingrediënten 1 middelgrote pompoen (de langwerpige soort, in het Engels bekend als ‘butternut squash’), geschild en in kleine stukken 125gr bacon, fijngehakt verse tijm 1 bol knoflook, de bovenkant eraf snijden 1 middelgrote ui, dun gesneden citroen-olijfolie zout en peper naar smaak 500gr pasta van uw keuze, al dente gekookt vers geraspte Parmezaanse kaas, ongeveer 1 kop vol 1 kop biltong, dun gesneden Om de bereidingstijd te bekorten kunt u de pompoen voorkoken. Strooi de sliertjes bacon over de bodem van een ovenschaal, daaroverheen de pompoen en ui. Leg de hele knoflookbol in het midden erop en besprenkel alles met de citroen-olijfolie, zout en peper, en tijm. Rooster in een hete oven tot de pompoen gaar is, de bacon krokant en de knoflook zacht en heerlijk. Kook ondertussen de pasta. Voeg de laatste 2 tot 3 minuten de biltong toe. De biltong moet warm zijn en beginnen te bruinen, dan is de saus klaar. Meng de pasta en saus. Strooi de Parmezaan erover en voeg, indien gewenst, nog wat verse peper en zout toe. Enjoy!
TRADITIONELE ZUID-AFRIKAANSE MELKTAART Ingrediënten Deeg 62,5ml margarine (¼ kop) 62,5ml suiker (¼ kop) 250ml zelfrijzend bakmeel (1 kop) Mespuntje zout 25ml ijswater (2 el) Vulling 500ml melk (2 koppen) 1 kaneelstokje 25ml boter (2 el) 50ml suiker (4 el) 2 eieren 50ml fijne bloem (4 el) Deeg: 1.Meng de margarine en de suiker.
2.Voeg de bloem en het zout toe. 3.Voeg water toe. Het geheel moet een zacht deeg worden. 4.Omwikkel het deeg met plastic folie en leg in de koelkast. 5.Warm de oven voor op 200 graden. Vulling: 1.Verwarm de melk au bain-marie samen met het kaneelstokje tot het net niet kookt. 2.Meng de suiker en bloem en voeg het mengsel langzaam toe aan de hete melk. 3.Zet opnieuw op het vuur en laat het melkmengsel 15 minuten sudderen zonder deksel. 4.Haal van het vuur en roer de boter erdoor. 5.Wanneer het mengsel is afgekoeld, voeg een voor een de eieren toe en klop deze er goed door. 6.Doe het deeg in een 22cm taartvorm en schenk het mengsel erin. 7.Zet de taart 20 minuten in de voorverwarmde oven (200 graden). 8.Om de taart af te maken kunt u er kaneelpoeder en basterdsuiker over strooien. Eet smaaklik!
35
RAFTEN OP DE ORANJERIVIER Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque ref quos referendus erit?
veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos
Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos?
Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens.
Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas?
Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit?
Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior. Si meliora dies, ut vina,
poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Annus. scriptor abhinc annos centum.
37
Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit?
Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea.
Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos?
Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum, dum cadat elusus ratione ruentis acervi, qui redit in fastos et virtutem aestimat annis miraturque nihil nisi quod Libitina sacravit. Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? V“Iste quidem veteres inter ponetur honeste, qui vel mense brevi vel toto est iunior anno.” Utor permisso, caudaeque pilos ut equinae paulatim vello unum, demo etiam unum. Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens, uter utro sit prior. Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novos? Ennius et sapines et fortis et alter Homerus, ut critici dicunt, leviter curare videtur, quo promissa cadant et somnia Pythagorea. Naevius in manibus non est et mentibus haeret paene recens? Adeo sanctum est vetus omne poema. ambigitur quotiens Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit annos.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Si meliora dies, ut vina, poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit?
REISPLANNER
Interdum volgus rectum videt, est ubi peccat. Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus, centum qui perficit.” Quid, qui deperiit minor uno mense vel anno, inter quos referendus erit? Veteresne poetas, an quos et praesens et postera respuat aetas? Excludat iurgia finis, “Est vetus atque probus.
optatur ionsequi intios mo to cum fugit, temporite venda magnatur? Hoe Con endaes expliberatem que por sedis autem aliae est ad ut velitia solorepudi simus, at. Abo. Moditasi aut anisitatquas quunt officiis mo cus consecaepuda nonseque laborem rest, optatur ionsequi intios mo to
Wanneer Con endaes expliberatem que por sedis autem aliae est ad ut velitia solorepudi simus, at. Abo. Moditasi aut anisitatquas quunt officiis mo cus consecaepuda nonseque laborem rest,
cum fugit, temporite vendae ent volloribus. El incipidernam sit quia nati agnim corist odipsam doluptam experchit ut enem as magnatur? Wat te doen poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum
qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis atque novosCon endaes expliberatem que por sedis autem aliae est ad ut velitia solorepudi simus, at. Abo. Moditasi aut anisitatquas quunt officiis mo cus consecaepuda nonseque laborem rest, optatur ionsequi intios mo to cum fugit, temporite vendae ent volloribus. El incipidernam sit quia nati agnim corist odipsam doluptam experchit ut enem as magnatur? Slapen poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annusveteresque referum quotus arroget annus. scriptor abhinc annos
centum qui decidit, debet an inter vilis atque novos? poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui ri debet an inter vilis atque novos? scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque referri debet an inter vilis. Eten poemata reddit, scire velim, chartis pretium quotus arroget annus. scriptor abhinc annos centum qui decidit, inter perfectos veteresque debet an inter vilis atque novos? eresque referri debet anpoemata
39
advertentie
41
