Het geheim van de Oude Kerk Beleidsplan Oudekerkgemeente 2012-2016
Kerkenraad Oudekerkgemeente Amsterdam, 24 april 2012
1
De lofzang gaande De missie van de oudekerkgemeente Het evangelie nodigt ons uit om met een beroep op Gods goede toekomst de lofzang gaande te houden in verbondenheid met Israël, een gemeenschap te worden, open en zorgzaam, rond het breken van het brood, het gebouw op het Oudekerksplein te bezielen als levende stenen van Christus' kerk en in buurt en stad Gods mensenliefde uit te dragen, samenwerkend met geestverwante gemeenschappen.
De Oudekerkgemeente is een open christelijke gemeenschap, onderdeel van de Protestantse Kerk Amsterdam. We staan met overtuiging in de brede oecumenische traditie van de christelijke liturgie en in de theologische traditie van de Amsterdamse School. Die werd tot 2004 vormgegeven in het Centrum voor Leren en Vieren van de Hervormde Gemeente Amsterdam, een samenwerkingsverband waarin de Oude Kerk een belangrijke rol speelde. De Oudekerkgemeente dankt daaraan haar missie.
Het evangelie is Gods goede boodschap aan de mensen, die werd verkondigd door de profeten van Israël en vertolkt en belichaamd door Jezus. Het evangelie is breder dan de kerk en gaat dieper dan de evangelische beweging: het is gericht aan ieder mens. Jezus roept ons op, hem te volgen op weg naar Gods rijk, om ons af te keren van de dienst aan duisternis en dood en ons toe te wenden naar het licht en de liefde van God.
We hebben de afgelopen jaren vol overtuiging geprobeerd vanuit die missie te werken, met als leidraad ons beleidsplan 'Oud en Nieuw'. In de inleiding evalueren we kort de doelen die we ons in 2006 stelden. Daarna geven we een overzicht van onze voornemens voor de periode 2012-2016. Die voornemens werken we uit in doelgroepen, PR en communicatie, kerk in de buurt, kerkmuziek en liturgie, kunst en kerk en financiën. We confronteren onze voornemens met het beleid van de Protestantse Kerk Amsterdam, waarvan we deel uitmaken. Tot slot geven we een overzicht van doelstellingen, middelen en organisatie voor de komende vier jaar, met een planning van prioriteiten.
Wij vieren deze ommekeer in de doop en wij verheugen ons met ieder die zich daarin bij ons voegt en met ons zijn hoop vestigt op Gods goede toekomst. De Paasboodschap van de opstanding leert ons dat het evangelie doorgaat voorbij lijden, ziekte en dood. Niets kan ons scheiden van de liefde van God die blijkt in Messias Jezus. De lofzang gaande houden. Dat is de missie van de Oudekerkgemeente.
2
Evaluatie
Oud en nieuw: beleidsplan 2006-2011 Leren en vieren We stelden ons in 2006 ten doel de bestaande liturgische praktijk verder uit te bouwen. Dat is gelukt. Onze kerkdiensten zijn een vloeiend samenspel tussen dynamische liturgie in een bijzonder gebouw, vormen van zang, orgelspel en andere muziek. Dat is te danken aan onze dynamische en regisserende cantor, oplettende voorgangers, een wendbare organist en een alerte, ervaren gemeente. Uitstekende musici waren bereid een bijdrage te leveren aan de uitbouw van onze hoogstaande kerkmuzikale praktijk. De kinderen hebben een duidelijkere plaats gekregen in de dienst. De lijst met gastvoorgangers is uitgebreid met bekende, jonge en Amsterdamse predikanten. In de preken stelden we de bijbel centraal. We lazen zo veel mogelijk doorlopende bijbelboeken. De schriftuitleg stond, mede door het gebruik van vertalingen van het Amstelpreekteam en de preekvoorbereiding in het leerhuis, op hoog niveau - alles zoals we ons hadden voorgenomen.
Financiën We hebben geen financieel overschot kunnen realiseren, zoals de bedoeling was: we komen op jaarbasis € 20.000 tekort. Wel werven we meer leden en krijgen we meer inkomsten en is het gelukt meer contacten op te bouwen met zusterkerken en gemeenchappen in de binnenstad, zoals we ons hadden voorgenomen. Maar het bezoek aan onze kerkdiensten is een aandachtspunt. De bezoekersaantallen van de ochtenddiensten en de avondgebeden, waarvan we de frequentie uitgebreid hebben, zijn niet gestegen, al doen we het vergeleken met andere kerken niet slecht. Organisatie We hebben de afgelopen jaren hard gewerkt in de kerkenraad — volgens de kerkorde en met wisselende structuur, maar altijd met veel inzet van getalenteerde mensen. We zijn ook, zoal de bedoeling was, begonnen met een pr en communicatiebeleid: we hebben een plan opgesteld en voor verschillende evenementen en activiteiten pr ingezet. Ook hebben we veel nieuwe communicatiemiddelen in gebruik genomen: de website werd vernieuwd en we zijn zeer actief in de social media. We merken wel dat dit in de toekomst een uitdaging blijft: we zullen meer moeten investeren om mensen te blijven interesseren voor onze evenementen en activiteiten.
Gemeenteopbouw We wilden de afgelopen jaren de onderlinge betrokkenheid binnen de gemeente verbeteren. Ook daarin zijn we — niet in het minst door de niet aflatende inzet van onze wijkpredikant — met vlag en wimpel geslaagd. Er is een weefsel van kringen, groepen en avonden ontstaan, waarin we elkaar meer en meer hebben leren kennen — en waarderen. De Oudekerkgemeente is een levende en open gemeenschap waar mensen om elkaar geven.
Gemeenschap We kunnen, terugkijkend, veel zegeningen tellen. We vormen een open, betrokken gemeenschap waarin mensen zich thuis voelen rond de kerkdiensten op zondag, met als kern de kring die we vormen rond de Tafel, in het hoogkoor, in de voorbede voor de stad. De Oude Kerk staat open voor iedereen: we zoeken het goede voor de stad, theologisch, cultureel, maar ook in de zorg voor mensen die het minder hebben dan wij. Dat willen we de komende jaren koesteren en uitbreiden.
Kerk in de buurt De afgelopen jaren hebben we ook gewerkt aan een kerk die meer thuis was in de buurt. Ook dat is gelukt. De diaconie heeft de gemeente steeds meer betrokken op het werk in de buurt: met de Daklozenopvang, de Voedselbank, het werk onder prostituees en het werk van Oudezijds 100. Die activiteiten zijn, zoals we graag wilden, vanzelfsprekend geworden, net als de vastenacties voor internationale projecten, vaak via mensen uit onze gemeente.
3
Het geheim van de Oude Kerk Samenvatting beleidsplan 2012-2016 Door samen te werken, te bidden en te vieren ontstaat een gemeenschap, die toegankelijk is en waar mensen elkaar ontmoeten, oud en jong, hoog en laag, arm en rijk. De Oudekerkgemeente wil een laagdrempelige gemeenschap zijn met hoogliturgische diensten, waarin we het geheim van Gods liefde gestalte willen geven voor de stad. Dat geheim willen we de komende jaren graag delen met meer mensen. In dit beleidsplan vertellen we hoe we het de komende vijf jaar spannend houden in de Oudekerkgemeente en in de Oude Kerk.
We blijven ons richten op hoogwaardige liturgie en muziek daarin een centrale plaats. We steunen de Sweelinckcantorij, die essentieel is voor onze liturgie, we bouwen de ervaringen uit die we met bijzondere instrumentalisten en eigen kerkmusici opgedaan hebben. Daarmee behouden onze eredienten het vanzelfsprekende gemak waaruit de hoge kwaliteit spreekt, ook onze avonddiensten. Dit beschrijven we in het hoofdstuk Kerkmuziek en liturgie.
Dat doen we voor mensen die tot de actieve kern van onze gemeente behoren, mensen die zich meer op afstand met onze gemeente verbonden weten, maar ook voor voorbijgangers, mensen die ons incidenteel bezoeken, en mensen in de stad die ons nu nog niet kennen. Onze doelgroepen beschrijven we in het hoofdstuk Doelgroepen.
Daarnaast willen we ons richten op andere vormen van kunst. We hebben goede ervaringen met de museumn8, de jaarlijkse Rietveldtentoonstelling, de kerkennacht en de aandacht voor World Press Photo in onze kerkdiensten. Daarmee willen meer doen in de toekomst. Omdat we juist door middel van kunst ons geheim beter kunnen delen, in samenwerking met de Stichting de Oude Kerk. We schrijven daarover in het hoofdstuk Kunst en Kerk.
Alleen als we gastvrij zijn, zullen mensen zich welkom voelen, naar ons toekomen en bij ons blijven. Dat houdt in dat we laagdrempelig en toegankelijk zijn voor mensen die voor het eerst bij ons binnen komen. Het betekent ook dat we onze activiteiten beter voor het voetlicht brengen. Zo zorgen we dat we in 2016 minimaal 120 mensen in de ochtenddiensten hebben: dan kunnen we onze activiteiten blijven ontplooien. Hoe we dat doen, beschrijven we in het hoofdstuk Communicatie.
Om dit alles mogelijk te maken hebben we middelen nodig. Op dit moment hebben we een groot tekort op onze jaarlijkse begroting. Dat willen we de komende vijf jaar ombuigen naar een overschot, zodat we meer ruimte hebben voor onze activiteiten. We doen dat door mensen directer te vragen bij te dragen aan onze activiteiten en beter campagne te voeren. We beschrijven hoe we dit doen in het hoofdstuk Middelen.
We willen ook gastvrij zijn voor mensen en organisaties rond de Oude Kerk. We willen kerk zijn in de buurt, het rosse hart van Amsterdam. Daarom zoeken we partners. We zorgen dat we banden onderhouden met organisaties in de buurt, op sociaal vlak, zoals de Voedselbank en de Kruispost, maar ook in gebed en eredie4nst, bijvoorbeeld in onze gezongen avondgebeden. Dit beschrijven we in het hoofdstuk Kerk in de buurt.
We confronteren daarna onze plannen met het beleid van de Protestantse Kerk Amsterdam, waarvan we deel uitmaken: de liefde Gods gestalte geven in de stad. Tot besluit geven we een overzicht van de belangrijkste doelen en activiteiten, de organisatie die we daarvoor nodig hebben en een planning op hoofdlijnen voor de komende jaren.
4
Doelgroepen
De mensen die in de oude kerk komen De Oude Kerk staat open voor ieder die naar binnen wil gaan. Mensen kunnen vervolgens drie dingen doen: na een bezoek weer vertrekken, voorlopig bij onze gemeente blijven of langdurig blijven. Voorbijgangers, voorlopige en bestendige blijvers dragen alle drie vanuit een eigen dynamiek bij aan wie wij zijn als gemeente van Christus. Hun drijfveren, verwachtingen en vragen zijn verschillend. Door groepen naar 'verblijfsaard' te onderscheiden willen we niemand uitsliuiten, maar doelgericht tegemoetkomen aan de rijke schakering van mensen die zich verzamelen rond onze kandelaar.
Die als vertegenwoordiger van de belangen van jongeren in de gemeente optreedt en vanuit de gemeente naar jongeren uitdraagt dat zij een gewaardeerd en onmisbaar onderdeel zijn van de gemeente, dat zij met zelfstandigheid en creativiteit hun geloof mogen vormgeven en dat jongeren eraan kunnen bijdragen dat Gods gemeente praktisch op diverse terreinen invulling geeft aan geloof, onder meer door zorg te dragen voor de zwakken in de gemeente en in de samenleving. Daarnaast wil de kerkenraad meer gemeentelijke activiteiten in de multimediale publiciteit brengen en vaker jongere predikanten vragen in de diensten voor te gaan. De relatief grote groep twintigers en dertigers die op papier wel lid zijn van onze gemeente, maar met wie de gemeente geen contact heeft, wil de kerkenraad zoveel mogelijk bereiken door gerichte uitnodigingen voor gemeenteactiviteiten én daarbij de keuzemogelijkheid te bieden om geen post meer te ontvangen of zich uit te schrijven.
Voorbijgangers Dit is een bont gezelschap van mensen op doortocht: belangstellenden, gasten, toeristen, toevallige passanten, mensen uit de rosse buurt, rouwenden, kerst- en/of paasvierders, koren, kunstliefhebbers en aanhakers op Palmpasen. De gemeente wil hen blijven aantrekken door op sociale media, internet, op papier en posters aan te kondigen welke activiteiten en diensten er zijn, de kerkdeur gastvrij open te houden en een gastvrije plaats te bieden, waar zij een geïnspireerde herinnering aan zullen behouden. We hebben speciale aandacht voor dertigers tot zeventigers met hernieuwde interesse voor het geloof en mensen die een eerder kerkverband hebben verlaten.
Tot slot heeft de kerkenraad het voornemen om alle mensen die in onze administratie ingeschreven worden ten minste telefonisch te verwelkomen, zodat wij als gemeente direct kennis kunnen nemen van de verwachtingen van nieuwe leden. Bovendien willen we meewerken aan de verzending van verjaardagskaarten, zoals momenteel door de Protestantse kerk Amsterdam wordt opgezet.
Voorlopige blijvers Expats, studenten, zoekers en onze kinderen. Dit is een belangrijke groep van vaak jongeren die extra geestelijke inspiratie, toerusting en voeding nodig heeft en ook moet kunnen ontvangen. Ze zijn op een belangrijke manier in ontwikkeling en hun aanwezigheid geeft anderzijds beweging en esprit in de gemeente. We willen in hen investeren en ondersteunen door bijzondere aandacht voor kinderkringen, tienerkringen, inzet van een vaste jongerenwerker en kinderen, jongeren, twintigers en dertigers zowel in de gemeente als in de kerkdiensten een meer centrale rol te geven. We streven er daarom naar dat jongeren met grotere regelmaat bijdragen aan de kerkdiensten en de 'tienerkring'.
Bestendige blijvers Dit zijn de mensen die met de Oudekerkgemeente meeleven en haar geschiedenis kennen, en die regelmatig naar de erediensten komen - soms in hoge, soms in lage frequentie. De kern van de gemeente bestaat uit deze mensen, die vaak ook allerlei taken dragen binnen de kerk. Hun geloof en onderlinge verhouding kan onze gemeenschap bevestigen. Zij zullen eerder geneigd zijn hun persoonlijk leven te delen, in voorbeden of zegeningen, maar ook in de kringen en netwerken rond de gemeente. De kerkenraad wil deze groep koesteren door kringen en netwerken te stimuleren, de betrokkenheid van met name de oudere gemeenteleden expliciet te waarderen maar ook waakzaam te blijven dat de taken naar draagkracht verdeeld worden. De kerkenraad vindt het belangrijk dat in de gemeente pastorale zorg uitgebreid
We zoeken voor de begeleiding van de jongeren een vertrouwde persoon, die kan optrekken met jongeren en zodoende kan helpen de relaties tussen jongeren onderling, met God en met de gemeente te versterken. 5
wordt vanuit de werkgroep pastoraat naar omzien naar elkaar door alle gemeenteleden, zowel voor gemeenteleden in ogenschijnlijk goede tijden als in
tijden van eenzaamheid, afnemende gezondheid, dood en verdriet om verlies van geliefden.
6
Communicatie
Communicatie en PR oudekerkgemeente We willen dat meer mensen met spirituele en culturele belangstelling in Amsterdam inzicht krijgen in wat de christelijke traditie te bieden heeft. We willen in (persoonlijk) contact treden met de doelgroepen en hen verleiden tot deelname aan de activiteiten van de Oude Kerk. We willen de Oude Kerk als locatie openen naar mensen met spirituele en culturele belangstelling in Amsterdam. Het streven is om in 2016 per ochtenddienst gemiddeld 120 kerkgangers te verwelkomen. Om dat te bereiken willen we intensiever communiceren met onze doelgroepen.
Oudekerkgemeente is een levendige gemeenschap, waarbinnen ook door de doordeweekse activiteiten veel onderlinge persoonlijke contacten zijn in het Leerhuis, een aantal gespreks- en bijbelkringen, een breiclub, de werkgroepen voor de diaconie, de eredienst en het pastoraat en natuurlijk de cantorij. Buurt De buurt rondom de Oude Kerk is dynamisch vanwege de bijzondere combinatie van toerisme, prostitutie, hulpverleningsinstanties, winkels, horeca en bewoners. Midden in deze bedrijvigheid staat al eeuwenlang de Oude Kerk, en is er de Oudekerkgemeente. Dat biedt mooie kansen voor rust, perspectief, bezinning, ontmoeting. Het biedt ook veel aanknopingspunten voor samenwerking. Er is zoiets als het geheim van de Oude Kerk. Wie binnenloopt, voelt dat er is iets. Iets ontastbaars, Iets onbenoembaars... Dat mysterie, die kracht kunnen we inzetten om mensen te interesseren voor wat we doen.
Spiritualiteit We zien om ons heen veel behoefte aan spiritualiteit: mensen zoeken naar zingeving, rust en harmonie. Dat zoeken en vinden mensen niet in de kerk: vanwege negatieve beelden van de kerk bij ouderen, en vanwege onbekendheid met de kerkelijke traditie en de bijbel bij jongeren. Maar ook door de geslotenheid en exclusiviteit van onze gemeenschap zelf. Dat willen we de komende jaren veranderen. We willen gastvrijer worden voor voorbijgangers en voorlopige blijvers, zodat we mensen verleiden om samen met ons te zoeken naar nieuwe manieren om Gods liefde gestalte te geven in de stad.
Doelgroepen Onze doelgroepen zijn voorbijgangers, voorlopige blijvers en bestendige blijvers. We richten ons in onze communicatie vooral op de voorbijgangers: bezoekers en inwoners van Amsterdam, jong en oud, arm en rijk, omdat diversiteit binnen de kerk belangrijk is: hoe bonter het gezelschap, hoe beter. We verwachten, op basis van de nieuwe leden die ons de afgelopen jaren gevonden hebben, dat mensen met belangstelling voor muziek en Bijbelverhalen zich tot het geheim van de Oude Kerk aangetrokken zullen voelen, en met ons de lofzang gaande willen houden.
Huiskamer van Amsterdam Voor veel Amsterdammers is de Oude Kerk bekend. Toch komen er meer toeristen dan Amsterdammers binnen. De Stichting de Oude Kerk, de eigenaar en beheerder van het gebouw, wil de kerk weer meer huiskamer van Amsterdam te laten zijn, met een functie in de buurt, als oudste gebouw van de stad en als pleisterplaats voor culturele activiteiten. Dit schept ruimte voor de integratie van onze spirituele activiteiten — vanuit de missie de lofzang gaande te houden — met de culturele functie van het gebouw. Als we gastvrijer zijn, komen meer mensen binnen en dragen ze bij aan de kerk als culturele pleisterplaats en als geloofsgemeenschap.
Daarnaast richten we ons binnen de doelgroep 'voorlopige blijvers' vooral op de mensen in het bestaande ledenbestand, waarin ons nog onbekende twintigers en dertigers een relatief grote groep vormen. We willen hen bereiken door gerichte uitnodigingen voor activiteiten in en rond onze gemeente, maar ook wijzen op het nut van onze activiteiten, met een verzoek om een bijdrage. Daarnaast bieden we deze doelgroep ook de mogelijkheid om geen post meer te ontvangen of zich als lid uit te schrijven.
Andere kerken Er zijn veel kerken in Amsterdam die een alternatief voor de Oudekerkgemeente vormen. We onderscheiden ons met een eigen aanbod — liturgie, kerkmuziek, leerhuis, diaconale activiteiten —maar zoeken eerder naar nieuwe vormen en samenwerking dan naar een concurrentiestrijd. De
Tot slot richten we ons in onze communicatie ook op de groeiende groep bestendige blijvers. Dat doen we op verschillende manieren: schriftelijk — via de 7
zondagsbrief — via e-mail en internet, maar ook in rechtstreeks contact, tijdens en na de dienst, in kringen en netwerken. Zo blijft iedereen op de hoogte van elkaar en wat er in de gemeenschap speelt en
bestendigen we het geheim van de Oude Kerk: de gemeenschap van mensen die bij de kerk en bij elkaar betrokken willen blijven.
8
Kerk in de buurt Actief in het red light district
De Oudekerkgemeente is actief in de rosse buurt in verschillende projecten en organisaties die diaconaal werken. We willen niet alleen voor de goede doelen in de buurt een wijkkerk zijn, maar ook voor de mensen die in de directe omgeving wonen en werken. De komende jaren stellen we ons ten doel contacten te leggen en activiteiten te organiseren om de buurt, meer dan nu, te betrekken bij de Oudekerkgemeente. We willen laten zien dat er een levende, diverse gemeenschap is — wat al goed gelukt is bij de Kerkennacht in 2011 — en wat we doen .
buurt gebeurt ontwikkelen en zo meer bekendheid krijgen. Een belangrijke plaats neemt onze relatie met de Flesseman in. We bouwen die graag uit omdat we daarmee aandacht besteden aan de mensen met veel levenservaring in onze buurt. Daaarnaast ambiëren we goede relaties met onze zusterkerken in het Centrum: de Noorderkerk, de Westerkerk en de Keizersgrachtkerk, maar ook met onze buurkerken: de Waalse gemeente, de rk Nicolaasparochie, de Anglicaanse Christ Church en de oecumenische Dominicuskerk. Met hen ondernemen we gezamenlijk activiteiten voor wijk en buurt. Verder werken we in het centrum samen met het Mission House, het Protestants Centrum en de Protestantse Diaconie.
Gastvrijheid We willen een hoogliturgische, maar laagdrempelige kerk zijn. We zijn trots op de bijzondere combinatie van stijlvolle diensten en een open gezelschap. Daarop willen we verder bouwen: een gastvrije gemeenschap waar iedereen welkom is. We willen openstaan voor voorbijgangers en voorlopige blijversuit de directe omgeving van de kerk. We zijn blij dat de Oude Kerk een marktplein is, zoals we de taferelen kennen van schilderijen uit de gouden eeuw: niet alleen in gebruik als plaats van leren en vieren, maar ook als centrum van een geloofsgemeenschap in de wijk, die verder reikt dan onze eigen gemeente.
Kennismaking Onze buurt is een van de meest internationale buurten van de stad. We zoeken daarom niet alleen samenwerking in onze eigen geloofstraditie, maar ook over de grenzen van het christendom heen. We willen graag in contact komen met mensen van andere religies: door in onze activiteiten samen te werken met joden, moslims en boeddhisten - bijvoorbeeld in internationale diaconale activiteiten of onze vespers maar ook door het gesprek en met over verschillende religies actief te voeren, zoals in lezingen over Tora, Evangelie en Koran en het leerhuis Tenach en Evangelie.
Werving Graag willen we meer bezoekers in onze ochtend- en avonddiensten, om vitaler te worden dan we al zijn. Niet alleen in aantal leden maar ook in donateurs. Dit is niet primair het doel van onze activiteiten in de buurt, maar het kan wel een effect zijn van onze grotere betrokkenheid. Dat kan alleen als onze doelgroepen, onze communicatie en onze activiteiten in de buurt complementair aan elkaar zijn. Als we nieuwe activiteiten in de buurt ontwikkelen, doen we dat dan ook primair voor de voorbijgangers en voorlopige blijvers en zorgen we dat meer mensen dit weten.
Diaconie De Oudekerkgemeente blijft daarnaast betrokken bij het werk voor en met daklozen, verslaafden, prostituees, ouderen en mensen die het op één of andere manier even niet meer redden in de buurt. We nemen deel aan de stichting Ondersteuning Voedselbank Amsterdam-Centrum/Oud-West, aan de Medicijnpot, we werken nauw samen met het Leger des Heils, de Stichting Daklozenopvang en de Kruispost van Oudezijds 100. Voor hen willen we een natuurlijke partner worden; we willen zo ook bekend staan in de buurt. Jaarlijks vertellen we in een diaconaal jaarverslag wat we in de buurt doen.
Samenwerking We willen als kerk in de buurt relaties opbouwen, verbindingen leggen, voelsprieten voor wat er in de
9
Liturgie en kerkmuziek Er zit muziek in de Oude Kerk De Oudekerkgemeente heeft een sterk profiel in liturgie en kerkmuziek. Muziek kan mensen dichter bij de bron brengen. Daarom willen we actief staan in de hoogwaardige muzikale traditie van de Oude Kerk en deze voortzetten door te werken aan het ontstaan van eendentwintigste-eeuwse kerkmuziek. Muziek is in de Oudekerkgemeente altijd liturgische muziek. Diensten worden niet omlijst door muziek, of gecentreerd rondom muziek, maar de muziek vormt een onlosmakelijke eenheid met het geheel van de eredienst.
Sweelinck, Bach, Mendelssohn, beweegt naar moderne muziek zoals van Pärt en Tsoupaki. Lichte liturgische muziek: hymns en spirituals die via de jazz van Gershwin en Ellington en gospels zoals die van Elvis evolueert in religieuze populaire muziek. De liturgische gebruiksmuziek die in eigen huis en binnen andere kerken tot stand komt en gekomen is: gezangen, responsories en motetten van Willem Vogel en Christiaan Winter. In de komende vijf jaar willen we deze stromen verder uitbouwen en op elkaar afstemmen. Activiteiten die binnen de ene stoom plaatsvinden, kunnen daarom ook betrekking hebben op een van de andere stromen.
Het geheim van de liturgie Concreet houdt dit in dat we in de Oudekerkgemeente uitgaan van een samenwerkende driehoek: cantorij, gemeente en organist. We kiezen voor een liturgie die dynamisch is, waarbij het hele gebouw wordt gebruikt en waarbij we verschillende vormen van muziek in de dienst combineren in een vloeiende, doorgaande lijn: gemeentezang, solozang, responsories, orgelspel en andere muziek. Dat vergt veel werk en visie, waarbinnen vijf peilers wezenlijk zijn: - een dynamische cantor die muzikaal regisseert: niet alleen de cantorij, maar ook de gemeente - een organist met een goede antenne voor gemeentezang en flexibiliteit om daarop in te spelen - amtsdragers die oplettend zijn en actief participeren in de dienst: essentieel voor het ritme - een ervaren kerkkoor - de onmisbare Sweelinckcantorij onder leiding van de cantor - een gemeente die goed, graag en veel zingt en die alert en flexibel is
Klassieke kerkmuziek We willen oude composities tot hun recht laten komen door ze binnen de liturgie uit te voeren. Ook in de komende tijd willen we daar aandacht voor hebben. Daarnaast wil de Oudekerkgemeente modern klassieke kerkmuziek stimuleren. Voor de uitvoering van klassieke kerkmuziek hebben we voldoende ervaren zangers nodig die een bijdrage willen leveren aan de eredienst. We streven ernaar om een koor te hebben waarin voor vijf stemmen minstens vier vaste geoefende zangers aanwezig zijn. Lichte liturgische muziek Nieuwe akkoorden en ritmes zijn ingrediënten van lichte muziek, die voor de eredienst bruikbaar kan zijn. Om de kerk toegankelijk en relevant te maken en te houden voor mensen van nu en mensen van straks, willen we de lichte kerkmuziek de komende jaren nader verkennen en verder uitbouwen door het meer in de kerkdiensten uit te voeren, zowel in het avondgebed als in de ochtenddiensten.
Het geheim van de hoogwaardige liturgie is de verbinding tussen deze elementen, die gelegd wordt door goede samenwerking tussen onze professionals. Onze predikant, cantor en organist bereiden diensten voor en kunnen waar nodig accenten leggen in de liturgie door eigen materiaal te vervaardigen: muziek en teksten die binnen en buiten de Oude Kerk gebruikt kunnen worden.
Liturgische gebruiksmuziek In de Oudekerkgemeente komt veel muziek tot stand die bedoeld is voor gebruik in de eredienst. Ook hier zoeken we naar een nieuw kerkmuzikaal idioom dat aansluit bij deze tijd. Nieuwe kerkmuziek kan ontstaan door in nieuwe formaties te gaan werken en nieuwe vormen van samenspel tussen cantor en gemeente te verkennen, ook met podiumkunstenaars van buiten de kerk die affiniteit hebben met wat er binnen de kerk gebeurt. We willen de komende jaren musici uitnodigen om op gezette tijden mee te spelen
Stromingen Muzikaal gezien zijn er drie stromen te onderscheiden in de kerkmuziek in de Oude Kerk: De klassieke kerkmuziek, die zich vanuit de gregoriaanse gezangen via componisten als Lassus, 10
en te denken over de ontwikkeling van liturgie en kerkmuziek.
des tijds heeft doorstaan, willen we graag delen, zodat ook andere gemeenten, primair binnen de Protestantse kerk in Amsterdam, maar ook daarbuiten, er iets aan hebben.
Naar buiten Uit het bovenstaande blijkt dat de professionele musici van de Oudekerkgemeente een bijdrage leveren aan een kerk met een duidelijk liturgische kerkmuzikaal profiel en daarbij ook producten en diensten ontwikkelen die van belang zijn voor de Protestantse Kerk in Amsterdam en Nederland en andere kerken. We willen daarom de inzet van onze musici in Amsterdam en in den lande stimuleren waar dat mogelijk is. De afgelopen decennia is in de Oude Kerk veel gebruiksmuziek tot stand gekomen. Wat de tand
Kerkmuziek in de gemeente Kerkmuziek is een belangrijk aspect van de eredienst, maar juist vanwege de inbedding in het geheel van de liturgie kan muziek niet op zichzelf staan. Het is belangrijk dat liturgie verbonden is met ons dagelijks leven in de gemeenschap. Wanneer de gang door het jaar ook in ons eigen leven ademt, kan liturgie een bouwsteen zijn van geestelijke groei. Daarmee voeden kerkmuziek en liturgie het geheim van de Oude Kerk.
11
Kunst en de Oude Kerk Het geheim van de Oude Kerk
De Oude Kerk is het oudste bewaard gebleven gebouw van Amsterdam en belichaamt de christelijke traditie die eeuwenlang een belangrijke inspiratiebron is geweest in het vormen en vernieuwen van onze cultuur. Bij die traditie hoort ook dat de kerk geen doel in zichzelf is, maar gericht is op de omgeving: de buurt en de stad. We willen het geheim van de Oude Kerk graag delen met mensen in onze omgeving, maar merken dat veel Amsterdammers de gebruiken en de verhalen uit de traditie niet meer kennen. Juist in de kunst klinkt veel van onze culturele traditie door. Daar ligt een mogelijkheid om de verhalen van de Bijbel en de rituelen van onze traditie te verkennen en te delen met mensen die er nooit van gehoord hebben.
mensen uit ons eigen ledenbestand, graag uit voor evenementen rond kunst in de kerk. We doen het ook om bestendige blijvers vragen te stellen over de gemeenschap die we vormen, de traditie die we belichamen en de godsdienst die we met elkaar oefenen. Samenwerking We zoeken daarom de komende jaren naar mogelijkheden om kunst en kerk nog meer met elkaar te verbinden, door het leggen van contacten met kunstenaars die de Oude Kerk als ruimte gebruiken onder auspiciën van de Stichting de Oude Kerk. Dat doen we in nauwe samenwerking met die Stichting. We willen met hen verkennen hoe kunst zich verhoudt tot de kerk, en hoe wat de kerk doet een relatie heeft met de kunst. Daarbij willen we Amsterdammers aanspreken, en dan vooral buurtbewoners en jongeren. We zoeken dan ook aansluiting bij onze partners in de buurt en Protestants Amsterdamen nodigen hen zo veel mogelijk uit voor onze evenementen.
Kunst en kerk Sinds twee jaar zoeken we mogelijkheden om ons te laten aanspreken door de kunst- en culturele evenementen die in de Oude Kerk plaatsvinden en om vanuit onze traditie op die kunst te reflecteren. We hebben daarvoor een commissie in het leven geroepen, die zich vooral gericht heeft op de tentoonstellingen die in de kerk plaatsvonden: van verschillende reacties op de World Press Photo, Art in Red Light, de Museumn8 en Rietveld in de Oude Kerk naar de preekstoelinstallatie die eind 2011 in de kerk stond een kunstwerk dat speciaal gericht was op het functioneren in een kerkelijke context.
Integratie Op het terrein van de kunst werken we binnen de gemeente zo veel mogelijk samen met partners. Binnen de gemeente moet kunst en kerk in samenwerking tussen de gemeente enerzijds en de predikant, cantor en organist anderzijds tot stand komen. We willen kunst immers integreren in onze kerkdiensten om te reflecteren op wat we in de kerk doen, en in die diensten willen we de vloeiende lijn van onze liturgie bewaren. We zoeken daarom ook steeds naar mogelijkheden om onze ambitie op het gebied van de kerkmuziek te verbinden aan onze activiteiten in de kunst.
Doelgroepen We willen kunst meer integreren in de liturgie en in de dienst. Dat doen we om voorbijgangers die de kerk bezoeken als culturele pleisterplaats met en door kunst aan te spreken vanuit onze traditie. We doen het ook om de drempel voor voorlopige blijvers te verlagen: we nodigen Amsterdammers, met name buurtbewoners en
12
Middelen
Uitvoering, mensen en geld Voor de uitvoering van ons beleid hebben we middelen nodig. Daarvoor zijn we afhankelijk van de bijdragen van onze leden en de middelen van de Protestantse Kerk Amsterdam, waarvan de Oudekerkgemeente deel uitmaakt. Het Centraal College van Kerkrentmeesters van de pka stelt de begroting en jaarrekening van alle wijkgemeenten op. Die wordt ter goedkeuring aan de Algemene Kerkenraad van de pka voorgelegd. Bij de uitgaven is er daarom een onderscheid tussen wijkgebonden uitgaven (formatie predikant, kerkmusici en koster) en stedelijke uitgaven (Kerkelijk Bureau, bovenwijkse- en landelijke afdrachten). Bij de inkomsten is er eveneens een onderscheid tussen wijkgebonden inkomsten, de bijdragen van leden (kerkbalans, collecten, giften) en centrale inkomsten uit vermogen.
te weinig over het voetlicht in onze communicatie en pr. Uitgaven Veel uitgaven van onze wijkgemeente liggen vast. De huur van de kerk is afgekocht voor langere termijn; de grootste kostenpost zijn onze professionals. Uitgangspunt is dat de huidige formatie voor predikant, kerkmusici en koster tenminste gehandhaafd blijft, om de liturgische kwaliteit van onze diensten te handhaven en onze ambities waar te maken. Zij leggen de verbinding tussen mensen in onze open gemeenschap en met de kerk, en geven zo vorm aan het geheim dat we willen delen. Wel zullen we daarin, juist om onze continuïteit te waarborgen, meer moeten investeren: in pr en communicatie, maar ook in de uitvoering en fondsenwerving voor projecten.
Inkomsten De wijkgemeente kent een vaste kern van bestendige blijvers, betalende leden die boven Normaal Amsterdams Peil bijdragen aan de activiteiten van onze gemeente. Een punt van zorg is dat een groot deel van de bijdragen bijeen wordt gebracht door een kleine groep gemeenteleden. De voorlopige blijvers dragen nog weinig bij. Actief zoeken naar alternatieve inkomsten is dan ook noodzakelijk. We kunnen het gebouw niet verhuren, maar de Oudekerkgemeente heeft een duidelijk profiel als kerk in de stad en organiseert bijzondere activiteiten. Dit brengen we nog
Doelstelling We willen de komende jaren komen tot een sluitende begroting en jaarrekening. Om dit doel te bereiken willen we de inkomsten uit donaties substantieel verhogen: primair door het aantal leden en bezoekers te vergroten. In 2016 willen we per dienst 120 bezoekers verwelkomen. Daarnaast willen we de bijdrage per lid verhogen en actief fondsen werven voor onze projecten in de buurt, in de kerkmuziek en rond kunst en kerk. Waar mogelijk brengen we het niveau van de uitgaven omlaag, vooral waar het variabele kosten betreft.
13
Gods liefde in de stad
Beleid van de Protestantse Kerk Amsterdam We willen in de komende jaren investeren om in te gaan op de uitnodiging van het evangelie: de lofzang gaande te houden en een levende gemeenschap te worden rond het breken van het brood, de Oude Kerk te bezielen als levende stenen van Christus' kerk, en in buurt en stad Gods mensenliefde te delen, samenwerkend met geestverwante gemeenschappen. Dat sluit nauw aan bij de uitgangspunten en doelen van de Protestantse Kerk Amsterdam (pka), waarvan we deel uitmaken.
Verbanden We zijn binnen de pka ook actief in vele verbanden: niet alleen in onze eigen wijkgemeente, maar ook in het bestuur en de denktanks van de stedelijke kerk. We gaan graag het geloofsgesprek aan: via kringen en netwerken binnen de gemeente, die ook veel mensen buiten de kerngemeenschap aanspreken. Onze predikant, cantor en organist zijn actief in overleg met andere predikanten en professionale in de stedelijke kerk - en dat willen we graag uitbreiden.
Uitgangspunten De pka wil de komende jaren herbronnen om inspiratie op te doen en de eigen identiteit te verstevigen. Daarnaast wil de Protestantse Kerk zich profileren om zichtbaar te zijn en betekenis te hebben voor de ander. Daarvoor wil de kerk netwerken met bond- en reisgenoten vormen. De pka wil de levende geloofstraditie bewaren, ontsluiten, en delen. De Kerk wil dienstbaar zijn aan de stad en de samenleving: actief bevorderen van sociale cohesie en aan de kaak stellen van onrecht. De pka wil een uitnodigende en wervende kerk zijn, om het evangelie te delen. De kerk van de toekomst is een dynamisch netwerk van allerlei 'huizen voor de ziel'. De Oude Kerk wil graag zo'n huis zijn.
Prioriteiten In onze wens om meer te doen met de doelgroep jongeren binnen de gemeente sluiten we graag aan bij de beleidsprioriteiten van de pka. Daarnaast zijn we, zoals beschreven onder Kerkmuziek en liturgie en Kunst en kerk bezig met de vormgeving van onze erediensten. Hier bieden we graag onze vaardigheden, kennis en diensten aan de stad aan. We zijn een gemengde gemeente, ook wat leeftijd betreft; we doen daarom veel voor ouderen, zoals de pka wil. Middelen We zorgen graag goed voor onze mensen - niet alleen professionals, maar ook vrijwilligers. We maken graag meer gebruik van de mogelijkheden voor begeleiding en training vanuit de pka. We hebben veel oog voor Communicatie en pr: we brengen onze boodschap graag op een verrassende manier, met kwaliteit. Onze kerkdeur staat altijd open, zoals de pka graag wil, en we willen de drempel verder omlaag brengen. Tot slot hebben we een duidelijke visie op hoe we de komende jaren financieel gezond worden en blijven. Daarmee sluiten we vrijwel naadloos aan op de prioriteiten van de pka.
Kerk in de stad De Protestantse Kerk wil meer aanwezig zijn op de straten en in de pleinen van Amsterdam; de Oudekerkgemeente wil daaraan graag vorm geven door evenementen te organiseren en aanwezig te zijn op de digitale snelweg. We willen contact leggen met andere geloofsgemeenschappen in de buurt - uit onze eigen christelijke traditie of daarbuiten. We nemen ook deel aan de zorg voor mensen die het minder hebben dan wij via onze diaconie.
14
Prioriteiten Planning 2012-2016 Wat
Wie
Doelgroepen Diensten en activiteiten aankondigen op internet, social media en ads De deur blijft open tijdens de ochtenddienst We bieden alle voorbijgangers in de kerk gastvrij een plaats aan Jongeren dragen tien keer per jaar iets bij aan de kerkdienst Jongeren nemen eens in de twee weken deel aan de tienerkring Kinderen dragen tien keer per jaar iets bij aan de kerkdienst Tien keer per jaar gaat een voorganger van <35 voor in de dienst Dertigers uit ons ledenbestand ontvangen gerichte uitnodigingen We organiseren jaarlijks een borrel voor jongere leden in het bestand Elke nieuw ingeschrevene wordt persoonlijk verwelkomd Alle gemeenteleden zijn betrokken bij een kring en bezoeken elkaar
pr-medewerker CvO CvO Jongerenwerker Tienerkring Jongerenwerker Preekvoorziening pr-medewerker Pastoraat Predikant/ledenadmin Pastoraat
2013 2013 2013 2013 2012 2014 2014 2014 2013 2012 2014
6 1 1 12 1 12 1 1 6 6 7
Communicatie en PR We bieden al onze bezoekers de mogelijkheid tot vervolgcontact Meelevende leden nodigen voor elke activiteit bekenden uit We hebben een flyer met informatie bij hotels en kassa Oude Kerk We verspreiden onder leden een wijkgids met ons programma In de kerk staat een informatiewand met beelden uit diensten/events In de kerk is een audiotour met muziek en info van de gemeente te krijgen We delen met de Stichting de Oude Kerk een gezamenlijk pr-beleid Informatie aan voorlopige blijvers geven over kringen en netwerken We publiceren wekelijks een zondagsbrief met informatie We adverteren met posters in de Oude Kerk voor onze diensten We adverteren onze diensten via ladders en artikelen in buurtkranten We promoten onze diensten via agenda/artikelen in Kerk in Mokum We sturen een emailnieuwsbrief aan onze maildatabase We adverteren onze diensten op internet, facebook en twitter We voeren campagne voor grote evenementen via de lokale media We hebben bij at5 en Parool een vaste contactpersoon We werven jaarlijks € 15.000 voor PR en communicatie in de kerk
pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker Kerkenraad Pastoraat pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker Via pka
2015 2013 2013 2012 2013 2015 2012 2014 2012 2012 2013 2012 2012 2012 2013 2013 2014
6 1 6 12 6 6 6 1 1 11 6 1 7 1 1 7 6
Kerk in de buurt We organiseren een marktplein voorafgaand aan twee diensten We organiseren jaarlijks met de Stichitng de OK een buurtborrel We organiseren jaarlijks een buurtgesprek met ondernemers We organiseren jaarlijks een buurtgesprek over een sociaal thema We organiseren met elke zusterkerk één gezamenlijke activiteit Met de Stichting de OK richten we een stiltekapel in voor bezoekers Met de Nicolaaskerk beleggen we wekelijks een dienst in de Flesseman
Diaconie/Pastoraat Diaconie Diaconie Diaconie Diaconie/Pastoraat Diaconie/Pastoraat Diaconie/Pastoraat
2012 2012 2012 2012 2014 2012 2012
10 8 4 11 5 9 1
Liturgie en Kerkmuziek We gebruiken op hoog niveau de instrumenten in de Oude Kerk De Sweelinckcantorij heeft voor elke stemgroep vier zangers Jaarlijks schrijft een componist een (koor-) werk voor de dienst We werven jaarlijks € 10.000 voor compositie en innovatie Eens per maand voeren we een innovatief muziekproject uit Vier (podium-) kunstenaars denken mee over erediesnten Jaarlijks organiseren we twee workshops over kerkmuziek/liturgie
Cantor/Organist Cantor Cantor Via pka Eredienst/Cantor Eredienst/Cantor Cantor/Organisat
2012 2013 2012 2012 2013 2014 2015
1 6 7 6 1 6 5
15
Wanneer
Kunst en kerk We organiseren jaarlijks twee activiteit rond exposities in de Oude Kerk We organiseren jaarlijks een kunstevenement met de Stichting Oude Kerk We maken van elk evenement een verslag en jaarlijks een overzicht We werven jaarlijks € 7.000 voor de uitvoering van kunstprojecten
Kunst en kerk Kunst en kerk Kunst en kerk Kunst en kerk
2013 2013 2013 2013
3 9 11 12
Middelen We publiceren jaarlijks een goedgekeurde, sluitende begroting We verhogen de inkomsten per gemeentelid met 25% We begroeten per dienst gemiddeld 120 (betalende) bezoekers Aan de gemeente is een wijkpredikant voor 0,6 fte verbonden Aan de gemeente zijn een organist en cantor verbonden Aan de gemeente is een (parttime) betaald jongerenwerker verbonden Aan de gemeente is een (parttime) betaald PR-medewerker verbonden We besparen 25% op onze variabele kosten
Kerkrentmeesters Kerkrentmeesters Kerkenraad Kerkrentmeesters Kerkrentmeesters Kerkrentmeesters Kerkrentmeesters Kerkrentmeesters
2015 2016 2016 2012 2012 2012 2012 2015
3 12 12 1 1 10 7 12
2012 Jongeren nemen eens in de twee weken deel aan de tienerkring We publiceren wekelijks een zondagsbrief met informatie We promoten onze diensten via agenda/artikelen in Kerk in Mokum We adverteren onze diensten op internet, facebook en twitter Met de Nicolaaskerk beleggen we wekelijks een dienst in de Flesseman We gebruiken op hoog niveau de instrumenten in de Oude Kerk Aan de gemeente is een wijkpredikant voor 0,6 fte verbonden Aan de gemeente zijn een organist en cantor verbonden We organiseren jaarlijks een buurtgesprek met ondernemers Elke nieuw ingeschrevene wordt persoonlijk verwelkomd We delen met de Stichting de Oude Kerk een gezamenlijk pr-beleid We werven jaarlijks € 10.000 voor compositie en innovatie We sturen een emailnieuwsbrief aan onze maildatabase Jaarlijks schrijft een componist een (koor-) werk voor de dienst Aan de gemeente is een (parttime) betaald pr-medewerker verbonden We organiseren jaarlijks met de Stichitng de OK een buurtborrel Met de Stichting de OK richten we een stiltekapel in voor bezoekers We organiseren een marktplein voorafgaand aan twee diensten Aan de gemeente is een (parttime) betaald jongerenwerker verbonden We adverteren met posters in de Oude Kerk voor onze diensten We organiseren jaarlijks een buurtgesprek over een sociaal thema We verspreiden onder leden een wijkgids met ons programma
Tienerkring pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker Diaconie/Pastoraat Cantor/Organist Kerkrentmeesters Kerkrentmeesters Diaconie Predikant/ledenadmin Kerkenraad Via pka pr-medewerker Cantor Kerkrentmeesters Diaconie Diaconie/Pastoraat Diaconie/Pastoraat Kerkrentmeesters pr-medewerker Diaconie pr-medewerker
2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012 2012
1 1 1 1 1 1 1 1 4 6 6 6 7 7 7 8 9 10 10 11 11 12
2013 De deur blijft open tijdens de ochtenddienst We bieden alle voorbijgangers in de kerk gastvrij een plaats aan Meelevende leden nodigen voor elke activiteit bekenden uit We voeren campagne voor grote evenementen via de lokale media Eens per maand voeren we een innovatief muziekproject uit We organiseren jaarlijks twee activiteit rond exposities in de Oude Kerk Diensten en activiteiten aankondigen op internet, social media en ads We organiseren jaarlijks een borrel voor jongere leden in het bestand We hebben een flyer met informatie bij hotels en kassa Oude Kerk In de kerk staat een informatiewand met beelden uit diensten/events We adverteren onze diensten via ladders en artikelen in buurtkranten De Sweelinckcantorij heeft voor elke stemgroep vier zangers We hebben bij at5 en Parool een vaste contactpersoon We organiseren jaarlijks een kunstevenement met de Stichting Oude Kerk We maken van elk evenement een verslag en jaarlijks een overzicht
CvO CvO pr-medewerker pr-medewerker Eredienst/Cantor Kunst en kerk pr-medewerker Pastoraat pr-medewerker pr-medewerker pr-medewerker Cantor pr-medewerker Kunst en kerk Kunst en kerk
2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013 2013
1 1 1 1 1 3 6 6 6 6 6 6 7 9 11
Mijlpalen 2012-2016
16
Jongeren dragen tien keer per jaar iets bij aan de kerkdienst We werven jaarlijks € 7.000 voor de uitvoering van kunstprojecten
Jongerenwerker Kunst en kerk
2013 12 2013 12
2014 Tien keer per jaar gaat een voorganger van <35 voor in de dienst Dertigers uit ons ledenbestand ontvangen gerichte uitnodigingen Informatie aan voorlopige blijvers geven over kringen en netwerken We organiseren met elke zusterkerk één gezamenlijke activiteit We werven jaarlijks € 15.000 voor PR en communicatie in de kerk Vier (podium-) kunstenaars denken mee over erediesnten Alle gemeenteleden zijn betrokken bij een kring en bezoeken elkaar Kinderen dragen tien keer per jaar iets bij aan de kerkdienst
Preekvoorziening pr-medewerker Pastoraat Diaconie/Pastoraat Via pka Eredienst/Cantor Pastoraat Jongerenwerker
2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014 2014
1 1 1 5 6 6 7 12
2015 We publiceren jaarlijks een goedgekeurde, sluitende begroting Jaarlijks organiseren we twee workshops over kerkmuziek/liturgie We bieden al onze bezoekers de mogelijkheid tot vervolgcontact In de kerk is een audiotour met muziek en info van de gemeente te krijgen We besparen 25% op onze variabele kosten
Kerkrentmeesters Cantor/Organisat pr-medewerker pr-medewerker Kerkrentmeesters
2015 2015 2015 2015 2015
3 5 6 6 12
2016 We verhogen de inkomsten per gemeentelid met 25% We begroeten per dienst gemiddeld 120 (betalende) bezoekers
Kerkrentmeesters Kerkenraad
2016 12 2016 12
17
