Het fotografische geheugen van de Verenigde Staten van Amerika

Het fotografische geheugen van de Verenigde Staten van Amerika De bibliotheekcollecties aan de overkant van de grote plas kennen een enorme diversiteit. De meest uiteenlopende media komen er aan bod. Fotoverzamelingen zijn geen uitzondering. De grootste Bibliotheek- & archiefgids, 84 (2008) 4

bibliotheek in de Verenigde Staten van Amerika (en ook van de wereld), de Library of Congress, heeft een enorme schat aan fotomateriaal dat ons een boeiend visueel beeld geeft van de geschiedenis van deze natie.

Pierre Brewee is bibliothecaris milieurecht en Europees recht, UGent [email protected]

Toen Boudewijn Büch de Verenigde Staten van Amerika doorkruiste op zoek naar interessante locaties voor zijn tv-reeks, waarschuwde hij zijn medewerkers: “Sta nooit toe dat ik een voet zet in de Library of Congress: ik weet dat ik er nooit meer buiten zal komen, zal sterven tussen die enorme schat aan informatie”. De verzamelwoede van Büch was legendarisch: Johann Wolfgang Goethe, de uitgestorven dodo en vele andere onderwerpen maakten deel uit van zijn privécollectie. Het is dan ook niet te verwonderen dat de auteur smoorverliefd was op de enorme diversiteit van deze Amerikaanse collectie. Boeken, muziekpartituren, prenten, affiches, geluidsopnamen, foto’s, films, brieven, folders…, je kunt het zo gek niet bedenken of je vindt het wel in deze verzameling. De Amerikaanse bibliotheken hebben, wat dit betreft, een veel ruimere kijk op het geheel dan hun Europese tegenhangers. Binnen het rijke overzeese aanbod neemt de Library of Congress wel een heel speciale plaats

3

fotografisch geheugen van VS

in. Deze instelling is de onbetwiste nummer één. Alleen het Smithsonian Institute komt nog een beetje in de buurt van deze reus uit de bibliotheekwereld.

Geschiedenis van de bibliotheek Oorspronkelijk was de Library of Congress bedoeld als beleidsondersteunende bibliotheek voor de leden van het Amerikaanse Congres. President Thomas Jefferson in hoogsteigen persoon vond dat de congresleden behoefte hadden aan een eigen bibliotheek. Boeken waren voor Jefferson even belangrijk, even levensnoodzakelijk, als lucht en water, een leven zonder boeken en de daarin opgeslagen kennis leek hem een hel. De bibliotheek zou niet alleen een hulp zijn bij het uitstippelen van het beleid, de president wou tegelijk alle universele kennis binnen handbereik van zijn congresleden hebben. Voorwaar een heel nobel en toe te juichen doel. President John Adams gaf in 1800 gestalte aan deze gedachte en richtte de bibliotheek op.

Bibliotheek- & archiefgids, 84 (2008) 4

De collectie kende een heel bescheiden start: 740 boeken wisten de congresleden bij elkaar te sprokkelen. Nu telt de bibliotheek meer dan 110 miljoen items, waaronder boeken in 450 verschillende talen. Het ging de Library of Congress niet altijd voor de wind. In 1814 vernielden de Britten bijna de hele collectie en door de Tweede Wereldoorlog liep de catalografie een achterstand op van anderhalf miljoen stuks. De gigantische taak om de oude kaartcatalogus over te zetten op computer nam een aanvang in de jaren 1980.

4

Tweehonderd jaar na haar oprichting is deze bibliotheek in de eerste plaats het geheugen van de Verenigde Staten van Amerika: miljoenen items geven een gedetailleerd, uitgebreid en rijkelijk geïllustreerd beeld van de geschiedenis van de natie.

De Amerikaanse burgeroorlog Wie op zoek gaat naar het eerste grote massagebeuren dat uitvoerig fotografisch werd vastgelegd, komt terecht bij de Amerikaanse burgeroorlog. Op de slagvelden dook regelmatig een man op, gekleed in een vuile, witte kiel en gewapend met een camera. Hij trok zich niets aan van de kogels die hem om de oren floten en nam zonder verpinken foto’s van de gevechten, de slagvelden, het kampleven, de verwoeste steden… In die tijd was foto’s nemen en ontwikkelen nog een heel ingewikkeld scheikundig proces. Matthew B. Brady, want zo heette de man, had alles wat hij nodig had bij zich in een overdekte wagen die dienst deed als labo en donkere kamer en hij bracht zo live verslag uit van deze donkere periode in de Amerikaanse geschiedenis. Dankzij dit fenomenale werk is hij de geschiedenis inge-


gaan als één der grootste fotografen aller tijden. Andere fotografen volgden zijn voorbeeld, maar niemand kende zo veel moed als Brady, de man die zich zonder angst met zijn camera tussen de strijdende troepen bewoog. Deze zoon van Ierse migranten was niet alleen de allereerste fotogra fische verslaggever van een massaspektakel, hij was ook de allereerste oorlogsfotograaf. Na de oorlog trachtte Brady tevergeefs het Congres te overhalen de zevenduizend negatieven aan te kopen die hij tijdens de burgeroorlog had gemaakt. In 1873 ging hij officieel failliet en twee jaar later kwam het Congres over de brug met 25.000 dollar voor de opslag en de bewaring van het grootste deel van deze negatieven. Samen met de opnames van Timothy O’Sullivan, Alexander Gardner en andere fotografen die meetrokken met de troepen, vormt het werk van Matthew B. Brady zowat de hoofdbrok van deze enorme fotocollectie. De Library of Congress wierp zich na de burgeroorlog opnieuw in de strijd om zich de titel ‘nationale bibliotheek’ toe te eigenen: de instelling kreeg extra subsidies en ook de kwestie van het wettelijk depot werd wettelijk verder uitgewerkt. Bij wet werd vastgelegd dat een gratis exemplaar van elk boek, elke kaart, elke muziekpartituur, elke ets, elke foto… moest worden geschonken aan de Library of Congress. Het wettelijk depot deed zijn intrede in de Verenigde Staten van Amerika. Joseph Henry, secretaris van het Smithsonian Institute, ontsloeg zijn bibliothecaris Charles Coffin Jewett en besloot de collectie van het instituut te beperken tot “original contributions to human knowledge”. Wat je onder die omschrijving precies moet verstaan, laat ik in het midden, maar het resultaat was wel dat 40.000 boeken niet langer gedoogd werden in de collectie. Ainsworth Rand Spofford, de man die 47 jaar lang hoofd was van de Library of Congress, nam deze boeken graag op in zijn bibliotheek. Een ding staat vast: onder zijn bestuur is deze instelling uitgegroeid tot wat ze nu is: de enige, echte nationale bibliotheek van de Verenigde Staten van Amerika.


The North American Indian: de erfenis van Edward S. Curtis Wie kent ze niet, die ‘romantische’, vertederende indianenfoto’s die de kamer van menig tienermeisje opfleuren? Met een beetje geluk weten sommigen misschien zelfs te vertellen dat het foto’s zijn van Edward S. Curtis. Jammer genoeg was romantiek niet de achterliggende gedachte, integendeel. Toen Curtis in 1907 aan dit levenswerk begon, was het vijf voor twaalf voor de cultuur van de ’native Americans’, zoals ze tegenwoordig genoemd worden. De blanke had zich voorgenomen deze ‘primitieve’ mensen op te voeden: de indianen moesten zich op alle vlakken aanpassen aan de normen van de blanke. Hun hele cultuur, het rijke gamma van talen en gebruiken, de enorme kennis die al deze stammen bezaten, dreigde verloren te gaan.

Curtis zag het met lede ogen aan en besloot in te grijpen. Hij legde de laatste tradities van deze mensen vast in woorden en foto’s. Het kostte hem meer dan dertig jaar: hij nam ongeveer 40.000 foto’s en alles werd gebundeld in een twintigdelige encyclopedie, getiteld The North American Indian. In het begin van het project was Curtis een bekende fotograaf, maar toen het laatste volume in 1930 verscheen, was deze etnograaf, auteur, historicus en fotograaf zo goed als onbekend. Het belang van zijn werk kan niet genoeg worden benadrukt: vijfenzeventig talen en dialecten en meer dan tienduizend liederen werden vastgelegd op papier en plaat, geen enkel aspect van deze culturen ontsnapte aan zijn aandacht. De Library of Congress bezit 2.400 originele afdrukken, die tussen 1900 en 1930 in de bibliotheek werden gedeponeerd in navolging van het wettelijk depot. Ongeveer twee derden van deze foto’s zijn niet opgenomen in de encyclopedie en geven dus een vrij uniek beeld van het werk van Curtis. De originele glasplaten waren lange tijd opgeslagen

5

in de kelder van de Pierpont Morgan Library, de bibliotheek van de familie die het hele project van Curtis sponsorde en alles opeiste toen de verkoop van de encyclopedie een flop werd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog raakte de hele collectie negatieven verspreid: vele werden vernield, andere werden verkocht als ‘rotzooi’. Dergelijke trieste verhalen zijn in de geschiedenis van de fotografie jammer genoeg schering en inslag: een deel van de glasplaten van Matthew B. Brady, de fotograaf van de Amerikaanse burgeroorlog die al ter sprake kwam, werd gered van de ondergang … omdat ze dienst deden in zelf geknutselde serres!


De depressie

6

In de jaren 1930 werd de wereld getroffen door een grote depressie, die de Verenigde Staten van Amerika erger raakte dan de andere landen. Nobelprijswinnaar John Steinbeck vertelt het verhaal van de massale migratiestroom en extreme armoede in zijn boek De druiven der gramschap en de liedjes van Woody Guthrie, de ‘Father of American folk’, spreken boekdelen. De Library of Congress verzamelt niet alleen ‘toevallig gegroeide’, historisch interessante collecties zoals die van Edward S. Curtis. Als nationale bibliotheek en bibliotheek van het Congres heeft ze ook de taak alle belangrijke documenten bij te houden die deel uitmaken van ’s lands beleid. Dat is het kader waarin de fotocollectie over de grote depressie gezien moet worden.

Toen de politici in Washington de boodschap kregen dat het grondig misliep in de zuidelijke en de centrale vlakten van het land, konden ze zich geen beeld vormen van de hele problematiek. Er bleek zich een fatale samenloop van omstandigheden voor te doen in deze gebieden: extreme droogte, hoge temperaturen, landerosie, mislukte oogsten, ineenstorting van de landbouwmarkt, problemen met de kredietmarkt, massale migratie naar steden of niet-getroffen gebieden… De academische wereld kreeg de opdracht te zoeken naar oplossingen, het Bureau of Agricultural Economics (BAE) richtte meteen verschillende nieuwe afdelingen op die elk een aspect van deze crisis moesten aanpakken: de Soil Conservation Service (SCS), de Resettlement Administration (RA), de Agricultural Adjustment Administration (AAA), de Farm Security Administration (FSA). Deze laatste dienst nam een hele groep fotografen in de arm en droeg hen op het land rond te trekken en alles vast te leggen op foto. Met deze foto’s moest de dienst zicht krijgen op de situatie ter plaatse: wat zijn de problemen, wat zijn de resultaten van de overheidsinitiatieven…? Voorts werden deze foto’s ook gebruikt om boeken en folders te illustreren en werden ze verspreid onder de redacties van kranten en tijdschriften. De FSA organiseerde ook tentoonstellingen met dit fotomateriaal. Roy Stryker stond aan het hoofd van deze groep, Walker Evans, Dorothea Lange en Russell Lee zijn fotografen die onder andere dankzij hun werk voor dit project een plaatsje hebben veroverd in de galerij der groten uit de fotografie-


geschiedenis. De Farm Security Administration betaalde de hele operatie. Soms kregen de fotografen opdrachten, moesten ze een bepaald thema in beeld brengen of zich begeven naar een zwaar getroffen regio. Er werd wel eens gebruikgemaakt van een draaiboek en de administratie eigende zich het recht toe om bij ontvangst van de negatieven meteen een selectie uit te voeren en sommige negatieven meteen af te keuren. De fotografen zagen dit als een aanslag op hun artistieke creativiteit en het werd snel duidelijk dat zij de nodige vrijheid moesten krijgen. Ze mochten zelf op zoek gaan naar thema’s en die zelf artistiek invullen. Draaiboeken werden achterwege gelaten. Al dit fotografisch materiaal vond zijn weg naar de Library of Congress, via het wettelijk depot én omdat het een overheidsopdracht betrof. De bibliotheek bezit in totaal 164.000 foto’s gemaakt in het kader van dit project. Officieel kreeg deze collectie de volgende titel op de website: ‘America from the great depression to World war II. Photographs from the FSA-OWI, 1935-1945’. OWI staat voor Office of War Information. Niet zo verwonderlijk dat deze administratieve dienst gekoppeld wordt aan de Farm Security Administration. De grote depressie was immers de voorbode van de Tweede Wereldoorlog en een deel van de enorme massa werklozen raakte ironisch genoeg in de oorlogsindustrie aan de slag. Toen de oorlog de kop opstak, nam het Office of War Information gewoon de opdracht over van de Farm Security Administration: het hield dezelfde groep fotografen in dienst en liet hen gewoon hetzelfde werk verder doen, maar nu wel in het kader van de Tweede Wereldoorlog en alles wat daar verband mee hield. Zo maakte Dorothea Lange niet alleen naam met haar foto’s van de depressiejaren maar bouwde ze ook een reputatie op als oorlogsfotografe.


Dankzij het vele fotomateriaal in de Library of Congress krijgen we inzage in zaken die nooit eerder te zien waren. De negatieven die in de beginjaren van dit project werden afgekeurd en dus nooit zijn gepubliceerd, zijn nu dankzij de bibliotheek voor het eerst te zien, voor het eerst te raadplegen. De collectie is trouwens een beetje groter dan de vernoemde 164.000 foto’s: je kunt ook een heel pak officiële documenten inkijken die een beeld geven van deze operatie en die duidelijk maken hoe het systeem werkte.

Het enorme aanbod van de Library of Congress Deze bibliotheek neemt zich voor de universele collectie van kennis die ze bezit correct te bewaren en ter beschikking te stellen van de Congresleden en de Amerikaanse bevolking. Via de digitalisering van de verzameling wil ze het grote publiek toegang geven tot deze enorme schat historische en culturele documenten en zo bijdragen tot de algemene kennis van de mensheid. Boudewijn Büch had gelijk toen hij stelde dat het gevaarlijk is rond te gaan neuzen in deze

fenomenale collectie: je loopt inderdaad het gevaar dat je blijft grasduinen, van de ene verrassing in de andere valt en elk besef van tijd vergeet. Ga bijvoorbeeld niet op zoek naar de collectie rond de depressiejaren via de tijdstabel: wanneer je de periode 1930-1949 aanklikt, kom je meteen bij de ‘JapaneseAmerican Internment’-collectie van fotograaf Ansel Adams, die je confronteert met de concentratiekampen voor Amerikaanse burgers van Japanse origine. Zij hebben de hele Tweede Wereldoorlog in deze kampen doorgebracht omdat Japan de vijand was en men geen risico’s wou nemen. Een echte schatkamer, deze multimediale collectie. Bibliografie • La guerre de sécession en photos avec un choix de textes de témoins français / Renée Lemaître. - Brussel: Elsevier Sequoia, 1975. - ISBN 2-8003-0117-1. - 192 p. • America’s library: the story of the Library of Congress 1800-2000 / James Conaway. - New Haven, Yale University Press, 2000. - ISBN 0-300-08308-4. - XIII, 226 p. • The North American Indian: the complete portfolios / Edward S. Curtis. - Keulen: Taschen, 1997. - ISBN 3-8228-8183-X. - 768 p. • Amérique. Les années noires: photographies F.S.A. (Farm Security Administration) 1935-1942. - Parijs: Centre National de la Photographie, 1983. - ISBN 2-86754-001-1. - 61 p. • http://memory.loc.gov/ammem/cwphtml/ • http://memory.loc.gov/ammem/award98/ienhtml/curthome.html • http://lcweb2.loc.gov/fsowhome.html Fotoverantwoording Alle foto's gebruikt in dit artikel komen uit de collectie van de Library of Congress.

samenvatting De burgeroorlog, de depressie en Indiaanse cultuur zijn slechts enkele van de thema’s die aan bod komen in de vele fotocollecties van de Library of Congress.

Abstract The civil war, the depression and Indian culture are just a few of the subjects featuring in the photographic collections of the Library of Congress.

7

Het fotografische geheugen van de Verenigde Staten van Amerika

Recommend Documents