Inhoud
Het familieportret van David Leeuw en Cornelia Hooft
3
De molen van Höcker, een molen zonder wieken
7
Anja Kroon
Ellen Kerkvliet
De woningen van Bouwbureau J.E. Baalbergen & A. Volkers
13
Bijna 100 jaar garage- en automobielbedrijf Van Lent
17
Heemstede in beeld: collectie glasnegatieven 1928-1934
24
Het Bennebroekbos – een klein maar bijzonder parkbos in Zuid-Kennemerland
28
Cornelis Blaak, KLM-pionier en gevallene in WO-II
36
Fort bij Heemstede: bijzonder militair erfgoed in een buurtpark
42
Marc de Bruijn
Frans Harm
Klaartje Pompe
Martin Bunnik
Marloes van Buuren
Jephta Dullaart
Van het bestuur Uitnodiging najaarsbijeenkomst Karakterbehoud, najaar 2012 Mei 2013: boek over Groenendaal De Kerklaan, het verhaal van een laan: nu weer leverbaar Interessant in de regio Aanwinsten collectie HVHB en rectificaties
45 46 48 49 50 50
Cadeau-ideeën voor de feestdagen
Boeken over de Kerklaan en Bouwbureau Baalbergen & Volkers nu weer verkrijgbaar (zie blz. 16 en 49 ) Kijk ook eens naar de complete lijst van leverbare uitgaven op www.hv-hb.nl (pagina ‘Wat we doen > Onze overige publicaties’) of in HeerlijkHeden 151 of geef een abonnement op HeerlijkHeden cadeau (via www.hv-hb.nl of bel 023 528 55 25 of stuur een mailtje aan
[email protected])
Niet vergeten! Najaarsbijeenkomst van de HVHB op 22 november Raadhuis Heemstede, 20.00 u Zie blz. 45
heerlijkheden najaar 2012 |
De molen van Höcker, een molen zonder wieken
Ellen Kerkvliet
De Glip en de molen van Höcker horen bij elkaar. Eigenlijk heet de 250 jaar oude molen De Nachtegaal, maar die naam wordt door bijna niemand gebruikt. En sinds hij in 1936 van zijn wieken is ontdaan, wordt hij ook wel De Peperbus genoemd. De overgebleven stenen romp is een rijksmonument en bepaalt tot op de dag van vandaag het straatbeeld aan de Glipperweg.
A De Nachte gaal op een schilderij van de Heemsteedse schil der Willem Vester (1824-1871).
l voor de bouw van De Nachtegaal had Heemstede een eigen korenmolen, waar de inwoners hun graan lieten malen. Die molen, gebouwd in 1535, stond op de molenwerf aan het Spaarne, vlak bij het Huis te Heemstede. De eerste molenaar was ene Gerrit Jansz., hij betaalde drie Carolusguldens (de toenmalige munteenheid) per jaar aan de heer van Heemstede voor het gebruik van wind. Tot het einde van de 18de eeuw
was bepaald dat een landheer eigenaar van de wind was. Alleen hij was gerechtigd een molen te laten draaien en zo het recht van de wind te gebruiken. Dit recht werd tegen gunsten en diensten ook wel beleend. Molenaars konden het recht pachten tegen betaling van een jaarlijks bedrag, het zogenaamde windgeld. In 1798 werden de ‘heerlijke rechten’ afgeschaft, en daarmee ook het windrecht. Tijdens het Beleg van Haarlem in 1572
heerlijkheden najaar 2012 |
bijna 100 jaar garage- en automobielbedrijf van lent Raadhuisstraat 63-65, 1920.
Kees van Lent jr. wordt bijge tankt, september 1923.
Opening van Raadhuisstraat 53-57 door Kees van Lent jr, 1926.
Chevrolet verkocht. De Amerikanen blijken ook zeer gewild te zijn in de verhuur, waar Van Lent dan ook mee begint. Er is ook een eigen benzinepomp voor de deur met ‘gefiltreerde benzine’. In 1926 bouwt Van Lent op de aangrenzende nummers Raadhuisstraat 53-57 een derde perceel: een showroom annex garageboxen. Stichtingskosten f. 40.000,– inclusief aankoop van de drie percelen grond. De opening op 11 september wordt verricht door de 7-jarige Kees jr. Het wordt een heel imposante gebeurtenis met vertegenwoordigers van General Motors, de Middenstandscentrale voor Haarlem en omliggende gemeenten. En namens de gemeente komen de gemeentesecretaris, wethouder dr. Droog en de inspecteur van politie gelukwensen. Maar de kroon op het werk is de officiële aanstelling als Chevroletdealer voor Heemstede, Aerdenhout, Zandvoort, Bennebroek, Haarlemmermeer, Aalsmeer en Uithoorn. In de pers zijn er veel lovende woorden voor het nieuwe bedrijfsonderdeel met een slimme inrichting, waardoor de auto’s de schuin geplaatste boxen aan weerszijden van het rijpad makkelijk in en uit kunnen. Het hele front van nummer 53 tot
en met 65 is in twaalf jaar -van 1914 tot 1926- tot stand gekomen. En dat op een plek waar toch wel zeer nederige, dorpse bebouwing stond. Na al deze uitbreidingen heeft het bedrijf van Van Lent een respectabele omvang bereikt, zodat wordt besloten het in een naamloze vennootschap onder te brengen. Als dat op 31 december 1931 is gebeurd kan de N.V. Autogarage Van Lent als rechtspersoon in 1932
heerlijkheden najaar 2012 |
heemstede in beeld: collectie g lasnegatieven 1928-1934
12 november 1929. Eindpunt van de stoomtram en het begin van de elektrische tram bij halte Groenendaal. Bij het huisje waren de zwemvijvers.
Zwembad Groenendaal aan de Glipperweg was een heerlijk openluchtzwembad. In 1916 besloten B&W tot aanleg van een tweede zwemvijver, bouw van kleedkamers en een waterverversingsinstallatie. Badmeesters hielden toezicht tijdens openingstijden maar ook ’s nachts was controle nodig vanwege de installaties; daarom woonde een van de badmeesters in een in 1926 door de gemeente gebouwde badmeesterswoning bij het zwembad. Het zwemmen was voor man nen en vrouwen gescheiden. In Haarlems Dagblad van 26 mei 1921 verscheen een lovend stukje over het door bomen omgeven zwembad dat honderden abon nees meer had dan de Haar lemse Houtvaart.
heerlijkheden najaar 2012 |
het bennebroekbos – een klein maar bijzonder parkbos Op een kaart uit 1659 zijn rechts van het huis (1) de eerste ideeën voor de classicistische tuin te zien. 1: Huis Duinwijck – later Huis te Bennebroek, 3: Binnenweg, 4: kruising Bin nenweg-School laan, 5: Swartsen burgerlaan, 6: Hoppenburger laan, Z: verstoven zandgebied met droogberg.
Parkaanleg In de periode van 1658 tot begin 1900 zijn in het Bennebroekbos een aantal belangrijke ingrepen in opdracht van de ambachtsheer gefaseerd uitgevoerd. Deze ingrepen zijn: • De Hollands classicistische aanleg • De rococo tuinstijl • De vroege landschapsstijl • De late landschapsstijl • De bloemparterre
De Hollands-classicistische aanleg – 17de eeuw De eerste ambachtsheer, Adriaan Pauw Jr., gaf twee jaar nadat hij in bezit gekomen was van hofstede Duinwijk zijn hovenier Floritz Gerritz Tromp (of Trompert) opdracht een tuin te ontwer-
pen in Hollands-classicistische stijl, een geometrische stijl die afgeleid was van de Franse landschapstijl. In 1659 presenteerde de hovenier zijn ontwerp als: voorstel tot op- en herbouw van het huis en de omgeving van het Huis te Bennebroek met stallen, koetshuis, hovenierswoning, boomgaarden, bossen, moestuin, aspergebedden en aardbeienbedden. Opmerkelijk is dat in de tekst gesproken wordt over Huis te Bennebroek en niet over Duinwijk, de gebruikelijke naam voor de buitenplaats tot aan het aanbreken de periode Nutges/Willink in 1761. Op de kaart uit 1659 is duidelijk te zien dat het grondgebied van Duinwijk inmiddels door aankopen uitgebreid was zodat er een park kon worden aangelegd
Ontwerp van de tuin door Floritz Gerritsz Trompert in 1659 in opdracht van Adriaan Pauw Jr. 1: Binnenweg, 2: Huis te Benne broek.
heerlijkheden najaar 2012 |
cornelis blaak, klm-pionier en g evallene in wo-ii zich in Egypte bedreigd voelden, wilden velen naar Brits-Indië. Er was een groot aanbod aan passagiers en vracht en er kwam een nieuwe dienst Batavia-Lydda (in Palestina) en chartervluchten tussen Lydda en Karachi. Maandelijks zette Blaak voor zijn gezin in Nederland een bedrag vast dat door de KLM uitbetaald werd. Het was voor alle personeel heel verdrietig en zorgwekkend dat ze niet terug konden.
Oorlog met Japan Vanaf oktober 1936 vloog de KLM drie keer per week op Batavia.
In Nederlands-Indië nam de dreiging van Japan steeds verder toe. De KLM en KNILM werden geïntegreerd en samen ingeschakeld voor de defensie van Nederlands-Indië en voor de bevoor-
rading van militairen. Ze vervoerden personeel, medicamenten, voedsel en reserveonderdelen. In juli 1941 bezette Japan heel Frans Indo-China. In Heemstede was Gerda Blaak tien jaar geworden. Op haar tweede verjaardag zonder vader ontving ze van hem een uit Bangkok verzonden gelukstelegram. Op 7 december 1941 viel Japan de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbour op Hawaii aan en op 8 december verklaarde Nederland Japan de oorlog. Alle vliegtuigen werden in donkergroen camouflagepatroon gespoten. De vluchten naar Lydda werden steeds moeilijker en gevaarlijker. Op 26 december ging het eerste vliegtuig van KNILM verloren. Er kwamen veel vluchtelingen uit de buitengewesten en de dienstregeling veranderde soms met het uur. Alle Britse, Brits-Indische en Australische militairen uit Malakka hadden zich teruggetrokken op het eiland Singapore en zaten daar samen met veel vluchtelingen en burgers als ratten in de val. Op 1 februari 1942 vloog Blaak naar het half vernielde vliegveld van Singapore. Overbeladen met veertig vrouwen en kinderen samengepropt op dekens en kussens op de vloer keerde hij terug. Het was de laatste vlucht vanuit Singapore; de KNILM vond het verder te riskant.
Naar Australië De KNILM bracht vliegtuigen over naar eerder ingerichte schuilterreinen en vloog zo min mogelijk overdag. Eén vliegveld lag op een rubberplantage tussen Bandoeng en Batavia. Er waren tien insteekhavens in de beplanting gekapt. De vliegtuigen konden daar aan hun staart ingetrokken worden, waarmee de vleugels onder het bladerdak verborgen bleven. De neuzen werden afgedekt met takken. Blaak en de andere vliegers vlogen talloze pendeldiensten op allerlei types vliegtuigen. De Japanners wonnen steeds meer terrein. Op 15 februari 1942 capituleerden de Britten in Singapore. Op 17 februari 1942 besloot de KNILM de resterende vlieg-
heerlijkheden najaar 2012 |
Fort bij Heemstede: bijzonder militair erfgoed in een buurtpark
Jeptha Dullaart
Tussen Vijfhuizen en de Cruquiusbrug, net buiten de gemeentegrens van Heemstede, liggen acht bunkers die deel uitmaken van de Stelling van Amsterdam. Ze liggen op de plek waar ooit een torenfort had moeten komen. Op de website van Oneindig Noord-Holland staan bijdragen over een groot aantal afzonderlijke onderdelen van de Stelling van Amsterdam. Het artikel over het nooit gebouwde torenfort bij Heemstede vindt u (met enkele kleine aanpassingen) hieronder.
O
p de plek waar nu een buurtpark is aangelegd, wilde men in het midden van de negentiende eeuw een indrukwekkend torenfort bouwen. In 1840 was men begonnen met de aanleg van de Ringdijk en –vaart voor de drooglegging van het Haarlemmermeer. Om een vijandelijke aanval op Amsterdam via de nieuwe drooggelegde polders af te kunnen wenden, besloot men om een aantal torenforten langs de Ringvaart aan te leggen. Een ronde geschuttoren werd
Rechtsonder het woord ‘ fort’ bij de Ringvaart is de halfronde gracht te zien op de plek waar het torenfort gepland was; kaart van de Haarlemmermeer uit 1855.
| heerlijkheden najaar 2012
hier echter nooit gerealiseerd. Het bleef slechts bij een aarden verdedigingswerk met een gracht. Nu zijn de acht bunkers de meest in het oog springende objecten uit de militaire geschiedenis van het voormalige fort. De acht bomvrije bunkers zijn in 1918 gebouwd en behoren tot de oudste militaire werken in de wereld die vervaardigd zijn uit versterkt beton. Met recht is deze locatie dan ook te beschouwen als een belangrijke militaire ruïne.
