Het doel heiligt de middelen

m i l i eudefensie magaz i n e onafhankelijk opinieblad over het milieu – uitgave van vereniging milieudefensie – jaargang 39 – nr 3 – mrt – 2010 – prijs € 3,60

Ruud Ko ornstra

“Het doel heiligt de middelen” Populisten zijn geen fan van milieu - Voors en tegens van de kilometertax - Subsidies: anders, maar ook beter?

6 Ruud Ko ornstra

Milieudefensie Magazine nummer 3 mrt 2010. Milieudefensie Magazine is een uitgave van Vereniging Milieudefensie en verschijnt tien maal per jaar. Het blad wordt gemaakt op basis van een onafhankelijk redactiestatuut. De artikelen geven niet noodzakelijk het standpunt weer van de Vereniging Milieudefensie. Wie kopij wil inzenden, wordt verzocht vooraf contact op te nemen met de redactie. Overname van artikelen is mogelijk na overleg met de redactie. Milieudefensie wordt gedrukt op 100% kringlooppapier. redactieadres Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam, tel: 020-5507374, Fax: 020-5507310, e-mail: [email protected], www.milieudefensie.nl. Servicelijn (voor abonnementen, administratie en vragen): 020-6262620. Landelijk bureau Milieudefensie: tel: 020-5507300 redactie Freek Kallenberg, Annemarie Opmeer (hoofd) Beeldredactie: Henk van Dijkhuizen, Brenda Poppenk. Vaste medewerkers: Vincent Bijlo, J aap Dirkmaat, Dirk Janssen, Wendy Koops, Ronella Bleijenburg, Liesbeth Sluiter, Michiel Bussink, Han van de Wiel. Redactieraad: Victor van den Belt, Laurens Berentsen, Kees van den Bosch, Govert Valkenburg, Hansje Kalt, John Verhoeven. Illustraties: Zak, Sylvia Weve, Cover: Merlijn Doomernik/ HH Vormgeving: Ruparo (Joyce Limburg, Ivo Sikkema), Amsterdam Druk: Senefelder Misset, Doetinchem Dit tijdschrift is gedrukt op Reviva Print abonnement Minimaal € 34,00 per jaar; u bent dan tevens lid van Milieudefensie. Opzeggingen dienen schriftelijk te worden opgegeven bij de Milieu defensie Servicelijn, Postbus 19199, 1000 GD Amsterdam. Opzeggen kan tot 1 november voor de eerste helft van het kalenderjaar en tot 1 mei voor de tweede helft van het kalenderjaar. advertenties Tarieven en opgave via Adviesbureau Cadex, Tuin 12, 4307 CH Oosterland (Zld), tel. 0111-643307 / fax 0111-644084, [email protected]

Ooit maakte hij media, met IDTV, tot hij er rijk van werd. Nu is ‘ie duurzaam ondernemer: VISA GreenCard, Oxxio groene stroom en de Pharox LED lamp.

1 2 Wa a r o m populisten niet groen zijn Waar komt de huidige boosheid vandaan? En waarom heeft de milieubeweging er zo’n last van? Deel 1 in een serie over de boze burger.

1 8 P i j n va n subsidie‑ verandering VROM veranderde haar subsidieregeling van langlopende programmasubsidie naar kortlopende projectssubsidies. Milieudefensie heeft er last van, maar waarom?

2

milieudefensie magazine 3 – 2010

Rubberen Nederland Niets zo vervelend als mensen met wie geen ruzie te maken valt. Ik had zo’n hoofdmeester op de lagere school. Was er een helder akkefietje, had iemand je blauwe schenen bezorgd, bijvoorbeeld, dan uitte de man een variant van: “Ik denk dat het allemaal wel meevalt”, of: “Waar er twee vechten, hebben er twee schuld.” Niet dat hij er wat van wist, want op het schoolplein was hij weinig te zien. Klinkt bekend? Ik moest er in ieder geval aan terugdenken op de donderdagavond voor de val van het kabinet. Ik zat in de trein, op m’n mp3-speler live Radio 1. Als antwoord op heldere vragen herkauwde Balkenende wat gemeenplaatsen. “Die man is van rubber”, zei de verslaggeefster. Ik kon me er veel bij voorstellen. Onder mijn collega’s leven veel frustraties over dit elastieken kabinet. Toch is niemand onverdeeld gelukkig met de val. De

2 4 K i l o m e t e r ta x Is ‘ie nu groen, of niet? De voor- en tegenstanders van de heffing per kilometer zijn niet gemakkelijk in te delen.

Ve r d e r 5 Va l va n h e t k a b i n e t 1 0 L o k a a l : G e e n v l i e g v e l d Tw e n t e 1 1 G e l e k t e r i c h t l i j n e n ov e r pa l m o l i e 1 6 Ku n s t : v r ag e n s t e l l e n ov e r b o n t 2 8 O p i n i e : p l e i d o o i vo o r t r ag i s c h e h o o p

Rubrieken 4 Berichten 11 Column Bijlo 20 Consument: recept 2 2 B r i e v e n , o p r o e p e n , ag e n da 2 3 C o l u m n D i r k m a at 26 Media 3 1 H a rt e n Z i e l : Ba rt va n O p z e e l a n d , F o o dwat c h

commentaar milieubeweging vreest namelijk de opkomst van het rechtse populisme (p. 12), de PVV in het bijzonder. Waarom eigenlijk? Beter openlijk knallen dan waden door de stroop, toch? Dan is tenminste helder waar je ruzie over hebt. De vraag is of dat bij de PVV zo is. Natuurlijk, ik weet dat PVV-stemmers, niet ‘geloven’ in klimaatverandering, weinig hebben met duurzaam ondernemen (p. 6), en niets met subsidie voor milieuclubs (p 18). Maar ze hebben niet per definitie een hekel aan milieu. Dingen moeten begrijpelijk zijn, direct effect sorteren of hen raken. En niet teveel kosten. Kortom, het zijn NIMBY’s. Dat lijkt me niet eens zo erg, want Nederland is, zoals een briefschrijver (p. 22) constateert, één grote achtertuin. Dus hoe gaat Geert dat doen, Nederland mobiel én groene achtertuinen? Het klinkt alsof hij de expertise van de milieubeweging best kan gebruiken. Toch hebben we ‘ruzie’. Waarom? Lijkt Geert toch meer op Balkenende, of op mijn schoolmeester, dan je zou denken? Ook hij roept telkens varianten van hetzelfde. En op gespreksverzoeken van milieuorganisaties gaat hij niet in, tenminste, vooralsnog. Hoe belangrijk moeten die zeventien procent PVV-stemmers voor ons zijn? Dat ze een onevenredig groot deel van het debat bepalen, biedt ook kansen. Want zijn wij als milieubeweging niet net zo begonnen met een angstige achterban? Bang voor dode bossen, lente zonder vogels, nucleaire winter? Ondertussen zijn wij, bij Milieudefensie Magazine, best benieuwd waarom burgers met een gezonde hang naar helderheid ons plots een ‘linkse hobby’ vinden. Daar willen wij de komende maanden dingen over uitvinden, in een serie over de boze burger. (p12) En die PVV, die willen we graag spreken. Zijn Geert en de zijnen ook van rubber? Of komt de milieubeweging zelf te weinig op het schoolplein? Volgende maand meer. Annemarie Opmeer


3

Groene VNO-NCW Groen ondernemend Nederland heeft de handen ineengeslagen. Meer dan dertig ondernemingen hebben een lobbyclub voor duurzaam ondernemen opgericht, genaamd De Groene Zaak. In de club zitten bedrijven als TNT post, Eneco, Triodos Bank, PGGM pensioenen en zorgverzekeraar Menzis. Voorzitter Rogier van

Houtpolitie

factor worden bij kredietverstrekking en moet handhaving stimulerend werken en de vervuiler, niet de vergroener belasten. Tot slot pleiten ze voor brancheoverstijgende initiatieven om helderheid te creëren in duurzaamheidslabels, voor consumenten en zakelijke inkopers.

Dieselambtenaren Friese ambtenaren die met een diesel- of benzineauto naar het werk komen, krijgen vanaf volgend jaar geen reiskostenvergoeding meer. De provincie wil hiermee

stimuleren dat mensen op een minder vervuilende wijze naar het werk komen. Er zijn ook minder belastende dienstauto’s aangeschaft, waar mensen gebruik van

kunnen maken. De SP was niet blij met het besluit. Volgens hen is het vooral voor lagere ambtenaren niet zomaar mogelijk om een schone auto aan te schaffen.

ZAK

De politie maakt sinds kort serieus werk van de strijd tegen de handel in illegaal hout. Bij een houtverwerkingsbedrijf in Zuid-Holland is op 29 januari illegaal hout en de administratie in beslag genomen. Het gaat om een partij Afrormosiahout, afkomstig van een bedreigde boomsoort die vooral uit Kameroen en Democratische Republiek Congo wordt geïmporteerd. Het in beslag genomen Afrormosiahout wordt vooral gebruikt als alternatief voor teak voor bijvoorbeeld vloeren, meubelen of jachtbouw. De inbeslagname was mogelijk omdat de boomsoort onder het CITES-verdrag valt als beschermde soort. Veel illegaal gekapt hout valt daar niet onder. Milieudefensie is blij met de politieactie en pleit voor strenge Europese wetgeving tegen illegaal gekapt hout, waar ook niet CITES-soorten door beschermd worden.

Boxtel ziet De Groene Zaak als “een buitenboordmotor” van VNO-NCW, dat een bredere insteek heeft. Speerpunten zijn het bevorderen van innovatie, het verkleinen van het aandeelhoudersbelang, het creëren van een gelijk speelveld voor duurzame ondernemers en het stimuleren van decentraliteit. Ook moet duurzaamheid een

4


Val kabinet slecht voor klimaat

General Motors stopt met de productie van de Hummer, de grote, benzineslurpende terreinwagen voor consumenten. Hummer was een verliesgevend merk van GM en de autoproducent probeerde het te verkopen. De oplossing leek gevonden in een Chinese gegadigde, Sichuan Thengzhong, producent van

vrachtwagens voor wegonderhoud. Deze kreeg echter niet op tijd de toestemmingen rond van de autoriteiten. GM is bezig met een herstructurering. Saab verkocht GM aan het Nederlandse Spyker, maar het kreeg de Saturn niet verkocht. Eerder al stopte het de productie van de Pontiac.

Fonds tegen multinationals Er moet een fonds komen om buitenlandse slachtoffers van Nederlandse multinationals in staat te stellen rechtszaken te kunnen voeren. Een grote Kamermeerderheid was voor dit voorstel van Milieudefensie, gesteund door Amnesty International. PvdA, SP, GroenLinks, CDA en CU steunden dit voorstel van een zogenaamd milieu- en mensenrechtenfonds en de VVD wil erover nadenken. Het voorstel is een gevolg van het rapport Castermans-Van der Weijden naar de juridische verantwoordelijkheden van Nederlandse moederbedrijven ten opzichte van buitenlandse dochters.

Daarin wordt geconcludeerd dat het mogelijk is om het moederbedrijf aansprakelijk te houden voor misstappen van dochters. Dit is actueel in het licht van de uitspraak van de rechtbank over de zaak van Milieudefensie en Nigeriaanse eisers tegen Shell. De verwachting is dat dit voorstel ook na de val van het kabinet door de staatssecretaris wordt opgepakt. Het voorstel zal een set goede criteria bevatten om een stortvloed aan rechtszaken te voorkomen. In eerste instantie wordt er voor vijf jaar 2 miljoen euro in het fonds gestort. Dit is voldoende voor slechts een aantal rechtszaken.

Mogelijk toch vleestax Landbouwminister Verburg zag niet veel in de voorstellen voor vermindering van vleesconsumptie, uit de brief van veertien grote milieu- en ontwikkelingsorganisaties. Dit schreven we in het vorige nummer. Nu zijn er echter drie moties aangenomen, die erg aan de voorstellen tegemoet komen. Allereerst een motie van GroenLinks die de regering

verzoekt aan te sturen op vermindering van de eiwitconsumptie en daarbij de richtlijnen van de Gezondheidsraad in acht te nemen. Vervolgens moties van de PvdA en de ChristenUnie die vragen om concrete en afrekenbare doelen hiervoor op te stellen en om financiële prikkels voor consumenten te onderzoeken. Dus toch een vleestax? Wie weet.


stelling, maar heeft haar ook gewaarschuwd. “Cramer heeft stappen in de goede richting gezet maar heeft tot het laatste kabinetsjaar gewacht om door te bijten. Wij hebben direct als gezegd dat dat ze dan waarschijnlijk te laat is en dat blijkt nu ook. Dat is wrang.” Positieve kanten aan de val van het kabinet zijn er ook. Zo bestaat de kans dat de besluitvorming rond de zowel politiek als maatschappelijk omstreden Crisis- en herstelwet niet wordt afgerond. Een koor van juristen en andere deskundigen leverde onlangs tijdens een hoorzitting van de Eerste Kamer fundamentele kritiek op dit wetsontwerp. Ook milieuorganisaties hebben actief tegen deze wet gelobbyd omdat die leidt tot aantasting van de rechtsbescherming van burgers en ten koste gaat van een goede, zorgvuldige belangenafweging bij ruimtelijke projecten. Ook over de Kilometerheffing zal de komende maanden waarschijnlijk geen besluit worden genomen. Hierover is niet alleen de Kamer verdeeld. Terwijl Natuur en Milieu hoopt dat de Tweede Kamer hierover snel een positief besluit neemt omdat de “vertraging van de invoering grote schade oplevert voor de bereikbaarheid en het milieu”, is Milieudefensie niet rouwig om het uitstel omdat déze kilometerheffing geen bijdrage levert aan het verbeteren van de milieukwaliteit. (Lees meer op pag 24 en 25) Michiel Wijnbergh

Geen Hummers meer

Een demissionair kabinet mag alleen op de winkel passen. De kans is groot dat een aantal milieumaatregelen ‘controversieel’ wordt verklaard en dus niet meer door dit kabinet genomen wordt. ‘Willem Verhaak, woordvoerder Klimaat van Milieudefensie, spreekt daarom van een drama. “Juist dit voorjaar zou minister Cramer een aantal aanvullende en verplichtende maatregelen voor het klimaat en energiebeleid nemen, dat gaat nu natuurlijk niet door.” Zo zou er een verplichtende norm komen voor de energiebesparing in bestaande bouw en een toepassingsplicht voor bedrijven voor alle energiebesparende maatregelen, die zich in 7 jaar terugverdienen. Nu is dat 5 jaar. Hierdoor zouden veel maatregelen zoals het afdekken van koelingen in supermarkten wel verplicht worden. Ook waren er plannen voor een energieheffing waardoor energie uit fossiele brandstoffen duurder wordt. Alternatieven energiebronnen, zoals zonne-energie, worden hierdoor relatief goedkoper en dus eerder rendabel. Ook Minister Cramer zelf had haar werk graag afgemaakt, zo schrijft ze in haar weblog. “We stonden net op het punt scherpere maatregelen te treffen om de klimaatdoelstellingen zeker te stellen. Daar kwam steeds meer steun voor in de samenleving. Best zuur dat ik dat nu niet meer kan afronden.” Verhaak begrijpt haar teleur-

Freek Kallenberg

5

6


Ruud Ko ornstra, duurz aam ondernemer

“Je moet het wel ménen als bedrijf” De VISA Greencard, groene stroom van Oxxio en de Pharox LED-lamp: duurzaam ondernemen is de missie van Ruud Koornstra. “De consument is niet achterlijk.” Annemarie Opmeer

M e r l i j n D o o m e r n i k / HH

H

et is prettig wachten in het kantoor van Ruud Koornstra in het bosrijke Naarden. Hij is later, wordt met z’n elektrische sportauto opgehouden in het verkeer. Dus ik kijk wat rond. Veel glas, ingebouwde LEDlampen. Een niet onprettig contrast met de oude modelboerderij en melkfabriek waar hij met zijn ‘initiëringsmaatschappij’ Tendris een deel van gebruikt. Aan het uiteinde van de tafel staat een groot video-conferentiescherm, waar hij tijdens het gesprek naar zal wijzen. Tegen de andere muur plakt een cascade aan gele post-its vol kreten over LEDs in verschillende handschriften. Ruud Koornstra lijkt het stereotype ondernemer. Z’n iPhone piept doorlopend en in de deuropening bespreekt hij snel nog iets met iemand. Ondernemer is hij altijd geweest, duurzaamheid kwam later. Het omslagpunt kwam toen hij z’n televisieproductiemaatschappij IDTV, na Endemol de grootste in Nederland, verkocht. Hij was in één klap rijk en kon zijn jongensdroom in vervulling laten gaan: een BMW met alle opties. Toen ‘ie hem naar huis reed, vroeg hij zich af waar hij mee bezig was. Hij zette de auto stil, belde zijn vriend en oud compagnon Friedwart en na een nacht doorhalen wisten ze wat ze eigenlijk wilden: de wereld redden. Hoe duurzaam ondernemen zijn levensmissie werd, beschreef Koornstra in z’n


boek Met een lampje de wereld redden. Wat LED je? Het begon met een technologisch uitvinderscentrum en groene stroom van Oxxio. De VISA Greencard, elektrisch vervoer en Greenboekings volgden. Met Tendris stimuleert hij meer oplossingen. Hij is nu vooral ‘de man van die lampjes’, de extreem zuinige Pharox LED-lamp van Lemnis Lighting. U bent, als kleine ondernemer, wereldmarktleider met de LED-lamp. Heeft u wel eens tegenwerking ondervonden? “Nou! Als je ziet wat er geprobeerd is om ons neer te sabelen! Veel hebben we gelukkig in de kiem gesmoord. Als zo’n lamp nou onveilig zou zijn en je doet net een grote actie, dan zegt de overheid: haal maar terug. Dan is de LED - dat is voor sommigen een belang - voor tien jaar teruggezet en wij zijn uit de markt. Dus er zijn partijen die gemodificeerde lampen naar keuringsinstituten sturen, waar zo’n lamp dan ontploft, bijvoorbeeld. Uiteindelijk blijkt dat ermee gerommeld is. Erg! Stel je voor hoe het gaat als je iets uitvindt dat fossiele brandstof overbodig maakt!” Maar met het groene stroombedrijf Durion, later Oxxio, heeft u zelf ook niet zo veel vrienden gemaakt, toch? U zat elke week wel bij Kassa of Radar in de uitzending. “Programma’s als Kassa hebben rellen en kijkcijfers als doel, niet de consument

goed informeren. Dat durf ik zo te zeggen, ik heb zelf dergelijke programma’s gemaakt. Hadden we de eerste LEDlamp en, ai, daar was Kassa weer, want Ruud gaat weer wat doen. Ze wilden een proefopstelling maken in de studio om te testen of het verbruik wel klopte. Nooit uitgezonden, want het klopte. Met Oxxio zat ik me in elke uitzending kwaad te maken, want daarbij manipuleerden ze ook. Mediamisdaad noem ik zoiets. Maar na elke uitzending hadden we er tienduizend groene stroomklanten bij. We wilden kiezen voor groene stroom belonen. Wij sponsorden geen voetbalstadions en dergelijken, dus wij waren goedkoop. Ja, het ging soms fout, vooral in de aanloopfase. Zo waren er studenten die na het stappen in het callcenter gingen zitten. Dan moet je soms sorry zeggen en bloemen sturen. Er is ook vanuit gevestigde energiemaatschappijen geprobeerd ons uit de markt te krijgen. Zij waren monopolisten met een niet-aanvalsverdag en wij waren vijf procent van de markt aan het pikken. Dus als het Zeeuwse Delta onaardig was geweest tegen ons, dan zei ik tegen mijn callcenters: Zeeland bellen. Dan belde Delta in paniek. ‘Stop, stop! Je pikt mijn klanten af!’” Dat klinkt best pittig. Hoe ver mag je gaan in naam van duurzaam ondernemen? “Het doel heiligt de middelen, vind ik. En echt, dan mag je van mij ook iemand op z’n bek slaan, of z’n banden leeg laten lopen. Ik ben er niet tegen. Als waarvoor je het doet maar zuiver is. Ik heb een paar keer dingen gedaan vanuit de verkeerde intentie. Als ik over de afgelopen vijfentwintig jaar 7

terugkijk naar mijn mislukte projecten, dan is dat de grote gemene deler. Omdat ik het deed vanuit geiligheid, prestige of hebberigheid. Dat ga ik dus nooit meer doen. Puur zijn in wat je doet is heerlijk, het geeft je energie. Het is bijna bijgeloof. Als ik het niet vanuit de juiste intentie doe, dan gaat het mis. En dan gaat het ook mis, dus ik doe het maar zo dan.”

“Het gaat om het verschil tussen wat mag en wat hoort” scheelde een jurist. En dezelfde callcenters. Plantenbak in het midden, aan de ene kant bellen voor Shell, aan de andere kant voor Oxxio. In twee jaar tijd hadden zij dertigduizend klanten, wij in één jaar tweehonderdduizend. Hoe kan het dat Shell met al die massa geen groene stroom kan verkopen?” Omdat het Shell is? Het is een oliemaat‑ schappij. “Juist! De consument is niet achterlijk! Je 8

Tendris Holding BV

Heeft u zelf nooit smerige spelletjes gespeeld? “Nee. Ik heb bijvoorbeeld nooit een omroepbaas omgekocht, terwijl anderen zo wel de grote opdrachten kregen. Hoewel... Eén keer heeft een omroepbaas me gered van een faillissement. Ik heb ‘m als dank een fototoestel gegeven. Ik vind dat eigenlijk nog steeds niet kunnen. Het gaat over het verschil tussen wat hoort en wat mag. Als je op de snelweg in een bocht komt, bij een afslag, dan ligt daar heel McDonalds uitgespreid. Dat zijn mensen die stiekem dingen uit het raam gooien omdat ze denken dat het niet mág. Maar als je weet dat het niet hóórt, doe je het niet. Ondernemers worden vaak in die hoek gezet, maar politiek, NGO’s, het is allemaal hetzelfde. Allemaal ego’s en belangen. Toch denk ik dat veel mensen bewust of onbewust de juiste keuze maken. Shell deed ook groene stroom. Ze hadden er dertig miljoen voor, zijn 2,5 jaar bezig geweest. Wij gebruikten precies hetzelfde contract als Shell, dat

moet het wel menen, als bedrijf. Authenticiteit is belangrijk.” U wilde de wereld redden en stapte daarom 10 jaar geleden binnen bij Greenpeace. Waarom? “Greenpeace vond ik altijd wel stoer. Die hebben een boot, varen ergens tegenaan, klimmen in een paal. Ze ‘ondernemen’ iets, lekker. Ik ben een rugbyer, dat sprak mij wel aan. En ik had gehoord dat zij met oplossingen kwamen, namelijk toen ze campaignden tegen freongas in koelsystemen. Greenpeace Duitsland begon toen Greenpeace Solutions Gmbh. In een jaar tijd ontwikkelden zij een nieuw goedje, waarna de industrie om was. Ik dacht, dat is de oplossing! Dus ik stapte daar binnen. Dag, ik ben Ruud, ik ben rijk, lui en ik kom bij jullie werken. En kan iemand mijn BMW even

wegzetten. Bij wijze van spreken. Ik ben natuurlijk geen Greenpeace type, maar kan mij het schelen! Ik kende de toenmalige directeur en ik vroeg hem of ik Greenpeace Solutions kon doen. Maar daarvan waren ze teruggekomen. Toen vond ik dat schokkend, vandaag begrijp ik het wel. Hun core business is schreeuwen om aandacht voor problemen. Inmiddels weet ik dat dat aangevuld wordt met politieke lobby en noodhulp: nu een zeehond redden, anders is ‘ie dood. Maar dat is geen duurzame hulp, dat is EHBO.” Er is dus niemand die de structurele problemen aanpakt? “Nee, precies! Dat moet uit bedrijven komen, blijkt. Daarom wilde ik een bedrijf opzetten dat de wereld kan redden. Vanuit spullen handelingsperspectief brengen. Want NGO’s komen er niet mee, de milieudefensie magazine 3 – 2010

overheid komt er niet mee, de eindgebruiker komt er niet mee, er is een missing link. Iedereen wil wel. Die bedrijven moeten vrienden worden van die goede doelen. Een betere wereld is ons gezamenlijk belang.” Maar vrienden worden met bedrijven kan een smerig idee zijn voor goede doelen. “Dat is zo ouderwets! Zo conservatief! Het handelingsperspectief voor een betere wereld komt van bedrijven. Maar selecteer, haal je geld weg bij banken die

“Het handelings‑ perspectief voor een betere wereld komt van bedrijven” onfatsoenlijk omgaan met geld. Dan gaan die failliet. NGO’s hebben daar een rol in. De milieubeweging doet het goed, trouwens. Los van de conservatieve geitenwollensokken milieuactivist en de conservatieve ondernemer, die erg op elkaar lijken. Ondernemers en NGO’s moeten de handen ineen slaan. Je krijgt geloofwaardigheid door oplossingen te bieden. Wat is er nou leuker dan een Formule 1 gesponsord door Milieudefensie of Greenpeace? Met zero emissie!” Elektrisch rijden is wel mooi, maar staan we niet straks allemaal elektrisch in de file? Net als u vanmorgen? “File... Als je nou praat over dom! Vroeger waren voor werknemers salaris, positie binnen het bedrijf en een leaseauto belangrijk. Nu is het: zingeving, vrije tijd. Wat we belangrijk vinden verandert. Het wantrouwen van werkgevers over thuiswerken is raar. Om je taak te vervullen hoef je niet op kantoor te zitten. En met deze apparatuur die we hebben gekocht (wijst op het videoconferentiescherm) loopt onze vergadertafel gewoon door, naar onze kantoren in San Francisco, Hongkong en Maleisië. Hoeveel vluchten dat al scheelt. Kijk, mensen kopen een auto voor die drie weken dat ze met de caravan naar Frankrijk rijden. Haal dat nou eens weg. Je krijgt van mij een vervoersmogelijkmilieudefensie magazine 3 – 2010

heid. Service. Overdag een kleine auto, want dat is makkelijker parkeren. In het weekend een andere. Voor je vakantie krijg je een Volkswagenbus met vierwielaandrijving en een trekhaak, voor je caravan. Mijn zoon neemt de trein naar rugbytraining, want dan kan ‘ie huiswerk maken. Als dat nou fijner is, dan doe je dat toch? En die service kost in totaal minder dan die ene auto.” Maar wil men niet juist een auto bezitten, in plaats van toegang tot vervoer? “Waarom doen we wat we doen? Wil je ‘s nachts op straat nou licht? Of wil je veiligheid en zicht? Waarom wil je een sportauto? Wil je vervoer, of wil je een sportauto hebben? Voor sommigen zal dat laatste gelden. Maar dat wordt minder belangrijk als je altijd toegang hebt. In oude generaties is bezit belangrijk. Er komt nu een generatie voor wie toegang belangrijker is dan bezit. Laatst liet ik enthousiast een nieuwe app, een toepassing op m’n iPhone, zien aan m’n zoon. Hij zei: is het niet leuk dat je nu blijer bent met je iPhone dan toen je ‘m twee jaar geleden kocht? Dat is waar het om gaat.” Ik denk dat we overgaan naar ‘power to the people’, iedereen energie. Mijn huis is los van het grid. Zo veel heeft me dat niet gekost. Het kan gewoon. En zo’n LED-lamp maakt ook uit, want de meest duurzame en goedkoopste stroom is de stroom die je niet gebruikt. Je kunt het voedselprobleem en het waterprobleem oplossen met energie. De technologie bestaat allang, maar verandering is nodig tussen de oren. Die transitie is een ‘softwareprobleem’, geen ‘hardwareprobleem’. Dat klinkt een beetje als hoe wijlen Eckart Wintzen dacht. “Hij was ook niet gek. Het is jammer dat ie zo vroeg is overleden. De servicemaatschappij, dat is van Eckart! Belasting op onttrokken waarde, op grondstoffen, dat was zijn ding. En hij ontwikkelde dit soort apparatuur (wijst wederom op videoconferentiescherm). Het leuke van Eckart was, dat ie heel kritisch was naar mij. Hij was ook vaak een beetje boos. Als gewone ondernemer was ‘ie geslaagder dan als duurzame ondernemer. Die videoconferentieschermen kwamen niet zo van de grond, bijvoorbeeld. Daar baalde hij natuurlijk van. Hij was een visionair en misschien was hij te vroeg. Skype bestond nog niet eens. Toen kwamen wij, wijsneuzen van de nieuwe ge-

neratie. Aanvankelijk vroeg ie zich af of we wel zuiver op de graat waren. Toen ik met hem over m’n VISA Greencard praatte, heeft hij me twee uur lang zitten afzeiken. Ik bleef het maar verdedigen. Toen zei ‘ie glimlachend: oke, ik heb ‘m wel al twee jaar.” Bevorder je met die VISA Greencard niet precies dat gedrag dat de financiële en klimaatcrisis heeft veroorzaakt? “Ik denk het juist niet. We wilden geld koppelen aan impact in de wereld en pinpassen uitgeven kan niet als je geen bank bent. Banken zijn overigens prachtige instellingen maar de problemen ontstaan als geld niet meer gerelateerd is aan dingen die écht zijn. Als het niet meer terechtkomt in de reële economie. Creditcards hebben nu een slechte naam, terwijl de Greencard wel effect heeft en consumenten bewust maakt. Voor elke aankoop rekenen wij de CO2 uitstoot uit en compenseren die. Dat kost kaarthouders verder niets, wij maken minder winst per transactie, maar ze krijgen wel inzicht. Compenseren moet je alleen doen als je uitstoot niet kunt voorkomen. Gebruikers geven vervolgens wel hun geld tot zeven procent verstandiger uit. En ze gebruiken de kaart vaker. VISA was verbaasd, want Nederland is een moeilijke markt.” Is het huidige klimaat wel geschikt voor innovatie? “Op dit moment is het een lastige tijd. Er is geen geld. Het midden- en kleinbedrijf heeft het moeilijk en grote bedrijven mijden risico’s. Toch, ondernemers vinden wel andere manieren. Er ontstaat een onderstroom aan mensen. Philips zei drie jaar geleden dat de consumenten-LED nog 10 jaar zou duren. Met Lemnis Lighting blijkt het ineens sneller te kunnen. Ik zeg vaak: innovatie ontstaat in schuurtjes. Dat hoeft niet, natuurlijk. Ook grote bedrijven kunnen die transitie maken, maar veel ook niet. Op een gegeven moment wordt een idee zo groot, dat het overal wordt opgepikt. Ook goed. Wij zijn te klein om de hele wereldmarkt te bedienen met LEDs. Dus verspreiden we het open source en hebben we joint ventures in bijvoorbeeld India, China en Afrika. We hebben meer aan het verspreiden van het idee en het delen van onze technologie, dan dat mensen alleen ons eigen merk lampen kopen. ” n 9

L okale actie

Leeuwerik op de landingsbaan

In het gebied tussen Enschede, Oldenzaal en Hengelo ligt, nog altijd tussen hekken, de startbaan van de militaire luchtbasis Twente. “Het is een prachtig open en groen gebied waar je heerlijk kunt recreëren.” Na de sluiting door Defensie in 2003, werd het vliegveld tot 2007 nog op beperkte schaal gebruikt voor charters en zakelijke vluchten. Al jaren wordt er gesproken over heropening. “Zo’n beperkt gebruik van de luchthaven als tussen 2003 en 2007 zou voor ons eventueel nog aanvaardbaar zijn.” Maar om het vliegveld economisch rendabel te maken moest het Structuurplan ruimte bieden voor meer dan een miljoen passagiers per jaar. “Met zo’n doelstelling gaat de recreatieve en ecologische waarde van dit gebied definitief 10

met een miljoen passagiers is nieuwe infrastructuur nodig. “Hoe meer wegen, hoe meer mensen er gebruik van maken.” In de aanloop naar de inspraakprocedure in april vorig jaar werd alvast een wandeltocht tussen Bad Bentheim en Enschede georganiseerd. “Daarbij liepen we ook een aantal kilometers over de landingsbaan. Het frappante was dat juist op dat deel van de tocht een veldleeuwerik boven ons z’n lied kwam zingen.”

Ronell a Bleijenburg

Akkoord

verloren. Toch wordt in de plannen de illusie gewekt dat de herrie en schadelijke uitstoot van vliegverkeer weggenomen kon worden door wat aanpassingen van het bekensysteem en het doortrekken van een ecozone. In het eindadvies werd jubelend gesproken over een duurzaam concept voor een compacte luchthaven in het groen”, aldus Leeuwerink die daar direct aan toevoegt dit onzin te vinden. “Heropening betekent geluidsoverlast en een verhoogde concentratie van fijnstof boven de aanvliegroutes. Zo simpel is dat.”

van tweederde zich tegen de voorgenomen plannen uitsprak. Milieudefensie Twente benadrukte in haar zienswijze vooral de schadelijke gevolgen voor de luchtkwaliteit. “Niet alleen het vliegverkeer is daarbij het probleem.” Voor een regionaal vliegveld

In december 2009 hebben de Provinciale Staten van Overijssel het Structuurplan (variant B, met vliegveld) afgewezen. Na herberaad en enige amendementen is men deze maand alsnog akkoord gegaan met de doorontwikkeling van een variant met vliegveld. “Ook de nieuwe variant zullen we in nauwe samenwerking met de lokale organisaties heel kritisch gaan volgen om te zorgen dat het gebied niet volledig naar de knoppen gaat.” n

Luchtkwaliteit

In september 2009 sloot de inspraakprocedure voor de heropeningsplannen. Toen bleken er ruim 800 zienswijzen te zijn ingediend waar-

Milieudefensie

Duurzame luchthaven

De activiteiten van Mileudefensie Twente stonden jarenlang op een laag pitje. In 2009 pakte ze de draad weer op met haar strijd tegen de luchthaven.

Milieudefensie

T

oen midden vorig jaar duidelijk werd dat er serieus plannen lagen voor de ontwikkeling van de voormalige militaire luchtbasis in Twente tot een regionaal vliegveld, werd Milieudefensie Twente goed wakker geschud. De laatste paar jaren fungeerde de afdeling vooral als een contactadres voor meldingen en vragen over het lokale milieu en werd er slechts af en toe bij een landelijke campagne aangehaakt. Wel heeft men altijd de politieke ontwikkelingen in de gaten, vertelt Marita Leeuwerink van de afdeling Twente. “Dus toen de plannen voor het regionale vliegveld bekend werden, wisten we als lokale partijen elkaar snel te vinden.”


Europa wil het gebruik van palmolie als biobrandstof duurzaam maken. Dat blijkt uit een uitgelekt document van de Europese Commissie. Freek Kallenberg om hiervoor zo snel mogelijk een stokje te steken en deze mededeling van de Commissie naar de prullenbak te verwijzen. “De uitbreiding van oliepalmplantages om onze auto’s te laten rijden, heeft in Azië een vernietigend effect op klimaat, biodiversiteit, bossen en de mensen die daarvan afhankelijk zijn”, aldus Ritsema. Biobrandstoffen – en in het bijzonder palmolie - zijn in opspraak door hun negatieve effect op biodiversiteit en voedselzekerheid, en door extra CO2-emissies door ontbossing voor aanleg van plantages en gebruik van veengronden en kunstmest. Volgens de Verenigde Naties is de snelle groei van het areaal oliepalmplantages op dit moment de belangrijkste oorzaak voor het permanent verdwijnen van tropisch regenwoud in Maleisië en Indonesië. Als gevolg van de grootse uitbreiding van oliepalmplantages in Indonesië staat dit land – na de Verenigde Staten en China - nu nummer drie op de wereldranglijst van landen met de meeste uitstoot van schadelijke broeikasgassen. n


T i a n Ya k e / F l i c k r ( CC )

E

en uitgelekte Communicatierichtlijn van de Europese Commissie van 3 februari 2010 baart de milieubeweging grote zorgen. Het document legt aan Raad en Parlement uit hoe de duurzaamheidscriteria voor biobrandstof binnen de Richtlijn Hernieuwbare Energie door alle Europese lidstaten moeten worden toegepast. Oliepalmplantages worden in het document op papier omgedoopt tot bossen. Kappen van tropisch regenwoud geldt daardoor als ‘duurzaam’, als op de plek van het voormalige bos oliepalmplantages worden teruggeplant. Hiermee wordt de deur voor palmolie wijd opengezet, ongeacht de effecten op het bos en het klimaat. “Het gelekte document toont aan dat er in Brussel achter de schermen schaamteloze pogingen plaatsvinden om het grootschalig gebruik van destructieve palmolie voor biobrandstof door te drukken”, zegt Geert Ritsema van Milieudefensie. De milieuorganisatie roept het Nederlandse kabinet, de andere lidstaten en het Europees Parlement op

Afrekenen Duurzaam, iedereen is vandaag de dag duurzaam. De een nog duurzamer dan de ander, en die is al zo duurzaam, kan je nagaan. Die duurzaamheid is het gevolg van het feit dat het kabinet minder duurzaam was dan gepland. Als er verkiezingen naderen worden de woorden weer mooier, groter. De atmosfeer warmt weer op vanwege de grote hoeveelheden gebakken lucht die uit de propagandakanonnen van de politieke partijen worden afgevuurd. Men is ambitieus. Men stelt doelen die dan ook nog eens een keer gehaald dienen te worden. “Daar kunt u ons aan houden.” Na de verkiezingen blijkt altijd weer dat “voortschrijdend inzicht - zo’n pleisterwoord uit de politiek dat op alles kan worden geplakt ertoe geleid heeft dat het niet mogelijk was, gegeven de omstandigheden, vast te houden aan de doelen die wij toen, met de kennis van toen en met de ambities van toen, die achteraf misschien te hoog waren, hadden gesteld.”

michiel wijnbergh

Truc met palmolie

vincent bijlo Men heeft het, naarmate 9 juni nadert, steeds beter voor met alles en met iedereen, daar is men heel duidelijk over. Iedereen doet mee, leeft samen, werkt samen en mag niet buiten welke boot dan ook vallen. En spreekt Nederlands, uiteraard, want we zijn hier in Nederland, laat daar geen misverstanden over bestaan. En de aarde, daar zijn wij rentmeesters van, daar zijn wij tot in het diepst van ons hart, dat klopt voor een beter Nederland en een betere wereld, daar zijn wij van doordrongen, en daarom streven wij naar duurzaamheid. En dan mag je van de overheid verwachten dat zij zelf het goede voorbeeld geeft. Althans, in verkiezingstijd. Er is immers maar, hoe graag wij het ook anders gezien hadden, er is immers maar 1 aarde. En daarom zeggen wij: duurzaamheid duurt het langst. Goedzaam is duurzaam, en daar gaan wij voor. Omdat wij onze kleinkinderen liefhebben, daarom willen wij nu eindelijk eens doen waar we voor staan en staan waarvoor we doen, want we deden niets, maar dat gaat na 9 juni veranderen. Hoewel, we deden altijd wat in ons vermogen lag, en dat is nou precies wat omhoog moet, maar, en daar kunt u ons op afrekenen, ons vermogen moet wel opgewekt worden met duurzame energie. Met hernieuwbare bronnen, met water, het vloeibare goud van de 21ste eeuw. Met wind, het waaiende goud, met zon, het lichte warme goud, met biomassa, het anale goud. Want het is, in de aanloop naar de verkiezingen, alles goud wat er bij ons blinkt. Daar winnen wij stemmen mee. En straks, bij de formatie van een nieuw kabinet, is de glans weer weg, maar dan zien we wel weer verder. We menen het in ieder geval wel goed, daar kunt u gerust op zijn.

11

de boze burger

De stem van het volk Geert Wilders gaat bij de komende verkiezingen ongetwijfeld hoge ogen gooien. Waar komt die populariteit voor populistisch rechts vandaan en welke gevolgen heeft dit voor de milieubeweging? Eerste deel van een serie over de boze burger. Freek Kallenberg

N

aast de multiculturele samenleving en ontwikkelingshulp is inmiddels ook een andere ‘linkse’ hobby, het milieu, een gewild doelwit van populistisch rechts. De campagnes over ‘onterecht’ verleende subsidies van VROM, de vermeende kli-

12

maatleugens van het IPCC, of het verzet tegen de aanleg van snelwegen waardoor hardwerkend Nederland dagelijks in de file staat, verlopen veelal via een vast stramien. De Telegraaf neemt als krant van wakker Nederland het initiatief. ‘Reaguurders’ gaan er op GeenStijl en andere blogs

mee aan de haal, Elsevier en haar vaste rijtje columnisten volgen snel en dezelfde week worden er door Wilders of een ander Kamerlid al Kamervragen gesteld. Omdat de door Wilders verfoeide ‘linkse’ media in hun jacht op de lezende en zappende ‘Hollander’ niet achter willen blijven, wordt ook daar druk gediscussieerd over de door populistisch rechts geagendeerde onderwerpen. Op deze wijze slaagt zij er nu al weer enkele jaren in het politieke debat in de media én de Tweede Kamer te domineren. Hoe kon populistisch rechts zo snel populair worden en welke gevolgen heeft dit voor de milieubeweging?

Fortuyn

Feit is dat het politieke landschap in Nederland in tien jaar aanzienlijk is veran-


Arie Kievit/ Hollandse Hoogte

derd. Elders in Europa wisten rechts-populistische partijen als het Vlaams Blok, de Oostenrijkse FPÖ en het Franse Front National al in de jaren negentig de harten van veel kiezers te veroveren. In het tolerante Nederland is er in die jaren geen enkele politieke partij die de xenofobe burger weet te verleiden om op een druilerige voorjaarsdag naar het stemhok te togen en daar via een keuze voor een nieuwrechtse partij zijn onvrede met nieuwe Nederlanders en de huidige politieke elite kenbaar te maken. Sinds de opkomst van Fortuyn in 2002 is dat veranderd, zegt de Rotterdamse hoogleraar cultuursociologie Dick Houtman. “De opkomst bij de verkiezingen was in 2002 relatief hoog. Fortuyn wist mensen die normaal nooit stemmen naar de stembus te lokken. Op zichzelf positief, want de kloof tussen burger en politiek werd als een groot probleem ervaren. Dat deze nieuwe kiezer vervolgens LPF stemt, daarover was men natuurlijk minder enthousiast.” Verbaasd over de grote aanhang van de LPF, Verdonk en de PVV is Houtman niet. “Het maatschappelijk onbehagen en de xenofobie waar deze partijen op inspelen


bestaat al veel langer. Maar hierover spreken was in Nederland lange tijd taboe.”

Ontzuiling

Maar waar komt dat onbehagen vandaan en waarom kan er na 2002 opeens wel openlijk over gesproken worden? Volgens Houtman speelt de secularisering en ontzuiling hierin een grote rol. In de verzuilde Nederlandse samenleving wist iedereen wie hij was, waar hij bij hoorde en door wie hij politiek vertegenwoordigd werd. Meer dan in andere landen bepaalde in ons land niet de sociaal-economische klasse, maar deze culturele inbedding het stemgedrag. Zowel de katholieke arbeider als de ondernemer stemde op de KVP. Door de ontzuiling worden die verzuilde identiteiten niet meer vertaald in stemgedrag. De burger voelt zich niet meer vanzelfsprekend door een elite vertegenwoordigd en is zo losgeraakt van de politiek. “Dat kun je positief zien, omdat burgers zich hebben geëmancipeerd van die collectieve zuil-identiteiten”, zegt Houtman. “Maar het heeft wel geleid tot identiteitsproblemen. Wie zijn wij nu eigenlijk? Waar hoor ik bij? Dit verklaart voor een groot deel die neo-nationalistische zoektocht naar de Nederlandse identiteit.” Volgens Martijn Lampert van onderzoeksbureau Motivaction, dat al 25 jaar onderzoek doet naar trends in de samenleving, spelen de globalisering en nieuwe media hierin ook een belangrijke rol. “Daardoor is de wereld veel complexer en diverser geworden. Het internet heeft vele visies en meningen binnen bereik gebracht, en de vanzelfsprekende autoriteit van de wetenschap aangetast. Een grote groep, vooral lager opgeleide mensen, heeft er moeite mee al die complexiteit te doorgronden. Zij hebben hun vertrouwen in de bestaande elite verloren en zijn gevoelig voor mensen als Fortuyn en Wilders die gezag uitstralen, extravert zijn en een duidelijke mening verkondigen. Zeker als ze daar ook echt voor gaan, met gevaar voor eigen leven.”

Islam

Volgens politicoloog en socioloog Merijn Oudenampsen, die momenteel werkt aan een boek over populisme, kan het ‘succes’ van de LPF en PVV niet los worden gezien van de strijd tegen de islam. “Dat is hun belangrijkste troefkaart”, zegt Oudenampsen. “In Nederland probeerde ‘het

klasje’ van Bolkestein, het islamitische gevaar al langere tijd aan de orde te stellen. Daarvan maakte behalve hoogleraren als Paul Cliteur en Andreas Kinneging ook Geert Wilders als tekstschrijver deel uit. Maar in het politieke debat was daar niet veel ruimte voor. Na de aanslagen op het WTC in New York op 9 september 2001 veranderde dit volledig en werd het mo-

“De elite is links, het volk rechts” gelijk deze culturele politiek uit te spelen: het verlichte Westen tegen de terroristische islam. Links kon hiermee slecht uit de voeten, maar rechts kon dit prachtig mobiliseren. Dat heeft Fortuyn heel goed gedaan.” De twee politieke moorden deden volgens Oudenampsen de rest. “Daar heeft populistisch rechts goed op ingespeeld door voortdurend de vinger op de wonde te leggen. Wilders film Fitna is een herhaling van de film Submission van Theo van Gogh. Ehsan Jami’s film An interview with Muhammed is niet heel anders. En steeds wordt iemand die een film maakt bedreigd. Het gaat niet alleen om de inhoud van de film, maar om de continue herbeleving van het trauma van de twee moorden. Dit verklaart mede waarom het debat in Nederland zulke heftige vormen aan heeft genomen.”

Poldermodel

Voor de kiezer is de strijd tegen de islam echter niet de enige reden om op de PVV te stemmen, de kritiek van deze partij op de Haagse politiek spreekt hen eveneens aan. “Dat klopt”, zegt Dick Houtman. “In de ogen van populistisch rechts kent ons huidige politieke systeem een aantal grote probleem. Volgens hen moet het uit zijn met het eindeloze geouwehoer in achterkamertjes, het gepolder en de procedures. Want hierdoor is de politiek stroperig geworden en krijgen politici niks voor elkaar.” Ook volgens Oudenampsen is het Nederlandse poldermodel een verklaring voor het succes van de anti-establishment politiek van populistisch rechts. “Het poldermodel is in feite een verdelingsmodel van politieke macht waarin je aan de onderhandelingstafel mag zitten zolang je belooft niet de straat op te gaan. Als je 13

Bekijk sparen eens van een andere kant!

Gra Gratis! Earth, de reis Eart van je leven.

Bij de ASN Bank is sparen méér dan geld verzamelen en rente oogsten. sten U spaart er met oog voor mens en dier, natuur en milieu. Duurzaam en verantwoord. En tóch is de rente niet mis! Kies daarom voor het ideale spaarklimaat bij de ASN Bank. Open vóór 19 april 2010 een rekening ASN Ideaalsparen of ASN Méérsparen. U krijgt dan niet alleen een prima rente, maar ook gratis de prachtige dvd Earth*. Een wereld cadeau! ASN Ideaalsparen met 2,5%* rente U spaart via automatische incasso met een vast maandbedrag tussen € 50,- en € 500,-. En u kunt tot 19 april 2010 onbeperkt bijstorten. Bovendien is uw geld altijd vrij opneembaar! ASN Méérsparen met 2,5%* rente Deze rente ontvangt u als u €10.000,- of méér spaart. U kunt altijd vrij storten en opnemen. En er is méér... Meer weten? Kijk op www.asnbank.nl of bel gratis 0800-0380.

*) Rente per 25 januari 2010. Wijzigingen voorbehouden. Per adres ontvangt u maximaal één dvd. Deze aanbieding is tijdelijk en geldt niet in combinatie met andere acties. De ASN Bank is geregistreerd bij de Autoriteit Financiële Markten (AFM) en heeft een vergunning van de Nederlandsche Bank N.V. Op tegoeden van klanten bij de ASN Bank is het wettelijke depositogarantiestelsel van toepassing.

niet teveel stampij maakt en je toon matigt, mag je meepraten, krijg je subsidie en kun je een organisatie opbouwen. Zowel de vakbonden, als de milieubeweging en andere sociale bewegingen hebben voor deze weg gekozen. Om je doelen te bereiken kan dit ook een succesvolle strategie zijn. Maar hierdoor wordt politiek wel ondergeschikt aan beleid: invloed op het beleid van de overheid werd belangrijker dan het opbouwen of onderhouden van een brede maatschappelijke of politieke beweging.” Omdat de anti-establishment politiek van populistisch rechts de legitimiteit van het gehele poldermodel, en in feite van het gehele gangbare politiek proces in twijfel trekt, staan alle politieke partijen, maar ook de vakbeweging en de milieubeweging hier zo machteloos tegenover. “Wilders hamert er voortdurend op dat alle bestaande partijen en organisaties deel uitmaken van het politieke establishment dat elkaar baantjes toeschuift en het zuurverdiende belastinggeld verspilt aan haar ‘linkse’ hobby’s”, aldus Oudenampsen.

Linkse elite

Het populisme deelt het politieke veld zo op in twee politieke krachten: het volk en de elite. “Daarbij creëert het clichébeelden van zowel het volk als de elite”, zegt Oudenampsen. “De elite is links en het volk is rechts. Dat wil niet teveel belastingen betalen, onbeperkt auto rijden en vliegen, zit vol met rancune en wil niks weten van buitenlanders of het milieu.” Hij verbaast zich erover dat alle politieke partijen en ook de media deze clichébeelden klakkeloos over nemen. “Terwijl het onzin is. De Nederlandse elite is zeer gemêleerd, eerder neo-liberaal en conservatief. Het CDA is vrijwel altijd aan de macht geweest, en dat is toch geen linkse partij. Ook het volk is zeer divers.” Volgens Oudenampsen zou de milieubeweging daarom veel meer moeten laten zien dat ook zij het volk vertegenwoordigt. Gezamenlijk hebben de natuur- en milieuorganisaties immers vier miljoen leden, ongeveer evenveel als de ANWB. “Waarom beroepen die eersten zich niet op hun democratische legitimiteit als de overheid weer eens een snelweg wil aanleggen of verbreden en daarbij de Europese regels overtreedt? De ANWB doet dit namelijk wel om de aanleg van die snelweg af te dwingen, of de kilometerheffing af te schieten. Maar vooral de gromilieudefensie magazine 3 – 2010

te natuur en milieuorganisaties zijn bang om te polariseren, uit angst hun plaats aan de onderhandelingstafel op het spel te zetten. Daardoor kunnen ze eenvoudig worden weggezet als de ‘linkse’ elite.” Toch valt er volgens Dick Houtman ook wel iets te zeggen voor dit onderscheid tussen een rechts volk een linkse elite. “Als zoals nu, de politieke debatten vooral over culturele in plaats van sociaal economische vraagstukken gaan, stemmen hoger opgeleiden op cultureel linkse partijen als GroenLinks en D66 en lager opgeleiden op cultureel rechtse partijen als de PVV en in mindere mate de SP. De groot-

“Milieu-organisaties moeten meer polariseren” ste splijtzwam in de hedendaagse politiek is daarmee die tussen hoger en lager opgeleiden, niet die tussen de verschillende sociaal-economische klassen.” Dat straalt ook af op de milieubeweging. “De leden van de milieu- en natuurbeweging horen grotendeels bij die hoger opgeleiden. Lager opgeleiden hebben daar weinig mee en daarom kan Wilders het afdoen als een linkse hobby.”

Klimaat

Volgens Martin Lampert zie je deze tweedeling ook terug in de discussie over duurzaamheid en het klimaat. “Bij beleidsmakers en in de journalistiek is de belangstelling hiervoor groot. Zo nam ten tijde van de film van Al Gore de belangstelling voor het klimaat onder hoog opgeleiden toe. Maar onder middelbaar en lager opgeleiden helemaal niet.” In het jaarlijkse 21Minuten onderzoek van McKinsey en de Publieke Zaak naar de opinie van het Nederlandse volk staan klimaat en milieu dan ook niet meer in de top 10 van grootste zorgen. In het eind vorig jaar verschenen boek De Grenzeloze Generatie constateert Lampert samen met zijn collega Frits Spangenberg dat ook onder jongeren de belangstelling voor milieuproblemen gering is en afneemt ten opzichte van 10 jaar geleden. Hij heeft hiervoor wel een verklaring. “Milieu en duurzaamheid zijn immateriële collectieve waarden die moeten worden doorgegeven van ouders op kinde-

ren. De protestgeneratie heeft dat nog gedaan, maar de opvoeders van 2010 komen uit de jaren tachtig. Die zijn opgegroeid met de nieuwe zakelijkheid, de MTV-cultuur, grenzeloze consumptie en individualisme. Het is daarom voor hen veel minder vanzelfsprekend om kinderen ook de zorg voor hun omgeving, de natuur of de bredere wereld bij te brengen.” Natuurlijk zijn er ook de pragmatisch idealisten onder jongeren die de zorg voor de omgeving en het milieu wel belangrijk vinden, weet Lampert. “Waarschijnlijk komen zij ook wel op invloedrijke posities terecht, maar bij het grootste deel van de bevolking neemt de belangstelling hiervoor af. Het zal dus moeilijker worden dit politiek te mobiliseren.”

Verkiezingen

Uit het genoemde 21Minuten onderzoek blijkt dat de Nederlandse burgers zich vooral zorgen maken over de onderwerpen die hen van dichtbij en op korte termijn raken. Milieu en klimaatverandering zijn daardoor niet hun grootste zorg. Criminaliteit, integratie van allochtonen en het functioneren van de overheid vormen de top 3, gevolgd door gezondheidszorg en de kosten van het levensonderhoud. Zie hier het politieke programma van de PVV. De andere politieke partijen zullen in de aanloop naar de verkiezingen van 9 juni proberen zich ook op deze onderwerpen te profileren om zo de steun van ‘het volk’ terug te winnen. En zo bepaalt populistisch rechts waarschijnlijk ook de komende maanden het politieke debat. Een mogelijkheid om dat te voorkomen is om te politiseren op sociaal-economische thema’s, denkt Dick Houtman. “Alleen als er grote verdelingsconflicten uitbreken, kan bijvoorbeeld de PvdA zowel de cultureel linkse elite als de ‘gewone’ man aanspreken. Dan moet de PvdA wel duidelijker positie kiezen voor de onderkant. Maar Wilders is niet gek en schuift op dit terrein steeds meer naar links. Zie zijn verzet tegen het verhogen van de AOW-leeftijd en de ‘zakkenvullers’ in de financiële wereld.” Rechts op culturele kwesties als cultuur, integratie en criminaliteit en links op sociaal-economische vraagstukken, dat is volgens Houtman op dit moment electoraal gezien de winnende formule. Over het milieu en de klimaatverandering kun je het als politieke partij de komende maanden beter niet hebben. n 15

De vrijheid van imitatiebont Ontwerper Bart Hess speelt met de culturele betekenissen van bont bij het maken van zijn dierlijk ogende synthetische materialen. D i rk Ja n s se n

“M

ilieudefensie, oh... ehm... maar weet je wel dat ik met hele vieze kunstharsen en chemicaliën werk?” De Eindhovense

ontwerper Bart Hess (1984) schiet meteen in de stress. Maar we bellen niet om hem te vertellen dat hij verkeerd bezig is. We gaan het gewoon over bont hebben.

“Mijn werk met bont gaat over de rol van dat materi‑ aal in onze cultuur, maar dat is niet omdat ik er heel sterk tegen ben. Ik snap dat antibontactivisme ook niet altijd even goed. Vanuit milieuoog‑ punt kun je beter in een be‑ renvel lopen dan in synthe‑ tisch materiaal. Ik presen‑ teer mijn stoffen ook niet als het verantwoorde alter‑ natief voor echt bont. Het is eerder een volgende stap. Ik

maak imitatiebont omdat je er meer mee kunt. In imita‑ tie kun je verder gaan dan het origineel. Het is veel vrijer.” Door te spelen met materi‑ aaleigenschappen zegt het werk van Hess iets over de rol van bont in onze cultuur. Bont heeft fysieke eigen‑ schappen als glans, isolatie en de manier waarop het valt. Maar ook culturele eigen‑ schappen die onze beleving beïnvloeden. Door de materi‑

aaleigenschappen te manipu‑ leren, verandert ook de cultu‑ rele betekenis.

Pompeuze uitstraling

Zo maakte hij een transpa‑ rante stof met allemaal klei‑ ne metalen pinnetjes erop. Het lijkt van een afstand heel zacht en het glanst heel mooi, maar als je dichterbij komt zie je opeens dat de stof bij‑ na helemaal uit naalden be‑ staat. “Ik wil niet overana‑ lytisch worden,” zegt Hess. “Maar dat heeft voor mij met aantrekken en afstoten te ma‑ ken. En hoe die twee allebei

in het materiaal terugkomen.” In een andere stof heeft hij geprobeerd het dierlijke ka‑ rakter van bont naar voren te halen. “Dat is een beet‑ je zielig dode vogeltjes-bont geworden waar ik een paar schoenen van heb gemaakt. Ik kwam op het idee toen ik foto’s van mensen in de me‑ tro van Moskou zag. Met hele dikke bontjassen, je kent het wel. De houding van die men‑ sen wordt opeens heel protse‑ rig. Eigenlijk lijken die men‑ sen daardoor zelf ook bij‑ na dierlijk. Ik wilde een stof maken die nou juist niet die

pompeuze uitstraling had.” Een andere keer haalde ik mijn inspiratie uit foto’s van herten die voor de koplampen van een auto springen. “Voor die stof gebruikte ik reflectie‑ folie die je ook op de unifor‑ men van wegwerkers ziet. Dat is een grijze stof geworden die bijna verblindend oplicht als er licht op valt.”

Grenzen

Hoewel het werk van Hess dus heel veel op de culture‑ le aspecten van bont ingaat, probeert hij daar in de prak‑ tijk zo min mogelijk aan te

denken. “De culturele beteke‑ nis van mijn werk is er altijd wel, maar als ik werk ga ik er niet gericht naar op zoek. Het overkomt me gewoon,” be‑ kent hij. “Naast dit werk doe ik ook heel veel in opdracht, dan maak ik stoffen voor in‑ terieur en mode. Ik maak ook animatiefilms in opdracht. Dan moet ik heel gericht wer‑ ken, mijn vrijheden opzoeken binnen de gestelde grenzen,” zegt Hess. “Dan is het een wel‑ kome afwisseling om af en toe met allerlei materialen aan de slag te gaan en alleen te genie‑ ten van het creëren.” n

Subsidieleed Minister Cramer paste de subsidieregeling voor milieuorganisaties aan. De gevolgen kunnen groot zijn, met winnaars en verliezers. D i rk Ja n s se n

S

ubsidies aan maatschappelijke organisaties, waaronder milieuorganisaties, liggen al een tijd onder vuur. Minister Cramer vormde vorig jaar het Subsidieprogramma voor Maatschappelijke Organisaties op het gebied van Milieu (SMOM) om. De meerjarige programmasubsidies maakten plaats voor kortlopende projectsubsidies. In de eerste ronde van de nieuwe subsidieregeling komt Milieudefensie er vervolgens nogal bekaaid vanaf. Van de tien ingediende projecten is er uiteindelijk één gehonoreerd. Welke rol heeft de publieke opinie 18

daarbij gespeeld? En wat zijn de gevolgen die de nieuwe SMOM kan hebben bij andere organisaties?

De nieuwe SMOM

Wat is er nou precies veranderd? De in 2009 bestaande SMOM-regeling is vernieuwd omdat minister Cramer vond dat deze niet genoeg toegankelijk was voor kleine vernieuwende projecten. De milieubeweging moest moderner en dynamischer, vond zij. Een nobel streven uiteraard. De programmasubsidies zijn verdwenen.

In het oude SMOM-potje zat zes miljoen euro voor projectsubsidies en drie miljoen voor programmasubsidies. In de nieuwe regeling gaat alles naar projectsubsidies. Bovendien blijkt dat in de net gepubliceerde regeling voor aanvragen in 2010 organisaties niet meer dan drie projecten gehonoreerd kunnen krijgen met een maximumbijdrage van 125 duizend euro per project. Hiermee geeft de minister gehoor aan de kritiek ter rechterzijde van het politieke spectrum. Zo heeft ze een passage in de SMOM-regeling laten opnemen waarin expliciet staat dat de subsidie onder geen enkel beding gebruikt mag worden om tegen de overheid te procederen. Niet dat dat ooit in de geschiedenis van SMOM is voorgevallen, maar dat hield de Telegraaf niet tegen om er een hetze tegen te voeren. De minister concludeert dat hierdoor “ten onrechte het beeld ontstaat dat submilieudefensie magazine 3 – 2010

B r e n da P o pp e n k

Actievoeren tegen palmolie als biobrandstof. Alleen nog zonder subsidie?

sidies van rijkswege in direct verband staan met de continuïteit van individuele maatschappelijke organisaties”. Een programmasubsidie “wekt de indruk dat de organisatie voorop staat” en moet daarom wijken. Wel benadrukt ze dat het mogelijk moet zijn om meerjarige projectvoorstellen in te dienen. Op het eerste gezicht lijkt het dus vooral een cosmetische ingreep. “Ja, behalve dat je nu niet meer kunt inspelen op de actualiteit”, zegt Hans Berkhuizen, per januari de nieuwe directeur van Milieudefensie. Hij denkt dat het in de nieuwe SMOM-regeling niet meer mogelijk is om de overheid kritisch te blijven volgen. “In het nieuwe voorstel worden we eigenlijk een soort adviesbureau dat projecten voor de overheid gaat uitvoeren. Alsof de milieubeweging alleen legitiem bezig is als we de agenda van de minister uitvoeren!”

Vernieuwend

Verschillen tussen de oude en nieuwe situatie worden vooral zichtbaar tijdens de toewijzing. Als we afgaan op de subsidiestroom naar Milieudefensie is de koerswijziging van SMOM ingrijpend. Maar misschien heeft het feit dat Milieudefensie tegelijkertijd met een reorganisatie bezig was de scherpte van de projectvoorstellen verminderd. “In de oude regeling hadden we een aantal publieksprojecten samengepakt in een programmavoorstel”, licht Hans Berkhuizen toe. “Die hebben we in de nieuwe regeling als aparte projecten ingediend. In de afwijzingen kunnen we geen algemene tekortkoming terugvinden. Het lijkt erop dat elk project op een ander punt is gesneuveld.” De nieuwe SMOM-regeling geeft voorrang aan vernieuwende en oplossingsgerichte projecten. Daardoor wordt het moeilijk om subsidie te krijgen voor taaie onderwerpen waar niet meteen een oplossing voor bestaat, zoals illegaal gekapt hout. Maar er zijn ook winnaars. Eén van de projecten die hoog scoort komt van stichting ElemenTree in Den Haag. Voor 181 duizend euro plant de stichting samilieudefensie magazine 3 – 2010

men met de lokale bevolking bomen op een geluidswal langs in LeidschenveenYpenburg, een wijk van Den Haag die ingeklemd ligt tussen de A4 en de A12. ElemenTree plantte eerder een groene speelplaats aan in de wijk. Toen de TU Delft ontdekte dat bepaalde bomen in combinatie met statische elektriciteit grote hoeveelheden fijnstof uit de lucht kunnen vangen, besloot de stichting dit op grote schaal toe te passen in de door fijnstof geteisterde wijk. ElemenTree koppelt op deze manier een nieuwe, technische oplossing aan een lokaal bewustwordingsproject. Vernieuwend, oplossingsgericht, lokaal uitvoerbaar en een voorbeeld voor andere wijken in het land: Precies waar de nieuwe SMOM voor is bedoeld.

Continuïteit

Het zou dus best kunnen dat Milieudefensie is weggeconcurreerd door betere, innoverende projecten van onbekende, kleine organisaties. Maar het kan ook zijn dat de minister Milieudefensie heeft geofferd om critici te tonen dat de subsidies werkelijk niet ingezet worden om grote, lastige organisaties in de lucht houden. Die kritiek is echter eenzijdig gericht op organisaties die de overheid zouden hinderen. “En dat wil Milieudefensie helemaal niet”, aldus Hans Berkhuizen. “Milieudefensie staat juist voor zorgvuldige besluitvorming.” Wel is het de vraag hoe goed organisaties het zonder structurele subsidie kunnen redden. Bij Stichting Natuur en Milieu (SNM) loopt er nog een SMOM-programmasubsidie tot 2011. Directiesecretaris Jan Dirx houdt zijn hart vast voor de toekomst: “Als onze programmasubsidie wegvalt zou het voor ons wel eens heel moeilijk kunnen worden om te blijven doen wat we nu doen.” SNM denkt dat er naast projectsubsidies toch nog structurele subsidies nodig zijn. “Daar proberen we nu de politiek ook van te overtuigen”, zegt Dirx. “Voor ons gaan die structurele activiteiten natuurlijk over de informatievoorziening naar beleidsmakers. Voor Milieudefensie zal dat over achterbanwerk en bewustwordingscampagnes gaan.” Dirx denkt dat de regeling nu te veel op de korte termijn richt. “Eigenlijk kon je de programmasubsidie beschouwen als een meerjarige projectsubsidie. Zoiets moest je ook heus stevig onderbouwen en verantwoorden. Maar in tegenstelling tot de huidige projectsubsidies zorgde de programmasubsi-

Gevolgen voor Milieudefensie

In de nieuwe subsidieronde sneuvelden alle projecten, behalve “Doe de Koelkast dicht”, een project voor energiebesparing in supermarkten. “Waar we vroeger jaarlijks ruim 1 miljoen euro SMOMsubsidie kregen, moeten we het dit jaar nog met maar 180 duizend euro stellen”, zegt directeur Hans Berkhuizen. “Dat hoorden we drie dagen voor Kerst, toen alle jaarplannen en begrotingen allang rond waren.” Dat betekent dat Milieudefensie veel voorgenomen activiteiten niet kan uitvoeren en werknemers zal moeten ontslaan. Bovendien zijn er aanvullende beperkingen voor aanvragen in 2010. Maximaal drie projecten per organisatie, maximaal 125 duizend euro per project. Hans Berkhuizen: “Ten opzichte van 2009 hebben we dus sowieso te maken met een afname van de SMOM-subsidie met ruim 65 procent, ook als we maximaal zouden scoren bij de toekenning.”

die wel voor continuïteit. Die lijkt nu weg te vallen.”

Algemeen Beleidsplan

Milieudefensie beraadt zich nu op de toekomst. “De grootste fout die we nu kunnen maken is om onze agenda af te gaan stellen op wat subsidiabel is”, vindt Hans Berkhuizen. “Ik wil liever onafhankelijk blijven, ook al is dat dan in afgeslankte vorm. Milieudefensie weet dat als we onze eigen agenda bepalen, we uiteindelijk meer bereiken voor de mensen in Nederland en de wereld.” Milieudefensie ontwikkelt daarom een nieuwe strategie. “Eén van de uitgangspunten daarbij is dat we weer meer met en door de leden aan de slag willen. Door de subsidies zijn we ook wel een beetje losser gekomen van onze eigen achterban en dat willen we nu herstellen. De komende maanden zullen we daarom samen met de leden bekijken hoe we verder gaan.” Milieudefensie maakt een nieuw Algemeen Beleidsplan. Er wordt een discussiemiddag georganiseerd op 21 maart, waar leden zich voor kunnen aanmelden. Zie ook p 22. 19

de consument Hasbeens aan je benen Wat is een Hasbeen? Een eigenzinnig, trendy iemand of een Zweeds klomp‑ schoentje? Allebei, volgens Swedish Hasbeens. De Zweedse Cilla Wingård Neuman en Emy Blixt ontdekten in de opslag van een oude klompenfabriek een voorraad hippe klompjes uit de jaren ‘70. Ze verkochten de schoentjes onder de naam Swedish Hasbeens. Deze bleken zo populair, dat de vrouwen de klompen opnieuw in productie namen. Swedish Hasbeens zijn gemaakt van hout, leer en rubber, simpel geconstrueerd, makkelijk te repareren en kunnen een leven lang mee gaan, terwijl ze ook biologisch afbreekbaar zijn. Het hout is afkomstig van verantwoorde bosbouw in Zweden. Het leer is chroomvrij, gelooid met plantaardige middelen en gekleurd met natuurlijke kleurstoffen. Rubber vervangt PVC en sommige modellen bevatten al volledig natuurlijk rubber. Ze zijn handgemaakt op een traditionele, mensen milieuvriendelijke manier, waarbij transport zo veel mogelijk beperkt wordt. Swedish Hasbeens produceert ook kinderschoenen, tassen en riemen. Helaas, zoals voor zo veel van dergelijke mode-items, moet je er wel voor in de buidel tasten. Een paar open schoentjes, halfhoge hak, kost, inclusief verzending, zo’n €122,-, een paar kniehoge laarzen €349,-. Online te bestellen en te koop in winkels in Nederland. Zie: www.swedishhasbeens.com.

20

Duurder reizen met OV-Chipkaart?

De OV-Chipkaart: het kostte miljoenen, heel wat hoofdbrekens en scherpe discussies en nog steeds staat niet iedereen met het nieuwe vervoersbewijs in de hand te juichen. Een groot deel van de reizigers vergeet uit te checken, waardoor zij hun volledige borg kwijtraken. Ook zouden ritjes met het openbaar vervoer duurder zijn geworden.

Reizigersdaling

Recent riep de SP dat de OV-Chipkaart reizigers het openbaar vervoer uitjaagt en weer de auto in, vanwege te grote prijsstijgingen. De partij baseert zich op een rapport uit 2008 van de provincie Zuid-Holland. Daarin staat dat er rekening wordt gehouden met een reizigersdaling in 2010 door de invoering van de OV-Chipkaart. Waarop volgens de SP de vervoersregio Zuid-Holland besloot de tarieven te verhogen ter compensatie. “Met als gevolg een nog grotere daling van het aantal reizigers.” De Provincie en Trans Link Systems, de organisatie achter de OV-Chipkaart, zijn stellig: De SP baseert zich op oude gegevens. De Provincie geeft aan toentertijd verschillende rekenmodellen te hebben ontwikkeld om te komen tot een tariefstelsel. In het ene model daalde het aantal reizigers, in het andere model nam het aantal toe. “We voeren pas een tariefstructuur door als er meer duidelijkheid is over de invoering van een gedifferentieerd tariefmodel met diverse kortingsmogelijkheden.” De vrees dat reizen met de OV-

Chipkaart duurder wordt is volgens beide partijen onterecht. Zij wijzen op de afspraak met de minister dat reizen gemiddeld niet duurder mag worden.

Kortingskaart

Maar ‘gemiddeld’ is geen toverwoord. Een voorbeeld: Als  je met een voordeelurenkaart reist en om 8.50 uur in de trein stapt berekent de OV-Chipkaart  niet automatisch vanaf 9.00 uur 40 procent korting. Je betaalt het volle pond voor een reis die grotendeels na 9.00 uur plaatsvindt. Mensen die dan reizen, kopen daarom meestal twee papieren kaartjes, waarvan eentje met korting vanaf het station na 9.00 uur. Bij de chipkaart bepaalt het moment dat je deze voor de lezer houdt het tarief. Tijd om op een tussenstation even snel uiten in te checken om toch korting te genieten is er vaak niet, gezien de drie minuten die tussen uiten inchecken moet zitten. En dus worden reizen die voor 9.00 uur beginnen en na 9.00 uur eindigen duurder, terwijl overige treinreizen goedkoper worden. Staat dat nu haaks op de afspraken met de minister dat reizen met de OVChipkaart gemiddeld niet duurder mag worden, of niet? De NS geeft geen commentaar. Reizigersvereniging ROVER wel: “De NS is hier zelf nog niet helemaal uit. Vandaar dat ze gefaseerd overstapt en nog zoekt naar oplossingen. Tot die tijd blijft het advies; reis op papieren kaartjes!” Ronella Bleijenburg milieudefensie magazine 3 – 2010

de consument

De Eerlijke Bankwijzer van Milieudefensie, Oxfam Novib en anderen, wordt steeds nuttiger. Nu sluit ook de Dierenbescherming zich aan. De ideale bank, volgens de bankwijzer, sluit bedrijven uit die werken met te krappe hokken, pelsdieren en bedreigde diersoorten, of die anderszins betrokken zijn bij misstanden rond dierenwelzijn. Noch worden genetische modificatie en dierproeven voor cosmetica of Defensie, twijfelachtig amusement of de intensieve veehouderij gefinancierd. Investeringen in diervriendelijke productie moeten omhoog. Welke bank scoort het best? Vooralsnog zijn dat ASN en Triodos, met een redelijke score. Andere banken scoren matig. Als enige scoort slecht: Aegon. Meer op www.eerlijkebankwijzer.nl

Weg met wegwerpmes Scheren met wegwerpmesjes was ooit een vooruitgang. Tegenwoordig beseffen we dat het niet slim is om al dat metaal te verspillen. En zie: de terugkeer van het traditionele scheermes is daar. De Koordenwinkel, in Antwerpen, verkoopt allerhande traditioneel scheermateriaal. Open messen, slijpstenen, scheerriemen, kwasten, zeep, aluin, scheersethouders, opbergkistjes. Veelal met een nostalgisch uiterlijk. Handig is dat er complete beginnerspakketten te koop zijn. Zo’n open mes vraagt goed onderhoud. Bovendien is scheren ermee een kunst. Daarom geeft De Koordenwinkel demonstraties en cursussen. Beginnerspakket: (aanbieding) vanaf €99,-, Scheercursus: €60,- (twee avonden, Antwerpen of Tilburg). Slijpcursus: een avond €25,- (Antwerpen). Er zijn ook boekjes met instructies en verzamelde tips, elk te bestellen voor €9,-. Al het materiaal is online te koop: www.koordenwinkel.eu/shaving of in de winkel in Antwerpen, Mechelseplein 7. Het slijpen van een scheermes doet men in De Koordenwinkel overigens ook graag voor je, helemaal gratis. milieudefensie magazine 3 – 2010

Tulbandbrood van eigen bodem ‘Van zaadje tot karbonaadje’: ze waren er allemaal op de Biovak, de tweedaagse beurs voor de ekobusiness, eind januari in Zwolle: Wageningse onderzoekers, multinationale handelaren, natuurwinkeliers, beleidsmijnheren, belangenclubs, geschenkenpakkettenmevrouwen, onkruidwiedmachinefabrikanten, koks, boeren en tuinders. Zelfs Kamerleden en een minister lieten hun gezicht zien. De hele IJsselhallen vol met bioburgers. Serieus gepraat werd er ook. Of er bijvoorbeeld niet een streekkeurmerk moet komen, gekoppeld aan EKO. “Biologisch en streek horen bij elkaar”, vond boerin Monique van der Laan die in het Groene Hart melk, ijs, vlees, appelperensap, walnoten en natuurbeheer levert. Alleen vindt niet iedereen dat. Ze toog met haar sap naar de dichtstbijzijnde natuurvoedingswinkel: of die haar sap niet wilde kopen. Het mocht niet van groothandel Natudis– ook op de beurs – die van de groene winkel eist dat 95 procent van de spullen via de grote handel komen, ook al is het van heel ver weg. In beperking van foodmiles zijn deze grote eko-jongens niet geïnteresseerd. Het mooie van de biowereld is dat het er blijft barsten van de eigenwijze pioniers die ondertussen gewoon aan regionale voedselvoorziening blijven werken: Jopie Duijnhouwer bijvoorbeeld, teelde al langer in de buurt van Deventer groenten, sinds vorig jaar ook

baktarwe. Dat kon niet in Nederland, werd altijd gezegd, baktarwe telen. Het kan wel, liet Jopie zien en naburige bakker Ton IJsseldijk bakt er sinds een paar weken in een zelfgebouwde oven - gestookt met sprokkelhout - fantastisch lekker brood van. Ook het thuisgebakken brood van Jopie’s meel smaakt uitstekend en voor extra feelgood zorgt het idee dat nu niet alleen de groenten, maar ook ons dagelijks brood door nabije grond wordt voortgebracht. Maak een brooddeeg van 350 gram volkorenmeel, 350 gram bloem, 2 theelepels zout, 3 theelepels gedroogde gist en 450 milliliter lauw water. Kneden en op een warme plek laten rijzen en ondertussen 6 eieren hard koken. Rol het gerezen deeg uit tot een rechthoekige lap. Leg in het midden over de hele lengte de gekookte en gepelde eieren. Drapeer tussen en rond de eieren 100 gram eventjes gebakken spekjes, een grote hand vol gedroogde tomaten en twee eetlepels fijngehakte rozemarijn. Over het geheel geraspte pittige kaas en wat gesprenkelde olijfolie. Sla nu de ene lange zijde van de lap over de eieren en rol de boel op tot een slurf. Maak er vervolgens een soort tulband van door het ene uiteinde van de slurf in het andere te steken en voorzichtig dicht te drukken. Besprenkel nog eens met olijfolie en bak een half uur in een op 225 graden voorverwarmde oven. Dit maaltijdbrood, maakt het geluk compleet. n Ya r n i v o r e / F l i c k r ( CC )

Diervriendelijke bank

Michiel Bussink

21

Brieven De redactie houdt zich het recht voor brieven te selecteren en in te korten. Het magazine verschijnt ook op internet. Reageren kan via e-mail: [email protected], of per post: postbus 19199, 1000 GD, Amsterdam.

Geen windmolen‑ parken

Volgens een directeur van de Rabobank is het draagvlak onder omwonenden van wezenlijk belang voor de bio-industrie. Voor megaprojecten is dichtbevolkt Nederland volgens hem niet geschikt. Daarvoor kun je beter uitwijken naar Midden- of Oost-Europa. Dit argument heeft een algemene geldigheid, ook voor vliegvelden en windmolenparken. Nederland is immers nagenoeg één grote achtertuin.

Zelfs in Duitsland neemt het verzet toe tegen windenergie wegens psychosomatische klachten. Derhalve mijn oproep aan Milieudefensie: verspil uw kracht niet aan onkritische en onrealistische projecten zoals windenergie op Nederlandse bodem. Dat is tot kostbare mislukkingen gedoemd en een slechte zaak voor het grote belang van duurzaamheid. Bovendien zijn er in ons land genoeg alternatieven. L. van der Vijver, Huis ter Heide.

Groene gemeenteraden

Groene gemeenteraden zijn belangrijker dan een groen parlement stellen Jupijn Hafmans en Theo Vermaas in Milieudefensie Magazine (#2, 2010). Ook dat “de meeste broeikasgassen op lokaal niveau worden uitgestoten.” Tegelijkertijd zeggen ze “een beetje meer duurzaamheid brengt ons niet veel verder.” Maar de waan dat we het beter lokaal (zelf) kunnen regelen, speelt partijen in de kaart die liever geen milieubeleid willen en de noodzaak van klimaatbeleid ontkennen. En met “lokaal wat lokaal kan” de rol van de landelijke overheid ontkennen en wijzen naar “eigen initiatief is, naar onze mening de sleutel tot vernieuwing.” Met het verdwijnen van plaatselijke vervuilende

fabrieken, de milieuregels uit Den Haag of zelfs Brussel en de landelijke of Europese subsidies krimpt het lokale milieubelang. Ondanks die regels kan lokaal geprobeerd worden de uitstoot te verminderen, zoals met parkeerbeleid, maar het blijft marginaal. Alle lokale partijen willen minder luchtvervuiling, een betere biodiversiteit, want “als je de verkiezingsprogramma’s mag geloven is iedere partij groen.” Maar Europa regelt de uitstootnormen van auto’s. Uitstel van de luchtkwaliteitsnormen is landelijk geregeld met instemming van Europa. De komst van bedrijventerreinen is afhankelijk van landelijk en regionaal beleid, zoals een ander artikel in hetzelfde Magazine aantoont. Roland Haffmans

oproepen & agenda Zoek Fout hout

Milieudefensie gaat onderzoeken wat voor hout gemeenten en provincies in hun bouwprojecten gebruiken en welke eisen zij stellen aan de herkomst van het hout (het aanbestedingsbeleid). Daar hebben we jouw hulp bij nodig! Meld je aan en onderzoek het gebruik van hout in interessante bouwprojecten in jouw eigen gemeente of provincie, of vraag ons om meer informatie. Het is een doorlopend onderzoek, dus je kunt het doen wanneer het jou het beste uitkomt. Interesse? Mail naar lokale.aanbestedingen@ milieudefensie.nl of bel de Ser‑ vicelijn: 020 6262 620.

Aangeboden: Milieu‑ defensie Magazine

Heb je interesse in 38 jaargan‑ gen Milieudefensie Magazine, nagenoeg compleet. Bel René: 0592-785331.

Heel Nederland fietst

31 maart vindt de Wereldrecord‑ poging Heel Nederland Fietst plaats. Ook u kunt een belangrij‑ ke bijdrage leveren aan deze we‑ reldrecordpoging. Hoe? Gewoon door op de fiets te stappen! Meer info: www.heelnederlandfietst.nl 22

JMA zoekt ervaren zeilers

Ben jij jonger dan 28 jaar, heb je zeilervaring en heb je zin om Ecologische zeilvakanties te organiseren? Zeil dan mee met Jongeren Milieu Actief! Stuur een mailtje aan [email protected] voor meer info.

Word actief!

Meehelpen bij activiteiten van Milieudefensie? In je eigen woonplaats of in het land, samen met anderen? Meld je nu aan voor de emailnieuwsbrief “activiteiten nieuwsbrief ”! Het meest actuele en complete overzicht van alle activiteiten van Milieudefensie acht keer per jaar in je mailbox. Interesse? Mail naar: [email protected]

Festival tour!

Ben jij jonger dan 28 jaar en wil jij je idealen combineren met het feestgedruis van een fes‑ tival? Help dan Jongeren Milieu Actief om de festival tour 2010 tot een groot succes te maken. Voor meer info mail [email protected] en doe mee!

JMA zoekt bestuursleden

Zoek jij een duurzame uitda‑ ging? Word dan bestuurslid van Jongeren Milieu Actief 20102011! Wil jij bestuurservaring opdoen en je inzetten voor de jongeren milieuorganisatie van Nederland? Mail dan voor meer info naar [email protected] of kijk op jma.org

Discussiemiddag ABP Milieudefensie

Zondag 21 maart, Utrecht, 13:00 – 16:00 In het Algemeen beleidsplan (ABP) staat de visie van Milieu‑ defensie op duurzame ontwikkeling, de keuzes van de milieu‑ thema’s en te voeren strategie. Op 21 maart willen we aan de hand van een aantal stellingen samen met leden discussiëren over het nieuwe ABP voor de periode 2010-2015. Een surprise guest prikkelt de geest met een inleiding over macht en onmacht van de milieubeweging en verkent mogelijke niches voor Milieudefensie. Tijdens de bijeenkomst krijgt u tevens de kans om kennis te maken met Hans Berkhuizen, de nieuwe directeur. Na de reorganisatie van het landelijk bureau hebben we snel een nieuw en robuust strategisch kader nodig. Daarom wordt het ABPtraject versneld. Waar voorheen werd uitgegaan van vaststelling van het nieuwe ABP tijdens de Algemene Ledenvergadering van november, is dat nu voorzien voor de Algemene Ledenvergadering van juni. Opgeven kan via: [email protected] of 020 62 62 620. Meer details volgen na aanmelding.


SPECIALE AANBIEDING: FOTOCURSUS Milieudefensie heeft een bijzondere aanbieding: een fotografieworkshop met een professionele fotograaf en een kunstenaar in Amsterdam. Want fotograferen is leren kijken, verder kijken dan mooi of lelijk. Heeft u zin om op een verrassende manier om te gaan met fotografie, niet gericht op de techniek, maar op het leren kijken, meld u dan aan!

Er zijn drie workshops voor maximaal 25 personen per dag. We beginnen om 9.30 uur en eindigen rond 16.00 uur, koffie/thee en de lunch zijn inbegrepen. Als lid van Milieudefensie krijgt u een korting van maar liefst 25 euro op deze workshop van 80 euro. Informatie over de cursusdata e.d. vindt u op www.milieudefensie.nl/fotocursus Aanmelden kan via de website.

Er is een wereld te winnen. Schoner. Leefbaarder. Milieudefensie is een beweging van mensen die zich hiervoor inzet. Maar hoe leg je dat vast in een foto? Pak uw digitale camera en kijk eens met ons mee!

Klimaatschandaal Smelten de gletsjers nu wel of niet? Hoe zit het met het afsmelten van de ijskappen? Stijgt of daalt de zeespiegel nu, en met hoeveel centimeter per jaar? En last but not least: wat komt door ons mensen, wat door de zonnewarmte, die dan weer groter en dan weer kleiner is, en wat door ons draaien om die zon, want ook dat is niet altijd gelijk in de tijd. Al met al alle aanleiding om twijfel te hebben, te zaaien en in twijfel te trekken. Misschien is er wel sprake van een Climate Gate. Worden we er door de VN, wetenschappers en politici niet gewoon ingeluisd om na veertig jaar drammen van de milieubeweging nu alsnog over te schakelen op duurzame schone energie, in plaats van eerst de olie, kolen en gas op te gebruiken? We moeten dure windmolens gaan bouwen en zonnecellen plaatsen, overal en nergens. En dan de enorme bedragen die ze vinden dat wij aan ontwikkelingslanden moeten geven om hen te helpen bij schone technologie. Alsof er geen crisis

jaap dirkmaat is en we die twee golfoorlogen voor niets hebben gevoerd. Nee, er is duidelijk sprake van een geheim plot, dat gesmeed is door mensen in het stille geniep. Niet voor niets worden we de kop gek gezeurd door oud-premiers en -presidenten, filmsterren en zelfs de secretaris-generaal van de VN. We moeten stoppen met bossen kappen, en met de aardkorst af te zoeken naar olie. We moeten eerlijk leren delen. Ze rekenen ons voor dat we er schatrijk van kunnen worden als we het over een andere boeg zouden gooien voortaan. Nou, het had niet veel gescheeld of iedereen was er ingetrapt, zelfs onze eigen regering en minister van milieu. Maar we laten ons de kop niet gek maken. Gelukkig zijn wij nuchtere Hollanders die met onze gezonde handelsgeest complotten op afstand ruiken en zich geen appels voor citroenen laten verkopen… Nee, dat vieze kliekje wetenschappers met ingehuurde ex-politici gaat het maar om een ding: ons bang maken, waardoor zij straks gigantisch gaan verdienen aan de duurzame energieopwekking en aan al die technologische oplossingen van hun. Mooi niet dus, wij weten heus wel zelf hoe we met de aarde moeten omgaan. Dat doen we met succes al heel lang en grondig ook. Je kunt toch immers nergens meer komen op aarde of je ziet, hoort, ruikt of proeft onze aanwezigheid en dat zal nog heel lang zo blijven. Jaap Dirkmaat, Directeur Vereniging Nederlands Cultuurlandschap.

www.milieudefensie.nl/fotocursus

a

onderkant pagina


23

Groenere kilometers Gaat de kilometerheffing doen wat minister Eurlings belooft: zorgen voor minder files en vermindering van de CO2uitstoot? Dat is nog geen uitgemaakte zaak. H a n va n d e Wi e l

‘W

antrouwen over heffing’, ‘werkenden zijn de dupe!’, ‘Staat gluurt mee’. De Telegraaf had weinig chocoladeletters nodig om gehakt te maken van de kilometerheffing die Verkeersminister Camiel Eurlings in november aankondigde. Maar het blijkt te gemakkelijk om voor- en tegenstanders langs vertrouwde lijnen in te delen: vóór zijn GroenLinks, PvdA en Stichting Natuur en Milieu (SNM), in het tegenkamp 24

zitten VVD, SP en PVV. En Milieudefensie. SNM is vóór de kilometerprijs, want die zorgt voor minder autokilometers en meer openbaar vervoer. Dat is beter voor de bereikbaarheid, de gezondheid van mensen, het klimaat en het leefklimaat in de steden. Bovendien, zegt SNM, gaan de meeste autorijders er financieel op vooruit. Milieudefensie ziet dit anders. “Wij zijn tegen déze kilometerheffing”, verduidelijkt Meta Meijer van Milieud efen

sie,“omdat ze geen bijdrage levert aan het verbeteren van de milieukwaliteit.” Door het afschaffen van de aanschafbelasting en de wegenbelasting worden uitgerekend de zwaarste en vervuilendste auto’s goedkoper. Meijer: “En als die eenmaal voor de deur staan, worden ze ook gebruikt, zo leert de ervaring. Voordat de minister aan de knoppen zit om daar iets aan te doen, is het 2018, het jaar dat de heffing volledig is ingevoerd. Wie weet hoe de politieke situatie dan is.” Ook de manier waarop de heffing wordt berekend, bevoordeelt zware auto’s: vanaf 1150 kilo is de heffing voor alle auto’s gelijk en levert daardoor een ‘te verwaarlozen bijdrage’ aan het verminderen van de CO2-uitstoot, aldus Meijer. “Voor 2020 boekt Eurlings een vermindering in van 3 megaton CO2. Dat is een druppel op een gloeiende plaat.” De stedelijke luchtmilieudefensie magazine 2 – 2010

kunnen inderdaad een nadeel zijn, zegt Bert van Wee, hoogleraar Transportbeleid en Logistieke Organisatie aan de TU Delft. “Dat zou best tegen kunnen vallen. Maar het zou me ook niet verbazen als de technologie goedkoper wordt, onder meer doordat andere landen, waaronder Duitsland, eveneens een kilometerheffing overwegen.” De kosten worden deels gemaakt om automobilisten op een eerlijker manier te laten betalen: wie meer rijdt betaalt meer. Wat dat mag kosten is een politieke keuze, zegt Van Wee. “Vergelijk het met belastingheffing. We zeggen ook niet: laat iedereen evenveel belasting betalen, dan kunnen we de dure Belastingdienst opheffen.”

Michiel Wijnbergh

Aanschafbelasting

kwaliteit, die kampt met te hoge concentraties stikstofoxide en fijn stof, verbetert nauwelijks door de heffing. Het basistarief van 3 cent per kilometer, in 2018 opgelopen tot 6,7 cent, zal weinig automobilisten weerhouden voor elk wissewasje de auto te pakken, meent Meijer. Haar conclusie: “De kilometerheffing is een duur middel om pieken uit het verkeer te halen in plaats van de uitstoot serieus aan te pakken.”

Eerlijker betalen

Waar Verkeersminister Eurlings inzet op gelijkblijvende lasten voor de automobilist, wil Milieudefensie dat autorijden “pijn doet aan de portemonnee. Wij willen maatregelen die mensen ontmoedigen zich op een klimaatonvriendelijke manier te verplaatsen.” Bijvoorbeeld door de aanschafbelasting niet af te schaffen en door een substantiële accijnsverhoging op brandstoffen. “Dan zien mensen direct aan de pomp wat hun rijgedrag betekent.” Bovendien is de dure ICT-infrastructuur voor de kilometerheffing dan niet nodig. Die hoge kosten voor de infrastructuur milieudefensie magazine 2 – 2010

Ton van Rietbergen, economisch geograaf aan de Universiteit Utrecht, kan zich wel vinden in de bedenkingen van Meijer tegen de kilometerheffing. “Een probleem van enkele mensen wordt aangepakt met een maatregel die iedereen treft. Ik vind files niet overdreven erg: eigenlijk doen ze hetzelfde als de kilometerheffing.” Volgens Van Rietbergen zit het probleem niet in het gebruik van de auto, maar in het bezit, en daarmee draait hij de redenering achter de kilometerheffing radicaal om. “Een gemiddelde auto in Nederland rijdt al jaren rond de 14 duizend kilometer per jaar.” Groeiend autobezit leidt tot evenredig meer autokilometers, daar helpt geen kilometerheffing aan. Bert van Wee is het met Meijer en Van Rietbergen eens dat afschaffing van de aanschafbelasting (BPM) tot meer autobezit leidt. “Die groei wordt onderschat”, zegt Van Wee. “Ik verwacht een toename van 4 tot 5 procent, waar het kabinet uitgaat van 1 tot 3 procent.” Toch is Van Wee voorstander van de kilometerheffing. Want hoewel het aantal auto’s groeit, is de milieuwinst groot. “Onzuinige auto’s hebben absoluut en relatief meer voordeel van afschaffing van de BPM, maar ik verwacht dat juist meer mensen met een smalle beurs kleine auto’s aanschaffen. De gemiddelde zuinigheid, en dus CO2uitstoot, van het autopark blijft ongeveer gelijk. Tegelijk wordt er minder gereden.” Van Wee is het ook oneens met het argument dat de heffing niets verbetert aan de stedelijke luchtkwaliteit. “Uit berekeningen van het Planbureau voor de Leefomgeving en het Centraal Plan Bureau blijkt dat de emissies van CO2, fijn stof en stik-

stofoxide dalen met 15 procent. Ik denk dat dit percentage lager ligt, vanwege het toenemende autobezit, en dat het eerder in de buurt van de 10 procent uitkomt. Maar ook dat is een substantiële verbetering die je met het OV never nooit voor elkaar krijgt. Het verbaast me dat Milieudefensie dit te weinig vindt. Als hetzelfde effect met een verbetering van het OV zou worden bereikt, zou Milieudefensie er wellicht voor zijn. Dat is meten met twee maten . Gaat het om het bevorderen van een andere levensstijl of om een betere milieukwaliteit?”

Taaie routines

Van Rietbergen is nog niet overtuigd. Vervoerseconomen staren zich te veel blind op modellen en experimenten, zegt hij. “Experimenten met heffingen slagen meestal, maar ze zijn beperkt en voor een bepaalde tijd. Het gaat erom taaie routines van mensen te doorbreken, wat zelden lukt. Nederland heeft de meeste auto’s per vierkante kilometer ter wereld. Ik kijk naar milieu, luchtkwaliteit en ruimtegebruik. Als je alleen inzet op vermindering van de files, tref je de kleine groep mensen die gewoon blijft doorrijden. Dat zou niet mijn eerste prioriteit zijn.” Van Rietbergen zou het probleem graag fundamenteler aanpakken. “Er is een scala aan kleine stapjes nodig: een betere afstemming van stoplichten voor voetgangers en fietsers, gratis fietsenstallingen, carpoolen - en dat volhouden, Greenwheels op elke hoek van de straat, tweede en derde auto’s duurder maken, goede oplossingen verzinnen voor voor- en na-transport in het openbaar vervoer.” Om het autoverkeer te ontmoedigen denken Van Rietbergen en Meijer aan verhoging van de accijns op brandstoffen. “Dan zien mensen direct aan de pomp wat hun rijgedrag betekent”, zegt Meijer. Van Wee ziet er niet veel in. “Als het verminderen van de CO2 je enige doel is, is een accijnsverhoging het juiste middel. Maar tegen files helpt een heffing met differentiatie naar plaats en tijd veel beter. Bovendien moeten de brandstofprijzen véél hoger moeten worden als de wegenbelasting en de aanschafbelasting worden omgezet in hogere brandstofaccijnzen. Is daar wél draagvlak voor? Bovendien creëer je veel grensverkeer van mensen die in het buitenland gaan tanken.” n 25

Televisie Van Weelden over water

Vanaf het water lijkt het natuurlijke Hollandse landschap min of meer onaangetast. Maar dat is schone schijn. De waterkant moet steeds weer opboksen tegen nieuwe ontwikkelingen: vissers en boeren, windmolens, recreatiegebieden, jachthavens, luxe waterwoningen, binnenvaartschippers, vijfsterrenhotels en de modernisering van badplaatsen. Schrijver/ filosoof Dirk van Weelden stapt iedere aflevering aan boord van een schip om een gebied te leren kennen. Met schippers, schrijvers, boeren, wetenschappers, kunstenaars en politici spreekt hij over het landschap, de natuur en de veranderende rol van het water. Van Weelden over water, donderdagen op Nederland 2 om 19.30 uur bij Llink.

media Televisie Tegenlicht: De groene transitie Bij de klimaattop in Kopenhagen blijken een beter milieu en schonere energie onderdeel van het internationale politieke machtsspel. Tegenlicht concludeert dat een harmonieuze omschakeling van het ‘fossiele’ naar het duurzame tijdperk onwaarschijnlijk is en duikt in vier afleveringen in ‘de conflicten van de transitie’. In De Regenmakers strijden vier Chinese burgeractivisten voor schonere lucht en onvervuild water. Energy Risk laat zien hoe het laatste beetje

olie en gas kunnen leiden tot een wereldwijd potje Risk rond energie. Maar waar staat Europa in die strijd? Vuil Spel om Olie toont het geopolitieke spel om olie van de VS en China in Equatoriaal Guinee dat, als zo vaak, ten koste gaat

van de Afrikaanse bevolking. Het Nieuwe Rijden vraagt zich af of een toekomstige Nederlandse elektrische auto-industrie denkbaar is. Tegenlicht, maandag 15 maart t/m 5 april rond 20.55 uur bij de VPRO op Nederland 2.

Digitale televisie 2 x David Attenborough Het digitale documentairekanaal Holland Doc 24 heeft zin in de lente en toont daarom twee series van natuurfilmer David Attenborough. The Private Life of Plants

stapt in de tijdzone van planten en toont ontwikkelingen die normaal aan ons oog voorbijgaan. Life of Birds is in drie jaar in 42 landen opgenomen. Bijzonder is

dat de vogelgeluiden natuurgetrouw zijn; ze zijn niet aangepast of kunstmatig. Wel werden de vogels met kunstmatige geluiden van soortgenoten gelokt.

Lente! De prachtige natuur van David Attenborough van maandag 22 t/m zondag 28 maart op het digitale kanaal Holland Doc 24 of www.hollanddoc.nl

Dvd The Cove De schokkende actiedocumentaire The Cove, in de race voor een Oscar en wereldwijd gelauwerd, is nu uit op dvd. Dolfinaria uit de hele wereld komen in het Japanse kustplaatsje Taiji voor veel geld hun dolfijnen kopen. Maar wat gebeurt er met de beesten die overblijven? Met regisseur Louie Psihoyos en een à la Oceans 11 bijeengezocht team onthult de doorgewinterde activist Ric O’Barry hoe ze rücksichtslos worden afgeslacht in een angstvallig afgeschermde

26

kloof. In een kat-en-muisspel met politie en intimiderende vissers lukt het met een uitgekiende strategie, nachtelijke geheime missies en in rotsen en onder water verborgen camera’s om het misselijkmakende bloedbad te filmen. Dolfijnenvlees levert weinig op door het hoge kwikgehalte en wordt daarom volgens de makers als walvisvlees verkocht. O’Barry, ooit dolfijnentrainer bij de wereldwijd populaire Amerikaanse tv-serie Flipper, is ervan

overtuigd dat het moorden stopt als dolfinaria geen beesten uit het wild meer kopen. Zijn gedrevenheid komt voort uit schuldgevoel: na Flipper wilde iedereen met de vriendelijke dieren in contact komen.

Actie

Milieudefensie Magazine geeft 3 The Covedvd’s weg. Stuur een e-mai l naar redactie@milieu defensie.nl o.v.v. The Cove.


recensie

Enkel vieze kleren Het verhaal van Assepoester die lange dagen uitgebuit wordt, is helaas anno 2010 niet alleen een sprookje. Het is de alledaagse werkelijkheid voor vele miljoenen vrouwen en meisjes in de kledingindustrie. Dat blijkt uit het boek Clean Clothes, A global movement to end sweatshops van Liesbeth Sluiter. Het boek is geschreven ter gelegenheid van het 20-jarig bestaan van de Clean Clothes Campaign, ontstaan na een anti-C&A actie in Amsterdam in 1988. Sluiter schuwt makkelijke antwoorden, net zoals de beweging zelf. Ze laat de geschiedenis van het netwerk van de Clean Clothes Campaign zien aan de hand van vele interviews met betrokkenen. Het resultaat is een genuanceerd, maar complex beeld waarin de auteur de lezer zijn eigen conclusies laat trekken. Zo vragen consumenten om fair trade labels, maar bestaan er volgens CCC geen schone kleren. Dat ligt aan het systeem van lange productielijnen, waarbij verantwoordelijkheden makkelijk verdwijnen achter dikke mistwolken. Sluiter beschrijft weinig tot de verbeelding sprekende misstanden. Ze concentreert zich op de oorzaken. Zo legt ze uit dat de kledingindustrie constant op zoek is naar de afvoerputjes van de wereld: plaatsen waar arbeiders arm en ongeschoold zijn en waar milieuwetten niet worden nageleefd. Orders komen daar vaak ver beneden de kostprijs terecht in de informele sector waar naaisters er toch mee aan de gang gaan. ,,Beter weinig loon dan geen loon”, is een gezegde milieudefensie magazine 3 – 2010

uit Madagascar. Deze angel speelt de wereldverbeteraars continu parten. Gemarginaliseerde mensen zonder opleiding durven vaak weinig. Ze mijden vakbondsmensen die hen proberen te benaderen, uit angst hun baan te verliezen. Ondanks de ongrijpbaarheid van de werkers blijft CCC haar best doen wereldwijd de vinger aan de pols te houden, en heeft daarom haar netwerk internationaal uitgebouwd. Het dilemma van de werkgelegenheid zorgt er ook voor dat milieu niet op de agenda van de CCC staat, hoewel het boek erkent dat de kledingindustrie tot de meest vervuilende op de wereld behoort. Maar (maximale) werkgelegenheid en duurzame productie gaan niet samen. Alleen in een ideale wereld is er een uitweg, zoals Ineke Zeldenrust, een van de oprichters van Clean Clothes Campaign, concludeert. “We moeten minder maar betere producten willen.” Zij vraagt zich echter ook hardop af wat voor invloed dat in een niet ideale wereld op de werkgelegenheid zal hebben. En zo eindigt het verhaal allerminst als een sprookje: de lonen zakken, de ongelijkheid groeit, het milieu komt er bekaaid af. Kortom: schone kleren bestaan niet. Maar de strijd ertegen is inmiddels grensoverschrijdend. Tjitske Ypma

Man van actie Wie is Harry Voss? Journaliste Annemarie van Gelder was er benieuwd naar en schreef een biografie van deze natuurbeschermer en dierenliefhebber. Medestrijders als Krista van Velzen, Marianne Thieme en Nico Koffeman komen in het boek langs. En ook de chloortreinen, de paddentrek, de jacht en allerlei andere zaken die hij aanpakte voor de Partij voor de Dieren en als ‘milieudetective’ bij de SP. Een persoonlijk boek, veel kleurenfoto’s. Harry Voss: man van actie. Annemarie van Gelder. VanGéBoek, 2010. ISBN 9789090251240 Prijs € 17.50

publicaties Groenst Hoe is het voor een ‘gewoon’ persoon om de wereld van groen leven in te stappen? Kunstredacteur Vanessa Farquharson uit Toronto begon er een blog over. Ze schreef over gerecycled keukenpapier en antipiepschuimparty’s, over het zoeken naar een plek voor de compostbak en haar ontmoeting met een veganistische massagetherapeut. Alles ontwapenend bezien door de ogen van iemand met de gebruikelijke vooroordelen. Dit boek bundelt haar hilarische ervaringen. Uit het Engels vertaald, waar het Sleeping naked is green, heet. Groen, groener, groenst. Vanessa Farquharson, De Boekerij, januari 2010. 285 pagina’s. ISBN: 978 90 492 0012 8. Prijs €18,95.

Tien groene dingen Hoe leer je kleine kinderen om bewust met hun omgeving om te gaan? Melanie Walsh heeft al een rits kleurige kinderboeken op haar naam staan, waaronder 10 things I can do to help my world. Haar nieuwste boek, My Green Day, is in het Nederlands vertaald. Met tien dingen die kinderen van 0 tot 6 jaar kunnen doen tussen het opstaan en naar bed gaan, om hun dag een stukje groener te maken. Kleurig prentenboek, hardcover. Mijn Groene Dag. Tien dingen die ik vandaag kan doen. Melanie Walsh. Leopold, 2010. ISBN 9789025856052.

Clean Clothes, A global movement to end sweatshops. Liesbeth Sluiter, tekst en fotografie. Pluto Press, 2009, 310 pagina’s. ISBN 9780745327686. Prijs €17,90. Het boek is te koop via www.schonekleren.nl

Prijs €13,95.

27

opinie

Omarm de tragische hoop Voor de opvatting dat het milieu niet te redden is mogen we meer aandacht hebben. Tragiek kan inspireren tot een betere wereld, vindt: Marcel Zuijderland

T

oen de Club van Rome in 1972 met het rapport ‘Grenzen aan de Groei’ kwam, beseften we dat het wel eens fout kon aflopen. Toch was er ook hoop dat het tij gekeerd kon worden als we maar met z’n allen duurzamer zouden gaan leven. Nu, bijna veertig jaar later, is er weinig reden meer tot hoop. Wanneer zal het fout gaan? Over 20 à 30 jaar al, of over 200 jaar ‘pas’? Misschien duurt het nog wel langer, maar fout zal het een keer gaan. Dat besef wordt niet op waarde geschat. Zo’n fataal vooruitzicht is namelijk ondragelijk, omdat we een slechte afloop niet willen aanvaarden. We klampen ons liever vast aan de hoop op een goede afloop. Maar daardoor wordt alles wat op het tegendeel wijst verdacht. Zou het niet dragelijker zijn om die goede hoop te laten varen? Maar hoop doet toch leven? Integendeel, het milieu lijkt juist beter af als we aanvaarden dat ze niet meer is te redden.

Inspirerende tragiek

Volgens Duitse filosoof Friedrich Nietzsche is het juist wanhoop wat doet leven. Nu kende hij alleen maar de keuze tussen wanhoop of valse hoop. Nietzsche was dan ook pessimist. Hij geloofde dat alles in het universum per definitie tot zijn ondergang was bestemd, en dat de mens daar niet of nauwelijks invloed op had. Nietzsche meende dat het aanvaarden en omarmen van die pessimistische waarheid 28

te verkiezen was boven de valse hoop op een goede afloop: de pessimistische waarheid daagt een mens uiteindelijk meer uit om het leven in het moment te vangen en het daar in al zijn volheid en frisheid te ervaren. Het verlost hem van de behoudende drang naar veiligheid, comfort en status. Leven in het besef van je ondergang betekende voor hem waarachtiger leven Nietzsche meende dat de oude Grieken nog wisten hoe dat moest. Zij hadden nog een ‘tragische verhouding’ tot het leven, zoals hij dat noemde. Dat uitte zich vooral via het theater, waar de klassieke tragedies werden opgevoerd. De daarin vertolkte pessimistische visie inspireerde niet tot apathische berusting, maar juist tot heroïsche moed. Met de komst van de filosofie van Socrates verdween het tragisch besef steeds meer. Die introduceerde een blijmoedig rationalisme in de filosofie, dat uiteindelijk uitmondde in ons moderne optimistische vooruitgangsgeloof, en het onwankelbare vertrouwen dat we de regie over ons eigen leven kunnen voeren - bijvoorbeeld door te denken dat we het milieu kunnen redden. Kwalijke misvattingen volgens Nietzsche, omdat ze een mentaliteit kweken die gericht is op behoud, veiligheid en conformisme.

Gedragsverandering

Hoewel Nietzsche zijn best heeft gedaan, heeft het tragische besef ook na

hem geen wederopstanding mogen beleven. Sterker nog, alles wat naar het tragische riekt, wordt geassocieerd met de stank van defaitisme en nihilisme; zaken die haaks staan op het geloof dat we iets kunnen veranderen als we dat willen. Klimaatsceptici bijvoorbeeld wordt door de milieubeweging vaak niet in de eerste plaats verweten dat ze feitelijke onjuistheden verkondigen, maar vooral dat ze an sich al twijfel uiten. Tragische bezinning kan bij de milieubeweging daarom waarschijnlijk niet op een warm welkom rekenen. En toch, als het waar is dat die bezinning tot werkelijke gedragsverandering leidt, dan zou het juist goed zijn als de milieubeweging de mogelijkheid van een slechte afloop in overweging nam. Het is al op, het milieu. Wellicht ontwaakt dit mensen wel uit hun consumentistische en materialistische roes, en zullen ze zich tot meer waarachtigheid in hun leven geïnspireerd voelen.

Zelfverwerkelijking

Natuurlijk is de milieubeweging de aangewezen groep om dit (nood-)lot uit te dragen. Maar tegelijkertijd zal de milieubeweging zichzelf de vraag moeten stellen wat hun motieven nog zijn om verder te gaan, als milieubehoud niet meer de inzet is. Dan komt ze uit op vitalistische motieven, in termen van zelfverwerkelijking of verheffing. Als tragische, eerlijke helden zullen haar aanhangers dan een boegbeeld zijn voor de velen die de moed zoeken om hun leven ook echt te veranderen. Wijnand Duyvendak roept dan niet meer dat het ‘met zijn allen beter moet’, maar dat we hoe dan ook falen, en daar juist eer in moeten stellen. Ivo de Boer zal dan erkennen dat hij er vooral zit om het pluche, als geboren leimilieudefensie magazine 3 – 2010

s y lv i a w e v e

der. Daar zullen we hen om loven. Want in hun motieven zien we zelf de kracht om de straat op te gaan. We voeren actie niet voor het milieu, maar om onszelf te zijn. Het milieu is slechts een weg daartoe. Ook zou zo een oude makke van de milieubeweging kunnen worden opgelost. Ze zou namelijk aan sympathie winnen doordat ze niet meer polariseert. Hoe dat werkt? Tragiek geeft een stem aan de intuïtie dat het leven niet is zoals het moet zijn, en bovenal, dat wij niet zijn zoals we moeten zijn. En dat we in dat opzicht zowel schuldig als onschuldig zijn aan onze eigen ondergang. Daarin kiest de tragiek geen partij en veroordeelt ze niet. De retoriek van de milieubeweging is daarentegen altijd moreel geladen. Voor of tegen wordt altijd vertaald in goed of milieudefensie magazine 3 – 2010

slecht. Wie geen vriend is van het milieu, is vijand. Dat drijft mensen in de touwen en dwingt ze partij te kiezen. Vanuit het tragisch besef echter wordt geen

“Het milieu is niet te redden” partij gekozen. Het maakt mensen eerder van hun onderlinge lotsverbondenheid bewust, dan dat het ze als morele tegenpolen tegen elkaar opzet. Zo kan een opgeheven vinger plaats maken voor de empathie dat we allemaal in hetzelfde schuitje zitten. Dat zou het geluid van de milieubeweging milder maken en eerder een uitstraling van verzoening en uitno-

diging geven, dan van uitsluiting en conflict. De beweging zal dan meer sympathie wekken en een breder maatschappelijk draagvlak voor zichzelf kunnen scheppen. De Club van Rome luidde in 1972 voor het eerst groot alarm. Hoewel voor de tragische geest iedere hoop op een goede afloop toen ook al ijdel was, was de hoop om het milieu te redden toen toch nog reëel genoeg daarvoor. De feiten van nu wijzen op het failliet van die hoop. Nu lijkt slechts tragische hoop haar enige redding. Misschien is dat wel de ironie van de tragiek. Door haar te aanvaarden wordt juist haar tegendeel gerealiseerd. n Marcel Zuijderland, is publicist en filosoof. Hij publiceert geregeld voor NRC-Next, NRC Handelsblad en Trouw. 29

Bedankt, deelnemers Postcode Loterij!

€ 256.621.614,Met z’n allen werken we aan een betere wereld. Ruim € 250 miljoen. Dat is het totaalbedrag dat wij, de goede doelen, over 2009 van de Postcode Loterij mochten ontvangen. Een mijlpaal, door u als deelnemer gerealiseerd. Met dit bedrag zorgen we voor een betere wereld. Bedankt dat u ons een warm hart toedraagt.

De 75 goede doelen van de Nationale Postcode Loterij: • Amnesty International • European Partnership for • Natuurmonumenten Democracy • AMREF Flying Doctors • Nelson Mandela Kinderfonds • ARK • FairTrade Original, • Oranje Fonds Max Havelaar & LVVW • Artsen zonder Grenzen • Oxfam Novib • BiD Network • Free Voice • Peace Parks Foundation Carbon War Room Goois Natuurreservaat • • • Plan Nederland • Clinton Foundation • Greenpeace • Prins Claus Fonds • Cordaid Memisa • Het Nederlandse Rode Kruis • Resto VanHarte • Cordaid Mensen in Nood • Hivos • Rocky Mountain Institute • dance4life • Humanitas • Save the Children • Defence for Children/ • Human Rights Watch • Sea Shepherd ECPAT • ICCO • Simavi • De12Landschappen • IMC Weekendschool • Skanfonds • De Kleine Aarde • IUCN NL • Solidaridad • De Provinciale • IVN natuur- en milieueducatie • SOS Kinderdorpen Milieufederaties • Landschapsbeheer Nederland • Stichting AAP • De VroIijkheid • Leprastichting • Stichting Buurtlink • Dierenbescherming • Liliane Fonds • Stichting DOEN • Dokters van de Wereld • Mama Cash • Stichting Fairfood • Dutch Caribbean Nature • Milieudefensie • Stichting Natuur en Milieu Alliance

Samen maken we het verschil.

• Stichting Vluchteling • Stichting voor

Vluchteling-Studenten UAF

• STOP AIDS NOW! • Terre des Hommes • The Climate Group • UNHCR • UNICEF • University for Peace • Vereniging Nederlands Cultuurlandschap

• VluchtelingenWerk Nederland • Vogelbescherming Nederland • Waddenvereniging • War Child • Wereld Natuur Fonds • World Food Programme • World Press Photo • World Population Foundation/ MYBODY

Voedselwaakhond voor ‘echt’ eten “F

hart en ziel

‘Flink Misleid’! Met die slogan is in januari de nieuwe actieclub Foodwatch van start gegaan. Directeur Bart van Opzeeland vertelt waarom dit dochtertje van de Duitse moederorganisatie ook in Nederland groot moet worden. Michiel Bussink het Duitse Foodwatch tegen dergelijke misstanden. Met inmiddels 16 duizend betalende aanhangers wist de actieclub daar bijvoorbeeld de aanwezigheid van het kankerverwekkende stofje acrylamide in onder andere chips aan de kaak te stellen. “Maar de Duitsers liepen er steeds meer tegenaan dat bijna honderd procent van de wetgeving rond voeding door de EU wordt gemaakt. Daarom zoeken ze nu ook in andere landen draagvlak.” Met steun van de Duitsers krijgt de Nederlandse Foodwatch vijf jaar de tijd om op eigen benen te gaan staan. Van Opzeeland, opgeleid als bioloog, was eerder actievoerder bij Greenpeace. Daarna werkte hij onder

andere als milieuambtenaar van de provincie ZuidHolland. “Maar dat bleek me niet te liggen. Bij Greenpeace heb ik geleerd in de buitenwereld te vechten voor de goede zaak, dat zoek ik.” Passie voor eten heeft hij al lang: “Vanaf mijn zestiende had ik bijbaantjes in de horeca en snel was ik er kok. De afgelopen jaren heb ik naast mijn baan een bedrijfje in biologische catering gerund. Echt eten verdwijnt en wordt steeds meer kant en klaar, dat gaat me na aan het hart. Foodwatch is een plek waar ik daar hopelijk wat aan kan doen.” Maar voegt de club iets nieuws toe? Journalist Wouter Klootwijk mopperde bijvoorbeeld dat het tv-pro-

gramma De Keuringsdienst van Waarde de Bertolli-pesto toch al lang had ontmaskerd? “Zij hebben de beerput opengetrokken, petje af voor dat programma. Maar: het is niet opgelost. Bedrijven als Unilever gaan zonder enkele gêne op dezelfde voet verder, er gebeurt verder niks.” De acties van Foodwatch moeten wél tot verandering leiden. Dat wil zeggen, vooral tot openheid. “De consument heeft het recht te weten wat hij eet. Producten gemaakt met gentech moeten gelabeld zijn. Maar het staat niet op het pak melk, terwijl er wel gentechsoja in het veevoer zit.” Van Opzeeland hoopt met organisaties als Milieudefensie samen te werken voor bijvoorbeeld strengere normen voor residuen van bestrijdingsmiddelen in voeding. Foodwatch wil onafhankelijk blijven en ontvangt daarom geen subsidies van overheid en bedrijfsleven. “Maar dat kan alleen als consumenten ons gaan steunen.” n www.foodwatch.nl

F o o dwat c h N e d e r l a n d

oodwatch is dé organisatie die u helpt uzelf te beschermen tegen ongezonde en schadelijke voeding”. Zo claimt de nieuwe voedselwaakhond op zijn website. In de eerste weken van zijn Nederlandse bestaan heeft Foodwatch verschillende voedingsmiddelen tegen het licht gehouden. In Mona Drink Yogi aardbei zit bijvoorbeeld maar 0,6 procent aardbei en vooral heel veel suiker. In de ‘echte Italiaanse’ pesto van Bertolli zitten nauwelijks pijnboompitten en olijfolie, maar vooral aroma’s en goedkope olie. Via de website en het Varaprogramma Kassa werden de producten gekapitteld en consumenten opgeroepen boze emails naar de fabrikanten te sturen. “Er zijn allerlei dingen mis met onze voedselvoorziening. Van misleiding tot allerlei dierziektes, gifresten in het eten, beendermeel in koeienvoer en speculatie met voedsel”, vertelt Van Opzeeland. Sinds 2002 ageert


31

uniek: passieve vloerverwarming Toch prettig dat de beste oplossing ook zo milieuvriendelijk is

Sinds die man hier was hoeven ze mij niet meer van de bank te jagen.

Comfortabel energiezuinig gezond betaalbaar

Thermoskussen

zeer hoog gewaardeerd in het Energielabel (Rc=3,80) Mooi schoon, licht, sterk en handig isolatiemateriaal. Ook die stevige bodemfolie is een uitkomst.

Bodemfolie De perfecte aanpak voor Nederlandse kruipruimtes: een kurkdroge kruipruimte en een warme vloer

TONZON Vloerioslatie maakt de vloer nog warmer dan de lucht erboven. De Thermoskussens voorkomen de uitstraling van warmte naar de koude funderingsmuren en de kruipruimtebodem. De vloer kan nu eindelijk de warmtestraling accumuleren die het uit de kamer (vooral van het plafond) ontvangt. De vloer gaat daarbij de lucht onderin de kamer opwarmen, waardoor een gelijkmatig binnenklimaat ontstaat. Puur wooncomfort waarmee u bovendien veel energie bespaart. Huisstofmijten krijgen nauwelijks nog kans, omdat het ook onder de meubels en langs de randen een stuk warmer en daardoor droger wordt. De stevige folie op de bodem stopt de verdamping van vocht volledig. Dat betekent een kurkdroge kruipruimte en geen muffe geur meer. Het beschermt houten vloeren tegen houtrot en stopt zelfs betonrot. Ook de corrosie van leidingen en ophangbeugels wordt gestopt. TONZON Vloerisolatie telt zeer hoog mee in het EnergieLabel (Rc=3,80 m²K/W). (De nieuwbouwnorm is met Rc=2,50 m²K/W veel lager).

TONZON BV I P/b 1375 I 7500 BJ Enschede I KvK 06044102 I tel. 053-4332391 I www.tonzon.nl

Het doel heiligt de middelen

Recommend Documents