Het Deense model. De bestuurlijke hervormingen in Denemarken

‘Het Deense model’. De bestuurlijke hervormingen in Denemarken Friesland,19/20 november 2008 door Klaartje Peters © 2008 - Klaartje Peters

Bronnen Presentaties: J. Due (oktober 2006) – ‘The Danish Structural Reform’ Reform’- Expert meeting 'Strategies of Democratic Reform in International Perspective’ Perspective’ in Den Haag. J. Larssen (Ministry of the Interior and Health) (juni (juni 2006) - ‘Local Government Reform in Denmark’ Denmark’ - Nordic and Baltic States’ States’ Conference in Laulasmaa, Laulasmaa, Estland. Estland. Wetenschappelijke publicaties: publicaties: Christiansen, Peter Munk & Michael Baggesen Klitgaard (2008), Den utaenkelige reform. Strukturreformens tilblivelse 20022002-2005, Odense: Odense: Syddansk Universitetsforlag. Universitetsforlag. Dam, Annemieke van (2007), Could the little mermaid survive in Dutch waters? A study of the pros and cons of copying the Danish Administrative Reform in the Netherlands, Den Haag: NSOB. Mouritzen, Mouritzen, P.E. (2007), ‘Reforming Local Government in Denmark: How and Why?’ Why?’, in: Món Local Studies, Centre for Local Innovation, Barcelona. Mouritzen, Mouritzen, P.E. (2006), Stort er godt. godt. Otte fortaellinger om tilblivelsen af de nye kommuner, Odense: Odense: Syddansk Universitetsforlag. Universitetsforlag. Overheidspublicaties Strukturkommission (Januari 2004) – Betaenkning 1434 (Recommendation 1434) (Summary) Regering (April 2004) – Det nye Danmark (The New Denmark) Regering en Deense Volkspartij (Juni 2004) – (Agreement on a Structural Reform) Regering (December 2005) – The Local Government Reform - in brief Diverse telefonische en faceface-toto-face interviews (door K. Peters en A. van Dam)

© 2008 - Klaartje Peters

Programma 1. Vóór de hervormingen 2. Besluitvorming (2002-2005) 3. Gemeentelijke herindeling (2004-2005) 4. Na de hervormingen (vanaf 1-1-2007)


1. Vóór de hervormingen: bestuurlijk stelsel Centrale overheid Op alle 3 niveaus: - directe verkiezingen - eigen belastingheffing

14 Amter

275 Kommuner © 2008 - Klaartje Peters

1. Vóór de hervormingen: belangenbehartiging KL = Kommunernes Landsforening [VNG] ARF = Amtsrådsforening [IPO]

- machtigste belangenorganisaties (samen

met werkgevers+werknemers) - betrokken bij beleidsvorming op alle terreinen - centrale instemming betekent uitvoering in het hele land © 2008 - Klaartje Peters

1. Vóór de hervormingen: belangenbehartiging Unieke samenwerking tussen 3 bestuurslagen: budget-samenwerking - jaarlijkse onderhandelingen - %-groei uitgaven lagere overheden - werkt redelijk - maar: sinds 2001 bevriezing belastingtarieven van gemeenten en amter © 2008 - Klaartje Peters

1. Vóór de hervormingen: 1970 De laatste grote bestuurlijke hervorming was in 1970: 1. van ruim 1300 gemeenten naar 275 2. Van 25 amter naar 14 3. gekozen burgemeesters 4. begin van forse decentralisatieslag (jaren ‘70) 5. professionalisering gemeenten en amter Daarna niets meer – tot 2002! © 2008 - Klaartje Peters

1. Vóór de hervormingen: taakverdeling Centrale overheid Amter

Kommuner

Gezondheidszorg (structuur), hoger onderwijs, arbeidsmarkt, industriebeleid, OV, Financiën en Belastingen (+ Def, BuiZa, …) Ziekenhuiszorg en zorgverzekering, voortgezet onderwijs, gehand. zorg, natuur, reg. milieuzorg, RO en reg. ec. ontwikkeling, reg. OV-bedrijven, regionale wegen Sociaal beleid, cultuur, ouderenzorg, kinderopvang, basisonderwijs, lokale milieuzorg en lokale wegen ©RO 2008, - arbeidsmarkt, Klaartje Peters

1. Vóór de hervormingen: lokaal bestuur gemiddelde grootte: 20.000 inwoners relatief groot takenpakket sociaal en zorg: 50% onderwijs en cultuur: 20%

4 hoofdtaken: onderwijs, kinderopvang, ouderenzorg en aanvullende bijstand © 2008 - Klaartje Peters

Intermezzo: lokaal bestuur in Europa (bron: The Local Government Reform – in brief, 2005)


1. Vóór de hervormingen: lokaal bestuur elke 4 jaar lokale verkiezingen burgemeester = politieke en ambtelijke

baas krachtige Raadscommissies (Financiën) slechts 10% niet-landelijke partijen in de Raad 2 grote landelijke partijen dominant: sociaal-democraten en Liberalen (Venstre) © 2008 - Klaartje Peters

1. Vóór de hervormingen: problemen Wat waren de (vermeende) problemen? 1. Deel gemeenten te klein om goede kwaliteit dienstverlening te garanderen 2. Vrijwillige herindeling kwam niet van de grond 3. Amter onder vuur vanwege kosten en kwaliteit van de (ziekenhuis)zorg 4. ‘Grijze zones’ ofwel bestuurlijke drukte © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming zomer 2002 – voorjaar 2005 Het is een uitzonderlijk proces geweest:

-

zeer onverwacht zeer snel zeer soepel nog nooit vertoond © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming: informele start Zomer 2002 - bijzondere samenloop van omstandigheden:

-

nieuwe rechtse regering sinds 2001 iedereen, incl. premier, op zomervakantie interview invloedrijke industrieel ambitieuze jonge Venstre-politicus

Conclusie in september: dit is niet meer te negeren! © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming: formele start 1 oktober 2002 – opening parlementair jaar: - Premier houdt zijn ‘State of the Union’ - 1e onderwerp = aankondiging Commissie Bestuurlijke Structuur (drie A4’tjes) - Opdracht = onderzoek, ter voorbereiding van politieke besluitvorming © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming: de Commissie Oktober 2002 – december 2003: Commissie aan het werk 12 leden: - onafhankelijk voorzitter - directeuren KL en ARF (VNG en IPO) - 2 grote gemeentesecretarissen - 4 hoge Rijksambtenaren - 3 wetenschappers © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming: Commissierapport 9 januari 2004: presentatie rapport Kern rapport: - totale hervorming (vernieuwing) is nodig - 6 bestuurlijke modellen


Commissiemodellen (bron: bron: presentatie commissievoorzitter Johannes Due in Den Haag– Haag– oktober 2006)

Huidige

On-

situatie

gewijzigd

13-3

7-8

Minder Amt Meer Amt

Direct gekozen Indirect Amter 1

Geen Indirect 2

Amter

RIJK

Regio’ Regio’s

Lokaal

> 20.000 inw.

7-8

4-6

3-5

3-5

> 20.000 inw.

> 30.000 inw.

> 30.000 inw.

> 30.000 inw.


> 30.000 inw.

2. Besluitvorming: bestuurskracht vs democratie Belangrijke barrière in debat: democratie! Medio 2003: onderzoek Universiteit zuidDenemarken naar relatie schaalgrootte en democratie bij gemeenten. Uitkomst: grote gemeenten zijn niet minder democratisch dan kleine gemeenten! © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming: Commissierapport besproken Januari – april 2004: 2 parallelle processen

1. Hoorzittingen door hele land 2. Regering bereidt standpunt voor


2. Besluitvorming: Regeringsstandpunt 27 april 2004: Det nye Danmark

Het nieuwe Denemarken. Een eenvoudige publieke sector dichtbij de burger

-

grote verrassing gekozen model: minder Amt, eigenlijk geen Amt! 5 regio’s zonder eigen belastingheffing 5 regio’s doen alleen nog ziekenhuiszorg gemeenten > 30.000 inwoners © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming: politieke onderhandelingen April-juni 2004: regering in politieke onderhandelingen Doel: brede politieke overeenstemming Uitdaging: steun Sociaal-Democraten (niet gelukt) Resultaat: Akkoord Structurele Hervorming, met Deense Volkspartij (Dansk Folkeparti) © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming: het eindresultaat Akkoord over Structurele Hervorming: - Amter opgeheven - 5 regio’s (zonder eigen belastingheffing) - Regio’s hebben, behalve ziekenhuiszorg nog enkele taken: sociaal, reg. ontwikkeling, OV - Overige taken Amter verdeeld tussen centrale overheid en gemeenten - Gemeenten > 20.000 inwoners, liefst 30.000 - < 20.000 = verplichte samenwerking © 2008 - Klaartje Peters

2. Besluitvorming: taakverdeling Centrale overheid Regio’s

Gemeenten

Gezondheidszorg (planning), voortgezet en hoger onderwijs, arbeidsmarkt, OV (trein), wegennet, RO, milieu, natuur Ziekenhuiszorg en zorgverzek., gespec. onderwijs, regionale OVbedrijven, RO en regionale ec. ontwikkeling (licht), milieu (licht) Soc. beleid, cultuur, preventieve zorg, verslaafdenzorg, ouderenzorg, kinderopvang, basisonderwijs, arbeidsmarkt, lokale wegen, RO, milieu, natuur © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: een uniek proces 1. Grote gevolgen voor burgers, politici en 2. 3. 4. 5. 6.

ambtenaren Breuk met traditie van lokale autonomie en herindeling ‘van onder op’ Volledig ongeprogrammeerd Buren hebben rechtstreekse invloed Tijdsdruk (verkiezingen november 2005) Geen weg terug © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: belangrijke data 1 juli 2004

Verzoek regering aan gemeenten om aan nieuwe eisen te voldoen(herindelen)

1 januari 2005 Deadline beslissing

November 2005

Verkiezingen nieuwe gemeenten en regio’s © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: uitgangspositie Uitgangspositie = ‘no escape’ Gemeenten hebben 3 keuzen: 1. Zelfstandig blijven (alleen als >20.000) 2. Vrijwillig fuseren 3. Verplicht samenwerken Meerderheid staat voor keuze 2! © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: voorbeeld Uniek proces zonder veel voorbeelden. Alleen: eiland Bornholm! 2001: referendum in alle 5 gemeenten 2003: samenvoeging 5 gemeenten met Amt Bornholm wordt veel gebruikt in publiek debat als voorbeeld, bijvoorbeeld: - kosten hervormingen (IT) - raadpleging burgers © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: diverse situaties Alle mogelijke situaties komen voor:

-

grote stad die kleintjes opslokt 2 of 3 gelijkwaardige gemeenten fuseren kleine gemeenten die gaan samenwerken sterk (politiek) verdeelde gemeenten gemeenten met veel keuzen gemeenten met wie niemand samen wil… © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: rol burgers Burgerraadplegingen: 73 in 63 gemeenten

-

de 1e roep al in januari 2004 de 1e raadpleging al in maart 2004 soms neemt Raad initiatief tot burgerraadpleging maar meestal is Raad niet enthousiast daarom: veel handtekeningenacties! en soms: zelf georganiseerde raadpleging! © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: wat willen burgers? Wat is de rode draad in mening burgers?

1. willen geraadpleegd worden 2. zelfstandig blijven? Weten we niet, want is 3. 4. 5.

vaak geen keuze liever samen met grotere buur, of juist liever met meerdere kleine buren soms zo verdeeld splitsing gemeente soms over de naam nieuwe gemeente © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: kosten Het belangrijkste en meest gebruikte argument: GELD

-

kosten en opbrengsten voor gemeenten kosten ICT enorm maar onduidelijk niemand wil met arme gemeenten veel dure bouwprojecten vóór herindeling banken vechten om gemeenten als klant angst voor chaos salarisbetalingen (herfst ’04) © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: uitkomst • van de 271 gemeenten zijn er 267 klaar voor de deadline (1 januari 2005)! • slechts 4 probleemgevallen: - 2 gemeenten die geen partner hebben - 2 gemeenten die perse zelfstandig willen • maart ‘05: brede overeenkomst parlement • uiteindelijk: 98 nieuwe gemeenten © 2008 - Klaartje Peters

3. Gemeentelijke herindeling: uitkomst (bron: The Local Government Reform – in brief, 2005)


3. Gemeentelijke herindeling: uitkomst (bron: The Local Government Reform – in brief, 2005)


3. Gemeentelijke herindeling: regio’s (bron: The Local Government Reform – in brief, 2005)


3. Gemeentelijke herindeling: proces Waarom ging het zo snel en soepel? 1. zwaard van Damocles: Rijk beslist! 2. je kunt beter de eerste zijn die kiest 3. bandwagon effect of rijdende trein 4. concurrentie met centrale overheid en steden 5. regeringsbemiddelaar in enkel geval © 2008 - Klaartje Peters

4. Na de hervormingen: voorbereiding - verkiezingen in november 2005, helft

minder politici! - veel, heel veel reorganisatie, zowel binnen gemeenten als tussen bestuurslagen - werken aan sterkere lokale democratie: Think tank in 2005 adviseerde functionaris burgerparticipatie in elke gemeente © 2008 - Klaartje Peters

4. Na de hervormingen: het 1e jaar - onduidelijkheid op alle niveaus - technische problemen (haperende -

telefooncentrales, IT-problemen) personeels-verhuizingen dienstverlening (aanvragen zorg en bouwvergunningen) lag tijd stil maar in het algemeen: geen chaos! © 2008 - Klaartje Peters

4. Na de hervormingen: het 2e jaar Feiten… - centrale overheid heeft forse bezuinigingen voor 2008 opgelegd (10% in veel gemeenten) - kosten algemene gezondheidszorg (bij regio’s) blijven stijgen


4. Na de hervormingen: het 2e jaar en vooral beelden…

- nieuwe gemeentelijke taken (bijv. preventieve -

gezondheidszorg en gehandicaptenzorg) lastig niet/nauwelijks efficiencywinst in gefuseerde gemeenten kritiek gemeenten op bemoeizucht centrale overheid milieuzorg en RO (voorheen Amter) zijn de dupe © 2008 - Klaartje Peters

4. Na de hervormingen: oordeel burgers en media - cultuurverschillen (burgers én politiek) -

nog goed voelbaar meeste mensen betalen (iets) meer gebrek aan openheid over hogere kosten ergert burgers dienstverlening is niet significant beter geworden © 2008 - Klaartje Peters

4. Na de hervormingen: lange termijn? Geen eenduidig beeld: - oordeel uitstellen (2009 of later) - is sterk afhankelijk van met wie je praat - bezorgdheid over sociale taken voor kwetsbare groepen (nu bij gemeenten) - gaan de regio’s er als middenbestuurslaag alsnog uit? - volgende lokale verkiezingen: november 2009 © 2008 - Klaartje Peters

Het Deense model. De bestuurlijke hervormingen in Denemarken

Recommend Documents