HET BELGISCHE ALIMENTATIERECHT IN HET LICHT VAN DE CEFL- BEGINSELEN INZAKE ALIMENTATIE TUSSEN GEWEZEN ECHTGENOTEN

Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar 2009-2010

HET BELGISCHE ALIMENTATIERECHT IN HET LICHT VAN DE CEFL- BEGINSELEN INZAKE ALIMENTATIE TUSSEN GEWEZEN ECHTGENOTEN.

Masterproef van de opleiding ‘Master in de rechten’

Ingediend door

Jonas Van Giel 20041877 Master in het Burgerlijk recht.

Promotor: Prof. Dr. Gerd Verschelden Commissaris: Mevr. Ilse Martens

1

Inhoudstafel Voorwoord ..........................................................................................................................6 Inleiding

..........................................................................................................................7

Titel I: Situering Hoofdstuk 1. Hervorming van de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten door de Wet van 27 april 2007...........................................................................................................9 A. Het nieuwe art. 301 BW...................................................................................................11 B. Het begrip alimentatie......................................................................................................12 Hoofdstuk 2. The Commission on European Family Law en de CEFL beginselen .........14 A. Ontstaan ........................................................................................................................14 B. Leden

........................................................................................................................15

C. Doel

........................................................................................................................15

D. Werking ........................................................................................................................17 E. Methode en werkwijze .....................................................................................................18 Hoofdstuk 3. Het verband tussen de onderhoudsuitkering na echtscheiding en de echtscheiding.......................................................................................................................21 Hoofdstuk 4. Het verband tussen de onderhoudsuitkering na echtscheiding en het familiale vermogensrecht ...................................................................................................23

Titel II. Alimentatieovereenkomsten na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting Hoofdstuk 1. Principe.........................................................................................................25 Hoofdstuk 2. Beperkingen..................................................................................................27 A. Vormvereisten .................................................................................................................27 B. Rechterlijk toezicht ..........................................................................................................27 C. Ongeoorloofde oorzaak en ongeoorloofd voorwerp ..........................................................31 Hoofdstuk 3. Het tijdstip van de overeenkomst ................................................................32 A. Voor de echtscheiding......................................................................................................32 B. Na de echtscheiding .........................................................................................................34

2

Titel III. Alimentatie na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting Hoofdstuk 1. Wie is uitkeringsgerechtigd?........................................................................37 A. Principe van de eigen verantwoordelijkheid (zelf voorzienbaarheid) ................................37 B. Criterium van de behoeftigheid ........................................................................................38 §1. Alimentair karakter: gesteund op de solidariteit ...................................................40 §2. Invulling van het criterium ..................................................................................41 C. Wettelijke uitzonderingen: behoud van het schuldcriterium..............................................44 §1. Zware fout...........................................................................................................47 a. Begrip ......................................................................................................47 b. Het verband met de onherstelbare ontwrichting........................................51 c. De voortzetting van de samenleving is onmogelijk gemaakt.....................52 d. Bewijsproblematiek .................................................................................55 e. Gevolgen .................................................................................................59 §2. Partnergeweld .....................................................................................................60 a. Begrip ......................................................................................................60 b. Provisionele uitkeringen...........................................................................61 c. Gevolgen .................................................................................................63 §3. Het gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was ingegeven door de noden van de familie ...........................................................................................................66 Hoofdstuk 2. De begroting van de onderhoudsuitkering ..................................................67 A. De toepasselijke referentiestandaard ................................................................................67 §1. Ten minste de staat van behoefte .........................................................................67 a. “Ten minste”............................................................................................68 b. Begrip “staat van behoefte”......................................................................69 §2. De aanzienlijke economische terugval .................................................................74 a. Beoordeling van de terugval.....................................................................74 b. Berekening van de terugval ......................................................................80 B. De draagkracht van de onderhoudsgerechtigde.................................................................85 § 1. De huidige inkomsten.........................................................................................86 § 2. De mogelijkheden ..............................................................................................87 C. De draagkracht van de onderhoudsplichtige .....................................................................89 § 1. De werkelijke inkomsten ....................................................................................89 § 2. De mogelijkheden ..............................................................................................91 §3. Beperking tot 1/3 van de inkomsten van de onderhoudsschuldenaar ....................92 3

D. Degressieve uitkering ......................................................................................................93 E. De staat van behoefte is het gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was ingegeven door de noden van de familie................................................................................................94 Hoofdstuk 3. Modaliteiten..................................................................................................99 A. Principiële wijzigbaarheid................................................................................................99 §1. Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen.......................99 §2. De uitkering kan door de rechter verhoogd, verlaagd of afgeschaft worden........100 §3. Uitzonderingen..................................................................................................101 §4. Invloed van de vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel .....106 B. De duurtijd: beperking in de tijd.....................................................................................107 § 1. De duur van de uitkering mag niet langer zijn dan die van het huwelijk............108 a. De duur van het huwelijk .......................................................................108 b. Begin- en eindpunt van de duurtijd.........................................................111 § 2. Uitzonderlijke verlenging in geval van buitengewone omstandigheden.............115 C. Indexering......................................................................................................................121 D. Kapitalisatie...................................................................................................................121 E. Pluraliteit van onderhoudsgerechtigden ..........................................................................124 F. Alimentatieovereenkomsten ...........................................................................................125 Hoofdstuk 4. Beëindiging .................................................................................................126 A. Verstrijken van de wettelijke termijn .............................................................................126 B. Afschaffing ....................................................................................................................126 C. Verzaking ......................................................................................................................126 D. Het overlijden van de uitkeringsplichtige .......................................................................126 E. Het overlijden van de uitkeringsgerechtigde ...................................................................128 F. Een nieuw huwelijk of verklaring van wettelijke samenwoning ......................................128 G. Feitelijk samenleven ......................................................................................................132 Hoofdstuk 5. Uitvoerbaarheid..........................................................................................134 A.Ontvangstmachtiging ......................................................................................................134 B.Voorlopige tenuitvoerlegging..........................................................................................135

4

Titel IV. Alimentatie na echtscheiding door onderlinge toestemming Hoofdstuk 1. Overeenkomsten over een eventuele uitkering tot levensonderhoud .......137 A. Alimentatie in de familierechtelijke overeenkomst.........................................................138 B. Verbintenisrechtelijk karakter: ruime contractvrijheid ....................................................138 Hoofdstuk 2. Principiële wijzigbaarheid (door rechterlijke herziening)........................140 A. Wettelijk principe ..........................................................................................................140 B. Wettelijk herzieningscriterium .......................................................................................144 § 1. Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen....................144 § 2. Invloed van de vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel.....147 § 3. De rechtbank kan de uitkering verhogen, verminderen of afschaffen ................147 C. Conventionele uitzonderingen........................................................................................149 Hoofdstuk 3. Beëindiging .................................................................................................151 A. Verstrijken van een termijn ............................................................................................151 B. Passieve overdraagbaarheid............................................................................................151 C. Een nieuw huwelijk of verklaring van wettelijke samenwoning......................................151

Besluit

......................................................................................................................153

Bibliografie ......................................................................................................................156 A. Wetgeving .....................................................................................................................156 B. Parlementaire voorbereidingen.......................................................................................156 C. Rechtsleer ......................................................................................................................157 D. Rechtspraak ...................................................................................................................163 E. Internet

......................................................................................................................166

5

Voorwoord 1. Voorafgaand aan mijn uiteenzetting zou ik graag eerst enkele mensen oprecht bedanken voor hun hulp. Eerst en vooral Prof. Dr. Gerd Verschelden, omdat hij mij de kans gegeven heeft om over dit onderwerp te schrijven. Ook mijn commissaris, Mevr. Ilse Martens, wil ik graag oprecht bedanken voor de tijd en moeite die ze voor mij heeft vrijgemaakt. Haar duidelijke richtlijnen hebben mij ontzettend goed geholpen. Graag wil ik ook mijn vriend Wouter en mijn ouders Erwin en Lieve bedanken voor hun steun.

6

Inleiding 2. In de wet van 27 april 2007 werd het Belgische echtscheidingsrecht, en de onderhoudsuitkering na echtscheiding tussen ex-echtgenoten, grondig herzien. Er stellen zich op het gebied van de onderhoudsuitkering na echtscheiding tussen exechtgenoten op diverse punten echter enkele problemen met de nieuwe wetgeving. De wettekst is vaak niet helemaal duidelijk. Er is verwarring over bepaalde begrippen, en er zijn in rechtsleer en rechtspraak verschillende interpretaties van bepaalde begrippen ontstaan. Er is bovendien vaak discussie over wat de wetgever met een bepaalde regel of formulering beoogd heeft. Ten slotte is het in sommige gevallen ook onduidelijk hoe bepaalde wetsbepalingen zich tegenover elkaar verhouden. 3. Mijn uiteenzetting is in de eerste plaats een evaluatie van elk principe dat het nieuwe Belgische alimentatierecht tussen ex-echtgenoten omvat. Bij deze evaluatie ga ik telkens na of hetzelfde principe al dan niet terug te vinden is in de CEFL beginselen over alimentatie tussen ex-echtgenoten. Ik zal dus de vergelijking maken tussen de regels die in het nieuwe recht worden aangegeven en de vrij recente CEFL beginselen over alimentatie tussen exechtgenoten. In het bijzonder ga ik na welke verschillen en gelijkenissen er te vinden zijn tussen beiden. Bovendien zal ik trachten om de knelpunten, die zich de afgelopen twee en een half jaar in het Belgische recht stelden, te evalueren aan de hand van de CEFL beginselen. Waar nodig probeer ik met enige creativiteit in de CEFL beginselen een oplossing te zoeken voor het probleem dat zich in een specifieke situatie stelt. 4. Bij deze uiteenzetting vertrek ik dus telkens vanuit het Belgische recht. Op die manier krijgt de lezer niet alleen een overzicht van de geldende huidige rechtsregels, maar ook een inzicht in de betekenis van de CEFL beginselen op die punten waar een onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten vaak voor problemen kan zorgen. Ik heb er dus niet voor gekozen om elke paragraaf van het Belgische wetsartikel proberen te verbinden met een bepaald beginsel of om elk beginsel te vergelijken met het Belgische recht. Ik volg wel de structuur van het Belgische alimentatierecht zoals het zich praktisch gezien voordoet.

7

5. Het betreft een vrij bondige masterproef omdat ik het belangrijk vond om de wettelijke regels ook te verduidelijken met de reden waarom een bepaalde regel of interpretatie zich op de ene of de andere manier voordoet, en welke gevolgen dit kan hebben voor de rechtsonderhorige. 6. In Titel I zal ik wat verder ingaan op de nieuwe echtscheidingswet en de nieuwe bepalingen over alimentatie tussen ex-echtgenoten. Daarna zal ik ook uitleggen wat de CEFL precies is, en wat de CEFL beginselen voorstellen. In Titel II en III, bespreek ik vervolgens de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten die uit de echt scheiden in een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting. Titel II gaat over de mogelijkheid die ex-echtgenoten in die situatie hebben om zelf overeenkomsten te sluiten over de onderhoudsuitkering. Titel III betreft de onderhoudsuitkering die op vraag van een echtgenoot door de rechter wordt opgelegd. In Titel IV bespreek ik ten slotte hoe de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten in een procedure echtscheiding door onderlinge toestemming geregeld is.

8

Titel I. Situering Hoofdstuk 1: Hervorming van de onderhoudsuitkering tussen exechtgenoten door de Wet van 27 april 2007. 7. Voor de wet van 27 april 2007 waren er drie echtscheidingsvormen: 1) De “echtscheiding op grond van bepaalde feiten” (oud art. 229 en 231 BW). In deze vorm werd de echtscheiding enkel toegekend als de ene echtgenoot aantoonde dat de andere echtgenoot zich op een zodanige manier gedragen had, dat hij of zij schuldig was aan de echtscheiding. De echtscheiding werd dan uitgesproken ‘tegen’ deze schuldige echtgenoot en de schuldige echtgenoot werd veroordeeld tot het betalen van de onderhoudsuitkering aan de echtgenoot die de echtscheiding verkregen had. 2) De “echtscheiding op grond van een feitelijke scheiding van minstens twee jaar” (oud art. 232 BW). De echtgenoot die de echtscheiding op deze grond vorderde werd geacht de schuldige te zijn. 3) De “echtscheiding door onderlinge toestemming”. 8. Aanvankelijk was het de bedoeling om deze drie procedures te herleiden tot één uniforme echtscheiding, namelijk “de echtscheiding op grond van de duurzame ontwrichting”.1 Omdat de echtscheiding door onderlinge toestemming onder het oude recht zo’n groot succes was, werd echter besloten om deze echtscheidingsgrond te behouden (nieuw art. 230 BW).2 De andere

echtscheidingsgronden

“echtscheiding wegens

werden

onherstelbare

samengevoegd ontwrichting”

en

(nieuw

getransformeerd art.

229

BW).

in

de Deze

echtscheidingsgrond kan zowel eenzijdig als op verzoek van beide echtgenoten worden aangevraagd. De echtscheiding door onherstelbare ontwrichting kan men verder onderverdelen in drie subgronden. Ofwel wordt de onherstelbare ontwrichting bewezen met wettelijke middelen, waarna de rechter de echtscheiding onmiddellijk kan uitspreken (art 229 §1 in fine BW).3 1

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 6-8. Voor een overzicht van de veranderingen in vergelijking met de vroegere regeling zie: S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming” in P. SENAEVE, F.SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), De hervorming van het echtscheidingsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 145- 146 (hierna verkort S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”). 3 F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Nieuwsbrief Notariaat, 2007, afl. 9, 2. 2

9

Ofwel wordt de echtscheiding uitgesproken nadat de partijen gedurende een bepaalde periode feitelijk gescheiden leefden (art 229 §§ 2 en 3 BW).4 Een laatste subgrond betreft deze waarbij de echtscheiding wordt uigesproken op herhaald verzoek (art 229 §§ 2 en 3 in fine BW).5 De wetgever is nu afgestapt van het schuldcriterium: de echtscheiding wordt nooit meer ‘tegen’ een bepaalde echtgenoot uitgesproken.6 9. Onder de oude echtscheidingsgronden kon enkel de onschuldige echtgenoot aanspraak maken op een onderhoudsuitkering. De schuldige echtgenoot diende de onschuldige echtgenoot te vergoeden voor het verlies van de levensstandaard van tijdens de huwelijkse samenleving.7 Net zoals bij het verkrijgen van de echtscheiding was het de bedoeling om met de nieuwe wet ook het verkrijgen van een onderhoudsuitkering volledig los te koppelen van de eventuele fout die een van de echtgenoten had begaan en die als een inbreuk op de huwelijkse verplichtingen werd beschouwd.8 10. Voor wat betreft deze onderhoudsuitkering na echtscheiding, zijn er drie verschillende ‘richtingen’ mogelijk. Allereerst heeft de wetgever voor de (ex-)echtgenoten in een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting de mogelijkheid voorzien om zelf overeenkomsten af te sluiten over een onderhoudsuitkering na echtscheiding. Deze mogelijkheid zal ik behandelen in Titel II. Het is ook mogelijk dat de echtgenoten in een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting geen gebruik maken van die mogelijkheid, en dat aan de rechter gevraagd wordt om een onderhoudsuitkering toe te kennen. Dit geval wordt in Titel III besproken. Indien de echtgenoten via een procedure echtscheiding door onderlinge toestemming uit de echt scheiden, gelden andere regels. Deze laatste mogelijkheid wordt besproken in Titel IV.

4

F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Nieuwsbrief Notariaat, 2007, afl. 9, 2. K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht. Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding”, NjW 2007, afl. 167, 627, nr. 4 (hierna verkort K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”). 6 F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Nieuwsbrief Notariaat, 2007, afl. 9, 1. 7 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld tijdens de echtscheidingsprocedure en na echtscheiding op grond van bepaalde feiten: civielrechtelijke en fiscaalrechtelijke aspecten, Antwerpen, Intersentia, 2006, 11, nr. 18 -19 (hierna verkort P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld). 8 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 627. 5

10

A. Het nieuwe artikel 301 BW 11. Artikel 301 BW regelt vooral de onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting, maar ook de wijzigbaarheid van de echtscheiding door onderlinge toestemming.9 Vroeger beoogde de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten na echtscheiding de sanctionering van de echtgenoot die geacht werd schuldig te zijn aan de echtscheiding (oud art 301 §1 BW). Nu wordt dezelfde onderhoudsuitkering beschouwd als een tegemoetkoming voor de echtgenoot die daar behoefte aan heeft. Het schuldcriterium blijft enkel nog in een beperkte mate relevant.10 Het uitgangspunt dat de onderhoudsuitkering een manier was om de schuldige echtgenoot te sanctioneren voor de nadelige gevolgen die de echtscheiding bij de andere echtgenoot veroorzaakte is verlaten. 12. Er is sprake van een “verruimd basisrecht”.11 Het recht op een onderhoudsuitkering wordt losgekoppeld van het schuldbegrip en van de positie van de partij (als eiser of verweerder) in het echtscheidingsproces.12 Dit betekent dat elke partij in de echtscheidingsprocedure mogelijks een onderhoudsuitkering kan vorderen, ongeacht of hij of zij eiser of verweerder is. 13. De vordering tot uitkering na echtscheiding kan ten vroegste samen met de vordering tot echtscheiding worden ingesteld bij de rechtbank van eerste aanleg die bevoegd is voor de echtscheiding. Dit volgt uit het adagium “accessorium sequitur principale”.13 Ze kan ook later tijdens de echtscheidingsprocedure worden ingesteld op grond van art 1254 §5 Ger.W.14 Dit artikel laat toe “dat de partijen tot aan de sluiting van de debatten de zaak of het voorwerp van de vordering uitbreiden of wijzigen en tegenvorderingen of aanvullende vorderingen inleiden aan de hand van op tegenspraak genomen conclusies of door conclusies 9

I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in P. SENAEVE, F. SWENNEN, G. VERSCHELDEN (eds.), De hervorming van het echtscheidingsrecht, commentaar op de wet van 27 april 2007, Antwerpen, Intersentia, 2008, 57 (hierna verkort I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”); N. DANDOY, “La pension alimentaire après divorce: limites conventionelles”, RNB. 2008, afl. 3021, 423 (hierna verkort N. DANDOY, “limites conventionelles”). 10 Zie Infra nr. 79. 11 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 9-10. 12 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 59. 13 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”,643; D. PIRE “La réforme du divorce : aspects de droit judiciaire” in Y-H. LELEU en D. PIRE (eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007. Unité de droit familial Université de Liège, Brussel, Larcier, 2007, 32-33, nr. 4 (hierna verkort D. PIRE “La réforme du divorce”). 14 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 632; D. PIRE “La réforme du divorce”, 32, nr. 3.

11

die aan de andere echtgenoot worden meegedeeld bij gerechtsdeurwaarderexploot of bij een ter post aangetekende brief met ontvangstbewijs.” Wanneer de onderhoudsuitkering wordt gevorderd nadat het huwelijk ontbonden is, dan is de vrederechter bevoegd (art 591, 7° Ger.W.). Territoriaal gezien is dit de vrederechter van de woonplaats van de eiser of verweerder. Het is de eiser die kiest voor welke vrederechter hij of zij de vordering instelt (art 624 Ger.W. en 626 Ger.W.).15

B. Het begrip “alimentatie” 14. Een alimentaire verplichting is de verplichting die aan een persoon (de uitkeringsgerechtigde) toelaat om van een andere persoon (de uitkeringsplichtige) op basis van een familiale band een economische overdacht toe doen in zijn voordeel. In principe moet die verplichting in natura voldaan worden, maar als deze personen niet meer samenwonen dan wordt ze vervangen door een verplichting tot het betalen van een bepaalde geldsom.16 Er bestaat discussie over de vraag of de verplichting toch in natura kan worden voldaan, bijvoorbeeld door de gratis bewoning van de vroegere echtelijke woonst.17 15. De klassieke indeling die tussen de verschillende soorten alimentatievorderingen wordt gemaakt is die van de “uitgebreide alimentatieverplichtingen” tegenover de “beperkte alimentatieverplichtingen”.18

De

uitgebreide

verplichtingen

strekken

ertoe

de

alimentatiegerechtigde te voorzien van een uitkering die hem of haar ertoe in staat stelt dezelfde levensstandaard als voordien te behouden (bijvoorbeeld alimentatie ten behoeve van de kinderen, de huidige echtgenoot en de uitkering tussen ex-echtgenoten onder de gelding van

het

oude

recht).

De

beperkte

verplichtingen

strekken er

slechts

toe

de

uitkeringsgerechtigde in staat te stellen in diens behoeftigheid te voorzien (bijvoorbeeld de onderhoudsuitkering ten laste van de nalatenschap). De onderhoudsuitkering na echtscheiding volgens het nieuwe recht sluit bij geen van beide verplichtingen perfect aan.19

15

A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, Brussel, Bruylant, 2009, 549-550. (hierna verkort A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille). 16 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 501. 17 Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1204. 18 S. BROUWERS, Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 542 (hierna verkort S. BROUWERS, Alimentatie); A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 914 . 19 Zie Infra nr. 163.

12

16. In het geval van de echtscheiding door onderlinge toestemming is de eventuele uitkering tussen de ex-echtgenoten een bestanddeel van de voorafgaande onderhandelingen over de gevolgen van de echtscheiding. In

het

geval

van

de

echtscheiding

wegens

onherstelbare

ontwrichting

is

de

onderhoudsuitkering het gevolg van de nahuwelijkse solidariteit die tussen echtgenoten mag worden verwacht.

13

Hoofdstuk 2. The Commission on European Family Law en de CEFL Beginselen. A. Ontstaan van the Commission on European Family Law 17. Het familierecht treft de rechtzoekende als geen andere rechtstak in de dagelijkse essentie van het rechtsleven bij grensoverschrijdende situaties. Het werd in de diverse landen van Europa de laatste decennia aan enkele ingrijpende uitdagingen onderworpen. Hierbij valt te denken aan de grote stijging van het aantal echtscheidingen, het ontstaan van de wettelijke samenwoning, een hoger aantal buitenhuwelijkse kinderen, de hogere interesse voor het belang van het kind, het verzwakken van religieuze invloeden en de toenemende gelijkheid tussen mannen en vrouwen.20 Zoals iedereen zich wel kan inbeelden hebben deze verschijnselen allemaal een enorme impact gehad op het bestaande familierecht, dat ten gevolge van deze veranderingen op zowel procedureel als materieel vlak vaak ingrijpend werd gewijzigd. Als men dan daarnaast de algemene tendens van Europese integratie en internationalisering plaatst, dan is het niet verwonderlijk dat de rechtsvergelijkende literatuur de aandacht heeft getrokken op de mogelijkheid tot eenmaking en harmonisering van het familierecht. De afwezigheid van een uniform familierecht blokkeert immers een volledige uitwerking van de Europese vrijheden - meer bepaald het vrije verkeer van personen gewaarborgd door het EU verdrag. 18. Indien men tot harmonisatie van het familierecht in Europa zou willen overgegaan ontstaan er echter een aantal vragen. Op welke manier komt men het beste tot eenmaking? Hoe ver wil of kan men daarbij gaan? Welke instellingen zijn het beste geplaatst om de harmonisering door te voeren? Is er eerst een spontane convergentie vereist vooraleer men tot eenmaking kan overgegaan? Om aan een deel van deze problemen tegemoet te komen is er een grote nood aan academisch onderzoek en wetenschappelijke discussie. Het is precies op dit vlak dat de “Commission on European Family Law” 21 van groot belang is.

20

K. BOELE–WOELKI en T. SVERDRUP, European challenges in contemporary family law, Antwerpen, Intersentia, 2008, 5-6. 21 Hierna afgekort als “CEFL”.

14

19. Op 1 september 2001 werd de CEFL in het leven geroepen. De oprichting kwam er op initiatief van volgende professoren: Prof. Katharina Boele-Woelki (Universiteit Utrecht), Prof. Frédérique Ferrand (Universiteit Lyon), Prof. Nigel Lowe (Universiteit Cardiff), Prof. Dieter Martiny (Universiteit Frankfurt), Prof. Walter Pintens (Universiteit Leuven) en Prof. Dieter Schwab (Universiteit Regensburg). 20. De CEFL is een louter academische organisatie, met een volledig onafhankelijke werking. Ze heeft de rechtsvorm van een stichting in overeenstemming met de Nederlandse wet.22 De CEFL heeft zetel in het Molengraaff Instituut voor privaatrecht aan de Universiteit van Utrecht. 21. Sinds de CEFL werd opgericht, wordt een harmonisering van het Europese familierecht steeds vaker mogelijk geacht. Zo zijn er sinds de oprichting nog andere bijzondere (maar steeds academische) initiatieven ontstaan tot het ontwerpen van een Europees familierecht. 23

B. Leden van de CEFL 22. Momenteel zijn er 22 jurisdicties aangesloten bij de CEFL. De organisatie bestaat vooral uit een groep van 26 onafhankelijke experten in het gebied van het familierecht en de rechtsvergelijking. Deze experten zijn afkomstig uit verschillende Europese landen. De CEFL beperkt zich echter niet tot de grenzen van de Europese Unie, daarom zijn ook sommige specialisten uit niet- EU landen nauw bij het onderzoek betrokken.

C. Het doel van de CEFL 23. Het hoofddoel is het opstellen van een reeks niet-bindende beginselen: de" Principles of European Family Law "24, die de harmonisatie van het familierecht kunnen bevorderen.25

22

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen van Europees familierecht betreffende echtscheidingen en alimentatie tussen gewezen echtgenoten, Intersentia, Antwerpen, 2004, 5 (hierna verkort K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen). 23 I. SCHWENZER en M. DIMSEY, Model family code: from a global perspective, Intersentia, Antwerpen, 2006, 257. 24 In het Nederlands “Beginselen van Europees familierecht”. 25 K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission on European family law” in K. BOELE-WOELKI (ed.), Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 15 (hierna verkort K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission”).

15

Het is vooral door het opstellen van deze beginselen in elk van de verschillende onderzoeksgebieden dat volgens de organisatie de beste stimulans aan de nationale staten kan worden gegeven tot het bereiken van harmonisatie. Verder wil de CEFL met de beginselen de gelijkheid der seksen ondersteunen en een evenwicht vinden tussen de belangen van de echtgenoten, de maatschappij en de kinderen.26 24. De beginselen zijn geen volledige set van rechtsregels die zomaar zouden kunnen worden geïmplementeerd. Ze zijn als het ware een richtlijn of bron van inspiratie voor de diverse wetgevers om hun familierecht te moderniseren.27 De beginselen stellen een reeks basisprincipes voorop, waarin een bepaalde structuur wordt opgesteld, die dan door de lidstaten verder zouden kunnen worden ingevuld.28 25. Ook bij het ontwerpen van de wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding werd er door professoren op gewezen dat de beginselen een leiddraad konden vormen ter uitwerking van de nieuwe wetsbepalingen.29 Helaas is dat advies niet doorgedrongen, aangezien er nauwelijks of niet werd verwezen naar de beginselen in de parlementaire voorbereidingen.30 Volgens F. SWENNEN heeft dit een nadelige invloed gehad op de kwaliteit van de nieuwe wettelijke bepalingen.31 26. Er wordt door de CEFL vanuit gegaan dat het beter is om de concrete invulling van de algemene principes aan de nationale wetgevers over te laten. Er wordt in de CEFL beginselen dus nog steeds een grote bevoegdheid aan de nationale wetgevers gelaten.32 De reden hiervoor is onder andere de culturele, politieke en economische context die vaak van belang zijn binnen het familerecht.33 Deze algemeenheid kan ook als een groot nadeel van de beginselen 26

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 135. 27 www.rechten.vu.nl. “Mw. Prof. Dr. M.V. Antokolskaia - Nederlands echtscheidingsrecht” 28 GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles: the conditions for maintenance” in K. BOELE-WOELKI, Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 89 (hierna verkort GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”). 29 Verslag namens de subcommissie Familierecht Bijlage Hoorzittingen Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 512341/007, 190. 30 Amendement nr.64, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/004, 84. 31 F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen inzake echtscheiding en alimentatie tussen gewezen echtgenoten” in UCERF (ed.), Actuele ontwikkelingen in het familierecht, Nijmegen, Ars Aequi, 2007, 56 (hierna verkort F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”). 32 K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission”, 32. 33 E. ÖRÜCÜ, “The principles of European family law put to the test: diversity in harmony or harmony in diversity?” in E. ÖRÜCÜ en J. MAIR (eds.), Juxtaposing legal systems and the Principles of European Family

16

worden beschouwd, omdat ze op sommige punten te vaag zijn en de verschillen tussen de onderscheiden nationale stelsels te groot zouden blijven. Ter voorbereiding van het opstellen van de beginselen, werden door de CEFL bovendien nuttige rechtsvergelijkende studies uitgevoerd en zijn ook de nationale rapporten een bron van informatie voor de wetgever die wil overgaan tot modernisering of verandering van het familierecht.

D. De werking van de CEFL 27. De CEFL heeft ervoor gekozen om in stappen te werken. Per stap wordt telkens een bepaald thema onderzocht, waarna er gewerkt wordt aan het voorop stellen van een reeks van beginselen over dit onderwerp. 28. Er zijn twee afdelingen binnen de organisatie: 1) Het “Organising Committee”, dat bestaat uit de bovengenoemde professoren.34 Deze afdeling houdt zich vooral bezig met de praktische organisatie van de CEFL en de voorbereiding van het werk van de hele commissie. 2) In de “Expert Group” zetelen specialisten op het gebied van familierecht en rechtsvergelijking. Hun taak is het presenteren van nationale rapporten ter voorbereiding van de projecten tot harmonisatie. 29. Naast het onderzoek door de CEFL staan de conferenties centraal. Op deze bijeenkomsten komen telkens rechtsgeleerden uit verschillende landen aan het woord, die ingaan op de vragen en discussiepunten die ontstaan bij het opstellen van de beginselen. De beginselen die klaar zijn voor publicatie worden ook telkens op de volgende conferentie voorgesteld. In totaal werden er al vier conferenties door de CEFL gehouden. 35 30. De eerste gepubliceerde beginselen bestonden meteen uit twee delen, namelijk die over echtscheiding en die over alimentatie tussen ex-echtgenoten. Uit het samen publiceren van deze delen kan meteen worden afgeleid dat beiden ongetwijfeld met elkaar verbonden zijn.

Law on Divorce and Maintenance, Intersentia, Antwerpen , 2007, 269 (hierna verkort E. ÖRÜCÜ, “The principles”). 34 Zie Supra nr. 19. 35 Voor een overzicht van de conferenties en de thema’s die er besproken werden zie: www.ceflonline.net.

17

De achterliggende reden en de denkwijzen van beide reeksen beginselen leunen dan ook erg dicht bij elkaar aan. De tweede reeks van beginselen heeft betrekking op de ouderlijke verantwoordelijkheden en de derde reeks heeft betrekking op de verschillende nieuwe vormen van samenwonen.36

E. Methode en werkwijze 31. De CEFL begint haar onderzoek telkens met een rechtsvergelijkend studie over de rechtsregels in elk van de Europese landen. De bekomen informatie wordt dan uitgewisseld door communicatie tussen de verschillende professoren en deelnemers aan de onderzoeken op de conferenties. 32. Eerst kiest de organisatie een thema in het familierecht dat het meeste klaar is voor harmonisering. Vervolgens wordt er een uniforme vragenlijst opgesteld die aan elk nationaal rechtstelsel kan worden voorgelegd om zo te achterhalen hoe in de verschillende landen een oplossing wordt gegeven aan de onderliggende problemen van dit specifieke thema. Deze vragen worden door een nationale expert beantwoord. 37 Het is het recht zoals het in de praktijk werkt dat van belang is voor de CEFL. Het zijn dus niet enkel de wettelijke regels maar ook rechtspraak en de oplossing van eventuele knelpunten door de geldende rechtsleer die van belang zijn.38 Het rechtsvergelijkende materiaal wordt dan verzameld, geanalyseerd en vergeleken. Voor elk land wordt er gezocht naar de manier waarop er tegen een bepaalde kwestie wordt aangekeken, en naar de achterliggende reden hiervan. 33. Door de inhoud van elk van de nationale systemen te kennen, komt onmiddellijk de eerste methode van harmonisering aan het licht: het vinden van een “common core”. Wanneer uit de onderzoeken blijkt dat er een gemeenschappelijke grondslag in alle of een deel van de nationale systemen te vinden is, dan kan men die - min of meer gemeenschappelijke - regel 36

K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission”, 20. www2.law.uu.nl/priv/cefl; W. PINTENS, “Belgian report concerning the CEFL Questionnaire on grounds for Divorce and Maintenance between Former Spouses.” en K. BOELE-WOELKI, “The working method of the Commission, 21-22. 38 B. VERSCHRAEGEN, “Comments on the principles of European family law: divorce and maintenance between former spouses” in K. Boele-Woelki (ed.), Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 135-136. 37

18

vooropstellen als een beginsel. Men kiest dus in feite de regel die de ‘beste’ blijkt te zijn omdat die door de meeste landen wordt gebruikt. 34. Indien er echter geen regels met een grote gemeenschappelijke basis te vinden zijn, of indien die regels naar het oordeel van de CEFL niet voldoen aan de eisen waaraan het toekomstige Europese recht dient te voldoen, dan gebruikt de CEFL een tweede methode tot harmonisering. Dit is de “better law” methode.39 Deze methode bestaat erin dat er een regel wordt geselecteerd die slechts in een minderheid van de rechtstelsels voorkomt, of die helemaal nog niet bestaat. Die regel wordt dan door de CEFL vooropgesteld als de ‘betere’ regel. Men kan zich dan natuurlijk de vraag stellen wie op welke manier beslist dat een bepaalde regel beter is dan een andere regel, die door meerdere rechtstelsels wordt gehanteerd? Er is altijd een spanningsveld tussen de conservatieve en de progressieve mogelijke oplossing. Uit de beginselen blijkt dat de CEFL vooral kiest voor die regels die aansluiten bij de meest moderne visie op het familierecht, die het meeste toegankelijk zijn en het meeste vrijheid bieden naar de rechtszoekende toe.40 35. Het verschil tussen beide methodes kan men ook aanduiden als twee verschillende manieren van harmonisering. De common core methode is dan de bottom-up methode van harmonisering: de gemeenschappelijke kern wordt uit de individuele staten gedetermineerd om daaruit bepaalde principes te vormen. De better law methode is een top-down benadering: de principes worden uniform vastgelegd, en de individuele staten moeten ze dan overnemen.41 36. Als de beginselen klaar zijn worden ze gepubliceerd. De publicering bestaat telkens uit drie delen: de beginselen, de rechtsvergelijkende overzichten (die naar nationale rapporten verwijzen) en de commentaren die de beginselen toelichten.42

39

K. BOELE-WOELKI, “The working method of the Commission”, 31-32. M. ANTOKOLSKAIA, Harmonisation of Family Law from a Historical Perspective. A tale of Two Millennia, Antwerpen, Intersentia, 2006, 565. 41 E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 269. 42 K. BOELE-WOELKI, “The working method of the commission”, 30-31. 40

19

Hoofdstuk 3: Het verband tussen de onderhoudsuitkering en de echtscheiding 37. Volgens de CEFL beginselen is de onderhoudsuitkering na echtscheiding een economisch gevolg van de echtscheiding. Het doel is de bescherming van de ex-echtgenoot die economisch afhankelijk is van de andere ex-echtgenoot, en zo de oneerlijk verdeelde gevolgen van de echtscheiding te voorkomen.43 Ook in het Belgische recht is dat zo. 38. Krachtens Beginsel 2:1 zou de onderhoudsuitkering aan dezelfde regels onderworpen moeten zijn, ongeacht de vorm van de echtscheiding. Op het eerste zicht zou men kunnen denken dat dit niet het geval is in de Belgische regelgeving. De onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt namelijk vanuit een ander oogpunt benaderd afhankelijk van het feit of de echtgenoten uit de echt gescheiden zijn via een echtscheiding door onderlinge toestemming of via een echtscheiding door onherstelbare ontwrichting. In het eerste geval gaat de wetgever in principe immers uit van de contractvrijheid. In het tweede geval worden door de wetgever een volledige set van regels aangereikt die de rechter toelaten om een onderhoudsuitkering ten gunste van de ene partij en ten laste van de andere partij op te leggen. Men moet echter wel vaststellen dat er binnen deze twee echtscheidingsgronden geen verder onderscheid meer wordt gemaakt. Men zou uit Beginsel 2:1 kunnen afleiden dat het de bedoeling van de CEFL was om de uitkering na een echtscheiding door onderlinge toestemming en de echtscheiding door onherstelbare ontwrichting aan dezelfde regels te onderwerpen. Het onderscheid tussen beide echtscheidingsvormen wordt immers duidelijk wél gemaakt in de CEFL beginselen over de echtscheiding.44 In de daarop volgende Beginselen over de onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt dat onderscheid niet meer gemaakt. De indruk dat de regels betreffende de alimentatie dezelfde zijn, ongeacht de echtscheidingsvorm, wordt bevestigd door Beginsel 2:1. 43

K. BOELE–WOELKI, B. BRAAT, I. SUMNER, European Family Law in Action. Volume II - Maintenance Between Former Spouses, Antwerpen, Intersentia, 2003, 69 (hierna verkort K. BOELE–WOELKI, B. BRAAT, I. SUMNER, European Family Law in Action). 44 Zie Beginsel 1:3, “De wet stelt staat zowel de echtscheiding door onderlinge toestemming als de echtscheiding zonder toestemming van een van de echtgenoten toe.”

20

In Beginselen 1:4 (2) en 1:7 (1) en (3) over echtscheiding wordt echter een onderscheid gemaakt tussen de ‘open’ echtscheiding door onderlinge toestemming en de ‘gesloten’ echtscheiding door onderlinge toestemming. Men kan enkel de ‘gesloten’ EOT gelijkstellen met de EOT naar Belgisch recht.45 De ‘open’ EOT kan men eerder kwalificeren als de mogelijkheid die de (ex-) echtgenoten in een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting

hebben

om

(gedeeltelijke)

overeenkomsten

te

sluiten

over

de

onderhoudsuitkering.46 Het is dus logisch dat voor de Belgische echtscheiding door onderlinge toestemming niet dezelfde regels worden toegepast. De echtscheiding door onderlinge toestemming wordt immers volledig door een overeenkomst tussen de echtgenoten geregeld, en niet door wettelijke principes.47

45

F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 53. Zie Infra nrs. 40 – 63. 47 F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 55. 46

21

Hoofdstuk 4: Het verband tussen de onderhoudsuitkering na echtscheiding

tussen

ex-echtgenoten

en

het

familiale

vermogensrecht 39 De CEFL beginselen zijn er bij het vastleggen van de beginselen inzake de onderhoudsuitkering na echtscheiding wel integraal vanuit gegaan dat de eventuele onderhoudsuitkering los gezien en apart behandeld moet worden van de vereffening en verdeling van het huwelijkvermogensstelsel.48 In sommige landen is het immers zo dat de onderhoudsuitkering na echtscheiding een onderdeel uitmaakt van die vereffening/verdeling, waardoor totaal andere regels vereist zijn. België loopt op dit vlak gelijk met de beginselen. Er wordt slechts op één punt in art 301 BW een brug gemaakt tussen de vereffening/verdeling van het huwelijksvermogensstelsel en de onderhoudsuitkering na echtscheiding. Art 301 §7, tweede lid BW duidt aan dat de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel een invloed kan hebben op het bedrag van de onderhoudsuitkering.49 Omgekeerd lijkt er echter geen verband te zijn: de hoogte van de onderhoudsuitkering heeft geen invloed op de vereffening-verdeling.

48

E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 231; T. SVERDRUP “Maintenance as a separate issue – The relationship between maintenance and matrimonial property” in K. BOELE-WOELKI, Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 119. 49 Zie Infra nr. 214.

22

Titel II. Alimentatieovereenkomsten na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting 40. De wetgever heeft geprobeerd om de partijen ertoe aan te zetten om zelf een overeenkomst te sluiten over een eventuele onderhoudsuitkering na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting. 50 Dit blijkt enerzijds uit art 1255 §1, eerste lid, alinea 4 Ger.W. Dit artikel bepaalt dat de rechter de tussen de partijen gesloten akkoorden homologeert wanneer hij de echtscheiding door onherstelbare ontwrichting op gezamenlijk verzoek uitspreekt. Dit blijkt anderzijds uit het feit dat aan de mogelijkheid tot het sluiten van overeenkomsten een symbolische plaats is gegeven in de eerste paragraaf van artikel 301 BW. Deze paragraaf bepaalt dat de echtgenoten op elk ogenblik een overeenkomst kunnen sluiten over een eventuele uitkering tot levensonderhoud, het bedrag ervan en de nadere regels volgens welke het overeengekomen bedrag zal kunnen worden herzien. Wanneer partijen zelf overeenkomsten maken over de onderhoudsuitkering zullen zij waarschijnlijk ook tevreden zijn over hun afspraken. Indien de partijen zelf tevreden zijn over de regeling die ze getroffen hebben, zullen er ook minder problemen zijn in de uitvoering van de overeenkomst achteraf.51 Dit is volledig in overeenstemming met de CEFL beginselen. Meer algemeen is er namelijk een tendens aan de gang waardoor niet alleen de echtscheiding, maar ook de gevolgen daarvan onderworpen worden aan de contractuele vrijheid.52

50

Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 76. F. FERRAND “Divorce and spousal agreement”, 72 en 81; F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 15. 52 F. FERRAND “Divorce and spousal agreement” in K. BOELE-WOELKI, Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 71 (hierna verkort F. FERRAND “Divorce and spousal agreement”). 51

23

Hoofdstuk 1: Principe 41. In principe verdient de overeenkomst tussen partijen over de uitkering na echtscheiding de voorkeur. Wanneer de (ex-)echtgenoten dergelijke overeenkomst hebben gesloten, zijn de wettelijke regels slechts regels waarop de rechter kan terugvallen indien er betwistingen zijn over elementen die niet of onduidelijk in de overeenkomst werden geregeld. Deze overeenkomst neemt de vorm van een dading aan wanneer de partijen wederzijdse toegevingen doen (art 2052 BW).53 Indien dat niet het geval is dan betreft het een gewone overeenkomst.

Deze

overeenkomsten

worden

volledig

beheerst

door

het

54

verbintenissenrecht.

42. In de CEFL beginselen worden de overeenkomsten over een onderhoudsuitkering helemaal laatst behandeld, in Beginsel 2:10. Dat beginsel stelt dat “de echtgenoten een alimentatieovereenkomst kunnen sluiten”. Die overeenkomst kan de omvang, de nakoming, de duur en de beëindiging van de alimentatieplicht bepalen, alsook het eventueel afzien van de alimentatieaanspraak. 43. De echtgenoten kunnen ervoor kiezen om een aantal wettelijke principes uit art 301 BW te veranderen. Zo kunnen ze bijvoorbeeld een ander systeem van wijzigbaarheid overeenkomen, een andere invulling aan het begrip zware fout geven of overeenkomen dat de uitkering ook bij een nieuw huwelijk zal blijven verder bestaan. Deze regels komen dan in de plaats van de wettelijke regels, maar de wettelijke regels die niet door overeenkomst zijn gewijzigd blijven bestaan.55 44. De echtgenoten kunnen ook alle wettelijke regels uit art 301 BW vervangen en op die manier zelf een alimentatieregime in het leven roepen. In dit geval worden er geen principes

53

J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, Die Keure, 2008, 568-569, nr. 1650 (hierna verkort J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek). 54 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, in P. LECOCQ, C.ENGELS, (eds.) Rechtskroniek voor de vrede- en politierechters, Brugge, Die Keure, 2008, 140-141, nr. 90 (hierna verkort G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”). 55 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten en echtscheiding (en ook een beetje over odysseus)”, TPR 2008, afl. 4, nr. 64 (hierna verkort F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”).

24

uit de wettelijke regeling van art 301 BW toegepast, ook al bestaat een bepaald principe wel in de wet, maar is er niets over vermeld in de overeenkomst.56 45. De echtgenoten kunnen ook verzaken aan hun recht op een onderhoudsuitkering. Er is in dit geval wel discussie in de rechtsleer over de vraag of art 301 §7 BW in dat geval (soms) van toepassing kan zijn.57

56

F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 65-66. Volgens de auteur moet zelfs de principiële wijzigbaarheid in dit geval niet uitdrukkelijk wegbedongen worden, terwijl dat bij de echtscheiding door onderlinge toestemming wel het geval is. 57 Zie Infra nr. 210.

25

Hoofdstuk 2: Beperkingen 46. Er zijn beperkingen gesteld aan de contractuele vrijheid van de partijen. De onderhoudsuitkering na echtscheiding vindt zijn oorsprong in de familiale solidariteit. Omdat deze solidariteit de openbare orde raakt is het principe van de contractuele vrijheid niet absoluut.58 Om de nahuwelijkse solidariteit tussen de echtgenoten te beschermen worden er beperkingen gesteld op contractuele afwijkingen van deze solidariteit. Volgens F.SWENNEN geven deze beperkingen aan de contractuele vrijheid de nahuwelijkse solidariteit een soort van “private-openbare orde karakter”59 De overeenkomst die de echtgenoten hebben afgesloten zal aan een aantal voorwaarden moeten voldoen om uitwerking te kunnen hebben.

A. Vormvereisten 47. Volgens Beginsel 2:10 (2) is een schriftelijke overeenkomst vereist. Dit heeft volgens de CEFL een aantal voordelen. De echtgenoten zullen beter nadenken over de gevolgen van de overeenkomst als ze die op papier zetten. Op het vlak van het bewijs is de geschreven overeenkomst natuurlijk voordeliger dan de mondelinge. Ten slotte zal de geschreven overeenkomst gerespecteerd moeten worden door de rechter.60 In art 301 §1 BW wordt die vereiste niet gesteld, maar het is logisch dat de overeenkomst schriftelijk wordt gesloten, gezien de belangrijke bewijsrechtelijke gevolgen.61

B. Rechterlijk toezicht 48. Indien de echtgenoten voor of tijdens de echtscheiding een overeenkomst sluiten over de onderhoudsuitkering na echtscheiding zijn ze verplicht om hun overeenkomst aan de rechter voor te leggen, zodat laatste die kan “homologeren” (art 1256 Ger.W.). F. SWENNEN stelt dat de homologatie een opschortende voorwaarde is volgens dewelke de overeenkomst slechts uitwerking kan krijgen wanneer ze door de rechter gecontroleerd en goedgekeurd werd.

58

F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 2. F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 16-17. 60 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 132, nr. 3. 61 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 20. 59

26

Indien de rechter de overeenkomst niet goedkeurt, en dus weigert om te homologeren, is er sprake van verval van de overeenkomst.62 49. In principe is volgens art 301 §1 BW geen homologatie nodig, uitgezonderd wanneer het een overeenkomst betreffende kapitalisatie betreft,63of wanneer de echtgenoten tijdens de echtscheidingsprocedure een overeenkomst willen sluiten die geen verzaking inhoudt van het recht op een uitkering (art 301 §9, tweede lid BW en art 1257 Ger.W.).64 Hierin wijkt de Belgische regeling af van de beginselen, aangezien in Beginsel 2:10 (3) gesteld

wordt

dat

de

bevoegde

autoriteit

ten

minste

de

geldigheid

van

de

alimentatieovereenkomst moet controleren. Dit is een minimumcontrole die zeker moet worden gewaarborgd. De CEFL laat de invulling van de controlebevoegdheid van de rechter wel over aan de nationale wetgevers. Het is de nationale wetgever die moet bepalen wat onder “geldigheid” dient te worden verstaan, op welk moment de controle gebeurt en of het onevenwicht in rechten die door de overeenkomst in het leven wordt geroepen hier ook onder valt.65 Volgens de commentaar bij dit beginsel is het de bedoeling om te verhinderen dat er onredelijke of oneerlijke bindende overeenkomsten ontstaan.66 50. Er bestaat controverse over de exacte bevoegdheid die de rechter in het kader van art 1256 Ger.W. heeft. De rechter heeft zeker een wettigheidstoezicht. Hij moet de overeenkomst toetsen aan de openbare orde en de goede zeden. Zo mag de rechter controleren of er geen sprake is van een verboden afkoop van de echtscheiding of misbruik van omstandigheden en of de overeenkomst die tussen de partijen gesloten wordt gesloten niet ten nadele komt van de openbare financiën. 62

Cass. 22 juni 1967, RW, 1967-68, 243: het Hof oordeelt dat de overeenkomsten geen gevolg hebben tot wanneer ze gehomologeerd zijn; Brussel 29 maart 2007, RTDF 2008, 440, noot J-L RENCHON; F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 24. 63 Zie Infra nr. 251. 64 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen en topics van familierecht” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (eds), Gent, Larcier, 2010, 48. (hierna verkort P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”). 65 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 133, nr. 4. 66 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 132-133, nr. 4.

27

Minder zeker is de vraag of de rechter ook een rechtmatigheidscontrole mag doorvoeren. Heeft de rechter met andere woorden ook een marginale toetsingsbevoegdheid? Volgens N. DANDOY is het voor de rechter niet mogelijk om de inhoud van de overeenkomst te toetsen. Volgens deze auteur moet de rechter de overeenkomst goedkeuren indien de openbare orde of goede zeden er niet door geschaad worden.

67

Volgens anderen is de bevoegdheid van de

rechter ruimer en kan hij ook nagaan “of er in de overeenkomst geen sprake is van een kennelijk onevenwicht.”68 Volgens anderen mag hij enkel nagaan of er vrije toestemming is in hoofde van elke partij en mag hij de motieven, noch de opportuniteit van de overeenkomst onderzoeken.69 Heeft de rechter misschien eventueel zelfs een opportuniteitscontrole? Waarschijnlijk niet. Indien dit aanvaard wordt zou de rechter zich mogen uitspreken over de vraag of hij de overeenkomst die de echtgenoten over de onderhoudsuitkering hebben gesloten in hun geval wel passend acht. Sommigen stellen echter dat de rechter ook kan oordelen of de overeenkomst de rechten van de uitkeringsgerechtigde niet al te zeer miskent.70 F. SWENNEN besluit dat de rechter wel een rechtmatigheidscontrole mag doorvoeren, waarbij hij nagaat of de overeenkomst kennelijk onevenwichtig is. De rechter mag volgens deze auteur echter geen opportuniteitscontrole doorvoeren: hij kan niet nagaan of de overeenkomst in casu wel opportuun is.71 51. Volgens Beginsel 2:10 (3) heeft de bevoegde autoriteit ten minste een geldigheidscontrole. De overeenkomst moet dus volgens de beginselen altijd aan een rechterlijke controle onderworpen zijn. De rechter moet altijd de geldigheid van de overeenkomst nagaan, maar de nationale wetgevers kunnen de rechter ook een ruimere controlebevoegdheid opleggen.72 Het begrip “geldigheid” moet breed geïnterpreteerd worden.73

67

N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1067. F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 26. 69 P. SENAEVE, personen en familierecht, nr. 1692; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 30; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 96. 70 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1697. 71 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 26. 72 F. FERRAND “Divorce and spousal agreement”, 79. 73 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 133, nr. 4. 68

28

In de commentaar bij Beginsel 2:10 (3) worden wel enkele voorbeelden gegeven waarin de nationale wetgevers tot ongeldigheid zouden kunnen besluiten. Deze voorbeelden bevestigen dat de CEFL pleit voor een ruime controlebevoegdheid. Zo zou de rechter kunnen nagaan of de overeenkomst wel legaal en moreel verantwoord is, of de partijen wel correct geïnformeerd zijn, of er geen fouten gemaakt zijn of fraude gepleegd werd en of er geen sprake is van een al te groot onevenwicht.74 52. In het licht van de CEFL beginselen kan men dus pleiten voor een uitgebreide homologatiebevoegdheid voor de rechter. Naar mijn aanvoelen is dat niet slecht. Indien het de ex-echtgenoten na de echtscheiding toegestaan is om via een overeenkomst de onderhoudsuitkering te wijzigen of zelfs af te schaffen, zonder enige rechterlijke controle, is veel misbruik en misleiding mogelijk. Veel mensen kennen hun rechten niet en zouden op een moeilijk moment toegevingen kunnen doen gewoon “om van die vervelende ex-echtgenoot af te geraken”.75 Een overeenkomst is immers snel bereikt, maar het is onmogelijk om er achteraf op terug te keren. Het nadeel en de nodige moeite van een vereiste rechterlijke controle weegt volgens mij niet op tegen het mogelijke nadeel dat een ex-echtgenoot gedurende een lange periode in zijn of haar leven kan ervaren wanneer er mogelijks vluchtig een overeenkomst wordt gesloten. Zo zou een ex-echtgenoot zich mogelijks kunnen verbinden tot het betalen van een uitkering, zonder te weten dat deze niet beperkt is in de tijd, of zou een ex-echtgenoot aan zijn of haar uitkering kunnen verzaken zonder te beseffen dat dit gezien de omstandigheden niet rechtvaardig is. 53. De rechter moet ook de andere bepalingen van de familierechtelijke overeenkomst in acht nemen bij zijn beoordeling over de rechtmatigheid van de overeenkomst. Het is immers mogelijk dat een onevenwicht in de overeenkomst over de onderhoudsuitkering na echtscheiding gecompenseerd wordt door een onevenwicht bij de toewijzing van bepaalde vermogensbestanddelen in de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel.76 Bij een onevenwicht in de overeenkomst moet de rechter de homologatie niet zonder meer weigeren. De partijen hebben op grond van art 301 BW immers het recht om een onderhoudsuitkering te bedingen die niet voldoet aan de voorwaarden van art 301 BW. De rechter moet de overeenkomst enkel weigeren wanneer hij vaststelt dat één van de partijen 74

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 133, nr. 4. 75 In dezelfde zin: F. FERRAND “Divorce and spousal agreement”, 79. 76 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 27.

29

niet op de hoogte is van het kennelijk onevenwicht dat in de overeenkomst vervat ligt. Indien de echtgenoten wetens en willens een onderhoudsuitkering overeenkomen die op een of meerdere punten een onevenwicht in het leven schept tussen hun verschillende rechten en plichten, dan kan de rechter die overeenkomst homologeren.77

C. Ongeoorloofde oorzaak en ongeoorloofd voorwerp 54. Er is sprake van een ongeoorloofde oorzaak van de onderhoudsuitkering: •

wanneer een overeenkomst wordt gesloten waarin de echtscheiding als het ware wordt “afgekocht” door voor de ene echtgenoot een (hoge) onderhoudsuitkering te bedingen waarop die echtgenoot ermee akkoord gaat om snel uit de echt te scheiden.

•

wanneer

de

voortzetting

van

het

huwelijk

wordt

verzekerd

door

de

onderhoudsuitkering voorafgaand aan een echtscheiding contractueel weg te bedingen zodat de eventueel onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot ontmoedigd zou worden om een echtscheiding te vragen. 55. Vóór de echtscheiding kunnen de echtgenoten op geen enkele wijze afstand doen van hun rechten op een onderhoudsuitkering na echtscheiding (art 301 §9 BW).78 Indien ze dat toch zouden doen, is er sprake van een ongeoorloofd voorwerp.

77 78

F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 34. Zie Infra nr. 57.

30

Hoofdstuk 3: Het tijdstip van de overeenkomst 56. Er wordt een onderscheid gemaakt naar gelang de overeenkomsten vóór (eventueel tijdens de echtscheidingsprocedure) of nà de echtscheiding worden gesloten. Volgens F.SWENNEN zou het beter zijn dat er helemaal geen onderscheid word gemaakt naar gelang het tijdstip van de overeenkomst, omdat dit onderscheid gebaseerd is op het vroegere indemnitaire karakter van de uitkering, terwijl de Wet van 2007 de uitkering een eerder alimentair karakter gegeven heeft.79 Deze auteur stelt dat het beter zou zijn dat de rechter de overeenkomst te allen tijde moet homologeren, ongeacht het tijdstip waarop ze wordt gesloten.”80 Deze visie is ook in het licht van de CEFL Beginselen aangewezen. In Beginsel 2:10 (3) wordt immers geen onderscheid gemaakt naar gelang het tijdstip waarop de overeenkomst werd gesloten. Alle alimentatieovereenkomsten worden aan een controle onderworpen, ook de overeenkomsten gesloten na de echtscheidingsprocedure.

A. Vóór de echtscheiding 57. Alle overeenkomsten gesloten vóór de echtscheiding moeten gehomologeerd worden. De echtgenoten kunnen vóór de ontbinding van het huwelijk geen afstand doen van de rechten op een uitkering tot levensonderhoud (art 301 §9, 1e lid BW). Dergelijke overeenkomst kan zelfs niet gehomologeerd worden. De bedoeling van deze bepaling is te verhinderen dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot druk zou uitoefenen op de uitkeringsgerechtigde exechtgenoot opdat laatste aan zijn of haar recht op de uitkering zou verzaken.81 Dit is ook logisch: het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding kan ten vroegste ontstaan op het moment van de echtscheiding, dus voordat dat recht ontstaan is kan men er ook niet aan verzaken. Volgens A-C VAN GYSEL wil dit zeggen dat de afstand van het recht op een onderhoudsuitkering ten vroegste mogelijk is in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt.82

79

Zie Infra nr. 71. F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 29, 80. 81 Amendement nr. 141 (Marghem), Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/016, 3. 82 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 531.

80

31

58. Volgens Beginsel 2:10(1) zou deze overeenkomst over de afstand van het recht op onderhoudsuitkering wel mogelijk zijn, aangezien dat expliciet gesteld wordt. In dit opzicht is de Belgische wetgeving dus strenger en biedt ze een betere bescherming voor de uitkeringsgerechtigde echtgenoot. Er wordt in dit beginsel geen onderscheid gemaakt naar gelang het moment van de overeenkomst: zowel de overeenkomsten afgesloten tijdens de echtscheidingsprocedure als die erna zijn aan dezelfde regels onderworpen. Bovendien stelt de CEFL in de commentaar bij dit beginsel dat de inhoud van een mogelijke overeenkomst zo breed mogelijk moet zijn, hierin inbegrepen de mogelijkheid om te verzaken aan het recht op een onderhoudsuitkering. 83 59. De echtgenoten kunnen vóór de echtscheiding wel een overeenkomst sluiten over het bedrag van de eventuele uitkering en de eventuele regels volgen de welke het overeengekomen bedrag zal kunnen worden herzien, met inachtneming van de in artikel 1257 Ger.W. gestelde voorwaarden (art 301 §§1 en 9 BW). Deze overeenkomsten worden dan door de echtscheidingsrechter gehomologeerd in het vonnis waarin de echtscheiding wordt uitgesproken (art 1255 §1 lid 4 Ger.W.). Ook een overeenkomst van kapitalisatie is een vergelijk over het bedrag van de uitkering.84 60. Indien de echtgenoten tijdens de echtscheidingsprocedure een overeenkomst sluiten dient deze door de rechter te worden gehomologeerd om uitwerking te kunnen krijgen (art 1256 Ger.W.). De overeenkomst die tijdens de echtscheidingsprocedure werd gesloten is dus nog niet definitief.85 De overeenkomst kan ten vroegste 3 maanden na de homologatie definitief worden, wanneer ze bekrachtigd wordt door de echtscheidingsrechter (art 1257 2e lid Ger.W.).86 De bekrachtiging kan gebeuren in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt, of in een latere beslissing. Het is pas door deze tweede bekrachtiging dat de overeenkomst definitief wordt voor de periode na de echtscheiding.87

83

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 132, nr. 2. 84 S. BROUWERS, Alimentatie, 573. 85 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, wet van 27 april 2007, Antwerpen, Maklu, 2007, nr. 5.2.6 (hierna verkort J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet); J-L. RENCHON, “La réforme du divorce et les accords entre époux”, RNB 2008, 399 (hierna verkort J-L. RENCHON, “La réforme du divorce”). 86 J-L. RENCHON, “La réforme du divorce”, 398; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1649; Cass. 22 juni 1967, RW, 1967-68, 243: Het Hof oordeelt dat de overeenkomsten geen gevolg hebben tot wanneer ze gehomologeerd zijn. 87 H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht, 283.

32

De oorsprong van deze regeling is het besef dat overeenkomsten die tijdens de echtscheidingsprocedure aan een snel tempo worden onderhandeld op lange termijn zware gevolgen zouden kunnen hebben.88 Aangezien het de partijen verboden is om tijdens de echtscheidingsprocedure te verzaken aan het recht op een uitkering, maar het hen wel toegelaten is een overeenkomst te sluiten over het bedrag van de uitkering, zouden ze in principe een uitkering van een symbolisch bedrag kunnen overeenkomen en dit laten homologeren om zo het verbod te omzeilen.89 61. Het is volgens S. BROUWERS ook niet mogelijk om voorafgaand aan de echtscheiding afstand te doen van het recht op een uitkering onder de opschortende voorwaarde van het definitief worden van de echtscheiding.90 Het verbod houdt volgens deze auteur immers een bescherming in van de echtgenoot die afstand zou doen van zijn recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding. Aangezien de echtgenoten in de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting niet altijd de mogelijkheid hebben om de procedure nog te stoppen en dus niet op deze grond te scheiden, zou deze overeenkomst in feite al definitief zijn. J-L RENCHON besluit echter tot het tegenovergestelde indien het akkoord geacteerd wordt in het echtscheidingsvonnis voor de periode na de echtscheiding.91

B. Na de echtscheiding 62. Na de ontbinding van het huwelijk zijn de partijen volledig vrij in het bepalen van het bedrag en de modaliteiten van de onderhoudsuitkering. Het is hen ook toegelaten om te verzaken aan het recht op een onderhoudsuitkering. Het is dus mogelijk dat de rechter in overeenstemming met art 301 §2 BW een onderhoudsuitkering na echtscheiding opgelegd heeft, maar dat de partijen nadien toch nog besluiten om de onderhoudsuitkering zelf te regelen of af te schaffen. Op de contractuele vrijheid na de echtscheiding bestaat wel één uitzondering, namelijk voor wat betreft de overeenkomsten die de kapitalisatie van de onderhoudsuitkering op het oog hebben.92

88

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 29-30. Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 36-37; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht: de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in C. CASTELEIN, A. VERBEKE, L. WEYTS (eds.) Notariële actualiteit 2007-2008, Brussel, Larcier, 2008, 21. (hierna verkort P. SENAEVE “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”) 90 S. BROUWERS, Alimentatie, 573-574. 91 J-L RENCHON, noot onder Brusel 29 maart 2007, RTDF. 2008, 440. 92 Zie Infra nr. 251.

89

33

63. In Beginsel 2:10 (3) wordt er geen enkel temporeel onderscheid gemaakt voor wat betreft de homologatie. Volgens dat beginsel moet de bevoegde autoriteit altijd ten minste de geldigheid van de overeenkomst controleren.93 Men mag er dus vanuit gaan dat volgens de CEFL beginselen ook overeenkomsten gesloten na de echtscheiding gehomologeerd moeten worden.

93

Zie Supra nr. 51.

34

Titel III. Alimentatie na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting 64. In deze titel bespreek ik de onderhoudsuitkering wanneer de echtgenoten scheiden of gescheiden zijn via een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting en ze zelf geen (volledige) overeenkomst hebben uitgewerkt die het recht op de uitkering behelst. Het gaat dus om de situatie waarbij tijdens of na de echtscheiding een ex-echtgenoot aan de rechter vraagt om de andere (ex-) echtgenoot te veroordelen tot het betalen van een onderhoudsuitkering aan de eisende (ex-) echtgenoot, in overeenstemming met art 301 §2 BW.

35

Hoofdstuk 1: Wie is uitkeringsgerechtigd? A. Principe van de eigen verantwoordelijkheid (zelf voorzienbaarheid) 65. De wetgever is er in het nieuwe art 301 BW in de eerste plaats van uit gegaan dat na de echtscheiding elke echtgenoot principieel zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen financieel onderhoud. De toepassing van het artikel is in die zin subsidiair: slechts indien de exechtgenoot niet in zijn eigen staat van behoefte kan voorzien zal hij of zij aanspraak kunnen maken op een onderhoudsuitkering.94 Ook het doel van de onderhoudsuitkering is veranderd. De onderhoudsuitkering dient ertoe een tijdelijke periode te overbruggen om de ex-echtgenoot de kans te geven om zelf voorzienbaar te worden. Het is dus een soort overgansgregeling.95 Daarom is de uitkering ook beperkt in duur en omvang. In Beginsel 2: 2 is hetzelfde principe terug te vinden. Dat beginsel stelt dat elke echtgenoot instaat voor zijn eigen onderhoud na echtscheiding. In de beginselen is het principe dus uitdrukkelijk vernoemd. Dit beginsel werd uit de common core van de aangesloten landen gehaald. Volgens de commentaar bij dit beginsel is het een logisch gevolg van de moderne tendens die in de toekomst alleen maar zal toenemen.96 Hoe het principe van zelfvoorzienbaarheid moet worden ingevuld, hangt af van socio-economische factoren die voor elk van de verschillende nationale regimes kunnen verschillen. Daarover doet de CEFL dus ook geen uitspraken.97 Via de onderhoudsuitkering wordt de onderhoudsgerechtigde dus enerzijds uit de nood geholpen, maar anderzijds wil de wetgever hem of haar ook aansporen om zelf in actie te schieten en zo snel als mogelijk zelfredzaam te worden.98

94

A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 510. Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 35 en 69; Memorie van toelichting, Parl. St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 96 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 78. 97 C. GONZÀLEZ BEILFUSS, “CEFL’s maintenance principles”, 87. De auteur stelt dat het in sommige landen bijvoorbeeld normaal is dat een vrouw met kinderen de huishoudelijke taken op zich neemt, terwijl het in andere landen net de gewoonte is dat deze vrouw ook buitenshuis werkt en dat de echtgenoten de opvoeding van de kinderen gelijkmatig verdelen. Ook de mogelijkheden op de arbeidsmarkt zijn hier van belang. 98 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 110. 95

36

66. De onderhoudsuitkering na echtscheiding vervangt de hulp- en bijdrageverplichtingen die tijdens het huwelijk en tijdens de echtscheidingsprocedure een steun voorzien ten behoeve van de echtgenoten (art 213 BW en art 221, 1e lid BW). Wanneer de echtscheiding definitief wordt en deze plichten wegvallen, kan het in een aantal gevallen wenselijk zijn dat, omwille van de solidariteit, er een (tijdelijke) voortzetting is van de steun ten behoeve van een echtgenoot die (nog) niet in staat is zelf in zijn onderhoud te voorzien. Deze “nahuwelijkse solidariteit” is de reden waarom er mogelijks een onderhoudsuitkering na echtscheiding gerechtvaardigd is.99 Deze solidariteit vormt dus de uitzonderingssituatie waarbij afgeweken wordt van het principe van zelf voorzienbaarheid. Enkel de echtgenoot van wie men redelijkerwijze niet kan verwachten dat die reeds zelfredzaam kan zijn zal recht hebben op een onderhoudsuitkering. Ook

in

de

commentaar

bij

Beginsel

2:2

wordt

uitdrukkelijk

gesteld

dat

er

uitzonderingssituaties zijn waarin het principe van de zelfredzaamheid niet kan worden toegepast, omdat de echtgenoot die nood heeft aan een onderhoudsuitkering na echtscheiding nog niet in staat is om zelf volledig of deels in zijn of haar levensonderhoud te voorzien.100 In deze situaties mag dus ook volgens de CEFL afgeweken worden van het principe van zelfredzaamheid.

B. Criterium van de behoeftigheid 67. Wanneer de vraag rijst of een ex-echtgenoot nu al dan niet recht heeft op een uitkering, voorziet de wetgever als uitgangspunt de “behoeftigheid”. Art 301 §2, eerste lid BW stelt immers dat “de rechtbank op verzoek van de behoeftige echtgenoot een uitkering tot levensonderhoud kan toestaan ten laste van de andere echtgenoot”. De echtgenoot die kan aantonen dat hij of zij behoeftig is, heeft dus in principe recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding, en kan die uitkering vorderen van de ex-echtgenoot die in die behoefte kan voorzien. De enkele vereiste van de behoeftigheid wordt in iets andere bewoordingen ook gesteld in Beginsel 2:3. Dat beginsel stelt dat de toekenning van alimentatie aan de zijde van de alimentatiegerechtigde echtgenoot afhankelijk is van onvoldoende middelen om in zijn 99

J.GERLO, G.VERSCHELDEN, Handboek, nr.1647; D. MARTINY, “Divorce and maintenance between former spouses – Initial results of the CEFL” in K. BOELE-WOELKI (ed.), Perspectives for the Unification of Family Law in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2003, 545-546. 100 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 78.

37

levensbehoefte te voorzien, en aan de zijde van de alimentatieplichtige echtgenoot van de mogelijkheid om in deze behoefte te voorzien.101 Dit is de enige voorwaarde die gesteld wordt voor de toekenning van de onderhoudsuitkering. De behoeftige echtgenoot kan zowel eiser als verweerder in de echtscheidingsprocedure (geweest) zijn. 68. De toekenning staat in beginsel los van elke fout.102 Het is dus zelfs mogelijk dat een echtgenoot eerst de echtscheiding opdringt aan de andere echtgenoot en vervolgens bovendien aanspraak kan maken op een onderhoudsuitkering na echtscheiding.103 Deze nieuwe zienswijze wordt echter, terecht, bekritiseerd. Enerzijds werd de mogelijkheden om een echtscheiding te verkrijgen verruimd. Elke echtgenoot kan de echtscheiding door onherstelbare ontwrichting op eenzijdige wijze verkrijgen104, ook al is dat tegen de zin van de andere echtgenoot. Anderzijds werden in de Wet van 27 april 2007 de gevolgen van de echtscheiding verlicht. Door uit te gaan van het principe van de zelfredzaamheid, en dit te combineren met een onderhoudsuitkering die beperkt is in tijd en omvang, kan men zich niet van de indruk ontdoen dat de (ex-)echtgenoot die mogelijks uitkeringsplichtig is soms erg snel en gemakkelijk van de andere echtgenoot kan scheiden, met beperkte nahuwelijkse verplichtingen tot gevolg. G. VERSCHELDEN en F. SWENNEN merken op dat “de vrijheid ten koste is gegaan van de verantwoordelijkheid, zowel in de gronden tot echtscheiding als bij de gevolgen ervan”105 69. In de commentaar bij Beginsel 2: 2 wordt er duidelijk op gewezen dat het principe van zelfredzaamheid zeker niet op zichzelf mag worden toegepast. Dit wordt ook in het beginsel expliciet gesteld: “Onder voorbehoud van de volgende Beginselen” Dat betekent dus dat er ook rekening dient te worden gehouden met de realiteit van de positie waarin de exechtgenoten zich na de echtscheiding bevinden. Daarom moet men dit beginsel samen lezen met de rest van de beginselen.106

101

K. BOELE–WOELKI, B. BRAAT, I. SUMNER, European Family Law in Action, 69. I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 59; G. VERSCHELDEN, “Echtscheidingsrecht fundamenteel gewijzigd”, Juristenkrant 2007, afl. 152, 7. 103 Memorie van toelichting Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 9, 16. 104 Art 229 §§1,2 en 3 BW, art 1255 §§1 en 2 Ger.W. 105 G. VERSCHELDEN, F. SWENNEN, “Nieuwe’ echtscheiding: vrijheid zonder verantwoordelijkheid”, De juristenkrant , 2007, 145, 3. 106 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 78. 102

38

§1. Alimentair karakter: gesteund op de solidariteit 70. De onderhoudsuitkering had onder het oude recht vooral een schadevergoedend (indemnitair) karakter. De schade die diende te worden vergoed was die van het wegvallen van de hulp- en bijdrageplicht die ervoor zorgde dat de echtgenoot, ongeacht diens eigen inkomsten en mogelijkheden, genoot van een zekere levensstandaard. Indien uit de echtscheidingsprocedure was gebleken dat de oorzaak van de breuk te wijten was aan één van beide echtgenoten die verantwoordelijk was, leek het logisch dat deze echtgenoot ook verantwoordelijk was voor de gevolgen van de echtscheiding, waaronder het verlies van de vroegere levensstandaard voor de andere echtgenoot. Het karakter was echter niet volledig indemnitair van aard. De onderhoudsuitkering na echtscheiding is vooral gebaseerd is op de familiale solidariteit, die de openbare orde raakt. De onderhoudsuitkering na echtscheiding tussen ex-echtgenoten vervangt na de beëindiging van het huwelijk de hulp- en bijdrageverplichting van art 213 en 221, 1e lid BW.107 Deze plicht eindigt immers de dag dat het echtscheidingsvonnis in kracht van gewijsde treedt. Met het verdwijnen van deze plicht kan er plots een onevenwicht ontstaan tussen de mogelijkheden die elk van de ex-echtgenoten heeft om in zijn eigen levensonderhoud te voorzien. Daarom acht de wetgever het aangewezen dat er in die situatie een vorm van solidariteit tussen de ex-echtgenoten blijft bestaan, ook al is die slechts tijdelijk.108 Ook onder het oude recht waren de beginselen van het “gemene onderhoudsrecht” die gelden voor elke alimentatievordering al van toepassing op de onderhoudsuitkering na echtscheiding.109 Het gemengde karakter van de uitkering (dus zowel indemnitair als alimentair) werd door het Hof van Cassatie uitdrukkelijk aanvaard.110 71. Met het laten vallen van het schuldcriterium als toekenningsvoorwaarde voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding is de wetgever afgestapt van het indemnitaire (vergoedende) karakter van de uitkering.111

107

A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 504. A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 509. 109 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, 4, nr.5; F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 8-9. 110 Cass. 22 juni 1967, RW, 1967-68, 243; Cass 14 november 1974, Arr.Cass 1975, 331; Cass 24 februari 1974, Arr.Cass 1975, 356. 111 Zie Supra nrs. 10, 12. 108

39

De uitkering is volgens de meerderheid in de rechtsleer nu zuiver alimentair van aard.112 Dit ligt volledig in de lijn van de CEFL beginselen. Op bepaalde punten is de wetgever hier echter opnieuw van afgeweken door expliciet in contractuele mogelijkheden te voorzien om af te wijken van de familiale nahuwelijkse solidariteit. De onderhoudsuitkering tussen exechtgenoten na echtscheiding blijft volgens sommigen dus ook onder het nieuwe recht een gemengd karakter behouden.113

§2. Invulling van het criterium 72. Hoe bepaalt men nu eigenlijk of een echtgenoot al dan niet behoeftig is, en dus kans maakt op een onderhoudsuitkering na echtscheiding? In beginsel is de behoeftige ex-echtgenoot diegene die economisch zwakker staat in vergelijking met de andere ex-echtgenoot.114 Het feit dat er een wanverhouding bestaat tussen de globale economische situatie van een ex-echtgenoot ten opzichte van de andere volstaat ertoe om vast te stellen dat de minst gegoede ex-echtgenoot principieel onderhoudsgerechtigd is, en de meest gegoede principieel onderhoudsplichtig is.115 Het is dus helemaal niet meer vereist dat er een fout of een schuld wordt aangetoond bij de tegenpartij.

112

J. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 598; J-P. MASSON, “Un an d’application de la loi de 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2008, afl. 6318, 466 (hierna verkort J-P. MASSON, “Un an d’application”); I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 57; A.C. VAN GYSEL, “La pension après divorce pour cause de désunion irrémédiable- un essai de lecture” in Y-H.LELEU en D. PIRE, La réforme du divorce : première analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 93 (hierna verkort A.C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”); J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce ou le syndrome Lucky Luke” in J. FIERENS, T.MARCHANDISE, J.SOSSON (eds.), Recyclage en droit: Droit de la famille, Louvain- La Neuve, Anthemis, 2007, 26, nr. 43 (hierna verkort J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce”); H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht – toelichting voor de notariële praktijk”, Notariaat 2007, 284. (hierna verkort H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”). Anders: P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 32. 113 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 12. 114 J. GERLO en G. VERSCHELDEN, Handboek, nr.1652-1653; K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 639; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 124; F. SWENNEN en F.APS, “de echtscheidingswet 2007”, RW 2007-08, 569; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 93; J-P. MASSON, “Un an d’application ”, 466. 115 Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188; Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb.Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168; Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448; Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75; Vred. Luik 17 december 2007, JLMB 2008, 1053 (Verkeerd vermeld als Vred. Luik (III) 7 maart 2007), RNB 2008, afl. 3021, 476 en JLMB 2008, afl. 24, 1053; Vred. Geldenaken 2 april 2008, Act.dr.fam. 2008, afl.9, 194; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 143, noot F. SWENNEN; Rb. Tongeren (1e k.) 1 april 2009, OCMW-visies 2009, afl. 2, 64; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54; Antwerpen 13 mei 2009, RABG 2010, afl.4, 225, noot S. BROUWERS; Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot; Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF2009, afl. 4, 1204.

40

Dit is een van de grootste veranderingen in vergelijking met het oude recht. Het criterium waarvoor de wetgever heeft gekozen is dus erg ruim. Daarom is er sprake van een “verruimd basisrecht” op een onderhoudsuitkering na echtscheiding.116 73. De rechter zal dus de globale economische situatie van beide partijen moeten inschatten. Deze situatie wordt beoordeeld aan de hand van de inkomsten, lasten en mogelijkheden van de echtgenoten, maar er wordt geen rekening gehouden met hun vermogen.117 In de praktijk gebeurt dat echter enkel aan de hand van het verschil in inkomsten van beide exechtgenoten.118 Het is volgens de wet niet vereist dat er sprake is van een gevoelige wanverhouding, maar uit de rechtspraak blijkt dat kleinere verschillen in de economische situatie vaak niet worden aanvaard.119 Zo blijkt bijvoorbeeld dat een verschil van 182 euro per maand niet volstaat om van een onevenwicht te spreken, maar een verschil van 1000 euro of meer wel.120 74. Het is dus perfect mogelijk dat elke (ex-)echtgenoot in staat is om te voorzien in zijn of haar levensonderhoud, maar dat één van beiden toch een principieel recht heeft op een onderhoudsuitkering, gewoon omdat er een onevenwicht is met de economische situatie van de andere (ex-)echtgenoot. Dit wil echter niet noodzakelijk zeggen dat er ook daadwerkelijk een onderhoudsuitkering zal worden toegekend. 121 75. Erg verwarrend is het feit dat men deze “behoeftigheid” niet mag invullen aan de hand van de term “staat van behoefte” uit het gemeen onderhoudsrecht.122 Indien men ervan uit zou gaan dat een ex-echtgenoot enkel behoeftig is wanneer hij of zij er niet in slaagt te voorzien in zijn eigen bestaansminimum, dan zou dat betekenen dat elke ex-echtgenoot die dat wel kan al

116

Wetsontwerp, Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/001, 9. A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 102; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 147. 118 I. MARTENS, “Deux ans d’application du droit alimentaire après divorce pour cause de désunion irremediable et du droit transitoire”, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 186 (hierna verkort I. MARTENS, “Deux ans d’application”). 119 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 148. 120 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Vred. Fontaine-l’Evêque 16 oktober 2008, RTDF 2009, afl.1, 168; F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “De wet van 27 april 2007 inzake echtscheiding. Knelpunten van materieel recht en van procesrecht”, in P. SENAEVE, F. SWENNEN, G. VERSCHELDEN (eds.) Knelpunten echtscheiding afstamming en verblijfsregelingen, Antwerpen, Intersentia, 2009, 16 (hierna verkort F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”). 121 I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 186. 122 A.C. VAN GYSEL, “La pension après divorce, 93; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 124 en G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 118. 117

41

onmiddellijk uitgesloten wordt van het recht op een onderhoudsuitkering, ook al bestaat er een enorm verschil met de financiële toestand van de andere ex-echtgenoot.123 76. De invulling van dit criterium van behoeftigheid toont meteen ook aan dat het recht op een onderhoudsuitkering een principieel veranderlijk gegeven is. Het is immers zo dat de globale economische situatie van een persoon kan evolueren in de tijd. Het is mogelijk dat er op het ogenblik van de echtscheiding geen verschil is in de economische situatie van de echtgenoten, zodat de rechter zal moeten vaststellen dat er geen sprake is van een “behoeftige echtgenoot”. Indien dan op een later tijdstip blijkt dat de globale economische situatie van de uitkeringsgerechtigde (ex-)echtgenoot verslechterd is, of dat de inkomsten van de uitkeringsplichtige (ex-)echtgenoot verhoogd zijn, kan de rechter op vraag van een van de echtgenoten er alsnog toe overgaan die echtgenoot een uitkering toe te kennen, of de bestaande uitkering te wijzigen.124 In het meest extreme geval kan de onderhoudsgerechtigde zelfs onderhoudsplichtige worden. 125 77. In Beginsel 2:3 wordt het toekennen van een onderhoudsuitkering afhankelijk gesteld van twee voorwaarden, die min of meer overeenstemmen met de manier waarop de behoeftigheid, zoals die vereist wordt in art 301 §2 eerste lid BW, ingevuld wordt. Enerzijds is aan de zijde van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot vereist dat deze over onvoldoende middelen beschikt om in zijn of haar levensbehoefte te voorzien. “Levensbehoefte” wordt ook omschreven als “reasonable living expenses. ” 126 De invulling van het begrip varieert naargelang de levensstandaard van de echtgenoten en het economische klimaat van het land waar ze leven.127 Anderzijds moet de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot in staat zijn om in deze behoefte te voorzien. Uit de vergelijking van de twee voorwaarden volgt dus enerzijds automatisch dat er een onevenwicht moet zijn in de economische toestand van beide ex-echtgenoten. Anderzijds is het mijns inziens niet zo dat een onevenwicht voldoende is om te besluiten dat er volgens dit beginsel recht is op een onderhoudsuitkering. Het is mogelijk dat een van de echtgenoten gevoelig minder inkomsten heeft dan de andere echtgenoot, maar dat hij of zij wél voldoende 123

I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 57. J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1693. 125 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 49, nr. 112. 126 E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 243. 127 GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 89. 124

42

middelen heeft om in zijn levensbehoefte te voorzien. Volgens Beginsel 2:3 is er dan geen recht op een onderhoudsuitkering, terwijl dat volgens art 301 BW wel zo is (of er in dat geval ook daadwerkelijk een onderhoudsuitkering toegekend zal worden is echter een andere kwestie). 78. Beginsel 2:3 steunt op de idee dat men de onderhoudsuitkering na echtscheiding niet meer op basis van de fout toekent, maar volgens een rationeel en duidelijk criterium. Het is echter enkel een startpunt, van waaruit een verdere verfijning ter vastlegging van het vereiste bedrag van de onderhoudsuitkering kan worden ontwikkeld. In Beginsel 2:4 worden bijkomende aanknopingspunten aangereikt ter begroting van het bedrag. Indien die verdere verfijning er in de nationale wetgeving niet is, dan ligt de mogelijkheid tot invulling van het criterium bij de rechter.128 In het Belgische recht is dat ook zo: het recht op een onderhoudsuitkering is slechts een begin, het feit dat er een principieel recht op onderhoudsuitkering is, wil niet zeggen dat er ook daadwerkelijk een onderhoudsuitkering zal worden toegekend. Deze kwestie komt immers pas in het volgende stadium aan bod, bij de begroting van de onderhoudsuitkering.

C. Wettelijke uitzonderingen: behoud van het schuldcriterium 79. De wetgever heeft met het invoeren van het criterium van de behoeftigheid in art 301 §2, eerste lid BW de voorwaarde tot het verkrijgen van een onderhoudsuitkering na echtscheiding erg soepel gemaakt. Dit kan echter een erg nadelig gevolg hebben. Een ex-echtgenoot die door zijn foutief gedrag het huwelijk onherstelbaar heeft ontwricht zou, ongeacht op wiens verzoek de echtscheiding werd uitgesproken, een onderhoudsuitkering kunnen vorderen van de andere ex-echtgenoot louter omwille van het feit dat de onschuldige tegenpartij zich in een financieel gunstigere positie bevindt. Dit zou een bijzonder onrechtvaardig gevolg van het wegvallen van het schuldcriterium zijn. Daarom heeft de wetgever in art 301 §2, tweede en derde lid BW in twee uitzonderingssituaties voorzien die ervoor zorgen dat de onderhoudsschuldeiser, ondanks het feit dat hij principieel onderhoudsgerechtigd is, zijn verzoek tot onderhoudsuitkering geweigerd ziet wegens zijn foutief gedrag.

128

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 82.

43

Enerzijds kan de rechter oordelen dat het niet gepast is om de uitkeringsgerechtigde (ex-) echtgenoot een onderhoudsuitkering toe te kennen, omdat deze een zware fout heeft begaan die de oorzaak is van de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk (art. 301 §2, tweede lid BW). Anderzijds moet de rechter de onderhoudsuitkering weigeren toe te kennen wanneer de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot schuldig bevonden werd aan een vorm van partnergeweld ( 301 §2, derde lid BW). Het foutieve gedrag van de onderhoudsgerechtigde (ex-)echtgenoot kan zijn of haar recht op een onderhoudsuitkering dus uitsluiten.129 Via de uitzonderingssituaties blijft het principe van verantwoordelijkheid dus toch nog aanwezig in de nieuwe wetsbepalingen.130 80. Het is opmerkelijke dat er in de CEFL beginselen noch bij de voorwaarden voor de alimentatie, noch bij de beoordeling van de alimentatieaanspraak ergens notie wordt gemaakt van uitzonderingssituaties waarbij een onderhoudsuitkering na echtscheiding niet aangewezen zou zijn. Beginsel 2:6 stelt wel dat in geval van buitengewoon ingrijpende omstandigheden voor de alimentatieplichtige echtgenoot, de bevoegde autoriteit de onderhoudsuitkering kan beperken of beëindigen wegens het gedrag van de alimentatiegerechtigde echtgenoot. Indien het opportuun is om de uitkeringsgerechtigde zijn onderhoudsuitkering te weigeren wegens zijn of haar foutief gedrag, dan is er volgens dit beginsel sprake van buitengewoon ingrijpende omstandigheden voor de alimentatieplichtige echtgenoot. De CEFL heeft het op deze manier voor de aangesloten landen dus toch nog mogelijk gemaakt om in bepaalde gevallen terug te grijpen naar het schuldbeginsel, ook al wordt er in principe vanuit gegaan dat de fout of schuld geen rol meer mag spelen in de echtscheiding of de toekenning van een onderhoudsuitkering na echtscheiding.131 Ook de CEFL wil dus tegemoet komen aan de situaties waarin de toekenning van de onderhoudsuitkering, los van het schuldbeginsel, aanleiding zou geven tot onrechtvaardige situaties.

129

J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.2; G. HIERNAUX, “ Le divorce pour cause de désunion irrémédiable et la notion de faute” in N. GALLUS, Actualités de droit familial, Brussel, Bruylant, 2009, 31 (hierna verkort G. HIERNAUX, “la notion de faute”). 130 P. SENAEVE, “Echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 24. 131 E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 229.

44

81. Wat de bewijslast betreft, is het opmerkelijk dat het aan de verweerder is om te bewijzen dat er sprake is van een uitzonderingsgeval, waardoor de onderhoudsuitkering moet geweigerd worden.132 Onder het oude recht was het omgekeerd. Vóór de Wet van 27 april 2007 moest de eiser een fout of schuld in hoofde van de verweerder aantonen om aanspraak te kunnen maken op de uitkering. Nu zal de verweerder moeten bewijzen dat de ex-echtgenoot schuldig is aan een zware fout die de voortzetting van de huwelijkse samenleving onmogelijk heeft gemaakt, of aan partnergeweld. De positie van de onderhoudsschuldeiser is er dus erg op verbeterd wat de bewijslast betreft, maar er is geen sprake van van een volledige omkering van de bewijslast. De mogelijks onderhoudsgerechtigde (ex-)echtgenoot zal immers moeten bewijzen dat hij of zij behoeftig is en dat een economische terugval in diens financiële situatie is ontstaan omwille van de echtscheiding. Nadien is er discussie mogelijk over de verschillende factoren die de hoogte van de onderhoudsuitkering mee kunnen bepalen. Nog later is het mogelijk dat de onderhoudsgerechtigde het bewijs van een bepaalde toestand dient te leveren om een verlenging van de duur van de uitkering (art 301 §4 tweede lid B.W.), of een verhoging van het bedrag (art 301 §7B.W.) te verkrijgen. 133 82. Het schuldcriterium kan dus onder de nieuwe wettelijke regeling toch nog voor hevige discussie zorgen in het geval dat een van de echtgenoten kans maakt op een onderhoudsuitkering na echtscheiding.134 83. De CEFL maakt traditioneel het onderscheid tussen de landen waar de echtscheidingsgronden nog gebaseerd zijn op het schuldcriterium, en die waar dat niet meer zo is en het bestaan van een fout in hoofde van een van de echtgenoten irrelevant is voor het toekennen van een onderhoudsuitkering.

135

Als toekenneningsvoorwaarde is de schuld in

België irrelevant geworden, maar in het geval van de zware fout en het partnergeweld blijft het schuldcriterium wel nog behouden in de omgekeerde zin, namelijk als weigeringsgrond. Daarom valt België met de nieuwe wettelijke regeling in een derde groep van landen, waar het schuldcriterium nog enigszins behouden blijft. De fout van de uitkeringsgerechtigde

132

P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 34. F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht! Weg met het bewijs?” in B. ALLEMEERSCH, P. LONDERS, EN S. SROKA (eds.), Bewijsrecht, referatenbundel studiedag in verband met bewijsrecht georganiseerd door het Vlaamse Pleitgenootschap bij de balie te Brussel, Brussel, Larcier, 2007, 109-110 (hierna verkort F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht!”). 134 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 640. 135 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 100-101. 133

45

echtgenoot wordt in deze groep aangewend om de onderhoudsuitkering te weigeren of te verminderen. 84. De ex-echtgenoten hebben op grond van art 301 §1 BW wel nog steeds de mogelijkheid om toch in een onderhoudsuitkering na echtscheiding te voorzien, ook al is er sprake van een uitzonderingssituatie. Geen van de uitzonderingssituaties is dus zodanig dwingend dat er door de partijen niet kan worden van afgeweken.136

§1. Zware fout 85. Volgens art 301 §2 tweede lid BW kan de rechter ervoor kiezen om het verzoek tot onderhoudsuitkering na echtscheiding te weigeren aan de eiser die een zware fout heeft begaan die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt. a. Zware fout: begrip 86. De wetgever heeft het begrip “zware fout” niet gedefinieerd in de wet. Volgens de parlementaire voorbereidingen kunnen de catalogus van feiten die onder het oude recht werden gekwalificeerd als gewelddaden, mishandelingen en grove beledigingen onder het nieuwe recht eventueel als zware fout gekwalificeerd worden. Bovendien is het de rechter die de aangevoerde zware fout naar billijkheid zal beoordelen.137 Het kan hierbij gaan om een tekortkoming in de huwelijkse verplichtingen138 Indien bijvoorbeeld één van de echtgenoten de echtelijke woning verlaten heeft zonder voorafgaandelijke machtiging door de vrederechter, dan is dit een verzaking aan de samenwoningsplicht die als een zware fout in aanmerking kan worden genomen.139 Ook overspel kan in aanmerking komen als een zware fout.140

136

I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 69. Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 17; Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4, 72; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, J.T. 2007, 538-539. 138 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437. 139 Rb. Aarlen (1e k.) 14 maart 2008, RTDF 2009, afl. 2, 428, afkeurende noot J-L. RENCHON; Luik (10e k.) 6 januari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1164. 140 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb. Nijvel (7e k.) 4 november 2008, RTDF 2009, afl.1, 165; J-C. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 602. 137

46

87. Eerst en vooral zal de verweerder moeten aantonen dat het feit waarop hij zich steunt een fout uitmaakt. Men kan hierbij denken aan een schending van de huwelijkse verplichtingen. A-C. VAN GYSEL stelt bijvoorbeeld dat het foutieve karakter van het overspel niet meer hoeft te worden bewezen gezien het feit dat het overspel een schending van een wettelijke huwelijkse verplichting (la fidélité) inhoudt. Het foutief karakter kan volgens deze auteur dan ook niet meer door de rechter ontkend worden141 De notie waarvan in Beginsel 2:6 sprake is, namelijk “gedrag van de alimentatiegerechtigde” voelt ruimer aan dan “de fout”. Men kan er dus in het licht van de CEFL beginselen vanuit gaan dat niet alleen foutief, maar bijvoorbeeld ook excessief of ongecontroleerd gedrag, volgens de CEFL ook in aanmerking kan komen als grond om de onderhoudsuitkering na echtscheiding te weigeren, te beperken of te beëindigen. Dit lijkt mijns inziens wel erg verregaand. Ik kan me geen enkele situatie voorstellen waarin het gerechtvaardigd is dat een behoeftige ex-echtgenoot zijn onderhoudsuitkering geweigerd ziet, ook al is er geen sprake van écht foutief gedrag. Excessief of ongecontroleerd gedrag kan volgens mij een reden zijn om de echtscheiding aan te vragen, maar niet om iemand zijn recht op een uitkering te ontnemen. 88. Vervolgens valt op dat het niet voldoende is dat de eiser een (lichte) fout heeft begaan. Het moet een zware fout zijn.142 Er moeten concrete omstandigheden zijn die de fout een beledigend karakter geven.143 In tegenstelling tot wat vroeger het geval was (oud art 229 BW), is overspel niet meer automatisch een zware fout waarbij een vermoeden iuris et de iure van zwaarwichtigheid geldt.144 De uitkeringsplichtige echtgenoot zal moeten bewijzen dat het overspel een zwaarwichtig

karakter

heeft

om

de

onderhoudsuitkering

ten

aanzien

van

de

uitkeringsgerechtigde geweigerd te zien. Het “beledigende karakter” zoals dat onder het oude recht vereist was heeft geen invloed meer, maar kan volgens P. SENAEVE toch nog een rol spelen omdat het niet-beledigende karakter van het overspel aantoont dat het niet om een zware fout gaat.145 141

A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 516; Rb. Bergen (1e k.) 2 oktober 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 10, 210. 142 S. BROUWERS, “De ‘zware fout’ als uitsluitingsgrond voor een uitkering na echtscheiding” (noot onder Rb. Antwerpen 19 februari 2008), RABG 2008, afl. 12, 732 (hierna verkort S. BROUWERS, “De zware fout”). 143 Luik (10e k.) 6 januari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1164. 144 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 17. 145 P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 125; P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 24; H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht, 284.

47

Deze vereiste blijkt helemaal niet aanwezig te zijn in Beginsel 2:6., maar is ook af te leiden uit de commentaar bij dit beginsel.146 Dit zwaarwichtige karakter moet door de rechter op een subjectieve wijze worden beoordeeld. De rechter moet namelijk nagaan of de begane fout in de ogen van de andere echtgenoot zo erg was, dat ze het huwelijk onherstelbaar heeft ontwricht.147 89. Men kan, net zoals dat onder het oude recht het geval was, er vanuit gaan dat wederzijdse fouten elkaar niet compenseren.148 Het feit dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot een zware fout kan bewijzen in hoofde van de uitkeringsgerechtigde, die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt, wordt dus niet teniet gedaan door het feit dat ook de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot dezelfde fout heeft begaan. Het is mijns inziens wel mogelijk dat de wederkerigheid van een fout het zwaarwichtig karakter van die fouten ontneemt. Stel bijvoorbeeld dat de uitkeringsplichtige een grove belediging inroept als zware fout, maar de uitkeringsgerechtigde het bewijs levert van talrijke grove beledigingen door de uitkeringsplichtige ten aanzien van de uitkeringsgerechtigde. De rechter zou er dan toe kunnen besluiten dat, gezien de hoge graad van vijandschap tussen de echtgenoten tijdens het huwelijk, de belediging niet als zware fout kan worden gekwalificeerd. Ook

indien

de

uitkeringplichtige

ex-echtgenoot

een

fout

inroept,

waarvan

de

uitkeringsgerechtigde kan bewijzen dat ze in verband staat met en veroorzaakt is door een eerdere fout, begaan door de uitkeringsplichtige, kan de rechter besluiten dat deze fout haar zwaarwichtig karakter verliest. Bijvoorbeeld wanneer beide echtgenoten er na hun feitelijke scheiding een overspelige relatie op na houden.149 90. In de parlementaire voorbereidingen werd zwaar gediscussieerd over het behouden van het criterium van de zware fout, omdat dit zou leiden tot het voortbestaan van de zogenaamde “vechtscheidingen”.150 Sommigen vonden het een beter idee om een “hardheidsclausule” in te voeren. Volgens een hardheidsclausule zou een uitkering enkel geweigerd kunnen worden 146

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 103, nr. 2. 147 F.SWENNEN en B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten: een tocht doorheen het echtscheidings- en aansprakelijkheidsrecht” in Permanente vorming Gandaius, XXXVI Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Echtscheiding sessie 2: 1 april 2010- Echtscheiding en fout: documentatiebundel,18, nr. 47 (hierna verkort F.SWENNEN en B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten”). 148 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 517. 149 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216. 150 Amendement nr. 3 (Swennen) Verantwoording, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 3.

48

bij fouten die zodanig flagrant zijn dat een onderhoudsuitkering absoluut onrechtvaardig zou zijn (bijvoorbeeld slagen en verwondingen ten aanzien van de echtgenoot of de kinderen, manifeste schuld van de onderhoudsgerechtigde…).151 Ondanks het feit dat de wetgever niet voor een zuivere hardheidsclausule geopteerd heeft, zijn er in de rechtsleer toch nog auteurs die voorstellen om de notie van de zware fout als hardheidsclausule te interpreteren.152 Er wordt immers terecht gesteld dat door de relatief ruime notie van de zware fout de schuldvraag toch nog relevant blijft voor wat de gevolgen van de echtscheiding betreft.153 Volgens sommigen wordt de hele discussie over welke echtgenoot de schuldige is eigenlijk gewoon verplaatst van het debat over de echtscheiding naar het debat over de onderhoudsuitkering na echtscheiding.154 F.SWENNEN stelt dat de Belgische wetgever te veel aan het schuldcriterium is blijven hangen, en dat het beter was geweest als de Belgische wetgever, net zoals in Beginsel 2:6, voor een zuivere hardheidsclausule had gekozen.155 Naar mijn aanvoelen zou het inderdaad beter geweest zijn indien de wetgever toch voor een hardheidsclausule had gekozen. Ik denk dat de huidige ruime invulling van het begrip zware fout aanleiding geeft tot een ingewikkeld debat waarbij vele nutteloze beschuldigingen door de uitkeringsplichtige tegenover de uitkeringsgerechtigde kunnen worden gemaakt om toch maar te ontsnappen aan de verplichting tot het betalen van een onderhoudsuitkering. De hardheidsclausule is ook meer in overeenstemming met de CEFL beginselen. Volgens Beginsel 2:6 moet er immers sprake zijn van “buitengewoon ingrijpende omstandigheden”. Mogelijke gronden die voor dit beginsel in aanmerking worden genomen zijn poging tot moord, partnergeweld, en mogelijks ook gedrag op financieel gebied.156 Hier valt dus meteen op dat de uitzonderingen die onder art 301 §2, tweede lid BW vallen wel in overeenstemming zijn met dit beginsel, maar dat Beginsel 2:6 toch veel strenger is. Bovendien wordt in de 151 Amendement nr. 3 (Swennen) Ingetrokken Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 3; Amendement nr. 19 (Verherstraeten) Verworpen, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 17-18. 152 Y-H. LELEU, “Avant propos” in Y-H. LELEU en D. PIRE (eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007. Unité de droit familial Université de Liège, Brussel, Larcier, 2007, 7 (hierna verkort Y-H. LELEU, “Avant propos”); F. SWENNEN en F.APS, “De echtscheidingswet 2007”, R.W. 2007-08, 554. 153 F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht!”, 116; K. VERSTRAETE., “Hervorming echtscheidingsrecht”, 640. 154 G. VERSCHELDEN, F. SWENNEN, “Nieuwe’ echtscheiding: vrijheid zonder verantwoordelijkheid”, De juristenkrant , 2007, 145, 3, annotatie R. BOONE; N. DANDOY, “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse annuelle (2009) de décisions de jurisprudence”, RTDF 2009, afl. 4, 1023 (hierna verkort N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”). 155 F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 55. 156 E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 245.

49

commentaar bij dit beginsel uitdrukkelijk gesteld dat de toepassing uitzonderlijk is, om te verhinderen dat het schuldcriterium terug zou binnendringen in de discussie over een onderhoudsuitkering na echtscheiding.157 b. Het verband met de onherstelbare ontwrichting 91. De verweerder in een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding moet niet enkel bewijzen dat de eiser een zware fout heeft begaan, hij of zij zal ook moeten aantonen dat het net die fout is die de voortzetting van de samenleving onmogelijk gemaakt heeft. Het is dus niet voldoende dat vaststaat dat de eiser ergens in de tijd voorafgaand aan de echtscheiding zich schuldig gemaakt heeft aan het begaan van een zware fout, er is ook een causaal verband vereist met de onherstelbare ontwrichting waarop de echtscheiding gevorderd wordt.158 Hieruit volgt dat de zware fout die werd begaan nadat het huwelijk al onherstelbaar was ontwricht niet meer in aanmerking komt om de onderhoudsschuldeiser zijn uitkering te weigeren.159 92. Ook hieruit blijkt dat wederzijdse fouten elkaar niet teniet doen. Het is mogelijk dat de zware fout die de ene ex-echtgenoot heeft begaan gewoon het gevolg is van de zware fout die de andere ex-echtgenoot eerder heeft begaan en die de oorzaak was voor de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk.160 De chronologie van de feiten is hier belangrijk: stel dat een man zijn vrouw bedriegt met een andere vrouw en dat hierdoor het huwelijk onherstelbaar ontwricht is. Indien de vrouw kort daarna troost zoekt bij een andere man zal dit tweede overspel niet als zware fout (die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt) kunnen gekwalificeerd worden. Het huwelijk was immers al onherstelbaar ontwricht en zowel de voorzetting van de samenleving als de hervatting ervan waren reeds onmogelijk.161

157

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 103, nr. 2; C. GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 96. 158 G. HIERNAUX, “la notion de faute”, 33. 159 N. DANDOY, “La réforme du divorce: les effets alimentaires”, RTDF 2007, afl. 4, 1065-1090 (hierna verkort N. DANDOY, “les effets alimentaires”); I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 63; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182; N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”, 1025. 160 G. HIERNAUX, “la notion de faute”, 33; I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 187. 161 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216.; Rb. Nijvel (7e k.) 4 november 2008, RTDF 2009, afl.1, 165; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188.

50

De rechter moet dus nagaan op welk moment het huwelijk onherstelbaar werd ontwricht, en of de fout die voor hem wordt opgeworpen als exceptie van verweer al dan niet de oorzaak is van deze onherstelbare ontwrichting.162 93. Het causale verband tussen de zware fout en de onherstelbare ontwrichting zal soms bijzonder moeilijk te bewijzen zijn.163 Dit is vooral het geval wanneer de echtgenoten feitelijk gescheiden zijn, maar het huwelijk nog niet onherstelbaar ontwricht is (omdat een verzoening nog mogelijk is). Omgekeerd is het mogelijk dat uit de lange periode van feitelijke scheiding blijkt dat het huwelijk onherstelbaar is ontwricht. Zo werd de geboorte van een kind lange tijd nadat de echtgenoten feitelijk gescheiden waren door de rechter niet aanvaard als oorzaak van de onherstelbare ontwrichting omdat er tussen de echtgenoten gedurende die periode geen enkele toenadering was gebeurd, wat erop wees dat het huwelijk reeds onherstelbaar was ontwricht voordat het kind verwekt werd.164 c. De voortzetting van de samenleving is onmogelijk gemaakt 94. Vreemd genoeg heeft de wetgever het in art 301 §2, tweede lid BW enkel over de zware fout die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt. Dit in tegenstelling tot art 229 §1 BW, dat bepaalt dat de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting kan worden uitgesproken wanneer de voortzetting of de hervatting van de samenleving onmogelijk is geworden. Het is perfect denkbaar dat de echtgenoten beslissen om een tijd niet meer samen te leven, maar dat er nog een grote kans is op een verzoening. In dat geval is het huwelijk zeker nog niet onherstelbaar ontwricht. Indien de uitkeringsgerechtigde na de feitelijke scheiding een zware fout begaat waardoor het huwelijk plots wel onherstelbaar ontwricht wordt, en een verzoening dus niet meer mogelijk wordt, kan die zware fout dan ook in aanmerking komen om de onderhoudsuitkering te weigeren?165 In de rechtsleer is er onverdeeldheid over het antwoord op deze vraag.

162

I. MARTENS, “Deux ans d’application ”, 187. S. BROUWERS, Alimentatie, 544. 164 Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188. 165 J-P. MASSON, “Un an d’application ”466; J.C. BROUWERS, “Dix questions controversiés sur le terrain des affets alimentaires du divorce” Act.dr.fam. 2008, 50 (hierna verkort J.C. BROUWERS, “Dix questions”). 163

51

95. Volgens een eerste strekking dient de wettekst letterlijk te worden geïnterpreteerd. Volgens deze stelling kan een zware fout die de uitkeringsgerechtigde begaan heeft nadat de samenleving van beide echtgenoten beëindigd was dus geen aanleiding geven tot het weigeren van de uitkering.166 Als men de vergelijking maakt met art 301 §2 derde lid BW, dat in een andere uitzonderingssituatie voorziet, valt op dat de wetgever enkel in de situatie van de zware fout een temporeel onderscheid in het leven heeft geroepen. Dit kan erop wijzen dat het wel degelijk de bedoeling was om dat onderscheid te voorzien. I. MARTENS werpt hier terecht op dat de wetgever op die manier het gelijkheidsbeginsel geschonden heeft, aangezien er geen verantwoording is voor het onderscheid dat gemaakt wordt tussen de situatie waarin de zware fout de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt en de situatie waarbij de echtgenoten misschien niet meer samenleefden maar de hervatting van het samenleven wel nog mogelijk was, en het huwelijk dus ook nog niet onherstelbaar was ontwricht. 167 96. Volgens een tweede strekking is bovenstaande redenering niet in overeenstemming met de geest van de wet. Indien men ervan uit gaat dat het hier om een vergetelheid van de wetgever gaat, dan is ook de zware fout begaan nadat de echtgenoten niet meer samenleefden, maar er nog een kans was op hervatting aangezien het huwelijk nog niet onherstelbaar was ontwricht, als uitsluitingsgrond te aanvaarden. Dit lijkt ook logischer, aangezien het verband tussen de zware fout en de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk de reden is waarom de onderhoudsuitkering geweigerd kan worden. Uit de parlementaire blijkt overigens nergens dat het de bedoeling van de wetgever was om de uitzonderingssituatie van de zware fout te beperken tot de zware fout die de voortzetting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt, en niet uit te breiden tot de zware fout die de hervatting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt.168 De meerderheid van de rechtsleer gaat er dan ook vanuit dat ook de zware fout die de hervatting van de samenleving onmogelijk heeft gemaakt in aanmerking moet worden

166

N. DANDOY, “ les effets alimentaires”, 1074-1075; J-P. MASSON, “Un an d’application”, 466; N. DANDOY, “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse annuelle de décisions de jurisprudence”, RTDF. 2008, afl. 4, 1120 (hierna verkort N. DANDOY, “Calcul des pensions”). 167 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 120; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 63. 168 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 18, voetnoot 20; Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 8, 10, 14, 17; Voorontwerp, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 37; Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 50; Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 7, 55, 61; Amendement nr. 90, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/008, 1.

52

genomen als uitsluitingsgrond.169 Dit werd ook in de rechtspraak bevestigd.170 Volgens deze strekking zal het feit dat de echtgenoot, tegen wie de zware fout werd begaan, de wil uit om de samenleving te hervatten het zwaarwichtige karakter van de fout teniet doen.171 97. Indien men deze discussie tracht te beslechten aan de hand van de CEFL beginselen zou men kunnen stellen dat de tweede stelling de voorkeur verdient. Beginsel 2:6 geeft de rechter immers de mogelijkheid om de onderhoudsuitkering te verminderen of te weigeren wegens het gedrag van de alimentatiegerechtigde echtgenoot. Voor wat betreft de beginselen kunnen deze gedragingen de toekenning van de initiële onderhoudsuitkering verhinderen.172 Maar op basis van een letterlijke lezing van Beginsel 2:6 is het ook mogelijk de onderhoudsuitkering achteraf nog te beperken of te beëindigen. Er wordt dus geen onderscheid gemaakt naar gelang het ogenblik waarop de gedragingen door de onderhoudsgerechtigde (ex-) echtgenoot gesteld werden. Een causaal verband met de onherstelbare ontwrichting is dus in de CEFL beginselen niet vereist! In het rechtsvergelijkend overzicht bij Beginsel 2:9 wordt bovendien gesteld dat er bij het onwaardige gedrag vanwege de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot een onderscheid moet worden gemaakt tussen het onwaardige gedrag tijdens het huwelijk, en het onwaardige gedrag na de ontbinding van het huwelijk, maar dat de beide situaties door Beginsel 2:6 worden behandeld.173 In Beginsel 2:6 wordt dat onderscheid niet meer gemaakt, dus moet men ervan uit gaan dat dat beginsel op de beide situaties van toepassing is. Bijgevolg kan volgens de CEFL beginselen ook de fout door de uitkeringsgerechtigde na de ontbinding van het huwelijk worden aangegrepen om de onderhoudsuitkering te verminderen/ niet toe te kennen. Indien men deze redenering volgt gaan de CEFL beginselen dus nog een stap verder.

169

A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 517; J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 49; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1658; F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “ Knelpunten”, 17; F.SWENNEN EN B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten”,19, nr. 48. 170 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448. 171 N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”, 1024. 172 Dit kan men niet letterlijk afleiden uit Beginsel 2:6, maar volgt uit het logische feit dat dit Beginsel onder Hoofdstuk II staat, getiteld “Voorwaarden voor de toekenning van alimentatie”. 173 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 122.

53

d. Bewijsproblematiek 98. De zware fout kan bewezen worden met alle wettelijke bewijsmiddelen. Het is in deze context dat de vaststelling van het overspel bij proces- verbaal door gerechtsdeurwaarder (art. 1016 Ger.W.) van belang is.174 Ook bewijs door getuigenverhoor (art. 915 Ger.W.)175 en door elektronische communicatie (sms, chat, e-mail) is mogelijk.176 Bovendien kan de rechter zelf ook

meewerken

aan

de

bewijsverzameling,

door

gebruik

te

maken

van

de

177

onderzoeksmaatregelen die hij mogelijks kan stellen (art 871, 877, 962 e.v. Ger.W.)

99. Het is mogelijk dat pas een hele tijd na het verkrijgen van de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt ingesteld. Dit houdt verband met het feit dat het al dan niet gerechtigd zijn op een uitkering afhankelijk is van de vraag of er sprake is van een behoeftige ex-echtgenoot, en de mogelijkheid van de andere ex-echtgenoot om in deze behoefte te voorzien. Aangezien het criterium van de behoeftigheid steunt op de globale economische situatie van de partijen, die veranderlijk is, is het mogelijk dat er pas op een later tijdstip een nood aan een onderhoudsuitkering, of een mogelijkheid om aan die nood te voldoen ontstaat. Indien op het ogenblik van de echtscheiding de eiser (in echtscheiding) in overeenstemming met art 229 §1 BW kan bewijzen dat een bepaalde fout van de verweerder (in echtscheiding) het huwelijk onherstelbaar heeft ontwricht, en dit wordt door de rechter aanvaard, dan zal dit feit in het vonnis tot echtscheiding vermeld worden. Op een later ogenblik, namelijk wanneer er een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt ingesteld, kan dan de vraag ontstaan of de vaststelling van het bewijs van de fout (die tot de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk heeft geleid) ook voldoende bewijs is van die fout om te besluiten dat er sprake is van een zware fout in de zin van art 301 §2, tweede lid BW?

174

Rb. Bergen (1e k.) 2 oktober 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 10, 210; F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht!”, 112: Deze auteur stelt echter dat de aanwending van het proces-verbaal van de vaststelling van het overspel door gerechtsdeurwaarder niet conform is aan art 8 E.V.R.M. omdat de regel strijdig is met het proportionaliteitsbeginsel en het noodzakelijkheidscriterium. Het p.v. wordt immers niet gebruikt om een eigen recht af te dwingen, maar om het recht van de andere (ex-)echtgenoot te “counteren”. Bovendien is het belang van het overspel in de wet duidelijk verzwakt, maar de manier ter vastlegging van het bewijs ervan dezelfde gebleven, wat de auteur betreurt. In die zin ook: J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce ”, 28-29, nr. 50. 175 Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188. 176 Voor zover ze niet op onrechtmatige wijze werden verkregen: Antwerpen 19 december 2007, RW, 2008-09, 1563, noot F. APS; Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437. 177 F. APS, “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht!”, 111.

54

100. De uitspraak van de echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting, waarbij de ontwrichting wordt bewezen aan de hand van een fout die een van de echtgenoten heeft begaan, volstaat in geen geval om te besluiten dat er sprake is van een zware fout inzake de eis tot onderhoudsuitkering na echtscheiding.178 De invulling van het begrip zware fout kan immers niet zomaar gelijkgesteld worden met de tekortkoming die het bewijs vormt van de onherstelbare ontwrichting op grond waarvan de echtscheiding overeenkomstig art 229 BW kan worden gevorderd.179 Ook feiten die niet noodzakelijk een zwaarwichtig of foutief karakter hebben, kunnen als bewijs in het kader van art 229 BW aanvaard worden. In het geval van de uitsluitingsgrond tot de onderhoudsuitkering na echtscheiding gaat het om een veel strenger criterium. Er moet dus een nieuwe toetsing gebeuren van de bewezen feiten aan het criterium van de zware fout. Aan de vaststelling door de rechter dat er sprake is van een bewezen fout die tot de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk heeft geleid, kan dus geen volledig gezag van gewijsde toekomen.180 Bovendien kan de echtscheidingsrechter niet vooruitlopen op de uitspraak over het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding. 101. Het is wel zo dat de feitelijke gegevens die de echtscheidingsrechter in zijn vonnis vaststelt op zich niet meer kunnen worden betwist.181 Wat echter wel kan worden betwist, is het foutieve en zwaarwichtige karakter ervan.182 Het is mogelijk dat een bepaalde gedraging door de echtscheidingsrechter is aanvaard als een fout die het huwelijk onherstelbaar heeft ontwricht, maar dat de rechter die moet oordelen over de onderhoudsuitkering na echtscheiding beslist dat het deze gedraging aan foutief en zwaarwichtig karakter ontbreekt om te kunnen spreken van een “zware fout”.183 102. Vervolgens stelt men zich dan de vraag of de eiser in echtscheiding aan de rechter die de fout van de verweerder vaststelt, aan de rechter zou kunnen vragen om in het vonnis tot echtscheiding al te acteren dat er sprake is van een zware fout in de zin van art 301 §2, tweede lid BW, zodat de eiser op die manier kan verhinderen dat hij in een latere procedure tot uitkering na echtscheiding alsnog het bewijs zou moeten leveren van diezelfde fout. Het gaat hier dus niet over het geval waar aan de echtscheidingsrechter gevraagd wordt om de 178

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 17. S. BROUWERS, Alimentatie, 545; S. BROUWERS, “De zware fout”, 733. 180 P. SENAEVE, Compendium van het personen en familierecht, Leuven, Acco, 2008, nr. 1659 (hierna verkort P. SENAEVE personen en familierecht); J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1657. 181 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 64; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 37. 182 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 514. 183 J.GERLO, G.VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1657. 179

55

behoeftige echtgenoot een uitkering tot levensonderhoud toe te kennen. Het betreft het geval waarin na de echtscheiding voor de vrederechter (dus een andere rechter dan degene die de echtscheiding heeft uitgesproken) een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt ingesteld. De rechter aan wie deze uitkering gevraagd wordt zal dus ook de feitelijke context van de echtscheiding minder goed kennen. Hierover zijn er in de rechtsleer en rechtspraak 2 stellingen ontstaan. 103. Vele auteurs menen dat het mogelijk is en dat de voorwaarden van art 18 Ger.W. zijn voldaan.184 Art 18 Ger.W. vereist een reeds verkregen en dadelijk belang in hoofde van de eiser en kan enkel worden ingeroepen ter bescherming van een ernstig bedreigd recht. Indien men het bewijs van de zware fout als een exceptie van verweer beschouwt, dan gaat deze strekking ervan uit dat het recht om deze exceptie uit te oefenen ernstig wordt bedreigd indien ze moet worden beoordeeld door een rechter die niet dezelfde is als de rechter die de echtscheiding heeft uitgesproken.185 Deze strekking is vanuit proces-economisch oogpunt zeker de meest gunstige. S. BROUWERS stelt dat “het recht om een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding virtueel reeds aanwezig is vanaf het definitief worden van de echtscheiding”, en dat het vereiste belang gelegen is “in het verdwijnen van de mogelijkheid om de zware fout na verloop van tijd nog te bewijzen.”186 Uit de rechtspraak blijkt dat sommige rechters dit verzoek inwilligen, en dus van oordeel zijn dat aan de voorwaarden voldaan is.187 104. Andere auteurs stellen dat het niet mogelijk is omdat volgens hen de voorwaarden van art 18 Ger.W. niet zijn voldaan.

188

Ook deze stelling wordt door sommige rechtspraak

184

J-L. RENCHON, “Le nouveau divorce pour cause de désunion irrémédiable” in Y-H. LELEU en D. PIRE (eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007. Unité de droit familial Université de Liège, Brussel, Larcier, 2007, 29 (hierna verkort J-L. RENCHON, “Le nouveau divorce pour cause de désunion irrémédiable”); D. PIRE “La réforme du divorce”, 61; S. BROUWERS, Alimentatie, 546. Deze visie werd gevolgd in: Rb. Nijvel (7e k.) 4 november 2008, RTDF 2009, afl.1, 165; S. BROUWERS “De zware fout”, 733; F. SWENNEN, “Doelstellingen van de hervorming. De echtscheiding op grond van de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk” in P. SENAEVE, F. SWENNEN, G. VERSCHELDEN (eds.), De hervorming van het echtscheidingsrecht, commentaar op de wet van 27 april 2007, Antwerpen, Intersentia, 2008, 30 (hierna verkort F. SWENNEN, “Doelstellingen van de hervorming”); J. DU MONGH, “De nieuwe echtscheidingswet: over de begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen” in P. SENAEVE (ed.) Personen en familierecht, Brugge, Die Keure, 2007,81 (hierna verkort J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”). 185 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 20. 186 S. BROUWERS “De zware fout”, 853. 187 Rb. Nijvel (7e k.) 4 november 2008, RTDF 2009, 165; Rb. Antwerpen 19 januari 2009, RABG 2009, afl. 12, 853, noot S. BROUWERS. 188 D.PIRE, “La réforme du divorce ”, 31; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 121; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 65.

56

gevolgd.189 Er zou niet voldaan zijn aan de voorwaarde van de bescherming van een ernstig bedreigd recht indien nog geen vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding werd ingesteld, omdat er nog geen ernstige dreiging is van een concreet aanwijsbare schade. Bovendien wordt hier gesteld dat de aan de rechter gevraagde vaststelling geen welbepaald reëel nut heeft maar enkel een louter theoretische voldoening beoogt.190 De rechter kan zich volgens deze strekking niet uitspreken over het al dan niet begaan zijn van een zware fout in de zin van art 301 §2, tweede lid BW, indien helemaal nog geen vordering ex art. 301 BW werd ingesteld.191 Volgens deze stelling kan de beoordeling van de zware fout dus enkel gebeuren door de rechter voor wie de vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt ingesteld.192 105. In de CEFL beginselen kan men geen oplossing zoeken, aangezien het probleem zich hier op processueel vlak situeert. In het licht van de beginselen zou men mijns inziens geneigd kunnen zijn om het mogelijk te maken dat aan de echtscheidingsrechter al bij het uitspreken van de echtscheiding gevraagd wordt om voor recht te verklaren dat de foutieve gedraging ook een zware fout in de zin van art 301 §2 tweede lid BW uitmaakt. Beginsel 2:1, dat de verhouding tussen alimentatie en echtscheiding behandelt, kan erop wijzen dat er op het moment waarop de echtscheiding uitgesproken wordt wel degelijk een belang aanwezig is in hoofde van de mogelijke uitkeringsplichtige ex-echtgenoot omdat de alimentatie tussen ex-echtgenoten een gevolg van de echtscheiding is, dat impliciet vermeld wordt in deze bepaling. Ook het feit dat het deel “Alimentatie tussen gewezen echtgenoten” volgt op het deel “Echtscheiding” bevestigt in die optiek dat nadat de echtscheiding werd uitgesproken een vordering tot onderhoudsuitkering volgt indien aan de vereiste voorwaarden voldaan is.

189

Rb. Antwerpen 19 januari 2009, RABG 2009, afl. 12, 853, noot S. BROUWERS; F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 20. 190 Rb. Antwerpen 19 januari 2009, RABG 2009, afl. 12, 853, noot S. BROUWERS 191 De beslagrechter in Luik stelt dat vereist is dat het gaat om een verstoring van de rechtsorde en niet gewoon een juridisch probleem: Beslagr. Luik 27 mei 2009, JLMB 2009, afl. 35, 1671. 192 N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”, 1026.

57

e. Gevolgen 106. Deze weigeringsgrond is facultatief: de rechter kan beslissen de onderhoudsuitkering te weigeren, maar hij is daar niet toe verplicht. 193 Hij beschikt dus over een beoordelingsmarge. De beoordelingsmarge is niet absoluut. Het is namelijk niet mogelijk dat hij een gedeeltelijke uitkering zou opleggen, hij moet kiezen: ofwel kent hij ze volledig toe, ofwel helemaal niet.194 Sommigen betreuren dit en pleiten ervoor dat de rechter hier ook een matigingsbevoegdheid zou krijgen.195 Het zou echter heel vreemd zijn dat de rechter na een bewezen zware fout zou besluiten dat de eiser toch een uitkering krijgt.196 Tijdens de parlementaire voorbereidingen kon de minister van justitie geen enkel voorbeeld geven van een situatie waarin de toekenning van een onderhoudsuitkering ondanks een zware fout aangewezen zou zijn.197 Voorafgaand aan de totstandkoming van de wet stelde de Raad van State dan ook voor dat het beter zou zijn dat rechter hier geen keuzemogelijkheid werd geboden.198 Er werd bovendien later nog een amendement ingediend dat hetzelfde voorstelde.199 Dit zou eigenlijk niet veel verschil maken. Zelfs als de rechter verplicht werd om de onderhoudsgerechtigde die een zware fout beging, diens onderhoudsuitkering te weigeren, zou de rechter nog steeds een appreciatiebevoegdheid hebben op het vlak van het zwaarwichtige karakter van de fout. Indien het de rechter niet opportuun lijkt om de onderhoudsuitkering te weigeren, kan hij eenvoudigweg oordelen dat de begane fout geen zware fout in de zin van art 301 §2 tweede lid is.200 In Beginsel 2:6 krijgt de rechter een ruimere beoordelingsbevoegdheid. De “bevoegde autoriteit” kan de alimentatie beperken of beëindigen, het is dus geen alles of niets keuze: de rechter kan ervoor kiezen om rekening te houden met de gedragingen van de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot om de alimentatie te beperken. 193

Deze verplichting werd verscheidene malen voorgesteld maar telkens verworpen: Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 57; Amendement nr. 66 (Nyssens), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 32068/2, 50; Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007, 77. 194 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 66; S. BROUWERS, Alimentatie, 545; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 112. 195 F.SWENNEN EN B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten”, 20, nr. 50. 196 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 26. 197 Verslag namens de subcommissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4, 72. 198 Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 57-58. 199 Amendement nr. 66 (Nyssens), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 50. 200 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 21; I. MARTENS, “Deux ans d’application ”,188.

58

§2. Partnergeweld 107. De rechter moet de onderhoudsuitkering weigeren indien de eiser schuldig werd bevonden aan partnergeweld. Volgens art 301 §2, derde lid BW kan er in geen geval een uitkering tot levensonderhoud worden toegekend aan de echtgenoot die schuldig bevonden werd aan een in de artikelen 375, 398 tot 400, 402, 403 of 405 van het Strafwetboek bedoeld feit dat is gepleegd tegen de persoon van de verweerder of aan een poging tot het plegen van een in de artikelen 375, 393, 394 of 397 van hetzelfde Wetboek bedoeld feit tegen diezelfde persoon. 108. In het kader van het tweede actieplan 2004-2007 inzake geweld tegen vrouwen van de Federale regering, dat op 7 mei 2004 door de Ministerraad werd goedgekeurd, werd met deze bepaling door de wetgever opnieuw een stap genomen ter bescherming van de echtgenoot die het slachtoffer is van partnergeweld.201 De wetgever had dit al eerder gedaan met de wijziging van art 1447, 2e lid BW. in de Wet van 28 januari 2003. 109. In de CEFL beginselen wordt deze uitzonderingssituatie niet expliciet vernoemd, maar ze valt zonder twijfel onder het criterium uit Beginsel 2:6. a. Begrip 110. Het gaat telkens om feiten van fysiek geweld, namelijk verkrachting en poging tot verkrachting (art 375 Sw.), opzettelijke slagen en verwondingen (art (398 Sw. tot art 400 Sw.), poging tot doodslag (art 393 Sw.), poging tot moord (art. 394 Sw.), vergiftiging (art. 402 Sw. en art. 405 Sw.of poging tot vergiftiging (art 397 Sw.). Feiten van psychisch geweld, alsook feiten van fysiek geweld tegen andere personen dan de eiser in een vordering tot onderhoudsuitkering komen niet in aanmerking, maar deze kunnen wel als zware fout in de zin van art 301 §2, tweede lid BW beschouwd worden, zodat ook in die gevallen hetzelfde effect kan bekomen worden, met die uitzondering dat er in dat geval wel een temporele limiet is.

201

Amendement nr. 92 (van de regering), verantwoording, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/008, 3.

59

111. Deze misdrijven zijn dezelfde als die vermeld worden in art 223, derde lid BW (dringende voorlopige maatregelen tussen echtgenoten), art 1479, vijfde lid BW (dringende voorlopige maatregelen tussen wettelijke samenwonenden), art 1280, zevende lid Ger.W. (voorlopige maatregelen) en art 1447, tweede lid BW. Maar in het geval van art 301 §2, derde lid BW komt enkel een strafrechtelijke uitspraak die de (ex-)echtgenoot schuldig heeft bevonden in aanmerking om deze een onderhoudsuitkering te weigeren. Voor deze uitzondering is dus wel vereist dat de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot schuldig werd verklaard bij een in kracht van gewijsde getreden strafvonnis- of arrest. Het volstaat dus niet dat er ernstige aanwijzingen van schuld zijn, zoals toegelaten in art 1479, vijfde lid BW, art 1280, zevende lid Ger.W. en art. 223, derde lid BW.202 Er wordt niet vereist dat de rechter ook een straf heeft uitgesproken, dus ook een veroordeling met uitstel of een opschorting van straf volstaan.203 112. Op grond van Beginsel 2:6 beschikt de rechter wel over een beoordelingsmarge.Deze uitzondering valt onder hetzelfde criterium als de zware fout. Bijgevolg heeft de rechter ook hier een appreciatiebevoegdheid waarbij hij kan weigeren de onderhoudsuitkering toe te kennen of hij ze achteraf kan beperken of beëindigen. In de commentaar bij dit beginsel wordt bovendien gesteld dat “extreme gevallen van mishandeling” gedragingen zijn die in aanmerking komen om de alimentatie te beperken of te beëindigen. De rechter die moet oordelen over de vordering tot onderhoudsuitkering zou dus kunnen oordelen, dat de veroordeling die de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot opgelopen heeft, niet extreem of zwaarwichtig genoeg is om de onderhoudsuitkering te beperken of te beëindigen. b. Provisionele uitkeringen 113. De rechter heeft wel de mogelijkheid om al dan niet een provisionele uitkering toe te kennen in afwachting van een uitspraak over de fysieke geweldpleging. (art 301 §2, vierde lid BW) Het is de bedoeling van de wetgever om op die manier te voorkomen dat er onterecht klachten worden ingediend met de bedoeling een uitspraak inzake de onderhoudsuitkering na echtscheiding te vertragen, aangezien de civiele rechter steeds de uitspraak van de strafrechter 202 203

I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 68. J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1664; N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1076.

60

moet afwachten vooraleer hij uitspraak kan doen. Deze bepaling laat aan de rechter dus toe om af te wijken van het vermoeden van onschuld en van het principe “le criminel tient le civil en état”.204 114. Volgens art 301 §2, vierde lid BW doet de rechter dat “rekening houdend met alle omstandigheden van de zaak”. Hier beschikt de rechter dus wel over een zekere beoordelingsmarge. Omstandigheden die hier in aanmerking kunnen worden genomen zijn: de ernst van de strafklacht, het dilatoire karakter van de strafprocedure, de kans op slagen van de vordering, de dringendheid van het verzoek tot een onderhoudsuitkering enz.205 Volgens A-C. VAN GYSEL is vereist dat de procedure voor de strafrechter ingeleid werd door een klacht van het slachtoffer. Volgens deze auteur volstaat het niet dat de feiten door de uitkeringsgerechtigde enkel voor de alimentatierechter werden aangehaald.206 115. Indien de eiser later door de strafrechter schuldig verklaard wordt, zal hij de provisioneel toegekende bedragen moeten teruggeven aan de ex-echtgenoot die ertoe was veroordeeld ze te betalen.207 Dit kan men indirect afleiden uit de laatste zin van art 301 §2, vierde lid BW: “de rechter kan het toekennen van de provisionele uitkering ondergeschikt maken aan het stellen van een waarborg die hij bepaalt en waarvoor hij de nadere regels vaststelt”. Omdat de terugbetaling voor eventuele problemen zou kunnen zorgen in hoofde van de uitkeringsgerechtigde, kan de rechter de toekenning van een provisionele uitkering afhankelijk stellen van een waarborg. Het lijkt echter erg onwaarschijnlijk dat de eiser in een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding over voldoende middelen beschikt om die waarborg te voorzien aangezien die eiser zich normaalgezien in de minst gunstige financiële positie van beide ex-echtgenoten zal bevinden.208 116. Indien beide echtgenoten veroordeeld worden voor partnergeweld tegenover elkaar, zullen beiden hun vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding geweigerd zien.209

204

J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.2. Verslag namens de subcommisie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06 nr. 51-2341/007, 3; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 124; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1667. 206 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 519. 207 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 70. 208 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 125; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, J.T. 2007, 537, voetnoot 25; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 67; J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce”, 30. 209 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 520. 205

61

117. Deze mogelijkheid kan volgens de rechtsleer ook getransponeerd worden voor wat betreft de uitsluitingsgrond van de zware fout, ook al is dat niet zo in de wet vermeld.210 Dit kan erg nuttig zijn aangezien het debat over het al dan niet bestaan van een fout in hoofde van de behoeftige ex-echtgenoot, het foutieve en zwaarwichtige karakter ervan, lang kan aanslepen. Het is denkbaar dat de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting al is uitgesproken en dat het vonnis al in kracht van gewijsde is getreden, maar dat er nog volop gediscuteerd wordt over het feit of er al dan niet sprake is van een zware fout. Aangezien de echtscheiding definitief voltrokken is, kan er geen onderhoudsplicht op grond van art 213 BW meer worden opgelegd. Dit zou voor grote financiële problemen kunnen zorgen in hoofde van de onderhoudsgerechtigde. De rechter heeft dan de mogelijkheid om een dringend verzoek tot onderhoudsuitkering provisioneel te bevredigen in afwachting van het feit of de verweerder al dan niet de zware fout in hoofde van de onderhoudsgerechtigde kan bewijzen. Volgens de CEFL beginselen is dat ook perfect mogelijk, aangezien de toepasselijke bepaling voor de zware fout dezelfde is als voor het partnergeweld. 118. Volgens S. BROUWERS bestaat de mogelijkheid tot het opleggen van een provisionele uitkering bovendien ook wanneer de echtscheiding al is uitgesproken maar de vordering m.b.t. een onderhoudsuitkering na echtscheiding nog niet in staat is om te worden behandeld.211 c. Gevolgen 119. Op deze uitzondering staat er geen enkele temporele beperking. Het is dus onbelangrijk wanneer het feit van het partnergeweld heeft plaatsgevonden. Dit kan lang voor de onherstelbare ontwrichting gebeurd zijn (met mogelijks één, of zelfs meerdere verzoeningen sindsdien) of nadat het huwelijk reeds onherstelbaar was ontwricht. Er is dus geen verband nodig met de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk. De meerderheid van de auteurs gaat er zelfs vanuit dat ook geweld tegen de ex-echtgenoot dat plaatsgevonden heeft na de echtscheiding212, of nadat al eerder een onderhoudsuitkering aan

210

A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 535; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1661; S. BROUWERS, Alimentatie, 564. 211 S. BROUWERS, Alimentatie, 564-565. De auteur geeft hier het voorbeeld van het afwachten van het deskundigenonderzoek of het feit dat de vereffening- verdeling van het huwelijksvermogensstelsel nog een invloed kan hebben op de financiële situatie van de partijen. 212 J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 113; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 69; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce ”, 101; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 34.

62

de schuldig bevonden ex-echtgenoot werd toegekend213, in aanmerking komt. Sommigen vinden dat die conclusie een stap te ver gaat. Volgens deze strekking kan er in dat geval geen sprake meer zijn van “partnergeweld” omdat de partijen geen “partners” meer zijn. Art 301 §2 derde lid BW spreekt immers over “ de echtgenoot” die schuldig werd bevonden. Hieruit kan men volgens deze strekking afleiden dat indien de partijen niet meer gehuwd zijn ze ook niet meer onder de toepassing van dit artikel vallen. 214 120. De rechter beschikt over geen enkele beoordelingsmarge, niet over het foutieve karakter, noch over het zwaarwichtige karakter. In dit geval gaat men er immers van uit dat er in elk geval sprake is van een zware fout.215 Indien er een strafrechtelijke uitspraak de eiser schuldig heeft bevonden aan één van de opgesomde feiten, dan moet hij de uitkering weigeren. 121. In de CEFL beginselen is geen enkele vermelding gemaakt van de mogelijkheid om een provisionele uitkering toe te kennen. Die mogelijkheid wordt mijns inziens wel niet uitgesloten. Beginsel 2:6 stelt immers dat de rechter de alimentatie kan beperken of beëindigen. Logischerwijze kan de rechter ze dan ook voorlopig toekennen (qui peut le plus peut le moins). Bovendien komt elke gedraging van de uitkeringsplichtige in aanmerking, ook de gedragingen gesteld nadat al een uitkering was toegekend. De rechter zou dus bij een discussie over de foutieve gedraging ervoor kunnen kiezen om toch een onderhoudsuitkering toe te kennen, in afwachting tot wanneer de feiten bewezen zijn, om dan de onderhoudsuitkering toch nog te beperken of te beëindigen. 122. Er werd een prejudiciële vraag gesteld aan het Grondwettelijk Hof of art 301 §2, derde lid BW geen discriminatie in het leven roept in vergelijking met art 301 §2, tweede lid BW?216 De discriminatie zou zich op 3 vlakken kunnen voordoen: 1) De rechter die moet oordelen over het al dan niet toekennen van een onderhoudsuitkering na echtscheiding heeft geen beoordelingsbevoegdheid over het foutieve of zwaarwichtige karakter van het partnergeweld. De verzachtende omstandigheden bij dat geweld kunnen dus niet in aanmerking worden genomen, de 213

F.SWENNEN en B. WEYTS, “Fouten tussen echtgenoten”, 20, nr. 53. S. BROUWERS, Alimentatie, 547. 215 G. HIERNAUX, “ la notion de faute”, 34. 216 Prejudiciële vraag gesteld door Rb. Turnhout 17 januari 2008.

214

63

enige vraag die zich stelt is of de onderhoudsgerechtigde al dan niet schuldig werd verklaard aan een van de voornoemde misdrijven. 2) Er is geen enkele temporele beperking aan het partnergeweld. Het is van geen belang of de feiten gepleegd werden lang voor of na de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk. Er is voor de toepassing van de uitsluitingsgrond bij het partnergeweld in tegenstelling tot wat het geval is bij de uitzondering van de zware fout geen causaal verband vereist met de onherstelbare ontwrichting.217 3) De rechter heeft geen beoordelingsbevoegdheid over het al dan niet toestaan van de uitkering. Indien hij vaststelt dat de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot schuldig werd verklaard aan een van de misdrijven, dan MOET hij de onderhoudsuitkering weigeren. Het Hof heeft de vraag echter nooit beantwoord aangezien het incidenteel hoger beroep tegen het vonnis van de rechtbank van eerste aanleg gegrond werd verklaard. De zaak werd bijgevolg van de rol geschrapt.218 Het feit dat in de CEFL beginselen geen enkel onderscheid gemaakt wordt tussen de situatie van de zware fout en de situatie van het partnergeweld bij de behandeling van de onderhoudsuitkering wijst er mijns inziens ongetwijfeld op dat de wetgever het onderscheid tussen de beide situaties te streng heeft doorgevoerd. Volgens de visie van de CEFL beginselen was het ongetwijfeld beter geweest indien de wetgever had gekozen voor één algemene facultatieve uitsluitingsgrond, waarbij de uitzonderingssituatie van de zware fout dusdanig ruim zou zijn dat ook het partnergeweld hieronder zou vallen, en waarbij elke uitzondering onbeperkt in de tijd kan worden toegepast. Op die manier zouden ook zware fouten begaan nadat het huwelijk onherstelbaar was ontwricht, of ontbonden was, in aanmerking kunnen komen om de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot diens uitkering te weigeren.219

217

J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 114. G.w.H., 21 januari 2009, nr. 12/2009. 219 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten van materieel recht en van procesrecht”, 22. 218

64

§3. Het gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was ingegeven door de noden van de familie 123. Door veel auteurs wordt dit als een derde uitzonderingssituatie beschreven. Ik ga dit onderwerp echter behandelen bij de begroting van het bedrag.220 Dat lijkt me logischer aangezien het in de wet ook na de begroting staat en niet bij de uitzonderingssituaties.

220

Zie Infra nrs.188 – 198.

65

Hoofdstuk 2: De begroting van de onderhoudsuitkering. 124. Nadat de rechter besloten heeft dat de eiser in een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding daadwerkelijk de behoeftige echtgenoot is en dat er dus principieel een recht op uitkering is, kan hij overgaan tot de volgende fase, namelijk de begroting van die uitkering. 125. Er bestaan geen vaste regels om het exacte bedrag van de onderhoudsuitkering op een objectieve wijze te berekenen.221 Er zijn in het verleden talrijke voorstellen geweest van modellen222 die de bedoeling hadden meer rechtszekerheid te scheppen in de begroting van het bedrag van de onderhoudsuitkering, maar geen daarvan is door de wetgever of unaniem door de rechtspraak aangenomen. Ook in de CEFL beginselen is men van dergelijke begrotingsmodellen weg gebleven.223 Het nadeel van het gebrek aan een mathematische berekeningswijze voor de onderhoudsuitkering is de uiteenlopende rechtspraak en rechtsonzekerheid die hiervan het gevolg is.224 126. Wanneer de rechter nog niet over voldoende gegevens beschikt om de onderhoudsuitkering definitief vast te leggen, kan een voorlopige onderhoudsuitkering na echtscheiding toegekend worden.225

A. De toepasselijke referentiestandaard

§1. Ten minste de staat van behoefte 127. De rechtbank legt het bedrag van de onderhoudsuitkering vast die ten minste de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde moet dekken (art 301 §3, eerste lid BW). In de oorspronkelijke versie van het wetsontwerpstond stond dat de rechter het bedrag zou moeten vastleggen in functie van onder meer de inkomsten en mogelijkheden en de levensstijl 221

A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 128; S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel voor de uitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in M. FAUDRE (ed), Recente ontwikkelingen in het arbeids-, economisch, straf- en familierecht. Huldeboek voor mr. Jos Van Goethem, Antwerpen, Intersentia, 2009, 302-305 (hierna verkort S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”): Deze auteur werkt wel een schema uit voor de concrete begroting van de uitkering, maar zonder cijfers of bedragen. 222 Zie hierover uitgebreid: J. ROODHOOFT, “De gerechtelijke begroting van de onderhoudsuitkeringen tussen exechtgenoten”, Antwerpen, Kluwer rechtswetenschappen, 1996, 619. 223 E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 243. 224 S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 296. 225 Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168. In casu beschikte de rechter nog niet over voldoende gegevens over de inkomsten van de partijen en de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel.

66

van de partijen tijdens het samenleven.226 Ook in de toelichting bij het wetsontwerp werd uitdrukkelijk gesteld dat er rekening diende te worden gehouden met de levensstijl van de partijen tijdens het huwelijk.227 De Raad van State wees er echter op dat het onlogisch is dat enerzijds enkel de behoeftige echtgenoot recht heeft op uitkering en anderzijds bij de begroting dan weer rekening zou worden gehouden met de levensstandaard van de partijen tijdens het samenleven. De Raad van state stelde dat er een duidelijke keuze moest worden gemaakt: ofwel houdt men vast aan het vereiste van behoeftigheid voor wat betreft de gerechtigheid op de onderhoudsuitkering en trekt men deze redenering verder door te kiezen voor het dekken van de staat van behoefte bij de begroting, ofwel laat men het begrip behoefte vallen en kiest men voor de gelijkwaardige levensstandaard als tijdens het samenleven zoals dat in het oude recht het geval was.228 In de Kamer werd later dan toch een amendement goedgekeurd dat voorzag in de vervanging van het criterium van de levensstijl van de partijen door het criterium van de staat van behoefte. In dat amendement erkende men meteen dat dit criterium mogelijks aanleiding zou geven tot onbillijke situaties omdat er in vele gevallen sprake zou zijn van een groot verschil tussen de situatie van de uitkeringsgerechtigde tijdens het huwelijk en erna.229 Daarom zou het aangewezen zijn dat de rechter rekening kan houden met dat verschil, zijnde de economische terugval.230 Uiteindelijk werd dan nog een tweede amendement goedgekeurd met toevoeging van de woorden “ten minste”.231 a. “Ten minste” 128. Met de woorden “ten minste” wil de wetgever aanduiden dat het hier wel degelijk om een minimumvereiste gaat. De uitkering mag dus nooit minder bedragen dan wat nodig is om de staat van behoefte te dekken. Hieruit kan men dan a contrario afleiden dat de uitkering wel meer mag bedragen.232

226

Wetsontwerp voorgesteld artikel 301 §3 1e lid BW, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 66. Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001,16. 228 Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 58. 229 Amendement nr. 122 (Marghem c.s.), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 2. 230 Amendement nr. 122 (Marghem c.s.) Verantwoording, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 2. 231 Amendement nr. 128 (Lahaye- Battheu c.s.), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/013, 2. 232 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 2.2.3. 227

67

Volgens N. DANDOY heeft de wetgever door deze term te gebruiken een grote beoordelingsvrijheid aan de rechter gelaten, die hem niet belet ook de levensstandaard van de partijen ten tijde van het huwelijk in acht te nemen.233 129. Opvallend is dat in de CEFL beginselen een gelijkaardige bepaling ontbreekt. In Beginsel 2:3 wordt als voorwaarde voor de toekenning gesteld dat de onderhoudsuitkering afhankelijk is van het feit dat de uitkeringsgerechtigde over onvoldoende middelen beschikt om in zijn of haar levensbehoefte te voorzien, en dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot in staat moet zijn in deze behoeften te voorzien. Dit komt in het Belgische recht overeen met art 301 §1 tweede lid BW. Waar art 301 §3 eerste lid BW echter vereist dat de onderhoudsuitkering ten minste de staat van behoefte dekt, wordt in de CEFL beginselen geen minimumvereiste vooropgesteld. In Beginsel 2:4 gaat de CEFL immers onmiddellijk over naar een exemplatieve opsomming van factoren waarmee rekening kan worden gehouden om het bedrag van de uitkering te begroten. b. Begrip “staat van behoefte” 130. In de rechtsleer is er discussie over wat de “staat van behoefte” nu precies inhoudt. De staat van behoefte (art 301 §3 BW) is in elk geval iets anders dan de behoeftigheid (art 301 §2 BW).234 Anders zou een ex-echtgenoot die over de mogelijkheden beschikt om zichzelf van net iets meer dan de staat van behoefte te voorzien nooit aanspraak kunnen maken op een onderhoudsuitkering, ook al was zijn economische situatie duidelijk minder rooskleurig dan die van zijn of haar ex-echtgenoot. De behoeftigheid is de sleutel tot het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding. De behoeftigheid ontstaat meestal wanneer de echtscheiding wordt uitgesproken, maar dat kan ook later gebeuren. Het criterium van de staat van behoefte is een aanknopingspunt ter begroting van het bedrag van diezelfde uitkering, en is pas aan de orde nadat de vordering tot onderhoudsuitkering is ingesteld.235

233

N. DANDOY, “Calcul des pensions ”, 1121. A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 522. 235 S. BROUWERS, Alimentatie, 541.

234

68

131. In de parlementaire voorbereidingen is slechts een korte invulling ter verheldering van het begrip te vinden.236De minister van justitie stelde dat de staat van behoefte een financiële afhankelijkheid is van de ene echtgenoot tegenover de andere, waarbij een van de criteria die men kan in acht nemen de “levensstijl van de partijen tijdens het samenleven” is. Anderzijds stelde de minister van justitie ook dat “ de notie staat van behoefte” al bestaat in ons recht, bijvoorbeeld in art. 205 BW.” Deze verklaringen zijn volledig tegenstrijdig. 132. Het oude criterium, dat de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot in staat gesteld moest worden om in zijn bestaan te voorzien op een gelijkwaardige wijze als tijdens het samenleven, werd in de parlementaire voorbereidingen duidelijk afgewezen.237 Dit criterium is niet meer te verzoenen met het nieuwe uitgangspunt van de onderhoudsuitkering na echtscheiding onder het nieuwe recht en kan dus niet langer de toepasselijke referentiestandaard zijn.238 De onderhoudsuitkering is niet langer als een indemnitaire vergoeding voor het wegvallen van de hulp- en bijdrageplicht te beschouwen, maar als een vorm van nahuwelijkse solidariteit, die het voor de uitkeringsgerechtigde mogelijk moet maken om opnieuw zelfredzaam te worden. 133. Volgens P. SENAEVE wijst de verduidelijking in art 301 §3, tweede lid BW erop dat “het criterium volstrekt onverenigbaar is met de idee van behoeftigheid in de zin van het niet beschikken over datgene wat noodzakelijk is om een menswaardig bestaan te leiden zoals beoogd in art 205 BW.”239 Bovendien stelt hij dat door een verschillende term te hanteren, namelijk “de staat van behoefte” i.p.v. “de behoeftigheid” de wetgever een duidelijk verschillende term heeft willen in het leven roepen. 134. I. MARTENS stelt echter net het omgekeerde, namelijk dat de term “de staat van behoefte” wel dient te worden vastgeknoopt aan het begrip “de behoeftigheid” uit het gemeen recht.

240

Deze auteur stelt dat dit mogelijk is omdat de staat van behoefte als absolute

236

Verslag namens de subcommissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 34. Amendement nr. 19 (Verherstraeten) verworpen, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 15-16. 238 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 30; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN. 239 P. SENAEVE, personen en familierecht, Leuven, Acco, 2008, nr. 1670; P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 28; In die zin ook: J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”, 83; Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221. 240 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”,127-128; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 75; I. MARTENS, “Deux ans d’application”,190; In die zin ook: J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1672; J. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 605; J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.5.2.3; F. SWENNEN, “Hocus pocus 237

69

minimumgrens dient te worden begrepen en dat “de uitkering dus nooit minder maar doorgaans meer zal bedragen dan wat noodzakelijk is om de staat van behoefte van de onderhoudsgerechtigde te dekken.” Bijkomend argument is het feit dat de wetgever het criterium van de staat van behoefte niet heeft ingevuld, in tegenstelling tot wat het geval is voor de term behoeftigheid uit art 205 BW. Volgens A-C VAN GYSEL is dit precies de reden waarom men op de (mogelijke) invulling uit het gemeen onderhoudsrecht dient terug te vallen.241 Uit de rechtspraak blijkt dat verschillende rechters de staat van behoefte wel degelijk invullen aan de hand van de behoeftigheid uit het gemeen onderhoudsrecht.242 135. Volgens S. BROUWERS is de staat van behoefte eerder een relatief begrip.243 Bij deze invulling zijn volgens de auteur de “normale levensvoorwaarden die de uitkeringsgerechtigde geniet in functie van zijn opvoeding en sociale status” van belang. Volgens A.C. VAN GYSEL is het de sociale status die de onderhoudsgerechtigde genoot toen hij getrouwd was die van belang is.244 In deze optiek kan er dus wel nog steeds rekening worden gehouden met de levensstandaard die de partijen genoten tijdens het huwelijkse samenleven. 136. Deze laatste visie wordt bijgetreden door het Hof van Cassatie.245 De invulling van de staat van behoefte is volgens het Hof van Cassatie wel degelijk afhankelijk van de persoon van de uitkeringsgerechtigde. De staat van behoefte wordt ingevuld aan de hand van de normale levensvoorwaarden die de onderhoudsgerechtigde geniet rekening houdend met diens opvoeding en sociale status. Het verschil met het oude recht is echter dat dit niet meer hét begrotingscriterium is, maar enkel nog een element dat in aanmerking kan worden genomen alimentatie (art 301 BW)” (noot onder Brussel 17 februari 2009), T.Fam 2009, afl. 7, 153 (hierna verkort F. SWENNEN, “Hocus pocus”): Volgens deze auteur wordt de behoeftigheid in de zin van art 205 B.W. echter ook ‘relatief’ beoordeeld. 241 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 524. 242 Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75. 243 S. BROUWERS, Alimentatie, 541: De auteur haalt bij de verdediging van zijn stelling bovendien een omschrijving van het begrip behoefte door R. Dekkers aan, die de behoefte ook omschrijft als een zuiver betrekelijk begrip; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium bij het begroten van de uitkering na echtscheiding” (noot onder Antwerpen 13 mei 2009), RABG 2010, afl.4, 228; In die zin ook: J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 2.2.3. 244 A.C. VAN GYSEL, “Les critères de fixation du montant de la pension alimentaire suivant la Cour de Cassation” (noot onder Cass. 12 oktober 2009), Act.dr.fam.2009, afl. 10, 205 (hierna verkort A.C. VAN GYSEL, “fixation du montant de la pension alimentaire”). 245 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C.VAN GYSEL; Eerder werd deze visie al toegepast in o.a: Vred. Luik (III) 7 maart 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1228; Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221; Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot; Luik (10e k.) 6 januari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1164; Rb. Nijvel (7e k.) 3 maart 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1188; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182.

70

om het nieuwe criterium, dat van de staat van behoefte, met feitelijke gegevens in te vullen.246 Er is dus geen absoluut recht op het behoud van de huwelijkse levensstandaard van tijdens het samenleven.247 Het Hof van Cassatie bevestigde daarbij uitdrukkelijk dat er met de huwelijkse levensstandaard van de partijen tijdens het samenleven rekening kan worden gehouden.

248

Deze factor is echter niet langer het uitgangspunt maar één van de beoordelingselementen.249 137. Dit blijkt ook zo te zijn in Beginsel 2:4. In dat beginsel wordt de levensstandaard van de partijen tijdens het huwelijk uitdrukkelijk aangegeven als een factor waarmee rekening moet worden gehouden bij het beoordelen van de vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding. In tegenstelling tot wat onder het oude recht het geval was, is het niet meer zo dat de onderhoudsuitkering er direct toe dient om de (ex-)echtgenoot in staat te stellen om zijn huwelijkse levensstandaard te behouden.250 Onder het nieuwe recht heeft deze levensstandaard slechts een indirect effect ter beoordeling van de vordering tot onderhoudsuitkering. 138. De CEFL maakt aan de hand van haar rechtsvergelijkend onderzoek traditioneel een onderscheid in drie groepen van landen gebaseerd op de mate waarin de huwelijkse levensstandaard van de partijen van belang is voor de onderhoudsuitkering. Een eerste groep is deze van de landen die er vanuit gaan dat het doel van de onderhoudsuitkering na echtscheiding er nu net in bestaat om te voorzien in een compensatie aan de (onschuldige) exechtgenoot wegens het wegvallen van die huwelijkse levensstandaard door het verdwijnen van de huwelijksverplichtingen. Deze redenering kan niet losgekoppeld worden van het indemnitaire karakter dat ten grondslag ligt aan de echtscheidingen die op een fout gebaseerd zijn. Een tweede groep zijn de landen die de levensstandaard van de partijen ten tijde van het 246

J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.2.2.3; S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 294. Vred. Luik (3e k.) 17 december 2007, JLMB 2008, afl. 24, 1053 en RNB 2008, afl. 3021, 476 (verkeerd vermeld als Vred. Luik 7 maart 2007); Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium bij het begroten van de uitkering na echtscheiding” (noot onder Antwerpen 13 mei 2009), RABG 2010, afl.4, 229. 248 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL. Daarmee maakt het Hof een einde aan de rechtspraak die oordeelde dat de vroegere levensstandaard geen belang meer had: Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54; Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot. 249 S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium bij het begroten van de uitkering na echtscheiding” (noot onder Antwerpen 13 mei 2009), RABG 2010, afl.4, 232 (hierna verkort: S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”). 250 W.PINTENS, “Belgian report concerning the CEFL questionnaire on grounds for divorce and maintenance between former spouses”, www.law.uu.nl/priv/cefl, Question 64. 247

71

huwelijk in acht nemen, maar enkel als één van de factoren die van belang zijn voor het beoordelen van de vordering tot onderhoudsuitkering. Een laatste groep neemt helemaal geen notie van de levensstandaard.251 Door de nieuwe wetswijziging behoort België alleszins niet meer tot de eerste groep. 139. Sommige rechters houden er een andere redenering op na. Sommigen gaan ervan uit dat een ex-echtgenoot zelf in staat is om zijn of haar staat van behoefte te dekken indien deze tijdens de periode waarin de echtgenoten nog getrouwd waren, maar al feitelijk gescheiden leefden, nooit een beroep gedaan heeft op de hulp-en bijdrageplicht op basis van art 223 BW.252 140. P. SENAEVE besluit dat het criterium ergens tussen de behoeftigheid uit het gemeen recht en het vroegere criterium van de levensstandaard blijft steken, in ieder geval tot wanneer de wetgever meer duidelijk schept over de betekenis van de “staat van behoefte”. 253 141. In Beginsel 2:3 wordt aan de zijde van de uitkeringsgerechtigde als voorwaarde voor het toekennen van een onderhoudsuitkering gesteld dat deze (ex-)echtgenoot onvoldoende middelen heeft om in zijn “levensbehoefte” (in het engels “needs”) te voorzien. In de commentaar bij dit Beginsel wordt gesteld dat onder “levensbehoefte” alle redelijke levens kosten moeten inbegrepen zijn.254 Naar mijn aanvoelen blijkt hieruit dat de levensbehoefte niet noodzakelijk overeenkomt met de levensstandaard van de partijen tijdens het huwelijk, maar dat het, omdat er sprake is van redelijke levenskosten, wel meer kan zijn dan een louter bestaansminimum. In die zin sluit de visie van P. SENAEVE volgens mij dus het beste aan bij de CEFL beginselen.

251

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 90. 252 Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188.; Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49. 253 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 30; In die zin ook: J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”, 84; S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 294; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 229. 254 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 84, nr. 2.

72

§2. De aanzienlijke economische terugval 142. Om een bedrag toe te kennen dat hoger is dan de staat van behoefte kan de rechter rekening houden met de aanzienlijke terugval van de economische situatie van de uitkeringsgerechtigde.255 Indien men het criterium van het dekken van de staat van behoefte strikt zou toepassen zou dat in een aantal gevallen tot onbillijke situaties leiden. Er zou een te groot verschil kunnen ontstaan tussen de financiële situatie van de onderhoudsgerechtigde voor en na de echtscheiding.256 Indien er dus sprake is van een economische terugval, dan kan de rechter zich daarop baseren om een hogere uitkering toe te kennen dan louter het bedrag dat nodig is om de staat van behoefte te dekken.257 Indien de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot echter in staat is om zelf zijn of haar staat van behoefte te dekken én er geen sprake is van een aanzienlijke economische terugval, dan zal deze ex-echtgenoot geen onderhoudsuitkering krijgen.258 K.VERSTRAETE stelt dat het feit dat de wetgever zich ervan bewust was dat een loutere toepassing van het principe dat de staat van behoefte door de onderhoudsuitkering moet worden gedekt voor onbillijke gevolgen zou zorgen, aantoont dat de wetgever een strikte interpretatie van dit begrip voor ogen had.259 a. Beoordeling van de terugval 143. Om de aanzienlijke economische terugval te waarderen, baseert de rechter zich met name op (art 301 §3, tweede lid BW): 144. De duur van het huwelijk en de leeftijd van de partijen. Voor de ex-echtgenoot die op leeftijd is of gedurende een lange periode niet-actief is geweest op de arbeidsmarkt is een herinschakeling op de arbeidsmarkt vaak erg moeilijk.260 Deze ex-

255

Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY. 256 Amendement nr. 122 (Marghem), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/0012, 2. 257 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 526; J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”, 83. 258 I. MARTENS, “Deux ans d’application ”, 190. 259 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 640. 260 Voorbeeld: Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234.

73

echtgenoot verdient een beter lot dan de ex-echtgenoot die een jongere leeftijd heeft en voor wie de herinschakeling op de arbeidsmarkt gemakkelijker is.261 Deze beide factoren worden ook in Beginsel 2:4 vooropgesteld als factoren waar de nationale wetgevers rekening mee zouden moeten houden in de beoordeling van de vordering tot onderhoudsuitkering. Voor wat betreft de duur van het huwelijk wordt er in de commentaar bij Beginsel 2:4 de vraag gesteld of het niet aangewezen is om hier ook rekening te houden met een lange periode van voorhuwelijks samenleven.262 In België wordt met deze periode geen rekening gehouden.263 145. Hun gedrag tijdens het huwelijk met betrekking tot de organisatie van hun noden of het ten laste nemen van de kinderen tijdens het samenleven of daarna. In de parlementaire stukken werd gesteld dat de uitkering hoger moet liggen naargelang de keuzes die de echtgenoten samen maakten tijdens het samenleven en die de professionele loopbaan van één van de echtgenoten belemmerde.264 Indien de echtgenoten tijdens het huwelijkse samenleven overeengekomen zijn dat een van hen zijn carrière op de tweede plaats zou zetten zodat die echtgenoot deels of voltijds het huishouden op zich zou kunnen nemen, dan kan het aangewezen zijn dat de rechter hiermee rekening houdt omdat deze ex-echtgenoot het moeilijker zal hebben om terug zelf in zijn levensonderhoud te voorzien.265 Het in rekening nemen van de economische terugval beschermt hier dus de echtgenoot die instond voor de huishoudelijke taken en daarvoor zijn of haar carrière opzij gezet heeft. Het zou immers onrechtvaardig zijn dat deze echtgenoot na de echtscheiding al te zeer het slachtoffer wordt van de keuzes die beide echtgenoten ten tijde van het huwelijk samen hebben gemaakt en die het gezin, en dus ook de andere echtgenoot, ten goede kwamen. Deze redenering gaat ook op voor de echtgenoot die beslist de andere echtgenoot te helpen in de boekhouding of de administratie van diens beroepsactiviteit.266 146. Indien één van de echtgenoten zijn of haar carrière tijdens het huwelijk deels of volledig heeft stopgezet om de huishoudelijke taken op zich te nemen, heeft dat enerzijds naar de 261

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93, nr. 5. 263 Zie Infra nr. 225. 264 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 265 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 266 Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 262

74

toekomst toe een ongunstige invloed op diens vermogen om na de echtscheiding terug zelfredzaam te worden. Anderzijds is het ongetwijfeld zo dat deze keuze ook een positieve invloed gehad heeft op het verdienvermogen van de andere echtgenoot die daar na de echtscheiding de voordelen van zal blijven voelen. 147. Het feit dat de rechter rekening kan houden met deze verschillende keuzes die de echtgenoten tijdens het huwelijkse samenleven hebben gemaakt is een belangrijke vernieuwing in vergelijking met de oude regeling. Er wordt aan de rechter de mogelijkheid geboden om de onderhoudsuitkering hoger te leggen dan de staat van behoefte indien deze keuzes de carrière van een van de echtgenoten negatief heeft beïnvloed. Dit is in overeenstemming met de CEFL beginselen.267 J. TREMMERY stelt dat onder het oude recht (met het criterium van de huwelijkse levensstandaard van de partijen) de klemtoon lag op wat het huwelijk te bieden had, indien het was blijven bestaan. In het nieuwe recht ligt de klemtoon echter op wat de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot geïnvesteerd heeft in het huwelijk, meer bepaald de economische weerslag na de echtscheiding van de gezinsgerichte beslissingen.268 148. Ook de last van de kinderen na de echtscheiding kan hier in aanmerking worden genomen,

indien

zij

krachtens

de

verblijfsregeling

hoofdzakelijk

bij

de

onderhoudsgerechtigde verblijven bijvoorbeeld. De verblijfsregeling in de toekomst kan immers een belangrijke invloed hebben op de mogelijkheden die de ex-echtgenoten na de echtscheiding zullen hebben om hun verdienvermogen te optimaliseren.269 Onder het oude recht werd deze “indirecte” kost van de kinderen in de rechtspraak vaak vergoed via het levensonderhoud voor de kinderen. De wetgever heeft er dus goed aan gedaan deze factor mee in rekening te brengen bij de begroting van de onderhoudsuitkering van de exechtgenoot, zodat de omweg langs het onderhoudsgeld voor de kinderen niet langer nodig is.270 Volgens de commentaar bij Beginsel 2:4 moet zowel de last van de kinderen tijdens het huwelijk als erna in aanmerking worden genomen. Deze last beïnvloedt ook volgens de CEFL in belangrijke mate de mogelijkheid voor de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot om

267

GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 92. J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.3. 269 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”,115. 270 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.3. 268

75

economisch zelfredzaam te worden.271 Het is volgens de CEFL van geen belang of de kinderen minderjarig zijn of niet. De enige vereiste is dat de zorg voor de kinderen die de ene echtgenoot op zich genomen heeft het verdienvermogen van die echtgenoot negatief heeft beïnvloed. Het wordt aan de nationale wetgever overgelaten om te beslissen of het bij deze factor enkel om de gemeenschappelijke kinderen gaat of ook om kinderen uit een vorig huwelijk van de ene of de andere echtgenoot.272 Aangezien hierover niets is bepaald in de wet, lijkt het me logisch dat alle kinderen die deel uitmaken van het gezin tijdens het huwelijk in aanmerking komen. 149. Volgens art 301 §3, tweede lid BW baseert de rechter zich “met name” op deze criteria. Het betreft dus geen limitatieve opsomming maar een exemplatieve. De rechter kan zich dus ook op andere criteria die hij relevant acht baseren.273 Hij doet hier dus uitspraak naar billijkheid.274 Zo werd bijvoorbeeld een uitkering toegekend aan een echtgenoot, omdat die niet het hoofd kon bieden aan zijn deel in de gemeenschappelijke schulden.275 Beginsel 2:4 is een verduidelijking van de voorwaarden voor de toekenning van alimentatie uit Beginsel 2:3. Het schrijft geen specifieke methode voor ter begroting van het bedrag van de onderhoudsuitkering, maar geeft de rechter, net zoals dat in het Belgische recht het geval is, een aantal factoren aan die hij in acht kan nemen om dat bedrag te begroten. In Beginsel 2:4 worden echter nog een aantal andere factoren vermeld, die in de Belgische regeling apart worden behandeld. Die onderwerpen worden dan ook verder behandeld.276 Het betreft ook hier een exemplatieve lijst van factoren.277 De factoren die in dit beginsel zijn opgesomd, sluiten volgens de CEFL noch het solidaire karakter, noch het schadevergoedende karakter uit.278 150. In de rechtsleer wordt opgemerkt dat de ruime beoordelingsbevoegdheid van de rechter maakt dat het bedrag dat de rechter zal toekennen voor de partijen erg onzeker is. Het is 271

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93, nr. 3. 272 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93, nr. 3. 273 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 129. 274 Verslag namens de commissie voor de justitie (minister van justitie), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 512341/018, 36. 275 Rb. Nijvel (7e k.) 3 maart 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1188. 276 Zie Infra nrs. 171, 180 en 267 – 279. Het betreft de mogelijkheden van de uitkeringsgerechtigde en de uitkeringsplichtige echtgenoten, een nieuw huwelijk en een nieuwe relatie van lange duur. 277 GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 90. 278 K. BOELE–WOELKI, B. BRAAT, I. SUMNER, European Family Law in Action, 69.

76

volgens deze rechtsleer zelfs mogelijk “dat de concrete referentiestandaard in sommige gevallen de facto de vroegere referentiestandaard, zijnde de huwelijkse levensstandaard, zal benaderen”.279 151. In het arrest van 12 oktober 2009 heeft het Hof van Cassatie allesinds aanvaard dat de levensstandaard van de partijen ten tijde van het huwelijkse samenleven van belang blijft. Het Hof stelt namelijk dat de rechtbank rekening mag houden met de levensstandaard van de partijen tijdens het huwelijk, om het bedrag van de onderhoudsuitkering na echtscheiding te bepalen.280 De levensstandaard die de partijen erop na hielden tijdens het huwelijk is dus wel degelijk nog van belang voor het begroten van de onderhoudsuitkering na echtscheiding. De rechter kan zich uitdrukkelijk op deze levensstandaard beroepen om de aanzienlijke economische terugval te waarderen. Naar mijn aanvoelen is dat ook correct. Volgens mij blijft de onderhoudsuitkering na echtscheiding verbonden met de situatie van de (ex-)echtgenoten tijdens het huwelijk. Net zoals de staat van behoefte deels afhankelijk is van de sociale status die de uitkeringsgerechtigde genoot, moet ook bij het beoordelen van de aanzienlijke economische terugval rekening gehouden worden met de sociale situatie waarin deze uitkeringsgerechtigde leefde. Het criterium van de levensstandaard van de partijen tijdens het huwelijk blijft ook volgens Beginsel 2:4 van belang. In dat beginsel wordt dit criterium namelijk uitdrukkelijk vermeld. 152. Deze cassatierechtspraak wordt echter bekritiseerd. A-C. VAN GYSEL stelt dat het Hof van de onderhoudsuitkering na echtscheiding gewoon een voortzetting van de hulp- en bijdrageverplichting maakt. Volgens deze auteur volgt uit de interpretatie die het Hof aan het begrip ‘staat van behoefte’ geeft bovendien dat de woorden “ten minste” hun betekenis verliezen.281

279

J. DU MONGH, “begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen”, 84; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1673; S. BROUWERS, Alimentatie, 543; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 230. 280 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL; In die zin eerder: Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS.; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY.; Vred. Luik (III) 7 maart 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1228. 281 A-C. VAN GYSEL, “fixation du montant de la pension alimentaire”, 206.

77

153. Verschillend in vergelijking met het oude recht is echter dat het begrip nu niet meer hét centrale criterium is, maar slechts een element in de beoordeling van het gepaste bedrag.282 Er is dus geen recht meer op een bedrag dat de uitkeringsgerechtigde in staat stelt de vroegere levensstandaard aan te houden.283 Er kan dus met die levensstandaard rekening worden gehouden, maar de rechter kan de onderhoudsuitkering binnen de perken van de normale behoeften houden door uitdrukkelijk te beslissen dat hij deze levensstandaard vermindert met bepaalde uitgaven die onder de huwelijkse levensstandaard door de uitkeringsgerechtigde werden gemaakt maar die de rechter als onnodige luxe-uitgaven bestempelt. Deze uitgaven moeten volgens de rechter dan ook niet in aanmerking worden genomen.284 154. De aanzienlijke terugval moet ook niet volledig gecompenseerd worden door de onderhoudsuitkering. De rechter kan rekening houden met deze terugval bij het bepalen van de uitkering, maar hij moet de uitkering niet volledig afstemmen op de aanzienlijke economische terugval.285 F. SWENNEN bekritiseert dat de wetgever nagelaten heeft om te bepalen in welke mate de rechter rekening dient te houden met deze terugval, en op die manier een grote mate van rechtsonzekerheid ontstaat.286 Volgens deze auteur dient er een bijzondere reden te zijn om de aanzienlijke terugval deels of geheel te compenseren, zoals het verlies aan verdienvermogen door of tijdens het huwelijk.287 155. Men kan hier als punt van kritiek stellen dat de echtscheiding de levensstandaard van beide partijen (dus ook die van de uitkeringsplichtige) sowieso zal verlagen, en dat het dus niet aangewezen is om de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot een bedrag toe te kennen dat hem of haar in staat stelt de levensstandaard van tijdens het huwelijk aan te houden, aangezien dat impliceert dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot niet meer in staat zal zijn zichzelf van diezelfde levensstandaard te voorzien.288 Dit argument wordt ook in de commentaar bij

282

J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.2.2.3; S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 294. S. BROUWERS, Alimentatie, 559; S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 229; Vred. Luik 17 december 2007 (Verkeerd vermeld als Vred. Luik (III) 7 maart 2007), JLMB 2008, afl. 24, 1053 en RNB 2008, afl. 3021, 476; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234. 284 Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221; Rb. Nijvel (7e k.) 3 maart 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1188; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182. 285 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 25; S. BROUWERS,“Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 232; N. DANDOY, “Calcul des pensions 2009”, 1035. 286 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 151. In het door deze auteur besproken arrest begroot het de rechtbank de aanzienlijke economische terugval op 1250 €, maar kent ze slechts een onderhoudsuitkering van 700 € toe, ook al liet de draagkracht van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot een veel hogere uitkering toe. 287 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 153. 288 A.C. VAN GYSEL, “fixation du montant de la pension alimentaire”, 205.

283

78

Beginsel 2:4 besproken.289 Het is mijns inziens echter duidelijk dat de vroegere levensstandaard van de partijen een element is dat in aanmerking kàn worden genomen. De rechtbank is niet verplicht om dat te doen, en als ze dat wel doet, dan zal ze niet het volledige verlies van levensstandaard van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot compenseren, maar het bedrag gewoon iets hoger maken indien de echtgenoten tijdens het huwelijk van een aanzienlijke levensstandaard genoten. 156. Een gewone terugval volstaat bovendien niet om een hogere onderhoudsuitkering toe te kennen. De terugval moet “aanzienlijk” zijn. De ex-echtgenoot die een onderhoudsuitkering vordert zal moeten aantonen dat zijn of haar financiële situatie er gevoelig op is achteruit gegaan.290 De rechter kan soeverein beoordelen of er sprake is van een voldoende aanzienlijke terugval om een hogere onderhoudsuitkering toe te kennen.291 Dit kan leiden tot een grote rechtsonzekerheid voor de echtgenoten.292 b. Berekening van de terugval 157. Om te spreken van een “terugval” moet er sprake zijn van een vroegere toestand die voordeliger was dan de huidige financiële toestand waarin de uitkeringsgerechtigde zich bevindt. De term “terugval” duidt immers aan dat er sprake is van een vergelijking tussen twee verschillende in de tijd situeerbare momenten.293 Zo stelt zich dan ook de vraag welke vroegere toestand de rechter dient te vergelijken met de huidige toestand. 158. Sommige auteurs stellen dat de economische terugval slaat op het idee dat door of tijdens het huwelijk de behoeftige ex-echtgenoot er niet in geslaagd is zijn verdienvermogen te optimaliseren zoals dat het geval zou zijn geweest indien er geen huwelijk zou zijn

289

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 94, nr. 6. 290 J-P. MASSON, “Un an d’application”, 466; I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 192. 291 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL; Toepassingen waarin de rechter een oordeel vormt over het feit of er al dan niet een aanzienlijke terugval is: Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Rb. Nijvel (1e k.) 11 maart 2008, RTDF 2008, afl. 2, 487; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49. 292 J-P. MASSON, “Un an d’application”,466; I. MARTENS, “Deux ans d’application”,195. 293 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 39.

79

geweest.294 Elke echtgenoot beschikt bij het begin van het huwelijk over een bepaald verdienvermogen, in functie van zijn of haar diploma’s, werkervaring…Het is mogelijk dat een van hen die mogelijkheden niet (volledig) ontwikkeld heeft door in het huwelijk te treden (bijvoorbeeld het stopzetten van de studies, het nemen van tijdskrediet of deeltijds gaan werken om zich te richten op de huishoudelijke taken,…). Volgens deze stelling moet een vergelijking gemaakt worden tussen de werkelijke economische situatie waarin de alimentatiegerechtigde zich bevindt na het huwelijk, en de hypothetische situatie waarin deze zich zou bevonden hebben indien diens verdienvermogen niet zou zijn verminderd tijdens of door het huwelijk.295 Men stelt zich dus de (hypothetische) vraag wat de financiële situatie van de uitkeringsgerechtigde zou zijn geweest, indien hij of zij nooit in het huwelijk was getreden. Indien de (ex-)echtgenoot kan bewijzen dat hij of zij door of tijdens het huwelijk niet in staat gesteld werd om zijn of haar verdienvermogen te optimaliseren, dan kan de rechter volgens deze stelling een onderhoudsuitkering toekennen die hoger is dan wat noodzakelijk kan worden geacht om de staat van behoefte te dekken.296 159. Deze stelling wordt verdedigd aan de hand van de volgende argumenten: •

De catalogus aan factoren die door de rechter kunnen worden in acht genomen (en die hierboven

opgesomd

zijn)

bevestigen

volgens

deze

strekking

dat

de

onderhoudsuitkering de uitkeringsplichtige dient te compenseren voor het verlies aan verdienvermogen door het huwelijk. Ook enkele van de factoren die in Beginsel 2:4 worden opgesomd hebben vooral betrekking op elementen uit het huwelijk: de verdeling van de taken tijdens het huwelijk, de levensstandaard tijdens het huwelijk en de huwelijksduur. Anderzijds zijn er evenwel factoren die betrekking hebben op de situatie na het huwelijk (die dus door de echtscheiding is ontstaan): de beroepsperspectieven, de leeftijd en de gezondheidstoestand van de echtgenoten, de zorg voor de kinderen alsook het nieuwe huwelijk of langdurige relatie van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot. •

Volgens de voorbereidende werkzaamheden moet de uitkering tot levensonderhoud hoger liggen naargelang de keuzes die de partijen samen maakten tijdens het samenleven en die de professionele loopbaan van een van de echtgenoten

294

I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 75; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 106; J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr. 5.2.3; F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “ Knelpunten”, 24; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 39. 295 Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 143, noot F. SWENNEN. 296 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 24.

80

belemmerden.297 De economische terugval slaat dus op de keuzes die tijdens het huwelijk werden gemaakt en waardoor de situatie van de uitkeringsgerechtigde nadelig werd beïnvloed.298 •

Indien het huwelijk het verdienvermogen van de uitkeringsgerechtigde niet heeft benadeeld, dan zal er ook geen reden zijn om deze ex-echtgenoot meer toe te kennen dan wat vereist is om de staat van behoefte te dekken. Van een echtgenoot die voor het huwelijk geen diploma heeft en werkloos is kan men niet stellen dat hij door het huwelijk een economische terugslag heeft ondervonden.

299

Hetzelfde geldt voor de

echtgenoot die gedurende het huwelijk zijn of haar carrière altijd verder heeft ontwikkeld, in dat geval is er geen sprake van een verlies aan verdienvermogen.300 Deze stelling werd ook in de rechtspraak herhaaldelijk gevolgd.301 160. Andere auteurs stellen dat de vergelijking moet worden gemaakt tussen de situatie van de uitkeringsgerechtigde tijdens het huwelijk en na de echtscheiding.302 Het is volgens deze strekking dus de terugval die veroorzaakt werd door de echtscheiding (en niet door het huwelijk) die in aanmerking moet worden genomen! 161. De tweede stelling wordt verdedigd aan de hand van de volgende argumenten: •

In de wettekst zelf stelt de wetgever dat de rechter zich ter waardering van de economische terugval kan baseren op de duur van het huwelijk en het gedrag van de echtgenoten tijdens het huwelijk. De wetgever verwijst in de wettekst op geen enkele manier naar een eventuele vergelijking met de hypothetische situatie waarin er geen huwelijk zou zijn geweest.303

•

Indien men ervan uit gaat dat de economische terugval gewaardeerd moet worden door een vergelijking te maken met de hypothetische toestand waarin de

297

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2006-06, nr. 2341/001, 18. I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 76, nr. 99. 299 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 527; Anders : N.DANDOY, “les effets alimentaires”,1079, voetnoot 53 : Deze auteur stelt dat er ook dan een verlies aan verdienvermogen is vanwege het huwelijk, want indien deze persoon niet gehuwd was geweest had hij of zij wel een professionele carriere ontwikkeld, aangezien er dan geen huishoudelijke taken waren die deze echtgenoot zou kunnen uitvoeren. 300 Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 301 Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Rb. Aarlen (1e k.) 5 september 2008, RTDF 2009, afl.2, 434; Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168; Vred. Waver (1e k.), 21 februari 2008, Act.dr.fam. 2008, 54; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75. 302 S. BROUWERS, Alimentatie, 560; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301 ”,115, voetnoot 62; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 153. 303 S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 298. 298

81

uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot diens verdienvermogen wel had kunnen optimaliseren, kan dat mogelijks tot onbillijke gevolgen lijden. Stel dat de echtgenoten samen beslissen dat de echtgenoot die arts is zijn of haar carrière stopzet om de zorg voor de kinderen op zich te nemen, en dat de andere ex-echtgenoot die bediende is en een bescheiden inkomen heeft buitenshuis zal gaan werken.304 Na de echtscheiding zou de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot (de vroegere arts) in dat geval volgens de eerste stelling recht hebben op een onderhoudsuitkering die hoger zou zijn dan de huwelijkse levensstandaard van de echtgenoten tijdens het huwelijk. •

Indien men de eerste stelling volgt, moet men bovendien vaststellen dat om de economische terugval te waarderen de rechter telkens rekening moet houden met een hypothetische toestand. Men kan zich niet van de indruk ontdoen dat het telkens om een fictief feit gaat. Men kan immers niet weten wat er zou gebeurd zijn indien de uitkeringsgerechtigde niet in het huwelijk zou zijn getreden. De rechter moet deze hypothetische toestand dus arbitrair en louter theoretisch bepalen.305 Daarentegen wordt bij de tweede stelling een vergelijking gemaakt die veel objectiever is, en waarvan de berekening steunt op feitelijke verifieerbare gegevens.

•

Indien men deze stelling volgt, ontstaat er hier ook een verband met de hulp- en bijdrageplicht. Door de echtscheiding vervalt deze plicht namelijk. Het wegvallen van deze plicht wordt bij toepassing van deze tweede stelling“opgevangen” door een hogere onderhoudsuitkering toe te kennen dan wat strikt noodzakelijk is om de staat van behoefte te dekken. A-C VAN GYSEL bekritiseert het feit dat de uitkeringsgerechtigde op die manier aanspraak kan maken op een hogere onderhoudsuitkering, ook al heeft het huwelijk voor deze echtgenoot geen verlies aan verdienvermogen veroorzaakt. 306

Deze visie werd ook in de rechtspraak verdedigd.307

304

Voorbeeld aangehaald door F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 26. S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 299; Bijvoorbeeld: in Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 145, noot F. SWENNEN past de rechter deze stelling toe, en stelt dat de onderhoudsgerechtigde met haar diploma boekhouden “een normaal te verwachten gemiddeld nettoloon van 2200 € zou genieten”. Alsook in Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 306 A.C. VAN GYSEL, “fixation du montant de la pension alimentaire”, 206. 307 Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY; Vred. Luik (III) 7 maart 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1228; Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 305

82

162. Sommige rechters houden er nog andere berekeningswijzen op na. Zo is er rechtspraak die de vergelijking maakt tussen de financiële situatie waarin de uitkeringsgerechtigde exechtgenoot zou verkeren indien het huwelijk was blijven voortbestaan en de financiële situatie na de echtscheiding.308 Andere rechters sluiten zich bij geen enkele strekking aan en leggen een onderhoudsuitkering vast rekening houdend met de door de wetgever aangegeven criteria, maar zonder daadwerkelijk een vergelijking te maken.309 Dit is eigenlijk volledig in overeenstemming met de CEFL beginselen.310 Nog andere rechtspraak stelt dat de wetgever eigenlijk de bedoeling had om het vroegere criterium van de levensstandaard te behouden, met het enige verschil dat het verschil met de huidige situatie nu aanzienlijk moet zijn, en dus moest verhinderen dat er nog kleine compensatoire onderhoudsuitkeringen zouden worden toegekend.311 163. Het Hof van Cassatie heeft met het arrest van 12 oktober 2009 een einde gemaakt aan de onverdeeldheid in rechtspraak en rechtsleer. Volgens het Hof neemt de rechter niet alleen de aanzienlijke economische terugval ten gevolge van de keuzes die de ex-echtgenoten maakten tijdens het huwelijkse samenleven in aanmerking, maar ook de economische terugval ten gevolge van de echtscheiding.”Het beoordelen van de aanzienlijke terugval behoort tot de soevereine appreciatie-bevoegdheid van de rechter ten gronde. 312 S. BROUWERS sluit de mogelijkheid niet uit dat de rechter naast de beoordeling van de aanzienlijke terugval door de echtscheiding, ook de terugval die te wijten is aan het huwelijk in aanmerking kan nemen.313 Dit is in overeenstemming met het arrest van het Hof van Cassatie.314 Volgens A-C. VAN GYSEL brengt dit de rechtszekerheid in het gedrang. Volgens deze auteur heeft dat immers tot gevolg dat de rechter de onderhoudsuitkering niet langer kan berekenen, maar met de losse vinger moet vastleggen.315 308

Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF 2009, afl. 2, 448; Rb. Aarlen (1e k.) 14 maart 2008, RTDF 2009, afl. 2, 428, noot J. RENCHON; Vred. Luik 17 december 2007, JLMB 2008, 1053 (verkeerd vermeld als Vred. Luik (III) 7 maart 2007), RNB 2008, afl. 3021, 476 en JLMB 2008, afl. 24, 1053; Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot. 309 I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 194. 310 Zie Supra nr. 129. 311 Vred. Luik 17 december 2007, JLMB 2008, 1053 (verkeerd vermeld als Vred. Luik (III) 7 maart 2007) en RNB 2008, afl. 3021, 476 en JLMB 2008, afl. 24, 1053. 312 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL. 313 S. BROUWERS,“ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium”, 236. J-L RENCHON, (noot onder Brussel 29 maart 2007), RTDF 2008, 440. 314 Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL: Het hof stelt: “Pour fixer le montant…, le jugetient compte non seulement de la dégradation de la situation économique du bénéficiaire résultant des choix opérés par les époux durant la vie commune, mais aussi de la dégradation significative de sa situation économique en raison du divorce.” 315 A-C. VAN GYSEL, “ fixation du montant de la pension alimentaire”, 206.

83

164. In de CEFL beginselen kan deze discussie helemaal niet worden gevoerd, aangezien er in de beginselen helemaal geen sprake is van een “aanzienlijke economische terugval”. De elementen die in art 301 §3 tweede lid BW worden aangegeven om die economische terugval te waarderen zijn in de CEFL beginselen ook opgenomen, maar als louter zelfstandige factoren. Volgens de CEFL beginselen moet er mijns inziens niet gekozen worden tussen één van beide strekkingen om een onderhoudsuitkering te kunnen toekennen die hoger is dan hetgeen noodzakelijk om de staat van behoefte te dekken. Er kunnen zowel elementen die ontstaan zijn door het huwelijk, als elementen die ontstaan zijn door de echtscheiding in aanmerking worden genomen om tot een gepast bedrag aan onderhoudsuitkering te komen. 165. Volgens S. BROUWERS geeft het feit dat de rechter rekening kan houden met de economische

terugval

van

de

onderhoudsgerechtigde,

de

onderhoudsuitkering

na

echtscheiding toch opnieuw een deels indemnitair karakter.316 Door het in rekening brengen van de economische terugval wordt de uitkeringsgerechtigde immers opnieuw (deels) vergoed voor het verlies dat de echtscheiding (of het huwelijk, afhankelijk van de stelling die men inneemt) heeft teweeggebracht. Deze stelling kan mijns inziens niet worden bijgetreden aangezien de toekenning van een onderhoudsuitkering na echtscheiding in beginsel niet afhankelijk is van het bewijs van een foutieve gedraging. Er is dus wel concrete schade – namelijk de aanzienlijke economische terugval – en een causaal verband met de echtscheiding, maar er is geen fout meer aangezien de echtscheiding schuldloos is.

B. De draagkracht van de onderhoudsgerechtigde 166. De rechter dient bij de begroting van de onderhoudsuitkering ook rekening te houden met de inkomsten en mogelijkheden van de partijen (art 301 §3 tweede lid BW). Dat was ook al zo onder het oude recht (oud art 301 §1 BW). Vooraleer de rechtbank een uitkering aan de eiser zal toekennen, moet ze eerst nagaan of de onderhoudsgerechtigde niet in staat is om zelf zijn staat van behoefte te dekken. Dit is logisch indien men ervan uitgaat dat het de bedoeling van een eventuele uitkering na echtscheiding is om slechts tijdens de overgangsperiode de onderhoudsgerechtigde uit de nood te helpen. Het uiteindelijke doel dat in de nieuwe wetsbepalingen vervat ligt, is echter de economische

316

S. BROUWERS, Alimentatie, 541 en 561.

84

zelfredzaamheid. Indien de rechtbank vaststelt dat de onderhoudsgerechtigde eigenlijk over voldoende middelen beschikt om zelf zijn of haar staat van behoefte te dekken, dan is er reeds economische zelfredzaamheid. 167. Deze draagkracht dient door de rechter in principe te worden beoordeeld op het moment waarop het echtscheidingsvonnis in kracht van gewijsde treedt. De rechter moet echter ook rekening houden met de gewijzigde omstandigheden, onafhankelijk van de wil van de partijen, tussen dat moment en het moment waarop een later vonnis over de onderhoudsuitkering na echtscheiding wordt gewezen.317

§ 1. De huidige inkomsten 168. De rechter zal bij de berekening van de draagkracht rekening houden met de huidige inkomsten van de uitkeringsgerechtigde (art 301 §3, tweede lid BW). De rechter zal de draagkracht beoordelen aan de hand van de inkomsten uit arbeid, uit roerende en onroerende goederen.318 Hij zal ook nagaan over welke inkomsten de eiser beschikt, of eventueel zal beschikken na de vereffening/verdeling van het gemeenschappelijk vermogen.319 Er wordt bij de berekening van de inkomsten rekening gehouden met de werkloosheid-, ziekte- en invaliditeitsuitkeringen320, maar niet met een eventueel leefloon.321 Er wordt ook geen rekening gehouden met de ontvangen kinderbijslagen of de alimentatie die de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot aan de uitkeringsgerechtigde reeds betaalt voor de gemeenschappelijke

kinderen.322

Bij

de

berekening

van

het

inkomen

van

de

uitkeringsgerechtigde wordt wel rekening gehouden met de bijdragen die deze echtgenoot doet in het onderhoud van de kinderen.323 De rechtbank houdt wel enkel rekening met de huidige situatie van de onderhoudsgerechtigde. Zo is op het moment van de beoordeling van de aanvraag van geen belang of de onderhoudsgerechtigde in de toekomst geen aanspraken op 317

Cass. 26 mei 2006, T.Fam. 2008, afl. 6-7, 131, noot I. MARTENS. P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, nr.88. 319 Zie ook Supra nr. 126. 320 Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Vred. Fontaine-l’Evêque 16 oktober 2008, RTDF 2009, afl.1, 168. 321 Zie Infra nr. 256. 322 Deze bijdragen zijn immers niet voor de uitkeringsgerechtigde maar voor de kinderen: Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182. 323 Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot; Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF2009, afl. 4, 1204. 318

85

een rustpensioen zal kunnen maken omdat de onderhoudsplichtige als ambtenaar tewerkgesteld is.324 169. In de commentaar bij Beginsel 2:3 wordt gesteld dat de inkomsten en het vermogen van elke echtgenoot in acht dienen te worden genomen om langs de zijde van de uitkeringsgerechtigde de behoeftigheid vast te stellen, en langs de zijde van de uitkeringsplichtige de mogelijkheid om in die behoefte te voorzien.325 Inkomsten dienen volgens de commentaar bij Beginsel 2:3 ruim te worden geïnterpreteerd. Het betreft volgens dit beginsel dus zowel inkomsten uit arbeid als inkomsten uit vermogen. 170. Er kan ook rekening worden gehouden met het vermogen (het kapitaal en de goederen) van de uitkeringsgerechtigde.326 De uitkeringsgerechtigde mag echter niet verplicht worden om zijn of haar vermogen te gelde te maken. Men mag wel verwachten dat deze echtgenoot zijn vermogen reorganiseert zodat het normale inkomsten opbrengt.327

§ 2. De mogelijkheden 171.

De

rechter

moet

ook

rekening

houden

met

de

mogelijkheden

van

de

uitkeringsgerechtigde (art 301 §3, tweede lid BW). De wetgever is ervan uit gegaan dat indien een ex-echtgenoot over mogelijkheden beschikt om zich een inkomen te verschaffen, hij of zij dat ook moet doen (art 301 §3, tweede lid BW). Als die dat niet doet, dan kan de andere ex-echtgenoot daar niet voor verantwoordelijk worden gehouden. Indien een echtgenoot redelijkerwijze in staat is om door middel van arbeid zichzelf van een inkomen te voorzien, ook al heeft hij of zij dat tijdens het huwelijk niet of slechts deeltijds gedaan, zal die echtgenoot toch van die mogelijkheid dienen gebruik te maken.328 Indien de echtgenoten tijdens het huwelijk beslisten dat een van hen zijn of haar carrière kon stopzetten

324

Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 145, noot F. SWENNEN. K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 83-84, nr. 2. 326 S. BROUWERS, “Proeve van begrotingsmodel”, 281. 327 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, nr. 88. 328 Rb. Aarlen (1e k.) 5 september 2008, RTDF 2009, afl.2, 434; Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49. 325

86

of kon afbouwen, zal deze ex-echtgenoot na de echtscheiding zijn of haar loopbaan opnieuw moeten opnemen om opnieuw zelfredzaam te worden.329 Dit houdt ook in dat indien de uitkeringsgerechtigde een weinig rendabel beroep heeft dat niet volstaat om de behoeftigheid te dekken, die echtgenoot een redelijke inspanning zal moeten doen om een meer renderende betrekking te vinden.330 Voor de bepaling van die redelijke inspanning houdt de rechter rekening met diens leeftijd331, gezondheidstoestand332, scholingsgraad, de kinderlast333 en economische en familiale omstandigheden.334 Ook met de (mogelijke) opbrengsten die goederen van de onderhoudsgerechtigde redelijkerwijze kunnen opbrengen kan rekening worden gehouden.335 De rechter zal ook rekening houden met bepaalde lasten die de onderhoudsgerechtigde moet dragen, zoals de huur336 of de afbetaling van een hypothecaire lening.337 172. Ook volgens Beginsel 2:4 dient rekening te worden gehouden met de mogelijkheden van de ex-echtgenoten. Dat beginsel bepaalt immers dat rekening moet worden gehouden met de beroepsperspectieven, de leeftijd en de gezondheidstoestand van de echtgenoten. Deze factoren beïnvloeden indirect de mogelijkheid tot zelf-redzaamheid van de (ex-)echtgenoot. Ze moeten in acht worden genomen ongeacht of ze het resultaat zijn van het huwelijk of niet. De term die in art 301 §3 tweede lid B.W. gebruikt wordt is naar mijn aanvoelen ruimer dan de gegevens die in Beginsel 2:4 worden aangegeven. 173. De rechter oordeelt hierover soeverein.338 Deze beoordeling moet worden gemaakt bij de uitspraak over de onderhoudsuitkering. Indien die uitspraak niet gelijktijdig wordt gedaan met de uitspraak over de echtscheiding zelf, zal dus rekening worden gehouden met de veranderingen

in

het

echtscheidingsuitspraak.

vermogen

van

de

uitkeringsgerechtigde

sinds

de

339

329

Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431. G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 130. 331 Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243. 332 Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234; Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 333 Cass. 12 november 1976, Arr.Cass. 1977, 292. 334 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 78. 335 Cass. 17 oktober 2002, RTDF 2003, 341, noot N.DANDOY; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75. 336 Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY. 337 I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 196. 338 Cass. 15 maart 1991, RW 1991-92, 45. 339 Indien de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel pas plaats vindt na het toekennen van de onderhoudsuitkering, kan de rechter een provisoire uitkering toekennen die dan na de verdeling kan worden 330

87

C. De draagkracht van de onderhoudsplichtige 174. Om de eiser in een vordering tot onderhoudsuitkering na echtscheiding daadwerkelijk een uitkering te kunnen toekennen, is natuurlijk ook vereist dat de verweerder over voldoende middelen beschikt om die uitkering te betalen.

§ 1. De werkelijke inkomsten 175. De rechter zal bij het berekenen van de draagkracht rekening houden met de werkelijke inkomsten van de onderhoudsplichtige (art 301 §3, tweede lid BW). De rechter zal een afweging moeten maken van de werkelijke inkomsten en werkelijke lasten van de onderhoudsplichtige. 176. Voor de bepaling van het bedrag van de lasten wordt rekening gehouden met sociale en fiscale wetgeving340, de afbetaling van schulden die ten tijde van het huwelijkse samenleven zijn aangegaan en van schulden die de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot ingevolge de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel op zich genomen heeft.341 Er wordt ook rekening gehouden met eventuele andere onderhoudsuitkeringen die de onderhoudsplichtige dient te betalen. Deze bepalen immers mede de draagkracht van de onderhoudsplichtige.

Dit

zijn

niet

enkel

de

uitkeringen

ten

behoeve

van

de

gemeenschappelijke kinderen, maar ook die ten behoeve van niet-gemeenschappelijke kinderen en eventueel zelfs kinderen van de nieuwe echtgenoot van de uitkeringsplichtige die deel uitmaken van zijn gezin (art 208 BW).342 177. Dit is in overeenstemming met Beginsel 2:7 (a), dat bepaalt dat altijd voorrang moet worden verleend aan de alimentatieaanspraak van een minderjarig kind van de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot. De bescherming door de Belgische wet is hier dus volledig in overeenstemming met de beginselen, en biedt zelfs een ruimere bescherming indien men er bij Beginsel 2:7 (a) vanuit zou gaan dat enkel de minderjarige kinderen van de herzien door toepassing van art 301 §7 tweede lid BW (zie Supra nr. 169, voetnoot 316); J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1676. 340 Cass. 11 juni 1987, Arr.Cass. 1986-87, 1397. 341 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, 57-58. 342 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1677; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 40; Cass. 21 april 1983, JT, 1983, 663; Cass. 5 september 1997, JT 1998, 339; Vred. Geldenaken 2 april 2008, Act.dr.fam. 2008, afl.9, 194; Vred. Fontaine-l’Evêque 16 oktober 2008, RTDF 2009, afl.1, 168.

88

alimentatieplichtige ex-echtgenoot voorrang krijgen, en niet de kinderen van diens nieuwe echtgenoot. In de commentaar bij dit beginsel verduidelijkt de CEFL dat de notie “minderjarig kind” door de nationale wetgevers wordt ingevuld. De CEFL stelt echter dat kinderen die nog naar school gaan wanneer ze de meerderjarige leeftijd bereiken, altijd als minderjarig beschouwd moeten worden, ongeacht hun leeftijd. Ook wordt in de commentaar uitdrukkelijk gesteld dat er geen onderscheid

mag

worden

gemaakt

uitkeringsplichtige ex-echtgenoot of niet.

naargelang

het

kind

samenwoont

met

de

343

178. Het is betwist of er bij de berekening van de draagkracht van de onderhoudsplichtige exechtgenoot rekening moet worden gehouden met de hulp-en bijdrageplicht van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot tegenover diens nieuwe echtgenoot. Er bestaan hierover drie te onderscheiden strekkingen in de rechtspraak en rechtsleer. 344 Volgens een eerste strekking heeft de onderhoudsplicht ten aanzien van de ex-echtgenoot voorrang op de hulp- en bijdrageplicht ten aanzien van de nieuwe echtgenoot. Volgens deze strekking mag dus geen rekening worden gehouden met de hulp-en bijdrageplicht t.a.v. de nieuwe echtgenoot bij de berekening van de draagkracht van de onderhoudsplichtige exechtgenoot. P. SENAEVE stelt dat deze oplossing het recht op een nieuw huwelijk en gezinsvorming van de onderhoudsplichtige onrechtstreeks beperkt zonder redelijke verantwoording. Volgens een tweede strekking moet de hulp- en bijdrageplicht t.a.v. de nieuwe echtgenoot voorrang krijgen op de onderhoudsplicht tav de ex-echtgenoot. Volgens deze strekking moet er dus wel rekening worden gehouden met de hulp- en bijdrageplicht t.a.v. de nieuwe echtgenoot bij de berekening van de draagkracht van de onderhoudsplichtige. Volgens een laatste strekking bevinden beide onderhoudsverplichtingen zich op dezelfde hoogte. Naar mijn aanvoelen verdient deze strekking de voorkeur. Ik zie namelijk geen enkele reden waarom de ene onderhoudsplicht belangrijker zou zijn dan de andere. Beide plichten steunen immers op het idee van (na)huwelijkse solidariteit. In de commentaar bij Beginsel 2:7 (b) wordt bovendien uitdrukkelijk de voorkeur gegeven aan deze strekking.345 Het beginsel zelf klinkt echter iets milder en geeft enkel aan dat bij de begroting van de 343

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 110, nr. 3. 344 P. SENAEVE, C. AERTS, Onderhoudsgeld, nr.98. 345 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 110, nr. 4.

89

onderhoudsuitkering rekening moet worden gehouden met de hulp- en bijdrageplicht tav de nieuwe echtgenoot. Volgens de commentaar bij Beginsel 2:4 moet de wettelijk samenwonende partner in dit opzicht ook als nieuwe “echtgenoot” worden beschouwd, indien de nationale wetgeving voor deze wettelijk samenwonende partner ook een alimentatierecht voorziet, en als deze verplichting evenwaardig is aan die van een gehuwde partner.346 Dit is niet het geval in het Belgische recht. 179. Verder zal ook rekening worden gehouden met andere lasten zoals de huur347 en eventueel de afbetaling van hypothecaire leningen.348

§ 2. De mogelijkheden 180. Naast de werkelijke inkomsten kunnen ook de mogelijke inkomsten uit goederen van de onderhoudsplichtige (bijvoorbeeld huuropbrengsten uit onroerende goederen, opbrengsten uit kapitalen) in aanmerking genomen worden ter begroting van diens draagkracht. 349 Dit is het geval wanneer de onderhoudsplichtige nalaat om bepaalde inkomsten waarop hij recht heeft op te vragen of wanneer hij zijn onvermogen zelf met bedrieglijk inzicht heeft doen ontstaan.350Ook niet officiële inkomsten kunnen mogelijks door de rechter in aanmerking worden genomen.351 Wanneer de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot financiële hulp in zijn eigen levensonderhoud geniet van zijn ouders, in overeenstemming met art 205-207 BW, dan is het volgens het Hof van Cassatie verboden om die hulp in rekening te brengen bij de berekening van zijn draagkracht.352

346

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 94, nr. 8. 347 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY. 348 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 349 Cass. 17 oktober 2002, RTDF. 2003, 341, noot N.DANDOY. 350 P. SENAEVE, personen en familierecht, 592, nr. 1676; S. BROUWERS. “Over de uitkeringsplichtige exechtgenoot die zelf onderhoudsgeld geniet, en enkele toepasselijke regels bij het bepalen van zijn draagkracht” (noot onder Cass. (1e k.) 30 oktober 2008), RABG 2009, afl. 4, 258 (hierna verkort S. BROUWERS, “Over de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot die zelf onderhoudsgeld geniet) 351 N. DANDOY, “Calcul des pensions ”, 592. 352 Deze ontvangen gelden dienen dus niet als “inkomsten” te worden beschouwd: Cass. 30 oktober 2008, RABG 2009, afl. 4, 253, noot S. BROUWERS en T.Fam. 2009, afl. 4, 67, noot I. MARTENS. Volgens deze laatste auteur geldt dit principe ook in de omgekeerde zin: ook voor het bepalen van de draagkracht van de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot mag geen rekening worden gehouden met de vrijwillige steun vanwege diens ouders.

90

Er kan ook rekening worden gehouden met het vermogen (het kapitaal en de goederen) van de uitkeringsplichtige, net zoals dat het geval is voor de uitkeringsgerechtigde.353 §3. Beperking tot 1/3e van de inkomsten 181. Er is naast een minimumgrens ook een maximumgrens aan het mogelijke bedrag van de uitkering. Er kan in geen geval een uitkering aan de onderhoudsgerechtigde worden toegekend die hoger is dan één derde van de netto inkomsten van de onderhoudsplichtige. (art 301 §3, derde lid BW).354 Deze regel bestond ook al onder het oude recht (oud art. 301 §4 BW). Deze regel is er om de uitkeringsplichtige te beschermen tegen een overdreven belasting van zijn inkomsten en de mogelijkheid om zelf nog in zijn eigen behoeften te voorzien, door hem ten minste 2/3e van zijn netto-inkomsten te garanderen.355 182. Deze maximumgrens is absoluut en mag in geen enkel geval overschreden worden,356 zelfs niet wanneer door toepassing van deze begrenzing het onmogelijk is om ten minste de staat van behoefte van de onderhoudsgerechtigde ex-echtgenoot te dekken.357 Het zijn de netto-inkomsten die als basis dienen voor deze begrenzing.358 183. Een nadelig gevolg van deze begrenzing is wel dat er dus in sommige gevallen niet de mogelijkheid is om de eiser een onderhoudsuitkering toe te kennen die voldoende hoog genoeg is om de staat van behoefte te dekken, die nochtans volgens art. 301 §3, eerste lid BW de minimumgrens is. Het is dus mogelijk dat de staat van behoefte toch niet gedekt kan worden, ook al heeft de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot voldoende middelen om dat te doen.359 184. Wat indien door de toekenning van een onderhoudsuitkering, van minder dan 1/3e van de netto inkomsten van de uitkeringsplichtige, de onderhoudsplichtige zelf in een staat van behoeftigheid valt? Volgens A-C VAN GYSEL zal er dan geen onderhoudsuitkering aan de 353

Zie Supra nr. 170. P. SENAEVE, personen en familierecht, 592, nr. 1677. 355 J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 51. 356 J-C. BROUWERS, “Dix questions ”, 51. 357 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 150; P. SENAEVE, personen en familierecht, 592, nr. 1677. 358 S. BROUWERS. “Over de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot die zelf onderhoudsgeld geniet”, 263. 359 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 114; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 41. 354

91

uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot worden toegekend.360 Art 301 §2 BW bepaalt dat de rechtbank

een

uitkering

kan

toestaan.

De

rechter

beschikt

dus

over

een

appreciatiebevoegdheid. 185. Tijdens de parlementaire voorbereidingen werd voorgesteld om deze grens in het nieuwe art. 301 BW achterwege te laten.361 Dit voorstel werd echter niet gevolgd en de maximumgrens werd behouden.362 In de CEFL beginselen wordt er geen enkele maximumgrens opgelegd. Kan men hieruit afleiden dat deze maximumgrens in feite overbodig is? De rechter houdt bij de begroting van de onderhoudsuitkering namelijk sowieso rekening met de inkomsten en mogelijkheden van beide echtgenoten. Naar mijn aanvoelen is dat wel zo. Enerzijds is er het nadeel dat in uitzonderlijke en extreme gevallen de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde exechtgenoot niet gedekt wordt, ook al heeft de uitkeringsplichtige daar voldoende middelen toe.363 Anderzijds zal de rechter naar mijn aanvoelen wel voorzichtig genoeg zijn om de draagkracht van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot niet te zwaar te belasten.

D. Degressieve uitkering 186. Indien hij dit nodig acht, kan de rechter een degressieve uitkering opleggen (art 301 §3, tweede lid BW). Hij moet dan ook bepalen in welke mate de uitkering degressief is. Deze mogelijkheid volgt logischerwijze uit de doelstelling van de onderhoudsuitkering. Om de uitkeringsgerechtigde aan te moedigen om stappen te ondernemen om economisch zelfredzaam te worden, kan het aangewezen zijn om daar een financiële impuls aan te koppelen.364 De rechter kan dus in aanmerking nemen dat met verloop van tijd de uitkeringsgerechtigde zijn anciënniteit in de uitoefening van diens beroep kan opbouwen of de mogelijkheid heeft zich bij te scholen met het oog op een betrekking die een hoger inkomen met zich mee brengt. Naarmate de optimalisering van het verdienvermogen van de uitkeringsgerechtigde stijgt, daalt het bedrag van de onderhoudsuitkering.

360

A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 529. Amendement nr. 16 (Vandenberghe), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 15-16; Amendement nr. 19 (Verherstraeten), Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 17-18. 362 Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 77; Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4, 93. 363 Amendement nr. 16 (Vandenberghe), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 16. 364 H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”, 284.

361

92

Indien

de

onderhoudsuitkering

echter

te

snel

daalt,

is

het

opnieuw

aan

de

uitkeringsgerechtigde om de wijziging van het bedrag (of in dit geval van de modaliteiten) te vorderen op grond van art art 301 §7, eerste lid BW en aan te tonen dat het bedrag gezien gewijzigde omstandigheden niet meer aangepast is.365 187. In de CEFL beginselen is de mogelijkheid van een degressieve onderhoudsuitkering niet uitdrukkelijk vermeld. Mijns inziens wordt ze echter nergens uitgesloten, en moet het volgens de inhoud van de beginselen op zich wel mogelijk zijn. Zo wordt in Beginsel 2:4 gesteld dat de gezondheidstoestand, leeftijd en beroepsperspectieven in acht moeten worden genomen bij het begroten van de onderhoudsuitkering. Omdat deze factoren kunnen verbeteren na verloop van tijd, kan het aangewezen zijn dat de rechter daar op voorhand al rekening mee houdt bij het vastleggen van het bedrag van de uitkering. Ook de verankering van het principe van de zelfredzaamheid in Beginsel 2:2 doet vermoeden dat het opleggen van een degressieve uitkering in overeenstemming met de beginselen is.

E. De staat van behoefte is het gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was ingegeven door de noden van de familie 188. Indien de verweerder aantoont dat de staat van behoefte van de verzoeker het gevolg is van een eenzijdig door deze laatste genomen beslissing en zonder dat de noden van de familie die keuze gerechtvaardigd hebben, dan kan hij worden ontheven van het betalen van de uitkering, of slechts verplicht worden tot het betalen van een verminderde uitkering (art 301 §5 BW). 189. Het is de bedoeling van de wetgever om enerzijds de ex-echtgenoot die zich na de echtscheiding in de economisch meest zwakke positie bevindt, ten gevolge van zijn of haar investering in het gezin tijdens het huwelijkse samenleven, te helpen. Maar anderzijds mag het niet de bedoeling zijn dat de andere ex-echtgenoot ertoe wordt verplicht een uitkering te betalen indien de behoeftige ex-echtgenoot zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen zwakke financiële situatie omdat hij of zij zich ten onrechte zonder reden teruggetrokken heeft uit het beroepsleven.366 Wanneer het verzoek om een onderhoudsuitkering afkomstig is van een 365

Zie Infra nr. 199 – 200. Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 19-20; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1668; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 41; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 148.

366

93

echtgenoot die elke beroepsactiviteit staakte voor het eigen gemak, kan de uitkering dus verlaagd of geweigerd worden.367 F. SWENNEN heeft deze uitzonderingssituatie ook “de exceptie van luiheid” genoemd.368 190. De verweerder zal het bewijs moeten leveren dat de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot wel degelijk in de mogelijkheid is om zichzelf van een inkomen te voorzien, maar dat hij of zij eenzijdig heeft beslist om geen gebruik te maken van die mogelijkheid. Dit zal erg moeilijk te bewijzen zijn wanneer de beslissing waarvan sprake genomen werd voor de onherstelbare ontwrichting van het huwelijk. Men neemt aan dat beslissingen, die binnen het gezin genomen zijn, in onderling overleg gebeuren en niet eenzijdig.369 Volgens N. DANDOY moet het zelfs gaan om een beslissing die aan de andere echtgenoot werd opgedrongen, tegen diens wil.370 Het Hof van Beroep te Brussel oordeelde dat men er zelfs zonder meer mag van uitgaan dat er instemming met de beslissing van de andere echtgenoot is wanneer het echtpaar jonge kinderen heeft en de werkende echtgenoot een aanzienlijk inkomen geniet en een tijd in het buitenland heeft gewerkt.371 Bovendien staat de rechtspraak weigerachtig tegenover het bewijs van deze beslissingen door getuigen.372 191. Het is wel mogelijk dat de beslissing van beide echtgenoten, die genomen werd voor de onherstelbare ontwrichting, overgaat in een eenzijdige beslissing. Wanneer beide echtgenoten het er ten tijde van het huwelijk over eens zijn dat een van hen niet meer uit het huis zal gaan werken en voortaan de huishoudelijke taken op zich zal nemen, is dat een gezamenlijke beslissing. Wanneer later de familiale situatie verandert, verdwijnt soms ook de oorzaak van de gezamenlijke beslissing, waardoor een nieuwe beslissing kan worden genomen (bijvoorbeeld om terug een beroepsbetrekking te zoeken of om thuis te blijven). Die nieuwe beslissing kan mogelijks wel eenzijdig zijn genomen, en niet ingegeven zijn door de noden van de familie. 373 367

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 148, nr. 4. 369 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 370 N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1080. 371 Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN. 372 Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS. 373 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 512. De auteur geeft volgend voorbeeld: de echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting wordt uitgesproken en de echtgenoot wiens economische activiteit gestaakt werd om zich in te zetten voor de huishoudelijke taken kiest ervoor niet onmiddellijk op zoek te gaan naar werk, 368

94

192. De verweerder zal bovendien moeten bewijzen dat de eenzijdige beslissing niet is ingegeven door de noden van de familie. Indien de verweerder toch kan aantonen dat de beslissing eenzijdig door de uitkeringsgerechtigde echtgenoot werd genomen, dan kan laatste zich nog verdedigen door te stellen dat de beslissing de noden van de familie ten goede kwam of komt. Of

de

noden

van

de

familie

volstaan om

de

eenzijdige

beslissing van 374

onderhoudsgerechtigde te verantwoorden zal door de rechter beoordeeld worden.

de Ook

hierbij kan het mogelijk zijn dat een beslissing die ten tijde van het huwelijk uit bezorgdheid voor de noden van de familie genomen is, na de echtscheiding geen voldoende rechtvaardigingsgrond meer is. Indien één van de echtgenoten ten tijde van het huwelijk alle economische activiteiten staakt om de zorg voor de kleine kinderen op zich te nemen, dan kan het zijn dat die rechtvaardigingsgrond jaren later, wanneer de kinderen het huis uit zijn, niet meer gegrond is. 193. Mijns inziens kan men niet stellen dat de beslissing, die ten tijde van het huwelijk is genomen, dat één van de echtgenoten thuis zal blijven om de huishoudelijke taken op zich te nemen, ook al zijn er geen kinderen binnen het gezin, erop zou wijzen dat er sprake is van een beslissing die genomen is los van de belangen van het gezin.375 De zorg voor de kinderen is slechts één van de factoren die in aanmerking komen om de economische terugval te waarderen. In art 301 §3 tweede lid BW stelt de wetgever dat de rechter zich kan baseren op het “gedrag van de echtgenoten tijdens het huwelijk inzake de organisatie van hun noden en het ten laste nemen van de kinderen.” Zowel de organisatie van de eigen noden van de echtgenoten als het ten laste nemen van de kinderen zijn argumenten die in aanmerking komen om de economische terugval te begroten en dus een onderhoudsuitkering toe te kennen die hoger is dan hetgeen noodzakelijk is om ten minste de staat van behoefte te dekken. Ik zie geen reden waarom het in een kinderloos gezin (of een gezin waar de kinderen het huis al uit

dan is er wel sprake van een eenzijdige beslissing. Het is dan de beslissing om, ondanks de gewijzigde familiale situatie, zich niet in te zetten op de arbeidsmarkt, die de rechter ertoe kan brengen de onderhoudsuitkering te weigeren of een verminderde onderhoudsuitkering op te leggen; Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444, waar de rechtbank oordeelde dat wanneer de echtgenoten samen de uitdrukkelijke beslissing hadden genomen dat de ene echtgenoot huisvader zou zijn tot wanneer de kinderen volwassen waren, maar deze echtgenoot nadien verder verzaakte aan de uitoefening van een beroep, ondanks de moeilijkheden in het huwelijk, deze laatste beslissing toch een eenzijdige beslissing was, niet ingegeven door de noden van de familie. 374 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 20; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek voor familierecht, Brugge, Die Keure, 2008, nr. 1669. 375 Anders: F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 50.

95

zijn) niet mogelijk zou zijn dat de echtgenoten er gezamenlijk voor kiezen dat één van de echtgenoten niet buitenshuis zal gaan werken om de huishoudelijke taken op zich te kunnen nemen. In de commentaar bij Beginsel 2:4 wordt deze situatie zelfs uitdrukkelijk vermeld. Ook al hebben de echtgenoten geen kinderen, dan nog is het mogelijk dat een van de echtgenoten zijn of haar verdienvermogen niet geoptimaliseerd heeft zodat hij of zij kon instaan voor de huishoudelijke taken. 376 194. Het begrip “familie” kan men hier ruim interpreteren. Het gaat dus niet alleen om de zorg over de eigen gemeenschappelijke kinderen, maar ook over eventuele kinderen uit een vroegere relatie of huwelijk van de uitkeringsgerechtigde of uitkeringsplichtige exechtgenoot. Volgens sommige auteurs komt ook de zorg voor (schoon)ouders in aanmerking.377 Anderen betwijfelen dat. 378 195. De rechter beschikt hier over een erg ruime appreciatiemarge, waarbij hij “naar billijkheid” kan oordelen.379 Hij zal de beweegredenen en omstandigheden van de beslissing trachten te achterhalen om te oordelen of een weigering of een vermindering van de uitkering hier opportuun is. Men kan zich de vraag stellen in welk geval het opportuun is dat een ex-echtgenoot toch een, weliswaar verminderde, uitkering krijgt indien de rechter oordeelde dat diens behoeftigheid het gevolg is van een eenzijdige beslissing die niet gesteund is op de noden van de familie. Een denkbare situatie is hier die waarbij de eenzijdige beslissing deels door de noden van de familie was ingegeven, en deels uit eigen belang. Wanneer een van de echtgenoten bijvoorbeeld beslist om i.p.v. deeltijds buitenshuis te werken en deeltijds de zorgen van het gezin op zich te nemen, uit eigen belang ervoor kiest om alle werkzaamheden buitenshuis stop te zetten. 380 196. Vervolgens heeft de rechter de keuze om de onderhoudsuitkering te weigeren of te verminderen. De rechter besliste bijvoorbeeld om de onderhoudsuitkering te verminderen 376

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93, nr. 4. 377 A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 95; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen exechtgenoten”, 126. 378 J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, 66; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 129; J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.5.2.3. 379 Memorie van toelichting Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 19-20. 380 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 72; A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 104; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 114 ; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 148, nr. 5.

96

omdat de ex-echtgenoot enerzijds door zijn leeftijd niet meer in de mogelijkheid was om tijdig een betrekking op de arbeidsmarkt te bemachtigen, te meer omdat hij jarenlang enkel had ingestaan voor de huishoudelijke taken, en anderzijds omdat de uitkeringsplichtige exechtgenote deze situatie mee in de hand had gewerkt en het probleem redelijkerwijze had kunnen voorzien. De echtgenote had de financiële afhankelijkheid van haar man volgens de rechtbank dus mede tot stand gebracht.381 197. In het geval dat de rechter de uitkering vermindert, kan men zich de vraag stellen of hij ook een bedrag kan toekennen dat lager is dan wat vereist is om de staat van behoefte van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot te dekken. Sommige auteurs werpen op dat het voor de rechter hier ook mogelijk is een bedrag toe te kennen dat lager is dan hetgeen vereist is om de staat van behoefte te dekken: aangezien hij ervoor kan kiezen de uitkering helemaal niet toe te kennen, moet hij a fortiori ook de mogelijkheid hebben om een lager bedrag toe te kennen: qui peut le plus peut le moins. 382 198. In de CEFL beginselen wordt er nergens specifiek verwezen naar de mogelijkheid om de onderhoudsuitkering te beperken of te weigeren omdat de uitkeringsgerechtigde exechtgenoot zelf verantwoordelijk kan worden geacht voor zijn of haar behoeftigheid. De alimentatie kan mijns inziens om deze reden echter wel worden beperkt of beëindigd via Beginsel 2:6. De eenzijdige beslissing van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot is immers een gedraging die in hoofde van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot als een buitengewoon ingrijpende omstandigheid kan worden beschouwd, waardoor het niet meer rechtvaardig zou zijn dat deze ex-echtgenoot verplicht wordt om de (volledige) onderhoudsuitkering te betalen.383

381

Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444. G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 128; A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 105; A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 524-525; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 78; S. BROUWERS, Alimentatie, 548. 383 E. ÖRÜCÜ, “The principles”, 245. 382

97

Hoofdstuk 3. Modaliteiten van de uitkering. A. Principiële wijzigbaarheid 199. Zelfs in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming, en uitgezonderd indien de partijen in dat geval uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn overeengekomen, kan de rechtbank de uitkering verhogen, verminderen of afschaffen in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt of door een latere beslissing, indien ten gevolge van nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen het bedrag ervan niet meer aangepast is. (art 301 §7, eerste lid BW) Onder het oude recht was dit ook al het geval (oud art 301 §3 BW), behalve voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming. Het criterium om de wijziging te bekomen was wel anders. Voor de wet van 27 april 2007 was vereist dat er zich “ingrijpende” wijzigingen in de omstandigheden hadden voorgedaan. 200. De bewijslast ligt bij de ex-echtgenoot die een verandering of afschaffing van de uitkering wil verkrijgen. Die echtgenoot zal moeten aantonen dat er nieuwe omstandigheden zijn die zich onafhankelijk van zijn of haar wil hebben voorgedaan en waardoor het bedrag niet meer aangepast is. Hierbij is het van belang dat in de oorspronkelijke vaststelling van de onderhoudsuitkering duidelijk is aangegeven wat de economische situatie van de echtgenoten toen was, omdat een verandering aantonen impliceert dat de rechter twee situaties kan vergelijken.384

§1.Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen 201. In tegenstelling tot wat vroeger het geval was (oud art 301 §3 BW), is niet vereist dat er zich ingrijpende wijzigingen hebben voorgedaan. 201. In de CEFL Beginselen is nergens een gelijkaardige bepaling te vinden. Misschien was het voor de CEFL zodanig logisch dat de onderhoudsuitkering na echtscheiding wijzigbaar is, dat ze het niet nodig vond om hiervoor een specifieke bepaling in het leven te roepen. De wijzigbaarheid lijkt mijns inziens ook een logisch gegeven. Enerzijds 384

Cass. 18 april 2002, RW 2002-03, 1298, Arr.Cass. 2002, 1028.

98

kan men er vanuitgaan dat de factoren uit Beginsel 2:3 - namelijk de behoeftigheid van de uitkeringsgerechtigde en de mogelijkheid om in die behoeften te voorzien voor de uitkeringsplichtige - van nature onderhevig zijn aan veranderingen in de tijd. Anderzijds kan de rechter volgens Beginsel 2:8 mogelijks een levenslange onderhoudsuitkering toekennen. Het zou erg onbillijk zijn om zo een zware verplichting op te leggen, zonder daarbij de mogelijkheid te bieden om in te grijpen wanneer de omstandigheden dat rechtvaardigen. Bovendien wordt er in de commentaar een aantal keer onrechtstreeks verwezen naar de mogelijkheid tot wijzigbaarheid. Zo wordt in de commentaar bij Beginsel 2:4 gesteld dat het aan de nationale rechters wordt overgelaten om de omstandigheden waarin een wijziging van de uitkering gerechtvaardigd is vast te stellen.385 In de commentaar bij Beginsel 2:10 vinden we net dezelfde opmerking terug voor wat betreft de overeenkomsten tussen de (ex)echtgenoten.386 De wijzigbaarheid van de onderhoudsuitkering is dus wel in overeenstemming met de CEFL beginselen, ook al wordt ze niet uitdrukkelijk in de beginselen zelf vastgelegd.

§2. De uitkering kan door de rechter verlaagd, verhoogd, of afgeschaft worden 202. Het is het bedrag van de uitkering dat gewijzigd kan worden overeenkomstig art 301 §7 BW. Indien een echtgenoot bij de ontbinding van het huwelijk niet behoeftig was, kan die echtgenoot bij latere wijzigingen van omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen diens vordering voor de vrederechter dus niet steunen op art 301 §7 BW. Hier kan men immers niet stellen dat “het bedrag” van de uitkering niet meer aangepast is. Indien de echtgenoot ten tijde van de ontbinding van het huwelijk niet behoeftig was, had deze echtgenoot geen recht op een uitkering en kan men dus ook niet stellen dat er een bedrag (van 0,00 €) zou zijn toegekend.387 De ex- echtgenoot die op het moment van de echtscheiding nog niet behoeftig was, maar dat later geworden is, dient zijn of haar vordering te steunen op art 301 §2 BW. Dat artikel stelt expliciet dat de onderhoudsuitkering ook in een “latere beslissing” kan worden toegestaan.388

385

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 95, nr. 9. 386 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 133, nr. 5. 387 S. Brouwers, Alimentatie, 567, nr. 954. 388 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 117.

99

Een ex-echtgenoot die bij de ontbinding van het huwelijk echter wel behoeftig was, maar geen onderhoudsuitkering na echtscheiding verkregen heeft omdat de economische terugval volgens de rechter niet aanzienlijk was, kan zijn of haar vordering wel op art 301 §7 BW steunen, want er was wel een principieel recht op alimentatie (vanwege de behoeftigheid).389 203. De opgelegde onderhoudsuitkering kan verlaagd of afgeschaft worden: •

wanneer de toestand van de onderhoudsgerechtigde verbeterd is, tenzij wanneer zelfs met de huidige onderhoudsuitkering de toestand van de uitkeringsgerechtigde nog niet van die aard is dat diens staat van behoefte is gedekt.390 Men mag niet vergeten dat ook

hier de

minimumgrens (het dekken van de

behoeftigheid van de

uitkeringsgerechtigde echtgenoot) moet worden gerespecteerd. •

als de toestand van de onderhoudsplichtige verslechterd is, bijvoorbeeld bij langdurige ziekte, een handicap, langdurige onvrijwillige werkloosheid, niet-bedrieglijk faillissement, verlies van belangrijke vermogensbestanddelen, pensionering,…

•

wanneer

door

de

automatische

indexering

aan

het

indexcijfer

van

de

consumptieprijzen de onderhoudsuitkering plots hoger wordt dan 1/3e van de nettoinkomsten van de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot. Men mag nl. niet vergeten dat ook hier de maximumgrens moet worden gerespecteerd. 204. De opgelegde onderhoudsuitkering kan verhoogd worden: •

wanneer de toestand van de onderhoudsgerechtigde verslechterd is, bijvoorbeeld door ziekte, werkloosheid, pensionering.391

•

of als de inkomsten van de onderhoudsplichtige stijgen, vb door het verkrijgen van een nalatenschap.392

§ 3. Uitzondering 205. Er is in de wet ook in een uitzondering op de principiële wijzigbaarheid voorzien. Namelijk de situatie waarin de partijen uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn overeengekomen (art 301 §7 BW).

389

J. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 606. J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1692. 391 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 49. 392 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 49.

390

100

206. Het is onduidelijk of partijen die door onherstelbare ontwrichting uit de echt scheiden de principiële wijzigbaarheid uit art 301 §7 BW conventioneel kunnen uitschakelen. Art 301 §7, eerste lid BW stelt dat de rechtbank de uitkering kan aanpassen “Zelfs in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming, en uitgezonderd indien de partijen in dat geval uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn overeengekomen”. Er is echter veel verwarring over de betekenis van de woorden “in dat geval”. 207. Sommigen stellen dat de wetgever hier wel degelijk de bedoeling moet hebben gehad om de mogelijkheid, om via overeenkomst van de wijzigbaarheid af te wijken, enkel te voorzien voor echtgenoten die in onderlinge toestemming uit de echt scheiden. 393 Uit de woorden “in dat geval” kan men volgens deze strekking afleiden dat de wijzigbaarheid enkel conventioneel kan worden uitgesloten door echtgenoten die in onderlinge toestemming uit de echt scheiden, en niet door echtgenoten die voor een procedure echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting kozen. Bovendien zou men uit het feit dat de partijen voor de ontbinding van het huwelijk geen afstand kunnen doen van hun recht op een uitkering (art 301 §9 eerste lid BW), kunnen afleiden dat zij ook geen afstand kunnen doen van het recht op de principiële wijzigbaarheid van de onderhoudsuitkering.394 Deze redenering gaat echter ook op voor het tegendeel: aangezien de partijen voor de ontbinding van het huwelijk wel een overeenkomst kunnen maken over het bedrag en de regels voor de herziening van dit bedrag (art 301 §§1 en 9 BW), zou men kunnen stellen dat ze deze herziening ook kunnen uitsluiten. Indien men ervan uitgaat dat de (ex-)echtgenoten de wijzigbaarheid niet conventioneel kunnen uitsluiten, kunnen die partijen de modaliteiten, die in acht moeten worden genomen om de onderhoudsuitkering te wijzigen, ook niet veranderen.395 Bij de echtscheiding door onderlinge toestemming is deze mogelijkheid expliciet voorzien in art 1288, eerste lid 4° Ger.W.

393 A-C.VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 111-112; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 539, voetnoot nr. 29; N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1069; N. DANDOY, “ limites conventionelles”, 424; S.LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, in Y-H. LELEU, en D. PIRE, La réforme du divorce : première analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 156, voetnoot 76 (hierna verkort S.LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”); S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 159, nr. 195; A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 554; P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 22; J-L. RENCHON, “La réforme du divorce”, 402, nr. 18; H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”, 283. 394 S. BROUWERS, Alimentatie, 567. 395 N. DANDOY, “limites conventionelles”, 426.

101

208. Anderen stellen dat, indien men deze woorden letterlijk zou interpreteren, dit een ongelijke behandeling in het leven zou roepen tussen de echtgenoten die in onderlinge toestemming scheiden en de echtgenoten die in een procedure echtscheiding wegens onherstelbare ontwrichting zitten.

396

Bovendien kan men aannemen dat het hier om een

vergissing in de wettekst gaat, aangezien het volgens art 301 §1, eerste lid BW steeds mogelijk moet zijn voor de partijen om een overeenkomst te sluiten over het bedrag van de onderhoudsuitkering, en de nadere regels volgens welke het overeengekomen bedrag kan worden herzien. Het zou mijns inziens ook niet correct zijn om deze bepaling te negeren. Indien men deze stelling volgt, kunnen de partijen dus ook in het geval van een echtscheiding door onherstelbare ontwrichting de principiële wijzigbaarheid conventioneel uitsluiten. 209. De CEFL beginselen bieden op dit vlak geen oplossing en beide stellingen zijn verdedigbaar. Enerzijds stelt Beginsel 2:1 dat de alimentatie tussen de ex-echtgenoten aan dezelfde regels onderworpen is, ongeacht de echtscheidingsvorm. Dit beginsel kan echter niet zonder meer toegepast worden op de echtscheiding door onderlinge toestemming naar Belgisch recht, zoals ik eerder al uiteengezet heb.397 Het doet mijns inziens echter wel vermoeden dat, volgens de CEFL, de mogelijkheden die de alimentatieregeling van de ene echtscheidingsvorm voorziet, bij voorkeur ook in de andere echtscheidingsvormen dienen te worden geboden. Anderzijds voorziet Beginsel 2:10 (1) dat ook de nakoming van de onderhoudsuitkering bij overeenkomst kan worden vastgelegd. Bovendien kunnen partijen in hun overeenkomst wel verzaken aan hun alimentatieaanspraak, wat vrij zware gevolgen kan hebben. Zoals ik hierboven aangestipt heb, moet er volgens de CEFL beginselen ook worden vanuitgegaan dat de onderhoudsuitkering wijzigbaar is. In de commentaar bij Beginsel 2:10 stelt de CEFL dat de mogelijkheid voor de (ex-)echtgenoten om een overeenkomst te sluiten geen oordeel vormt over de mogelijkheid om de wijzigbaarheid van de uitkering te vorderen. De voorwaarden volgens welke de wijzigbaarheid wordt geregeld laat de CEFL echter uitdrukkelijk over aan de nationale wetgevers.

396

G. VERSCHELDEN, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht. Deel II De echtscheiding door onderlinge toestemming – De scheiding van tafel en bed – De huwelijksvoordelen”, T.Fam. 2007, 150 (hierna verkort G. VERSCHELDEN “De echtscheiding door onderlinge toestemming”); G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 137; J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 118; F. SWENNEN en F.APS, “de echtscheidingswet 2007”, RW 2007-08, 554, nr.53. I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 92; K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 48-49. 397 Zie Supra nr. 38.

102

210. In de veronderstelling dat de partijen die scheiden in een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting ook over de mogelijkheid beschikken om de wijzigbaarheid conventioneel uit te schakelen, kan men zich afvragen hoe ruim de uitzondering dient te worden geïnterpreteerd. 398 Indien de partijen uitdrukkelijk overeengekomen zijn dat de uitkering niet wijzigbaar is, dan is er ongetwijfeld geen wijzigbaarheid meer mogelijk. Maar wat indien de partijen (of één van hen) na de ontbinding van het huwelijk via een echtscheiding door onherstelbare ontwrichting conventioneel verzaken aan hun recht op een onderhoudsuitkering? Kan er dan nog een beroep worden gedaan op art 301 §7 BW? Men kan in dit geval niet absoluut stellen dat de partijen overeengekomen zijn dat de uitkering niet wijzigbaar is. A-C VAN GYSEL stelt dat zelfs indien een partij, nadat de echtscheiding is uitgesproken, op een geldige wijze definitief zijn recht op een uitkering verwerpt, men dat niet anders moet interpreteren dan het geval waarin het recht op een uitkering werd geopend maar de uitkering niet werd begroot.399 De auteur verantwoordt dat door te stellen dat de wetgever de bedoeling had om de partijen de kans te geven een nieuw akkoord te sluiten in geval van gewijzigde omstandigheden. Het zou bovendien onbillijk zijn dat, indien de ene ex-echtgenoot zijn recht op onderhoudsuitkering uitdrukkelijk verwerpt, deze in de toekomst in elk geval gebonden is door de verwerping. Indien vervolgens door gewijzigde omstandigheden de andere exechtgenoot de behoeftige ex-echtgenoot wordt, dan zou deze wel een onderhoudsuitkering van de ex-echtgenoot - die zijn recht verworpen heeft - kunnen vorderen. De tweede exechtgenoot heeft zijn recht namelijk niet uitdrukkelijk verworpen. P. SENAEVE meent echter dat het onmogelijk is om, nadat de partijen rechtsgeldig aan het recht op een onderhoudsuitkering hebben verzaakt, nog een beroep te doen op de wijzigbaarheid. Hij stelt dat art. 301 §7 BW enkel de mogelijkheid biedt om de uitkering te laten verhogen, verlagen of afschaffen, en dat dit restrictief dient te worden geïnterpreteerd.400 De CEFL laat deze kwestie uitdrukkelijk over aan de nationale wetgevers, en sluit dus de mogelijkheid niet uit dat een ex-echtgenoot die eerder heeft verzaakt aan zijn of haar recht op

398

Zie Supra nr. 205 – 207. A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 533-534 ; In die zin ook : N. DANDOY, “ limites conventionelles”, 427; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 117. 400 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 23; In die zin ook: F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 67. 399

103

onderhoudsuitkering, op een later tijdstip toch nog de mogelijkheid heeft om een onderhoudsuitkering te bekomen.401 211. Ook in het geval van de kapitalisatie van de onderhoudsuitkering is er sprake van een uitzondering.402 Het zou erg nefast zijn om te oordelen dat ook de gekapitaliseerde uitkering nog wijzigbaar is, gezien de aard van de kapitalisatie.403 212. Het is betwist of de wijziging van de uitkering overeenkomstig art 301 §7 BW ook kan worden gevorderd, indien de partijen hun uitkering conventioneel hebben begroot overeenkomstig art. 301 §§ 1 en 9 BW.404 Men kan zich in dat geval de vraag stellen hoe de rechter de verhoging, vermindering of afschaffing moet begroten, want de berekeningswijze van de door de partijen overeengekomen onderhoudsuitkering steunt misschien op andere principes dan de wettelijke principes van art 301 BW. De overeengekomen uitkering kan in dat geval mogelijks zelfs minder bedragen dan wat nodig is om de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde te dekken, of misschien meer bedragen dan 1/3e van de netto-inkomsten van de uitkeringsplichtige. Moet de rechter dan bij de toepassing van art 301 §7 BW wel rekening houden met de wettelijke principes?405 Volgens sommige auteurs mogen de wettelijke regels in dit geval niet gebruikt worden ter aanvulling van de overeenkomst. 406 Onder het oude recht was dat al zo. Het Hof van Cassatie stelde toen uitdrukkelijk dat de rechter zich in dat geval moet beperken tot de toepassing van de duidelijke bewoordingen van de overeenkomst.407 Ik denk echter dat het beter zou zijn dat de rechter zich in deze situatie toch op de wettelijke principes beroept om de onderhoudsuitkering te wijzigen. De partijen dragen zelf immers de verantwoordelijkheid bij het opstellen van de overeenkomst die de onderhoudsuitkering na echtscheiding betreft.408 Indien ze nalaten om vast te stellen volgens welke criteria de rechter de overeengekomen uitkering kan wijzigen, dienen de wettelijke regels deze leegte op te vullen.

401

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen 133, nr. 5 402 Zie Infra nr. 248. 403 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 525. 404 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 65. 405 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 22. 406 J -C. BROUWERS, “Dix questions” Act.dr.fam. 2008, 54; N. DANDOY, “limites conventionelles”, 425; F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 66. 407 Cass. 30 juni 2006, EJ 2006, 149, noot C. AERTS. 408 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 16-18. Deze auteur spreekt van “vrijheid in verantwoordelijkheid”

104

213. Art 301 §7, eerste lid BW stelt dat de rechtbank de uitkering kan aanpassen “in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt of door een latere beslissing”. Dit is een nutteloze bepaling,

aangezien

de

uitkering

ten

vroegste

kan

worden

toegekend

in

het

echtscheidingsvonnis.409 De enige denkbare situatie waarin de rechter al in het echtscheidingsvonnis het bedrag van de uitkering zou herzien, is het geval waarin tijdens de echtscheidingsprocedure een overeenkomst was gesloten met betrekking tot het bedrag van de uitkering, en één van de echtgenoten hier al wenst van af te wijken, omdat er sprake is van nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen.410

§ 4. Invloed van de vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel 214. Indien ten gevolge van de ontbinding van het huwelijk, de vereffening en verdeling van het gemeenschappelijk vermogen of van de onverdeeldheid die tussen de echtgenoten bestond, aanleiding geeft tot een wijziging van hun financiële toestand, die een aanpassing rechtvaardigt van de uitkering tot levensonderhoud welke het voorwerp was van een vonnis of overeenkomst, gewezen of gesloten voor de opmaak van de vereffeningsrekeningen, kan de rechtbank eveneens de uitkering aanpassen, tenzij in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming. (art 301 §7, tweede lid BW). 215. De rechter oordeelt soeverein of de gevolgen van de vereffening-verdeling een aanpassing van de onderhoudsuitkering rechtvaardigt. Het ontvangen van een geldsom naar aanleiding van de verdeling van de echtelijke woning heft dus niet ipso facto de staat van behoefte op.411 216. Deze mogelijkheid is exclusief voorbehouden aan de echtscheiding door onherstelbare ontwrichting.412 De wetgever heeft deze mogelijkheid voorzien omdat het onmogelijk zou zijn om de onderhoudsuitkering in dit geval nog te wijzigen op grond van het eerste lid van art 301 §7 BW omdat er geen sprake is van omstandigheden die zich onafhankelijk van de wil van de partijen hebben voorgedaan.413 Het is dus toch mogelijk om een onderhoudsuitkering, die

409

K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 641; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 116-117. G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 136. 411 Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot; Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168. 412 Zie Infra nrs. 312 - 313. 413 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 21.

410

105

voorafgaand aan de opmaak van de vereffeningsrekeningen werd toegekend of overeengekomen, te wijzigen. 414

B. De duurtijd: beperking in de tijd 217. In het kader van de geest van het nieuwe art 301 BW, dat de onderhoudsuitkering na echtscheiding toekent ter overbrugging van de periode die de uitkeringsgerechtigde exechtgenoot nodig heeft om economisch zelfredzaam te worden415, lijkt het natuurlijk onmogelijk dat er geen beperkingen in de duurtijd van de uitkering zouden zijn. Als tegenhanger van het verruimde basisrecht van de foutloze uitkering werd de uitkering dus beperkt in de tijd.416 Op die manier wordt de gedachte die onder het oude recht bestond, nl. dat de echtscheiding als een “win for life” kan worden beschouwd, waarbij de onderhoudsgerechtigde na een huwelijk levenslang een onderhoudsuitkering geniet, ongeacht de duurtijd van dat huwelijk, niet langer voor mogelijk gehouden.417 218. Ook in Beginsel 2:8 werd in principe de duurtijd van de onderhoudsuitkering na echtscheiding beperkt. De CEFL stelt in haar commentaar bij Beginsel 2:8 dat de beperking in de tijd door de wet zelf kan worden geregeld, kan worden overgelaten aan de discretionaire bevoegdheid van de rechter of het voorwerp kan uitmaken van een overeenkomst tussen de (ex-)echtgenoten.418 In het beginsel zelf kiest de CEFL er uiteindelijk voor dat de rechter de duurtijd bepaalt, maar in de commentaar wordt gesteld dat indien de ex-echtgenoten overeenkomen over deze duurtijd, dat dan aan de overeenkomst voorrang dient te worden gegeven. Het is volgens de CEFL beter om niet te kiezen voor een een wettelijk opgelegde termijn omdat op die manier meer rekening kan worden gehouden met de feitelijke omstandigheden, eigen aan de situatie van de (ex-)echtgenoten. De rechter kan bij het bepalen van de gepaste 414

K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642; Geval waarin de rechter een provisionele onderhoudsuitkering oplegt in afwachting van de vereffening-verdeling van het huwelijksvermogensstelsel: Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168. 415 Hand. Kamer 2006-07, 14 februari 2007, nr. 51 PLEN, 265, 49; Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4, 44. 416 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 10. 417 Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat, nr. 3-2068/4, 44; I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex echtgenoten na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting van het huwelijk”, In D.CUYPERS, D.MORTELMANS, N. TORFS (eds) Is echtscheiding werkelijk win for life? Brugge, Die Keure, 2008, 169-206. 418 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 114, nr. 2.

106

termijn rekening houden met de financiële situatie van de partijen, een lange periode van voorhuwelijks samenwonen, de hoge leeftijd van de partijen, de lengte van het huwelijk, de zorg voor de kinderen, en de arbeidsmarkt waarop de uitkeringsgerechtigde zich dient te begeven om zelfredzaam te worden.419 Mogelijks kan de uitkering levenslang worden toegekend wanneer dat gerechtvaardigd is bij uitzonderlijke omstandigheden.420 In de beginselen wordt er dus terecht vanuit gegaan dat de periode, die de uitkeringsgerechtigde nodig heeft om zelfredzaam te worden, afhankelijk is van de omstandigheden, en dus ook langer kan zijn dan de duurtijd van het huwelijk. In art 301 §4 BW gaat men ervan uit dat de rechter ook met die andere factoren rekening kan houden, maar dat de duur van de uitkering enkel korter kan zijn dan de duur van het huwelijk.

§ 1. De duur van de uitkering mag niet langer zijn dan die van het huwelijk a. De duur van het huwelijk 219. De wetgever was er zich van bewust dat de keuze voor een vaste termijn altijd min of meer willekeurig is. Maar als men dan toch een keuze moest maken, dan zou de termijn van het huwelijk het beste in overeenstemming zijn met het nagestreefde doel dat men rekening dient te houden met de leeftijd van de partijen en de opofferingen die men moest doen als gevolg van het feit dat één van de partijen veel moest investeren in het samenleven.421 De keuze voor de duur van het huwelijk houdt ook verband met de solidariteit die men van zijn ex-echtgenoot zou mogen verwachten na de echtscheiding: hoe langer het huwelijk geduurd heeft, hoe groter de nahuwelijkse solidariteit dient te zijn.422 Volgens F. SWENNEN had de wetgever beter geen vaste wettelijke termijn opgelegd. Deze auteur stelt dat het beter zou zijn dat de rechter zelf deze maximumduur zou kunnen vastleggen, rekening houdend met de omstandigheden. Hiertegenover zou dan een uitdrukkelijke wettelijke verplichting moeten staan, die de rechter ertoe verplicht om in het vonnis zeker een termijn op te leggen.423

419

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 114, nr. 2. 420 C. GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 99. 421 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 422 S. BROUWERS, Alimentatie, 549. 423 F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 55.

107

220. Deze redenering sluit perfect aan bij Beginsel 2:8, dat helemaal geen maximumtermijn opgeeft, maar aan de rechter de discretionaire bevoegdheid geeft om de termijn te bepalen. Naar mijn aanvoelen was dat ook veel beter geweest. Ik vraag me af waarom de wetgever er niet voor gekozen heeft om een maximale duur te verplichten, maar de concrete invulling van deze duur aan de rechter over te laten. Op die manier zou de rechter ertoe verplicht zijn om zich te beraden over een aangepaste termijn en zou de uitkering beter aangepast kunnen worden aan de concrete situatie die voorligt. Het lijkt erop dat de wetgever liever een willekeurige termijn invoerde, dan de beslissing om een uitkering op te leggen voor een periode die langer duurt dan de duur van het huwelijk toe te vertrouwen aan de rechter. 221. Het betreft hier dus een maximumtermijn. De rechter kan indien hij dat nodig acht echter ook in een kortere termijn voorzien.424 Dat zal meestal het geval zijn indien de rechter ervan uit gaat dat de onderhoudsuitkering ertoe dient de periode tussen de behoeftigheid en de economische zelfredzaamheid te overbruggen, tenzij wanneer de uitkeringsgerechtigde niet meer in staat zou zijn om nog economisch zelfredzaam te worden (bijvoorbeeld in geval van ziekte of handicap).425 Ook het feit dat de uitkeringsgerechtigde gedurende lange tijde een uitkering genoten heeft krachtens art. 213, 221 of 223 BW kan de rechter ertoe brengen de duur te verkorten.426 Deze kortere termijn mag reeds van bij het begin worden vastgelegd.427 De rechter kan ook een onderhoudsuitkering toekennen gedurende een korte periode en vaststellen dat de onderhoudsuitkering na het verstrijken van die periode zal moeten worden herzien. Dit is bijvoorbeeld mogelijk in functie van het pensioen dat de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot zal genieten.428 Volgens P. SENAEVE kan dat echter enkel wanneer het door de onderhoudsplichtige wordt gevorderd.429

424 J. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 607; Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN; Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168; Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444. 425 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 540. 426 Wetsontwerp voorgesteld art 301 §4, 2e BW , Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 66; Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 19. 427 J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 539; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce ”, 118. 428 Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221. 429 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 42.

108

222. Hoelang is de onderhoudsuitkering verschuldigd wanneer de rechter geen termijn heeft opgelegd?430 In de rechtsleer is men het er niet over eens of de rechter er al dan niet toe verplicht is om in zijn uitspraak altijd een termijn op te leggen. Sommigen beantwoorden deze vraag positief. 431 De meerderheid stelt echter dat de rechter hier niet toe verplicht is.432 Ik sluit me aan bij deze stelling aangezien het me logisch lijkt dat de rechter niet telkens de toepassing van alle wettelijke regels in zijn uitspraak dient te vermelden, tenzij wanneer de wet hem daartoe uitdrukkelijk verplicht.433 Men mag er gewoon vanuit gaan dat de wettelijke termijn toepassing zal vinden indien de rechter niets anders beslist heeft. Deze onverdeeldheid heeft dan ook tot gevolg dat in sommige uitspraken geen begrenzing in de tijd wordt gemaakt.434 Andere uitspraken vermelden echter wel expliciet voor welke duur de uitkering wordt toegekend. Indien de rechter geen termijn vastlegt in zijn uitspraak, dan moet men er wel altijd van uitgaan dat de uitkering van rechtswege eindigt nadat de wettelijke termijn is verstreken. 435 Indien de rechter er wel voor kiest om een maximale termijn op te leggen, dan mag deze maximumtermijn dus niet langer zijn dan de termijn die overeenstemt met de duur van het huwelijk. Indien men raad zoekt in de CEFL beginselen komt men enerzijds tot de vaststelling dat de rechter wel verplicht is om in zijn beslissing eveneens een termijn vast te leggen. Aangezien Beginsel 2:8 geen vaste termijn aan de onderhoudsuitkering geeft, moet de rechter aangeven voor welke periode de onderhoudsuitkering wordt toegekend. Bovendien heeft de rechter volgens dit beginsel de mogelijkheid om bij uitzondering een alimentatie zonder beperking in 430

Zoals het geval is in: Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437; Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448; Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75; Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54. 431 P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 130; P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 41. 432 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 131; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 82; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1681. 433 Zoals het geval is bij de indexering in art 301 §6 1e lid BW: “De rechtbank die de uitkering toekent, stelt vast dat deze van rechtswege aangepast wordt aan de schommelingen van het indexcijfer. 434 Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Rb. Luik 6 december 2007, Act.dr.fam. 2008, afl. 2, 44; Vred. Sint-Lambrechts-Woluwe 18 februari 2008, Act.dr.fam. 2008, 182. 435 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, Div.Act. 2007, afl. 6–7, 119; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 539; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 131; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1681; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 82; S. BROUWERS, Alimentatie, 554; F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 155.

109

de tijd te verlenen. Aangezien deze situatie uitzonderlijk is, kan men verwachten dat de rechter dit volgens de beginselen dan ook expliciet in zijn uitspraak zal moeten vastleggen. b. Begin- en eindpunt van de duurtijd. 223. Voor de berekening van deze maximale duur wordt er gerekend van de dag van de huwelijkssluiting tot aan de dag van de ontbinding van het huwelijk, dit is de dag dat het echtscheidingsvonnis in kracht van gewijsde gaat (één maand na betekening van de uitspraak: art 1278, eerste lid Ger.W.)436 224. In deze termijn zijn de termijn van de voorafgaandelijke feitelijke scheiding en van de echtscheidingsprocedure dus inbegrepen. De uitkeringsgerechtigde heeft er dus belang bij dat de echtscheidingsprocedure zo lang mogelijk zou duren, en de uitkeringsplichtige heeft er belang bij dat de echtscheiding zo snel mogelijk wordt uitgesproken. Om te verhinderen dat de lange duur van de procedure van de echtscheiding al te veel nadeel zou berokkenen aan de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot, zou de rechter ervoor kunnen kiezen om de maximale duur van de onderhoudsuitkering te verkorten door rekening te houden met de periode gedurende welke de uitkeringsgerechtigde reeds een uitkering genoten heeft op andere gronden dan art. 301 BW, namelijk art. 1280 Ger.W, of art. 213, 221 en 223 BW.437 De periode gedurende welke een provisionele uitkering werd toegekend, wordt afgetrokken van de maximale duur van de definitieve onderhoudsuitkering.438 225. De periode van de voorhuwelijkse samenleving wordt niet meegeteld. In de parlementaire voorbereidingen werd eerst voorgesteld om de rechter de mogelijkheid te bieden de termijn met deze periode te verlengen.439 Het niet in aanmerking nemen van het landurige voorhuwelijkse samenleven, kan in sommige gevallen voor onbillijke gevolgen zorgen. Het is namelijk goed mogelijk dat de echtgenoten eerst jarenlang ongehuwd samenwonen vooraleer zij in het huwelijk treden. Indien één van de echtgenoten zijn carrière al van bij het begin van het voorhuwelijks samenleven aan de kant zette om zich in te zetten voor de huishoudelijke taken, is het mogelijk dat de termijn, die de uitkeringsgerechtigde 436

I. MARTENS, “Deux ans d’application”, 196. Wetsonterp voorgesteld artikel 301 §4, 2e lid BW, Parl.St. Kamer 2005-06, nr 51-2341/001, 66; Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr 51-2341/001, 19. 438 Gent 25 oktober 2007, Act.dr.fam. 2008, 29, noot D. CARRÉ; Vred. Geldenaken 2 april 2008, Act.dr.fam. 2008, afl.9, 194. 439 Wetsontwerp voorgesteld art. 301 §4, 1e BW, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 66. 437

110

nodig heeft om economisch zelfredzaam te worden, langer is dan de duur van het huwelijk.440 Deze mogelijkheid werd uiteindelijk echter geschrapt.441 Sommigen vreesden immers dat de bewijslast te zwaar zou zijn.442 Anderen vreesden dat dit de keuze om alsnog in het huwelijk te treden na een lang voorhuwelijks samenwonen zou verzwaren.443 Naar mijn aanvoelen heeft dit ongerechtvaardigde gevolgen, die door deze argumenten niet voldoende worden verantwoord. Ik denk dat het probleem van de bewijslast zich in vele gevallen niet zal stellen, vooral indien de echtgenoten voor het huwelijk samenleefden en hierbij een verklaring van wettelijk samenwonen ondertekenden. Het toegankelijke karakter van de wettelijke samenwoning kan er in de toekomst misschien voor zorgen dat er in een hoger aantal gevallen sprake is van een lange periode van voorhuwelijks samenleven. In Beginsel 2:4 wordt bovendien aangegeven dat het billijk kan zijn dat een lange periode van voorhuwelijks samenleven in acht wordt genomen bij het beoordelen van de alimentatieaanspraak.444 226. Wat het startpunt van de maximale duur betreft, is de wet echter erg onduidelijk. Ook in de CEFL beginselen wordt niet expliciet verwezen naar een startpunt. 227. Volgens een eerste strekking is het de duur van de uitkering zelf die in de tijd beperkt is. De maximumduur begint dus te lopen vanaf het moment waarop de uitkering voor het eerst wordt toegekend. Deze stelling steunt op de letterlijke interpretatie van de wet die stelt dat “de duur van de uitkering niet langer mag zijn dan de duur van het huwelijk.” Indien men dit letterlijk interpreteert, moet men vaststellen dat de wetgever het over de duur van de uitkering heeft, en niet over de duur van het recht op uitkering.445 Volgens de CEFL beginselen is ook dit argument valabel: Beginsel 2:8 stelt dat “de alimentatie” voor een beperkte periode wordt verleend.

440

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18-19. Amendement nr. 124 (Lahaye- Battheu, Swennen), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 3-4. 442 Verslag namens de commissie voor de jusitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 37 (Storms). 443 Verslag namens de commissie voor de jusitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 38 (Bourginon). 444 De uiteindelijke keuze wordt echter wel uitdrukkelijk aan de nationale wetgevers overgelaten.K. BOELEWOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 93-94, nr. 5. 445 J. FIERENS, “Le nouveau droit du divorce”, 31, nr. 55; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 130 (Deze auteur heeft zijn standpunt later evenwel herzien); S. BROUWERS, Alimentatie, 549; N. DANDOY, “les effets alimentaires”, 1081. 441

111

228. Volgens de meerderheid in de rechtsleer strookt dit echter niet met de ratio legis van de wet, namelijk dat de uitkering slechts bedoeld is als een overgangsregeling ter overbrugging van de periode tussen de behoeftigheid en de economische zelfredzaamheid.

446

Hetzelfde

principe vinden we expliciet terug in Beginsel 2:2 van de CEFL beginselen. Aangezien het daar in tegenstelling tot in art 301 BW uitdrukkelijk vermeld wordt, blijkt nog maar eens het belang van dit principe. Volgens deze visie kan de uitkeringsplichtige dus slechts gedurende een beperkte periode na het huwelijk worden aangesproken door de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot.447 Na het verstrijken van de periode wordt de uitkeringsgerechtigde immers geacht zelfredzaam te zijn. Bovendien vindt deze strekking steun in de Memorie van toelichting.448 Het is, volgens deze strekking, het recht op een onderhoudsuitkering dat in de tijd beperkt is. De maximumtermijn begint dus te lopen op de dag waarop het huwelijk ontbonden wordt. Het is de uitkeringsgerechtigde dus enkel mogelijk een uitkering te bekomen gedurende een periode gelijk aan die van het huwelijk. Die periode start op de dag van het in kracht van gewijsde treden van het echtscheidingsvonnis. Indien de eiser pas jaren later een vordering instelt, is het enkel nog mogelijk een uitkering te bekomen voor de termijn die vanaf dan nog overblijft van de oorspronkelijke termijn. Indien de termijn volledig verstreken is, kan dan ook geen vordering meer worden ingesteld. Hierop bestaat wel een uitzondering, nl. in het geval van buitengewone omstandigheden (art 301 §4, tweede lid BW). Deze strekking is erg nadelig in het geval waarin de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot slechts na een lange tijd, mogelijks na het verstrijken van een periode gelijk aan de duurtijd van het huwelijk, behoeftig wordt.449 De behoeftige ex-echtgenoot kan in dat geval wel een onderhoudsuitkering vorderen op grond van de uitzonderlijke verlenging (art 301 §4 tweede lid BW) maar het bedrag van deze uitkering zal beperkter zijn.450

446 P. SENAEVE, personen en familierecht, nr. 1683; F. SWENNEN, F. APS, “de echtscheidingswet 2007”, RW 2007-08, 570; A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce ”, 118; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 133; A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 540 ; J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 52; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1683; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 85; Deze strekking werd al bevestigd in de rechtspraak: Bergen 17 november 2008, RTDF 2009, 159. 447 Bergen 17 november 2008, RTDF 2009, 159. 448 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 18. 449 F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 31. 450 Zie Infra nr. 241.

112

229. Volgens S. BROUWERS ontstaat het recht op een onderhoudsuitkering echter pas als voldaan is aan een aantal voorwaarden.451 De twee basisvoorwaarden, die aan elke onderhoudsuitkering ten grondslag liggen, zijn volgens deze auteur de behoeftigheid van de uitkeringsgerechtigde en de mogelijkheid om in deze behoefte te voorzien in hoofde van de uitkeringsplichtige, tenzij de wet hier uitdrukkelijk een uitzondering op voorziet.452 Er anders over oordelen zou een miskenning zijn van het algemene beginsel dat het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding onverjaarbaar is. Indien men ervan uitgaat dat het gerechtigd zijn op een uitkering in de tijd beperkt is, komt dat neer op het invoeren van een vervaltermijn. Omdat deze uitzondering op de onverjaarbaarheid niet uitdrukkelijk door de wet is voorzien, gaat de auteur ervanuit dat het recht op een onderhoudsuitkering pas begint te lopen op het moment dat aan de basisvoorwaarden voldaan is. Dit moment is niet noodzakelijk hetzelfde als het moment van het in kracht van gewijsde treden van het echtscheidingsvonnis.453 F SWENNEN stelt echter dat het argument van de onverjaarbaarheid uit het gemeen onderhoudsrecht niet opgaat voor wat betreft de onderhoudsuitkeringen tussen exechtgenoten, precies omdat de wetgever de bedoeling had om de nahuwelijkse solidariteit in de tijd te beperken.454 230. Men kan zich de vraag stellen of de maximumduur ook van toepassing is als de (ex-) echtgenoten een overeenkomst sloten over de onderhoudsuitkering na echtscheiding, maar in die overeenkomst geen beding omtrent de duur van de uitkering hebben opgenomen. De meeste auteurs gaan ervan uit dat in dat geval de wettelijke bepalingen de lacunes in de overeenkomst invullen.455 Volgens anderen is dat enkel het geval wanneer het een overeenkomst betreft die de echtgenoten tijdens de echtscheidingsprocedure hebben ondertekend. Indien de overeenkomst werd gesloten nadat de echtscheiding in kracht van gewijsde is gegaan, is er immers sprake van een overeenkomst waarop de regels van het algemene verbintenissenrecht van toepassing zijn, en zal er dus geen beperking in de duur van de onderhoudsuitkering zijn.456

451

S. BROUWERS, Alimentatie, 546. Zoals het geval is in art 205bis §5 BW dat de verjaarbaarheid van de vordering tot onderhoudsuitkering ten laste van de nalatenschap vaststelt. 453 S. BROUWERS, Alimentatie, 550-551. 454 F. SWENNEN, “Hocus pocus”, 154, nr. 17. 455 J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, Div.Act. 2007, 121; N. DANDOY, “ les effets alimentaires”, 1081. 456 S. BROUWERS, Alimentatie, 554. 452

113

§ 2. Uitzonderlijke verlenging in geval van buitengewone omstandigheden 231. In geval van buitengewone omstandigheden, kan de rechtbank de termijn verlengen, indien de uitkeringsgerechtigde aantoont dat hij bij het verstrijken van de in het eerste lid bedoelde termijn, om redenen onafhankelijk van zijn wil, nog steeds in staat van behoefte verkeert. In dit geval beantwoordt het bedrag van de uitkering aan het bedrag dat noodzakelijk is om de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde te dekken. (art 301 §4, tweede lid BW) 232. Het feit dat de wet een maximumtermijn voor de onderhoudsuitkering voorziet, kan in sommige situaties aanleiding geven tot onbillijke gevolgen. Zoals eerder vermeld, gaat het kiezen van een bepaalde maximumtermijn altijd gepaard met een vorm van willekeur. Bovendien is het de rechter niet toegelaten om een langere termijn te voorzien. In de beginselen zelf is de mogelijkheid tot toekenning van een additionele periode niet te vinden, maar in de commentaar bij Beginsel 2:8 wordt de mogelijkheid wel vernoemd.457 Aangezien het de rechter krachtens dit beginsel ook toegelaten is om “bij uitzondering” een alimentatie zonder beperking in de tijd te verlenen, kan men ervan uitgaan dat ook een verlenging van de oorspronkelijk vastgelegde maximale duur mogelijk is (qui peut le plus peut le moins). Wanneer de oorspronkelijke termijn verstreken is, kan de rechter volgens dit beginsel dus nog een additionele uitkering opleggen. Die additionele uitkering wordt op geen enkele manier beperkt in bedrag of duur.458 233. Wat indien echtgenoten op een latere leeftijd uit de echt scheiden en de maximumtermijn slechts een uitkering toestaat tot op een moment waarop men onmogelijk kan verwachten dat de bejaarde ex-echtgenoot nog actief kan zijn op de arbeidsmarkt? Het zou dan erg onbillijk zijn om abrupt een einde te maken aan de onderhoudsuitkering. Bovendien werd er in de voorbereidende werkzaamheden door de Raad van State op gewezen dat er zich in de overheidssector een probleem stelt met betrekking tot de pensioenen.

459

Indien een echtgenoot gedurende een lange periode tijdens het huwelijk niet actief was op de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld om zich in te zetten voor de zorg van de kinderen of om de huishoudelijke taken op zich te nemen, zal deze echtgenoot later minder pensioenrechten 457

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 114-115, nr. 3. 458 C. GONZÀLEZ BEILFUSS “CEFL’s maintenance principles”, 99. 459 Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 58.

114

hebben dan een pensioengerechtigde die gedurende zijn hele leven actief is gebleven. In de private sector is het zo dat een pensioengerechtigde die gescheiden is een licht verhoogd pensioen krijgt in vergelijking met de situatie waarin hij of zij nog getrouwd was geweest.460 In de openbare sector is dit echter niet zo. In de uiteindelijke wettekst werd ervoor gekozen om de rechter de mogelijkheid te geven om, niet alleen in het geval van de pensioenen, in elk geval van buitengewone omstandigheden toch in een verlenging te voorzien. Men kan hier ook denken aan een jonge vrouw die nog instaat voor de zorg van jonge kinderen (en dus nog niet de mogelijkheid heeft om haar verdienvermogen optimaal te realiseren) op het ogenblik dat zij zonder uitkering zou komen te vallen, omdat de maximale termijn verstreken is.461 Ook de situatie waarbij de partijen voor het huwelijk gedurende een lange periode hebben samengewoond zonder getrouwd te zijn, kan rechtvaardigen dat de onderhoudsuitkering na het verstrijken van de termijn toch nog verlengd zou worden.462 234. De onderhoudsgerechtigde die een verlenging van de duur van (het recht op) de uitkering vordert, moet het bewijs leveren dat hij of zij zich om redenen, onafhankelijk van zijn of haar wil, nog steeds in een staat van behoefte bevindt.463 235. De duur van de nieuwe termijn wordt soeverein door de rechter vastgelegd. Sommige auteurs gaan ervan uit dat de nieuwe termijn opnieuw beperkt in duur is, in overeenstemming met art. 301 §4, eerste lid BW.464 Anderen stellen dat de rechter in deze situatie niet verplicht is om een maximale termijn op te leggen, en dat de rechter zelfs een langere uitkering kan opleggen, mogelijks zelfs tot aan het overlijden van de ex-echtgenoot.465 Dit lijkt mij een juiste redenering gelet op de reden waarom deze bepaling in het leven is geroepen466. Beginsel 2:8 stelt dat de alimentatie bij uitzondering zonder beperking in de tijd kan worden verleend. In het licht van Beginsel 2:8 is het dus zeker zo dat, bij verlenging, de onderhoudsuitkering levenslang kan worden toegekend, zonder maximumtermijn. Bovendien kan er na een eerste, 460

F. SWENNEN, S. EGGERMONT, E. ALOFS, “Knelpunten”, 31. F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Notariaat, 2007, afl. 9, 1; H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”, 285. 462 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 541. 463 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 88. 464 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 135; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 88. 465 A-C. VAN GYSEL, “La pension après divorce”, 120; J-P. MASSON, “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 539; J. GERLO, G.VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1669; P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 35. 466 Zie Supra nr. 233. 461

115

een tweede en een derde enz verlenging toegestaan worden, voor zover telkens aan de vereiste voorwaarde is voldaan.467 236. Men kan zich de vraag stellen of het voor een ex-echtgenoot ook mogelijk is om, nadat de door de rechter opgelegde termijn of de oorspronkelijke maximumtermijn volledig verstreken is, toch nog voor het eerst een vordering tot een onderhoudsuitkering na echtscheiding in te stellen. Het hangt er in dit geval van af of men ervan uit gaat dat het om een verlenging van de duur van de uitkering gaat, of om de verlenging van de duur van het recht op een uitkering. Indien men deze laatste zienswijze volgt, kan zelfs een uitkering worden toegekend nadat de termijn bedoeld in art 301 §4, eerste lid BW reeds verstreken is.468 Deze zienswijze wordt versterkt door het argument dat de wetgever niet uitdrukkelijk in een verval heeft voorzien.469 Het is dan mogelijk dat bijvoorbeeld aan een ex-echtgenote die na twintig jaar huwelijk op veertigjarige leeftijd uit de echt scheidt, op vijfenzestig jarige leeftijd toch nog een onderhoudsuitkering wordt toegekend, omdat ze tijdens het huwelijk niet of deeltijds gewerkt heeft om voor het gezin te zorgen en ten gevolge hiervan een laag pensioen ontvangt.470 Indien men uitgaat van de bewoordingen, die de CEFL gebruikt in de commentaar bij Beginsel 2:8, kan men aannemen dat het toekennen van een onderhoudsuitkering op grond van art 301 §4, tweede lid BW nog mogelijk is na het verstrijken van de oorspronkelijke termijn. In de commentaar wordt immers gesteld dat “de bevoegde autoriteit een additionele periode kan toekennen na het verstrijken van de oorspronkelijke periode” 471 237. Wat indien de uitkeringsgerechtigde na het verstrijken van de door de rechter opgelegde termijn (die korter was dan de wettelijke termijn) nog steeds in een staat van behoefte verkeert, omdat hij of zij er nog niet in geslaagd is om zelfredzaam te worden? Kan deze echtgenoot een beroep doen op de uitzonderlijke verlenging?

467

P. SENAEVE “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 131. 468 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 135; In dezelfde zin: A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 542; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1686; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 131; J-C. BROUWERS, “Dix questions ”, 52. 469 S. BROUWERS, Alimentatie, 555. 470 Voorbeeld aangehaald door J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1686. 471 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 115, nr. 3.

116

238. Volgens J-C BROUWERS is dat niet mogelijk omdat art 301 §4 tweede lid BW stelt dat een verlenging mogelijk is na het verstrijken “van de in het eerste lid bedoelde termijn”. 472 Art 301 §4 eerste lid BW luidt als volgt: “de duur van de uitkering mag niet langer zijn dan die van het huwelijk”. Volgens deze auteur volgt uit het tweede lid dat enkel wanneer de termijn, die gelijk is aan de duur van het huwelijk, verstreken is, er sprake kan zijn van een uitzonderlijke verlenging. Wanneer de rechter bij de toekenning van de oorspronkelijke uitkering in een kortere duur had voorzien, moet men dus niet noodzakelijk een beroep doen op art 301 §4 tweede lid BW. Een alternatief is dan om een herziening van de uitkering te vragen door toepassing van art 301 §7 BW. Zoals hierboven aangeduid kan de rechter via dat artikel enkel het bedrag van de uitkering wijzigen.473 Indien men er echter vanuit gaat dat door het verlopen van de door de rechter opgelegde duur de uitkering niet wegvalt, maar dat het bedrag ervan herleid wordt tot 0, 00 €, is een toepassing van art 301 §7 BW wel mogelijk. 239. Naar mijn oordeel kan men uit de tekst van art 301 §4 tweede lid BW inderdaad niet afleiden dat de wetgever de bedoeling voor ogen had om ook, in het geval dat de rechter een kortere duur oplegde, slechts een uitzonderlijke verlenging toe te staan. Bovendien brengt de toepassing van dit artikel een groot nadeel met zich mee voor wat betreft het bedrag van de verlengde uitkering.474 Het lijkt mij billijker dat de rechter in dit geval de mogelijkheid wordt geboden om de oorspronkelijk in duur beperkte uitkering te wijzigen via art 301 §7 BW. In Beginsel 2:8 zijn er mijns inziens geen bezwaren te vinden. Aangezien er geen vaste maximumtermijn is, heeft de rechter een erg ruime beoordelingsbevoegdheid om de duur van de uitkering vast te leggen. Bovendien kan bij uitzondering zelfs een levenslange alimentatie worden verleend. Bovendien mag men ervanuit gaan dat de onderhoudsuitkering ook volgensde CEFL beginselen wijzigbaar is.475 240. Het is bij toepassing van art 301 §4 tweede lid BW niet mogelijk om ab initio bij de oorspronkelijke vaststelling van de uitkering (dus binnen de termijn voorzien door art 301 §4, eerste lid BW) te laten vaststellen dat er bij het verstrijken van de termijn sprake zal zijn van

472

J-C. BROUWERS, “Dix questions ”, 52. Zie Supra nr. 202. 474 Zie Infra nr. 241. 475 Zie Supra nr. 201. 473

117

buitengewone omstandigheden overeenkomstig art art 301 §4, tweede lid BW.476 De eiser moet dus wachten tot wanneer de maximumtermijn van de oorspronkelijke uitkering verlopen is vooraleer hij de toepassing van deze bepaling kan vorderen. Op die manier worden betwistingen vooraf, over hypothetische situaties over buitengewone omstandigheden die zich in de toekomst zouden kunnen voordoen, voorkomen en is er meer rechtszekerheid.477 241. De uitkering is bij verlenging echter wel beperkt. Het bedrag mag niet hoger zijn dan het bedrag dat noodzakelijk is om de staat van behoefte van de uitkeringsgerechtigde te dekken. Dit houdt in dat er in de meeste gevallen een verlaging van het bedrag zal zijn op het moment dat de uitkeringsgerechtigde, die tot aan het einde van de maximale termijn een onderhoudsuitkering

genoot,

een

vordering

tot

verlenging

wegens

uitzonderlijke

omstandigheden instelt. Indien de duur van de onderhoudsuitkering door de rechter wordt verlengd wegens uitzonderlijke omstandigheden, onafhankelijk van de wil van de uitkeringsgerechtigde, dan moet de staat van behoefte nog steeds gedekt zijn, maar mag dat ook niet meer zijn (art 301 §4, tweede lid BW). Dit is jammer. Er is eigenlijk geen echte verantwoording voor de verlaging van het bedrag van de onderhoudsuitkering in het geval van de uitzonderlijke verlenging. F. SWENNEN geeft het voorbeeld van een vrouw die op 35jarige leeftijd, na 5 jaar huwelijk, uit de echt scheidt en op 40-jarige leeftijd nog steeds de zorg over jonge kinderen heeft. Het is voor deze vrouw niet mogelijk om een renderende activiteit te hebben buiten haar zware huishoudelijke taken. Het lijkt in dat geval erg willekeurig te zijn dat deze vrouw na het verstrijken van de maximale termijn van 5 jaar slechts aanspraak kan maken op een uitkering, die haar in staat stelt enkel te voorzien in wat noodzakelijk is voor het dekken van haar staat van behoefte.478 242. Aangezien er een verschil is in het bedrag dat oorspronkelijk kan worden toegekend - ten minste de staat van behoefte, maar mogelijks meer - en het bedrag kan worden toegekend bij een uitzonderlijke verlenging van de uitkering - de staat van behoefte, maar nooit meer dan dat - biedt zich voor de ex-echtgenoot waarvoor de rechter die, bij het toekennen van de onderhoudsuitkering, een kortere termijn dan de maximale duur voorzag, een bijzondere vraag aan. Moet deze ex-echtgenoot, indien hij of zij zich na het aflopen van de termijn nog steeds in een staat van behoefte bevindt, zich voor een verlenging van zijn of haar uitkering 476

Luik 16 april 2008, Act.dr.fam. 2008, 176 en JLMB 2009, 124. Veslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 40. 478 F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Notariaat, 2007, afl. 9, 5. 477

118

steunen op art. 301 §4 tweede lid BW of is ook een vordering ex. art. 301 §7 BW mogelijk? De ex-echtgenoot zal er in dit geval een groot belang bij hebben om de vordering op art 301 §7 BW te steunen, omdat hij of zij dan mogelijks een hogere uitkering kan bekomen dan in het andere geval. 243. Waarschijnlijk bestaat die mogelijkheid niet, omdat er in de wettekst van art 301 §4 tweede lid BW gesproken wordt over de verlenging van de duur van de uitkering. In art. 301 §7 BW spreekt de wetgever eerder over het bedrag van de uitkering.479 Anderzijds is het mijns inziens wel mogelijk. Er is immers in de geest van de wet geen grondige reden om aan te nemen dat de ex-echtgenoot, die zijn onderhoudsuitkering slechts voor een kortere dan de maximale termijn toegekend heeft gekregen, zijn oorspronkelijk recht op een uitkering, dat een bedrag voorziet dat hoger kan zijn dan wat uitsluitend noodzakelijk is om zijn staat van behoefte te dekken, na een kortere termijn dan de wettelijke zou verliezen. Stel dat de rechter bij de oorspronkelijke toekenning van een onderhoudsuitkering een bedrag voorziet dat hoger is dan hetgeen strikt noodzakelijk is om de staat van behoefte te dekken, maar dat hij de termijn, gedurende dewelke de onderhoudsuitkering toegekend wordt, halveert (in vergelijking met de wettelijke termijn dus) omdat hij van oordeel is dat de ex-echtgenoot na verloop van deze termijn zelfredzaam zou moeten zijn. Indien de onderhoudsgerechtigde dan inderdaad zelfredzaam wordt, maar later door omstandigheden terug in de staat van behoefte terechtkomt, is er geen reden om aan te nemen dat deze ex-echtgenoot geen gebruik zou kunnen maken van art 301 §7 BW indien de wettelijke maximumtermijn (de duurtijd van het huwelijk) nog niet verstreken is. In dit voorbeeld is immers aan alle voorwaarden van art 301 §7 B.W. voldaan, aangezien er sprake is van nieuwe omstandigheden, die zich onafhankelijk van de wil van de partijen hebben voorgedaan en waardoor het bedrag van de uitkering niet meer aangepast is. Indien de rechter een kortere termijn heeft opgelegd dan de wettelijke, verstrjkt volgens mij niet het recht op de uitkering, maar de door de rechter toegewezen uitkering zelf, wanneer de opgelegde termijn verstrijkt.

C. Indexering 244. De rechter is verplicht om in het vonnis dat de onderhoudsuitkering toekent tevens vast te stellen dat de uitkering van rechtswege zal worden geïndexeerd. (art 301 §6, eerste lid BW)

479

S. BROUWERS, Alimentatie, 555.

119

Dit was ook al onder het oude recht het geval (oud art. 301 §2 BW). 245. In principe gebeurt dat door een standaardclausule in te lassen dat de indexering volgens het vaste systeem oplegt, waarbij het basisbedrag van de uitkering overeenstemt met het indexcijfer van de consumptieprijzen van de maand gedurende welke het vonnis of het arrest dat de echtscheiding uitspreekt, kracht van gewijsde heeft verkregen. Om de 12 maanden wordt het bedrag van de uitkering dan van rechtswege aangepast in verhouding tot de verhoging of de verlaging van het indexcijfer van de consumptieprijzen van de overeenstemmende maand.480 246. De rechter kan er echter ook voor kiezen om een ander systeem toe te passen. Hierbij kan men denken aan de situatie waarbij de schuldenaar een niet geïndexeerd inkomen heeft. De rechter moet de afwijking van het normale systeem wel motiveren.481 Indien de rechter vergeet om de indexering op te leggen, is dat geen probleem. Het recht op een indexering van de uitkering vindt immers zijn oorsprong in de wet en niet in de rechterlijke uitspraak.482 De rechter kan de uitkering ambtshalve indexeren zonder het beschikkingsbeginsel te schenden, ook al wordt dat niet gevraagd door de eiser.483 247. In de CEFL beginselen wordt op geen enkele manier gealludeerd op een (eventuele) indexering.

D. Kapitalisatie 248. Kapitalisatie is de mogelijkheid om de periodieke uitkering te vervangen door een eenmalig bedrag. Het doel van de kapitalisatie van een onderhoudsuitkering is het bekomen van een “clean break”. Het is mogelijk dat de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot de betaling van een

480

J. TREMMERY, De nieuwe echtscheidingswet, nr.5.2.10. G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 136. 482 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 537. 483 Cass. 7 mei 1998 E.J. 1999, 22, noot K.BROECKX. 481

120

eenmalige som verkiest boven een maandelijkse betaling, om een financiële verplichting van lange duur te vermijden.484 249. In Beginsel 2:5 wordt, anders dan in art. 301 §8 BW, eerst het principe vermeld dat de alimentatie normaal gezien op regelmatige tijdstippen vooraf te betalen is. Dit is in art. 301 §8 BW niet zo, maar uit het feit dat de kapitalisatie dient te worden overeengekomen of aangevraagd, kan men natuurlijk afleiden dat de onderhoudsuitkering in de regel wel op regelmatige tijdstippen (maandelijks) te betalen is. De CEFL stelt ook dat het aan de rechter mogelijk moet zijn om de betaling van het onderhoudsgeld op andere tijdsintervallen mogelijk te maken, afhankelijk van de feitelijke omstandigheden die aan een vordering ten grondslag liggen. Het feit dat de betaling in de regel maandelijks gebeurt, wordt enkel verantwoord door het feit dat in de meeste landen het inkomen ook maandelijks verkregen wordt. Als het inkomen door de uitkeringsplichtige dus op andere tijdsintervallen verkregen wordt, moet het de rechter ook mogelijk zijn om de betaling van de onderhoudsgelden hiermee in overeenstemming te brengen.485 Volgens Beginsel 2:5 dient de onderhoudsuitkering vooraf te worden betaald. 250. Art. 301 §8 BW voorziet, net zoals dat in het oude recht het geval was (oud art. 301 §5 BW), in twee mogelijkheden tot kapitalisatie. Ofwel maken de (ex-)echtgenoten hierover een overeenkomst, ofwel verzoekt de uitkeringsplichtige de rechter hierom. 251. De uitkering kan op elk ogenblik worden vervangen door een kapitaal mits een door de rechtbank gehomologeerd akkoord tussen de partijen. De overeenkomst neemt dan de vorm van een dading aan, waarbij door de partijen wederzijdse toegevingen worden gedaan.486 Indien de overeenkomst tot kapitalisatie voor de ontbinding van het huwelijk wordt gesloten, moet de overeenkomst drie maanden na homologatie ex. art. 1256 Ger.W. bekrachtigd worden om uitwerking te krijgen (art. 1257 Ger.W.).487 De rechter moet deze

484

G. SHANNON “Clean break or long term payment of maintenance” in K. BOELE-WOELKI, Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 104. 485 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 99, nr. 2. 486 P. SENAEVE, “Recente ontwikkelingen”, 46. 487 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642.

121

overeenkomsten, ook nadat het huwelijk al is ontbonden, nog homologeren, maar er is discussie over zijn bevoegdheid bij deze homologatie.488 Deze mogelijkheid is niet vermeld in Beginsel 2:5 In dat beginsel wordt immers alleen de mogelijkheid aangegeven dat de bevoegde autoriteit op aanvraag van beide partijen een kapitalisatie kan bevelen. Op het gebied van de kapitalisatie is de Belgische wetgeving dus ruimer. Men zou uit dit beginsel dan ook kunnen afleiden dat de discussie betreffende de bevoegdheid van de rechter hier toch streng dient te worden geïnterpreteerd. Aangezien volgens dit beginsel de autoriteit de kapitalisatie “kan” bevelen (het moet dus niet) mag men ervan uitgaan dat die autoriteit toch over een danige beslissingsbevoegdheid beschikt om ook de opportuniteit van de beslissing te toetsen. Bovendien wordt in de commentaar bij Beginsel 2:5 vermeld dat het aangewezen is dat de rechtbank over een discretionaire beslissingsbevoegdheid beschikt bij de aanvraag tot kapitalisatie.489 252. Op verzoek van de uitkeringsplichtige, kan de rechtbank eveneens op elk ogenblik de omzetting in een kapitaal toestaan. De rechter zal hierbij de periodieke onderhoudsuitkering omzetten in een kapitaal, rekening houdend met de leeftijd van de uitkeringsgerechtigde, diens overlevingskansen, de duur van het huwelijk of de duur van de uitkering, een kapitalisatietafel, de toepasselijke rentevoet en de inflatie. 490 De uitkeringsgerechtigde kan geen verzoek tot kapitalisatie doen. Dit houdt volgens het Grondwettelijk Hof geen discriminatie in, omdat het verplicht opleggen van een kapitalisatie aan de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot overdreven zware en onmiddellijke gevolgen zou kunnen hebben op diens vermogen.491 Volgens de CEFL is het echter aangewezen dat ook de uitkeringsgerechtigde een kapitalisatie kan aanvragen. De rechter dient ook in dat geval de mogelijkheid te hebben om een kapitalisatie op te leggen, en hij zal dan volgens Beginsel 2:5 rekening dienen te houden met de feitelijke omstandigheden.492 Deze mogelijkheid wordt in dit geval zelfs verantwoord door het argument dat ook de uitkeringsgerechtigde nood kan hebben aan een “clean break”.

488

Zie Supra nr. 50. K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 98, nr. 1. 490 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 96; S. BROUWERS, Alimentatie, 570. 491 GwH 14 september 2006, nr. 136/2006, Div.Act. 2007, 6, noot J-C. BROUWERS 492 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 99, nr. 4. 489

122

253. Volgens de wettekst kan de onderhoudsuitkering “op elk moment” vervangen worden door een kapitaal. Dit kan echter ten vroegste in het echtscheidingsvonnis gebeuren.493

E. Pluraliteit van onderhoudsgerechtigden 254. Zoals ik eerder heb aangegeven bestaat er discussie over de vraag of de alimentatieplicht ten aanzien van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot al dan niet de voorrang verdient op de hulp- en bijdrageplicht ten aanzien van de nieuwe echtgenoot van de uitkeringsplichtige exechtgenoot.494

255.

De

verhouding

tussen

de

onderhoudsuitkering

na

echtscheiding

en

de

alimentatievordering van andere verwanten van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot, of van andere uitkeringsplichtigen ten aanzien van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot, wordt niet door de CEFL beginselen behandeld, het regelen van deze verhoudingen wordt uitdrukkelijk overgelaten aan de nationale wetgever. De onderhoudsuitkeringen ten behoeve van de kinderen van de onderhoudsplichtige exechtgenoot hebben altijd voorrang op de onderhoudsuitkering na echtscheiding ten voordele van de ex-echtgenoot.495 256. Men gaat ervan uit dat indien een persoon behoefte heeft aan hulp om in zijn levensonderhoud te voorzien, deze persoon eerst een beroep dient te doen op de familiale solidariteit, alvorens een beroep te doen op het OCMW.496 Dit volgt uit Artikel 4 §1 van de Wet betreffende het recht op maatschappelijke integratie: “Er kan van de betrokkene worden gevergd dat hij zijn rechten laat gelden op onderhoudsgeld vanwege daartoe gehouden personen”. Artikel 4 §2 van diezelfde wet stelt dat de tussen de echtgenoten gesloten overeenkomsten met betrekking tot de onderhoudsuitkering na echtscheiding niet tegenwerpelijk zijn. Bovendien geeft Artikel 98 §2 van de OCMW-wet van 8 juli 1976 aan de OCMW-instellingen een eigen recht om over te gaan tot invordering van de uitgekeerde bedragen, die de uitkeringsgerechtigde van het OCMW ontvangen heeft, ten aanzien van die personen

die

tegenover

hen

uitkeringsplichtig

zijn.

De

uitkeringen

die

de

493

A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 546. Zie Supra nr. 178. 495 Zie Supra nrs. 176 – 177. 496 A-C. VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 502; Rb. Luik 6 december 2007, JLMB 2008, 347 en Act.dr.fam. 2008, 44.; Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243; Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF2009, afl. 4, 1204. 494

123

onderhoudsgerechtigde ontvangt van het OCMW zijn subsidiair aan de onderhoudsuitkering na echtscheiding.497

F. Alimentatieovereenkomsten 257. In het kader van een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting is het voor de (ex-)echtgenoten mogelijk om (gedeeltelijke) overeenkomsten te sluiten over de onderhoudsuitkering. Deze mogelijkheid werd uitvoerig besproken onder Titel II.

497

Rb. Luik 6 december 2007, Act.dr.fam. 2008, afl. 2, 44.

124

Hoofdstuk 4. Beëindiging A. Verstrijken van de wettelijke termijn 258. Het verschuldigd zijn van de uitkering eindigt van rechtswege bij het verstrijken van de wettelijke termijn. Het is dus niet nodig dat er opnieuw een vordering wordt ingesteld of dat door de rechter in een uitspraak wordt vastgesteld dat de plicht tot het betalen van de onderhoudsuitkering een einde neemt.498

B. Afschaffing 259. In het kader van art 301 §7, eerste lid BW kan de rechter beslissen om de uitkering af te schaffen omdat er zich nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen hebben voorgedaan. De beslissing waarbij de uitkering wordt afgeschaft is nooit definitief, net vanwege de principiële wijzigbaarheid, die in dezelfde bepaling vervat ligt. Als dus achteraf de toestand van een van de ex-echtgenoten opnieuw verbetert of verslechtert, dan kan er toch nog opnieuw een uitkering worden gevorderd.

C. Verzaking 260. Uit art 301 §9, eerste lid BW, dat verbiedt dat voor de ontbinding van het huwelijk afstand wordt gedaan van het recht op uitkering, vloeit a contrario voort dat dit na de ontbinding van het

huwelijk

wel mogelijk is.

Een overeenkomst,

waarbij

de

uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot verzaakt aan het recht op een uitkering, is rechtsgeldig en is een overeenkomst die door art 1134 BW beheerst wordt.

D. Het overlijden van de uitkeringsplichtige 261. De uitkering is niet meer verschuldigd bij overlijden van de uitkeringsplichtige. (art 301 §10, eerste lid BW). Ze is dus niet passief overdraagbaar. Dit was onder het oude recht ook al zo (oud art. 301 §6 BW).

498

S. BROUWERS, Alimentatie, 554.

125

Ook in Beginsel 2:9 (3) wordt de onderhoudsuitkering expliciet beëindigd door het overlijden van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot. In de commentaar bij dit beginsel wordt gesteld dat dit volgt uit het persoonlijke karakter van de vordering tot onderhoudsuitkering.499 262. De uitkeringsgerechtigde mag wel een vordering instellen ten laste van de nalatenschap volgens de voorwaarden van art 205bis §§ 2, 3, 4 en 5 BW. Er ontstaat dus in feite een onderhoudsplicht ten laste van de nalatenschap van de uitkeringsplichtige, aan de passiefzijde van de balans in de nalatenschap. Deze vordering dient te worden ingesteld binnen een termijn van 1 jaar na het overlijden van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot (art 205 bis §5 BW) De uitkering wordt betaald uit de vermogensbestanddelen van de nalatenschap. Het is geen plicht die overgaat op de erfgenamen, deze moeten de onderhoudsgelden dus niet met eigen middelen betalen. Ook een ontvangstmachtiging is niet mogelijk omdat de erfgenamen niet zelf verbonden zijn om de plicht te voldoen. De onderhoudsuitkering wordt door alle erfgenamen naar evenredigheid opgebracht, ook door de bijzondere legatarissen als dat nodig zou zijn (art 205 bis §3 BW). Indien de uitkering niet als kapitaal uit de nalatenschap wordt genomen, wordt aan de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot voldoende zekerheid verschaft om de uitkering te waarborgen (art 205 bis §4 BW). In de beginselen zelf wordt niets vermeld over een eventuele vordering tegen de nalatenschap, maar in de commentaar bij Beginsel 2:9 geeft de CEFL de indruk dat door het niet vermelden van deze vordering in de beginselen geen oordeel wordt gevormd over het al dan niet opportuun zijn ervan.500 263. Men kan zich de vraag stellen of het bedrag van de onderhoudsuitkering dan hetzelfde blijft.

Art.

205bis

§1

BW

stelt

immers

als

toekenningsvoorwaarde

voor

de

onderhoudsuitkering “het behoeftig zijn”, waaronder men verstaat “niet beschikken over datgene wat noodzakelijk is om een menswaardig bestaan te leiden”. Het bedrag dat op basis van dit artikel wordt toegekend zal dus veel lager zijn dan het door de rechter vastgestelde bedrag. A-C VAN GYSEL stelt echter dat het bedrag toch hetzelfde blijft als toen de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot nog in leven was.501 Anderen zijn het daar echter niet mee 499

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 124, nr. 5. 500 “This rule is without prejudice to a claim based on the law of succession” K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 124, nr. 5. 501 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 547 en 574 voetnoot 1342.

126

eens omdat de wet duidelijk stelt dat de uitkeringsgerechtigde levensonderhoud mag vorderen “volgens de in art 205 bis §§2, 3, 4 en 5 BW bepaalde voorwaarden”. 502 De behoeftigheid moet hier volgens deze strekking dus volgens het gemene onderhoudsrecht worden uitgelegd.

E. Het overlijden van de uitkeringsgerechtigde 264. Dit is niet uitdrukkelijk in de wet vermeld maar volgt uit het persoonlijk karakter van de onderhoudsuitkering.503 De onderhoudsuitkering is dus ook niet actief overdraagbaar. 265. Indien er een kapitalisatie is geweest, maar het kapitaal uitgekeerd wordt in jaarlijkse schijven, dan zal het tegoed (de schijven die nog moeten betaald worden) in de nalatenschap van de uitkeringgerechtigde ex-echtgenoot komen. Het recht op de uitkering is dan immers reeds verworven, het is enkel het moment van betaling dat uitgesteld is.504 266. Volgens Beginsel 2:9 (3) maakt het overlijden van de uitkeringsgerechtigde uitdrukkelijk een einde aan de onderhoudsuitkering. Ook de CEFL steunt zich hierbij enerzijds op het feit dat onderhoudsvorderingen na echtscheiding persoonlijke vorderingen zijn, en anderzijds op het argument dat er bij het overlijden van de uitkeringsgerechtigde geen nood meer is aan een onderhoudsuitkering.505

F. Een nieuw huwelijk en de verklaring van wettelijke samenwoning 267. De uitkering na echtscheiding neemt automatisch en definitief een einde indien de uitkeringsgerechtigde opnieuw in het huwelijk treedt of een verklaring van wettelijke samenwoning doet, tenzij anders overeengekomen.(art 301 §10, tweede lid BW). Onder het oude recht was dat niet automatisch het geval. Enkel wanneer het nieuwe huwelijk ervoor zorgde dat de toestand van de uitkeringsgerechtigde gevoelig verbeterde, kon de rechter volgens de rechtspraak van het Hof van Cassatie de onderhoudsuitkering verminderen of afschaffen.506 502

K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642; J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 136; H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht, 285. 504 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 545. 505 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 124, nr. 5. 506 Cass. 3 april 1975, Arr.Cas. 1975, 834. 503

127

268. De beëindiging gebeurt van rechtswege, er is dus geen rechterlijke uitspraak voor nodig. In de commentaar bij dit beginsel stelt de CEFL echter dat het ook mogelijk kan zijn dat de nationale wetgever vereist dat de beëindiging wordt aangevraagd, zodat feitelijke omstandigheden in acht kunnen worden genomen.507 De tekst van dit beginsel luidt immers “The maintenance obligation should cease…”. 269. In het Belgische recht is het verval bovendien definitief. Het recht op een onderhoudsuitkering kan dus niet heropleven indien het nieuwe huwelijk of de wettelijke samenwoning beëindigd wordt. De beëindiging gebeurt onafhankelijk van het feit of de nieuwe echtgenoot van de uitkeringsgerechtigde wel in staat is om de behoeftige echtgenoot te onderhouden. Ook volgens Beginsel 2:9 (2) is dat het geval: “na de beëindiging volgens lid 1 herleeft de alimentatieplicht niet indien het nieuwe huwelijk of de langdurige relatie wordt beëindigd.” Hiervoor geeft de CEFL verschillende argumenten aan: het zou niet correct zijn dat de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot verantwoordelijk wordt gehouden voor het einde van de nieuwe relatie van de uitkeringsgerechtigde. Bovendien moet de uitkeringsplichtige exechtgenoot erop kunnen vertrouwen dat het einde aan de onderhoudsuitkering defintief is, zodat hij of zij zich eventueel in een nieuwe relatie tegenover een derde kan verbinden, zonder dat achteraf zijn netto inkomsten overmatig zouden worden belast omdat de vroegere onderhoudsplicht zou heropleven. 508 270. In het geval van het nieuwe huwelijk is dit zeker een correct gevolg. Het nieuwe huwelijk brengt immers ook verplichtingen mee t.a.v. de nieuwe echtgenoot van de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot. Een van die plichten is de hulp- en bijdrageplicht (art. 213 en 221 BW) die primeert op de plicht tot onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten,509 zelfs wanneer de nieuwe echtgenoot van de uitkeringsgerechtigde niet in staat is laatste voldoende te onderhouden (bijvoorbeeld wanneer de nieuwe echtgenoot zelfs niet in staat is zijn eigen staat van behoefte te vervullen). Zelfs wanneer de uitkeringsgerechtigde nog steeds in een staat van behoefte is, zal er geen onderhoudsuitkering meer zijn ten laste van de ex507

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 123, nr. 2. 508 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen , 123, nr. 3. 509 H. CASMAN, “Nieuw echtscheidingsrecht”, 285.

128

echtgenoot. Dit steunt op de redenering dat de onderhoudsgerechtigde er zelf vrijwillig voor kiest om opnieuw in het huwelijk te treden.510 271. Er wordt echter veel kritiek geuit op het feit dat de wetgever ook het aangaan van een wettelijke samenwoning aan dezelfde automatische beëindiging van rechtswege heeft onderworpen. 511 De mogelijkheid van wettelijke samenwoning staat namelijk ook open voor partners in een niet seksueel-affectieve relatie. Ook bloed- en aanverwanten kunnen immers zo een verklaring afleggen. Tussen de wettelijke samenwonenden bestaat bovendien geen hulp- en bijdrageplicht, maar enkel de verplichting om bij te dragen in de lasten van het samenleven naar evenredigheid van hun mogelijkheden (art 1477 §3 BW). Volgens P. SENAEVE is dit argument ongegrond. Deze auteur stelt dat deze verplichtingen gelijkwaardig zijn.512 272. In Beginsel 2:9 (1) wordt de wettelijke samenwoning niet expliciet vermeld. Vreemd genoeg worden in de beginselen aan een nieuw huwelijk en aan een relatie op lange termijn dezelfde gevolgen toegeschreven, beide hebben immers tot gevolg dat de alimentatieplicht eindigt bij het aangaan van het nieuwe huwelijk of een nieuwe langdurige relatie. In de commentaar bij Beginsel 2:4 wordt gesteld dat een huwelijk en een wettelijke samenwoning op gelijke voet mogen worden gesteld indien zij gelijkwaardige gevolgen tot stand brengen onder het nationale recht.513 Ook in de commentaar bij Beginsel 2:9 wordt dit nog eens bevestigd.514 Beide stellingen kunnen dus ook hier steun vinden. Indien men oordeelt dat de hulp-en bijdrageplicht en de plicht om bij te dragen in de lasten van het samenleven als gelijkwaardig te beschouwen is, is er dus geen nood aan een onderscheid tussen de beëindiging door een nieuw huwelijk of door de wettelijke samenwoning. Indien men echter oordeelt dat de gevolgen van het huwelijk en de wettelijke samenwoning te sterk van elkaar verschillen, mogen de beide regelingen ook verschillende gevolgen hebben op het vlak van de onderhoudsuitkering na echtscheiding.

510

Verslag namens de commissie voor de justitie (minister van justitie), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 512341/018, 42; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1700. 511 I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 94. 512 P. SENAEVE, “echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting”, 36. 513 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 94, nr. 8. 514 K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 122-123, nr. 1.

129

In de commentaar bij Beginsel 2:9 (1) en (2) stelt de CEFL bovendien uitdrukkelijk dat een onderscheid moet worden gemaakt tussen enerzijds het huwelijk en de wettelijke samenwoning en anderzijds de informele relatie op lange termijn. De eerste twee maken automatisch een einde aan de onderhoudsuitkering na echtscheiding, voor de informele relatie op lange termijn is een rechterlijke beslissing vereist.515 273. K. VERSTRAETE merkt hier volgens mij terecht op dat “de wettelijke samenwoning na de beëindiging niet dezelfde garanties biedt als een huwelijk”.516 Zelfs indien beide verplichtingen hetzelfde gevolg hebben tijdens de periode dat de uitkeringsgerechtigde en de derde gehuwd zijn of wettelijk samenwonen, dan zijn de gevolgen van beide regelingen nog niet op alle vlakken evenwaardig. Naar mijn oordeel moet er rekening worden gehouden met het feit dat de wettelijke samenwoning overeenkomstig art. 1476 §2 tweede lid BW eenzijdig kan worden beëindigd door middel van een schriftelijke verklaring die aan de ambtenaar van de burgerlijke stand wordt overhandigd. Bij het einde van de wettelijke samenwoning kan de onderhoudsgerechtigde namelijk op geen enkele steun ten behoeve van de derde rekenen, terwijl dat in het geval van een nieuw huwelijk wel zo is. Bij de wettelijke samenwoning wordt op geen enkele wijze voorzien in een solidariteit tussen de partners na het samenwonen. De wetgever had er dus beter aan gedaan de wettelijke samenwoning aan dezelfde regels te onderwerpen als de feitelijke samenwoning. 517 274. Een nieuw huwelijk of een nieuwe verklaring van wettelijke samenwoning kan volgens Beginsel 2:4 ook aan de zijde van de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot gevolgen hebben. Een nieuw huwelijk of een relatie van lange duur staat immers in de lijst van factoren die een invloed op het bedrag van de onderhoudsuitkering hebben. In België wordt dat echter betwist.518 Wanneer de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot voor het toekennen van de onderhoudsuitkering na echtscheiding dus opnieuw huwt of een verklaring van wettelijke samenwoning ondertekent, kan de rechter daar volgens de beginselen ook rekening mee houden bij het begroten van de onderhoudsuitkering.

515

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 122, nr. 1. 516 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht”, 642, In die zin ook: J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. 517 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120; F. SWENNEN, “De echtscheidingswet in een notendop”, Notariaat, 2007, afl. 9, 5. 518 Zie Supra nr. 178.

130

G. Feitelijk samenleven 275. De rechter heeft de mogelijkheid om de onderhoudsverplichting te beëindigen wanneer de uitkeringsgerechtigde samenleeft met een andere persoon als waren zij gehuwd. (art 301 §10, derde lid BW) 276. In de CEFL beginselen wordt er geen waarde gehecht aan het al dan niet “samenleven” van de uitkeringsgerechtigde met een derde. Beginsel 2:9 maakt enkel notie van een “langdurige relatie” Volgens de CEFL is de meest cruciale vraag in deze wijze van beëindiging, met welke factoren men rekening dient te houden om vast te stellen dat er daadwerkelijk sprake is van een langdurige relatie. In de commentaar bij Beginsel 2:9 wordt expliciet gesteld dat deze vraag door de nationale wetgever dient te worden ingevuld.519 Volgens mij is het feit of de uitkeringsgerechtigde en de derde daadwerkelijk “samenleven als waren zij gehuwd” volgens de Belgische wetgever hét criterium bij uitstek om vast te stellen dat er sprake is van een langdurige relatie. Naar Belgisch recht komen LAT-relaties dus niet in aanmerking om een einde te laten stellen aan de onderhoudsuitkering na echtscheiding. 277. Met de bewoordingen “als waren zij gehuwd” wordt bedoeld dat enkel in het geval dat er tussen de samenwonenden sprake is van een seksueel-affectieve relatie er mogelijks een einde kan worden gesteld aan de onderhoudsuitkering na echtscheiding.520 Tussen feitelijk samenwonenden bestaat er geen enkele hulp- en bijdrageplicht, alsook geen verplichting om bij te dragen in de lasten van het samenleven. De beoordeling van de rechter zal hier vooral het feit betreffen of er sprake is van een economische solidariteit tussen de samenlevende partners, waardoor de economische situatie van de uitkeringsgerechtigde verbetert.521 Volgens de CEFL zijn de duur en stabiliteit van de nieuwe relatie echter de belangrijkste factoren. 278. Het mogelijk dat een rechter ervoor kiest om de onderhoudsuitkering na echtscheiding toch niet af te schaffen, maar te verlagen, indien vaststaat dat de uitkeringsgerechtigde 519

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 123, nr. 1. 520 Verslag namens de commissie voor de jutitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 42. 521 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1702; P. SENAEVE“De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 132; Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot.

131

samenleeft met een andere persoon als waren zij gehuwd. De rechter zal hier vooral onderzoeken in welke mate het feitelijke samenleven de economische situatie van de uitkeringsgerechtigde daadwerkelijk verbetert.522 Dit werd ook bevestigd in de rechtspraak.523 A-C VAN GYSEL beweert echter dat deze mogelijkheid zich niet stelt. Volgens deze auteur “is de rechter vrij om te beoordelen of aan de wettelijke vereiste voldaan is, maar eens deze voorwaarden aanvaard zijn kan men hen geen ander gevolg geven dan de gevolgen in het geval van een nieuw huwelijk of wettelijke samenwoning”.524 279. De wetgever heeft hier niet uitdrukkelijk de mogelijkheid voorzien tot afwijking via een overeenkomst, in tegenstelling tot wat het geval is bij het nieuwe huwelijk of de verklaring van wettelijke samenwoning.525

522

S. Brouwers, Alimentatie, 556, nr. 945. Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot. In deze uitspraak beslist de rechter om de uitkering niet af te schaffen maar ze te verlagen overeenkomstig art 301 §7 BW. 524 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 544. 525 N. DANDOY, “ limites conventionelles”, 430-431.

523

132

Hoofdstuk 5. De uitvoerbaarheid 280. Volgens Beginsel 2:5 dient de onderhoudsuitkering vooraf te worden betaald. Dit volgt uit het alimentaire karakter van de onderhoudsuitkering. Aangezien de onderhoudsuitkering ertoe strekt om de behoeftigheid van de uitkeringsgerechtigde te dekken, zal het in de meeste gevallen zo zijn dat de uitkeringsgerechtigde de onderhoudsuitkering nodig heeft om in de kosten van zijn of haar dagelijks levensonderhoud te voorzien.

A. Ontvangstmachtiging 281. De rechtbank kan beslissen dat in geval de uitkeringsplichtige zijn verplichting tot betaling niet nakomt, het de uitkeringsgerechtigde toegestaan is diens inkomsten of diens goederen die hij overeenkomstig hun huwelijksvermogensstelsel beheert, alsmede alle andere bedragen die hem door derden verschuldigd zijn, in ontvangst te nemen. (art 301 §11, eerste lid BW) Dit was ook al het geval onder het oude recht (oud art. 301 bis BW) 282. De rechter kan dit niet ambtshalve beslissen. De uitkeringsgerechtigde zal het dus moeten vorderen. De rechtbank kan de ontvangstmachtiging al toelaten indien er een gegronde vrees bestaat dat de onderhoudsplichtige in gebreke zal blijven om de uitkering te betalen (bijvoorbeeld wanneer die in het verleden reeds verzuimd heeft om bijdragen in het kader van de hulp-en bijdrageverplichting te betalen).526 De ontvangstmachtiging zal wel slechts in werking kunnen treden wanneer de uitkeringsplichtige ook daadwerkelijk verzuimt aan zijn verplichtingen.527 Indien de uitkeringsplichtige op tijd betaalt, en de uitkeringsgerechtigde gaat ten onrechte over tot ontvangstmachtiging dan maakt de uitkeringsgerechtigde zich schuldig aan rechtsmisbruik.528 283. De beslissing tot ontvangstmachtiging kan worden tegengeworpen aan elke derde, huidige of toekomstige schuldenaar, op grond van de kennisgeving ervan die hen door de

526

G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 141. Amendement nr. 130 (Marghem), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/013, 3; Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018, 45-46. 528 A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 548. 527

133

griffier gedaan wordt op verzoek van de eiser (art 301 §11, tweede lid BW). Dit was niet mogelijk onder het oude recht. Indien de onderhoudsgerechtigde wenst over te gaan tot ontvangstmachtiging, dient hij of zij dit gewoon bij de griffie aan te vragen. De nalatige onderhoudsplichtige ex-echtgenoot zal dan

via

gerechtsbrief

op

de

hoogte

worden

gebracht

en

niet

via

gerechtsdeurwaardersexploot.529 Dit is een grote verbetering t.a.v. het oude recht, waar het nog vereist was dat de onderhoudsgerechtigde de gerechtelijke uitspraak die de ontvangstmachtiging toekende liet betekenen aan de derde.530 De mogelijkheid om aan de griffie te vragen om de derde-schuldenaar op de hoogte te brengen van de ontvangstmachtiging bestond voordien al ten behoeve van de hulp- en bijdrageplicht tussen echtgenoten (art 221, derde, vierde en vijfde lid BW) en ten behoeve van de onderhoudsuitkering van de kinderen (art 203 ter, tweede, derde en vierde lid BW).

B. Voorlopige tenuitvoerlegging 284. De rechtbank die uitspraak doet inzake een uitkering tot levensonderhoud mag ambtshalve de voorlopige tenuitvoerlegging van de beslissing bevelen (art. 301 §12 BW). De voorlopige tenuitvoerlegging dient dus niet door de uitkeringsgerechtigde te worden gevorderd. 285. Volgens de meerderheid van de rechtsleer mag men uit de woorden “een uitspraak” afleiden dat dit geldt voor de initiële toekenning van de onderhoudsuitkering na echtscheiding, maar ook voor de eventuele beslissing tot wijziging, uitzonderlijke verlenging in duur, opheffing, of kapitalisatie van de uitkering.531 286. Het blijft wel vereist dat de rechter in zijn uitspraak de voorlopige tenuitvoerlegging beveelt, de uitspraak is dus niet van rechtswege uitvoerbaar bij voorraad.

529

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 21. D. PIRE “La réforme du divorce”, 63-64, nr.60. 531 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 142; P. SENAEVE, “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 132; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1712; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 99; S. BROUWERS, Alimentatie, 574. 530

134

Titel IV. Alimentatie in een procedure echtscheiding door onderlinge toestemming 287. De regels van art. 301 BW over de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting zijn enkel van toepassing op de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming als de wettekst dat uitdrukkelijk zo voorziet. Dit is bijvoorbeeld het geval in art 301 §7 BW. Wanneer de echtgenoten kiezen voor een procedure echtscheiding door onderlinge toestemming, wordt de onderhoudsuitkering geregeld door de artikelen uit het gerechtelijk wetboek die betrekking hebben op de echtscheiding door onderlinge toestemming.

135

Hoofdstuk 1. Overeenkomsten over een eventuele uitkering tot levensonderhoud. A. Alimentatie in de familierechtelijke overeenkomst 288. De echtgenoten die ervoor kiezen om te scheiden door onderlinge toestemming moeten een globale overeenkomst afsluiten. Deze overeenkomst legt de gevolgen van de echtscheiding vast (art 1287 Ger.W.).532 289. De echtgenoten zijn ertoe gehouden in hun overeenkomst een aantal punten vast te leggen. Een van die punten is “het te betalen bedrag van de eventuele uitkering door de ene echtgenoot aan de andere, gedurende de proeftijd en na de echtscheiding, alsook de formule voor eventuele aanpassing van die uitkering aan de kosten van levensonderhoud, de omstandigheden waaronder dit bedrag na de echtscheiding kan worden herzien en nadere bepalingen ter zake” (art 1288 eerste lid, 4° Ger.W.). Dit is volledig in overeenstemming met de CEFL beginselen zo. Beginsel 1:6 (1) (d) somt net als art 1288 Ger.W. een aantal gevolgen van de echtscheiding op waarover de echtgenoten moeten overeenkomen. De alimentatie tussen de echtgenoten is daar één van. 290. Een bepaling over een onderhoudsuitkering tussen de echtgenoten is echter niet verplicht. Het is ook mogelijk dat er in de familierechtelijke overeenkomst helemaal geen vermelding over een uitkering na echtscheiding te vinden is. Dit is mogelijk omdat een onderhoudsverplichting tussen ex-echtgenoten helemaal niet wettelijk verplicht is. In dat geval gaat de meerderheid van de rechtsleer ervan uit dat de partijen de mogelijkheid tot het toekennen van een onderhoudsuitkering wilden uitsluiten. 533 De rechter kan in dit geval geen uitkering meer toekennen, ook niet door toepassing van art 301 §7 BW. 291. Het is ook mogelijk dat er wel een bedrag van onderhoudsuitkering werd overeengekomen, maar dat de echtgenoten geen indexerings- of herzieningsmodaliteiten hebben vastgelegd.

532

J-L. RENCHON, “La réforme du divorce”, 396. G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 101-148; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1744.

533

136

292. De partijen kunnen er ook voor opteren om het recht op een onderhoudsuitkering conventioneel te openen, maar het bedrag van diezelfde uitkering nog niet te bepalen. Dit kan op twee manieren: •

ofwel

bedingen

de

partijen

uitdrukkelijk

dat

er

een

recht

is

op

een

onderhoudsuitkering in hoofde van de ene echtgenoot ten opzichte van de andere, of ten voordele van beide echtgenoten. •

ofwel komen zij overeen dat de ene echtgenoot een onderhoudsuitkering van 0,00 € aan de andere echtgenoot zal betalen of dat beide echtgenoten recht hebben op een onderhoudsuitkering van nul euro lastens elkaar.

De laatste mogelijkheid wordt soms ten stelligste afgeraden534, maar heeft dezelfde gevolgen als het uitdrukkelijk openen van het recht op een onderhoudsuitkering. 535 293. De duur van de onderhoudsuitkering kan ook volledig vrij door de partijen worden overeengekomen. Zo kunnen partijen een kortere, maar ook een langere duur dan die van de wettelijke termijn, die geldt voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting (art 301 §4 BW), overeenkomen.536

B. Verbintenisrechtelijk karakter: principe van de contractuele vrijheid 294. De onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming heeft in beginsel een conventioneel karakter. Deze uitkering wordt dus enkel geregeld door de overeenkomst zelf en de regels van het verbintenissenrecht. 537 Een gevolg van het conventionele karakter van de overeenkomsten is dat de bepalingen waarin de onderhoudsuitkering bedongen worden bij betwistingen door de rechter dienen te worden geïnterpreteerd volgens de vermoedelijke wil van de partijen ten tijde van het sluiten van de overeenkomst.538

534

S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 158, nr. 191. S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 158, nr. 191; F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007”, Not.Fisc.M. 2008, afl. 3, 10 (hierna verkort F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”). 536 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 121. 537 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 8, nr. 20. 538 Voorbeeld: Vred. Doornik (II) 13 december 2005, RTDF 2007, afl.4, 1149; Rb. Brussel 18 november 2008, Act.dr.fam., 2009, afl. 4, 74. 535

137

295. Wanneer de partijen in een echtscheiding door onderlinge toestemming geen duur voor de onderhoudsuitkering zijn overeengekomen, geldt het verbintenisrechtelijk principe dat er geen maximale duur is. In tegenstelling tot wat het geval is bij de echtscheiding door onherstelbare ontwrichting, zal bij gebrek aan een bepaling over de duur van de uitkering dus niet de wettelijke maximumduur van art 301 §4 B.W. van toepassing zijn.539

539

J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 121.

138

Hoofdstuk 2. Principiële wijzigbaarheid (door rechterlijke herziening) A. Wettelijk principe 296. Onder het oude recht was er sprake van een principiële onwijzigbaarheid. De onderhoudsuitkering die echtgenoten in de familierechtelijke overeenkomst waren overeengekomen was enkel wijzigbaar indien dit door de partijen uitdrukkelijk zo was overeengekomen.540 Indien zij niet hadden voorzien in de mogelijkheid tot en voorwaarden voor een wijziging, dan kon de uitkering enkel nog gewijzigd worden indien de partijen dat later overeenkwamen of volgens de regels van het algemeen verbintenissenrecht. De reden hiervoor was het gebrek aan een wettelijke bepaling die in een wijziging door de rechter voorzag. De verbintenis tot het betalen van een uitkering van de ene ex-echtgenoot aan de andere na echtscheiding in een echtscheiding door onderlinge toestemming werd dus volledig beheerst door het verbintenissenrecht. Dit is in overeenstemming met het conventioneel karakter van de uitkering. Art. 1134, eerste lid

BW stelt dat de

overeenkomsten de partijen tot wet strekken. Wie zich dus had verbonden tot het betalen van een uitkering aan zijn of haar ex-echtgenoot en geen herzieningsmodaliteiten of maximumtermijn had voorzien moest blijven betalen, ook al was de situatie na verloop van tijd helemaal veranderd. 297. De “gebetonneerde onwijzigbaarheid” werd als onredelijk en discriminerend beschouwd.541 Met de Wet van 30 juni 1994 had de wetgever al een eerste poging gedaan om het probleem te beperken door invoeging van art 1288, eerste alinea, 4° Ger.W.542 Deze bepaling spoort de echtgenoten ertoe aan om de omstandigheden volgens welke de modaliteiten en het bedrag van de onderhoudsuitkering kunnen worden herzien, op te nemen in de overeenkomst. De

540

S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 151. G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 101-148; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1809; S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 140. 542 J-L. RENCHON, “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 1030. 541

139

verantwoordelijkheid om in een wijzigbare uitkering te voorzien werd dus op de schouders van de echtgenoten zelf geplaatst.543 298. In de gevallen waarin de echtgenoten geen gebruik hadden gemaakt van de mogelijkheid om zelf de wijzigbaarheid te regelen bleef het Hof van Cassatie echter resoluut vasthouden aan de principiële onwijzigbaarheid. Het Hof stelde telkens dat de onwijzigbaarheid steunde op het feit dat het enkel een verbintenisrechtelijke overeenkomst betrof, waarop art. 1134 BW toepasselijk was: overeenkomsten strekken partijen tot wet.

544

Het feit dat er nieuwe

onvoorziene omstandigheden waren die de uitvoering van de verbintenis tot het betalen van de uitkering voor de onderhoudsschuldenaar erg moeilijk maakten, impliceerde volgens het Hof niet dat de regel van de uitvoering te goeder trouw van toepassing zou zijn.545 Enkel het aantonen van een wilsgebrek in hoofde van de onderhoudsschuldenaar werd aanvaard als grondslag voor het nietig verklaren van een beding tot onderhoudsuitkering na echtscheiding.546 Het Grondwettelijk Hof stelde dat het gelijkheidsbeginsel, noch het non-discriminatiebeginsel geschonden werden door deze principiële onwijzigbaarheid.547 299. Om “te verhelpen aan de soms onrechtvaardige gevolgen van de toepassing van de contractuele principes bij deze materie” heeft de wetgever in het nieuwe art 301 §7, eerste lid BW voorzien dat “zelfs in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming (…) de rechtbank de uitkering kan verhogen, verminderen of afschaffen.” 548 300. Doordat de wet van 27 april 2007 art. 301 §7 BW mede van toepassing heeft gemaakt op de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming wordt er dus een uitweg geboden aan de echtgenoten die een onderhoudsuitkering na echtscheiding bedongen hebben, maar nagelaten hebben om zelf eventuele mogelijkheden ter wijziging van die 543

F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 9, nr.20. Cass. 5 juni 1986, Arr.Cass. 1985-86, 1360, RW 1986-87, 1478, noot W.PINTENS; Cass. 21 juni 1991, Arr.Cass. 990-91, 1054, RW 1991-92, 547; Cass. 16 juni 2000, R.W. 2000-01, 238, noot W. PINTENS, E.J. 2001, 31, noot P. SENAEVE; Cass. 20 april 2006, E.J. 2006, 100, noot C. AERTS. 545 Cass. 14 april 1994, Arr.Cass. 1994, 369, RW 1994-95, 434. 546 Cass. 16 juni 2000, Arr.Cass. 2000, RW 2000-01, 283, noot W.PINTENS en E.J. 2000, 31, noot P. SENAEVE. Dit arrest was uiterst belangrijk, omdat het Hof van Casatie er niet van uit ging dat de nietigheid van een beding of van de hele overeenkomst tot gevolg zou hebben dat er geen echtscheiding meer was omdat deze nietigheid hetzelfde zou zijn als het terugkomen op de toestemming tot echtscheiding (en dus de echtscheiding zelf). In casu werd het beding over de onderhoudsuitkering tussen de ex-echtgenoten nietig verklaard wegens bedrog. 547 Arbitragehof 2 juli 2003, nr. 96/2003, B.S. 5 november 2003, 53871, E.J. 2004, 158, noot P. SENAEVE. 548 Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 20. 544

140

uitkering voorop te stellen.549 Op deze manier is een einde gemaakt aan het louter conventionele karakter van de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming en heeft ook deze regeling een alimentaire toets gekregen.550 301. Het conventionele karakter van de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming is dus niet meer absoluut. In principe kan de rechter op vraag van een van de partijen de uitkering wijzigen. De wet laat de partijen echter wel in de mogelijkheid om anders te bedingen, in dus in feite terug te keren naar de principiële onveranderlijkheid.551 Hierbij mag men zeker niet uit het oog verliezen dat indien partijen van deze mogelijkheid gebruik willen maken, zij de principiële wijzigbaarheid uitdrukkelijk moeten wegbedingen.552 Het is echter geen alles of niets keuze: de partijen kunnen de wijzigbaarheid ook veranderen door hun eigen voorwaarden en criteria aan de rechter op te dringen. 553 Opdat de criteria uit art 301 §7 BW toepassing zouden vinden is dus vereist dat de partijen geen onwijzigbaarheid zijn overeengekomen, én dat ze er niet zelf voor hebben gekozen om hun eigen criteria voorop te stellen.554 302. Art 301 §7, eerste lid BW stelt dat de rechtbank de uitkering kan aanpassen in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt of door een latere beslissing. Voor wat betreft de echtscheiding door onderlinge toestemming is dit volgens G. VERSCHELDEN echter onjuist. Indien de rechtbank al in het vonnis dat de echtscheiding uitspreekt een wijziging van het overeengekomen bedrag van de uitkering zou opnemen op vraag van één van de partijen, dan zou niet meer aan de voorwaarden tot het verkrijgen van de echtscheiding voldaan zijn. Er zou immers geen akkoord meer zijn over alle gevolgen van de echtscheiding wat impliceert dat de door art 230 BW vereiste onderlinge toestemming er niet is, en de echtscheiding dus ook niet kan worden uitgesproken.555 Indien de wijziging gebeurt op vraag van beide partijen, is art. 1293 Ger.W. van toepassing.556 549

N. DANDOY, “ limites conventionelles”, 424. F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 9; L. ROUSSEAU, “Le nouveau divorce par consentement mutuel” RNB 2008, afl. 3021, 444. 551 K. VERSTRAETE, “Hervorming echtscheidingsrecht, 642. 552 F. SWENNEN, “Over alimentatieovereenkomsten”, nr. 66. 553 S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 141-176; S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 131- 156. 554 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 117. 555 J.GERLO, G.VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1810; G. VERSCHELDEN, “De echtscheiding door onderlinge toestemming”, 149. 556 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10, nr. 26. 550

141

303. Als de echtgenoten in onderlinge overeenstemming het bedrag of de modaliteiten van de uitkering na echtscheiding nog willen veranderen tijdens de echtscheidingsprocedure, dan moeten zij een beroep doen op art 1293 Ger.W.557 In dat geval is het echter niet voldoende dat de partijen aantonen dat de eerder overeengekomen uitkering niet meer aangepast is als gevolg van van nieuwe omstandigheden (die zich onafhankelijk van hun wil hebben voorgedaan). Het criterium dat de wetgever hier stelt is veel strenger: er moet namelijk sprake zijn van een “ingrijpende wijziging in hun toestand”. De toepassing van art 1293 Ger.W. verdient hier voorrang op art 301 §7 BW omdat dit artikel specifiek betrekking heeft op de echtscheiding door onderlinge toestemming, en omdat het bovendien van openbare orde is.558 304. De rechter kan de onderhoudsuitkering niet ambtshalve herzien. Vóór

het

echtscheidingsvonnis

heeft

de

rechter

geen

enkele

appreciatie

en

onderzoeksbevoegdheid wat de inhoud van de overeenkomst betreft.559 Art 1288 2e lid Ger.W. bepaalt dat de rechter de regelingen m.b.t. de kinderen kan herzien. A contrario kan hieruit worden afgeleid dat hij niet de bevoegdheid heeft de regeling m.b.t. de onderhoudsuitkering tussen echtgenoten te herzien.560 De rechter mag enkel onderzoeken of de voorwaarden voor de echtscheiding door onderlinge toestemming zijn voldaan en of de formaliteiten zijn in acht genomen (art 1298 Ger.W.). Nadat de echtscheiding werd uigesproken is altijd vereist dat een van de partijen de wijziging van de uitkering overeenkomst art 301 §7 BW vordert. Die partij moet daarbij bovendien het bewijs leveren van de vereiste voorwaarden, zijnde de nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen, waardoor het bedrag van de uitkering niet meer aangepast is.561 305. Het is nogal vreemd dat de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming enerzijds volledig geregeld wordt door de bepalingen in het gerechtelijk wetboek, en dat de wetgever er in de Wet van 27 april 2007 anderzijds voor gekozen heeft om een bepaling uit het burgerlijk wetboek, namelijk een artikel dat betrekking heeft op de echtscheiding door onherstelbare ontwrichting, op die onderhoudsuitkering toepasselijk te 557

L. ROUSSEAU, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, RNB 2008, afl. 3021, 446; S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 156, nr. 190. 558 S. BROUWERS, Alimentatie, 579. 559 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10. In die zin ook: S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 142. 560 S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 142, nr. 15. 561 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10, nr. 26.

142

verklaren. Dit lijkt erg onlogisch, maar wordt verklaard door de oorspronkelijke bedoeling om tot één uniforme echtscheidingsgrond te komen.562 Misschien was het beter geweest indien de wetgever ervoor had gekozen om een aparte nieuwe regel in te voeren bij de bepalingen die de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming betreft (namelijk art 1288 Ger.W.). 563 In het licht van de CEFL beginselen is het echter wel logisch dat de wetgever de bepaling over de wijzigbaarheid uit art 301 BW ook toepasselijk heeft verklaard op de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming. Ten minste indien men er in overeenstemming met Beginsel 2:1 van uit gaat dat de CEFL de bedoeling had om ook de regels voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming zoveel mogelijk gelijk te maken aan de regels voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onherstelbare ontwrichting.

B. Het wettelijke herzieningscriterium 306. Indien een ex-echtgenoot zich tot de rechter richt met een vordering om zijn of haar uitkering te laten verhogen, verminderen of te laten afschaffen, zal die ex-echtgenoot moeten bewijzen dat het bedrag van de huidige uitkering niet meer aangepast is omwille van nieuwe omstandigheden die zich hebben voorgedaan onafhankelijk van de wil van de partijen (art 301 §7, eerste lid in fine BW)

§ 1. Nieuwe omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen 307. Het is de ex-echtgenoot die de herziening vraagt die ook het bewijs moet aanvoeren van de nieuwe omstandigheden. 308. Wat dient te worden begrepen onder “nieuwe omstandigheden”? De memorie van toelichting bij het wetsontwerp geeft aan dat inspiratie kan gezocht worden in de rechtspraak bij art 1288 tweede lid Ger.W i.v.m. de uitzonderlijke wijzigbaarheid van overeenkomsten m.b.t. de kinderen564 Dit is vreemd, aangezien in dat artikel een ander criterium gehanteerd wordt om de wijzigbaarheid te bekomen. Het criterium dat gesteld wordt in art 1288 tweede 562

S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 156, nr. 189. J-L. RENCHON, “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 1031. 564 Memorie van toelichting, Parl.St .Kamer 2005-06, nr 51-2341/001, 20. 563

143

lid Ger.W. is dat er nieuwe omstandigheden zijn buiten de wil van de partijen die hun toestand of die van de kinderen ingrijpend wijzigen. Het is dus eigenlijk een strenger criterium dan dat van art 301 §7 BW, dat geen ingrijpende nieuwe omstandigheden, maar gewoon nieuwe omstandigheden vereist. Bovendien wordt in de rechtsleer gesteld dat de rechtspraak over art 1288 tweede lid Ger.W. niet automatisch kan gehanteerd worden omdat dit artikel steunt op de wettelijke verplichting uit art 203 BW voor de ouders om bij te dragen in het onderhoud van hun kinderen.

565

In art 301 §7 BW gaat het immers niet om een

wettelijke maar om een vrijwillig opgenomen verplichting. 309. Over wat onder de toepassing van deze nieuwe omstandigheden valt, kan gediscussieerd worden. Veelal worden gevallen zoals langdurige ziekte, onvrijwillig ontslag, niet-bedrieglijk faillissement of onvrijwillig verlies van belangrijke vermogensbestanddelen unaniem aanvaard als mogelijke gronden.566 In sommige gevallen is men het echter niet eens over het feit of de gebeurtenis zich al dan niet onafhankelijk van de wil van de partijen heeft voorgedaan. Hier kan men denken aan de geboorte van een kind567 of de ex-echtgenoot die opnieuw in het huwelijk treedt of een langdurige relatie aangaat.568 Volgens het hof van Beroep te Gent kan ook een LAT-relatie die de uitkeringsgerechtigde aangaat aanvaard worden.569 Bijkomend probleem is hier dat indien men zou oordelen dat deze gebeurtenissen zich niet onafhankelijk van de wil van de partijen hebben voorgedaan, er eventueel sprake zou kunnen zijn van een schending van art 8 E.V.R.M. G. VERSCHELDEN merkt hier echter terecht op dat indien een echtgenoot zich ertoe verbindt om een onderhoudsuitkering ten gunste van zijn ex-echtgenoot op zich te nemen, zich er toch van bewust is dat dit in de toekomst een negatieve invloed kan hebben op zijn alimentaire draagkracht in de toekomst.570 310. De CEFL beginselen scheppen in dit geval niet echt veel duidelijkheid. Bij Beginsel 2:4, dat een aantal factoren ter beoordeling van de vordering tot onderhoudsuitkering vooropstelt 565

G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 113; F. BUYSSENS., “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 11, nr.30; J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1818. 566 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr.1819; F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 11. 567 S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 144, nr.21. 568 Onder het oude recht werd door het Hof van Cassatie aanvaard dat een nieuw huwelijk van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot als een omstandigheid onafhankelijk van de wil van de partijen dient te worden beschouwd: Cass. 16 juni 1995, Arr.Cass. 1995, 626; Div. Act. 1997, 27, noot A-C. VAN GYSEL en EJ 1996, 23, noot J. ROODHOOFT. 569 Gent 22 juni 2007, Njw 2008, nr 189, 741, noot G. VERSCHELDEN. 570 J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1819.

144

wordt “een nieuw huwelijk of een langdurige relatie” in aanmerking genomen. Indien men dit letterlijk interpreteert zou men kunnen stellen dat zowel een nieuw huwelijk of een nieuwe relatie van de onderhoudsplichtige ex-echtgenoot ook in aanmerking komen als factoren waarmee men rekening moet houden bij de beoordeling van de onderhoudsuitkering. Indien men Beginselen 2:4 en 2:6 samen bekijkt moet men er bij een letterlijke interpretatie van de CEFL beginselen vanuit gaan dat ook hier een vermindering van het bedrag van de uitkering mogelijk is. Bij de commentaar van Beginsel 2:4 wordt echter gesteld dat dit beginsel niet voor elke ex echtgenoot de mogelijkheid inhoudt om de wijziging van de onderhoudsuitkering te vragen wegens nieuwe omstandigheden. De omstandigheden die de wijzigbaarheid bepalen worden volgens de CEFL op dit vlak helemaal aan het nationale recht overgelaten.571 Uit Beginsel 2:7 (b) kan men afleiden dat de hulp- en bijdrageverplichting van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot tegenover diens nieuwe echtgenoot van belang zouden kunnen zijn. Dat beginsel stelt immers dat “bij de vaststelling van de mogelijkheden van de alimentatieplichtige echtgenoot…rekening wordt gehouden met de alimentatieplicht tegenover zijn nieuwe echtgenoot” Dit beginsel doelt echter wel op de initiële begroting van het bedrag van de onderhoudsuitkering. Mijns inziens gaat de verplichting om “rekening te houden met de alimentatieplicht tegenover de nieuwe echtgenoot” niet voor op het respect dat overeenkomstig Beginsel 2:10 (2) aan de alimentatieovereenkomst moet worden gegeven. 311. Wanneer in de overeenkomst niet bepaald werd dat de onderhoudsuitkering een einde zal nemen wanneer de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot een nieuw huwelijk aangaat, of een verklaring van wettelijke samenwoning ondertekent, is het betwist of deze omstandigheden zich wel onafhankelijk van de wil van de partijen hebben voorgedaan. 572 Het overlijden van de uitkeringsplichtige echtgenoot kan als een nieuwe omstandigheid onafhankelijk van de wil van de partijen beschouwd worden. 573 In dat geval zullen het de erfgenamen zijn die de vordering tot vermindering of afschaffing van de onderhoudsuitkering indienen. In het geval van de echtscheiding door onderlinge toestemming is het, behalve indien de partijen het tegenovergestelde zijn overeengekomen, immers niet zo dat de onderhoudsuitkering een einde neemt bij het overlijden van de onderhoudsplichtige exechtgenoot. De grondslag hiervoor is te vinden in art. 1122 BW, naar luid waarvan men wordt 571

K. BOELE-WOELKI, F. FERRAND, C. GONZALEZ BEILFUSS, M. JÄNTERÄ-JAREBORG, N. LOWE, D. MARTINY, W. PINTENS, Beginselen, 95, nr. 9. 572 J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 53. 573 J-L. RENCHON, “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 1032.

145

geacht te hebben bedongen voor zichzelf en voor zijn erfgenamen en rechtverkrijgenden, tenzij het tegendeel uitdrukkelijk bepaald is of uit de aard van de overeenkomst voortvloeit.

§ 2. Invloed van de vereffening en verdeling van het huwelijksvermogensstelsel 312. Indien ten gevolge van de ontbinding van het huwelijk, de vereffening en verdeling van het gemeenschappelijk vermogen of van de onverdeeldheid die tussen de echtgenoten bestond, aanleiding geeft tot een wijziging van hun financiële toestand, die een aanpassing rechtvaardigt van de uitkering tot levensonderhoud welke het voorwerp was van een vonnis of overeenkomst, gewezen of gesloten voor de opmaak van de vereffeningsrekeningen, kan de rechtbank eveneens de uitkering aanpassen, tenzij in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming. (art 301 §7, tweede lid BW). 313. Deze mogelijkheid bestaat niet bij een echtscheiding door onderlinge toestemming, omdat de echtgenoten bij het opstellen van de familierechtelijke overeenkomst ook kennis hebben over de vermogensrechtelijke gevolgen van de echtscheiding, aangezien ook dit een element is waarover er onderlinge toestemming dient te zijn. De wetgever heeft ze dan ook expliciet uitgesloten in art 301 §7 tweede lid BW voor wat betreft de echtscheiding door onderlinge toestemming.574 Deze uitsluiting valt volgens sommige auteurs echter te betreuren omdat de echtgenoten kunnen afspreken dat een goed uit het gemeenschappelijk vermogen na de echtscheiding door onderlinge toestemming in onverdeeldheid zal blijven, in welk geval de echtgenoten

op

het

moment

van

de

echtscheiding nog niet

vermogensrechtelijk gevolgen van de echtscheiding kennen.

alle

uiteindelijke

575

§ 3. De rechtbank kan de uitkering verhogen, verminderen of afschaffen 314. Volgens de meerderheid in de rechtsleer is het voor de rechter niet mogelijk om een uitkering toe te kennen wanneer partijen de mogelijkheid van een onderhoudsuitkering na echtscheiding expliciet hebben uitgesloten. Ook indien er geen enkel beding over een eventuele onderhoudsuitkering werd opgenomen in de overeenkomst, is het volgens deze strekking niet mogelijk dat de rechter op grond van art 301 §7 BW er toch nog één zou

574 575

Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341, 21. J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 118; I. MARTENS, “De onderhoudsuitkering na echtscheiding”, 92.

146

toekennen.576 Art 1288, 4° eerste lid Ger.W. spreekt immers van een eventuele onderhoudsuitkering, dit impliceert dat een beding over de onderhoudsuitkering na echtscheiding facultatief is en dat indien er niks werd bedongen er ook geen recht op een uitkering is. De rechter kan volgens deze redenering nooit een recht op alimentatie doen ontstaan in of na een procedure echtscheiding door onderlinge toestemming. Ook de duur van de bedongen onderhoudsuitkering kan hij niet aanpassen.577 315. Een minderheid in de rechtsleer is het hier niet mee eens.578Deze strekking baseert zich op het feit dat volgens art. 301 §7, eerste lid BW de wijzigingsmogelijkheid beperkt is tot het bedrag van de uitkering, niet het recht op een uitkering. 316. Naar mijn aanvoelen verdient het uiteindelijke resultaat van de eerste stelling de voorkeur. Enerzijds is art 1288, 4° eerste lid Ger.W de basisbepaling voor het recht op een onderhoudsuitkering bij echtscheiding door onderlinge toestemming. Art 301 §7, eerste lid BW is echter specifieker. Omdat dit artikel uitdrukkelijk van toepassing werd verklaard op de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming, moet men volgens mij de specifiekere bepaling voorrang verlenen: “lex spcialis derogat generali”. Anderzijds is het echter te verregaand om te stellen dat het ontbreken van een beding over een onderhoudsuitkering hetzelfde is als een beding dat in een uitkering van 0,00 € voorziet. Indien men de minderheidsstelling volgt moet er immers sprake zijn van een bedrag dat kan worden gewijzigd. Ook al heeft art. 301 §7, eerste lid BW de voorkeur, in deze situatie kan het artikel niet toegepast worden, aangezien er geen bedrag is dat gewijzigd kan worden. 317. Het is ook mogelijk dat de partijen uitdrukkelijk het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding geopend hebben, zonder een bedrag te vernoemen. In dat geval moet men ervan uitgaan dat in de omstandigheden zoals ze zijn ten tijde van de echtscheiding er geen onderhoudsuitkering verschuldigd is, maar dat indien de omstandigheden nadien onafhankelijk van de wil van de partijen wijzigen, elke partij (in de praktijk de partij die 576

J. GERLO, G. VERSCHELDEN, Handboek, nr. 1814; S. BROUWERS, Alimentatie, 579; F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10, nr 26; P. SENAEVE, personen en familierecht, nr.1765; G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 101-148; S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 158, nr. 191; S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”,144, nr. 21. 577 F. SWENNEN, “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen”, 49; S. LOUIS, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, 144. 578 L. ROUSSEAU, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, RNB 2008, afl. 3021, 446-447; J-C. BROUWERS, “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 615.

147

behoeftig is geworden sinds de wijziging van omstandigheden) aan de rechter kan vragen om een onderhoudsuitkering toe te kennen.579 Ook wanneer de echtgenoten overeenkomen dat er geen onderhoudsuitkering na echtscheiding toegekend wordt “omdat dat niet nodig is rekening houdend met hun inkomsten” is het volgens J-C. BROUWERS mogelijk dat de rechter door toepassing van art 301 §7 BW toch nog een uitkering toekent.580 Met dit beding moet men volgens deze auteur gelijkstellen het beding waarbij er een onderhoudsuitkering van 0,00 euro wordt overeengekomen.581 Indien het recht op een uitkering conventioneel werd geopend, of er werd een bedrag van nul euro overeengekomen, heeft de rechter dus bij gewijzigde omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen wel de mogelijkheid om een onderhoudsuitkering toe te kennen, waarvan hij het bedrag soeverein kan bepalen.

C. Conventionele uitzonderingen 318. In principe zijn de wettelijke herzieningscriteria van art. 301 §7 eerste lid BW ook van toepassing bij echtscheiding door onderlinge toestemming. Maar het is de partijen ook toegelaten om deze wijzigingscriteria contractueel aan te passen of uit te schakelen: art 301 §7, eerste lid BW stelt dat het wettelijk principe altijd geldt, “uitgezonderd indien de partijen in dat geval uitdrukkelijk het tegenovergestelde zijn overeengekomen”. Bovendien wordt deze mogelijkheid expliciet bevestigd voor de echtscheiding door onderlinge toestemming in art. 1288, 4° eerste lid Ger.W: “de partijen zijn ertoe gehouden hun overeenkomst omtrent de volgende punten bij geschrift vast te leggen…het bedrag van de eventuele uitkering…de omstandigheden waaronder dit bedrag kan worden herzien en de nadere bepalingen ter zake.” Partijen kunnen dus uitdrukkelijk overeenkomen dat de uitkering onwijzigbaar is. Het meest logische zou zijn dat deze overeenkomst de vorm aanneemt van een beding in de familierechtelijke overeenkomst, maar ze kan ook de vorm aannemen van een latere overeenkomst.582 De latere overeenkomsten tussen ex-echtgenoten dienen op het vlak van de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming niet te worden gehomologeerd.

579

G. VERSCHELDEN, “De echtscheiding door onderlinge toestemming”, 149. J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 54. 581 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10, nr. 26. 582 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 9, nr. 23. 580

148

319. Wanneer de overeengekomen onderhoudsuitkering een kapitaal betreft, dan is een beding dat de uitkering uitdrukkelijk onwijzigbaar maakt cruciaal. Een gebrek van een zo een beding zou erg zware gevolgen kunnen hebben en volgens F. BUYSSENS eventueel zelfs tot aansprakelijkheid van de betrokken notaris of advocaat kunnen leiden.583 Volgens S. BROUWERS is een beding van onwijzigbaarheid van het kapitaal waardoor de onderhoudsuitkering vervangen wordt echter niet absoluut noodzakelijk “voor zover het kapitaal een zuivere omzetting van de uitkering is”. In dat geval put “de betaling ervan ook het recht op een uitkering uit, en vermits er geen ‘recht op’ meer is kan volgens deze auteur ook de principiële wijzigingsmogelijkheid niet meer spelen”.584 320. De echtgenoten kunnen er ook voor kiezen om het wettelijk herzieningscriterium strikter of soepeler te maken. Aangezien de partijen volgens de wet vrij zijn om de principiële wijzigbaarheid uit te schakelen, is het ook mogelijk om ze slechts in bepaalde gevallen uit te sluiten of deels uit te sluiten.585 Indien de partijen de omstandigheden waarin er sprake zal zijn van een wijziging conventioneel vast stellen, moeten deze conventionele omstandigheden dus voorrang krijgen op de wettelijke omstandigheden.586 Indien de principiële wijzigbaarheid door de echtgenoten uitgesloten wordt, zal de uitkering onwijzigbaar zijn en wordt ze volledig beheerst door het verbintenissenrecht. 321. Als er in de overeenkomst geen beding over de wijzigbaarheid is opgenomen, dan is de wet toepasselijk en is de uitkering dus wijzigbaar volgens de voorwaarden van art 301 §7 BW.

583

F. BUYSSENS,, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 9, nr. 23. S. BROUWERS, Alimentatie, 580. 585 G. VERSCHELDEN, I. MARTENS, “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, 114. 586 Cass. 30 april 2004, RTDF 2004, 592; J -C. BROUWERS, “Dix questions”,54; N. DANDOY, “l imites conventionelles”, 425.

584

149

Hoofdstuk 3. Beëindiging A.Verstrijken van een termijn 322. De onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming is in principe niet gebonden aan een bepaalde termijn. Het is dus niet zo dat indien door de partijen niks werd overeengekomen over de duurtijd van de uitkering, de wettelijke termijn van art 301 §4 BW van toepassing is.587 Enkel wanneer de partijen een beperking in de duurtijd van de uitkering overeenkomen zal die er zijn.588 Ook na de aanpassing van de onderhoudsuitkering door de rechter door toepassing van art 301 §7 BW zijn de andere bepalingen van art 301 BW, m.b.t de duur van de uitkering en het einde ervan niet van toepassing.589

B. Passieve overdraagbaarheid 323. Het is onduidelijk of het overlijden van de uitkeringsplichtige een einde maakt aan de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming. Volgens J-C BROUWERS zal bij overlijden van de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot de verplichting tot het betalen van de uitkering overgaan op de erfgenamen van de uitkeringsplichtige.590 Ook hier kan men echter anders bedingen. Ook dit is ook een gevolg van het verbintenisrechtelijke karakter van de het beding of de overeenkomst betreffende de onderhoudsuitkering.

C. Nieuw huwelijk of verklaring van wettelijke samenwoning 324. Volgens dit artikel eindigt de onderhoudsuitkering na echtscheiding in ieder geval definitief in geval van een nieuw huwelijk van de uitkeringsgerechtigde, of op het ogenblik waarop deze laatste een verklaring van wettelijke samenwoning doet, tenzij de partijen anders overeenkomen.

587

J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. A-C.VAN GYSEL, Précis de droit de la famille, 554. 589 S. BROUWERS, Alimentatie, 581; J.C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120; J-L. RENCHON, “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 1032; J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 53. 590 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. 588

150

325. Zijn deze beëindigingwijzen ook toepasselijk in geval van echtscheiding door onderlinge toestemming?591 Volgens J-C. Brouwers niet, omdat enkel art 301 §7 B.W. toepasselijk is op de onderhoudsuitkering na echtscheiding door onderlinge toestemming.

592

Uit het feit dat de

wetgever ervoor gekozen heeft om die bepaling uitdrukkelijk toepasselijk te verklaren in het geval van echtscheiding door onderlinge toestemming, volgt dus dat geen enkele andere bepaling van art. 301 BW dat is. Dit staat echter niet in de weg dat een nieuw huwelijk, het ondertekenen van een wettelijke verklaring van samenwonen of het feit dat de uitkeringsgerechtigde ex-echtgenoot samenwoont met een derde als ware zij gehuwd, omstandigheden onafhankelijk van de wil van de partijen kunnen zijn, waardoor het bedrag van de onderhoudsuitkering niet meer aangepast is en de vermindering of afschaffing van het bedrag overeenkomstig art 301 §7 BW kan worden toegekend.593 Omgekeerd, wanneer de echtgenoten bepaalde vervalclausules bedongen hebben, die bepalen dat de uitkering vervalt bijvoorbeeld bij het aangaan van een nieuwe relatie, of na het verstrijken van een bepaalde termijn, is het niet mogelijk om deze clausules nadien via art 301 §7 BW nog te omzeilen.594 N. DANDOY stelt echter dat de bewoordingen van art 301 §10, tweede lid BW doen geloven dat deze vervalgronden ook van toepassing zijn op echtgenoten die door onderlinge toestemming uit de echt scheiden, of voor echtgenoten die de onderhoudsuitkering bij overeenkomst hebben vastgelegd. Deze bepaling stelt immers dat de uitkering “in ieder geval” eindigt, “tenzij de partijen anders overeenkomen”.595 326. Ook hier kunnen partijen ervoor kiezen om zelf bij overeenkomst te bepalen in welke gevallen de bedongen onderhoudsuitkering zal vervallen. Het is aangewezen dat de partijen hierin zo duidelijk als mogelijk zijn. Wanneer de echtgenoten bijvoorbeeld overeenkomen dat de onderhoudsuitkering zal vervallen wanneer de onderhoudsgerechtigde stabiel samenwoont met een derde, dan kan dit stabiel samenwonen bewezen worden met alle middelen waaruit blijkt dat het partnerschap zichtbaar en officieel is.596 591

N. DANDOY, “limites conventionelles”, 430-431. J-C. BROUWERS, “Dix questions”, 53; In die zin ook: S. BROUWERS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 158, nr. 194. 593 J-C. BROUWERS, “Le nouvel article 301”, 120. 594 F. BUYSSENS, “Echtscheiding door onderlinge toestemming”, 10; L. ROUSSEAU, “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, RNB 2008, afl. 3021, 447. 595 N. DANDOY, “limites conventionelles”, 431. 596 Luik (7e k.) 14 december 2006, JLMB 2007, afl. 38, 1594 en JT 2007, afl. 6278, 663. In dit geval bleek het partnerschap uit het feit dat de onderhoudsgerechtigde en de derde zich naar vrienden en familie toe als koppel 592

151

Besluit 327. De algemene doelstellingen en principes van de nieuwe echtscheidingswet stemmen in grote mate overeen met de CEFL beginselen. De overeenstemmingen blijken echter niet het gevolg te zijn van van een overname van de principes uit de beginselen door de Belgische wetgever. Ze lijken eerder ontwikkeld te zijn vanuit algemene tendensen in de maatschppij en het recht die te maken hebben met het huwelijk en de problemen die zich onder het oude recht stelden bij echtscheidingen. 328. Een belangrijke overeenstemming tussen het nieuwe artikel 301 BW en de CEFL Beginselen is de ruime mogelijkheid die aan de (ex-)echtgenoten wordt gelaten om overeenkomsten te maken over de onderhoudsuitkering na echtscheiding. Dit is een positieve vaststelling waarbij men ongetwijfeld uitgegaan is van de gedachte dat de partijen zelf het beste geplaatst zijn om beslissingen te nemen over de gevolgen van hun echtscheiding. Door de partijen hierin een grotere vrijheid te geven zal er meer tevredenheid zijn met de gekozen oplossing. Dit zal leiden tot een betere naleving van de overeenkomsten. Een minpunt in het Belgische recht is dat de overeenkomst die gesloten werd na de echtscheiding in de regel niet aan een rechterlijke controle onderworpen is. Bovendien is er onduidelijkheid over de bevoegdheid van de rechter bij de controle op overeenkomsten gesloten voor de echtscheiding. Zoals ik aangestipt heb zijn de CEFL beginselen een stuk consequenter in deze rechterlijke controle. 329. Ook wat het idee van de zelfredzaamheid van elke echtgenoot na de echtscheiding betreft is er sprake van een ruime mate van overeenstemming tussen de Belgische regels en de beginselen. Men gaat er in beide systemen vanuit dat elke echtgenoot in principe zelf verantwoordelijk is voor zijn of haar financiële situatie na de echtscheiding. Beide systemen stellen echter meteen daarna dit indien een ex-echtgenoot behoefte heeft aan een uitkering, en de andere ex-echtgenoot in de mogelijkheid is om hieraan tegemoet te komen, een alimentatie na de echtscheiding gerechtvaardigd is.

profileerden.; Vred. Doornik (II) 22 mei 2007, RTDF. 2008, afl. 2, 500. In dit geval bleek de nieuwe relatie uit vaststelling het overspel bij gerechtsdeurwaardersexploot en de vaststellingen van een privé detective; Vred. Brugge (II) 10 juli 2006, TGR, 2007, afl. 1, 6. In deze uitspraak werd aanvaard dat de feitelijke samenwoning kan blijken uit een gedaald water- en energieverbruik.

152

330. Een van de belangrijkste innovaties uit de nieuwe alimentatieregeling tussen exechtgenoten is ongetwijfeld de afstand van het foutcriterium als toekenningsvoorwaarde voor de onderhoudsuitkering na echtscheiding. Dit werd sterk benadrukt in de parlementaire werkzaamheden. Hier maakt het Belgische recht daadwerkelijk een sprong naar een nieuw principe, waar ook de CEFL beginselen sterk van doordrongen zijn. Zowel de Belgische regeling als de CEFL beginselen nuanceren het principe echter ook onmiddellijk, door in uitzonderingen te voorzien. Op het vlak van de invulling van deze uitzonderingen is in het Belgische systeem eerder een tendens waar te nemen die de uitzondering van de zware fout nogal

ruim

uitlegt,

terwijl

de

CEFL

Beginselen

eerder

naar

de

zogenaamde

“hardheidsclausule” neigen. 331. Wat het bedrag van de uitkering betreft, worden in beide systemen enkele gelijkaardige kenmerken in acht genomen bij de begroting van deze uitkering. Het lijkt me echter jammer dat het Belgische wetgever dit nogal ingewikkeld maakt. In de CEFL beginselen wordt een niet-exhaustieve lijst van mogelijke redenen aangegeven die de rechter ertoe kunnen brengen om de uitkering in het hem voorliggend geval op een bepaald bedrag te begroten. In het Belgische recht worden enkele van deze redenen echter enkel aangegeven ter beoordeling van ‘de aanzienlijke economische terugval’. Deze terugval rechtvaardigt een hogere uitkering dan enkel wat nodig is om de staat van behoefte te dekken. Jammergenoeg zijn zowel ‘staat van behoefte’ als ‘aanzienlijke economische terugval’ bijzonder onduidelijke begrippen die aanleiding hebben gegeven tot veel verdeeldheid in rechtsleer en rechtspraak. Het probleem van het al dan niet in aanmerking nemen van de huwelijkse levensstandaard van de partijen is hierbij typerend. Ik denk dat het Hof van Cassatie met het arrest van 12 oktober 2009 een bijzonder goede weg is ingeslagen. Hoewel het arrest niet zonder kritiek is, sluit het volgens mij heel goed aan bij de CEFL beginselen. 332. Het is vrij verrassend om tot de vaststelling te komen dat in de CEFL beginselen geen enkele bepaling over de wijzigbaarheid van de onderhoudsuitkering is opgenomen. Zoals ik aangestipt heb gaat de CEFL er wel vanuit dat de onderhoudsuitkering wijzigbaar is, maar laat de CEFL deze regeling uitdrukkelijk over aan de nationale wetgevers. Toch is het jammer dat er daarom weinig raad kan worden gezocht in de beginselen ter verduidelijking van de problemen die zich voordoen in het Belgische recht.

153

323. Wat de duur van de uitkering betreft stellen zich in ons recht vooral problemen omdat de vrijheid van de rechter beperkt werd door de wetgever. Deze beperking zorgt wel voor een bepaalde rechtszekerheid, maar ook voor nadelige effecten. 324. Wat de onderhoudsuitkering tussen ex-echtgenoten na een echtscheiding door onderlinge toestemming betreft is het moeilijk om een evaluatie te maken aan de hand van de beginselen. De contractuele aard van deze uitkering laat immers niet echt toe dat er een verband wordt gelegd met de Beginselen. De CEFL beginselen hebben immers betrekking op de alimentatie die in of na een procedure echtscheiding door onherstelbare ontwrichting werd opgelegd, of werd overeengekomen door de echtgenoten. 325. Meer algmeen kan men stellen dat de beginselen eenvoudiger en minder verwarrend zijn. Ze komen tegemoet aan enkele algemene vragen die men zich kan stellen over de ‘denkrichting’ die moet worden gevolgd. Het probleem is dat de beginselen bedoeld zijn als ruime richtlijnen voor de wetgever en dat ook blijven. Enkele problemen die zich in de Belgische wetgeving stellen blijken dan ook niet zomaar via de beginselen te kunnen worden opgelost, daarvoor zijn de ze niet specifiek en gedetailleerd genoeg. Het is wel mogelijk dat men aan de hand van de beginselen verder nadenkt over de bedoeling van een bepaalde rechtsregel. De beginselen kunnen dienen als een reflectiemechanisme voor de nationale regels. Door de nationale regels te toetsen aan de beginselen komen de zwakke punten en onvolledigheden in de basisprincipes naar boven. Op dat vlak kunnen de beginselen naar mijn oordeel een grote meerwaarde bieden. De details en invulling van die principes moeten, waar nodig, echter verder door de nationale wetgevers uitgewerkt worden.

154

Bibliografie A. Wetgeving

•

Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding, BS 7 juni 2007, 30881.

•

Wet van 26 mei 2002 betreffende het recht op maatschappelijke integratie, BS 31 juli 2002, 33610.

•

Wet van 8 juli 1976 betreffende de openbare centra voor maatschappelijk welzijn, BS 5 augustus 1976, 9676.

B. Parlementaire voorbereidingen •

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Memorie van toelichting, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 6-37.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Voorontwerp, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 37-49.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Wetsontwerp, Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/001, 64-80.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Advies Raad van State, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/001, 49-64.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 3 (Swennen) Verantwoording, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 2.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 16 (Vandenberghe), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 14.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 19 (Verherstraeten) Verworpen, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/002, 15.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 66 (Nyssens), Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/2, 50.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 90 (Regering), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/008, 1.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 92 (Regering), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/008, 3.

155

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 122 (Marghem c.s.), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 2.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 124 (Lahaye- Battheu, Swennen), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/012, 3.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 128 (Lahaye- Battheu c.s.), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/013, 2.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 130 (Marghem), Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/013, 3.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Amendement nr. 141 (Marghem), Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/016, 3.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de subcommissie familierecht, Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 51-2341/007.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de subcommissie Familierecht, Bijlagen Hoorzittingen Parl.St. Kamer 2005-06, nr. 512341/007.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de subcommissie voor de justitie, Parl.St. Kamer 2006-07, nr. 51-2341/018.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de subcommissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Verslag namens de commissie voor de justitie, Parl.St. Senaat 2006-07, nr. 3-2068/4.

•

Wetsontwerp betreffende de hervorming van de echtscheiding, Hand. Kamer 2006-07, 14 februari 2007, nr. 51 PLEN, 265

156

C. Rechtsleer Boeken •

ANTOKOLSKAIA, M., Convergence and divergence of family law in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2007, 282 p.

•

ANTOKOLSKAIA, M., Harmonisation of family law in Europe: a historical perspective: a tale of two millennia, Antwerpen, Intersentia 2006, 565 p.

•

BOELE-WOELKI, K., PINTENS, W., FERRAND, F., GONZALEZ – BEILFUSS, C., JÄNTERÄ – JAREBORG, M., LOWE, N., MARTINY, D., Principles of European family law regarding divorce and maintenance between former spouses (volume 7), Antwerpen, Intersentia, 2004, 170 p.

•

BOELE–WOELKI, K., SVERDRUP, T., European challenges in contemporary family law, Antwerpen, Intersentia, 2008, 424 p.

•

BOELE–WOELKI, K., BRAAT, B., SUMNER, I., European Family Law in Action. Volume II - Maintenance Between Former Spouses, Antwerpen, Intersentia, 2003, 495 p.

•

BOELE-WOELKI, K., Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 372 p.

•

BROUWERS, S., Alimentatie, Mechelen, Kluwer, 2009, 794 p.

•

DUELZ, A., BROUWERS, J-C., FISCHER, Q., Le droit du divorce (4e deel), Brussel, Larcier, 2009, 477 p.

•

GERLO, J., VERSCHELDEN, G., Handboek voor familierecht, Brugge, Die Keure, 2008, 663 p.

•

MEEUSEN, J., International Family law for the European Union, Antwerpen, Intersentia, 2007, 461 p.

•

ÖRÜCÜ, E., MAIR, J., Juxtaposing legal systems and the principles of European family la won divorce and maintenance, Antwerpen, Intersentia, 2007, 269 p.

•

SCHWENZER, I., DIMSEY, M., Model family code: from a global perspective, Antwerpen, Intersentia, 2006, 257 p.

•

SENAEVE, P., Compendium van het personen en familierecht, Leuven, Acco, 2008, 688 p.

•

SENAEVE, P., Personen en familierecht, Brugge, Die Keure, 2007, 96 p.

•

TREMMERY, J., De nieuwe echtscheidingswet, wet van 27 april 2007, Antwerpen, Maklu, 2007, 169 p.

157

•

VAN GYSEL, A-C., Précis de droit de la famille, Brussel, Bruylant, 2009, 914 p.

Bijdragen •

APS, F., “Lang leve het nieuwe echtscheidingsrecht! Weg met het bewijs?” in ALLEMEERSCH, B., LONDERS, P., EN SROKA, S. (eds), Bewijsrecht, referatenbundel studiedag in verband met bewijsrecht georganiseerd door het Vlaamse Pleitgenootschap bij de balie te Brussel, Brussel, Larcier, 2007, 89 – 122.

•

BOELE-WOELKI, K., “The working method of the commission on European family law” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 15 – 38.

•

BROUWERS, S., “Proeve van begrotingsmodel voor de uitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in FAUDRE, M. (ed), Recente ontwikkelingen in het arbeids-, economisch, straf- en familierecht. Huldeboek voor mr. Jos Van Goethem, Antwerpen, Intersentia, 2009, 265 – 305.

•

BROUWERS, S., “Echtscheiding door onderlinge toestemming” in P. SENAEVE, F.SWENNEN en G. VERSCHELDEN (eds.), De hervorming van het echtscheidingsrecht, Antwerpen, Intersentia, 2008, 141-176.

•

DU MONGH, J., “De nieuwe echtscheidingswet: over de begrippen fout, behoeftigheid en huwelijksvoordelen” in SENAEVE P.(ed), Personen en familierecht, Brugge, Die Keure, 2007, 79 - 86

•

FERRAND, F., “Divorce and spousal agreement” in BOELE-WOELKI, K. (ed.), Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 71 – 82.

•

FIERENS, J., “Le nouveau droit du divorce ou le syndrome Lucky Luke” in FIERENS,J., MARCHANDISE, T., SOSSON, J. (eds.), Recyclage en droit: Droit de la famille, LouvainLa Neuve, Anthemis, 2007, 3-56.

•

HIERNAUX, G., “Le divorce pour cause de désunion irrémédiable et la notion de faute” in GALLUS, N.(ed.), Actualités de droit familial, Brussel, Bruylant, 2009, 19 – 35.

•

GONZÀLEZ BEILFUSS, C., “CEFL’s maintenance principles: the conditions for maintenance” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 83 – 101.

•

JÄNTERÄ-JAREBORG, M., “Unification of International Family Law in Europe – A Critical Perspective”, in BOELE-WOELKI, K. (ed.), Perspectives for the Unification of Family Law in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2003, 194 -216.

•

LELEU,Y-H., “Avant propos” in LELEU,Y-H., en PIRE,D.(eds.), La réforme du divorce. Première analyse de la loi du 27 avril 2007. Unité de droit familial Université de Liège, Brussel, Larcier, 2007, 7- 11.

158

•

LOUIS, S., “Le nouveau divorce par consentement mutuel”, in LELEU,Y-H., EN PIRE, D.(eds.), La réforme du divorce : premiere analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 2007,131-156.

•

MARTENS, I., “De onderhoudsuitkering na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in SENAEVE, P., SWENNEN, F., VERSCHELDEN, G.(eds.), De hervorming van het echtscheidingsrecht, commentaar op de wet van 27 april 2007, Antwerpen, Intersentia, 2008, 57-99.

•

MARTENS, I., “Alimentatie tussen ex echtgenoten na echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting van het huwelijk”, in CUYPERS, D., MORTELMANS, D., TORFS, N. (eds) Is echtscheiding werkelijk win for life? Brugge, Die Keure, 2008, 169206.

•

PINTENS, W., “Europeanisation of family law” in BOELE-WOELKI, K. (Ed.), Perspectives for the unification and harmonisation of family law in Europe, Antwerpen, Intersentia, 2003, 16-17.

•

PIRE, D., “La réforme du divorce : aspects de droit judiciaire” in LELEU,Y-H., EN PIRE, D.(eds.), La réforme du divorce : premiere analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 2007, 32- 65.

•

RENCHON, J-L., “Le nouveau divorce pour cause de désunion irrémédiable” in LELEU,Y-H., EN PIRE, D.(eds.), La réforme du divorce : premiere analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 2007, 11 – 68.

•

SENAEVE, P., “Recente ontwikkelingen en topics van familierecht” in DEPARTEMENT VORMING EN OPLEIDING VAN DE ORDE VAN ADVOCATEN VAN DE BALIE VAN KORTRIJK (ed), Gent, Larcier, 2010, 32-49.

•

SENAEVE, P., “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht: de echtscheiding op grond van onherstelbare ontwrichting” in CASTELEIN, C., VERBEKE, A., WEYTS, L.(eds.) Notariële actualiteit 2007-2008, Brussel, Larcier, 2008, 1-86.

•

SHANNON, G., “Clean break or long term payment of maintenance” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 103 – 117.

•

SVERDRUP, T., “Maintenance as a separate issue – The relationship between maintenance and matrimonial property” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 119 – 134.

•

SWENNEN, F., “Het nieuwe Belgische alimentatierecht en de CEFL beginselen inzake echtscheiding en alimentatie tussen gewezen echtgenoten” in UCERF (ed.), Actuele ontwikkelingen in het familierecht, Nijmegen, Ars Aequi, 2007, 43-61.

•

SWENNEN, F., EGGERMONT, S., ALOFS, E., “De wet van 27 april 2007 inzake echtscheiding. Knelpunten van materieel recht en van procesrecht”, in SENAEVE, P.,

159

SWENNEN, F., VERSCHELDEN, G.(eds.), Knelpunten echtscheiding afstamming en verblijfsregelingen, Antwerpen, Intersentia, 2009,15 – 46. •

SWENNEN, F. en WEYTS, B., “Fouten tussen echtgenoten: een tocht doorheen het echtscheidings- en aansprakelijkheidsrecht” in Permanente vorming Gandaius, XXXVI Postuniversitaire cyclus Willy Delva, Echtscheiding sessie 2: 1 april 2010Echtscheiding en fout: documentatiebundel, 15-25.

•

TENREIRO, M., “Unification of private International Law in Family Matters within the European Union”, in BOELE-WOELKI, K., (ed.) Perspectives for the Unification of Family Law in Europe, 2003, 185-193.

•

VAN GYSEL, A-C., “La pension après divorce pour cause de désunion irrémédiable- un essai de lecture” in LECOCQ,P., ENGELS, C.(eds.), Rechtskroniek voor de vrede- en politierechters, Brugge, Die Keure, 2008, 1-35 en in LELEU,Y-H., EN PIRE, D.(eds.), La réforme du divorce : premiere analyse de la loi du 27 avril 2007, Brussel, Larcier, 2007, 91-129.

•

VERSCHELDEN, G., MARTENS, I., “Alimentatie tussen ex-echtgenoten”, in LECOCQ,P., ENGELS, C.(eds.), Rechtskroniek voor de vrede- en politierechters, Brugge, Die Keure, 2008 101-148.

•

VERSCHRAEGEN, B., “Comments on the principles of European family law: divorce and maintenance between former spouses” in BOELE-WOELKI, K.(ed.) , Common core and better law in European Family Law, Antwerpen, Intersentia, 2005, 135 – 138.

Artikels •

APS, F., “Het recht op nieuwschierigheid tussen echtgenoten na de wet van 27 april 2007” (noot onder Antwerpen 19 december 2007), , RW, 2008-09, 1563.

•

BROUWERS, J., “La réforme du divorce (loi du 27 avril 2007)”, RNB 2007, afl. 3013, 582 – 630.

•

BROUWERS, J., “Le nouvel article 301 du Code civil et le droit transitoire”, Div.Act. 2007, afl. 6–7, 110 - 126.

•

BROUWERS, J-C., “Dix questions controversies sur le terrain des affets alimentaires du divorce” Act.dr.fam. 2008, 49 - 56.

•

BROUWERS, J-C., “Le nouvel article 301 du code civil et le droit transitoire”, Div.Act. 2007, 110 – 126.

•

BROUWERS, S., “De nieuwe echtscheiding: over het overgangsrecht, de samenhang en de aanhangigheid” (noot onder Rb. Leuven 4 februari 2008), RABG 2008, afl. 12, 709.

•

BROUWERS, S., “De nieuwe echtscheiding: over het overgangsrecht, de samenhang en de aanhangigheid” (noot onder Rb. Mechelen 14 februari 2008), RABG 2008, afl. 12, 719.

160

•

BROUWERS, S., “De ‘zware fout’ als uitsluitingsgrond voor een uitkering na echtscheiding: is er een belang?” (noot onder Rb. Antwerpen 19 februari 2008), RABG 2008, afl. 12, 856 – 858.

•

BROUWERS, S., “Over de uitkeringsplichtige ex-echtgenoot die zelf onderhoudsgeld geniet, en enkele toepasselijke regels bij het bepalen van zijn draagkracht” (noot onder Cass. 30 oktober 2008), RABG 2009, afl. 4, 257 – 264.

•

BROUWERS, S., “ Het alsof er geen huwelijk was geweest criterium bij het begroten van de uitkering na echtscheiding” (noot onder Antwerpen 13 mei 2009), RABG 2010, afl.4, 228 – 235.

•

BUYSSENS, F., “Echtscheiding door onderlinge toestemming na de wet van 27 april 2007”, Not.Fisc.M., 2008, afl. 1, 3- 22.

•

CASMAN, H., “Nieuw echtscheidingsrecht – toelichting voor de notariële praktijk”, Notariaat 2007, afl. 10, 277 – 290.

•

DANDOY, N., “La réforme du divorce: les effets alimentaires”, RTDF 2007, afl. 4, 1065-1090.

•

DANDOY, N., “La pension alimentaire après divorce: limited conventionelles”, RNB 2008, afl. 3021, 423 - 435.

•

DANDOY, N., “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse annuelle de décisions de jurisprudence”,RTDF 2002, 587 – 610.

•

DANDOY, N., “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse annuelle de décisions de jurisprudence”, RTDF 2008, 1105 -1131.

•

DANDOY, N., “Calcul des pensions alimentaires entre époux et après divorce, analyse annuelle (2009) de décisions de jurisprudence”, RTDF 2009, 1011- 1051.

•

DANDOY, N., “La dégradation significative de la situation économique de l’epoux demandeur de la pension après divorce” (noot onder Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008), RTDF 2008, afl. 2, 481.

•

MARTENS, I., “Deux ans d’application du droit alimentaire après divorce pour cause de disunion irremediable et du droit transitoire”, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 185–198

•

MARTENS, I., “Tijdstip van evaluatie van de draagkracht van partijen bij de begroting van de onderhoudsuitkering na echtscheiding” (noot onder Cass. 26 mei 2006), T.Fam. 2008, afl. 6-7, 131 –135.

•

MARTENS, I., “Het verbod van het in rekening brengen van de hulp van de ouders van de uitkeringsplichtige bij de vaststelling van de onderhoudsuitkering na echtscheiding” (noot onder Cass. 30 oktober 2008), T.Fam. 2009, afl. 4, 69 – 70.

161

•

MASSON, J-P., “La loi du 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2007, 537 -543.

•

MASSON, J-P., “Un an d’application de la loi de 27 avril 2007 réformant le divorce”, JT 2008, afl. 6318, 465-469.

•

MASSON, J., “L’application à la pension accordée à un ancien epoux sous l’empire de la loi ancienne, de la disposition limitant la durée de cette pension”, JT 2009, afl. 6364, 572-573.

•

RENCHON, J-L., “La nouvelle réforme (précipitée) du droit Belge du divorce: le droit au divorce”, RTDF 2007, afl. 4, 925-1064.

•

RENCHON, J-L., “La réforme du divorce et les accords entre époux”, RNB 2008, 394 406.

•

ROUSSEAU, L., “Le nouveau divorce par consentement mutuel” RNB 2008, afl. 3021, 436 - 448.

•

SENAEVE, P., “De wet van 27 april 2007 tot hervorming van het echtscheidingsrecht”, T.Fam. 2007, afl. 6- 7, 103 – 137.

•

SWENNEN, F. en APS, F., “de echtscheidingswet 2007”, RW 2007-08, 569 -572.

•

SWENNEN, F., “Over alimentatieovereenkomsten en echtscheiding (en ook een beetje over odysseus)”, TPR 2008, afl. 4, 1287-1347.

•

SWENNEN, F., “De echtscheidingswet in een notendop”, Nieuwsbrief Notariaat, 2007, afl. 9, 1 – 6.

•

SWENNEN, F., “Hocus pocus alimentatie (art 301 BW)” (noot onder Brussel 17 februari 2009), T.Fam 2009, afl. 7, 147 – 155.

•

VAN GYSEL, A-C., “Les critères de fixation du montant de la pension alimentaire suivant la Cour de cassation”(noot onder Cass. 12 oktober 2009), Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 202-206.

•

VERSCHELDEN, G., SWENNEN, F., “Nieuwe’ echtscheiding: vrijheid zonder verantwoordelijkheid”, De juristenkrant , 2007, 145, 2-3.

•

VERSCHELDEN, G., “Echtscheidingsrecht fundamenteel gewijzigd”, Juristenkrant 2007, afl. 152, 7.

•

VERSCHELDEN, G., “De wet van 27 april 2007 tot herorming van het echtscheidingsrecht. Deel II De echtscheiding door onderlinge toestemming – De scheiding van tafel en bed – De huwelijksvoordelen”, T.Fam. 2007, 138.

•

VERSTRAETE, K., “Hervorming echtscheidingsrecht. Wet van 27 april 2007 betreffende de hervorming van de echtscheiding”, NjW 2007, afl. 167, 626 – 645.

162

163

D. Rechtspraak

•

Cass. 22 juni 1967, RW, 1967-68, 243.

•

Cass 14 november 1974, Arr.Cass 1975, 331.

•

Cass. 12 november 1976, Arr.Cass. 1977, 292.

•

Cass. 21 april 1983, JT, 1983, 663, noot T. AFSCHRIFT.

•

Cass 24 februari 1984, Arr.Cass 1984-85, 801; JT 1985, 77.

•

Cass. 5 juni 1986, Arr.Cass. 1985-86, 1360, RW 1986-87, 1478, noot W.PINTENS.

•

Cass. 21 juni 1991, Arr.Cass. 990-91, 1054, RW 1991-92, 547.

•

Cass. 23 april 1992, RW 1992-93, 412.

•

Cass. 14 april 1994, Arr.Cass. 1994, 369, RW 1994-95, 434.

•

Cass. 7 mei 1998 E.J. 1999, 22, noot K.BROECKX.

•

Cass. 16 juni 2000, Arr.Cass. 2000, RW 2000-01, 283, noot W.PINTENS, EJ 2000, 31, noot P.SENAEVE.

•

Cass. 18 april 2002, RW 2002-03, 1298, Arr.Cass. 2002, 1028.

•

Cass. 17 oktober 2002, RTDF 2003, 341, noot N.DANDOY.

•

Arbitragehof 2 juli 2003, nr. 96/2003, BS 5 november 2003, 53871, EJ 2004, 158, noot P.SENAEVE.

•

Cass. 30 april 2004, RTDF 2004, 592.

•

Vred. Doornik (II) 13 december 2005, RTDF 2007, afl.4, 1149.

•

Cass. 26 mei 2006, T.Fam. 2008, afl. 6-7, 131, noot I. MARTENS.

•

Cass. 30 juni 2006, EJ 2006, 149, noot C. AERTS.

•

Vred. Brugge (II) 10 juli 2006, TGR, 2007, afl. 1, 6.

•

GwH 14 september 2006, nr. 136/2006, Div.Act. 2007, 6, noot J-C. BROUWERS.

•

Luik (7e k.) 14 december 2006, JLMB 2007, afl. 38, 1594 en JT 2007, afl. 6278, 663.

•

Rb. Brugge (10e k.) 2 februari 2007, TGR 2007, afl. 5, 303, noot S. VANDENABEELE.

164

•

Brussel 29 maart 2007, RTDF. 2008, 428, noot J-L RENCHON.

•

Vred. Doornik (II) 22 mei 2007, RTDF. 2008, afl. 2, 500.

•

Gent 22 juni 2007, Njw 2008, nr 189, 741, noot G. VERSCHELDEN.

•

Gent 25 oktober 2007, Act.dr.fam. 2008, 29.

•

Rb. Luik 6 december 2007, Act.dr.fam. 2008, afl. 2, 44.

•

Vred. Luik 17 december 2007, JLMB 2008, 1053. (Verkeerd vermeld als Vred. Luik 7 maart 2007), RNB 2008, afl. 3021, 476 en JLMB 2008, afl. 24, 1053.

•

Antwerpen 19 december 2007, RW, 2008-09, 1563, noot F. APS.

•

Rb. Leuven 4 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 709, noot S. BROUWERS.

•

Rb. Mechelen 14 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 719, noot S. BROUWERS.

•

Vred. Sint-Lambrechts-Woluwe 18 februari 2008, Act.dr.fam. 2008, 182.

•

Rb. Antwerpen 19 februari 2008, RABG 2008, afl. 12, 730, noot S. BROUWERS.

•

Vred. Waver (1e k.), 21 februari 2008, Act.dr.fam. 2008, 54.

•

Rb. Nijvel (7e k.) 26 februari 2008, RTDF 2008, afl. 2, 481, noot N. DANDOY en RTDF 2008, afl. 2, 483.

•

Vred. Luik (III) 7 maart 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1228.

•

Rb. Aarlen (1e k.) 14 maart 2008, RTDF 2009, afl. 2, 428, noot J. RENCHON.

•

Vred. Geldenaken 2 april 2008, Act.dr.fam. 2008, afl.9, 194.

•

Rb. Luik (2e k.) 24 april 2008, JLMB 2008, afl. 24, 1049 en RTDF 2008, afl. 4, 1216.

•

Vred. Luik (3e k.) 28 april 2008, RTDF 2009, afl. 4, 1193, noot.

•

Vred. Vorst 7 mei 2008, RTDF 2008, afl. 4, 1234.

•

Rb. Nijvel (7e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 190 en RTDF 2008, afl.4, 1221.

•

Luik (10e k.) 13 mei 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 9, 188.

•

Vred. Fontaine – l’Evêque 22 mei 2008, JLMB 2008, afl. 31, 1385 en RTDF 2008, afl. 4, 1243.

•

Rb. Brugge 26 mei 2008, TGR 2008, 168. 165

•

Rb. Aarlen (1e k.) 9 juli 2008, RTDF 2009, afl.2, 431.

•

Rb. Aarlen (1e k.) 5 september 2008, RTDF 2009, afl.2, 434.

•

Rb. Bergen (1e k.) 2 oktober 2008, Act.dr.fam. 2008, afl. 10, 210.

•

Vred. Oudenaarde 9 oktober 2008, T.Vred. 2010, afl. 1-2, 15.

•

Rb. Aarlen (1e k.) 10 oktober 2008, RTDF 2009, afl.2, 437.

•

Vred. Fontaine-l’Evêque 16 oktober 2008, RTDF 2009, afl.1, 168.

•

Rb.Aarlen 24 oktober 2008, RTDF 2009, afl. 2, 444.

•

Cass. (1e k.) 30 oktober 2008, T.Fam. 2009, afl. 4, 67, noot I. MARTENS en RABG 2009, afl. 4, 253, noot S. BROUWERS.

•

Rb. Nijvel 4 november 2008, RTDF 2009, 165.

•

Bergen 17 november 2008, RTDF 2009, 159.

•

Rb. Brussel 18 november 2008, Act.dr.fam., 2009, afl. 4, 74.

•

Vred. Waver 2 december 2008, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 54.

•

Luik (10e k.) 6 januari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1164.

•

Rb. Aarlen (1e k.) 16 januari 2009, RTDF. 2009, afl. 2, 448.

•

GwH 21 januari 2009, nr 12/2009.

•

Rb. Antwerpen 19 januari 2009, RABG 2009, afl. 12, 853, noot S. BROUWERS .

•

Rb. Brussel (31e k.) 4 februari 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 3, 49.

•

Vred. Luik (3e k.) 16 februari 2009, RTDF2009, afl. 4, 1204.

•

Brussel 17 februari 2009, T.Fam 2009, afl. 7, 141, noot F. SWENNEN.

•

Rb. Nijvel (7e k.) 17 februari 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1182.

•

Rb. Nijvel (7e k.) 3 maart 2009, RTDF 2009, afl. 4, 1188.

•

Rb. Brussel (31e k.) 4 maart 2009, Act.dr.fam. 2009, afl.4, 75.

•

Rb. Tongeren (1e k.) 1 april 2009, OCMW-visies 2009, afl. 2, 64.

•

Antwerpen 13 mei 2009, RABG 2010, afl.4, 225, noot S. BROUWERS 166

•

Beslagr. Luik 27 mei 2009, JLMB 2009, afl. 35, 1671.

•

Cass. 12 oktober 2009, Act.dr.fam. 2009, afl. 10, 199, noot A-C. VAN GYSEL.

•

Vred. Mol 1 december 2009, RABG 2010, afl.4, 236, noot.

E. Internet

•

www.rechten.vu.nl.

“Mw.

Prof.

Dr.

M.V.

Antokolskaia

-

Nederlands

echtscheidingsrecht” •

www.ceflonline.net

•

www2.law.uu.nl/priv/cefl W. PINTENS, “Belgian report concerning the CEFL Questionnaire on grounds for Divorce and Maintenance between Former Spouses.”

167