Het adres van NEC De Vroente luidt: Putsesteenweg 129, B-2920 Kalmthout, Van Camping Hazeduinen: 1ste Verdelingsweg RT Putte

Stationsstraat 23 • B-2910 Essen

GRENSPARKDAG Het Grenspark zet zijn deuren open op zondag 31 augustus 2003

Foto: Marc Delsalle Blauwborst als broedvogel aanwezig

Brief aan de redactie:

Foto: Jan Roofthooft Honingbij op struikheide

Het programma van die dag ziet er als volgt uit: Vanaf 10.00 uur bent u welkom op het NEC De Vroente in Kalmthout of bij de camping Hazeduinen in Putte. Beide locaties dienen als vertrekpunt voor een uitgezette gezinswandeling (8 km). Deze route brengt u over de grens om zo het grensoverschrijdend karakter van het Grenspark te benadrukken. U kunt de route heen en terug lopen (tweemaal 8 km), maar u kunt ook gebruik maken van een gratis bus om u weer terug naar het vertrekpunt te laten brengen. Onderweg kunt u deelnemen aan een kleine gezinswedstrijd, waarmee enkele mooie prijzen te winnen zijn. Speciaal voor deze dag zijn er op beide locaties tentoonstellingen en activiteiten voorzien, die u kennis laten maken met enkele producten, die uit het Grenspark komen, zoals hout en honing. Ook zullen er op deze dag geleide wandelingen plaatsvinden, waaraan u kunt deelnemen. Deze wandelingen starten om 10.00

uur, 13.00 uur of 14.00 uur, zowel vanaf De Vroente als vanaf camping Hazeduinen. Tijdens deze excursies zal de natuur in het Grenspark centraal staan. Inschrijven voor deze wandelingen is verplicht en kan via de website of door te telefoneren naar 03/620-18.30. Meer informatie vindt u op de website www.grensparkzk.nl of www.grensparkzk.be Het adres van NEC De Vroente luidt: Putsesteenweg 129, B-2920 Kalmthout, Van Camping Hazeduinen: 1ste Verdelingsweg 6 4645 RT Putte

Oplossing Grensparkkrant Oplossing van de Grenspark-puzzel die je vond in de Grensparkkrant van december 2002 luidde: GRENSPARKDAG De winnaar, dhr. Cools Walter uit Borgerhout kreeg een mooi boek cadeau van het Grenspark.

Als reactie op het artikel van de broedvogels van het Grenspark, mochten we een waardevolle bijdrage ontvangen van dhr. L. Verpraet. Zo is dhr. Verpraet in zijn notaboekje gedoken en heeft hij heel wat waardevolle waarnemingen doorgegeven die van belang zijn om het archief volledig te maken. Zo meldde hij een éénmalig broedgeval van de grauwe kiekendief in 1950 en tevens een broedgeval van de kemphaan in datzelfde jaar. Ook maakt hij melding van het eerste broedgeval van grasmus en blauwborst in het Grenspark midden jaren ’50. Oorzaken van achteruitgang van bepaalde soorten wijt hij in zijn brief aan o.a. recreatie en ook enkele jaren van opeenvolgende droogte. Wij, als redactie, danken hem hierbij voor zijn bijdrage. Namens de redactie

INHOUD Grensparkdag

pag 1

Brief aan de redactie

pag 1

In memoriam

pag 2

In gesprek met Jos van Loon pag 2 Begrazing

pag 3

Natuurwaarnemingen

pag 7

Brand

pag 7

Activiteitenkalender

pag 8

DRIEMAANDELIJKS NR. 20 - JUNI - JULI - AUGUSTUS 2003 AFGIFTEKANTOOR 2910 ESSEN 1 P309555

1

In Memoriam

Wij wisten wel dat hij ernstig ziek was, maar hadden de stille hoop, dat na zijn operaties alles weer goed zou komen. Helaas mocht het niet zo zijn. Tot onze ontzetting overleed op 26 maart 2003 op 68 jarige leeftijd Marinus Coremans. Vanaf de oprichting in 1994 was hij een actief en kundig lid van de Werkgroep Kleine Boseigenaren. Geen vergadering, workshop of terreinbezoek sloeg hij over en hij stelde zijn prachtige oude boerderij gastvrij ter beschikking voor onze vergaderingen. Ook nam hij actief deel aan de vergaderingen van de Werkgroep Natuur en Water van het Grenspark. Wij zullen zijn kennis en inbreng missen en hem in dankbaarheid herinneren als een fijne opgewekte collega, die niets te veel was en op wie je altijd op kon rekenen. Namens de werkgroep

2

WISSELS • NR. 20 JUNI 2003

In gesprek met … Jos van Loon Jos Van Loon (65), al 12 jaar schepen van Essen, met Openbare Werken, Mobiliteit, Patrimonium en Toerisme in zijn portefeuille, toont zich sterk betrokken bij het Grenspark: “Het Grenspark moeten we koesteren, ter wille van de natuur én ter wille van de mensen.

Van Loon toont zich een gedreven bestuurder. Zijn achtergrond helpt daarbij. De Scheikundig en Landbouwkundig ingenieur werkte als onderzoeker bij het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (Antwerpen), gaf les aan verpleegkundigen en laboranten, en was werkzaam bij de afdeling water in controlerende en adviserende functies. En momenteel is hij lid van de PCMV, een (milieu) adviesorgaan van de provincie Antwerpen.

Natuurlijk kan niet álles in het Grenspark. Voor sommige recreatievormen zoals ruitersport en mountainbiken moeten de gezamenlijke gemeenten samen met het Grenspark zoeken naar mogelijkheden die in én buiten de begrenzing liggen. De gemeente Essen realiseerde in de Horendonkse bossen een mountainbikeroute, samen met Nederlandse collega’s, dat werkt”. Van Loon benadrukt, dat de uitvoering van het Beleidsplan van het Grenspark een goede zaak is. “Maar we moeten wel tot daden komen. Alleen onderzoek is niet genoeg”.

Van Loon: “Oude kaarten laten ons bijvoorbeeld zien hoe de waterbeheersing oorspronkelijk was. We kunnen van de geschiedenis leren. Dat bleek mij ook op een lezing over de Brabantse Wal. Een openbaring dat een geologisch interessant gebied vlak voor je voordeur ligt.”

Van Loon heeft ook nog wel wat wensen. “Toen de Verbindingsweg voor autoverkeer werd afgesloten, is ons een fietspad beloofd langs de Huijbergsebaan. Dat is er nooit gekomen. Wij verwachten daar nog wel actie van het Grenspark. Ook de problematiek van de landbouwers in het Grenspark vraagt om een oplossing. Als we ruilgrond zouden kunnen aanbieden waren we al een stuk verder”. Ook de waterhuishouding stelt zijn eisen, waarbij Van Loon wijst naar de problemen op dit gebied in de Weekendzone. “Die problemen kunnen niet los van het waterbeleid in het Grenspark worden opgelost.”

De betrokkenheid bij natuur en water is niet alleen beroepshalve. Van Loon: “Ik bezit nog een klein natuurgebied, wat ik graag natuurvriendelijk wil beheren. De liefde voor de natuur doe je ook op als jager, één van mijn liefhebberijen.” Tenslotte merkt Van Loon op, dat er nog een taak ligt voor het Grenspark om de problemen rond handhaving en toezicht in kaart te brengen. “De oplossing ligt op het terrein van de gemeenten, maar het Grenspark kan de vele partijen bij elkaar brengen. Ook op dit gebied levert het Grenspark meerwaarde”.

Foto: Marten Wiersma

BEGRAZING HELPENDE HAND BIJ HET BEHEER VAN HET GRENSPARK

Foto: Karel Molenberghs

Begrazing is één van de verschillende methoden die worden aangewend bij het in stand houden van natuurlijke biotopen. Natuurlijk begraasde landschappen zijn vrijwel verdwenen in onze streken. Veel grote grazers (oerrund, paard, edelhert, eland, Europese bizon of wisent) zijn uitgeroeid, gedomesticeerd of verdreven tot in de uithoeken van Europa. Als wilde grote grazers kennen we in Vlaanderen enkel nog de ree, en in de Voerstreek ook nog het wild zwijn of everzwijn. In Nederland komt buiten deze soorten ook nog het edelhert voor. Enkel kleine grazers, zoals konijnen, hazen, eenden en zwanen, kunnen nog in relatief grote aantallen voorkomen. Ook rupsen en andere bladetende insecten zijn in feite grazers.

Bij het behoud van heidelandschappen vervult begrazing een sleutelrol. Heidevegetaties kunnen in natuurlijke situaties tijdelijk aanwezig zijn op voedselarme gronden ten gevolge van branden, hevige stormen of intensieve begrazing. Heide heeft enkel een blijvend karakter (eindstadium) op plaatsen waar de omstandigheden van bodem en klimaat zo extreem zijn, dat alleen dwergstruiken van de heidefamilie kunnen groeien, maar geen bomen of grote struiken, zoals boven de boomgrens in het hooggebergte, in gebieden nabij de polen, op sterk blootgestelde plaatsen langs de kust of aan randen van hoogveen. Het overgrote deel van de Europese laaglandheide is echter ontstaan en wordt in stand gehouden door toedoen van de mens. Heiden zijn dus eeuwenoude half-natuurlijke landschappen, tot stand gekomen door menselijke tussenkomst, maar samengesteld uit spontaan voorkomende soorten. De typische levensgemeenschappen van de heide werden vroeger in stand gehouden, doordat de heide integraal deel uitmaakte van het lokale landbouwsysteem (begrazing door schapen en vee, gebruik van maaisel en strooisel van heidestruiken, verjongen van de vegetatie door branden, steken van plaggen, ...). Door het wegvallen van dit traditionele gebruik treedt bosontwikkeling op en ontstaat er een

opstapeling van nutriënten (voedingsstoffen) in het systeem. Het huidige beheer van heide is een voortzetting van het oude landbouwgebruik. De technieken die hiervoor gebruikt worden zijn echter wel geëvolueerd om arbeidstijd te besparen. Naast andere beheervormen als maaien, plaggen en kappen van boomopslag, worden in het Grenspark grazers ingezet in het natuurbeheer. In vergelijking met de traditionele landbouw, waar de dieren intensief worden gehouden, is het aantal dieren in het gebied zeer laag (extensief). Zij worden niet gehouden voor hun vlees of melk, maar helpen het natuurgebied te beheren. Grazers kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan het behoud van heidelandschappen. Mede door de grazende dieren • wordt boomopslag tegengegaan, • worden stuifduinen open gehouden, • blijft de heide jong en vitaal, • wordt vergrassing tegengegaan en • ontstaat er variatie in het gebied.

Vooral dit laatste, het creëren van een structuurrijke vegetatie, is een belangrijk voordeel van begrazing ten opzichte van andere

WISSELS • NR. 20 JUNI 2003

3

Foto’s op deze pagina: Karel Molenberghs begrazing van pijpen-strootje door schapen

Galloway-rund

De Konikpaarden zullen deze zomer niet meer grazen op de Kalmthoutse Heide

heidebeheertechnieken. De grazers kiezen, afhankelijk van het seizoen en de weersomstandigheden, bepaalde plaatsen om te schuilen, te eten en te drinken. Zo ontstaat een afwisselend landschap met een mozaïek van delen met een verschillende begrazingsintensiteit.

BEGRAZING IN HET VLAAMS NATUURRESERVAAT DE KALMTHOUTSE HEIDE

Galloway-runderen in de Kalmthoutse Heide

schapenwissel: zoogdieren gebruiken vaste paadjes als ze van het ene naar het andere punt trekken

4

WISSELS • NR. 20 JUNI 2003

Grazers worden al meer dan 25 jaar ingezet bij het beheer van de Kalmthoutse Heide. Deze dieren grazen reeds enkele jaren binnen een groot permanent begrazingsraster van ongeveer 550 ha, opgedeeld in verschillende begrazingsblokken van 30-40 ha tot 180-200 ha. Het begrazingsraster is toegankelijk voor wandelaars op de bewegwijzerde wandelpaden. Op plaatsen waar het raster grote wandelpaden en dienstwegen kruist, werden veeroosters met klappoortjes geplaatst. Op de kleinere paden zijn overstapjes voorzien. In de winter is het voedselaanbod in de Kalmthoutse Heide heel beperkt en worden de meeste grazers op andere plaatsen ondergebracht. In het late voorjaar, wanneer gras en heide opnieuw groen uitschieten, kunnen de grazers terugkeren in het gebied.

DE SCHAAPSKUDDE VAN DE KALMTHOUTSE HEIDE Reeds meer dan 25 jaar grazen er heideschapen in het natuurreservaat. In de loop der jaren is de kudde uitgerijpt tot een beheerkudde die bijzonder aangepast is aan de voedselarme omstandigheden van de Kalmthoutse Heide. Mede door deze begrazing wordt het heidelandschap opengehouden en blijft de heide jong en vitaal. De kudde (ongeveer 500 tot 600 dieren) bestaat uit verschillende schapenrassen, alsook eigen kweekselecties, elk met hun specifiek graasgedrag. Zij worden verdeeld over de verschillende afgerasterde delen. De schapen leven er in vrijheid en zoeken zelf de meest geschikte plaatsen om te grazen, om te schuilen voor regen of hitte en om te rusten en te herkauwen. Zij worden echter niet aan hun lot overgelaten. De schaapherders controleren dagelijks of de kuddes nog volledig en in goede gezondheid zijn. De herders hebben enorme ervaring opgebouwd in concrete begrazingsmogelijkheden van het gebied en in de selectie en de verzorging van de kudde.

OOK RUNDEREN DOEN AAN NATUURBEHEER IN DE KALMTHOUTSE HEIDE Sinds 1997 grazen naast de schapen ook Galloway-runderen in het natuurreservaat.

Galloway-runderen zijn van oorsprong een rustiek Schots ras dat vaak voor natuurbeheer wordt ingezet. Zij hebben korte poten, een ruig haarkleed en lang behaarde oorschelpen. De dieren zijn hoornloos en zijn in de regel goedaardig, zeer resistent en zelfredzaam. Runderen zijn vooral graseters. Net zoals de schapen eten ze pijpenstrootje en (jonge) struikhei en laten opslag van berk en den grotendeels ongemoeid. Hun begrazing helpt mee het steeds vaker dominerende gras pijpenstrootje in evenwicht met andere soorten te houden. De kudde bestaat inmiddels uit 14 volwassen dieren en enkele jonge dieren en kalfjes. De dieren hebben reeds een goede terreinkennis opgebouwd en verplaatsen zich gemakkelijk.

taten op in het binnenraster ten noorden van de Biezenkuilen. Daar is de heide sterk vergrast met pijpenstrootje en is de jonge struikheide gevoelig voor sterke begrazing. Maar het eenzijdige dieet van pijpenstrootje (bochtige smele komt vrijwel niet voor in de Kalmthoutse Heide) blijkt in een extreem voedselarm gebied als de Kalmthoutse Heide voor deze dieren problemen op te leveren. Na overleg met specialisten op het gebied van begrazing werd daarom besloten voorlopig af te zien van de inzet van paarden en de inspanningen rond het begrazingsbeheer te concentreren op runderen en schapen. De korte periode van begrazing met paarden in een voedselarm gebied heeft wel nuttige ervaring opgeleverd. De beheerder heeft de randvoorwaarden leren kennen voor een eventueel hervatten van deze begrazingsvorm in de Kalmthoutse Heide of elders in het Grenspark.

DE KONIK-PAARDEN KEREN DIT VOORJAAR NIET TERUG NAAR DE KALMTHOUTSE HEIDE

DE GRAZERS VAN KORTENHOEFF

Gedurende een aantal jaren (1999 tot 2002) werden ook enkele Konik-paarden ingezet. Van alle grazers zijn paarden het meest gespecialiseerd in het eten van grassen. Deze selectieve begrazing leverde goede resul-

Ook in het natuurreservaat Kortenhoeff (Nederland) werd gekozen voor de inzet van grazers. Het gebied is in 1980 verworven door Staatsbosbeheer en bestond toen uit een landgoed met voedselrijke graslanden en

populierenaanplantingen, met nog slechts enkele restanten van heide en stuifzandvegetaties. Als beheersdoel werd ervoor gekozen om dit gebied te herstellen als een gevarieerd bosheidelandschap. Om dit op een zo natuurlijk mogelijke wijze te realiseren werden grazers ingezet. Aanvankelijk alleen IJslandse paarden, maar paarden zijn hoofdzakelijk graseters en zij konden de verruiging en verbossing niet tegenhouden. Vanaf 1990 werden er ook Nederlandse landgeiten ingeschaard. Geiten voeden zich veel meer met houtige gewassen en knabbelen met veel overgave aan bosopslag en struikheide.De combinatie van beide soorten grazers levert goede resultaten op voor het realiseren van een gevarieerd en structuurrijk landschap van bos en heide. Bij jaarrondbegrazing op een dergelijk voedselarm terrein moet de begrazingsdichtheid echter vrij laag gehouden worden om voldoende structuur in de vegetatie te behouden. De Nederlandse landgeit is stevig gebouwd, is middelgroot en heeft vrij korte poten. Hij is overwegend bont en kent een rijke variatie aan kleuren en vormen. Deze dieren hebben in de natuur een voorkeur voor bramen, berken en andere struiken. Ze zijn

Ijslandse paarden houden plagplaats vrij van boomopslag Foto: Ignace Ledegen

WISSELS • NR. 20 JUNI 2003

5

Foto: Karel Molenberghs Betreding door schapen kan stuifduinen vrij houden van vegetatie

Foto: Ignace Ledegen Uitgerasterd deel waar niet begraasd wordt op Kortenhoeff om effect van de begrazing te kennen.

gek op boombast, waardoor bomen min of meer worden geschild. Ook IJslandse paarden behoeven weinig verzorging. Het paard kan zonder bezwaar forse kou trotseren en is lange tijd in staat om ook bij schrale weersomstandigheden zijn kostje bij elkaar te scharrelen. Er werd een overeenkomst afgesloten tussen de Stichting "De IJslandse Pony" en Staatsbosbeheer waardoor particulieren, die bij deze Stichting zijn aangesloten, hun paard in een terrein zoals bijvoorbeeld Kortenhoeff voor korte of lange tijd kunnen laten logeren.

GRAZERS EN WANDELAARS Wandelaars kunnen de grazers ontmoeten op hun tocht door het Grenspark. Op die manier is het mogelijk deze 'beheerders' aan het werk te zien en hun gedragingen te observeren. Het is echter uiterst belangrijk steeds voldoende afstand te bewaren en de dieren nooit te voederen. Voorzichtigheid met de grazers is altijd geboden, vooral met dieren die jongen hebben (moederdieren hebben een beschermingsinstinct). Indien u, ondanks deze voorzorgen, toch vervelend of agressief gedrag van grazers zou ondervinden, gelieve u

Foto: Karel Molenberghs Sterk begraasde zaailingen van den; begrazing gaat boomopslag tegen

de beheerders daar onmiddellijk van te verwittigen. Honden zijn binnen het begrazingsraster van de Kalmthoutse Heide niet toegelaten (ook niet, indien ze aangelijnd zijn). Zij hebben een jachtinstinct en kunnen op die manier een groot gevaar betekenen voor de schaapskudde of agressieve reacties uitlokken bij runderen. Het is ook belangrijk steeds strikt op de aangeduide wandelpaden te blijven. Bezoekers die de normale paden verlaten of veel lawaai maken, kunnen schrik- en vluchtreacties veroorzaken waardoor de dieren in hun normale ritme van grazen en rusten gestoord worden. Afdeling Natuur van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap heeft in samenwerking met Grenslandschap Taxandria twee folders uitgegeven, één met algemene informatie over ‘Begrazing’ en één over de verschillende ‘Grote grazers’ die worden aangewend in het natuurbeheer. Deze zijn gratis te verkrijgen - in het Natuureducatief Centrum De Vroente te Kalmthout, - aan te vragen bij MVG - Afdeling Natuur, Natuureducatief Centrum De Vroente, Putsesteenweg 129, B-2920 KALMTHOUT - of via e-mail: [email protected]

Foto: Ignace Ledegen Nederlandse landgeiten op Kortenhoeff

6

WISSELS • NR. 20 JUNI 2003

Natuurwaarnemingen: Dennen in de kijker Je kunt er in het voorjaar bijna niet omheen. Het bos komt terug tot leven. Eén van de meest voorkomende conifeersoorten in het Grenspark is de grove den. Een inheemse soort, die vanaf de 19e eeuw massaal op onze arme zandgronden werd aangeplant. Je kunt de boom gemakkelijk herkennen aan de roodgetinte schors, die ongevoelig is voor zonnebrand. De dennennaaldjes groeien paarsgewijze en zijn ongeveer 6 cm lang. Vanaf mei vind je aan de basis van de nieuwe jonge scheuten de mannelijke bloeiwijzen, die overvloedig geel stuifmeel produceren. Aan het eind van diezelfde scheut bevinden zich vaak vrouwelijke rode kegeltjes, waaruit na bestuiving de nieuwe dennenkegel groeit. Iedere zaadknop in dit rode kegeltje scheidt een druppeltje vocht af. Als hierop stuifmeel terechtkomt en het water is daarna

Foto: Hubert Schauwen Zeedenkegel met paddestoeltjes.

Brand Foto: Hubert Schauwen Mannelijke bloeiwijze zeeden.

verdampt, dan wordt het stuifmeel letterlijk naar binnen gezogen waarna de kegelvorming kan beginnen. Het duurt nog tot de lente van het derde jaar, voordat de rijpe gevleugelde zaden door de wind worden verspreid. In de volksmond wordt deze soms wat grillig gevormde den ook wel eens vliegden genoemd. De boom kan 500 jaar oud worden. De bossen langs de Putsesteenweg in Kalmthout bestaan vooral uit (zwarte) Corsicaanse dennen. Deze werden zo’n 50 jaar geleden aangeplant. De naalden zijn ongeveer 12 cm lang en de kegels rijpen al in het tweede jaar. De bossen bieden vooral overdag beschutting aan reeën en vormen tevens een goede buffer voor het verkeerslawaai van de drukke Putsesteenweg. Een derde soort die we in het Grenspark kunnen aantreffen, is de zeeden met naalden tot 23 cm. De tot 20 cm grote kegels groeien in kransen en blijven meerdere jaren aan de takken hangen. Op warme lentedagen kun je letterlijk het bos horen knisperen, wanneer de rijpe kegels openbarsten. Veel dieren zijn afhankelijk van dennen. De zaden staan op het menu van o.a. eekhoorn, bonte specht en kruisbek. Dennen zijn ook waardplant voor allerlei soorten insecten zoals vlinders, kevers, bladwespen enz. Ook specifieke schimmels en paddestoelen zijn verbonden aan bepaalde dennensoorten.

Ondanks alle preventieve maatregelen, kon men niet vermijden dat er op 18 april 2003 in een privégedeelte van het Grenspark een kleine brand uitbrak. Ongeveer 3 à 4 hectare bos werd hierbij vernield. Toch kunnen we zeggen dat de brandpreventie gewerkt heeft. Dankzij de bemanning van de brandtoren kon deze brand tijdig opgemerkt worden. De verhoogde paraatheid en aanwezigheid van de brandweer in het terrein, heeft er dan voor gezorgd dat alles vrij snel onder controle was. Via deze weg wil het Grenspark alle diensten (afdeling Natuur, brandweer, politie, gemeenten, ...) danken voor de geleverde inspanningen.

Foto: Ignace Ledegen Foto: Hubert Schauwen

stuifmeelsluier op Van Ganseven.

Brandschade bij recente brand

WISSELS • NR. 20 JUNI 2003

7

N O

Deze nieuwsbrief is bestemd voor personen en organisaties die betrokken en geïnteresseerd zijn in de ontwikkelingen in het grenspark De ZoomKalmthoutse Heide. De in deze nieuwsbrief gepubliceerde meningen geven niet noodzakelijk het beleid van de Bijzondere Commisssie weer.

F

Verantwoordelijke uitgever Ignace Ledegen Stationsstraat 23 B-2910 Essen Tel (00-32) (0) 3 667 64 98. [email protected]

L

O

Aan dit nummer werkten mee: Karel Molenberghs, Ignace Ledegen, Paul Asselbergs, Jenny Geuens, Veerle Mees, Ingrid Kruissen, Marten Wiersma, Myriam Notenbaert, Hubert Schauwen, Maec Delsalle, Marc Roofthooft

Eindredactie Ignace Ledegen

Vormgeving/productie

O

Nilsson/Partners

Oplage 800 exemplaren, gedrukt op milieuvriendelijk papier (100% recycled)

C

Copyright Artikelen mogen met bronvermelding worden overgenomen.

Website www.grensparkzk.be www.grensparkzk.nl

Uitstap naar aanleiding van de 100ste adviescommisiebeheer van de Kalmthoutse Heide Foto: Karel Molenberghs

Activiteitenkalender: Alle wandelingen gebeuren onder begeleiding van een gids en zijn gratis. Men hoeft zich niet aan te melden, tenzij anders vermeld. Laarzen (of waterdichte stapschoenen) meebrengen. Verrekijker kan nuttig zijn. Vertrek parking aan Nec ‘De Vroente’ Putsesteenweg 129, te Kalmthout (tenzij anders vermeld). Duur van de wandelingen: ongeveer 2,5 uur (tenzij anders vermeld) Zaterdag 7 juni: Avondwandeling. Vertrek: 19.00 uur. Organisatie: VMPA afdeling Kalmthout-Essen. Maandag 9 juni 2003: natuurwandeling in het Domein Cogels (Groote Meer) Vertrek: 13.00 uur aan kerk Essen-Hoek, Moerkantsebaan, Essen.(duur 4 uur) Organisatie Natuurpunt afdeling Noorderkempen. Deelname: € 3/volwassene. Zaterdag 14 juni 2003: cursus natuurfotografie o.l.v. Marc Slootmaekers. Start: 9.00 uur en 13.30 uur. Voormiddag theorie, namiddag praktijk. Inschrijven verplicht bij Daniel Frickel tel.03-666.52.69 Deelname: VM € 10 + NM € 10, niet-leden telkens € 15. Meebrengen: stapkleding, laarzen, eigen camera, lunchpakket. Zaterdag 12 juli: Avondwandeling. Vertrek: 19 uur. Deelname: volwassenen € 8,5/kinderen € 5 (leden € 7,5/ € 4) Organisatie VMPA afdeling Kalmthout-Essen. Zaterdag 9 augustus: Avondwandeling. Vertrek: 19 uur. Organisatie: VMPA afdeling Kalmthout-Essen. Zondag 31 augustus: GRENSPARKDAG Start: 10 uur. Agenda: zie vooraan in dit nummer. Zondag 9 september: Ochtendwandeling Vertrek: 10 uur Organisatie VMPA afdeling Kalmthout-Essen.

8

WISSELS • NR. 20 JUNI 2003

Natuurpunt afdeling Noorderkempen contactadres : Hedwig Lauriks tel: (00-31)(0)3 666.63.68 Dienst Toerisme Kalmthout contactadres: Tel: (00-32)-(0)3 666.61.01 VMPA contactadres: Jenny Geuens tel: (00-32)- (0)3 664.74.45 Of via e-mail : [email protected] De Vroente: Putsesteenweg 129, 2920 Kalmthout (03/620.18.30)

Kunsttentoonstellingen Juni: Aquarel en olieverfschilderijen door Lisa Knaepens. Juli: Olieverfschilderijen door F. Arnold de Meutter. Augustus: Olieverfschilderijen en aquarellen door Ivonne Van Rompaey. September: Aquarellen: Natuur en stillevens door Marcel Spiessens.

Tijdelijke tentoonstellingen

Vossenstreken: Maart – juni 2003 Een oude slimme vos. Als de vos de passie preekt, boer let op je ganzen. Een vos verliest wel zijn haren, maar niet zijn streken. Men moet vossen kunnen vangen. Wil jij echt weten hoe de vos leeft? Kruip in de huid van Reinaert en volg hem op zijn zwerftochten.

Meesters van het luchtruim: Juli – oktober 2003 Dagroofvogels en uilen van België: Roofvogels en uilen fascineren ons door hun indrukwekkende vliegkunsten en hun jachttechnieken. In veel culturen werden ze bewonderd maar bij andere genadeloos vervolgd. Hoe leven en jagen ze en hoe zijn ze hiervoor uitgerust? Welke rol spelen ze in de natuur? Kom en ontdek deze prachtige gevederde vogels met een boeiende, avontuurlijke levenswandel.