Herwonnen Kunstbezit^

K O N I N K L I J K K A B I N E T V A N SCHILDERIJEN MAURITSHUIS

Herwonnen Kunstbezit^

VOORJAARSTENTOONSTELLING MAART—MEI

1946

Herwonnen Kunstbezit^ TENTOONSTELLING V A N UIT D.UITSCHLAND NEDERLANDSCHE

TERUGGEKEERDE

KUNSTSCHATTEN

r

MAURITSHUIS MAART—MEI

1946

WOORD

V O O R A F

De hier bijeengebrachte kunstwerken zijn slechts een eerste keuze uit den stroom van schilderijen, die sedert October 1945 naar Nederland uit Duitschland begint terug te keeren. De door het Rijk in het leven geroepen „Stichting Nederlandsen Kunstbezit" heeft hierbij in nauwe samenwerking met het Commissariaat-Generaal van Nederlandsche Economische Belangen in Duitschland de leiding bij de terugvoering, het beheer en de verzorging van de documentatie welke door de geallieerde hezetting in Duitschland wordt geeischt. In geheel Europa zijn talrijke kunstwerken sedert 1940 door Duitsche instanties, musea en inkoopers uit de bezette landen geroofd of aangekocht. In Nederland geschiedden deze inkoopen op groote schaal met geld, dat de Nederlandsche Bank moest verschaffen. N u zoo langzamerhand van de tienduizenden objecten, die in vijf jaar tijd over de grens zijn gegaan, een overzicht is verkregen van wat ons land verliet, zijn twee zaken duidelijk geworden. In de eerste plaats hoe groot de omvang is van wat ons land aan kunstwerken moest missen, in de tweede plaats, hoe tijdroovend en moeilijk de opsporing is van wat naar Duitschland verdween. Voor zoover zich de kunstschatten bevinden in de ruim 500 bergplaatsen, die in de Amerikaansche zone werden ontdekt of voor zoover zij zich bevinden in de musea en depots in de Fransche en Engelsche zones zal alles langzaam maar zeker naar Nederland worden teruggebracht. De transporten vooral in den winter zijn echter moeilijk, hoewel uitvoerbaar. Het lot van de kunstwerken buiten de schuil3

plaatsen is nog onzeker. Veel is verwoest, veel is verborgen, veel is in gebieden, die wij nog niet kunnen betreden. Men mag er echter van overtuigd zijn, dat geen moeite zal worden nagelaten om de cultureele schade, die ons land is toegebracht, zooveel mogelijk te herstellen. In het algemeen zullen geroofde kunstschatten aan de rechtmatige eigenaars worden teruggegeven; wat „wettig" werd verkocht op de Nederlandsche kunstmarkt zal echter staatseigendom worden en, voor zoover van cultureel belang, worden toegevoegd aan het openbare kunstbezit, opdat het ten goede moge komen aan het geheele Nederlandsche volk. Wat thans te zien is komt uit de Amerikaansche zone, waar zich de belangrijkste en de meeste Nederlandsche kunstschatten bevinden, helaas vaak slecht opgeborgen en door overhaast vervoer meermalen ernstig beschadigd. Groote verzamelingen, die uit Amsterdam, Den Haag en Rotterdam stammen, zijn teruggevonden. De trouwe bezoeker van tentoonstellingen vóór den oorlog zal menig stuk herkennen, dat op de exposities van Italiaansche kunst in het Stedelijk Museum te Amsterdam, van Rembrandt in het Rijksmuseum, van Nederlandsche kunst in het Museum Boymans te zien was. De bezoeker van het Rijksmuseum KröllerMüller op de Hooge Veluwe zal bovendien met vreugde ervaren, dat ook de prachtige Primitieven uit dat Museum zijn teruggekomen. De objecten, thans hier verzameld, vormen een toevallig geheel, geen ander thema dan de omstandigheid, dat zij zijn teruggevonden, bindt hen. Maar dat neemt niet weg, dat ten slotte de artistieke waarde toch de basis vormt, waarop het tentoongestelde hier bijeengebracht is. Dankbaar zal men de vroegNederlandsche kunstwerken, de Duitsche en Italiaansche Primitieven, die zoo schaars in ons openbare bezit te aanschouwen 4

zijn, kunnen bewonderen, voorbeelden van hoog aesthetisch gehalte of van bijzonder historische bctcekcnis. De werken van Rembrandt, waaronder de Pauw en en het sublieme portret van Dr. Ephraim Buono, bevatten ook specimina uit zijn jeugd, die men hier nog onvoldoende kende; van de iyde-eeuwschc kunst heeft men hier voorbeelden van Jan Steen, Sal. van Ruysdael, J. v. d. Cappclle, E. de Witte, voorts van alle genres: portret, historie, stilleven, interieur en landschap, die de vele facetten van onze lyde-eeuwsche schilderkunst voldoende belichten. Ten slotte zijn er dan ook nog grandioos opgezette schetsen cn portretten van Rubens en Van Dyck, waardoor ook de Vlaamsche kunst waardig voor een zekere afronding van het geheel zorg draagt. De veelzijdigheid van het terugverworvene wordt voorts gedemonstreerd door enkele beeldhouwwerken en voorwerpen van kunstnijverheid en meubelkunst, die niet alleen de noodige afwisseling in het tentoongestelde brengen, maar er ook de aandacht op vestigen, dat ons land op elk gebied een verarming heeft ondergaan, die voorloopig nog zeer moeilijk zal zijn te herstellen. N u het Mauritshuis voor de Nederlandsche tentoonstelling in Brussel haar belangrijkste stukken afstond cn Den Haag door gebrek aan tentoonstellingsruimte niet in staat is met dergelijke manifestaties uit het buitenland voor den dag te komen, mag deze demonstratie van na-oorlogsche werkzaamheid een welkome vergoeding zijn voor een aandachtig publiek, dat ook in kleinere exposities vreugde weet te beleven en door onverwacht herkennen de liefde voor de kunst zal weten te versterken. Onnoodig te zeggen, dat de Stichting Ncdcrlandsch Kunstbezit" bij dit belangrijke werk ten bate van ons land grooten dank verschuldigd is aan onze geallieerde bondgenooten en aan Amerikaanschc, Engelsche en Fransche collega's, die ons daarbij van harte in deze taak steunen. De werken hier tentoongesteld komen 5

alle uit het „collccting point" te München, één van de vier „central collecting points" in de Amerikaansche zone waar kunstwerken, die van hun oorspronkelijke verblijfplaats waren zoekgeraakt, verzameld worden. In het bijzonder zijn het dus Amerikaansche collega's van verschillende musea, werkzaam als „Monuments, Fine Arts and Archives Specialist Officcrs" (M, F A & A Section), die door hun toewijding, kennis en hulpvaardigheid, het hebben mogelijk gemaakt, dat reeds vele van de belangrijkste stukken aan Prof. Dr. A . P. A . Vorenkamp, het hoofd van de Nederlandsche sectie in München, voor verzending naar Nederland konden worden overhandigd. Gaarne brengen wij hier hulde voor het vele tijdroovende werk, dat door hen werd verricht en zijn te meer dankbaar, daar de banden van vriendschap hierdoor werden versterkt. Naast dezen steun is ook de hulp van eiken Nederlander onontbeerlijk. Alleen door een juiste en volledige opgave van het verdwenen kunstbezit kan bereikt worden, dat de verliezen eenigermate worden hersteld en dat, voorzoover onherstelbaar, ons land straks zijn rechten kan doen gelden op de rechtmatige vergoeding van de geleden culturccle schade. J. G. VAN GELDER

De tentoonstelling is ingericht met hulp van leden van den staf van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie en wel speciaal van Dr. H . Gerson, Dr. S. Gudlaugsson en Mejuffrouw H . A . J. Hos. De Heer K . G . Boon van de Stichting Nederlandsch Kunstbezit te Amsterdam verleende ons voorts zijn zeer waardevolle medewerking.

6

NEDERLANDSCHE XVde E N XVIde

SCHOOL EEUW

JAN WELLENSZ. DE COCK. Werkzaam tusschen 1506 en 1527 te Antwerpen. Waarschijnlijk identiek met Lucas Cornelisz., den zoon van Cornelis Engelbrechtsz. Behalve Leidsche en Antwerpsche invloeden is duidelijk het voorbeeld van Jeroen Bosch te herkennen. Zijn manierisme en zijn fantasie boeien door de vaak zeer oorspronkelijke landschapsverbeeldingen, waarin zich de gebeurtenissen afspelen. 1. D E V E R Z O E K I N G V A N D E N H E I L I G E N A N T O N I U S . Paneel 36 X 30 cm. Gepubliceerd: Friedlander, X I , nr. 117. MAERTEN VAN HEEMSKERCK. In Heemskerk in 1498 geboren, in Haarlem 1574 overleden. Leerling van Jan van Scorel, wiens portrettechnick hij in zijn leertijd volkomen weet te evenaren. N a zijn Italiaansche reis (1532-1536) onder invloed van het Italiaansche manierisme, dat hij daarna in Holland vaak eigengereid chargeert. Belangrijk portrettist en schilder van monumentale bijbelsche en mythologische voorstellingen. 2. P O R T R E T ' V A N MR. P I E T E R BICKER, Aet. 34. Paneel 84.5 X 65 cm. Resten van een signatuur. Gedateerd 1529 (op de lijst). Gepubliceerd: Friedlander, XII, nr. 384. 3. P O R T R E T V A N A N N A B I C K E R - C O D D E , Aet. 26. Paneel 84.5 X 65 cm. Als vorig nummer. Gepubliceerd: Friedlander, XII, nr. 385. 7

MEESTER VAN ST. GUDULE. Waarschijnlijk te Brussel op het einde der 15de eeuw werkzaam. 4. H U W E L I J K V A N M A R I A E N J O Z E F . Paneel 57 X 42 cm. Gepubliceerd: Friedlander, IV, nr. 78. MEESTER

UIT DE BOURGONDISCHE

SCHOOL,

omstreeks 1480. 5. P O R T R E T V A N E E N . J O N G E N M A N . Paneel 38 X 29 cm. DE MEESTER VAN 1540. Onbekend portretschilder, waarschijnlijk te Antwerpen werkzaam, wiens niet gesigneerde werken tusschen de jaren 1540 en 1550 zijn ontstaan. 6. L U I T S P E E L S T E R M E T P A P E G A A I . Paneel 68.5 X 53 cm. Gepubliceerd: Friedlander, XIII, blz. 164, nr. 266 A . JAN MOSTAERT. Omstreeks 1475 in Haarlem geboren en aldaar in 1555 of 1556 overleden. Als portretschilder aan het hof te Mechelen cn Brussel werkzaam. Zijn vroege werk onder invloed van Geertjen tot St. J^ns, zijn landschapsverbeeldingen vol fantasie en schilderachtigheid, zijn figuren dikwijls wat onbeholpen maar treffend door een eigen overtuiging en nuchtere scherpe kijk. 7. D E O N T D E K K I N G V A N A M E R I K A . Amerikaansche inboorlingen in strijd gewikkeld met soldaten die 8

de Bourgondische banier dragen. Het schilderij werd reeds door Van Mander in 1604 beschreven. Paneel 86 X 152 cm. Gepubliceerd: Friedlander, X , nr. 25. JOACHIM PATIN IER. Omstreeks 1480 in Bouvignes geboren, werkzaam te Antwerpen, waar hij in 1524 sterft. Zijn landschappen herinneren aan werk van Jeroen Bosch, in zijn religieuze onderwerpen weet hij vaak een groote dramatische kracht te ontwikkelen; de elegische stemmingen en de wijdschheid van zijn tafereelen, waarin de figuren vaak een geheel bijkomstige rol spelen, geven hem een aparte plaats in Antwerpen, waar in zijn tijd een manierisme de zuiverheid van dc voorstelling begon te overwoekeren. 8. H E T B R A N D E N D E S O D O M . Paneel 23 X 29.5 cm. Gepubliceerd: Friedlander, IX, nr. 219. JAN PROVOOST. In 1465 in Bergen (Henegouwen) geboren en in 1529 in Brugge overleden. Provoost behoort tot de schilders, die de gedragen devotie van figuren als Memlinc en David niet meer kennen en onrustiger en drukker de overgang naar de Renaissance helpen voorbereiden door toepassing van allerlei nieuwe motieven, maar vaak met behoud van traditioneele opvattingen. 9/10. J O H A N N E S D E D O O P E R E N D E H . D O M I N I C U S . Paneel 62 X 20.5 cm. Gepubliceerd: Friedlander, IX, nr. 136. JAN VAN SCOREL. Te Schoorl in 1495 geboren en te Utrecht in 1562 overleden. Een van de eerste Hollandsche schilders, die Italië en Palestina bezochten (1521—'23). Portrettist, schilder van groote altaarstukken 9

in den renaissancistischcn stijl, die vernieuwend heeft gewerkt op zijn tijdgenooten door zijn beheersching van de lichtproblemen en het gebruik van perspectivische mogelijkheden. 11. D E A P O S T E L P A U L U S . Paneel 47.5 X 34.5 cm. Resten van een signatuur. Gepubliceerd: Friedlander, XII, nr. 340.

HOLLANDSCHE HEMDRÏCK

A

SCHOOL

VERCAMP.

Te Amsterdam in 1585 geboren, in Kampen in 1634 overleden. Schilder van wintergezichten en enkele zomerlandschappen. Nuchter observeerend teekenaar van figuren, voorlooper van de Nederlandsche i7de-eeuwsche landschapschilders. 12. Z O M E R L A N D S C H A P M E T H E N G E L A A R S I N D E B U U R T V A N KAMPEN. Paneel 24 x 39 cm. De toeschrijving steunt op een gesigneerde studie, vroeger in de collectie Huldschinski. Gepubliceerd: C l . VVelcker, cat. nr. 5 V (toeschrijvingen), waarbij gedacht wordt aan een werk van Arent Arentsz, gen. Cabel. LUDOLF BACKHUISEN. Te Emden geboren in 1631, overleden in 1708 te Amsterdam, waar hij sedert 1649 woonde. Leerling van A . van Everdingen en H . Dubbels. Schilder van zeestukken en eenige portretten, tevens etser. Zijn gemaniëreerd schema werd door de latere zeeschilders tot in het begin van de 19de eeuw nagevolgd. 10

r . G E Z I C H T OP K A L M W A T E R M E T S C H E P E N , links een molen, avondstemming. Paneel 43.5 X 37 cm. 3

FERDINAND

BOL.

In Dordrecht in 1Ó16 geboren en In 1680 te Amsterdam overleden. Schilder van portretten en bijbelserie voorstellingen. Leerling van Rembrandt, na 1ÓÓ0 volgt hij meer de mode van zijn tijd en krijgt zijn werk een verfijnder, maar uiterlijker karakter. 14. D E E N G E L V E R S C H I J N T A A N G I D E O N . Gemerkt en 1641 gedateerd. Doek 82.5 X 70 cm. Gepubliceerd: Karl E. KÖhne, The Burlington Magazine, L X , 1932, blz. 224.

GERARD

TER

BORCH.

Te Zwolle geboren in 1617, te Deventer in 1681 overleden. Werkzaam in Haarlem, Londen en Amsterdam; na 1648, waarin hij zijn meesterwerk, de eedsaflegging bij den Vrede van Munster, maakte, te Zwolle en Deventer. Schilder van zorgvuldig uitgevoerde voorname portretten, meest in klein formaat en van een aantal elegante gezelschapsstukken. 15. P O R T R E T V A N JACOB D E G R A E F F (1642-1690). Paneel 45.5 x 34-5 cm. Rechts gemonogrammeerd. De geportretteerde was in 1Ö72 schepen te Amsterdam. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 228. lóa-b. P O R T R E T T E N V A N W I L L E M E V E R W I J N E N DIENS ECHTGENOOTE JOHANNA KELFFKEN. Paneel 28.2 X 22.2 cm. Gemonogrammeerd cn ged. 165... De geportretteerde was ontvanger der convooien en licenten te Arnhem. 11

JAN VAN DE CAPPELLE. Te Amsterdam in 1625 geboren en aldaar in 1679 overleden. Schilder van riviergezichten, aanvankelijk in den trant van zijn leermeester Simon de Vlieger; vooral zijn sneeuwlandschappen met een weifelend wintersch licht munten uit door een fijne, atmosferische stemming. Behalve schilder ook verfhandelaar, bevriend met Rembrandt en Van den F.eckhout. ' i J S G E Z I C H T , met kolfspelers op den voorgrond, rechts een weg. Doek 43 X 52 cm. Gemerkt cn gedateerd 1659. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 155. GERARD DOU. Te Leiden in 1613 geboren en aldaar in 1675 overleden. Leerling van Rembrandt tusschen 1628 en 1631. Oprichter van het St. Lucasgilde te Leiden in 1648. Vormde een school van schilders, die in denzelfden zorgvuldigen trant werkten; zelf bekend door zijn kaarslichteffecten en zijn minutieus uitgevoerde interieurs, waarin het anecdotische element zelden ontbreekt. . DE ASTRONOOM. Paneel 23 X 26 cm, russchen 1650 en '55 ontstaan. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 211; Martin, nr. 316. . D E T A N D A R T S , bezig een meisje te opereeren. Paneel 34 X 22.5 cm, van boven afgerond. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 146. GOVERT FLINCK. Te Kleef geboren in 1615, te Amsterdam in 1660 overleden. Tusschen 1634 en 1636 leerling van Rembrandt te Amsterdam, speelt 12

vooral na 1650 een rol van beteekenis in Amsterdam. Schilder van portretten, schuttersstukken en bijbelsche voorstellingen, die allengs een neiging naar het modieuze beginnen te vertoonen. 20. P O R T R E T V A N S A M U E L M A N A S S E B E N ISRAËL, theoloog en Joodsch taalgeleerde te Amsterdam. Paneel 75 X 59 cm. Resten van een signatuur en datum 1637. Links Aet. 44. Een jaar eerder heeft Rembrandt dezen geleerde in ets geportretteerd.

AERT DE

GELDER.

Te Dordrecht geboren in 1645 en overleden in 1727. Leerling van Samuel van Hoogstraten en — waarschijnlijk in 1661 — van Rembrandt. Werkzaam in Dordrecht, waar hij de late schildertrant van Rembrandt voortzette. Hoewel soms slordig van teekening en minder helder van kleur, vaak verrassend door emotioneele voordracht en gevoelige kleurcombinaties van groen, bruingeel en rood. 21. P O R T R E T V A N E R N S T V A N B E V E R E N , Heer van WestIJsselmonde en de Linde, schepen en burgemeester van Dordrecht. Doek 128 X 105 cm. Gemerkt links onderaan en gedateerd 1685. Gepubliceerd: K . Lilienfeld, nr. 158.

JAN

VAN

GOYEN.

Tc Leiden geboren in 1596, te Den Haag in 1656 overleden. Leerling van Esaias van de Velde, schoonvader van Jan Steen. Aanvankelijk schilder van kleurrijke landschappen, later gaan zijn verbeeldingen meer over in atmosferische stemmingen, waarbij de ruime Hollandschc bewolkte luchten aanleiding geven tot een spel van subtiele nuanceeringen van bruine tinten en grijze en groene kleuren. 13

22. I J S G E Z I C H T in de buurt van Dordrecht. Links op den dijk een slee. Op het ijs talrijke schaatsenrijders en sleeën. Paneel 39 X 58 cm. Gemerkt en gedateerd 1648. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 38. 23. G E Z I C H T OP R H E N E N . Op den achtergrond links over de rivier ziet men den kerktoren, rechts op den oever een boerenherberg. Paneel 45 X 66 cm. FRANS

HALS.

Geboren 1580 te Antwerpen, overleden 1666 te Haarlem. Naast Rembrandt Holland's grootste portretschilder. 24. P O R T R E T V A N E E N H E E R . Geschilderd omstreeks 1657. Paneel 59 X 46.5 cm. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 261. JAN DAVIDSZ.

DE

HEEM.

Geboren te Utrecht 1606, overleden te Antwerpen tusschen 1683 en 1684. Schilder van rijke stillevens. 25. S T I L L E V E N in een nis, waaronder de inscriptie „Vivat Oraenge". Doek 63 X 49 cm. Gemerkt. • JAN VAN DER HEYDEN. Te Gorkum geboren in 1637, overleden te Amsterdam in 1712. Schilder van nauwkeurig uitgevoerde, smaakvol samengestelde stadsgezichten, van landschappen en enkele stillevens. Uitvinder van de brandspuit en van speciale straatlantaarns. Zijn zich in details verliezende schildertrant vond vooral in de 18de eeuw veel navolging.

26. H E T K A S T E E L N I J E N R O D E A A N D E V E C H T . Paneel 47 X 59-5 cm. Gemerkt. De figuren zijn geschilderd door Adr. van de Velde. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 231. ARNOLD HOUBRAKEN. Te Dordrecht geboren in 1660 en te Amsterdam in 1719 overleden. Leerling van Sam. van Hoogstraten, werkzaam in Dordrecht cn na 1709 in Amsterdam. Schrijver van „De groote Schouburg...", een van de bronnen voor onze kennis over het leven onzer schilders. Bereikte met zijn op de Fransche Academie steunende opvattingen resultaten, die treffen door een evenwichtige compositie en een helder kleurengamma. 27. R U S T O P D E V L U C H T N A A R E G Y P T E . Paneel 35.5 X 29 cm. Gemerkt. JAN VAN HUYSUM. Te Amsterdam in 1682 geboren en aldaar in 1749 overleden. Schilder van bloemstukken en landschappen, een van de laatste schilders uit de Hollandsche school, die rijk cn decoratief gecomponeerde bloemstukken van groote allure wist te vervaardigen, in overeenstemming met de wenschen van zijn tijd, helder en uitvoerig cn niet meer tegen donkere achtergronden. 28. B L O E M S T U K I N V A A S . Paneel 79.5 X 59-8 cm. Gemerkt en gedateerd 1724. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 43. WILLEM KALF. Te Rotterdam in 1619 geboren, te Amsterdam in 1693 overleden. Schilder van stillevens, die een steeds fonkelender en warmer "5

coloriet verkrijgen met lichteffecten, verwant aan werken van Rembrandt. Zijn keukeninterieurs zijn onder invloed van indrukken, in Frankrijk opgedaan, ontstaan. 29. K E U K E N I N T E R I E U R , met twee figuren bij een haard op den achtergrond. Paneel 25 X 21 cm. Gemerkt.

THOMAS

DE KEYSER.

Te Amsterdam in 1506 of '97 geboren en aldaar in 1667 overleden. Leerling van zijn vader, den beeldhouwer en architect Hendrick de Keyser. Schilder van kernachtig gekarakteriseerde portretten en van enkele uitmuntend geslaagde regentenstukken. Hoewel invloed van Hals cn Rembrandt soms te bespeuren zijn, handhaaft hij zich volkomen als een zelfstandig kunstenaar. 30. P O R T R E T V A N V O O R N A M E J O N G E V R O U W , zittend naast een tafel. De tegenhanger van dit portret bevindt zich in hetLouvre te Parijs. Paneel 78 X 52 cm. Gepubliceerd: R. Oldenbourg, nr. u i .

PIETER

LASTMAN.

Te Amsterdam geboren in 1583, en aldaar in 1633 overleden. Leermeester van Lievens en later van Rembrandt. Schilder van bijbelsche cn mythologische voorstellingen met romantische en exotische elementen, onder invloed van italianiseerende kunstenaars als Elsheimer cn P. Bril, wier werk hij tijdens zijn verblijf in Italië had leeren waardeeren. 31. D E D O O P V A N D E N K A M E R L I N G D O O R D E N A P O S T E L PHILIPPUS. Paneel 62 X 100 cm. Gemerkt. 16

JAN UEVENS. Te Leiden geboren in 1607 en te Amsterdam in 1674 overleden. Leerling van Lastman, werkte in Leiden samen met Rembrandt, was daarna in Londen, Den Haag en Antwerpen, van 1644 af in Amsterdam. Schilder van portretten, historiestukken en enkele landschappen, die herinneringen opwekken aan landschappen van Rubens en Brouwer. 32. A V O N D L A N D S C H A P , met drie boomen. Paneel 28 x 41.2 cm. Gepubliceerd: H . Schneider, nr. 308. JACOB VAN LOO. Te Sluis in 1614 geboren, te Parijs in 1670 overleden. Werkzaam te Amsterdam, na 16Ó2 te Parijs. Schilder van elegante genrestukken en portretten; voortgekomen uit de school van T h . de Keyser, ontwikkelt hij zich tot een veelzijdig kunstenaar, modieus en stilistisch verwant aan de opvattingen der Fransche Academie. 33. I N T E R I E U R M E T V R I J E N D P A A R . Doek 73 X 66.5 cm. JACOBUS MANCADAM. Werkzaam in Franeker, waar hij burgemeester was en na 1645 in Leeuwarden. Schilder van zeer origineel gecomponeerde landschappen met mythologische voorstellingen en herderstafereelen. 34. B E R G L A N D S C H A P M E T G E I T E N E N K O E I E N . Paneel 40 X 53 cm. GABRIEL METSU. In Leiden in 1629 geboren, in 1667 te Amsterdam overleden. 17

Waarschijnlijk leerling van G . Dou, na 1654 werkzaam te A m sterdam. Schilder van portretten, allegorieën en van zeer verzorgd geschilderde conversatiestukken, verwant aan Jan Steen, soms zelfs aan Vermeer. Delicaat van toets, weet de schilder, wiens opgewekt werk de levendigheid van Van Mieris weet te evenaren, steeds te verrassen door zijn persoonlijke visie en de overtuiging, die zijn verhaaltrant kenmerkt. 35. D E BRIEFSCHRIJFSTER. Paneel 49.4 x 33.7 cm. Gemerkt. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 76a. FRANS VAN MIERIS de OUDE. Te Leiden geboren in 1635 en overleden in 1681. Leerling van Gerard Dou. Schilder van voorname portretten en gencrestukken met zeer verfijnde techniek. Kreeg opdrachten van veel Europcesche vorstenhoven. 36. OFFICIER I N G E Z E L S C H A P V A N E E N J O N G E V R O U W , die hem wijn inschenkt. Paneel 43.X 33 cm. Gemonogrammeerd cn gedateerd 1659. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 102. AERT VAN DER NEER. Te Amsterdam (?) in 1Ö03 geboren en aldaar in 1677 overleden. Misschien leerling van Van Camphuysen. Schilder van ijsgezichten cn landschappen met zonsondergangen of maanlichteffecten. Trouwhartig en gevoelig poëtisch verbecldcr van meestal eenvoudig gecomponeerde landschappen, met een rap oog voor het gewemel der schaatsenrijders en kolfspelers die, sierlijk in beweging, de kleurigheid verhoogen cn de lichtspelingen verlevendigen. 18

37. D O R P S T R A A T met t w e e molens bij a v o n d l i c h t . Paneel

24.5

X

34 c m . G e m e r k t .

Gepubliceerd:

Hofstede

de

38. W I N T E R L A N D S C H A P , m e t kolfspelers en schaatsenrijders

op

G r o o t , n r . 24.

een b e v r o r e n vaart. Paneel 33.8 X 46.1 c m . G e m e r k t . 39. L A N D S C H A P M E T H E U V E L S . P a n e e l 31.5 X 38 c m .

CASPAR

NETSCHER.

T e H e i d e l b e r g i n 1639 g e b o r e n , te D e n H a a g i n 1684 o v e r l e d e n . L e e r l i n g v a n G . ter B o r c h , zijn w e r k v e r w a n t o o k aan dat v a n G . M e t s u . Schilder van portretten

en elegante

gezelschappen,

w a a r b i j hij z i c h toelegt op een geraffineerde weergave v a n stoffen. E e n z w i e r i g e , bijna F r a n s c h e allure k e n m e r k t zijn p o r t r e t t e n , die vaak v o o r sierlijke p a r k e n zijn 4

oa-b. P O R T R E T T E N

opgesteld.

V A NPIETER D E GRAEFF

(1637-1707)

E N D I E N S E C H T G E N O O T E J A C O B A B I C K E R (1640-1695, 1662 g e h u w d m . P . d. G . ) . P a n e e l e l k 52 X 35 c m . G e m e r k t en gedateerd 1663. G e p u b l i c e e r d : H o f s t e d e de G r o o t , n r . 203 A en B .

JAN

VAN

Tusschen

NOORDT.

1644 en 1677 te A m s t e r d a m w e r k z a a m . A l s p o r t r e t -

s c h i l d e r v e r w a n t aan de o p v a t t i n g e n v a n B . v a n d e r H e l s t . H i j schilderde

o o k m y t h o l o g i s c h e v o o r s t e l l i n g e n , die d e n i n v l o e d

v a n R e m b r a n d t ' s l e e r l i n g e n v e r r a d e n , maar vaak een losser, v r i j e r wijze van penseelvoering

vertoonen. 19

41. N Y M F E N E N S A T Y R S , bij een open vuur. Doek 83 X 67 cm. JACOB OCHTERVELT. Geboren te Rotterdam 1634/35, overleden russchen 1708 en 1710. Leerling van N . Berchcm, beïnvloed door G . Metsu en G . ter Borch. Schilder van genrestukken, soms in groot formaat. 42. J O N G MEISJE M E T T W E E S O L D A T E N , waarvan de een in slaap is gevallen. Doek 76 X 74 cm. Gepubliceerd: W . R. Valentiner, P. de Hooch, blz. 191. ISAACK VAN OSTADE. Te Haarlem geboren 1621 en overleden in 1649. Leerling van zijn ouderen broeder Adriaen. Zeer begaafd landschap- en genreschilder. 43. W I N T E R L A N D S C H A P , schaatsenrijders en sleeën met paarden bespannen. Paneel 34 X 49 cm. Voluit gemerkt. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 249. JAN VAN RAVESTEYN. Omstreeks 1570 te Den Haag geboren en aldaar in 1657 overleden. Misschien leerling van Van Mierevelt, wiens invloed hij onderging. Een van de bekendste portretschilders uit de eerste helft der 17de eeuw, degelijk van stijl en door zijn kloeke eenvoud en picturale kwaliteiten in het Haagsche milieu een geliefde figuur voor officieele opdrachten.

4. P O R T R E T V A N H U G O D E G R O O T , op 16-jarigcn leeftijd. Paneel diam. 30.5 cm. Gemerkt en gedateerd 1599. Gepubliceerd: Van Beresteyn, Iconogr. Hugo Grotius (1929), nr. 2. REMBRANDT. Te Leiden geboren in 1606, in 1669 overleden te Amsterdam waar hij zich in 1631 had gevestigd. Zijn vroege werken bont en nog zeer kleurig onder invloed van Lastman. Als groot en gevierd portretschilder in den trant der Europecsche barok werkzaam in Amsterdam; na 1642, het jaar van de Nachtwacht, krijgt zijn werk steeds grooter innerlijke kracht, welke zich vooral in zijn zelfportretten openbaart. Landschappen en historische verbeeldingen, religieuze onderwerpen, kortom elk thema vindt bij Rembrandt zijn schoonste uitdrukking. Teekenaar en etser. 45. M U S I C E E R E N D G E Z E L S C H A P . De vier fantastisch geldeede figuren stellen voor Rembrandt op 20-jarigen leeftijd met een harp, zijn vader, moeder en zijn zuster Lysbeth. Aan den wand een schilderij, met Loth's uittocht uit Sodom. Misschien behoort dit werk tot een reeks van de vijf zintuigen. Paneel 63 X 48 cm. Gemerkt en gedateerd 1626. Gepubliceerd: Bredius, nr. 632. 4

6. D E C L E M E N T I E V A N K E I Z E R T I T U S . Keizer Titus met opgeheven scepter, omgeven door raadslieden en een schrijver (hiernaast herkent men Rembrandt) die het oordeel opteekent. Twee samenzweerders worden begenadigd. Het onderwerp is niet geheel duidelijk; vroeger stond dit werk bekend onder den naam van de Rechtspraak van Brutus, die het doodvonnis over zijn beide zonen Titus en Tiberius uitspreekt. 21

Paneel 90 X 122 cm. Gemerkt en 1626 gedateerd. Gepubliceerd Bredius, nr. 460; Schmidt Degcner, Oud-Holland, 1941, blz. 106. 47. P O R T R E T V A N R E M B R A N D T ' S Z U S T E R met baret en parelsnoer. Doek (ovaal) 68 X 53 cm. Gemerkt: R H L van Rijn 1632. Gepubliceerd: Bredius, nr. 8 . 4

48. P O R T R E T V A N SASKIA met veer in het haar en parelsnoer om de hals. Paneel (ovaal) 72 X 48 cm. Gemerkt: Rembrandt 1633. Gepubliceerd: Bredius, nr. 634. 49. P O R T R E T V A N E E N H E E R met grooten witten kraag en zwarte hoed, behoorende tot de familie Raman. Paneel 67 X 52 cm. Gemerkt: ae. 47 Rembrandt ft. 1634. Gepubliceerd: Bredius, nr. 194. 51. D O O D E P A U W E N . Een van de weinige stillevens van Rembrandt, omstreeks 1645 ontstaan. Een studie voor het meisje, dat uit het venster leunt en een voor de liggende pauw in het Prentenkabinet te Berlijn. Doek 107.5 X 129 cm. Gemerkt. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 968. 52. P O R T R E T V A N D R . E P H R A I M B U O N O . Figuur ten halve lijve, met de linkerhand steunend op de leuning van een trap. Het schilderij heeft als studie gediend voor een ets, die Rembrandt in 1647 van dezen Amsterdamschen geneesheer voltooide. Paneel 19 X 15 cm. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 627.

5 3

. PORTRET V A N E E N OUDEN MAN. Paneel 23.5 X 20.5 cm. Gemerkt: Rembrandt f. 1647. Gepubliceerd: Bredius, nr. 249.

54. Z E L F P O R T R E T . Een van de laatste zelfportretten van den kunstenaar. Doek 59 X 51 cm. Gemerkt en gedateerd 1669. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 527. SALOMON VAN RUYSDAEL. Te Naarden omstreeks 1600 geboren, te Haarlem in 1670 overleden. Schilder van landschappen, meest riviergezichten aanvankelijk in den trant van Jan van Goyen en P. Molijn. Groot tonalistisch kunstenaar met een zuiver gevoel voor het Hollandsche landschap, waarin de kleuren een sterke kracht hebben en de stemmingen in hun schakeeringen de rust verhoogen van de watervlakten en de grootsch geziene boomgroepeeringen. De figuren altijd levendig geteekend en in actie, vaak door een bont accent de ruimtewerking in het landschap onopvallend versterkend. 55. L A N D S C H A P M E T V E E R P O N T , links een kasteel. Paneel 99.5 X 133.5 - Gemerkt en gedateerd 1649. Gepubliceerd: W . Stechow, nr. 358. c n l

PIETER JANSZ. SAENREDAM. Te Assendelft in 1597 geboren, te Haarlem in 1665 overleden. Schilder van kerkgebouwen in lichte, heldere kleuren en met ver-v rassende perspectivische effecten. Een figuur die geheel zijn eigen weg ging en vrij van de gangbare opvattingen een zuivere en ongewoon gevoelige weergave van het i7de-eeuwsche Nederlandsche kerkinterieur gaf.

5

6. G E Z I C H T I N D E ST. B A V O K E R K T E H A A R L E M . Paneel 48 X 36 cm. Gemerkt en gedateerd 1Ó3Ó. Gepubliceerd: P. T . A . Swfflens, nr. 97. JAN STEEN. Te Leiden geboren in 1626 en aldaar gestorven in 1679. Behalve in Leiden werkzaam in Den Haag, Delft, Warmond en Haarlem. Schilder van talrijke met veel humor cn menschenkennis geschilderde voorvallen uit het dagelijksche leven. Beheerscht echter met even groot gemak ook onderwerpen met bijbelsche cn mythologische voorstellingen. Zijn verhalende trant, vol geestige kwinkslagen, boeit voortdurend door de rake karakteristiek, waarmede hij elk denkbare situatie schetst. De gevoeligheid zijner kleuren en de zorgvuldige weergave van de materie van stoffen en voorwerpen verhoogen de genialiteit zijner composities die vaak een zinnebeeldige strekking hebben.

57. B E G R O E T I N G V A N D E BRUID. Van de stoep van een huis treedt de bruidegom zijn bruid tegemoet, die hem tusschen twee vrouwen opwacht. Talrijke toeschouwers. Doek 63.5 x 80 cm. Gemerkt en gedateerd 1Ó53. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 455. 58. D E KIPPENBOER. Een voorstelling vol toespelingen; behalve het afsluiten van den koop ziet men een hanengevecht; een oude koppelaarster kijkt uit een venster van het poortgebouw, naast haar een puttertje op een vogelkooi. Doek 109 x 88.5 cm. Gemerkt. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 746. 2

4

59. L A N D S C H A P M E T D U I V E N T I L . Paneel 37 x 43 cm. Gemerkt. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 881. 60. D E O F F E R I N G V A N I P H I G E N I A . Iphigenia knielt in het wit gekleed voor het altaar op het punt om, op besluit van haar vader Agamennon, die in diepe droefheid op zijn troon zit, geofferd te worden. Links ziet men de godin Diana, die een hinde heeft gezonden om in plaats van Iphigenia geofferd te worden en om haar zelf te ontvoeren. Doek 135 X 173 cm. Gemerkt en gedateerd 1071. Gepubliceerd Hofstede de Groot, nr. 74. , 60a. SIMSON E N DEL1LAH. Doek 62.5 X 77 cm. Gemerkt. Gepubliceerd: Hofstede de Groot, nr. 10. 61. C H R I S T U S V E R D R I J F T D E W I S S E L A A R S U I T D E N TEMPEL. Doek 79.5 x 109 cm. Gemerkt en gedateerd 1675. Gepubliceerd Hofstede de Groot, nr. 62.

ADAM

WILLAERTS.

Te Antwerpen in 1577 geboren, te Utrecht in 1664 overleden, waar hij zich reeds vóór 1611 had gevestigd. Werkt nog in den trant van de Vlaamsche opvatting met vaste driedeelige plans, kleurig en met bonte figuren op den voorgrond. Zijn werken zijn een mengeling van realistische voorvallen in vaak fantastische landschappen. 62. K U S T G E Z I C H T . Paneel 70 X 98 cm. 25

EMANUEL DE WITTE. Te Alkmaar geboren in 1617 en te Amsterdam in 1692 overleden. Was van 1642 tot 1652 in Delft, daarna in Amsterdam. Aanvankelijk onder invloed van de koele en nuchtere kerkinterieurs van Houckgeest en Van Vliet; in Amsterdam worden, mede onder invloed van Rembrandr, veel warmer en rijker kleureffecten bereikt. Een van de beste architectuurschilders van zijn tijd, weet bovendien marktgezichtcn cn landschappen, portretten en interieurs te vervaardigen, die alle uitmunten door een eigen gedurfde kijk en een zeer persoonlijk ruimtegevoel. 63. I N T E R I E U R M E T A1USICEERENDE D A M E . Doek 77 x 104 cm.

VLAAMSCHE ANTHONIE

VAN

SCHOOL

DYCK.

Te Antwerpen in 1599 geboren, te Londen in 1641 overleden. Leerling van Hendrik van Balen, omstreeks 1616 werkzaam in het atelier van Rubens. Bezocht Italië (1621-1627), Holland (1628 cn 1631) cn leefde in latere jaren in Londen waar hij hofschilder was van Karei I. Met Rubens de belangrijkste portretschilder van de Vlaamsche school. Zijn werk vol charme en bekoring neigt naar het dramatische; altijd voornaam van opvatting weet van Dyck oppervlakkigheid te vermijden. 64. N Y M P H E N O P D E H E R T E N J A C H T . Paneel 26.5 x 4° - Olieverfschets, ook wel aan Rubens toegeschreven. c m

26

6 . PORTRET V A NJONGE D A M E IN LEUNSTOEL. 5

G e s c h i l d e r d omstreeks 1620. D o e k 147 X 108 c m . G e p u b l i c e e r d : G . G l ü c k , V a n D y c k 1931, b l z . 117. 66. P O R T R E T V A N A . H . M O E N S , op 30-jarigen leeftijd. D o e k 108.6 X 86.4 c m . G e s c h i l d e r d i n 1624.

JAN

FIJT.

T e A n t w e r p e n i n i ö u g e b o r e n en aldaar i n 16Ó1 o v e r l e d e n . L e e r l i n g v a n F r a n s Snijders. E e n v a n de belangrijkste

dierschilders

v a n de V l a a m s c h e s c h o o l . 67. J A C H T S T I L L E V E N . D o e k 52.5 X 67.5 c m .

P. P.

RUBENS.

T e Siegen i n 1577 uit A n t w e r p s c h e ouders g e b o r e n , i n 1640 te A n t w e r p e n o v e r l e d e n . L e e r l i n g o.a. v a n A d a m v a n N o o r t , was v a n 1600—1608 in I t a l i ë ( h o f s c h i l d e r v a n den H e r t o g v a n M a n t u a ) , w e r d daarna h o f s c h i l d e r v a n aartshertog A l b e r t ; i n 1622 w e r k zaam v o o r M a r i a de M e d i c i i n Parijs, na 1630 w e r k z a a m

voor

K a r e i I. Z i j n stijl t y p e e r t de E u r o p e e s c h e b a r o k ; v o o r a l i n zijn geniale

schetsen

onderwerpen

met

bijbelschc, m y t h o l o g i s c h e

t o o n t hij z i c h i n zijn v o l l e k r a c h t .

en

historische

Ongeëvenaard

i n zijn inventies, gespannen d o o r b e z i e l i n g en o p e n b l o e i e n d

in

een z i n n e l i j k realisme v o l k l e u r i g l e v e n , v e r h e e r l i j k t hij z o n d e r o o i t a a r z e l i n g te k e n n e n het aardsche bestaan. D e antieke w e r e l d en de Italiaansche s c h i l d e r k u n s t der r ö d e e e u w h e r l e v e n i n zijn w e r k en k r i j g e n een n i e u w e m a c h t i g e gestalte. 27

68. H E T B A D V A N D I A N A . . Fragment van een grooter schilderij, dat zich in 1642 in het bezit van kardinaal Richelieu bevond. Doek 150 X " 8 cm. Gepubliceerd: Rooses, III, 83, nr. 601. Rubens-tentoonstelling, Amsterdam 1933, nr. 32. 69 CHRISTUS A A N H E T KRUIS T U S S C H E N M A R I A E N JOHANNES; MAGDALENA GEKNIELD A A N DEN VOET V A N H E T KRUIS. Paneel 138 X 102 cm. De toeschrijving niet geheel zeker. Rubenstentoonstelling, Amsterdam, 1933, nr. 8. 70. H E R C U L E S L E U N E N D OP Z I J N K N O T S . De figuur gaat terug op den „Adam" (Joh. de Dooper) in Michelangelo's „Laatste oordeel". Paneel 64.5 X 46.5 «m. Gepubliceerd: R. Oldenbourg. Jahrb. d. pr. Kunstsammlungen, 1916, 278; Rubens-tentoonstelling, A m sterdam, 1933, nr. 33. 71. P O R T R E T V A N P A T E R J A N N E Y E N , O.F.M. (1586-1612). Biechtvader van Aartshertog Ferdinand, den stadhouder der Spaansche Nederlanden. Voerde van 1607 af besprekingen die geleid hebben tot het in 1609 te Antwerpen gesloten Twaalfjarig Bestand. Paneel 95.5 X 74-5 cm. Rubens-tentoonstelling, Amsterdam, 1933, nr. 45. 72. L A N D S C H A P BIJ O N W E E R . Paneel 30.5 X 40 cm. Gegraveerd door S. A . Bolswert; gepubliceerd: Rooses IV, 1890, 371, no. 1181; Rubens-tentoonstelling, Amsterdam, 1933, nr. 61. 28

DAVID TEN IERS. In IÓIO tc Antwerpen geboren cn in 1690 te Brussel overleden. Leerling van zijn vader, onderging den invloed van Adr. Brouwer en Rubens. Was sedert 1651 in Brussel, waar hij een academie oprichtte en hofschilder werd van den aartshertog Leopold Wilhelm. Schilder van hoofsche portretten, landschappen met gezelschappen en interieurs met boeren, alchemisten etc. 73. A V O N D B E Z O E K . Op een prent van 1671 naar dit schilderij lezen wij o.a.: „Al het bidden en helpt hier niet, De bruyt is binnen Teniers buyten op een leer staet en siet". Paneel 35.7 X 26 cm. Gepubliceerd: J. Smith, supplement nr. 179. 74

a-b. L E N T E E N W I N T E R . Uit een reeks van de vier seizoenen. Op de lente herkent men het kasteel van den schilder, die zich zelf niet zijn vrouw en dochter op den voorgrond heeft afgebeeld. Koper ói X 81.5 cm. Gepubliceerd: J. Smith, III, nrs. 484 en 487. FRANSCHE NICOLAS

SCHOOL

LANCRET.

Geboren 1Ó90 en overleden 1745 te Parijs. Schilder van elegante gezelschappen naar het voorbeeld van Watteau. 75. G E Z E L S C H A P I N E E N P A R K . Doek 54 x 60 cm. Gepubliceerd: G . Wildcnstein, nr. i o. 4

CLAUDE GELEE, gen. LE LORRAIN. Geboren in 1600 op het kasteel Chamagne (Lotharingen) en 29

overleden te Rome in 1682. Idealiseerend landschapschilder, wiens evenwichtige composities cn zuiver natuurgevoel zijn werk stempelen tot de nobelste uitingen van Fransche kunst, hoewel het in hoofdzaak in Italië ontstond. 76. J U P I T E R O N T V O E R T E U R O P A . Doek 93.2 X 118.5 cm. Gegraveerd door F. Vivares, 1771; Gepubliceerd: J. Smith, nr. 111. Het onderwerp door Claude nog eens geschilderd in 1667 (Buckingharn Palace).

DUITSCHE

NOORD-DUITSCH

SCHOOL

MEESTER

± 1490.

77. P O R T R E T V A N E E N J O N G E N M A N M E T V I O O L T J E . Paneel 32.5 X 21.5 cm. Links boven monogram: H H . Waarschijnlijk door een schilder uit Lübcck vervaardigd (M. J. Friedlander) .

Z UID-D UITSCH

MEESTER.

78. P O R T R E T V A N E E N M A N M E T B O N T M U T S . Papier op paneel 37.5 X 28.5 cm. Gemerkt en gedateerd 1522 en H.v.B. JACOPO DE' BARBAR1. Te Venetië omstreeks 1440 geboren. Vóór 1515 te Brussel overleden. Sedert 1500 te Neurenberg. Na 1504 in dienst van keurvorst Frederik III van Sachsen en keurvorst Joachim I van Brandenburg; 1510 in dienst van Margaretha van Oostenrijk. 30

79. P O R T R E T V A N H E R T O G R U P R E C H T V A N M E C K L E N BURG. „Der Friedfcrtige" genaamd. In 1507 geschilderd ter gelegenheid van het huwelijk van den Hertog met Ursula van Brandenburg. Paneel 59.5 x 37.5 cm. Gepubliceerd: A . de Hévésy „Jacopo de' Barbari" 1925. BARTHEL BRUYN. Geboren omstreeks 1493 te Keulen en aldaar overleden in 1556. Portretschilder. 80. P O R T R E T V A N E E N V R O U W M E T E E N A N J E L I E R , Aet. 26. Paneel 61 X 51 cm. Gemerkt en gedateerd 1524. Op de achterzijde een vanitas met de woorden „Omnia morte cadunt mors ultima Hnia rerum". Eigendom van het Rijksmuseum Kröller-Müller, Otterlo. LUCAS CRANACH. Te Kronach in 1472 geboren, in Weimar in 1553 overleden. Als hofschilder van de Keurvorsten van Saksen werkzaam te Wittenberg. Portretschilder en schilder van historiestukken en bijbelsche en mythologische tafereelen. Na Dürer de meest veelzijdig-; Duitsche schilder, realist cn manierist, met een sterk gevoel voor styleering en decoratieve werking. 81. V E N U S M E T A M O R A L S H O N I N G D I E F . Het motief van Amor als honingdief, die door bijen vervolgd naar zijn moeder vlucht, die hem troost door te vertellen, dat de wonden van zijn pijlen heviger pijn veroorzaken dan bijensteken, is ontleend aan Theocritus, Idyllen, cap. X I X . 3i

P a n e e l 174 x

66 c m . G e m e r k t , na 1537 ontstaan. G e p u b l i c e e r d :

F r i e d l a n d e r - R o s e n b e r g , 1932, n r . 320. E i g e n d o m v a n het R i j k s m u s e u m K r ö l l e r - M ü l l e r , O t c e r l o . 82. V E N U S . P a n e e l 174 X 71 c m . O m s t r e e k s 1528 ontstaan, v e r w a n t met een Eva

i n het M u s e u m te B r u n s w i j k . G e p u b l i c e e r d : F r i e d l a n d e r -

R o s e n b e r g , 1932, nr. 98 d.

LUCAS

MOSER.

S c h i l d e r w e r k z a a m te W e i l d e r s t a d t ( S c h w a b e n ) , volgens een o p s c h r i f t o p een 1431 gedateerd altaar i n T i e f e n b r o n n . O v e r g a n g s f i g u u r tusschen de gothische, nog-idealiseerende stijlopvattingen en het n i e u w e aan de v r o e g - V l a a m s c h e kunst v e r w a n t e

gevoel

v o o r naturalisme. E e n v a n de eerste schilders i n D u i t s c h l a n d , die het landschap i n beeld b r e n g t . 83a-b. M A R I A E N J O H A N N E S , fragmenten v a n een k r u i s i g i n g s taf ere el. P a n e e l e n M a r i a 39.5 X

13 c m , Johannes 39 X

18 c m . D e t o e -

s c h r i j v i n g niet geheel o v e r t u i g e n d .

JÖRG

RATGEB.

W a a r s c h i j n l i j k te H e r r e n b e r g v ó ó r 1480 g e b o r e n , te

Pforzheim

i n 1526 als slachtoffer v a n d e n b o e r e n o p s t a n d o v e r l e d e n . W e r k t e i n Stuttgart, H i r s c h h o r n en F r a n k f u r t en was i n 1500 i n I t a l i ë , w a a r hij den i n v l o e d v a n B e l l i n i en C a r p a c c i o te V e n e t i ë o n d e r ging. 84. H E T H E I L I G E P a n e e l 98.5 x

AVONDMAAL.

91.5 c m . V e r m o e d e l i j k , i n d i e n v a n R a t g e b , een

j e u g d w e r k omstreeks 32

1510 g e s c h i l d e r d . G e p u b l i c e e r d : B . K u r t h ,

Beitrage z. Oberdeutschen Kunst der Spatgothik und Reformationszeit 1924, p. 197, pl. 110; A . Stange, Festschrift für • Heinrich Wölfflin, blz. 195. HANS SUESS, gen. HANS VON KULMBACH. Omstreeks 1480 te Kulmbach (?) geboren, in 1522 te Neurenberg overleden. Leerling van A . Dürer en Jac. de' Barbarij aan beide meesters is zijn werk verwant; zijn stijl, iets weeker en romantischer, wordt gedragen door een innigheid, die tot uitdrukking komt in zijn teedcr kleurgevoel. 85a-b. D E H E I L I G E M A A G S C H A P : Maria Cleophas en Cleophas; Maria Zebedeus en Zebedeus, twee tafereelen waarschijnlijk uit een grootere reeks. Paneel elk 54 X 28 cm.

ITALIAANSCHE LUDOV1CO

SCHOOL

CARRACC1.

Te Bologna in 1555 geboren en aldaar in 1619 overleden. Werkzaam bovendien in Florence, Parma en Venetië. Richtte in Bologna een academie op met zijn beide neven Agostino en Annibale. Belangrijk figuur als een van de grondleggers van een nieuwe richting, die de Italiaansche barok heeft voorbereid, teruggrijpend op klassieke motieven en invoerend een lichter naturalistisch kleurenscala. 86. H E T V I S I O E N V A N D E N H . A N T O N I U S V A N P A D U A . De H l . Antonius houdt geknield het Christuskind in de armen, terwijl Maria hem verschijnt. Doek 102 X 92 cm. 33

V1TTORE

CARPACCIO.

Venetiaansche school, geboren

1455, o v e r l e d e n

1526. L e e r l i n g

v a n G e n t i l e B e l l i n i , v o l g t later G i o v a n n i B e l l i n i . S c h i l d e r v a n het elegante V e n e t i a a n s c h e l e v e n v a n zijn t i j d . 86a. P O R T R E T

V A N E E N

VROUW.

Paneel 28 X 22 c m . G e p u b l i c e e r d : G . F i o c c o , C a r p a c c i o , 1931, b l z . 58 met afb. 87. A R I A D N E O P N A X O S . Treurend

staat A r i a d n e , nadat zij d o o r T h e s e u s is verlaten,

de rotsachtige o e v e r v a n het eiland N a x o s . In het verschiet s c h i p v a n T h e s e u s ; o n k u n d i g is zij v a n de k o m s t v a n het

op het

schip

v a n D i o n y s u s , dat met v o l l e zeilen nadert. Paneel

128 X

119 c m . A f w i s s e l e n d

toegeschreven aan

G . F.

C a r o t o , B o n s i g n o r i , Catena, C a r p a c c i o en G i o v . B e l l i n i . G e p u b l i c e e r d : Berenson, b l z . 129.

BERNARDO Florentijnsche

DADDL s c h o o l ; v e r m e l d omstreeks 1317, g e s t o r v e n 1348.

T e n deele o n d e r i n v l o e d v a n G i o t t o , e c h t e r o o k v a n de Sieneesche s c h o o l . 88. D E H E I L I G E N E L I S A B E T H E N

CATHARINA.

T e n v o e t e n uit, E l i s a b e t h met b l o e m e n i n haar s c h o o t , C a t h a r i n a met w a g e n r a d en lelietak. T o e s c h r i j v i n g niet geheel zeker. M i s s c h i e n v a n S p i n e l l o A r e t i n o . P a n e e l , e l k 124 X 46. G e p u b l i c e e r d : B e r e n s o n , b l z . 547.

FERRAREESCHE E e r s t e helft 16de e e u w . 34

SCHOOL.

8c, D E H E I L I G E H I E R O N Y M U S , voor een grot in een landschap. Doek 75 X 113 cm. FLORENTIJNSCHE Omstreeks 1450.

SCHOOL.

90. T R I O M F T O C H T V A N A L E X A N D E R O V E R DARIUS. Vermoedelijk pendant van een voorstelling, waarop Alexander voorkomt. Op dit schilderij komen slechts voor Darius in het midden, en diens moeder Sisygambis en echtgenoote Stateira op den wagen rechts. Gemerkt met de wapens der Piccolomini en der Tondi. Paneel van een cassone, 198 x 49 cm. Gepubliceerd: Schubring, Cassoni, blz. 259 met afb. GIORGÏONE(Giorgio Barbarelli da Casteljranco, gen.). Venetiaansche school, geboren 1478, gestorven 1510. Leerling van Giovanni Bellini. Behoort met Titiaan tot de schilders, die in Venetië den overgang hebben voorbereid naar de kunst der i6de-eeuw. Van zijn lyrisch gestemd werk gaat een geheimzinnige bekoring uit. In zijn landschappen toont hij veel zin voor monumentaliteit en gevoel voor de natuur. Van zijn schaarsch werk ging een groote invloed uit. 91. A L L E G O R I E D E R K U I S C H H E I D . In een donker landschap zit een jonge vrouw, op wier schoot de kop van een eenhoorn, het symbool der kuischheid, rust. Doek 28 X 89 cm. De toeschrijving is niet geheel zeker. MEESTER DER A NGHIARI- VELDSLA Florentijnsche School midden 15de eeuw.

GEN.

35

92. D E T R I O M F V A N A E M I L I U S P A U L U S . Op den wagen rechts onder het baldakijn zit de overwinnaar van den slag bij Pydna in 168 v. Chr. Vóór den tweeden, leegen wagen gaan geboeid de overwonnen Macedonische koning Perseus met zijn vrouw en zonen. Op den achtergrond Rome met Colosseum, zuil van Trajanus, pyramide van Cestius cn aquaducten. Paneel van een cassone 58 X 150 cm. Gepubliceerd: Schubring, Cassoni, blz. 246, m. afb. LORENZO MONACO. Omstreeks 1370 vermoedelijk te Siena geboren en volgens Vasari in 1425 gestorven te Florence. Belangrijk vertegenwoordiger van de gothische schilderkunst en de miniatuurschilderschool van het Camaldoleser ldoostcr „Dcgli Angeli". 93. D E H E I L I G E H I E R O N Y M U S in zijn studeervertrek. Paneel 23 X 18 cm. Gepubliceerd: Van Marle IX, blz. 149, afb. 99. 94. M A D O N N A M E T K I N D . Maria zit op een troon en houdt met de linkerarm het Christuskind vast, dat op haar schoot staat. Paneel 124 X 71 cm. Gepubliceerd: Van Marle IX, blz. 165. 95. D E S T I G M A T I S A T I E V A N D E N H E I L I G E N F R A N C I S C U S V A N ASSISI. Paneel 72 X 52 cm. Gepubliceerd: Van Marle IX, blz. 150 met afb. GIOVANNI DAL PONTE. Florentijnsche school, geboren in 1385; tot na 1442 vermeld. Sterk beïnvloed door Spinello Aretino, niet zeer toegankelijk voor nieuwere stroomingen. 36

oóa-b.TWEE E V A N G E L I S T E N . Paneelen, elk 35 X 14 cm. Gepubliceerd: Van Marde IX, blz. 72. JACOPO ROBUSTI gen. TINTORETTO. Te Venetië geboren in 1518 en gestorven in 1594. Tijdgenoot van Titiaan, Michelangelo. Een van de grootste portret- en decoratieschilders en geniaal vertegenwoordiger van het maniërisme. ,97. M U Z E . Fragment herhaling Doek 127 Mayer, I, 9

van een voorstelling van de 9 muzen, die in een latere in Hampton Court aanwezig is. X 82 cm. Gepubliceerd: E. von der Bereken und A . L . blz. 247.

8a-b. M A R I A B O O D S C H A P . Twee fragmenten van een orgelversiering uit S. Benedetto te Venetië. Links de Engel, rechts Maria achter een lezenaar. Doek, elk 115 X 93 cm. Gepubliceerd: Berenson, blz. 557. BARTOLOMEO VIVAR1NI. Venetiaansche school. Geboren in 1430 of '31. Beïnvloed door Mantegna en Giov. Bellini, werkte veel samen met zijn ouderen broeder Antonio.

99. D B H E I L I G E D A M I A N U S . Te halven lijve afgebeeld met zijn attribuut. De H . Damianus is met den H . Cosmas schutspatroon der artsen. Paneel 44 X 30 cm.

37

TEEKENINGEN

ANTOINE

WATTEAU.

Te Valenciennes geboren in 1684, overleden in 1721 te Nogentsur-Marne Zijn teekeningen leiden naast zijn schilderijen het 18de eeuwsche Fransche kunstleven in; door zijn lyrische en fantasierijke vertolkingen, gedragen door een groote gevoeligheid voor kleur en lijn, steunend op de wereld van het tooneel der Italiaansche comedie, werd de schilder het onovertroffen voorbeeld voor zijn tijd. [oo. S T U D I E B L A D ; kop en schouder van jongen man met baret; verder heupstudie met linkerhand aan den degen. Rood en zwart krijt met wit gehoogd, 18 X 25 ™ . 101. T W E E OP D E N G R O N D Z I T T E N D E MEISJES. Rood cn zwart krijt met wit gehoogd, 20,5 X 34 c m

102. J O N G MEISJE M E T Z W A R T E SLUIER. Studie voor „Les plaisirs du bal" (Dulwich). Rood en zwart krijt met wit gehoogd, 19 X 12,5 cm. Gepubliceerd: Parker, nr. 65. 103. V R O U W M E T G I T A A R . Rood krijt, 22,2 X 16,5 cm. Gepubliceerd: Stift und Feder 1929, nr. 31. 104. K N I E L E N D E J O N G E N met hoed op het hoofd, die in een bakje roert. Rood en zwart krijt met wit gehoogd, 26,5 X 21,5 cm. 38

FRANQOIS BOUCHER. Te Parijs geboren in 1703 en overleden in 1770. In 1727 in Italië, bewonderaar vooral van Tiepolo. Zijn veelzijdig talent, zijn aangeboren vaardigheid en speelsche invallen vormen een telkens weer verrassende illustratie van het Fransche leven onder Lodewijk X V . Vooral in zijn teekeningen vindt men de weerspiegeling van alle elementen die aan de 18de eeuw in Frankrijk zoo'n eigen aspect hebben gegeven. 05. M A N I N E E N L E U N S T O E L Z I T T E N D , met studie van hand. Rood krijt, 30 X 23,2 cm. Gemerkt: f. boucher, Le Misantrope. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1929, nr. 53. 06. M A N M E T D R I E S T E E K op het hoofd; op de achterzijde in andere houding. Rood krijt, 31,5 x 16,5 cm. Gemerkt: f. boucher. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1928, nr. 55. 07. V R O U W . Studie voor L'Etourdi van Molière. Rood krijt, 28 X 20 cm. Gemerkt: f. boucher. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1929, nr. 57. 08. M O Z E S W O R D T G E V O N D E N D O O R D E D O C H T E R V A N D E N PHARAO. Rood krijt, 24,6 X 362 cm. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1929, nr. 57. 09. M A N . Studie voor L'Avare van Molière. Rood krijt, 31 X 18,4 cm. Gemerkt: f. boucher. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1928, nr. 56. 39

i io. E Z E L . Zwart en wit krijt op grijs papier, 21 X J M cm. Gemerkt: Boucher. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1929, nr. 58. u i . G E Z I C H T OP T I V O L I . Zwart en wit krijt op blauw papier, 32 X 4>5 cm. Gemerkt en gedateerd 1730. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1929. nr. 59. 2

112. M A N . Studie voor L'Etourdi van Molière. Rood krijt, 28,5 X 19,3 cm. Gemerkt f. boucher. Gepubliceerd: Stift und Feder. 1929, nr. 52.

HONORÉ

FRAGONARD.

Geboren in 1732 te Grasse, overleden in 1806 te Parijs. Leerling van Chardin en Boucher, werkzaam in Italië, na 1761 in Parijs. Elegant en temperamentvol teekenaar, die behalve portretten en landschappen, allegorische voorstellingen en aan het tooneel ontleende tafereelcn vol gratie wist te verbeelden. 113. V R O U W E N F I G U U R met afgewend hoofd. Rood krijt, 37.9 X 24,5 cm. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1929, nr. 33. 114. V R O U W E N F I G U U R . Rood krijt, 39,5 X 25.7 cm. Gemerkt: frago . . . d. Gepubliceerd: Stift und Feder, 1929, nr. 71.

40

BEELDHOUWWERK

Duitschland

TILMAN RIEMENSCHNE1DER, 1460-1531. ii5a-b. Twee figuren van een Verkondiging: Maria en de Engel. Albast. Hoog 40 cm. ZU1D-DUITSCH, omstreeks 1580. 116. Adam en Eva aan weerszijden van den boom der kennis van goed en kwaad, waar de slang zich omheen kronkelt, onder Renaissance-boog. Palmhout. 12 X 7.8 cm. Frankrijk

ÈT1ENNE MAURICE FALCONET, 1716-1191. 118. Gevleugelde Cupido zittend op w olken, met de rechterwijsvinger zwijgen gebiedend, terwijl de linkerhand naar een pijl grijpt. Op het voetstuk voluit gemerkt en met citaat van Voltaire. Marmer. Hoog 86 cm. Italië

ANTONIO ROSSELL1NO, Florence, 1421-1418. 119. Maria met het Kind en vier gevleugelde engelkopjes. Marmer-relief, halfrond. 32 X 63 cm. Ook wel toegeschreven aan Desiderio da Settignano. 4'

SPERANDIO SAVELU, Mantua, 1425-1495. 120. Portret van een man (Giovanni Bellini?). Marmerrelief, omstreeks 1515. 3° X 22,5 cm. Ook wel toegeschreven aan Pietro Lombardi. NOORD-ITALIAANSCH, 16de eeuw. 121. Maria met het Kind en een cherub. Marmerrelief, rond. Diameter 86 cm.

4

2

KUNSTNIJVERHEID PORCELEIN UZ. O V A A L DOOSJE, beschilderd niet chinoiserieën. Meissen, omstreeks 1730. 47 x 6,8 cm. 123. R O N D DOOSJE op het deksel een wapen. Meissen, omstreeks 1750.

Hoog 3,5 cm.

124. L A N G W E R P I G DOOSJE, beschilderd met chinoiserieën. Meissen, omstreeks 1740. 3 x 6,8 cm. 125. K L E I N E T E R R I N E met deksel en onderschotel; gouden fond met chinoiserieën. Meissen. Terrine hoog 12,5. Diam. schotel 23,5 cm. i26a-b. T W E E B O R D E N met chinoiserieën in den stijl van Herold. Meissen, omstreeks 1730. Diameter 22,5 cm. 127. B E K E R , beschilderd met chinoiserieën in den stijl van Herold. Meissen, omstreeks 1730. Hoog 10.5 cm. 128. A R R E S L E E . Achter de dame staat de hofnar Fröhlich. Meissen, door Joachim Kandler, omstreeks 1735. 16 X 29 cm. 129. D A M E M E T C A V A L I E R , vrouw met koopwaar en dienaar. Meissen, door Joachim Kandler, omsrreeks 1740. Hoog 21 cm. 43

130. H A R L E K I J N met vrouw cn kind. Meissen, door Joachim Kandler, omstreeks 1740/50. Hoog 16 cm. 131. T H E E P O T J E , met zilver geschilderde chinoiserieën. Meissen 18de eeuw. g H o o

1 1

c m

'

132. D A N S E N D P A A R , Harlekijn en Colombine. Meissen, door Joachim Kandler, omstreeks 1740/50. Hoog 20 cm. MAJOLICA 133. P E L G R I M S F L E S C H van wit aardewerk met donkerbruin gestempeld ornament. Op de voorzijde het wapen der familie Montmorency-Laval, op de achterzijde een rond medaillon met het Christuskind. Fransch, midden 16de eeuw, zg. faïence de Saint-Porchaire of faïence Henri II. Hoog ' 2 6

c m

134. L A G E B U I K I G E P O T , met vier ooren. Blauw en koperrood luster, met pseudo-arabische teekens. Spanje, 17de of 18de eeuw. Hoog 18 cm. 135. B A L U S T E R V O R M I G E V A A S met deksel en drie ooren, beschilderd met drie portretmedaillons. Deruta, omstreeks 1530. Hoog 3 ' cm. 136. A L B A R E L L O versierd met portret op blauw fond en met opschrift: V Martiato. Siena, omstreeks 1530. 44

Hoog 19,5 cm.

i37- K O G E L P O T v e r s i e r d m e t drie p o r t r e t m e d a i l l o n s . Castel D u r a n t e , m i d d e n 16de eeuw.

Hoog

138. S C H O T E L , v e e l k l e u r i g b e s c h i l d e r d : op d e n v o o r g r o n d de jacht van M e l e a g e r ; op d e n a c h t e r g r o n d een d o o r de z o n

beschenen

landschap. Pesaro, i n d e n stijl v a n U r b i n o , omstreeks 1540. D i a m e t e r 27 c m . 139. S C H A A L O P V O E T . I n k l e u r e n en metaalluster g e s c h i l d e r d e busten van een v r o u w c n een m a n o m g e v e n d o o r een l i n t m e t de w o o r d e n : Panntasilea d i v a m i a bella. T o e g e s c h r e v e n aan N i c o l o P e l l i p a r i o da U r b i n o ; b e s c h i l d e r i n g i n lustertinten d o o r M a e s t r o G i o r g i o . G u b b i o , omstreeks 1525—1530.

D i a m e t e r 27,5 c m m .

140. B A K J E O P V O E T . I n een r o n d m e d a i l l o n o p een f o n d v a n g o u d l u s t e r een knaap m e t 2 b a z u i n e n . O n d e r o p d e n v o e t

het

jaartal 1537. G u b b i o , 1537. 141. S C H O T E L

D i a m e t e r 16,5 c m .

m e t v o o r s t e l l i n g v a n Danié'1 i n d e n l e e u w e n k u i l .

G e m e r k t : M a e s t r o G i o r g i o da G u b i o , 1531.

D i a m e t e r 30 c m .

142. D I E P E S C H O T E L met s c è n e u i t de R o m e i n s c h e geschiedenis; de v e r d e d i g i n g v a n den T i b e r b r u g d o o r H o r a t i u s C o d e s . U r b i n o , F o n t a n a w e r k p l a a t s , luster v a n G u b b i o , 1539. D i a m e t e r 43 c m . 143. S C H O T E L

met

m y t h o l o g i s c h e s c è n e : N a r c i s s u s en de

E c h o ; o p d e n r a n d rechts V e n u s m e t A m o r . O p de

nymf

onderkant

de w o o r d e n : E c h o c h ' amando i n d u r o sassofessi, F . X . 1535. U r b i n o , d o o r F r a n c e s c o X a n t o A v e l l i da R o v i g o . D i a m e t e r 25,5 c m . 45

44- K L E I N E S C H O T E L inet ruiter in antiek costuum in een landschap; rechts Amor cn wapen met ster en visch. Urbino, Fontanawerkplaats, omstreeks 1535, van luster voorzien - in de Andreoliwerkplaats, Gubbio. Diameter 24,5 cm. 45. K L E I N E S C H O T E L , in het midden Amor, op den rand bruin en blauw geschilderd ornament met metaalluster. Giorgio Andreoli, Gubbio, begin ióde eeuw. Diameter 22 cm. 46. DIEPE S C H O T E L , beschilderd in metaalluster en blauw, portret van een jonge vrouw naar links ziende, waarnaast een lint met de woorden: Umbel mori(ri)re tuta la vita onora. Deruta omstreeks 1520 Diameter 40 cm. 47. S C H A A L T J E OP V O E T in het midden Christusknaap met kruis. Stijl van Deruta, omstreeks 1520. Diameter 22 cm. 48. S C H O T E L ; rond medaillon waarin een jonge man, die op een aambeeld een hart smeedt, omgeven door een diepblauwen rand met grotesken in lichtblauw en wit. Faenza, Casa Pirota, 1521. Diameter 28 cm. 49. DIEPE S C H O T E L ; op een blauw fond, omgeven door musiceerende cherubs, het wapen der Medici, waarboven de sleutels van St. Pieter en de pauselijke tiara. Caffaggiolo, gemaakt voor paus Leo X (1513—1521) of voor paus Clemens VII (1523-1534). Diameter 44,5 cm.

46

BERGKRISTAL 150. S C H A A L op voet, ovaal met schelpvorm, gegraveerd met barokke ranken, de voet met geëmailleerd goud; de 2 ooren bestaan uit vrouwelijke hermen met gouden hoofden. Milaan, Saracchiwerkplaats, omstreeks IÓOO. 19 x 27 cm. 151. B O K A A L met deksel en op voet. Dekselknop en voet van geëmailleerd goud. Italiaansch, omstreeks ióoo. Hoog 20 cm. 152. O V A L E B O K A A L met deksel, waarop adelaar; in verguld zilver gevat. Duitsch, omstreeks 1580. Hoog 23 cm. 153. DOOSJE, vervaardigd uit gegraveerde kristallen plaatjes met voorstellingen van het Lijden van Christus, gevat in verguld zilver met email. Italiaansch, lóde eeuw. 9 x 15,5 X 8 cm. 154. W I J N V A T in zeer rijk verguld zilver met email gevat. Op de stop een jonge Bacchus. Zuid-Duitsch, omstreeks 1580. 24 X 17 cm. 155. T A F E L V E R S I E R I N G : groote visch op voetstuk met verguld zilver en edelsteenen. Italiaansch, omstreeks ióoo. 22,5 x 36 cm. 156. O V A L E K A N met hoog oor, gegraveerd met ranken, guirlandes en draken; geëmailleerd gouden voet. Italiaansch, 17de eeuw. Hoog 31 cm. 47

157- O V A L E K A N op geëmailleerd gouden voet, ornament van gesneden mascarons. Duitsch, 16de eeuw. Hoog 22,5 cm. 158. R O N D K A N N E T J E met deksel in vorm van vierpas, in geëmailleerd goud gevat. Duitsch (?), 16de eeuw. Hoog 14,5 cm. 159. K A N , onder de tuit een masker met baard; voet met zwart en wit geëmailleerd goud. Duitsch, 16de eeuw. Hoog 24 cm. 160. S C H A A L V A N R O O K K W A R T S in barakken vorm gesneden. Op de geëmailleerde gouden voet 8 ovale cameeën. Duitsch, 17de eeuw. Hoog 13,6 cm. 161. R O N D E B O K A A L met deksel, in geëmailleerd goud gevat. Op de bodem van de schaal in email op goud een pelikaan met jongen. i Italiaansch, .6de eeuw. Hoog 20,5 cm. GLAS 162. H O O G E B O K A A L , cylindervormig, met verticale banden van witte glasdraden; op de deksel een leeuw met wapenschild; in verguld zilver gevat. Venetiaansch, 16de eeuw. Zetting Duitsch. Hoog 33 cm. 163. K E L K op balustervormige voet, die in geëmailleerd goud is gevat. Neurenberg, omstreeks 1600, waarschijnlijk van Chr. Jamnitzer. Hoog 15 cm. 48

164. K A N N E T J E met oor van bergkristal in den vorm van een vrouwelijke herme, ovale voet. Duitsch of Italiaansch, 16de eeuw. Hoog 18,5 cm. 165. O V A A L S C H A A L T J E met gegraveerde boomen, vogels, slangen en insecten. Voet in geëmailleerd goud gevat. Italiaansch, 17de eeuw. 13 X 16 cm. EMAIL 166. C O U P E met deksel, op voet. Beschildering in grisaille met goud op zwart. Limoges, door Pierre Reymond, 1550. 17,5 X 16 cm. 167. K A N met beschildering in grisaille en goud op zwart, o.a. voorstelling van Diana en Actacon. Limoges, door Pierre Reymond, omstreeks 1550. Hoog 20,5 cm. 168. K A N met voorstelling van een gevecht van naakte ruiters en vijf portretmedaillons. Limoges, omstreeks 1560, in den stijl van Pierre Reymond. Hoog 26 cm. 169. K A N met kleurige beschildering in 2 friezen; boven optocht met Mercurius en musiceerende muzen; onder voorstelling uit de geschiedenis van Coriolanus. Limoges, gesigneerd: Suzanne Court F., omstreeks 1600. Hoog 17,5 cm. 170. P L A Q U E T T E met voorstelling van de Graflegging van Christus. Veelkleurige beschildering met goud. 49

Limoges, begin 16de eeuw. Vermoedelijk van Jean I Pénicaud. 21 X 24,5 cm. 171. P L A Q U E T T E met voorstelling van Salome, die het hoofd van Johannes den Dooper ontvangt. Veelkleurige beschildering. Gemerkt P. C. Limoges, door Pierre Courteys (gest. voor 1591). 16,5 x 24 cm. 172. V R O U W E N P O R T R E T , ovaal in verguld houten lijst. Limoges, omstreeks 1530/40, door Leonard Limousin. 41 X 32 cm. met lijst.

EDELSMEEDKUNST 173. R E L I E K H O U D E R , buste van de Heilige Thecla, verguld zilver. Duitsch, omstreeks 1300, afkomstig uit de schatkamer van den Dom te Bazel. Hoog 31 cm. 174. R E L I E K H O U D E R , buste van de Heilige Ursula, verguld zilver. Duitsch, omstreeks 1320, afkomstig uit de schatkamer van den Dom te Bazel. ' Hoog 36 cm. 175. D U B B E L E B E K E R , buikig rond op zeskantige voet; op de ronde voet van de deksclschaal een zittende leeuw op blauw email. Zuid-Duitsch, 14de eeuw. Hoog 12,3 cm. 176. A L T A A R T J E (Huis- en reis-). Middelste voorstelling: Christus als Man van Smarten. Goud met email. Parijs, begin 15de eeuw. 50

Hoog 12,7 cm.

• 77- L A N G W E R P I G E DOOS met ronde zijkanten, geëmailleerde deksel met mythologische voorstellingen. Verguld zilver. Augsburg, door Johann Erhard Heuglin, iste helft 18de eeuw. 7 X 5 X 26 cm. i 8 a - b . T W E E K L E I N E T E R R I N E S met deksel en één onderschotel. Verguld zilver met witzilveren reliefmedaillons, voorstellende 4 werelddeelen. Augsburg, istc helft 18de eeuw. Terrines br. 19 cm. Schotel diameter 21 cm. 7

179. R O N D DOOSJE van verguld zilver. Duitsch, 18de eeuw. Diameter 6 cm., hoog 3,4 cm. .8oa-b. T W E E Z E E R K L E I N E T E R R I N E S op ovale schoteltjes. Verguld zilver. Augsburg, begin 18de eeuw, door Johann Erhard Heuglin. Terrines hoog 4,5 cm., schotels lang 13 cm. 181. S U I K E R S T R O O I E R van verguld zilver. Augsburg, omstreeks 1720.

Hoog 19,5 cm.

182. S U I K E R S T R O O I E R van verguld zilver. Dusseldorf (?), istc helft 18de eeuw.

Hoog 18,5 cm.

183. O V A L E T E R R I N E op schotel, verguld zilver. Augsburg (?), 18de eeuw. Terrine hoog 10,5 cm., schotel lang 17,5 cm. i84a-b.TWEE K A N D E L A A R S van verguld zilver. Londen, 1728/29. Hoog 20,6 cm.

i85a-b. T W E E

BORDEN,

de r a n d v i j f v o u d i g

i n g e b o g e n en

met

k r a n s o r n a m e n t , er i n g e g r a v e e r d de Russische adelaar op een schild. P e t e r s b u r g , 1784.

D i a m e t e r 25 c m .

186. S C H E N K K A N met h o o g e b b e n h o u t e n h a n d v a t cn niet k e i z e r lijk m o n o g r a m gemerkt. V e r g u l d zilver. Parijs, d o o r M . G . Biennais tusschen v o o r C z a a r A l e x a n d e r I.

1809-1819 v e r v a a r d i g d H o o g 29 c m .

187. K O F F I E K A N met deksel en e b b e n h o u t e n h a n d v a t o p 3 hooge p o o t e n , met k e i z e r l i j k m o n o g r a m g e m e r k t . V e r g u l d z i l v e r . Parijs, d o o r M . G . B i e n n a i s tusschen 1809 en 1819 v e r v a a r d i g d v o o r C z a a r A l e x a n d e r I.

H o o g 37 c m .

188. S C H A A L m e t deksel, op h o o g e n voet met d r i e gevleugelde sfinxen, g e m e r k t met k e i z e r l i j k m o n o g r a m . V e r g u l d z i l v e r . Parijs, d o o r M . G . Biennais tusschen 1809 en 1819 v e r v a a r d i g d v o o r C z a a r A l e x a n d e r I.

H o o g 33 c m .

189. Z O U T V A T , twee s c h e l p e n d o o r d o l f i j n e n gedragen, o p v o e t stuk, v e r g u l d z i l v e r m e t g e g r a v e e r d w a p e n v a n P o t e m k i n . Parijs, d o o r J . B . C l . O d i o t tusschen 1809 en 1819 v e r v a a r d i g d v o o r vorst P o t e m k i n .

'3.5 X

14,5 c m .

190. M O S T E R D V A T , k n i e l e n d e v r o u w met u r n i n a n t i e k e n v o r m , op voetstuk, v e r g u l d z i l v e r , m e t g e g r a v e e r d w a p e n v a n P o t e m k i n . Parijs, d o o r J . B . C l . O d i o t tusschen 1809 en 1819 v e r v a a r d i g d v o o r vorst P o t e m k i n .

16 X 14,5 c m .

i 9 i a - b . T W E E B O R D E N , verguld zilver met gegraveerd wapen van Potemkin. Parijs, omstreeks 1800. 5

2

D i a m e t e r 24,5 c m .

192. R O N D E

GOUDEN

DOOS

met

doorschijnend

F r a n s c h , omstreeks 1750.

groen email.

D i a m e t e r 9,2 c m .

193. S P I E G E L T J E i n v e r g u l d z i l v e r e n lijst, r i j k v e r s i e r d m e t e d e l stecnen, parels, p a r e l m o e r , enz. O p de achterzijde c h i n o i s e r i e ë n . D u i t s c h ( D r e s d c n ) , b e g i n 18de eeuw.

45 X 36 c m .

S I E R A D E N 194. H O E D A G R A F F E .

R o n d m e d a i l l o n met

voorstelling van

A a n b i d d i n g der drie K o n i n g e n . G o u d , email en N e d e r l a n d s c h , omstreeks

1500.

de

diamanten.

D i a m e t e r 5,3 c m .

195. H A N G E R . R o n d m e d a i l l o n met v o o r s t e l l i n g v a n S i m s o n . G o u d met e m a i l . D u i t s c h , omstreeks

1500.

Diameter 5 cm.

196. H A N G E R i n d e n v o r m v a n een arreslee m e t figuurtjes.

Goud

met email en edelsteenen. Z u i d - D u i t s c h , 2de helft i ó d c eeuw. 197. H A N G E R .

R o l w e r k i n twee

lagen,

L a n g 6,5 c m . i n het

midden

groote

diamant, er b o v e n 2 h a n d e n , die een h a r t v a s t h o u d e n .

Goud,

e m a i l , d i a m a n t e n en parels. D i t sieraad was m e t de erbij hoorende

keten

een

van

de

bruidssieraden

van

be-

markgravin

Sophie van Brandenburg. D u i t s c h , 1582. 198. H A N G E R .

10 X 6 c m .

G e v l e u g e l d e , pijlschietende

G o u d , e m a i l en

Amor

aan

kettinkjes.

edelsteenen.

D u i t s c h , omstreeks

1600.

H o o g 10 c m . 53

i99- H A N G E R , met voorstelling van Caritas, Spes en Fides. Goud, email en edelsteenen. Duitsch, 2de helft lóde eeuw. 7 X ö cm. 200. H A N G E R . Ovaal medaillon met vrouwenbuste in hoog reliëf. Goud, email en parels. Fransch, ióde eeuw. Hoog 3,5 cm. 201. T A N D E N S T O K E R in den vorm van een draak. Goud, email cn edelsteenen. Duitsch, 16de eeuw. Lang 6,5 cm. 202. H A N G E R in den vorm van een visch (reukfleschje). Bergkristal, goud en edelsteenen. Britsch-Indië, 16de of 17de eeuw. Lang 10,5 cm. 203. H A N G E R . Vliegende draak vervaardigd uit een barokparel met goud, email, diamanten en parels. Duitsch, omstreeks 1600. Hoog 9,5 cm. 204. K L E I N O O D . Pijlafschietende Amor (oorspronkelijk hanger) op rijkversierd barok voetstuk. Goud, email, edelsteenen cn schildpad. Duitsch, omstreeks ióoo, het voetstuk omstreeks 1700. 11 X 0,5 cm. 205. H A N G E R . Luitspeelster op witte hinde. Goud, email, robijnen en parels. Duitsch, iste helft 17de eeuw. 7 X 5 cm. 206. A R M B A N D uit 10 schakels bestaande, waarop figuurtjes, o.a. een bisschop en de Heilige Anna, die Maria onderwijst. Goud, email en edelsteenen. Spaansch, 17de eeuw. Lang 18 cm. 54

207. K L E I N O O D . Voorstelling van Cimon en Pera. Goud, email en edelsteenen. Italiaansch, omstreeks 1600. 12 X 8 cm. 208. H A N G E R . Ruiter in antiek costuum. Goud, email, edelsteenen en parels. Zuid-Duitsch, 16de eeuw. Hoog 13,5 cm. 200. H A N G E R . Amor staande onder een boog. Goud, email en edelsteenen. Duitsch. eind 16de eeuw. Hoog 5 cm. 210. H A N G E R . Amorfiguurtje op een voetstuk; op de onderkant hiervan is een zegel gegraveerd. Goud, email en diamanten. Duitsch, omstreeks iöoo. Hoog 2,2 cm. 211. H A N G E R . Figuurtje van den Dood met zeis op een voetstuk; op de onderkant hiervan is een zegel gegraveerd. Duitsch, omstreeks 1600. Hoog 3 cm. 2i2a-b. T W E E H A N G E R S . Het Lam Gods, uit een groote parel gemaakt, liggend onder een baldakijn op een boek. Goud en email. Duitsch, omstreeks 1600. Hoog 8 cm. 213. H A N G E R in den vorm van een luit. Goud, email, edelsteenen en parels. Duitsch, omstreeks 1600. Hoog 8,5 cm. 214. H A N G E R in den vorm van een pad uit twee groote parels gemaakt met goud en email. Duitsch, omstreeks ióoo. Lang 5,5 cm. 55

215. H A N G E R in den vorm van een dolfijn. Goud, email, edelsteenen cn parels. Duitsch, 17de eeuw. Hoog 6 cm. 216. H A N G E R . Op een voetstuk een kat, uit opalen gemaakt, die een muis in de bek houdt. Goud, email en parel. Duitsch (?), 17de eeuw. Hoog 9 cm. 217. H A N G E R in den vorm van een papegaai van smaragd met goud en diamanten. Duitsch, omstreeks 1700. Lang 9 cm. 218. H A N G E R . Geblinddoekte vliegende Amor. Email, goud en edelsteenen. Duitsch, 18de eeuw. Hoog 4 cm. 219. H A N G E R in den vorm van een sfinx, uit een groote barokparel gemaakt. Goud, email, edelsteenen en parels. Italiaansch, omstreeks 1600. Hoog 8,5 cm. 220. H A N G E R . Sint Michael in een gewelfde nis. Goud, email en parels. Spaansch, 16de eeuw. Hoog 7 cm. 221. H A N G E R . Ovaal medaillon, Maria met het Kind en 2 engelen. Goud, email en parel. Italiaansch, 16de eeuw. 6,8 X 2,5 cm. 222. H A N G E R . Ovaal medaillon met in bloedjaspis gesneden portret van een ridder van het Gulden Vlies. Goud, email en diamanten. Fransch, 2de helft 16de eeuw. 10,3 x 5,7 cm. 56

223. H A N G E R .

M i n e r v a b u s t e . G o u d , e m a i l , r o b i j n e n en parels.

Italiaansch, 2de helft i ó d e eeuw. 224. H A N G E R email c n

H o o g 10 c m .

met z e e m e e r m i n , die een spiegel vasthoudt.

Goud,

edelsteenen.

Italiaansch ( S i c i l i ë ? ) , 17de o f 18de e e u w .

L a n g 12 c m .

225. H A N G E R . S i n t J o r i s . G e ë m a i l l e e r d z i l v e r . D u i t s c h , 16e eeuw. 22Ó. H A N G E R

H o o g 8,5 c m .

i n d e n v o r m van een s c h i p met figuurtjes.

Goud,

e m a i l , r o b i j n e n en parels. Italiaansch, omstreeks 1600. 227. H A A R S P E L D , Moor

waarvan

uit ebbenhout met

7,5 X 7 c m .

de

knop

wordt gevormd

rijkversierde

door

hoed. V e r g u l d

een

zilver,

d i a m a n t e n c n parels. Duitsch, i8de eeuw.

L a n g 16,5 c m .

228. R I N G m e t diamant. G o u d met e m a i l . Italiaansch, 16de e e u w . 229. Z E G E L R I N G

Diameter 3 cm.

m e t t u r k o o i s . G o u d met e m a i l .

D u i t s c h , omstreeks

ióoo.

D i a m e t e r 2,5 c m .

B R O N S

23oa-b.TWEE

K A N D E L A A R S i n den v o r m v a n o l i f a n t e n

met

torens op d e n r u g . D u i t s c h , 14de e e u w .

H o o g 14,5 c m . 57

23ia-b.TWEE K A N D E L A A R S op driepoot, met email cloisonné. Maasstreek, rj.de eeuw (onzeker). Hoog 22 cm. 232. K A N D E L A A R in vaasvorm, op drie leeuwenklauwcn rustend. Op de basis dateering: Maggio Giugno M C C C C L X V I I I . Door Andrea Verrocchio vervaardigd in opdracht der Medici voor de Sala dell' Audienza in het Palazzo Vecchio te Florence. Hoog 157 cm. 23 a-b.TWEE S C H O O R S T E E N S T A N D A A R D S . Krijgsman in antiek costuum, staande op een vaas met drie ramskoppen, die gedragen worden door 2 vrouwelijke hermen. Venetië, omstreeks 1560. Hoog 101 cm. 3

234a-b. T W E E V A Z E N waarvan één met wapen: de ooren zijn gevormd door gevleugelde, met baarden getooide hermen boven mascarons. Italiaansch, eind 17de eeuw. Hoog 65 cm. 235. B U S T E V A N E E N M A N , ws. een imperator, naar antiek voorbeeld. Noord-Italiaansch, 16de eeuw. Hoog 54 cm (met voetstuk). 236. B U S T E V A N E E N M A N , ws. een imperator, naar antiek voorbeeld. Noord-Italiaansch, 16de eeuw. Hoog 57 cm (met voetstuk).

MEUBELS 237. P E T R A R C A - S T O E L , notenhout. Italië, begin lóde eeuw. 58

Hoog 102 cm.

238. P E T R A R C A - S T O E L , notenhout. Italië, begin lóde eeuw.

Hoog 97 cm.

239. D A N T E - S T O E L , notenhout met inlegwerk „alla certosina". Toscane, omstreeks 1500. Hoog 88 cm. 240. P A N C A (Kistbank) met inlegwerk. Florence, omstreeks 1480. 241. CASSONE, notenhout. Italië, midden 16de eeuw. 242. C A S S E T T E op lecuwenpooten. Italië, 2de helft 16de eeuw. 243. S G A B E L L O , notenhout. Florence, 16de eeuw.

54 x 184 X 42 cm. 52 X 186 X 53 cm. 25 X 58 X 35 cm. Hoog 102 cm.

244. S G A B E L L O met wapen der familie Borghese, notenhout. Rome, iste helft 17de eeuw. . Hoog 105 cm. 245a-b.SGABELLONE (voetstuk), notenhout, gedeeltelijk verguld. Rome ióde eeuw. Twee stuks. Hoog 126 cm. 246a-d. V I E R A R M S T O E L E N , bekleed met Aubussontapisserie uit de 2de helft van de 18de eeuw. 247. V U U R S C H E R M , bekleed met Aubussontapisserie uit de 2de helft van de 18de eeuw.

59

SUPPLEMENT

CORNELIS

TROOST.

T e A m s t e r d a m g e b o r e n i n 1697 en o v e r l e d e n i n 1750. L e e r l i n g van

A r n o l d B o o n e n . S c h i l d e r v a n p o r t r e t t e n en g e n r e s t u k k e n .

G e e s t i g i l l u s t r a t o r v a n het welgestelde b u r g e r l i j k e l e v e n v a n zijn tijd en v a n talrijke t o o n e e l s c è n e s . 248. D O K T E R S B E Z O E K . In het m i d d e n v a n een k a m e r een g r o o t h e m e l b e d met zieke v r o u w , e r v o o r de d o k t e r i n gesprek

met

d e n echtgenoot. R e c h t s de ouders i n w a n h o o p , bijgestaan d o o r dienstmaagd c n k n e c h t . D o e k 81 X 103 c m .

WILLEM Te

VAN

DE VELDE

DE

JONGE.

L e i d e n g e b o r e n i n 1633, o v e r l e d e n te G r e e n w i c h i n 1707.

L e e r l i n g v a n zijn v a d e r en van S i m o n de V l i e g e r . In 1673 g i n g hij naar L o n d e n en w e r d i n 1677 h o f s c h i l d e r v a n K a r e i II. E e n van

de grootste zeeschilders.

249. S C H E P E N O P H E T S T R A N D E N V O O R D E K U S T . D o e k 38,7 X 51,3 c m . G e p u b l i c e e r d : H o f s t e d e de G r o o t 191-B.

FRANgOIS

BOUCHER.

Parijs 1703—1770 (zie v e r d e r b l z . 39). 250. DE men

TUINPOORT.

V o o r een hooge h o u t e n p o o r t , w a a r d o o r

i n een p a r k k i j k t , staan twee v r o u w e n bij een m a n d m e t

g r o e n t e n , t w e e k i n d e r e n spelen m e t een k r u i w a g e n . R e c h t s een g r i l l i g e b o o m g r o e p m e t enkele kale s t a m m e n . D o e k 69 X 56,5 c m . 60

FRANfOIS HU BERT DROUAIS (Fils). Te Parijs geboren in 1727 en overleden in 1775.Leerling van zijn vader den portrcr- cn miniatuurschilder Hubert Drouais; bezocht de ateliers van Van Loo, Natoire en Boucher. Zeer gezocht schilder van portretten, vooral van kinderen. Hofschilder. 1. T W E E S P E L E N D E J O N G E N S A L S S A V O Y A A R D S G E K L E E D , met draailier en marmot. Portret van den prins en den Chevalier de Bouillon. Doek 84 X 127 cm. Gepubliceerd: Les Arts 1912, nr. 124.

NICOLAS

BERNARD

LEP1CIE.

Te Parijs gebóren in 1735 en overleden in 1784. Leerling van zijn vader den graveur Bernard Lépicié cn van C. van Loo. Schilder van alle genres. 2. P O R T R E T V A N E E N J O N G E N , op het hoofd een hoed met breeden rand, in de rechterhand een teekenmap en rood krijt. Doek 40 X 32 cm. LOUIS GABRIEL MOREAU (L'Ainé). Te Parijs geboren in 1739 en overleden in 1805. Leerling van de Machy. Schilderde bij voorkeur parklandschappen in de omgeving van Parijs. Overgangsfiguur van het Rococo naar de 19de eeuw. j . G E Z E L S C H A P I N E E N T U I N A C H T E R E E N HUIS. Paneel 30 X 25 cm. Gepubliceerd: G . Wildenstein, L . Moreau, 1923, nr. 50. 61

JEAN-BAPTISTE PATER. Te Valenciennes geboren in 1695 en overleden te Parijs in 1736. Korten tijd leerling van Watteau, met Lancret diens meest begaafde navolger. 25+. F Ê T E CHAMPÊTRE. Doek 44,5 X 55 cm. Gepubliceerd: Beaux Arts 1937. Pendant van het volgende. 255. F Ê T E CHAMPÊTRE. Doek 44,5 X 55 dm. Gepubliceerd: Beaux Arts 1937. ANTOINE WATTEAU. 1684-1721 (zie verder blz. 38). 256. A V O N D L A N D S C H A P M E T SPINSTER. Doek 55 X 66 cm. Gegraveerd in de 18de eeuw door Aubert onder den titel „L'Indiscret". P1ETRO LONGHl. Te Venetië geboren in 1702 en overleden in 1785. Leerde aanvankelijk voor goudsmid, daarna leerling van Balestra en Giovanni Crespi. Schilder van het huiselijke en galante leven van Venetië. 257. G E Z E L S C H A P M E T G E M A S K E R D E N . Doek 71 X 53 cm.

62

AFBEELDINGEN

Cat. nr. 93. Lorenzo Monaco

Cat. nr. -. J,m Mostaert

Cat. nr. Si. Lucas Cranacli

Oir. nr. y, Bourgondisch ± 1480

Cat. nr. 77. Noord-Dmtsch ± 1490

Cat. nis. 2 en

M, v. Heemskerck

Cat. ar. 66. A. ran Dyck

Cat. nr. 60. Jan Steen

Cat. nr. JI. Rembrandt

Cat. nr. 54. Rembrandt

Cat. nr. 17. J. van ik- Cappelle

Cat, nr. 63. Emanuel de Witte

Cat. nr. [88. M. G. Biennais

Cat, nr, K O . Duitsch 16e eeuw

Cat. nr.

E. M . Falconet