Spanten voor De 7 Provinciën
3
Bouwportret met Wout Hammer
2009
Henry Hudson en de VOC
JOURNAAL 3-2009 Jaargang 21, nr 3 • ISSN-1383-0252 • www.bataviawerf.nl
journaal
1
Bouwportret U bouwt mee met...
bij een producent van tabaksmachines in Kampen. Daar kreeg ik de gelegenheid om praktisch alle geavanceerde lastechnieken te leren. In deze periode kwam ik in contact met Berend Kleine die op dat moment leermeester was bij het Nederlands Gilde van Kunstsmeden. Van Berend heb ik ambachtelijke smeedtechnieken geleerd. Van het bedrijf in Kampen kreeg ik de gelegenheid om naast de technische opleidingen parttime een eigen bedrijf op te starten. Naast mijn woonhuis in Kampen heb ik een smederij annex metaalwerkplaats gebouwd. Daar krijg ik momenteel, naast mijn werkzaamheden als leermeester op de Bataviawerf, veel opdrachten variërend van het repareren van motorblokken van klassieke auto’s tot het maken van middeleeuwse wapens en harnassen. Begin 2005 was de Bataviawerf bezig met het afbouwen van de nieuwe werfsmederij. Leden van het NGK werden opgeroepen om te solliciteren naar de functie leermeester smid. Ik ben toen zelf ook nog op gesprek geweest op de Bataviawerf. Het was leuk om te horen dat Berend Kleine uiteindelijk de functie kreeg aangeboden aangezien Berend zijn carrière als smid ging afbouwen en zijn kennis wilde overdragen. Helaas overleed Berend onverwacht eind 2007. De Bataviawerf heeft toen weer contact opgenomen en ik kreeg de functie voor drie dagen in de week aangeboden.
Wout Hammer Wout Hammer is sinds januari 2008 actief als leermeester smid op de Bataviawerf. De smederij is echter meer dan een ambachtelijke werkplaats, er worden ook geavanceerde moderne technieken toegepast. Wout speelt daarin een belangrijke rol. "Al op jonge leeftijd had ik veel interesse voor techniek en metaalbewerking. Veel familieleden waren actief als monteur of metaalbewerker, ik kwam graag over de vloer en leerde zo spelenderwijs het vak. Na een praktijkopleiding metaaltechniek en lastechniek ben ik opgeroepen voor militaire dienstplicht. Deze heb ik vervuld als Stinger schutter bij de Koninklijke Luchtmacht. Na mijn diensttijd ben ik werkzaam geweest bij diverse las- en constructiebedrijven, waarvan ik de langste periode werkzaam ben geweest
Wat ik boeiend vind aan de Bataviawerf, is de gezamenlijke passie om de doelstelling van het bouwen van historische schepen te realiseren. Bijna iedereen heeft een ander perspectief op dit doel maar het is mooi om te ervaren dat er wel een gezamenlijk resultaat uit voortkomt. Soms zoeken we met het smeden grenzen op. We proberen bijvoorbeeld uit wat het maximale formaat is waarop we een hijshaak voor de Batavia kunnen smeden. Daarnaast zal ook het toekomstige wapensmeedwerk voor de inrichting van de Batavia een forse uitdaging voor onze smederij zijn. Ik krijg veel steun van een klein groepje vaste vrijwilligers die samen met mij bijna dagelijks diverse smeedklussen voor de schepen uitvoeren. Maar we doen inmiddels ook veel onderhouds- en reparatiewerkzaamheden, zoals bijvoorbeeld het reviseren van dieselaggregaten en onderhoud van plaatwerk van de mobiele kraan en verreiker. De toekomst is veelzijdig. Momenteel wordt er gewerkt aan een inrichtingsplan voor de Batavia. Dit omvat zeer veel smeedwerk, variërend van simpel hang- en sluitwerk tot complex damastsmeedwerk zoals zwaarden. Hierbij wordt samengewerkt met historici en archeologen. Het is fantastisch om bijvoorbeeld op basis van een röntgenfoto van een vroeg 17e eeuwse nierdolk een nauwgezette reconstructie te maken die in alle opzichten identiek is aan het voorbeeld. Niet alleen het leerproces van het smeden is interessant, maar het maken van unieke historische objecten zal veel toevoegen aan de kennis op dit gebied."
Bij foto voorpagina Nieuwe spanten worden geplaatst in De 7 Provinciën.
2 3-2009
journaal
Bouwnieuws Nieuwe spanten voor De 7 ProvinciËn In vorige edities van het Bataviawerf Journaal hebben we verslag gedaan van de keuzes en technieken met betrekking tot het nieuwe lijnenplan van De 7 Provinciën. De realisatie van dit lijnenplan kwam tot stand in nauwe samenwerking met Ab Hoving, conservator scheepsmodellen van het Rijksmusem Amsterdam, scheepstekenaar Cor Emke en modellenbouwer Herbert Tomesen. Door het Scheepsbouwkundig Rekencentrum (SARC) in Bussum werd de rompvorm doorgerekend qua stabiliteit, en bij het Marin te Wageningen werden de vaareigenschappen getest met een model, schaal 1:10. De huidige bouwmethode komt het meest overeen met de methode zoals beschreven in het boek Nederlandsche Scheepbouwkunst (1697) van Cornelis van IJk. Bij deze methode worden eerst enkele spanten "van oprichting" geplaatst waarna met z.g. centlatten de gehele rompvorm uitgestrookt kan worden. Daarna volgen dan de spanten "van invulling". Het nieuwe bouwteam stond in 2004 voor de uitdaging deze nieuwe spanten van oprichting te construeren en te plaatsen. Daarnaast werden ook de spiegel en de voorsteven aangepast. Door het plaatsen van centlatten werd de rompvorm nauwkeurig uitgestrookt. Centen is overigens afgeleid van het Franse woord ceintuur, oftewel band of gordel. Er is als het ware een mand gecreëerd zodat van binnen uit de spantonderdelen afgeschreven en gemonteerd worden tegen de centlatten. Deze centlatten hebben een onderlinge afstand van 3 voet op het vlak, 1 voet in de kimmen en 2 voet op het boeisel. De Amsterdamse voet is 28.3 cm. Het uitstroken van het tweede berghout was overigens cruciaal in dit proces. Dit berghout is dit najaar gereed.
Houtselectie
Het vlak is inmiddels gevuld met leggers en de eerste knieën en zitters zijn al pasgemaakt. Om de spanten af te maken moeten nog vele oplangen en stutten geplaatst worden. Het schip is uiteraard bijna nergens recht, en heeft op iedere plek een andere ronding. Elk onderdeel moet dus apart opgemeten worden. Dit opmeten doen we met behulp van een zogenaamde schakel of kettingmal. Op de exacte plaats waar het spant moet komen stellen we de kettingmal in. De mal wordt in de vorm gedrukt en gefixeerd. Vervolgens wordt de mal op de houtstek (direct naast het schip) op een stuk hout geplaatst welke het meest geschikt wordt bevonden. Criteria zijn niet alleen de vorm maar ook wordt gekeken naar de conditie van het stuk hout; eventuele rotte plekken, hartscheuren, of de bocht overeenkomt met de richting van de draad en dergelijke. Zodra het stuk hout geselecteerd is wordt de onderzijde volgens de vorm van de mal uitgezaagd waarna het stuk in het schip geplaatst kan worden op de plaats waar het uiteindelijk zal moeten komen. Nu volgt er een zeer nauwkeurig klusje: het stellen van het stuk. Het moet exact haaks liggen ten opzichte van de hartlijn van het schip en het moet ook waterpas liggen. Vervolgens moet er op gelet worden dat de gemiddelde afstand tot de centlatten ook nog ongeveer gelijk is. Ligt het spantonderdeel op zijn correcte plaats dan kan het worden opgevoerd, dat wil zeggen dat alle maatvoeringen en de exacte posities van de kiel, huidgangen en centlatten met een verstelbaar waterpasinstrument overgenomen kunnen worden. Als alle benodigde maatgegevens zijn afgeschreven, dan wordt het spantonderdeel met de mobiele kraan uit de positie gehesen en op de werkvloer naast- of in het schip bewerkt. Na wat zaag-, schaaf- en paswerk kan de
Kettingmal
Hijsen spant
Instellen kettingmal
Verstelbare waterpas
3 3-2009
journaal
Bouwnieuws
Kort nieuws Week van de Geschiedenis In de week van 17 tot en met 25 oktober, herfstvakantie, doet de Bataviawerf mee aan de landelijke week van de geschiedenis. De hele week worden activiteiten georganiseerd voor bezoekers dat inspeelt op het thema Oorlog & Vrede. Zo zijn er diverse rondleidingen, demonstraties kanonschieten, 17e eeuwse activiteiten, verhalenvertellers die verhalen vertellen over Oorlog & Vrede ter zee en in de smederij kunt u een kijkje nemen hoe de smid bezig is met het maken van 17e eeuwse wapens.
Uithijsen spant
Vormgeven spant
Spant plaatsen
definitieve hoogte en lengte van het stuk bezaagd worden en is het klaar voor de eindmontage. De spanten worden bewerkt met moderne gereedschappen zoals motorkettingzagen, elektrische houtschaven en boormachines. Na het definitief pasmaken van het spantonderdeel worden de onderdelen met een ouderwetse blokschaaf afgewerkt totdat alle moderne machinesporen zijn verdwenen. In totaal zullen er 65 complete spanten in het schip geplaatst worden. Er is voor ieder spant circa 20 m3 bruto eikenhout nodig, na bewerking blijft hier circa 5 tot 6 m3 netto van over, in totaal dus ruim 350 m3 spantenhout met een soortelijk gewicht van gemiddeld 800 kilo per m3. Het totaal gewicht van al de spanten bij elkaar bedraagt dus zo’n 280 ton. Aangezien dit ook een behoorlijke investering is, ruim 1 miljoen euro, is het van groot belang om deze spanten ook optimaal te beschermen tegen houtrot. Het natuurlijke drogingsproces is op zich zelf al een goede conserveermethode. In tegenstelling tot de 17e eeuwse bouwpraktijken hebben wij de spanten op enige afstand van elkaar geplaatst zodat nu en in de toekomst een betere beluchting mogelijk is. Door daarnaast het hout te impregneren met het boorzuurhoudende product Tim-Bor hopen wij een nog langere levensduur in te bouwen dan de gemiddeld 40 jaar die in de 17e eeuw gebruikelijk was voor dit type schepen. Zijn alle spanten gereed dan breekt er een belangrijke nieuwe fase aan in de bouw van het schip, het plaatsen van de balkwegers en de dekbalken zodat we in de nabije toekomst over het dek van De 7 Provinciën kunnen lopen.
4 3-2009
journaal
Op dinsdag 20 oktober wordt een speciale studiedag georganiseerd voor geïnteresseerden, docenten en verhalenvertellers die verhalen uit de Nederlandse scheepvaartgeschiedenis vertellen. Tijdens deze dag worden twee vensters uit een Canon van de Nederlandse geschiedenis belicht. Namelijk de VOC en Admiraal Michiel de Ruyter. Het is een dagvullend programma met rondleidingen, demonstratie kanonschieten, inhoudelijke presentaties en catering. De hoofdlezing wordt gehouden door prof. Jaap R. Bruijn, een bekend auteur en oud-hoogleraar zeevaartgeschiedenis. De titel van deze lezing luidt: "De Nederlandse marine in de 17e eeuw". Een gecompliceerde strijdmacht en toch passend in de tijd. U kunt zich voor deze dag opgeven via de website van de Bataviawerf. De kosten voor dit dagprogramma bedragen voor u als donateur € 25,- in plaats van € 35,-. Kijk op www.bataviawerf.nl voor het complete dagprogramma.
Cheque voor de Bataviawerf Op maandag 31 augustus mocht directeur Rien Beije, onder grote belangstelling van genodigden en toekomstige bewoners, een cheque ontvangen van de heer van Heijst van adviesbureau Van Heijst en Partners uit Zwolle. De cheque, bestemd voor het scholings- en re-integratiewerk met name voor de beeldsnijderij van de werf, werd aangeboden ter gelegenheid van de start van het project Landgoed de Noordzoom in Lelystad. De cheque ter waarde van € 3.000,- werd vlak voor de overhandiging opgegraven door Wethouder Jop Fackeldey.
kort nieuws Brand verwoest replica Prins Willem Op 30 juli jongstleden brak brand uit aan boord van de replica de Prins Willem in Den Helder. Het vuur is mogelijk ontstaan door kortsluiting in keukenapparatuur. Door intense hitte en rookontwikkeling kon de brandweer het schip niet behouden.
Replica Prins Willem verwoest.
De Prins Willem werd in de periode 1984-1985 gebouwd door scheepswerf Amels in Makkum voor het openluchtmuseum Oranda Mura (later Huis ten Bosch), een grootschalig Nederlands 17e eeuws themapark in de baai van Omura bij Nagasaki. De replica was oorspronkelijk bedoeld als blikvanger en niet als een zeer historisch verantwoordde replica. Het was gebouwd op stalen spanten en enigszins overgedimensioneerd. In 2003 werd de replica aangekocht door attractiepark Cape Holland in Den Helder en overgebracht van Japan naar Nederland. De Prins Willem werd permanent afgemeerd in een van de droogdokken van de voormalige marinewerf Willemsoord. In 2005 was de Prins Willem nog te zien tijdens Sail Amsterdam. De oorspronkelijke Prins Willem, (ook wel Prins Willim genoemd) was een spiegelretourschip van de VOC en in 1650 gebouwd te Middelburg. In 1662 is de Prins Willem bij de Cargados Carajos (St. Brandon) in de Indische Oceaan in een zware storm vergaan.
BBC Presentator Dan Snow
Website van Broadside
Historisch docudrama "Broadside" Docema, een Amerikaanse productiemaatschappij viert binnenkort de première van haar nieuwste educatieve docudrama "Broadside". De film is een grootschalige productie, die 3D graphics en nagespeelde historische scènes combineert met interviews met deskundigen op locatie. Het Nieuw Amsterdam en het Londen van de 17e eeuw wordt o.a. weer tot leven gewekt. Ook De 7 Provinciën is te zien in combinatie met een interview met Hoofd Bouw Aryan Klein. In september zal deze documentaire voor het eerst vertoond worden in New York en Boston. "Broadside" verteld het verhaal van de meest felle oorlog ter zee in het zeiltijdperk. De rivaliteit tussen de Engelsen en de Nederlanders werd uitgevochten over vele oceanen. Voor meer informatie bezoek: www.broadsidethefilm.com. BBC documentaire "Masters of the Sea" De BBC heeft afgelopen juni opnames gemaakt op de Bataviawerf voor een nieuwe vierdelige documentaire over de geschiedenis van de Britse Royal Navy, getiteld "Masters of the Sea". Vanzelfsprekend kon De 7 Provinciën niet ontbreken in deze documentaire. De serie onderzoekt welke impact de Royal Navy door de eeuwen heen heeft gehad op internationale politiek, cultuur en economie. De bekende BBC presentator Dan Snow heeft een volle dag meegewerkt met de bouwploeg, die samen met de kanonniers van de Bataviawerf actief betrokken waren bij de opnames. De presentator heeft ervaren hoe het was om spanten te zagen en hoe een kanon geladen en afgeschoten werd. Deze vierdelige documentaire zal komende herfst op BBC 2 te zien zijn.
5 3-2009
journaal
donateurs
s u mm a r y
OPSCHOONAcTIE DONATEURSBESTAND Al decennia lang kunnen wij ons werk op het gebied van historische scheepsbouw voortzetten door de jaarlijkse financiële steun die we van u als donateur mogen ontvangen. Zonder deze steun van onze trouwe achterban, zou het niet mogelijk zijn de reconstructie van de Batavia te onderhouden en de bouw van de "De 7 Provinciën" te continueren.
In this edition of the Bataviajournaal, our blacksmith Wout Hammer is introduced. His working experience includes advanced welding skills as well as the more traditional blacksmithing skills. The blacksmiths workshop is very active, not only producing nails, hinges and latches, but also 17th century weaponry is being made for the Batavia involving many ancient metalworking skills.
Wij merken echter dat na verloop van lange tijd ons donateursbestand aan actualiteit heeft verloren: ongeveer een derde van de huidige donateurs ontvangt wel een Bataviawerf Journaal maar heeft, soms al jaren, niet aan de betalingsverplichting voldaan. Eenmaal bij de kassa aangekomen heeft dit voor u als donateur menigmaal voor onaangename verassingen gezorgd. Uw pas was immers niet meer geldig, maar u ontving wel ons magazine en dacht dat alles in orde was. Enige jaren geleden is namelijk, uit kostenbesparende overwegingen, besloten het versturen van acceptgirokaarten te staken en in 2007 is er overgegaan op een nieuw passysteem waarbij niet meer elk jaar een nieuwe pas wordt uitgegeven, maar deze geldig blijft zolang u aan uw jaarlijkse contributie heeft voldaan. Wij beseffen ons dat de administratieve kant van uw donateurschap hierdoor onduidelijker geworden is en vaak te wensen overlaat en bieden voor deze ongemakken onze excuses aan. Momenteel zijn we aan de slag gegaan met een grote schoonmaakactie en efficiëntere inrichting van onze donateursadministratie zodat we u beter van dienst kunnen zijn. Dit betekent het volgende: • Donateurs die volgens onze administratie niet aan hun verplichting hebben voldaan, krijgen binnenkort van ons een brief met daarin het verzoek om vóór een bepaalde datum een keuze te maken tussen een hernieuwd donateurschap (overmaken of machtigen) of opzegging ervan. Tot die tijd blijft men het Bataviawerf Journaal ontvangen. • Wij maken u attent op het feit dat onderstaande afbeelding het voorbeeld is van de huidige donateurspas. Diegenen met een verouderde pas worden verzocht contact met ons op te nemen via
[email protected] of te bellen met Sonja Spaargaren of Lies America op maandag, donderdagochtend of vrijdagmiddag via telefoonnummer 0320-261409. Uiteraard kunt u bij hen ook altijd met uw vragen en eventuele klachten terecht. E-MAILADRESSEN VERZAMELEN Omdat we in de toekomst efficiënter met onze donateurs willen gaan communiceren, zijn we bezig zoveel mogelijk e-mailadressen te verzamelen. Wij verzoeken u om uw e-mailadres samen met uw naam en donateursnummer te mailen aan
[email protected]. Alvast onze dank hiervoor! D.O Nate ur Vrijw illige rsstr 8244 aat 1 AB L 0 elysta d
6 3-2009
journaal
It’s a frame up… Many fresh timbers are being cut into new floor timbers, knees and futtocks. A great many techniques, both ancient and modern are involved in this process. A special adjustable template is used to select the roughly hewn timbers and an adjustable spirit level is frequently used to accurately mark the timber in situ. After the marking of the timbers they are hoisted from their position using our mobile crane, planed to size and finally fitted. Since these frames represent a sizeable investment, boric acid is used to treat these timbers against fungi and woodborers. The BBC recently filmed at the yard for part of their new four part documentary about the Royal Navy. Well known presenter Dan Snow worked alongside our shipwrights and experienced a gun drill with the Batavia’s gunners. Docema, an American documentary maker is about to release their latest production called "Broadside". This docudrama deals with the fiercest conflicts in the age of sail between England and the Dutch Republic. With re-enactments of historic events, interviews with experts and advanced 3D graphics this period is brought back to life on the screen. The replica of the Prins Willem was destroyed by a fire. The replica was completed in 1985 and was part of the Huis ten Bosch theme park near Nagasaki, Japan. In 2003 this replica was brought back to the Netherlands and was docked at the former Royal Dutch Navy shipyard Willemsoord in Den Helder. The Prins Willem was originally built by the Dutch East India Company (VOC) in 1650. The Bataviawerf has always welcomed the support of the Friends. However it has been found that although many friends still receive this Batavia Journal, lately not all have paid their contribution. The administration is currently reorganising the database and you might be contacted if there are any inconsistencies. This month a high profile celebration was organised in New York to mark the 400th anniversary of the arrival of the Dutch ship Halve Maen (Half Moon) with the English Captain Henry Hudson, who was employed by the Dutch East India Company (VOC). He was under strict instructions to search for an alternative route to the East Indies, but he soon changed course for the New World. In 1626 the Dutch bought the island Manna Hatta from the indigenous Indians and founded Nieuw (New) Amsterdam. In the 1660’s it changed hands to the English and Nieuw Amsterdam became New York and Breukelen changed into Brooklyn. A hundred years ago in 1909 the Netherlands had a replica built of the Halve Maen which was a gift to the city of New York at the time. A new American built Halve Maen is currently navigating the Hudson river.
bataviawerf De nieuwe Bataviawerf website is online! Sinds half september is de nieuwe website van de Bataviawerf online! Een frisse, vernieuwende website voor jong en oud, met een online quiz voor kinderen, spreekbeurt- en werkstukinformatie, wallpapers, maar ook voor de volwassenen het kenniscentrum en de actualiteiten. Samen kunnen jullie ook jullie eigen foto aan het bezoek aan de Bataviawerf uploaden. Het bezoeken van de website bataviawerf.nl is erg belangrijk! Hoe meer mensen de site bezoeken, des te beter is de Bataviawerf via zoekmachines te vinden. Heeft u suggesties, ideeën en/of opmerkingen over de nieuwe website? Stuur een e-mail naar
[email protected].
Speciale donateursaanbieding Nu te koop in de Bataviawerf Shop met een aantrekkelijke korting voor donateurs van de Bataviawerf! Titel: Nederlandse Zeekaarten uit de Gouden Eeuw Auteur: Robert Putman Oude zeekaarten oefenen op veel mensen een grote aantrekkingskracht uit. Maar waarom? Het feit is dat oude zeekaarten een verhaal te vertellen hebben dat de moderne mens zich nauwelijks meer kan voorstellen: van zeelieden die soms jaren achtereen de oceanen bevoeren, met slechts een vaag idee van wat hen te wachten stond. Dit prachtig geïllustreerde boek richt zich op de ‘Gouden Eeuw’, de tijd waarin de Hollandse vloot wereldfaam genoot en die de bloeiperiode vormt van de Nederlandse zeevaart. Het vertelt het verhaal achter de kaart en biedt een uniek overzicht van het werk van beroemde cartografen. Normale prijs € 59,95 Donateur prijs € 22,50
Verjaardagskalender Als dank voor uw donateursschap krijgt u van ons een klein presentje. U treft namelijk niet alleen editie 3 van het Bataviawerf Journaal, maar ook een poster van de Batavia, met op de achterzijde een verjaardagskalender om de verjaardagen van familie, vrienden en kennissen te noteren. De poster annex verjaardagskalender is een marketingactie vanuit de Bataviawerf en wordt tevens meegestuurd met het Nationaal Schoolreis Magazine die 12.750 scholen in Nederland ontvangen. Op deze manier hopen we ook op scholen meer aandacht te krijgen voor de Bataviawerf. Voor bezoekers aan de Bataviawerf is de poster te koop in de winkel!
7 3-2009
journaal
Een heel korte geschiedenis van… Henry Hudson en de VOC
1595 en 1596) had gemaakt op zoek naar een noordoostelijke passage langs Nova Zembla. Opnieuw versperden ijsmassa’s de doorgang en moest worden teruggekeerd. Waarschijnlijk speelde Hudson toen al met de gedachten aan een noordwestpassage. In de Republiek bleef theoloog en cartograaf Petrus Plancius (1552-1622) geloven in een route over de Noordpool, of noordoostelijk langs Nova Zembla. Vanaf 1595 waren Nederlanders daadwerkelijk betrokken bij de Oostindiëhandel en na een vijftal afzonderlijk georganiseerde scheepvaarten werd in 1602 de Verenigde Oostindische Compagnie opgericht. Deze elementen - een gedreven Hudson, Plancius met zijn visie en de VOC met belang bij een route buiten bereik van de Portugezen - leidden tot de dit jaar gevierde derde reis van Hudson, ditmaal in dienst van de VOC.
De Hudson rivier
Halve Maen
In september 2009 is het precies 400 jaar geleden dat de Engelse ontdekkingsreiziger Henry Hudson (1565-1611) als eerste Europeaan de rivier opvoer die zijn naam zou krijgen en waar korte tijd later Nieuw-Nederland gesticht zou worden. Op het eerste gezicht heeft dat weinig te maken met de VOC laat staan met de Bataviawerf, maar er zijn wel degelijk raakvlakken. Zo voer Hudson op dat moment in dienst van de VOC en daarnaast is ook van zijn schip in Nederland een reconstructie gebouwd. Ten tijde van Hudson was de wereld bij Verdrag van Tordesillas (1494) verdeeld tussen Spanje en Portugal, de eerste naties die grote initiatieven hadden ontplooid op het gebied van de ontdekkingsreizen. Portugal had vanaf eind 15e eeuw (Vasco da Gama’s eerste reis naar India) de vaart op Azië via Kaap de Goede Hoop stevig in handen en daarmee de winstgevende specerijenhandel. Inmiddels hadden Engeland, Frankrijk en iets later ook de Republiek eveneens belangstelling gekregen. Men vermoedde Azië te kunnen bereiken via een noordelijke route en was daar flink naar op zoek. De vier ontdekkingsreizen van Hudson (1607-1611) vallen alle binnen dit kader. Zijn eerste twee tochten waren in dienst van de Engelse Muscovy Company. In 1607 probeerde Hudson een route te vinden recht over de Noordpool. Hij wist tot de noordkant van Spitsbergen te komen en bereikte daar ruim 80º NB, maar het idee van een ijsvrije route over de Noordpool moest worden losgelaten. In 1608 vertrok hij in het spoor van Willem Barentsz, die drie reizen (1594,
Op 6 april 1609 vertrok het jacht Halve Maen van Texel. Nadrukkelijk was de opdracht van de bewindhebbers te zoeken naar een noordelijke of een noordoostelijke passage en beslist geen andere! Van Hudson is geen journaal van deze reis bewaard gebleven, maar wel van tweede stuurman Robert Juet of Limehouse. Waarom Hudson afweek van zijn opdracht blijft gissen, maar feit is dat hij vroeg in de reis de steven westwaarts richtte en de oostkust van Amerika verkende. Waarschijnlijk hoopte hij een doorgang te vinden door dit noordelijke continent, net zoals Fernando Magelhaes in 1520 een doorgang had ontdekt door het Zuidamerikaanse continent. Op 3 september voer Hudson New York Bay binnen en vandaaruit bijna 250 km de rivier op. Onoverkomelijke ondieptes maakten tenslotte duidelijk, dat dit niet de gezochte passage was. Weer teruggekeerd bij de monding van de rivier noteerde Juet op 2 oktober, dat het hier Manna-Hatta werd genoemd. Vanhier keerde de Halve Maen rechtstreeks huiswaarts, maar reeds het volgende jaar arriveerden de eerste Nederlanders om te handelen in bevervellen. Hudson maakte nog één reis (1610), nu in opdracht van enkele Engelse kooplieden, op zoek naar een noordwestpassage. Hij ontdekte de Hudsonbaai, waar tevergeefs werd gezocht naar een doorgang. Na een gedwongen overwintering kwam zijn bemanning in opstand en werden hij en enige getrouwen met een boot achtergelaten (1611). Van hen is nooit meer iets vernomen. Tot slot is het aardig in herinnering te roepen dat precies een eeuw geleden, toen voor de 300-jarige viering van Hudsons ontdekking, door Nederland een reconstructie van het VOC-jacht werd gebouwd op de Rijkswerf te Amsterdam, naast het huidige Scheepvaartmuseum. De nieuwe Halve Maen werd 5 april 1909 te water gelaten en daarna per schip naar New York vervoerd en aan de Amerikanen geschonken. Helaas is het in 1934 door brand vernietigd. Inmiddels vaart sinds 1989 weer een nieuwe reconstructie van de Halve Maen op de Hudson rivier.
Colofon – jaargang 21, nr 3 Bataviawerf Journaal is een uitgave van de Bataviawerf in Lelystad en verschijnt vier keer per jaar. Het Journaal is bestemd voor donateurs en relaties van de Bataviawerf. Bataviawerf, Oostvaardersdijk 01-09, Postbus 119, 8200 AC Lelystad-NL • Postbank 1513, ING Bank 67.05.85.904
8 T +31 (0)320 261409 • F +31 (0)320 261360 • E
[email protected] • www.bataviawerf.nl Redactie: Management Team Bataviawerf • Druk en ontwerp: Anker Media, Lelystad
