Hemelse muziek uit Spanje

Hemelse muziek uit Spanje spectaculaire koormuziek uit renaissance en barok Zondag 15 maart 2009, Lambertusbasiliek Hengelo

Uitvoering:

Arte Vocale onder leiding van Hans Noyens met medewerking van

Esther Putter - sopraan Mylène Kroon - alt Jan Kruisselbrink - tenor en een instrumentaal ensemble bestaande uit

Will Wroth en Nicolas Isabelle - trompet Pieter van Dommele en Eva Saladin - viool Frank Wakelkamp - cello Andrew Read - violone Gonny van der Maten - orgel

2

Programma

Tomás Luis de Victoria (1548 - 1611)

Lamentationes Ieremiae Prophetae

Domenico Scarlatti (1685 - 1757)

Sonate nr.4 in d (K90)

Francisco Valls (1665 – 1747)

Missa Scala Aretina Kyrie Gloria

Andrea Gabrieli (ca.1530 - 1586)

Ricercar dell’undecimo tono

Francisco Valls

Missa Scala Aretina Credo

Francisco Andreu (17e eeuw)

Tiento partido de mano derecha a tres

Francisco Valls

Missa Scala Aretina Sanctus Agnus Dei

3

Incipit lamentatio Ieremiae Prophetae, Tomás Luis de Victoria

4

Toelichting bij het programma Opleving van de Spaanse barokmuziek Lange tijd is de Spaanse muziek uit de 17e- en 18e eeuw een grijze vlek geweest in de muziekgeschiedenis met weinig uitstraling naar landen buiten het Iberische schiereiland. Deze periode wordt enerzijds begrensd door de glansvolle muziek uit de 16e eeuw met componisten als De Morales, Guerreros en De Victoria en anderzijds begrensd door kleurrijke componisten uit de 19e eeuw zoals Albéniz, Granados en de Falla. Deze componisten worden veelal in landen buiten Spanje genoemd als zijnde de stereotypen van de “Spaanse muziek”. Toch is er in de 17e/18e eeuw wel degelijk het een en ander op muziek gebied tot stand gekomen zoals bijvoorbeeld de oprichting van de eerste Spaanse opera en het blootleggen van honderden jaren muziekgeschiedenis en muziekpartituren. Met name twee Italiaanse componisten, Scarlatti en Boccherini die beiden een periode in Spanje werkzaam waren, hebben hierin een belangrijke rol gespeeld. Ook werd er toen veel muziek geschreven. Van belang is in dit verband zonder twijfel ook de verdere ontwikkeling van de karakteristieke Spaanse en Portugese vocale vorm, de z.g. Villancico. Dit is vocale muziek geschreven op Spaanse teksten en oorspronkelijk bedoeld voor liturgisch gebruik rond de kersttijd als ook voor buitenliturgische feestelijke ceremonieën. De villancico kent veel verschillende verschijningsvormen en kan met meerdere instrumentale en vocale groepen, solistisch dan wel tutti bezet zijn. De ritmische flexibiliteit, de verrassende wendingen en een nadrukkelijke herhalingsretoriek maakte het tot een zeer geliefde vorm. Kenmerkend is een speciale rijm en refreinstructuur. Ook in volgende eeuwen hebben componisten gebruik gemaakt van deze stijl, zij het in een aangepaste vorm. In zekere zin geldt dit ook voor de grote mis van Francisco (Fancecs) Valls die op ons programma staat. De laatste jaren vindt er gelukkig een geweldige opleving plaats van de muziek en de uitvoeringspraktijk uit de Spaanse barok. Componisten zoals Cristóbal de Galán, José de Torres, Joâo R. Esteves en Francisco Valls zijn nu, zij het nog sporadisch, terug te vinden op concertprogramma’s en geluidsdragers. Ter aanvulling moet nog opgemerkt worden dat omstreeks 1700 een einde kwam aan het Habsburgse bewind. Er kwam een nieuwe koning van Bourbonse huize: Philips V. Dit betekende ook het einde van de dertigjarige oorlog met Frankrijk. Een oorlog die geen goed heeft gedaan aan de uitstraling van de Spaanse muziek uit die tijd. Het nieuwe Spaanse Hof gaf echter weer nieuwe en ook spectaculaire impulsen. In 1936 veranderde de republiek Spanje in een dictatuur. Franco zette Spanje op slot. Uitwisseling van cultuur over de grens was nauwelijks nog mogelijk. Dit alles had 5

tenslotte tot gevolg dat pas in de zeventiger jaren van de vorige eeuw langzaam de Spaanse muziek uit de 18e eeuw buiten de grenzen wat meer bekendheid kreeg.

De componisten Francisco Valls (1665 – 1747) Valls heeft zijn hele leven in Catalunya gewoond en gewerkt. Hij componeerde en was daarnaast ook werkzaam als muziek theoreticus. In 1688 werd hij de leidende figuur voor de muziek van de kerk in Mataro, een kustplaats ten noorden van Barcelona en nog in hetzelfde jaar kreeg hij een aanstelling als Maestro di Capilla aan de basiliek Santa Maria del Mar in Barcelona. In 1696 kreeg hij een benoeming tot aspirant Maestro aan de Barcelona kathedraal, in 1709 overgaand in titulair Maestro. Hij moest deze functie wegens ziekte in 1726 opgeven. Wel bleef hij tot aan zijn dood componeren voor deze kathedraal. Valls was een productief componist. Zijn composities zijn in archieven over heel Spanje terug te vinden. Hij heeft o.a. tien missen (7- 16 stemmig) 9 magnificatten, motetten, litanieën, oratoria, villancicos en instrumentale muziek geschreven. Valls heeft zich ook verdienstelijk gemaakt met het schrijven van een muziektheoretische verhandeling over harmonie, contrapunt, continuo, nationale stijlen enz. Deze “Mapa Armonica” uit 1741-2 werd na zijn dood gepubliceerd maar circuleerde ook daarvoor al over het Spaanse continent. Bekendheid heeft hij vooral gekregen door een heftige controversiele discussie over een passage uit de mis Scala aretina, de mis die op het programma staat van Arte Vocale. Het betreft een passage uit het Gloria n.l. de sopraan inzet van het “miserere nobis” uit het Qui tollis gedeelte. Deze niet voorbereidde dissonant was in die tijd ongeoorloofd! Meer dan vijftig Spaanse musici voerden een fel debat over deze sopraan inzet. Lange tijd hebben gezaghebbende musici uitgemaakt welke compositorische en harmonische principes gehanteerd moesten worden bij het schrijven van muziek. Hield men zich daar niet aan dan kon een compositie door de opdrachtgever simpelweg worden geweigerd. Een van de reflectanten verwoordde deze discussie als volgt: “muziek bestaat uit vastgestelde principes en algemeen geldende regels; wanneer deze worden doorbroken dan wordt de ware essentie van de muziek teniet gedaan”. Zelfs de Italiaan Alessandro Scarlatti nam aan deze discussie deel en toonde bijval voor de uitgangspunten van Valls die zich verdedigde met: “niet zo zeer voor mijn eigen reputatie als wel voor de vrijheid en eer van de muziek! Zijn regels meer dan instrumenten?" 6

Tomás Luis de Victoria (1548 – 1611) Tomás Luis de Victoria was een Spaanse polyfonist. Geboren in Avira begon hij zijn loopbaan als zanger en organist in de plaatselijke kathedraal. Zijn ouders waren welgesteld en niets belette hen om hun muzikale zoon voor verdere opleiding naar Rome te sturen. Zijn huisvesting was in een Duits Jezuïtencollege vlakbij het Semenario Romana waar Palestrina kapelmeester was. Deze componist heeft veel invloed gehad op zijn muzikale ontwikkeling. In 1585 keerde hij terug naar Spanje waar hij priester/kapelmeester werd in een klooster in Madrid. Belangrijk is te vermelden dat aan het aldaar gevestigde Spaanse hof al enige tijd een gerenommeerd ensemble van Vlaamse zangers, de “Capella flamenca”, werkte dat tot 1634 met grote uitstraling muziek van de Vlaamse polyfonisten ten gehore heeft gebracht. Ook deze muziek is aan De Victoria niet voorbij gegaan en het is dan ook niet verwonderlijk dat zijn muziek een synthese is van Spaanse, Vlaamse en Italiaanse kenmerken. Veel van zijn muziek is tijdens zijn leven al in druk verschenen en kreeg dan ook alom bekendheid. Hij heeft een omvangrijk oeuvre van uitsluitend geestelijke vocale muziek tot stand gebracht. Strenge katholieke opvattingen en overheersing van Koning Philips II zijn daar debet aan geweest. Naar aanleiding van het overlijden van de zuster van de Koning heeft De Victoria zijn beroemde Officium Defunctorum (1605) geschreven.

Programma Tomás Luis de Victoria Lamentaties

Op het programma staan drie “Lamentationes Ieremiae Prophetae”. De Victoria heeft in totaal negen van deze klaagliederen geschreven: drie voor bij de lezingen van Witte Donderdag, drie voor de lezingen van Goede Vrijdag en drie voor de Paaszaterdag. Deze klaagliederen zijn in Rome gedrukt en uitgegeven in een bundel met muziek voor de Heilige Week het “Officium Hebdomadae Sactae" (1585) waarin onder andere ook achttien respensoria en twee passionen opgenomen zijn. De lamentationes zijn gebaseerd op de Klaagliederen van Jeremias die vertellen over de verwoesting van Jeruzalem in 587 voor Chr. Een bijzonderheid is dat ieder klaaglied begint met een gezongen letter uit het hebreeuwse alfabet: aleph, beth, ghimel, vau, jod, caph enz. Volgens oud gebruik vormen deze letters in volgorde van 7

de tekst vaak een woord of een afkorting. Men noemt dit een acrostichon. De Victoria’s lamentaties blinken uit in de heldere declamatie van de versgedeeltes en de expressief melismatische zettingen van de beginletters, die je bijna als een geritualiseerde vorm van huilen in de muziek zou kunnen beschouwen.

Francecs Valls

Missa “Scala aretina” Deze compositie is het meest bekende werk van Valls. De naam is afgeleid van de hexachord tonenreeks ut-re-me-fa-sol-la van Guido d’Arezzo. Deze zestonige reeks is het hoofdmotief van de mis en is door alle partijen heen te herkennen, vooral in het Kyrie. De mis steunt op de volgende uitgangspunten: - de zestonige reeks ut-re-mi-fa-sol-la, zowel melodisch als harmonisch bepalend - het concerterend element: dialogiserende instrumentale en vocale groepen - homofone ritmische klankblokken naar voorbeeld van de meerkorige Venetiaanse stijl - renaissancistische polyfonie Het is welhaast onvoorstelbaar maar de mis is voor liturgisch gebruik in 1702 geschreven voor de kathedraal in Barcelona. Het is een groots opgezet werk voor vier koren waarvan één voor instrumenten, waarin vooral de trompetten een prominente rol spelen, met daarnaast drie vocale koren: koor 1 solistenkoor SAT; koor 2 SSAT; koor 3 SATB. De uitgebreidheid van het aantal koren en de verschillende samenstellingen ervan wordt door Valls op een gevarieerde manier ingezet maar opvallend is toch vooral de enorme klankweelde die het spel van de verschillende groepen samen oplevert.

Wim Potman

8

De uitvoerenden Arte Vocale, in 1999 voortgekomen uit het vroegere Twents Bachkoor, is een groep

ervaren en geschoolde zangers en zangeressen, gespecialiseerd in het uitvoeren van muziek uit de renaissance en barok, met kennis van de oude uitvoeringspraktijk en een “open mind” voor latere en hedendaagse muziek. Het koor werkt op projectbasis en streeft er naar om jaarlijks meerdere keren van zich te laten horen met aantrekkelijke programma’s, telkens gewijd aan een thema. In de afgelopen jaren is muziek uitgevoerd van onder andere Monteverdi, uit de Noord-Duitse school, uit de Franse barok en ook het Nederlandse repertoire uit de 20e eeuw kreeg ruime aandacht. Van Klaas Stok, vaste dirigent vanaf 1991, moest het koor na 15 jaar helaas afscheid nemen. In 2006 zorgde Jan Kruisselbrink als gastdirigent voor een mooi concert met muziek van Mendelssohn, Bruckner en Stanford. Els Dijkerman nam de dirigeerstok over voor het project najaar 2006, met muziek uit de Spaanse en Italiaanse barok. Zij leidde Arte Vocale tevens bij ‘1707 - Buxtehude 2007’, een concert ter herdenking van het sterfjaar van Buxtehude. Gastdirigent Louis ten Vregelaar leidde Arte Vocale eind 2007 in een concert met muziek van onder andere Benjamin Britten. Daarna volgde in april een concert met werken uit de Franse barok onder leiding van Enrique López-Cortón. Met ingang van het najaar van 2008 staat Arte Vocale weer onder leiding van een nieuwe vaste dirigent: Hans Noyens. Onder zijn leiding gaf het koor een concert met renaissance muziek vanuit Mantua getiteld "Het huis van Ganzaga".

Hans Noyens studeerde koordirectie bij Cees Rotteveel aan het Brabants

Conservatorium en piano aan het Conservatorium in Maastricht. Tevens volgde hij de studie Muziekwetenschappen aan de Universiteit Utrecht. Na het behalen van het diploma Uitvoerend Musicus Koordirectie zette hij zijn studie voort bij Eric Ericson in Stockholm. Daarnaast volgde hij cursussen bij Frieder Bernius, Daniel Reuss en Jos van Veldhoven. Als zanger was hij actief bij ensembles als Currende (Brussel), Cappella Amsterdam en de Nederlandse Bachvereniging. Hij werkte bij de NPS als programmasamensteller voor Radio 4, en gaf koordirectie aan de Meerjarige Dirigenten Opleiding in Utrecht (MDO). Momenteel werkt Hans als beleidsmedewerker vocale muziek bij Kunstfactor, het landelijk sectorinstituut voor de amateurkunst. Hij is thans dirigent van het Leids Kamerkoor. 9

De stem van Esther Putter kenmerkt zich door haar warme, lyrische timbre, met een hang naar de dramatische coloratuurstem. De omvang en de karakteristieke, warme kleur van de stem maken haar behalve voor het lyrische repertoire geschikt voor lichte mezzo-partijen en licht dramatische sopraanpartijen waarin ook de coloraturen niet geschuwd hoeven te worden. Recentelijk dit seizoen was ze onder meer te horen in de Nuits d’été (Berlioz) en in Dido and Aeneas (Purcell, titelrol Dido) en in Händels Messiah. Volgende maand neemt ze in Alkmaar de partij van Konstanze voor haar rekening in Mozarts Entführung aus dem Serail. Behalve als uitvoerend zangeres is Esther volop actief als zangpedagoge. Zij heeft een bloeiende privé-praktijk aan huis en is docent stemvorming in diverse cursussen, waaronder de Kurt Thomascursus en de Meerjarige Dirigentenopleiding. Uiteraard werkt Esther nog steeds volop aan haar eigen vocale ontwikkeling. Sinds haar afstuderen bij Meinard Kraak volgde zij lessen en masterclasses bij onder meer Birgitte Fassbaender, Geert Berghs en Nicolai Cok (Belcanto School). Momenteel wordt zij gecoacht door Pieter van den Berg.

Myléne Kroon, alt, werd geboren in Utrecht en begon op negenjarige leeftijd met

zingen in de Cantorij van de Domkerk. Haar eerste zanglessen kreeg ze van Esther Putter. Vanaf 2007 maakt ze deel uit van het Nederlands Studenten Kamerkoor olv. Maria van Nieukerken, een projectkoor samengesteld uit de beste zangers uit de Nederlandse studentenwereld dat enkel modern klassieke werken zingt, veelal van Nederlandse componisten. Momenteel studeert ze Klassiek Zang aan het ArtEZ conservatorium te Zwolle bij Riekje Bakker. Ze nam deel aan verscheidene projecten, onder andere een project over Olivier Messian en het project "de Zingende Stad" met uitvoeringen tijdens het Festival Oude Muziek in Utrecht. Verder volgde ze masterclasses bij oa. Charles van Tassel en Barbara Schlick. Haar ensemble Sing3 bestaat uit drie zangeressen en zingt modern klassiek a capella repertoire.

Jan Kruisselbrink werd geboren in Wapenveld. Na zijn middelbare school studeerde

hij solozang en koordirectie aan het conservatorium te Zwolle bij resp. Lucienne Bouwman en Jos Leussink. Orkestdirectie kreeg hij van Tilo Lehmann en ook studeerde hij enige jaren contrabas. Na zijn studie deed hij mee aan diverse cursussen orkestdirectie bij o.a. Hein Jordans, Jan Stulen en Jan Eelkema. Hij heeft veel ervaring opgedaan in zijn functie als dirigent van verschillende oratoriumkoren in o.a. Steenwijk, Heerenveen en Assen, waarmee jaarlijks de “grote werken” voor koor, solisten en orkest werden uitgevoerd. Als zanger treedt hij regelmatig in de regio op bij verschillende koren in werken als missen van Mozart, cantates van Bach, Passion van Perth, Mattheus passie van Gerrit Stulp, Crucifixion van Stainer, Bethlehem van Mounder, Petit messe solemnelle van Rossini en diverse Festivals of Lessons and Carols. Hij zong onder dirigenten als Gerrit Stulp, Jan Kleinbussink, Klaas Stok, Jos van Veldhoven, Jan Achterkamp en Harm Jansen. Als koorzanger/solist is hij verbonden aan het Collegium Musora te Deventer, welk gezelschap gespecialiseerd is 10

in het uitvoeren van oude muziek op historisch verantwoorde wijze, alsmede Capella Isalana te Nijmegen en Capella Neerlandica te Zwolle. Sinds december 2002 is hij de dirigent van de TCOV Hengelo.

Will Wroth (1963) is een van Europa's vooraanstaande specialisten op het gebied

van barok en klassiek trompetspelen. Na zijn studies in Australië behaalde Will in 1994 het diploma aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Sindsdien heeft hij regelmatig gespeeld bij veel verschillende oude-muziek ensembles in Europa, onder andere met Collegium Vocale, Gent (Philippe Herreweghe), Tragicomedia (Stephen Stubbs), Musica Antiqua Köln (Reinhardt Goebel) en de Mozart Akademie Amsterdam (Jaap ter Linden). Will wordt in toenemende mate gevraagd als solist en kamermusicus, voor zowel opnames (Brandenburg Concerto van Bach, Tafelmuziek van Telemann enz) als concerten. Daarnaast is hij werkzaam als docent. Hij bereidt momenteel een artikel voor over het vrijwel vergeten gebruik van de schuiftrompet in de Bach Kantates.

Nicolas Isabelle is geboren in Québec, Canada.

Na zijn zijn opleiding trompet aan het conservatorium van Québec bij Geoff Thompson vervolgde hij zijn studie in Dijon waar hij een eerste prijs behaalde. Tegenwoordig woont hij in Amsterdam en studeert barok trompet bij Friedemann Immer. Nicolas Isabelle maakt deel uit van verschillende barokensembles in Nederland en Duitsland.

Pieter van Dommele studeerde viool bij Dick de Reus aan het Arnhems

conservatorium en daarna barokviool bij Alda Stuurop te Amsterdam. Zijn interesse gaat uit naar een breed scala van muziekstijlen; van vroege barok tot salonmuziek en van Argentijnse tango tot het romantische orkestrepertoire. Hij maakte deel uit van evenzovele orkesten en ensembles, met als constante factor in de afgelopen 15 jaar het orkest van de Nederlandse Bachvereniging.

Eva Saladin (1987) kreeg haar eerste vioollessen van Anna Wiersum in Arnhem.

Daarna kwam ze bij Aimée Broeders terecht en bleef daar tot de toelating voor de vooropleiding van het conservatorium in 2004. Sindsdien studeert ze in Amsterdam bij Kees Koelmans, waar ze dit jaar haar Bachelordiploma voorziet te behalen. Ook volgt ze lessen barokviool bij Lucy van Dael. Naast het bekleden van de concertmeesterfunctie in verscheidene (amateur-)kamerorkesten houdt zij zich bezig met kamermuziek in o.a. een strijkkwartet en een barokensemble.

Frank Wakelkamp studeerde in 1992 af als Docerend Musicus "moderne" cello aan het Utrechts Conservatorium, waar hij les had van Dmitri Ferschtman en Maarten Mostert. Masterclasses volgde hij bij Frans Brüggen, Heinrich Schiff en Christophe Coin. In 1994 studeerde hij bij Viola de Hoog af als Uitvoerend Musicus barokcello. 11

Daarna volgde hij nog lessen bij Wouter Möller en was hij werkzaam als cellist in verscheidene orkesten onder verschillende dirigenten. Hij verleende zijn medewerking aan de opname van de religieuze cantates van J.S. Bach met het Holland Boys Choir en nam tevens een solo-CD op met cellosonates van de Amsterdamse barokcomponist Jacob Klein. Hiervoor verrichte hij ook musicologisch onderzoek naar deze voorheen onbekende componist. Kamermuziek speelt Frank Wakelkamp met Trio Amsterdam Centraal, La Récolte en diverse ad hoc formaties, maar hij treedt ook op als solist. Met Trio Eroica won hij in 1996 het concours Musica Antiqua in Brugge. In juni 2002 debuteerde hij op de viola da gamba, waarna hij in 2003 zijn eerste uitvoeringen van de passies van Bach speelde. Sindsdien heeft hij ook kamermuziekwerken voor de gamba uitgevoerd.

Andrew Read (Melbourne 1960) studeerde contrabas aan de Victorian College of

the Arts in Melbourne, Australië. In 1993 emigreerde Andrew naar Nederland en hij vervolgde zijn studie contrabas-klassieke muziek aan het conservatorium te Enschede. Vanaf 1997 studeerde hij aan de Hogeschool voor de Kunsten Arnhem, waar hij zich tijdens de studies Contrabas en Violone bij Hans Roelofsen specialiseerde in oude muziek. Andrew is werkzaam als freelance bassist, gespecialiseerd in oude muziek, waarbij hij contrabas en violone speelt. Naast uitvoeringen met zijn eigen ensemble “Il Concerto Barocco” geeft hij regelmatig uitvoeringen met uiteenlopende barokensembles, zoals “Collegium Seconda Pratica” en de “Bachverein Münster”. Als solist speelde hij met het “Achterhoeks Bachkoor- en Orkest” (Sonate voor Violone, Strijkers en Basso continuo, J. Eccles) en met het “Deventer Kamerorkest” (Concert voor contrabas en orkest, K. Ditters-Von Dittersdorf). Naast zijn werkzaamheden in de oude muziek werkt Andrew als Artiestiek director van de Festival Oude Muziek en Oude Podia.

Gonny van der Maten werd geboren in Amsterdam, waar zij ook haar opleiding

aan het Sweelinck Conservatorium volgde, met als orgel-hoofdvakdocent Albert de Klerk. In1984 behaalde zij cum laude het diploma Uitvoerend Musicus en in 1985 het Diploma Kerkmuziek. Nog tijdens haar studie, in 1983, won zij de eerste prijs bij het Internationale Albert Schweitzer-concours te Deventer. Zij studeerde twee jaar improvisatie bij Bert Matter en volgde vele specialisatiecursussen in diverse landen. Zij is cantrix/organiste van de Geertekerk in Utrecht en heeft een uitgebreide concertpraktijk, zowel solo als in combinatie met ensembles. Naast haar optredens in traditionele orgelconcerten verzorgt zij concertvoorstellingen waarbij zij orgelmuziek met andere kunstvormen, zoals poëzie, dans en toneel, combineert en waarbij zij zelf teksten voordraagt. Zij heeft samengewerkt met o.a. Lieuwe Visser, Fred Delfgaauw, Jaap Blonk en Caroline Ansink. Ook in haar kerkmuziekpraktijk probeert zij grensverleggend te werken. Verder geeft zij kinderconcerten en componeert zij regelmatig voor allerlei bezettingen. Van haar spel zijn vele opnames gemaakt. 12

Lamentationes Ieremiae Prophetae Tomas Luis de Victoria Lectio I Incipit lamentatio Jeremiae Prophetae

Les 1 Hier beginnen de klaagzangen van de profeet Jeremia. Aleph. Ach, hoe eenzaam zit zij neer, de eens zo levendige stad. Een weduwe is ze geworden, zij die groot was onder de volken, de vorstin van de gewesten is tot slavernij vervallen. Beth. Heel de nacht weent zij, haar wangen zijn nat van tranen. Jerusalem, keer terug tot de Heer uw God.

Aleph. Quomodo sedet sola civitas

plena populo: facta est quasi vidua domina gentium: Princeps provinciarum, facta est sub tributo. Beth. Plorans ploravit in nocte, et lacrimae ejus in maxillis ejus. Jerusalem. Convertere ad Dominum Deum tuum. Lectio II Vau. Et egressus est a filia Sion omnis decor ejus. Facti sunt principes ejus velut arietes non invenientes pascua: et abierunt absque fortitudine ante faciem subsequentis. Jerusalem: Convertere ad Dominum Deum tuum.

Les 2 Vau. Sion heeft al haar glans verloren.

Lectio III Jod. Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia ejus, quia vidit gentes ingressas sanctuarium suum, de quibus praeceperas ne intrarent in ecclesiam tuam.

Les 3 Jod. De vijand heeft zijn hand naar haar kostbaarheden uitgestrekt. Zij moet aanzien hoe het heiligdom betreden wordt door vreemde volken, aan wie u de toegang tot de gemeenschap had ontzegd. Caph. Alle inwoners zuchten en steunen, op zoek naar wat brood, ze ruilen hun kostbaarheden voor voedsel, om weer levenskracht te krijgen. Heer, zie mij, merk toch op hoezeer ik word veracht.

Haar leiders zijn als herten die geen weidegrond meer vinden. Ze zijn gevlucht, van al hun kracht beroofd, voor hun vervolgers uit. Jerusalem, keer terug tot de Heer uw God

Caph. Omnis populus ejus gemens et quaerens panem: dederunt pretiosa quaeque pro cibo ad refocillandum animam. Vide Domine et considera, quoniam facta sum vilis.

13

Jerusalem: Convertere ad Dominum Deum tuum.

Jerusalem, keer terug tot de Heer uw God

Sonate nr. 4 in d K90

Domenico Scarlatti Missa Scala Aretina Kyrie - Gloria

Francisco Valls Kyrie eleison Christe eleison Kyrie eleison

Heer, ontferm U over ons. Christus, ontferm U over ons. Heer, ontferm U over ons.

Gloria in excelsis Deo.

Ere zij God in den hoge.

Et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Laudamus te, benedicimus te, adoramus te, glorificamus te.

En vrede op aarde voor mensen van goede wil. Wij loven U, wij zegenen U, wij aanbidden U, wij verheerlijken U.

Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine Deus, rex coelestis, Deus Pater omnipotens. Domine Fili unigenite, Jesu Christe, Domine Deus, agnus Dei, Filius Patris.

Wij zeggen U dank om Uw grote heerlijkheid. Heer God, hemelse koning, God Vader almachtig. Eniggeboren Zoon, Jezus Christus, Heer God, lam Gods, Zoon van de Vader.

Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram Patris, miserere nobis.

U, die de zonden der wereld draagt, ontferm U over ons, verhoor ons gebed. U, die aan de rechterhand van de Vader zit, ontferm U over ons.

Quoniam tu solus sanctus, tu solus Dominus,

Want U alleen bent heilig, U alleen de Heer, U alleen, 14

tu solus altissimus, Jesu Christe.

de allerhoogste, Jezus Christus.

Cum Sancto Spiritu in gloria Dei Patris. Amen.

Met de Heilige Geest in de heerlijkheid van God de Vader. Amen.

Ricercar dell'undecimo tono Andrea Gabrieli Missa Scala Aretina Credo

Francisco Valls Credo in unum Deum.

Ik geloof in één God.

Patrem omnipotentem, factorem coeli et terrae, visibilium omnium et in invisibilium. Et in unum Dominum, Jesum Christum, Filium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia saecula. Deum de Deo, lumen de lumine, Deum verum de Deo vero, genitum, non factum, consubstantialem Patri, per quem omnia facta sunt. Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de coelis.

De Almachtige, Schepper van hemel en aarde, en van alle zichtbare en onzichtbare dingen. En in één Heer Jezus Christus, de eniggeboren Zoon van God, vóór alle eeuwigheid uit de Vader geboren. God van God, Licht van Licht, ware God van ware God, geboren, niet gemaakt, één in wezen met de Vader door wie alle dingen gemaakt zijn. Die om ons mensen en om ons heil uit de hemel is neergedaald.

Et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria virgine, et homo factus est.

En het vlees heeft aangenomen door de Heilige Geest, uit de maagd Maria, en mens geworden is.

Crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus

Die ook onder Pontius Pilatus voor ons gekruisigd is, geleden heeft 15

et sepultus est.

en begraven is.

Et resurrexit tertia die secundum scripturas.

En op de derde dag verrezen volgens de Schriften.

Et ascendit in coelum, sedet ad dexteram Patris, Et iterum venturus est cum gloria judicare vivos et mortuos, cujus regni non erit finis.

Ten hemel gevaren en zetelt aan de rechterhand van de Vader. Hij zal wederkomen met heerlijkheid om de levenden en de doden te oordelen. En aan zijn rijk zal geen einde komen.

Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre Filioque procedit, qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur, qui locutus est per Prophetas. Et unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum baptisma in remissionem peccatorum. Et expecto resurrectionem mortuorum. Et vitam venturi saeculi. Amen.

En in de Heilige Geest, de Heer die levend maakt, die uit de Vader en de Zoon voortkomt; die samen met de Vader en de Zoon aanbeden en verheerlijkt wordt; die door profeten heeft gesproken, En in de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk. Ik belijd één doopsel tot vergeving van zonden. Ik verwacht de verrijzenis van de doden. En het toekomstig eeuwig leven. Amen.

Tiento partido de mano derecha a tres Francisco Andreu

16

Missa Scala Aretina Sanctus – Agnus Dei

Francisco Valls Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus Sabaoth. Pleni sunt coeli et terra gloria a tua. Osanna in excelsis.

Heilig, heilig, heilig is God de Heer, de God der hemelse machten. Hemel en aarde zijn vol van zijn heerlijkheid. Hosanna in de hoge.

Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis.

Lam Gods, dat de zonden der wereld wegneemt, ontferm U over ons.

Dona nobis pacem.

Geef ons vrede.

17

Geachte muziekliefhebber, Arte Vocale is al bijna 10 jaar een gewaardeerd ensemble in Hengelo. Om aantrekkelijke en kwalitatief goede concerten te kunnen geven maakt Arte Vocale hoge kosten. Denkt u daarbij aan de kosten van kerkhuur, solisten en partituren. De opbrengst van de entreekaartjes zijn hierbij vaak niet voldoende om deze kosten te dekken. Voor grotere projecten is het koor dan ook afhankelijk van subsidies en donateurs. De komende jaren staan er diverse bijzondere projecten op ons verlanglijstje. Zo hoopt het koor in het voorjaar van 2010 haar 10 jarig bestaan groots te kunnen vieren met werken van J.S. Bach, met professionele solisten en instrumentalisten. Om deze ambitieuze projecten te kunnen uitvoeren is uw steun is van harte welkom. Wilt u ‘Kamerkoor Arte Vocale’ financieel ondersteunen, maakt u dan een bedrag van 25,- Euro of meer over op:

Rekening 59 05 83 859 Tnv. ‘Kamerkoor Arte Vocale’ te Hengelo, onder vermelding van ‘Donateurbijdrage’. Uiteraard staat hier ook iets tegenover! Als donateur van ‘Arte Vocale’ informeren wij u tijdig over komende uitvoeringen. Doneert u meer dan 50 euro, dan ontvangt u ook nog 2 vrijkaartjes per jaar. Bent u geïnteresseerd in een donateurschap, maar wilt u meer weten, stuur dan een berichtje naar [email protected]. Wij nemen dan contact met u op. Zie voor nadere informatie ook onze website: www.kamerkoorartevocale.nl Wij zien uw positieve reactie met belangstelling tegemoet!

18

Arte Vocale in project Arte Vocale werkt op projectbasis en staat per project open voor deelname van nieuwe zangers en zangeressen. Het volgende project van Arte Vocale, dat start in september 2009, bevat onder andere de wonderbaarlijke Missa Canonica van Johannes Brahms en het motet opus 74.1 'Warum ist das Licht gegeben'. Van Johann Herman Schein (1586-1630) staan delen uit de rijk geschakeerde geestelijke madrigaalbundel Israelsbrünnlein op het programma. Belangstellende zangers onder u kunnen zich hiervoor aanmelden. U kunt dit doen bij: Adi Hogeboom (voorzitter), 053-4312516 of [email protected].

Aan dit concert werken mee: Sopranen Annet Engelbertink Margret Meen Henriette Quartero Janine Westerink

Hilde Feil Carla Nieuwenhuis Mieke ten Thije

Bregtje de Geus Karin Pranger Ineke van der Werf

Alten Hilly Harder Lucretia Ponten

Adi Hogeboom Juke Verheul

Riemke Oude Alink

Tenoren Henny Boers Jef Horstman

Vincent Bijvanck Remco Nijboer

Hans Erbrink

Bassen Kees Benink Jos Remkes

Bert Burgman Henk Westra

Wim Potman

Lay-out: Peter van der Vos 19

De bloemen tijdens dit concert werden verzorgd door :

20