HELVEX - LIFE PROJECT

EXTRA EDITIE

Putsesteenweg 129 • B-2920 Kalmthout

HELVEX - LIFE PROJECT 2014-2019 Grensoverschrijdend herstel van HEide, Landduinen en Vennen en integrale aanpak van EXoten in het Grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide

INHOUD HELVEX - LIFE Project / Start project

Pag. 1

Natura 2000 gebieden

Pag. 2-3

Geplande acties

Pag. 4-5

Dromen worden werkelijkheid in de Nolse duinen

Pag. 6

Streven naar natuurrijke vennen Pag. 7 Heideherstel en grensoverschrijdende verbindingen maken Zwarte specht (© Filip van Boven)

Dodaars (©Slootmaekers)

Deze krant is speciaal voor u, omwonenden en bezoekers van het unieke natuurpark ‘grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide’. We willen u graag informeren over belangrijke zaken in en om het Grenspark, grenzend aan uw achtertuin. Een uniek, grensoverschrijdend natuurgebied, aan weerszijden van de BelgischNederlandse grens ter grootte van bijna 60 km². Het heeft een grote variatie aan biotopen: heide, vennen, stuifduinen, weilanden, bossen en polders. Biotopen waarin veel verschillende dieren en planten leven. Een gebied ook met belangrijke ecologische en cultuurhistorische waarden, die we koesteren en waar we trots op zijn. Maar ook een gebied dat open staat voor verbetering. Vandaar dat we graag het nieuwe HELVEX – LIFE project aan u voorstellen: een grootschalig

natuurherstelproject waarbij we subsidie krijgen via het LIFE+ programma van het Europese fonds voor natuur- en milieuprojecten. Samen met de partners aan beide zijden van de landsgrens (Natuurpunt, Agentschap voor Natuur & Bos en de Vereniging Natuur monumenten) slaan we de handen in elkaar om de natuurwaarden in het Grenspark te vergroten. Zoals u verder in dit nummer (pag. 2) kunt lezen, hebben de verantwoordelijke overheden van Vlaanderen en Nederland doel stellingen bepaald voor het hele gebied. Tijdens de looptijd van dit project (2014-2019) zullen de natuurbeheerders verschillende doelstellingen realiseren. In dit project zal ingezet worden op

het herstel van de landduinen, met name in het gebied de Nolse Duinen, die zullen in hun oude glorie hersteld worden. Maar ook heideherstel, het maken van een natte verbinding tussen de Steertse Heide in Vlaanderen en de Groote Meer in Nederland staan centraal. Bovendien zullen de vennen Stappersven, Groote Meer (westelijk deel) en Kleine Meer hersteld worden en zal de kwaliteit van het afstromend water naar de Groote Meer verbeterd worden. Naast het herstel van droge en natte heide, verspreid gelegen in het projectgebied, zullen exotische soorten zoals de Amerikaanse vogelkers verwijderd worden. Al deze maatregelen zullen vogelsoorten zoals nachtzwaluw, boomleeuwerik, dodaars, geoorde fuut, zwarte specht en wespendief helpen om in aantal toe te nemen én zullen ook soorten als de gladde slang en de rugstreeppad en andere bedreigde soorten ten goede komen.

Geen woorden, maar daden

Dichtgegroeid zand wordt opengemaakt (© Grenspark)

Pag. 8

Onthulling van de infopanelen (© Grenspark)

Informatieavond Wilt u meer weten over het LIFE-project? Graag nodigen we u uit op de informatieavond, georganiseerd door het Grenspark in samenwerking met de partners op 15 januari 2015 in Kalmthout. Locatie: De Vroente – Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout Aanvang: 19.30 uur Programma: voorstelling HELVEX – LIFE project www.grensparkzk.be/life-projecten-grenspark

Op 12 november jl. werd met deze slogan in het achterhoofd de aftrap gegeven van het Helvex - LIFE project in grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide. Barbara Van Eeckhoutte, coördinator van het Grenspark, verwelkomde de genodigden en leidde de sprekers in. De directeur van Natuurpunt dhr. Chris Steenwegen, de directeur van Vereniging Natuurmonumenten dhr. Teo Wams en de Provinciale directeur van het Agentschap voor Natuur en Bos dhr. Dirk Jordaens, vertelden met veel enthousiasme de rol van hun organisatie in dit Helvex-LIFE project. Allen waren ze het erover eens dat in dit project vooral de samenwerking loont. Ook de directeur Natuur & Milieu van de provincie NoordBrabant, mw. Yolande van der Meulen, benadrukte het belang van het project voor de provincie en de rol die het Grenspark hier te vervullen heeft. Na de toespraken was het tijd om deze woorden om te zetten in daden. Symbolisch mochten de drie directeuren de eerste vierkante meters van het dichtgegroeide zand terug open maken. Daarna mocht mw. van der Meulen de infopanelen langs de Verbindingsstraat onthullen.

Het project wordt gefinancierd met een bijdrage van het financieringsinstrument LIFE van de Europese Unie. De Nederlandse provincie Noord-Brabant is co-financierder in het project. LIFE13 NAT/BE/000074

EXTRA EDITIE WISSELS: HELVEX - LIFE PROJECT 2014-2019 – november 2014

1

EXTRA EDITIE

Natura 2000 gebieden

Tekst: Grenspark

Begin jaren ‘90 heeft de Europese Commissie de opdracht gegeven aan de lidstaten om hun waardevolle natuurgebieden aan te wijzen als Natura 2000 gebied. Dit gebeurde in de hele Europese Unie. Op die manier creëerde men een netwerk van waardevolle natuurgebieden in Europa. Dit netwerk strekt zich uit over 27 landen en telt ongeveer 25000 gebieden. Alles samen is dat goed voor zo’n 20% van de oppervlakte in Europa. Hiermee wil men voorkomen dat de natuur in Europa achteruit gaat. Het doel is het behoud en herstel van natuurlijke habitats en populaties van wilde dieren plantensoorten. De Europese Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn vormen de juridische pijlers van dit Natura 2000 netwerk. Op grond van de Vogel- en Habitatrichtlijn is een samenhangend Europees netwerk van beschermde gebieden aangeduid. Ook in Vlaanderen en Nederland werden duizenden hectare geselecteerd. Op de uitsnede van bijgevoegde kaart vindt u de Natura 2000 gebieden van Vlaanderen en Nederland terug die in de buurt van het Grenspark liggen. Wit u een overzicht van alle Natura 2000 gebieden in Vlaanderen en Nederland, dan verwijzen we u graag door naar volgende websites: Voor Vlaanderen: http://geo-vlaanderen.agiv.be/geo-vlaanderen/natura2000/ Voor Nederland: http://www.synbiosys.alterra.nl/natura2000/gebiedendatabase.aspx?subj=n2k&groep=0

Ook in ons Grenspark bleek de natuur van Europees belang! Aan Vlaamse zijde, binnen de grenzen van het Grenspark en gelegen binnen de gemeenten Essen en Kalmthout, werd in totaal 2183 hectare aangewezen als Vogelrichtlijngebied ‘Kalmthoutse Heide’ en daarvan in totaal ook 2064 hectare als Habitatrichtlijngebied ‘Kalmthoutse Heide’. Aan Nederlandse zijde werd in het Grenspark binnen de gemeente Woensdrecht een gebied van 1746 hectare ten oosten van de Putseweg als Habitatrichtlijn gebied ‘Brabantse Wal’ afgebakend. Het Vogelrichtlijngebied ‘Brabantse Wal’ dat 4929 hectare groot is, reikt verder dan de grenzen van het Grenspark en de gemeente Woensdrecht en strekt zich in het noorden uit tot Bergen op Zoom.

Open zand Als men luistert naar de toponiemen uit de streek zoals Boterbergen, Nolse duinen, Mont Noir, Kambuusduinen, Vossenbergen, Kriekelaereduinen, Kraaienberg,… dan is het niet verwonderlijk dat juist deze habitats van open zandige vlakten, stuifzand met struikheide, beschermd dienen te worden, zowel aan Nederlandse als aan Vlaamse zijde. Deze namen getuigen van de aanwezigheid van veel open zand dat afgewisseld werd met open

Kaart Natura 2000 gebieden in de omgeving van het Grenspark

Vennen Ook de zure en zwakgebufferde vennen zijn van belang. Het grootste ven in het Grenspark zou de Groote Meer moeten zijn als er voldoende water voorradig is. Dit meer is het grootste en bijna enige zwakgebufferde ven van het Grenspark. Hierdoor groeien er veel zeldzame planten enkel en alleen in de Groote Meer, zoals oeverkruid, maar ook drijvende waterweegbree, pilvaren en andere zeldzaamheden. Door de verdroging van de Groote Meer is momenteel het S tappersven in oppervlakte groter. Dit grote ven is wat zuurder en rijker waardoor er minder zeldzame planten groeien. Naast deze grotere vennen, liggen er verspreid tientallen kleinere vennetjes genaamd Ranonkelven

Droge heide (© Slootmaekers)

droge heide. Deze heidegebieden zijn het ideale biotoop voor de ‘Vogelrichtlijnsoorten’ zoals boomleeuwerik en nachtzwaluw.

Natte heide met beenbreek (© Slootmaekers) Open zand (© Slootmaekers)


2


Oeverkruid (©Slootmaekers)

(NL), Wasven en Bronven (NL), Muggepiske (VL) en Bergeendenven (VL). Rondom deze vennen vinden we vaak ook natte heide met klokjesgentiaan en beenbreek. In kleinere laagtes, slenken in veengronden, bevinden zich typische soorten zoals moeraswolfsklauw en kleine zonnedauw. Deze vennen zijn van belang voor de Vogelrichtlijnsoorten zoals dodaars en geoorde fuut.

EXTRA EDITIE Vogelrichtlijn

Habitatrichtlijn

Op 2 april 1979 werd de Europese richtlijn 79/409/ EEG inzake het behoud van de vogelstand, beter bekend als de Vogelrichtlijn, uitgevaardigd. Het doel ervan is de instandhouding van alle natuurlijk in het wild levende vogelsoorten op het Europese grondgebied van de lidstaten te bevorderen. Ze verplicht Nachtzwaluw (©Filip van Boven) de lidstaten deze gebieden te beschermen die belangrijk zijn voor alle trekvogelsoorten én voor meer dan 190 bijzonder bedreigde soorten. Hiertoe worden Speciale Beschermingszones afgebakend, de zogenaamde Vogelrichtlijngebieden. Deze gebieden maken deel uit van het Europees ecologisch Natura 2000-netwerk.

Op 21 mei 1992 werd de Europese richtlijn 92/43/EEG inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna, beter bekend als de Habitatrichtlijn, uitgevaardigd. Deze richtlijn heeft tot doel de biodiversiteit in de lidstaten te behouden en streeft naar de instandhouding en het herstel van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna die hiervan deel uitmaken. Hiertoe worden Speciale Beschermingszones afgebakend, de zogenaamde Habitatrichtlijngebieden. Deze gebieden maken deel uit van het Europees ecologisch Natura 2000-netwerk.

Vogelrichtlijngebied ‘De Kalmthoutse Heide’ werd onder andere aangewezen voor de volgende soorten: zwarte specht, wespendief, boomleeuwerik en nachtzwaluw. Vogelrichtlijngebied ‘Brabantse Wal’ werd aangewezen voor dezelfde soorten maar ook nog voor dodaars en geoorde fuut.

Habitatrichtlijngebied ‘De Kalmthoutse Heide’ en ‘De Brabantse Wal’ zijn aangewezen voor het habitattype stuifzand met struikheide, pioniersvegetatie op landduinen, zwakgebufferde vennen, zure vennen, vochtige heiden en droge heiden. Het Vlaamse deel is bijkomend aangeduid voor slenken in veengronden.

Gevolgen van deze Europese bescherming: Zoals het een ‘goede huisvader’ betaamt, wil Europa ook daadwerkelijk kunnen zien of het wel goed gaat met de Natura 2000 gebieden. Daarom hebben ze de lidstaten verplicht om ‘natuur’doelstellingen te bepalen voor al deze gebieden. Deze natuurdoelen beschrijven welke natuurwaarden beschermd en hersteld moeten worden. Voor het opstellen hiervan was veel expertise nodig. Hierbij werden tal van deskundigen betrokken, ook op lokaal niveau. Intussen zijn zowel in Vlaanderen als Nederland deze natuurdoelen door de bevoegde overheden vastgesteld. Het is nu aan de beheerders van deze terreinen om ervoor te zorgen dat deze natuurdoelen ook daadwerkelijk behaald worden. Elke 6 jaar moet iedere lidstaat aan de Europese Commissie rapporteren hoe het gesteld is met hun Natura 2000 gebieden en of ze hun vooropgestelde natuurdoelen wel bereiken.

Er wacht de verschillende beheerders van de terreinen dan ook een grote verantwoordelijkheid. Want zowel in Nederland als in Vlaanderen hebben de overheden beslist dat de kwaliteit van de aanwezige habitats moet verbeteren. Voor de heide betekent dit; minder vergrassing en dus meer droge en natte heide met daarin de typische planten. Naast een kwaliteitsverbetering hebben beide overheden ook een uitbreiding van deze habitats voorzien: meer open zandige vlakten, stuifzand heiden met struikheide, droge heiden en vochtige heiden. Hier en daar zal bos plaats moeten maken voor stuivend zand of droge en natte heide. In dit project gaan de 3 beheerders met deze ‘verplichting’ aan de slag. Zo zullen ze in het HELVEX – LIFE project meer open zand en natte en droge heide herstellen en hiermee uitvoering geven aan de doelstellingen die de Vlaamse en de Nederlandse overheid zichzelf gesteld hebben.

De positieve kant van het verhaal

Wespendief (© Filip van Boven)

Oud bos Aan Vlaamse zijde zullen de dennenbossen stilaan omgevormd worden naar eikenbossen. Dit proces zal zeer langzaam gebeuren. Bij dunningen worden de inlandse eiken en berken gespaard en zullen dennen daarvoor plaats moeten ruimen. Zo ontstaan in de eerste Oud bos (©Grenspark) plaats gemengde bossen met zowel naaldhout als loofhout. Aan Nederlandse zijde worden oude boskernen aangeduid waar nagenoeg geen beheer meer zal gevoerd worden en de bossen gewoon ‘oud’ mogen worden. Naast het behoud van deze oude boskernen is er in Nederland plaats voor het traditionele bosbeheer. Jonge bossen zullen afgewisseld worden met oude bossen. Deze maatregelen moeten de bosvogelsoorten zoals de zwarte specht en wespendief ten goede komen.

Europa neemt een deel van de verantwoordelijkheid op zich door ingrepen zoals natuurbeheerwerken te subsidiëren wanneer deze de Europees beschermde natuur ten goede komen. Dit HELVEX-LIFE-project is hier een mooi voorbeeld van. In totaal wordt er aan Vlaamse en Nederlandse zijde € 3.200.000 geïnvesteerd om de natuur op orde te krijgen. In de middenkatern van dit nummer kunt u op de overzichtskaart zien welke acties er waar genomen worden om de ‘Europese Natuur’ te versterken. Van dit totale investeringsbedrag wordt de helft door Europa betaald. Naast de terreinbeheerders en het Grenspark doet ook de provincie Noord-Brabant een flinke duit in

Boomleeuwerik (©Slootmaekers)

het zakje. Alle maatregelen die genomen worden aan Nederlandse zijde zal de provincie mee financieren.



3

GEPLANDE ACTIES

Klokjesgentiaan (© Natuurmonumenten)

Herstel van open zand bij particulier

Zuiveringswerk tussen Steertse Heide en Groote Meer

Herstel van Kleine Meer en 1 klein ven

Herstel van oostelijk deel van Groote Meer

Geoorde fuut ©Slootmaekers

Rugstreeppad (©R. van Ekeris)


4


Streefbeeld landduinen (© P. van Rheenen)

Heideherstel verspreid in het gebied

Herstel open zand met behoud van oude bomen en boomgroepen

Exotenbestrijding: vooral verwijderen van Amerikaanse vogelkers

Venoeverherstel aan Stappersven + aanleg van observatietoren en vogelkijkwand

Aanleg open corridor en herstel natte heide

Heideherstel verspreid in het gebied

Stappersven (© Slootmaekers)

Informatie-avond Wilt u meer weten over het LIFE-project? Graag nodigen we u uit op de informatie-avond, georganiseerd door het Grenspark in samenwerking met de partners op 15 januari 2015 in Kalmthout. Locatie: De Vroente – Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout Aanvang: 19.30 uur Programma: voorstelling HELVEX – LIFE project www.grensparkzk.be/life-projecten-grenspark



5

EXTRA EDITIE

Dromen worden werkelijkheid in de Nolse duinen

Tekst Natuurpunt

Ooit torenden de Nolse duinen trots uit boven het Kalmthouts Kempenland.

Vandaag

hebben

aangeplante

naaldbomen

de

unieke stuifduinen letterlijk en figuurlijk in de schaduw gezet. Maar dankzij Helvex, het E uropees LIFE - project, kan Natuurpunt de volgende vijf jaar grote herstel werken uitvoeren. Zo krijgen zeldzame planten- en diersoorten zoals de tapuit en de gladde slang er levensbelangrijke nieuwe kan-

Postkaart van de Nolsche duinen (© Nels 1909)

sen. Natuurpunt vrijwilligers Igor Vandamme en Christoffel Bonte kunnen nu hun dromen waar

hopen we die typische soorten levensbelangrijke nieuwe kansen te geven.”

Op antieke postkaarten uit het begin van de vorige eeuw is te zien hoe de Nolse landduinen het landschap domineren. Rond die tijd is Kalmthout een blanke zandbak met hier en daar een boom en plukjes struikhei. Tussen 1910 en 1930 werden de duinen door de toenmalige privé-eigenaars beplant met opbrengsthout: grove den en Amerikaanse vogelkers. Die plantactie heeft het uitzicht van vandaag de dag erg bepaald.

Het landschap omvormen zal letterlijk heel wat voeten in de aarde hebben. Het zal gepaard gaan met kapwerken, grondafgravingen en bestrijding van exotische woekerplanten. “Toch willen we erover waken dat de oude grillige bomen, de veteraanbomen en de oude knoten stoofeiken bewaard blijven, want die parels mogen niet verdwijnen. Doordat ze meer licht en lucht krijgen, zullen ze zelfs nog prominenter in het landschap aanwezig zijn. De bijzondere duinstructuur zal zo beter tot z’n recht komen. Na het herstel zal een kleine kudde schapen het gebied begrazen en open houden. Ze zullen het landschap nog wat schilderachtiger maken”, glimlacht Igor.

“De typische mozaïek van zandduinen, droge heide en open plekken biedt kansen voor planten- en diersoorten die heel zeldzaam of zelfs (nagenoeg) uitgestorven zijn in Vlaanderen, zoals de duinpieper, tapuit en gladde slang” weet Igor Vandamme, die samen met een team van vrijwilligers instaat voor het beheer van het gebied. “Door de vroegere biotoop te herstellen,

Goed geoefend Het beheerteam van Natuurpunt heeft de laatste 5 jaar al wat kleinschalige werken uitgevoerd in het gebied: maaien, plaggen, natuurlijk bosherstel, exotenbeheer, … Door nauwgezette monitoring hebben de vrijwilligers de schatten van het gebied beter leren kennen. Christoffel Bonte is vrijwilliger in het

maken.

Igor Vandamme en z’n team in actie (© Natuurpunt)


6


beheerteam en heeft al heel wat monitoring verricht in de buurt van de duinen. “Hier zijn echte zeldzaamheden ontdekt: het zandkroeskopje bijvoorbeeld, een nachtvlinder die nooit eerder in België gezien werd. Daarnaast is dit gebied ook één van de belangrijkste leefgebieden van de gladde slang, een Europees beschermde soort die het erg slecht doet in Vlaanderen. Door de herstelwerken scheppen we een corridor van verbonden natuur. Op die manier wordt het leefgebied van de (niet-giftige en ongevaarlijke) slang robuuster, en krijgt de kwetsbare populatie betere overlevingskansen”, zegt Christoffel. Nu er grote herstelwerkzaamheden voor de deur staan, koesteren de vrijwilligers Igor en Christoffel grote verwachtingen voor de Nolse duinen. Eindelijk kunnen ze groot werk ver zetten, en hun dromen waarmaken. “We willen meer heivlinders en we hopen op grotere broed aantallen van de boomleeuwerik en nachtzwaluw”, zegt Igor. “We dromen zelfs van een broedende duinpieper”, besluit hij. Natuur voor iedereen Zoveel natuurpracht, daar moeten bezoekers van kunnen genieten. “Aan het einde van het project wordt er aan de rand van het Stappersven een uitkijktoren gebouwd”, vertelt Igor. Daarnaast komen er ook ruiterpaden. “Het blijft

Duinpieper (© Glenn Vermeersch)

Met haar lengte tot 60 à 75 cm oogt de gladde slang best indrukwekkend. Maar voor de mens is de soort niet gevaarlijk. (© Marcel Bex)

natuurlijk een kwetsbaar gebied: vooral in het broedseizoen vind je hier grondbroeders zoals de nachtzwaluw en de boomleeuwerik. We zullen dus een goede balans moeten vinden tussen recreatie en natuur. Dat betekent dat recreatie kan, maar dat we de bezoekers zullen vragen om op de paden te blijven.”

Natuurpunt is een onafhankelijke organisatie die zich inzet voor natuurbehoud in Vlaanderen. Gesteund door 90.000 leden zetten meer dan 6.000 vrijwilligers zich dagelijks in om bedreigde planten, dieren, biotopen en landschappen te beschermen. Daartoe kopen en beheren we honderden natuurgebieden, brengen we de gezondheid van de natuur in kaart, laten we mensen de schoonheid van en kennis over de natuur ontdekken en gaan we in dialoog met beleidsmakers. In onze natuurgebieden verwelkomen we jaarlijks meer dan 2 miljoen bezoekers op zoek naar rust, schoonheid en inspiratie. Wil je lid worden van de grootste natuur familie van Vlaanderen? Doe het vandaag nog: www.natuurpunt.be/lidworden

EXTRA EDITIE

Streven naar natuurrijke vennen

Tekst Natuurmonumenten

In de vorige eeuw, het klinkt al lang geleden, maar we hebben het over de jaren kort vóór en na de Tweede Wereldoorlog, waren de vennen op de Brabantse Wal parels vol met leven. Bijzondere planten en vogels waren er, zeker voor vandaag de dag, in ongelofelijk grote aantallen aanwezig. Vogelaars en floristen kwamen van heinde en ver om al dit moois te aanschouwen. In de geschiedenisboeken van Natuurmonumenten geven beschrijvingen van de rijke natuur van weleer altijd weer een ‘wenkend perspectief’, een situatie waar we met ons beheer weer naar toe willen werken. Het landgoed de Groote Meer is lange tijd een erkend ringstation voor vogels geweest: duizenden kokmeeuwen, zwartkopmeeuwen, visdiefjes, de grootste kolonie van de Benelux van geoorde futen, dodaars, bergeenden, tafel eenden, slobeenden, zomer- en wintertalingen, pijlstaarten, Noorse sterns, krakeenden, brilduikers, steltkluten, rood- en groenpootruiters, wulpen, grutto’s…. In de omliggende bossen en heiden kwam een soortgelijke opsomming van kenmerkende vogelsoorten voor. Een ongekende rijkdom aan vogelleven. Qua planten spreken oeverkruid, zonnedauw, biesvaren, veelstengelige waterbies, drijvende

Ronde zonnedauw (©Filip van Boven)

Noorse stern (©Filip van Boven)

waterweegbree, klokjesgentiaan, grondster, gesteeld glaskroos, waterlobelia, witte water ranonkel tot de verbeelding. En ook hier geldt weer dat dit alleen soorten voor de vennen zijn. Ook hier is een opsomming te maken van kenmerkende planten die thuishoren in de omliggende bossen en op de heide. Kortom, een gezond ven is een rijk natuurtype. Als Natuurmonumenten hebben we in Nederland, en specifiek op de Brabantse Wal en binnen het grenspark De Zoom - K almthoutse Heide, een grote verantwoordelijkheid om dit natuurtype, en dus ook de bijbehorende soorten, te beschermen en zelfs verder te ontwikkelen. Water(kwaliteit): levensbelangrijk! In de afgelopen decennia is de waterhuishouding op de Brabantse Wal drastisch verslechterd. Kort gezegd werd het gebied steeds droger en vuiler. Het versneld afvoeren van water uit het gebied, drainage voor wegen, landbouw en bebouwing, winning van drinkwater en water voor beregening én seizoens- en klimaatinvloeden hebben er voor gezorgd dat natuur die afhankelijk is van water (natuurlijke vennen, maar ook veel andere natuurtypen) sterk onder druk zijn komen te staan door de verdroging. En die verdroging zorgt weer voor opslag van bomen en struiken die een kans krijgen om te kiemen en die zorgen weer voor een verdere verdroging en ontwikkeling van de bodem. Dit alles is dramatisch voor de eerdergenoemde soortenrijkdom. Enkele soorten zijn al verdwenen, of anders gezegd, uitgestorven op de Brabantse Wal.

Steltkluut (©Filip van Boven)

Kamsalamander (© G. Winkel)

Begroeiing langs venoevers met berken- en dennenbomen en lisdodde in het ven (© Natuurmonumenten)

Wat gaan we doen? Binnen het HELVEX – LIFE project gaat Natuurmonumenten vooral werken aan het herstel van de Groote Meer (in samenwerking met de familie Cogels, de eigenaar van dit ven), de Kleine Meer en het Klein Vennetje. Maatregelen zoals plaggen, het afvoeren van sliblagen en het verwijderen van opslag van bomen en struiken zijn nu mogelijk omdat de watervoerendheid van de vennen nu beter is (oa door de leidingen) en ook de kwaliteit van het water. Vooral de kwaliteit van het water is nu het urgente knelpunt en hiervoor is met name voor de Groote Meer, behalve de bovengenoemde herstelwerkzaamheden, nog extra inzet nodig. Een zuiveringswerk net op de grens moet het afstromende verrijkte water verbeteren en mogelijk is hier ook aanvullend een technische maatregel nodig. Dit zuiveringswerk zal als eerste verder worden uitgewerkt om dit binnen de looptijd van het project ook daadwerkelijk te kunnen realiseren. Ook hier blijkt weer dat de natuur zich niets van grenzen aantrekt. Eigendomsgrenzen maar zelfs ook lands grenzen worden in onze samenwerking binnen dit project geslecht. En dat kan dankzij de constructieve opstelling van alle partners.

Natuurmonumenten vindt deze samenwerking cruciaal voor het herstel van de natuur aan beide zijden van de grens. Samen sterk Natuurmonumenten heeft zich in de afgelopen periode op veel plekken in Nederland en ook hier op de Brabantse Wal, ingezet voor het herstel van de natuur. Dat doen we gelukkig niet alleen. Vele anderen, vaak samenkomend binnen het grenspark De Zoom Kalmthoutse Heide, helpen ons daarbij. Vanwege die samenwerking is succesvol een Europese LIFE-subsidie verkregen. Subsidie die hard nodig is om ons allemaal te helpen bij het herstel van de vennen. De bindende factor in onze samenwerking is de liefde voor de natuur en de drive om ons hiervoor in te zetten.

Opschonen ven (©F. van Zijderveld)

Natuurmonumenten is dé beweging van mensen met hart voor de natuur in Nederland. We willen mensen, van jong tot oud, in het hart raken en de fascinatie voor de natuur delen met en via onze achterban. We activeren mensen om buiten in de natuur iets geweldigs te beleven. Dat doen we omdat de natuur bron van inspiratie en verwondering is. Daar moeten we zuinig op zijn en goed voor zorgen. Want in een dichtbevolkt land is natuur extra kwetsbaar. Daarom beschermt Natuurmonumenten natuurgebieden, waardevolle landschappen en cultureel erfgoed. Overal in Nederland. Voor iedereen. Die natuur stellen we veilig tot in de eeuwigheid door natuur aan te kopen, te beheren en toegankelijk te maken voor iedereen. Dat doen we met steun van vrienden, vrijwilligers, leden en bedrijven. Natuurmonumenten is een vereniging die midden in de maatschappij staat. Daarom hebben leden een stem: via afgevaardigden kunnen leden hun mening laten doorklinken in de besluiten en standpunten van de vereniging. Doe mee en help de natuur Uw steun is onmisbaar. Met z’n allen kunnen we ervoor zorgen dat de natuur in Nederland voor de komende generaties behouden blijft. Voor maar € 2,25 per maand bent u al lid! Als u lid bent krijgt u het welkomstgeschenk; het boek 365 x de natuur in, met wandel-, fietsen kanoroutes door heel Nederland. U ontvangt elk kwartaal het tijdschrift Puur Natuur en daarnaast krijgt u korting bij activiteiten van Natuurmonumenten en op artikelen uit onze webwinkel en in onze bezoekerscentra. Bel +31 (0)165-523580 of mail naar west-brabant@ natuurmonumenten.nl en wordt vandaag nog lid.



7

EXTRA EDITIE

Heideherstel en grensoverschrijdende verbindingen maken Het Agentschap voor Natuur en Bos is al vele tientallen jaren beheerder van een groot deel van de Kalmthoutse Heide (het Vlaams natuurreservaat met een oppervlakte van ong. 1000 ha) en is partner in het HELVEX – LIFE project. De acties van ANB staan in het teken van “heideherstel”: heide terugwinnen op plaatsen waar die door vergrassing of verbossing verloren is gegaan. Tegelijk wordt ook gewerkt aan het beter verbinden van de open heidegebieden in het hele grensoverschrijdend natuurgebied. Het realiseren van een groot en aaneengesloten open heidegebied is een belangrijke doelstelling in het besluit over de natuurdoelen van het Natura 2000 gebied en ook in het nieuwe beheerplan voor het natuurreservaat Kalmthoutse Heide. Naaldhoutbossen in dit centrale open gebied worden op termijn en geleidelijk omgevormd en hersteld als heide. De eerste actie situeert zich in het noorden van de Kalmthoutse Heide in de Steertse Heide, tegen de Nederlandse grens en dicht bij het

Sterk door pijpenstrootje vergraste heide in de Mont Noir: plaggen kan hier opnieuw soortenrijke vochtige heide opleveren (©ANB)

Tekst Agentschap voor Natuur en Bos

ven de Groote Meer. De grote open gebieden aan beide zijden van de grens zijn daar momenteel van elkaar gescheiden door een strook met aangeplant naaldbos. Het is de bedoeling hier een open verbinding te maken en tegelijk ook de vroegere vochtige heide te herstellen. Deze werken zijn reeds voorzien voor het najaar 2015. De tweede actie betreft het voormalige privélandgoed Mont Noir, centraal gelegen in de Kalmthoutse Heide en ook gelegen tegen de Nederlandse grens. Dit gebied van ongeveer 100 ha werd vijf jaar geleden aangekocht door het Agentschap voor Natuur en Bos. Het domein is bekend om de restanten van de vroegere parkachtige inrichting, maar tijdens de lange periode van privé-bezit werden ook grote delen van de vroegere gemeenteheide aangeplant met eentonige dennenbossen of ging heide verloren door spontane verbossing en sterke vergrassing.

De monotone dennenbossen in het deelgebied Mont Noir bieden goede kansen op herstel van heide(©ANB)

Voorbeeld van mooi herstelde droge heide na kapping (in 2006) van een dennenbos in de omgeving van Mont Noir.(©ANB)

In dit LIFE project voorziet ANB hier het herstel van ongeveer 15 ha heide. In enkele zones van het landgoed zal dennenbos verwijderd worden en zal droge heide opnieuw een kans krijgen. Zo wordt ook de verbinding met het Nederlandse open heidegebied versterkt. Bijkomend wordt in sterk vergraste natte delen door plaggen een begin gemaakt met het herstel van vochtige heide. Deze beheerwerken zullen ten vroegste in 2016 van start gaan.

Colofon Vormgeving en productie: Nilsson communicatiekunstenaars, Goes NL Verspreiding: Huis-aan-huis in de gemeenten Woensdrecht, Kalmthout, Essen, Stabroek, Berendrecht, Zandvliet Oplage: 35.000 ex. Aan deze krant werkten mee: Bianca de Craen, Arjan van den Heuvel, Hendrik Moeremans, Frederik Naedts, Veerle Mees, Karel Molenberghs, Paul Asselbergs, Ignace Ledegen, Milenka Wyckmans Eindredactie: Milenka Wyckmans Copygright: Artikelen mogen met bronvermelding worden overgenomen. Verantwoordelijke uitgever: Benego / grenspark De Zoom – Kalmthoutse Heide Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout Tel.: 0032-3 667 64 98 [email protected] www.grensparkzk.be

Het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB), een agentschap van de Vlaamse overheid, werkt elke dag aan het behoud, de bescherming en de ontwikkeling van natuurgebieden, bossen en parken. De missie is: ‘Meer, beter en samen.’ Er wordt samengewerkt met veel verschillende partners om zo een groter draagvlak voor natuur te creëren. Het Agentschap voor Natuur en Bos is de grootste groenbezitter in Vlaanderen. Het beheert 42.300 hectare eigen bossen, natuurgebieden en domeinen. Aangezien het Agentschap ook anderen helpt bij het beheren van hun domeinen, beheert het agentschap in totaal zo'n 75.000 hectare bos of natuurgebied.

Informatie-avond

Terreinkennis en ervaring vormen belangrijke pijlers om het beleid te helpen voorbereiden.

Wilt u meer weten over het LIFE-project? Graag nodigen we u uit op de informatie-avond, georganiseerd door het Grenspark in samenwerking met de partners op 15 januari 2015 in Kalmthout. Locatie: De Vroente – Putsesteenweg 129 B-2920 Kalmthout Aanvang: 19.30 uur Programma: voorstelling HELVEX – LIFE project

www.natuurenbos.be

www.grensparkzk.be/life-projecten-grenspark


8

In de Hazenduinen werd in 2000 een dicht dennenbos met goed resultaat omgevormd tot boomheide(©ANB)


HELVEX - LIFE PROJECT

Recommend Documents