Keurmerken gekeurd Helderheid brengen in het veld van keurmerken en certificaten voor duurzaamheid van organisaties Auteurs: Dr. R.J.W. (Reinier) de Nooij - Optimal Planet Gepromoveerd in Milieukunde (Nijmegen, 2006), expert Strategic Sustainable Development (ook bekend als The Natural Step)/ Ondernemer sinds 2008, gespecialiseerd in workshops en toolontwikkeling duurzaamheid. Sinds 2013 ook werkzaam voor de RU Nijmegen. E. (Elisa) Kruiper MSc. MA. - Blik op ethiek Master Politicologie, Nijmegen (2011); Master Filosofie, Tilburg Universiteit (2012) Persoonlijke ontwikkelingsprijs gewonnen (2012)/ Ondernemer sinds 2013 Drs. J.C. (Judy) van der Lijke-van Veen - the Sustainability Company Afgestudeerd in Bedrijfskundige Economie (VU Amsterdam, 1997), gespecialiseerd in duurzaam ondernemen (Postdoctoraal Nijmegen, 2007; Nyenrode, 2010; Strategic Sustainable Development)/ Ondernemer sinds 2008, gespecialiseerd in implementatie van MVO en duurzaamheidsverslagen
Inleiding De afgelopen jaren is er een grote hoeveelheid aan keurmerken en certificaten ontwikkeld en gelanceerd. Voor producten en diensten, voor branchespecifieke bedrijfsactiviteiten, en voor bedrijfsvoering in het algemeen. Deze keurmerken en certificaten dienen een aantal doelen: Transparantie brengen in een wereld waarin organisaties en consumenten overladen worden door informatie; Zichtbaar maken van de maatschappelijke waarde van een bedrijf; Organisaties ondersteunen bij het stellen van doelen en deze te behalen; Verkrijgen van een duurzamer imago voor een organisatie, waarmee organisaties zich op duurzaamheid kunnen onderscheiden; Het kunnen controleren of een organisatie daadwerkelijk doet wat ze zegt. Een onafhankelijke instantie helpt om ervoor te zorgen dat organisaties de keurmerkvereisten goed op orde hebben. Het aantal keurmerken is zo gegroeid dat deze doelen voorbijgeschoten worden. Ook zijn voor menig organisatie begrippen als keurmerken, certificaten, richtlijnen en beeldmerken door elkaar heen gaan lopen. De hoeveelheid keurmerken en certificaten zorgt ondertussen eerder voor minder transparantie en minder mogelijkheden om je te onderscheiden. Het grote aantal en de laagdrempeligheid van sommigen daarvan, hebben ertoe geleid dat bijna elke organisatie wel één of meer keurmerken heeft. Bovendien is het voor zowel organisaties als consumenten lastig te achterhalen waar een keurmerk of certificaat precies betrekking op heeft, of het keurmerk onafhankelijk is en waarin het zich onderscheidt van andere keurmerken.
In dit artikel verschaffen we duidelijkheid over de keurmerken en certificaten op het gebied van duurzaamheid van organisaties: welke keurmerken en certificaten zijn er, waar staan ze voor, worden er duidelijke eisen gesteld aan het keurmerk, welke zijn onafhankelijk, hebben ze een transparante puntentelling en wat is hun meerwaarde? Kortom: welke keurmerken en certificaten doen er echt toe en zijn bruikbaar om geloofwaardig te spreken over de duurzame inspanningen die zijn verricht? Dit artikel kan het maken van een keuze voor een keurmerk vergemakkelijken voor organisaties die duurzamer willen worden en/of zich beter willen onderscheiden.
Hoe hebben we de keurmerken geselecteerd? We zijn breed begonnen door te kijken naar algemene en sectorspecifieke keurmerken, certificaten en richtlijnen die gebruikt worden om duurzame bedrijfsvoering zichtbaar te maken. De onderstaande matrix geeft een overzicht hiervan. In de linkerkolom staan de generieke, rechts de specifieke, branchegerelateerde of thematische. Er is per item zeer beknopt aangegeven waar het betrekking op heeft.
Generiek
Specifiek
AA1000
stakeholder management
Barometers
duurzame inkoop & bedrijfsvoering
Business Social Compliance Initiative (BSCI)
arbeidsomstandigheden
Blauwe vlag
internationale milieuonderscheiding voor stranden en jachthavens
CO2 prestatieladder
energiegebruik/ CO2 reductie
Dakmerk
kwaliteit voor dakenbranche
Cradle to Cradle
innovatie en cycliciteit
Duurzame Ondernemer
ondernemers in Eindhoven
Ecotest
testen impact productketen
Erkend Duurzaam
autodealers
IMA MVO norm
toetsing managementsysteem
Green Globe
reis-/toeristenindustrie
ISO 14001
milieurisicoanalyse en –beleid
Green Key
horeca
ISO 26000
algemene MVO richtlijn
Groen Label Kas
glastuinbouw
ISO 9001
managementsysteem
Maatlatten
Gold Standard
vermindering broeikaseffect
verduurzamen aquacultuur (milieubelasting en dierenwelzijn)
Transport & Logistiek
toetsing man. systeem
Keurmerk NL MVO
algemeen MVO keurmerk
Travelife
toeristische sector
MKB Keurmerk
Internetdiensten door MKB
MVO Bedrijvenregister
MVO beeldmerk voor MKB
MVO Groeikeurmerk
MVO keurmerk voor MKB
MVO Prestatieladder
managementsysteem
MVO-Wijzer
algemene MVO norm
OHSAS 18001
arbeidsrisico’s/ veiligheid
SA8000
arbeidsrechten
The White Label
MVO keurmerk ZZP-ers en freelancers
Verified Carbon Standard
klimaatneutraliteit
WFTO (World Fair Trade Organization)
eerlijke handel
Vervolgens hebben we aan de hand van drie criteria de selectie stapsgewijs verfijnd. Bij het verzamelen van de benodigde informatie voor de beoordeling hebben we gebruik gemaakt van internet. Daarnaast communiceerden we met beheerders van keurmerken over hun aanpak. We hebben 32 keurmerken, certificaten en richtlijnen onderzocht. De gehanteerde selectiecriteria zijn: 1. Voor het verkrijgen van een keurmerk of certificaat vindt een audit plaats op basis van een eisenstellende norm. 2. De audit wordt op systematische wijze uitgevoerd door een partij die onafhankelijk is van de organisatie die het keurmerk of certificaat wil verkrijgen. 3. Het keurmerk of certificaat maakt met een transparant systeem voor buitenstaanders duidelijk aan welke eisen een organisatie voldaan heeft.
Resultaat Door toepassing van deze criteria vielen stapsgewijs keurmerken, certificaten en richtlijnen af: 1. ISO 26000 kent geen eisenstellende norm, waardoor deze richtlijn niet gebruikt kan worden voor een audit of certificering. Dit is de reden dat wij deze standaard, ondanks haar importantie, niet hebben geselecteerd. AA1000 is om dezelfde reden niet geselecteerd. Ecotest is een ‘decision support tool’ voor beleidsmakers en wordt niet gecertificeerd. Voor het MVO bedrijvenregister kunnen bedrijven zichzelf registreren, en worden niet beoordeeld of geaccrediteerd. Dit betreft geen keurmerk maar een beeldmerk. 2. Voor het MKB Keurmerk voert een bedrijf de certificering zelf uit en ondergaat geen onafhankelijke audit. Het bedrijf kan zichzelf aanmelden en het logo van het keurmerk direct gebruiken na aanmelding. The White Label: ondernemers moeten zelf een test invullen en daarmee een voldoende scoren. Deze wordt steekproefsgewijs gecontroleerd. Ook geeft The White Label aan dat er gebruik gemaakt wordt van peer-to-peer controle. Er lijkt onvoldoende sprake van een consequente controle. Ook bij het WFTO label is sprake van zelfevaluatie. De certificering wordt deels uitgevoerd door de organisatie die het keurmerk wil verkrijgen. Hierbij fungeert de WFTO als monitor, maar van een externe audit is geen sprake. Bij de Duurzame Ondernemer worden de resultaten uit de scan steekproefsgewijs gecontroleerd door een daartoe bevoegde ambtenaar van de gemeente Eindhoven. 3. In het geval van Erkend Duurzaam wordt niet helder aan welke basispunten een bedrijf heeft voldaan bij toekenning van het keurmerk. Ook voor Keurmerk NL MVO, het MVO Groeikeurmerk, de IMA MVO norm en de Gold Standard zijn de criteria niet vrij beschikbaar en daarmee te weinig inzichtelijk voor ons, en andere buitenstaanders.
Onderstaande matrix geeft een overzicht van de geselecteerde keurmerken en certificaten als resultaat van ons onderzoek.
Generiek
Specifiek
Business Social Compliance Initiative (BSCI)
Barometers
CO2 prestatieladder
Blauwe vlag
Cradle to Cradle
Dakmerk
ISO 14001
Green Globe
ISO 9001
Green Key
MVO prestatieladder
Groen Label Kas
MVO-wijzer
Maatlatten
OHSAS 18001
Transport & Logistiek
SA8000
Travelife
Verified Carbon Standard
Conclusies en Discussie Er bestaat een grote diversiviteit aan keurmerken, certificaten en richtlijnen. Van de 32die we bekeken hebben, zijn er 10 generieke en 9 specifieke die de toets kunnen doorstaan. 40% van de onderzochte keurmerken, certificaten en richtlijnen valt af. Door het selectiecriterium van transparantie voor buitenstaanders over de gehanteerde eisen ten aanzien van toekenning van het keurmerk of het certificaat, sneuvelen er zelfs vijf. En dat terwijl keurmerken en certificaten transparantie najagen. Organisaties die zich willen onderscheiden met een keurmerk of certificaat dat daadwerkelijk eisen stelt, een transparant beoordelingssysteem heeft én goed geborgd is kunnen hun voordeel doen met de door ons geselecteerde keurmerken en certificaten. Andersom helpt deze selectie bij het kiezen van leveranciers en/of samenwerkingspartners. Een aantal opmerkingen hierbij: In de praktijk wordt ISO 26000 en het certificaat van de World Fair Trade Organization veel ingezet. Het feit dat beiden niet zijn geselecteerd, wil niet zeggen dat deze niet waardevol kunnen zijn bij het stimuleren en ondersteunen van duurzaam ondernemen in organisaties. Ze bieden in onze ogen echter te weinig garantie om aan buitenstaanders aan te tonen dat de MVO inspanningen geloofwaardig zijn; Verified Carbon Standard is in Nederland nog relatief onbekend; Het Cradle to Cradle certificaat is primair bedoeld voor producten. Omdat voor dit keurmerk ook voldaan moet worden aan een groot aantal bedrijfsmatige punten, hebben we ervoor gekozen om het toch op te nemen in onze selectie;
Het MKB Keurmerk en het MVO bedrijvenregister zijn dermate laagdrempelig dat er sprake kan zijn van greenwashing. Verder maken wij graag nog een paar algemene opmerkingen over het huidige veld van keurmerken en certificaten. Voor koplopers biedt het huidige veld onvoldoende mogelijkheden om te laten zien in welke mate ze hun bedrijfsvoering duurzamer hebben georganiseerd dan hun concurrenten. De inzet van koplopers overstijgt namelijk vaak de eisen van certificaten en keurmerken. Het betreffende bedrijf kan dat nergens laten zien. Denk aan biologische boeren, die niet allemaal op dezelfde manier werken maar wel allen een bepaald basisniveau behaald hebben. Er kan geen onderscheid gemaakt worden tussen een biologische boer die net aan de eisen voldoet en een biologische boer die nog beter voor zijn dieren zorgt dan het keurmerk voorschrijft. Zo werken keurmerken en certificaten voor koplopers juist eerder remmend en kunnen ze een ongewenst plafond vormen. Vaak zijn keurmerken nu nog gericht op enkele aspecten van duurzaamheid. Er ontbreekt in onze ogen een kader waarbinnen alle keurmerken met elkaar vergeleken kunnen worden ten aanzien van alle aspecten van duurzaamheid. Een dergelijk kader kan duidelijk maken welke combinatie van keurmerken alle onderdelen van duurzaamheid van organisaties kan adresseren. In een volgend artikel presenteren we een dergelijk kader.
