HaskoningDHV Nederland B.V. Bijlage 5 Archeologisch bureauonderzoek dijkversterking Spui Oost

HaskoningDHV Nederland B.V.

Bijlage 5 Archeologisch bureauonderzoek dijkversterking Spui Oost

Waterschap Hollandse Delta/Ruimtelijke onderbouwing LW-AF20130573 Openbaar

bijlage

Archeologisch vooronderzoek dijkversterking Spui-Oost, gemeenten Korendijk en Oud-Beijerland Ruimtelijk advies op basis van bureauonderzoek

Rapportnummer:

V1047

Projectnummer:

V12-2498

ISSN:

1573 - 9406

Status en versie:

definitief 2.0

In opdracht van:

Royal HaskoningDHV

Rapportage:

E. Louwe, H.J. Pierik

Plaats en datum:

Amersfoort, 20 maart 2013

Niets uit dit werk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, daaronder mede begrepen gehele of gedeeltelijke bewerking van het werk, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Vestigia BV Vestigia BV Spoorstraat 5 3811 MN Amersfoort telefoon 033 277 92 00 fax 033 277 92 01 [email protected]

V12-2498: Archeologisch vooronderzoek dijkversterking Spui-Oost, gemeente Korendijk en Oud-Beijerland

Initiatief Toponiem / locatie Gemeente Provincie Opdrachtgever

Contactpersoon opdrachtgever Lengte plangebied Diepte grondwerkzaamheden Huidig grondgebruik Onderzoeksmelding Soort onderzoek RD-hoekcoördinaten van het plangebied

Kaartblad (1:25.000) Uitvoerder en documentatie Projectleider/Senior archeoloog Projectmedewerkers Bevoegd gezag Contactpersoon Deskundige namens BG Gecontroleerd door Geaccordeerd door

Projectgegevens Dijkversterking Spui-Oost Korendijk, Oud-Beijerland Zuid-Holland Royal HaskoningDHV Postbus 1132 3800 BC Amersfoort Mw. drs. M.E. van Boetzelaer; (088) 348 36 29 8,34 kilometer Variabel Dijk 54507 Bureauonderzoek 82376/425300 77568/421353 82587/425500 80012/424246 84220/425886 80132/424550 85898/426519 80572/424931 43B, 43E, 37 G Vestigia BV Archeologie & Cultuurhistorie Dr. R.M. van Heeringen H.J. Pierik MSc (fysisch geograaf) Drs. E. Louwe (archeoloog) Gemeenten Korendijk en Oud-Beijerland Dhr. A. Brand en dhr. P. Bijl Dhr. R. Proos (Prov. Zuid-Holland) R.M. van Heeringen d.d. 8 november 2012

VESTIGIA BV Archeologie & Cultuurhistorie, rapportnummer V1047, definitief 2.0, d.d. 20-03-2013

2


Inhoudsopgave Samenvatting en advies ........................................................................................................................................................... 5 Onderbouwing advies .............................................................................................................................................................. 7 1 Projectomgeving .............................................................................................................................................................. 7 1.1 Plangebied ................................................................................................................................................................ 7 1.2 Onderzoeksdoel en -methode ............................................................................................................................ 7 2 Verwachtingsmodel ........................................................................................................................................................ 8 2.1 Landschappelijke context ..................................................................................................................................... 8 2.2 Archeologische context ...................................................................................................................................... 10 2.3 Gespecificeerde archeologische verwachting............................................................................................... 11 Literatuur....................................................................................................................................................................................14 Digitale bronnen .......................................................................................................................................................................14 Kaarten en bijlagen .................................................................................................................................................................. 15


3



4


Samenvatting en advies In opdracht van Royal HaskoningDHV heeft Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie een archeologisch bureauonderzoek verricht voor een plangebied gelegen in de Hoeksche Waard (kaart 1). De opdrachtgever is in opdracht van Waterschap Hollnadse Delta betrokken bij dijkversterkingsproject “Spui-Oost”. Het gaat in totaal om de versterking van circa 8 km dijktraject onderverdeeld in zes deeltrajecten. De werkzaamheden en de hiermee gepaard gaande verstoringsdiepten verschillen per deeltraject. De trajecten liggen vrijwel geheel binnen de gemeente Korendijk en slechts een zeer klein deel valt binnen de gemeente Oud-Beijerland. Het deeltraject Goudswaard Buitenom is een nieuw tracé voor een primaire waterkering, dat in de afweging van de varianten meegenomen wordt. Voor het plangebied is een archeologisch bureauonderzoek uitgevoerd. Het doel hiervan was om op basis van de bestaande gegevens inzicht te verkrijgen in de bodemkundige, geo(morfo)logische, historischgeografische en archeologische kenmerken van het plangebied. Op basis van de resultaten hiervan, is in hoofdstuk 2 een specifiek archeologisch verwachtingsmodel voor het plangebied opgesteld. Op basis van het bureauonderzoek is geconcludeerd dat zich binnen de zes deeltrajecten de volgende drie archeologisch relevante lagen bevinden, die bij dreigende verstoringen nader archeologisch onderzocht dienen te worden. Het betreft van boven naar beneden (stratigrafisch) de volgende lagen: - vanaf het huidige maaiveld intacte kleiige overstromingsafzettingen (Duinkerke III / Laagpakket van Walcheren) met een middelhoge tot hoge verwachting voor archeologische resten uit de Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd; - op 1,0 - 4,0 m -NAP intact veen (Hollandveen Laagpakket) met een middelhoge verwachting voor het aantreffen van archeologische resten uit de IJzertijd tot en met de Late Middeleeuwen; - op een dieper niveau (ca. 5,0 m -NAP) ligt in het noordelijk deel (62-67,3 km) een getijdegeul behorend tot het laagpakket van Wormer, met een hoge verwachting op archeologische resten uit het Laat-Neolithicum en de Vroege Bronstijd. Op basis van de ontwikkelingsplannen en de hiermee gepaard gaande grondwerkzaamheden, is beoordeeld in welke mate de bovengenoemde archeologisch relevante lagen dreigen te worden aangetast. In tabel 1 zijn de technische maatregelen, voor zover van toepassing op de archeologische verwachting, per deeltraject gespecificeerd en is het hieraan gekoppelde advies voor al dan niet archeologisch vervolgonderzoek met een letter weergegeven. In de tabel worden de vier volgende adviezen gegeven (A, B, C of D), waarvan Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie adviseert ze als volgt in te richten: - A. Verkennend booronderzoek: de boringen dienen te worden gezet in één raai parallel aan de dijk, waarin om de 50 m wordt geboord. De boringen moeten worden gezet met een Edelmanboor (diameter 7cm) en onder het grondwater dienen ze worden voortgezet met een gutsboor (diameter 3cm). Om een goed beeld te geven van de (diepere) bodemopbouw wordt geadviseerd de boringen minimaal door te zetten tot 2,0 m onder maaiveld, waarvan één op de tien wordt doorgezet tot 4,0 m onder maaiveld. - B. Karterend booronderzoek: dit dient plaats te vinden indien tijdens het verkennende veldonderzoek een van de bovengenoemde ‘relevante archeologische lagen’ daadwerkelijk intact wordt aangetroffen, bij boringen binnen een archeologisch monument en bij boringen binnen een zone met een hoge (dorpskern) verwachting. Deze boringen dienen eveneens te worden gezet in één raai parallel aan de dijk, maar nu wordt om de 25 m geboord. De boringen moeten worden gezet met een Edelmanboor (diameter 12/15cm) tot op de archeologisch relevante laag of tot op de geplande verstoringsdiepte. Indien niet eerst verkennend onderzoek heeft plaatsgehad, wordt hier geadviseerd minimaal één op de vijf boringen door te zetten tot 4,0 m onder maaiveld. - C. Vervolg bij substantiële verstoringen dieper dan 0,5 m in het dijklichaam: de huidige gegevens bieden te weinig houvast om daadwerkelijk vast te stellen of de historische kern van de dijk hier in


5


-

gevaar is. Met name interessant voor dijkonderzoek zijn diepe doorgravingen haaks op de loop van de dijk. De bovenste lagen van de dijk zullen echter niet interessant zijn, omdat deze vermoedelijk zijn geroerd bij recente versterkingen; daarom wordt een vrijstellingsgrens van 0,5 m onder maaiveld gehanteerd; conform de beleidsregels van de gemeentelijke waardenkaart kan ervoor gekozen worden de vrijstellingsgrens binnen de historische kernen te verscherpen tot 0,3 onder maaiveld. In een later stadium, als de civiele werkzaamheden vast staan en bekend zijn, dient in overleg met het bevoegd gezag bepaald te worden of en in welke vorm aanvullend archeologisch onderzoek naar de historische dijk daadwerkelijk wenselijk en mogelijk is. D. Geen vervolg: omdat delen van het dijktraject een lage verwachting hadden, de verstoringen als minimaal zijn beoordeeld (damwanden), de verstoringen geen archeologisch relevante lagen dreigen te raken, of omdat de diepte van de verstoringen binnen de gemeentelijke vrijstellingsgrenzen vielen (0,5 m –mv), wordt geopteerd om deze trajectdelen in het kader van de huidige plannen vrij te geven en adviseert Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie geen vervolgstappen in het kader van de Archeologische Monumentenzorg (AMZ). Indien de plannen en verstoringsdiepten in een later stadium nog wijzingen, dient aan de hand van de nieuwe gegevens te worden bezien of vervolgonderzoek alsnog noodzakelijk is. Aangezien het nooit volledig is uit te sluiten dat tijdens eventueel grondverzet een archeologische ‘toevalsvondst’ wordt gedaan, is het evenwel wenselijk de uitvoerder van dit grondwerk te wijzen op de plicht om hiervan zo spoedig mogelijk melding te doen bij het bevoegd gezag.


6


Onderbouwing advies 1 1.1

Projectomgeving Plangebied

In opdracht van Royal HaskoningDHV heeft Vestigia Archeologie & Cultuurhistorie een archeologisch bureauonderzoek verricht voor een plangebied gelegen in de Hoeksche Waard (kaart 1). De opdrachtgever is op haar beurt weer in opdracht van Waterschap Hollandse Delta betrokken bij dijkversterkingsproject “Spui-Oost”. Het Waterschap is onder meer verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de waterkeringen die Zuid-Holland Zuid tegen hoogwater beschermen. Bij de veiligheidstoetsing van de waterkeringen bleek het traject Spui-Oost niet te voldoen aan de wettelijk vastgestelde norm. Dit dijktraject kwam daarom voor versterking in aanmerking. Het totale traject heeft een lengte van circa 8 km verdeeld over zes deeltrajecten. De werkzaamheden en de hiermee gepaard gaande verstoringsdiepten verschillen per deeltraject; in tabel 1 zijn de voor de archeologische verwachting relevante verstoringen in detail aangegeven. De deeltrajecten liggen vrijwel geheel binnen de gemeente Korendijk; slechts een zeer klein gedeelte valt binnen de gemeente OudBeijerland. Het traject Goudswaard Buitenom is een nieuw tracé voor een primaire waterkering, dat in de afweging van de varianten meegenomen moet worden. Voorafgaand aan de ontwikkelingen dient in kaart gebracht te worden of zich binnen het onderzoeksgebied behoudenswaardige archeologische resten (zouden kunnen) bevinden, die tegen de achtergrond van de bodemingrepen gevaar lopen. 1.2

Onderzoeksdoel en -methode

1

Doel van het archeologisch vooronderzoek was vast te stellen of er in het plangebied sprake is (of kan zijn) van archeologische sporen en vondsten die door de bouwwerkzaamheden verstoord dreigen te worden en, indien mogelijk, uitspraken te doen over de waarde hiervan in termen van fysieke en inhoudelijke kwaliteit zoals zeldzaamheid en gaafheid. Hiertoe is eerst een bureauonderzoek verricht, waarbij voor het plangebied een specifiek archeologisch verwachtingsmodel is opgesteld.

1

Het onderzoek is uitgevoerd volgens de richtlijnen van de KNA versie 3.2 (zie bijlage 2).


7


2

Verwachtingsmodel

2.1

Landschappelijke context

In dit hoofdstuk wordt de bodemopbouw van het tracé besproken, in tabel 1 wordt de bodemopbouw per deeltracé vergeleken met de verschillende scenario’s van verstoring en gekoppeld aan een advies. De 2 bodemopbouw van het gebied wordt beschreven aan de hand van het GEOtop 3D model (kaart 3), een 3 zeer gedetailleerd profiel dwars op het tracé (afbeelding 1) en een globaal lengteprofiel direct aan de 4 noordkant van het Spui (afbeelding 2). De uitsnede van het eerste profiel loopt noord-zuid en kruist het plangebied bij km 64. In dit profiel zijn de lagen zichtbaar die in het gehele tracé voorkomen. Het tweede profiel ligt aan de noordzijde van het Spui, evenwijdig aan het plangebied en geeft samen met de informatie van GEOtop een goed beeld voor de diepteligging en verbreiding van de verschillende lagen in de ondergrond. Het pleistocene oppervlak komt voor tussen 15 m –NAP en 20 m –NAP langs het Spui. Het pleistocene oppervlak bestaat uit rivierafzettingen (Formatie van Kreftenheye), gevormd in een groot oost-west 5 gericht dal door brede vlechtende rivieren (Rijn en Maas) in de laatste ijstijd. Rivierduinen opgewaaid uit de rivierbeddingen zijn in de omgeving van het plangebied niet aangetroffen. Langs vrijwel het gehele tracé ligt het pleistocene oppervlak dieper dan de diepste geplande verstoringsdiepten; een uitzondering hierop is het vak km 57,6-57-85 in deeltraject Westdijk en Goudswaard (tabel 1).

Zuid

Noord

Afbeelding 1 Gedetailleerd noord-zuid lopend geologisch profiel dat het tracé kruist ter hoogte van km 64 (rode pijl). De tijdslijnen geven de ouderdom van de verschillende afzettingen aan (bron: Hijma 2009 profiel C, voor ligging zie kaart 3). 2

GeoTOP 2011. Hijma 2009 - profiel C. 4 Stouthamer/De Haas 2011. 5 Weerts et al 2000; Westerhoff et al 2003; Busschers 2008. 3


8


Ongeveer 10.000 jaar eindigde de laatste ijstijd en begon een relatief warme periode, het Holoceen. Door deze temperatuurstijging kon het landijs uit het Weichselien afsmelten waardoor de zeespiegel sterk steeg. Door de stijgende zeespiegel steeg ook de grondwaterspiegel, hierdoor trad vernatting op en kon vanaf ongeveer 9000 jaar veenvorming plaatsvinden (Basisveen Laag – onderdeel van de Formatie van Nieuwkoop). Vanaf ongeveer 8500 jaar geleden raakte het gebied bedekt met rivierklei van de Rijn en de Maas (Formatie van Echteld). Dit pakket is ongeveer 1,0 tot 5,0 m dik. In afbeelding 2 is ook een stroomgordel te zien (‘Oude stroomrug’, top 11 m -NAP), die mogelijk het plangebied ‘kruist’. Aangezien deze stroomrug alleen in dit profiel opduikt en verder niet gekarteerd is, is het niet bekend waar de stroomgordel het plangebied kruist. Vanaf 7000 BP werd de invloed van de zee directer merkbaar. Op basis van nieuwe informatie (GEOtop, 6 nieuwe profielen) is bekend dat ter hoogte van het noordelijk deel van het tracé een breed estuarium van de Maas kwam te liggen, dat naderhand zandig is opgevuld. Daarnaast zijn wad- en kwelderafzettingen gevormd rondom deze ‘Oer Maasmond’. Al deze mariene en estuariene afzettingen worden tot het Wormer Laagpakket gerekend en komen voor tussen 4 m en 6 m -NAP. Lokaal erodeerden de diepere geulen de bovenkant van de pleistocene afzettingen. Dit gebeurde in zuidelijk deel plangebied en vermoedelijk in het noordelijke deel onder het oude Maasestuarium (afbeelding 1). Het Laagpakket van Wormer is in het plangebied onder natte omstandigheden afgezet in een periode met een sterk stijgende zeespiegel. Daarom zijn deze afzettingen zelf vermoedelijk niet aantrekkelijk geweest voor bewoning. Uitzondering vormt de bovenkant van de afzettingen van het Maasestuarium. Deze afzettingen zijn zandig en liggen tegenwoordig relatief hoog (afbeelding 1 en kaart 3). Mogelijk heeft het zandig opgevulde Maasestuarium een tijdje hoger in het landschap gelegen. Een aanwijzing hiervoor is dat de veenvorming en dus de vernatting op het Laagpakket van Wormer hier later begon (ongeveer 5000 jaar geleden op het Maasestuarium, rond 6500 jaar geleden in de omgeving afbeelding 2). In potentie was deze zone aantrekkelijk voor bewoning rond het einde van het Neolithicum. Dit niveau is aanwezig tussen km 62-67,3 (te zien op GEOtop als een hoger gelegen bovenkant van de het Wormer Laagpakket) en ligt rond 5 m –NAP (afbeelding 1 en kaart 3). Noord

Zuid

Afbeelding 2 Geologisch profiel aan de noordkant van het Spui. (Bron: Stouthamer/De Haas 2011 - voor ligging zie kaart 3).

6

Hijma 2009 (Addendum 1, profiel C); GeoTOP 2011.


9


Vanaf ongeveer 6500 jaar geleden begon de kustbarrière zich te sluiten, waardoor in het achterland een uitgestrekt moerasgebied ontstond. Het veen dat toen gevormd werd, bestaat in het noordelijk gebied met name uit zeggeveen. Dit veen wordt tot het Hollandveen Laagpakket (Formatie van Nieuwkoop) gerekend. Ter hoogte van het dichtgeslibde oer estuarium begon de veenvorming later dan in de omliggende gebieden, vanaf ongeveer 5000 jaar geleden. Langs het grootste deel van het dijktracé is het 7 oorspronkelijke Hollandveen Laagpakket nog aanwezig. De bovenkant van het veen kan sporen van bewoning uit de Late Middeleeuwen en eerder bevatten en ligt tussen de 1,0 en 4,0 m –NAP (afbeelding 2 en 3).8 De plaatsen waar jongere (middeleeuwse) getijdengeulen en getijdenkreken voorkomen vormen hierop een uitzondering, hier is de bovenkant van het veen, inclusief eventuele sporen, geërodeerd. Vanaf circa 700 v.Chr. tot heden vonden weer inbraken vanuit zee plaats. Met name tijdens stormvloeden werd in getijdengeulen hoofdzakelijk zand afgezet, en op de wadden en kwelders daarbuiten meer kleiig materiaal. Deze afzettingen worden gerekend tot het Laagpakket van Walcheren, onderdeel van de Formatie van Naaldwijk. Het grootste deel van deze afzettingen is gevormd in de Late Middeleeuwen (Afzettingen van Duinkerke III op de geologische kaart), lokaal zijn er vermoedelijk ook 9 reeds in de IJzertijd, rond 500 v.Chr. afzettingen gevormd. De geulen van deze systemen zorgen lokaal voor de erosie van het onderliggende veen (lage verwachting op kaart 2). Vanaf de tweede helft van de veertiende eeuw werd de Hoeksche Waard steeds verder (opnieuw) ingepolderd, hiermee kwam de natuurlijke ontwikkeling van het gebied ten einde. Aan maaiveld kunnen zich nog archeologisch interessante sporen bevatten vanaf het moment van inpolderen. 2.2

Archeologische context

Verwachtingswaarde en beleid 10 De regio Hoeksche Waard heeft een archeologische waarden en beleidsadvieskaart (kaart 2). Op de beleidskaart, die binnen de gemeente Oud-Beijerland nog niet is vastgesteld, liggen de dijktrajecten voornamelijk in een zone met een middelhoge archeologische verwachtingswaarde. Voor plangebieden met deze verwachting waarvan de bodemverstoring een groter oppervlak beslaat dan 500 m2 en dieper reikt dan 0,5 m onder maaiveld, dient archeologisch vooronderzoek te worden uitgevoerd. Op de middelhoge verwachting zijn echter twee uitzonderingen binnen het plangebied: - tussen kilometerpaal 63,2 en 63,5 loopt het dijktraject door de historische kern van Nieuw-Beijerland en deze zone heeft daarom een hoge archeologische (dorpskern) verwachting. Voor de historische 2 kernen geldt een vrijstellingsgrens voor archeologisch vooronderzoek van 30 m ; - tussen kilometer 57,7-57,8 en 59,9-60,6 lopen de dijktrajecten door een zone waar zich een recente kreek bevindt; gezien de erosie die door de kreek heeft plaatsgevonden heeft deze zone een lage archeologische verwachting. Voor plangebieden waarvan de bodemverstoring of de bebouwing een kleiner oppervlak beslaat dan 10ha of minder diep reiken dan 0,5 m onder maaiveld hoeft geen archeologisch vooronderzoek te worden uitgevoerd. Bekende archeologische waarden Ter hoogte van kilometerpaal 57,4 kruist het dijktraject een terrein van hoge archeologische waarde (AKK-nr 16149; kaart 2). Binnen dit archeologische monument zijn sporen uit de Late IJzertijd en Romeinse Tijd aangetroffen, bij het uitbaggeren van een sloot. Hierbij is een aanzienlijk aantal fragmenten aardewerk, bot en houtskool aangetroffen, in het profiel is tevens een dunne donkere laag

7

Kok/De Groot 1987; GeoTOP 2011. GeoTOP 2011; Stouthamer/De Haas 2011. 9 Kok/De Groot 1987. 10 Huizer/Benjamins/Van der A 2009. 8


10


11

aangetroffen die is geïnterpreteerd als een brandlaag. Bodemingrepen in deze terreinen dienen conform de gemeentelijke waardenkaart te worden voorkomen. Indien toch bodemingrepen gaan plaatsvinden, 12 moet archeologisch onderzoek worden verricht. Op een aantal locaties binnen, of direct grenzend aan, het dijktraject zijn enkele waarnemingen e e gedocumenteerd die betrekking hebben op historische boerderijplaatsen uit 16 en 17 eeuw (waarneming 410784, 410782, 411181, 416404; kaart 2). De locaties zijn, volgens het Archeologische Informatiesysteem (Archis) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), vaak in samenwerking met de historische e e vereniging en op basis van historische kaarten uit de 17 tot en met de 19 eeuw bepaald. Lang niet altijd is 13 zeker of eventuele funderingsresten daadwerkelijk nog aanwezig zijn. Net ten zuiden van het dijktraject, en aan de westrand van de bebouwde kom van Nieuw-Beijerland, is een waarneming gedaan in oever van ‘De Kreek’ die is gelegen in de oude dorpskern (waarneming 14 234040; kaart 2). Het betreft een losse aardewerkvondst daterend uit de Nieuwe Tijd. Cultuurhistorie De Hoeksche Waard, waarin het gehele plangebied ligt, is op de cultuurhistorische beleidskaart van ZuidHolland aangewezen als een zogenaamd ‘top gebied’. Voor topgebieden geldt een algemene sturingsrichtlijn: continuïteit van karakter. Het uitgangspunt van de Provincie is, om bij ontwikkelingen de structuur van topgebieden te behouden en versterken door het herkenbaar houden van de ruimtelijke kenmerken hiervan (verkavelingsrichting, openheid, bebouwingsstructuur, profiel van kades, wegen en waterlopen). Bij ruimtelijke ontwikkelingen binnen een ‘top gebied’, dient voorafgaand aan de uitvoering altijd een afweging te worden gemaakt of deze ontwikkelingen passen binnen de genoemde uitgangspunten. De algemene sturingsrichtlijnen zijn nader uitgewerkt in de Nota Regioprofielen 15 Cultuurhistorie Zuid-Holland. De dijk zelf is op de CHS van Zuid-Holland een lijnelement van redelijk hoge waarde. Zo goed als alle dijken in de Hoeksche Waard dateren van ná de St. Elizabethsvloed van 1421 n.Chr. (kaart 4) De oudste polder die deels wordt omsloten door het dijktraject is Polder Oud-Korendijk uit 1439 n.Chr.; de overige polders die door de dijktrajecten beschermd worden stammen uit de periode van 1606 tot 1709 n.Chr. Onder de huidige dijk (en recente ophogingen) kunnen zich dus in principe historische voorgangers van 16 de huidige dijk bevinden. De dijktrajecten lopen verder nog door of direct langs twee molenbiotopen van de molens ‘Windlust’ (Goudswaard) en ‘De Swaen’ (Nieuw-Beijerland), de contouren van de historische voorstraatdorpen van Nieuw-Beijerland en Goudswaard, een terrein van hoge archeologische waarde (IJzertijd/Romeinse Tijd; AMK-nr. 16149; kaart 2), en een boerderijplaats van voor 1850 gelegen aan de binnenzijde van de dijk (RD 17 77.535/442.755). 2.3

Gespecificeerde archeologische verwachting

In het gehele tracé bevinden zich marine overstromingsafzettingen (Duinkerke III/Laagpakket van Walcheren) op het organisch veenpakket (Hollandveen Laagpakket). Aan maaiveld, op de kleiige marine afzettingen kan in theorie bewoning worden aangetroffen vanaf de Late Middeleeuwen. In de bovenkant van het hieronder gelegen veen kunnen sporen van bewoning en ontginning vanaf de IJzertijd tot de Middeleeuwen worden aangetroffen. Binnen het overgrote deel van het traject is de bovenkant van het veen vermoedelijk intact en ligt het niveau binnen het bereik van de geplande verstoringen (tabel 1). De diepteligging van de top van het veen wisselt sterk, tussen de 1,0 en 4,0 m -

11

http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html; www.livelink.nl. Huizer/Benjamins/Van der A 2009. 13 http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html. 14 http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html. 15 http://geo.zuid-holland.nl/geo-loket/kaart_chs.html. 16 http://www.sohw.org/structuurvisie_uitvoeringsprogramma; Leenders 2005. 17 http://geo.zuid-holland.nl/geo-loket/kaart_chs.html; www.watwaswaar.nl. 12


11


NAP. Op basis van een bureauonderzoek kan echter niet per individuele locatie worden vastgesteld of het veen boven de verstoringdiepte bevindt, hierover zal een aanvullend booronderzoek uitsluitsel moeten geven. Lokaal zijn zowel het veen en de bovenliggende klei geërodeerd door jongere getijdegeulen. Op deze gerodeerde locaties geldt daarom voor beide niveaus een lage verwachting voor het aantreffen van archeologische resten. Op een dieper niveau (ca. 5,0 m -NAP) ligt in het noordelijk deel (km 62-67,3) een archeologisch interessante getijdegeul (‘Oer Maasmond’; Laagpakket van Wormer) met een verwachting voor archeologische resten uit het Neolithicum en de Bronstijd. Deze geul is recentelijk ontdekt en kan mogelijk een belangrijke bijdrage leveren aan de kennis van de bewoningsgeschiedenis van de regio in de boven genoemde perioden. De geulafzettingen zullen worden geraakt op de locaties waar een damwand of een kleibak in de dijk zal worden geslagen. Op het traject km 57,6-57-85, bij Westdijk en Goudswaard, kan ook de bovenkant van het pleistocene materiaal (Formatie van Kreftenheye) geraakt worden door de diepste ingreep (tabel 1). Voor deze afzettingen geldt een verwachting van Laat-Paleolithicum tot Mesolithicum, maar omdat de afzettingen ter plaatse vermoedelijk verspoeld zijn, geldt een lage verwachting. Op de hierboven besproken natuurlijke afzettingen bevindt zich de dijk die zal worden versterkt in het kader van het project Spui-Oost. Aangezien de dijk ter plaatse van de onderzochte trajecten dateert uit de Late Middeleeuwen en (vroege) Nieuwe tijd, is het de verwachting dat onder de recente versterkingen / ophogingen historische voorgangers van de huidige dijk kunnen worden aangetroffen. In het project worden zes deeltrajecten onderscheiden: Westdijk en Goudswaard, Goudswaard buitenom, Molenpolderdijk, Piershil westelijk en oostelijk, Spuidijk Nieuw Beijerland en Spuidijk Landelijk Korendijk. De archeologische verwachting en het advies zijn in tabel 1 per deeltraject gespecificeerd.


12



13


Literatuur BUSSCHERS, F.S., 2008: Unravelling the Rhine - Response of a fluvial system to climate change, sea level oscillation and glaciation, Amsterdam (dissertatie Vrije Universiteit). GEEL, B. VAN/S.J.P. BOHNCKE/H. DEE, 1980/1981: A palaeoecological study of an upper late glacial and holocene sequence from “de borchert”, The Netherlands, Review of Palaeobotany and Palynology 31, 367392. HOEK, W. Z., 2001: Vegetation response to the ~14.7 and ~11.5 ka cal. BP climate transitions: is vegetation lagging climate?, Global and Planetary Change 30 (1-2), 103-115. HOEK, W. Z., 2008: The Last Glacial-Interglacial transition, Episodes 31(2), 226-229. LEENDERS, K.A.H.W., 2005. Landschapsgeschiedenis van de Hoekse Waard, tekst van een voordracht op 27 mei 1999, gehouden voor de KNMG afdeling Zuid-Hollandse Eilanden. LOUWE KOOIJMANS, L.P./P.W. VAN DEN BROEKE/H. FOKKENS/A. VAN GIJN, 2005: Nederland in de prehistorie, Amsterdam. Hijma, M. 2009: From river valley to estuary - The early-mid Holocene transgression of the Rhine-Meuse valley, The Netherlands, Netherlands (Geographical Studies 389), Utrecht (Dissertatie Universiteit Utrecht). HUIZER, J./M. BENJAMINS/S. VAN DER A, 2009: De archeologische verwachtings- en beleidsadvieskaart voor de Hoeksche Waard, Amersfoort (ADC H034). Kok, H./Th.A.M de Groot, 1987: Geologische kaart van Nederland, kaartblad Rotterdam Oost (37O), Rijks Geologische Dienst, Haarlem RASMUSSEN, S.O./K.K. ANDERSEN/A.M. SVENSSON/J.P. STEFFENSEN/B.M. VINTHER/H.B. CLAUSEN/M.-L. SIGGAARDANDERSEN/S.J. JOHNSEN/L.B. LARSEN/D. DAHL-JENSEN/M. BIGLER/R. RÖTHLISBERGER/H. FISCHER/K. GOTOAZUMA/M.E. HANSSON/U. RUTH, 2006: A new Greenland ice core chronology for the last glacial termination, Journal of Geophysical Research 111, D06102. STOUTHAMER, E. /DE HAAS, T., 2011: Erodibiliteit en risico op zettingsvloeiing als maat voor stabiliteit van oevers, onderwatertaluds en rivierbodems van de Oude Maas, de Noord en het Spui, Dept. Fysische Geografie / Universiteit Utrecht, Utrecht. WEERTS, H.J.T./P. CLEVERINGA/J.H.J. EBBING/F.D. DE LANG/W.E. WESTERHOFF, 2000: De lithostratigrafische indeling van Nederland – Formaties uit het Tertiair en Kwartair, Utrecht (TNO-NITG). WESTERHOFF, W.E./T.E. WONG/E.F.J. DE MULDER, 2003: Opbouw van de ondergrond – Opbouw van het Neogeen en Kwartair, in: E.F.J. de Mulder/M.C. Geluk/I.L. Ritsema/W.E. Westerhoff/T.E. Wong (red.), De ondergrond van Nederland, Houten.

Digitale bronnen -

Actueel Hoogtebestand Nederland: www.ahn.nl. Archeologisch Informatiesysteem (Archis): http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html. GeoTOP, 3D model van de bovenste 30 meter van Zuid-Holland (TNO Utrecht): www.dinoloket.nl Cultuurhistorische HoofdStructuur: Zuid-Holland: http://geo.zuid-holland.nl/geoloket/kaart_chs.html. Live Link: http://livelink.archis.nl. Structuurvisie Hoeksche Waard: http://www.sohw.org/structuurvisie_uitvoeringsprogramma.


14


Tabellen, kaarten en bijlagen Tabel 1:

Archeologisch advies per dijktraject

Kaart 1: Kaart 2: Kaart 3: Kaart 4:

Locatiekaart Archeologie Bovenkant Wormer Compilatie van kadasterkaarten 1811-1832

Bijlage 1: Bijlage 2:

Overzicht van archeologische en geologische perioden Toelichting Bureauonderzoek en Inventariserend Veldonderzoek


15

Tabel 1: Archeologisch advies per Dijktraject

Deeltraject Westdijk en Goudswaard Tot km Variant Van km 54,9 57,6 Binnenberm of flauwere taluds

Verstoringen Maatregel: 1. Aanbrengen grond tot een afstand van max. 30 m vanaf de huidige binnenteen; 2a. Afgraven teellaag (<0,5 m) ter plekke van toekomstige berm/talud niet t.p. monument 16149; 2b. Afgraven teellaag (<0,5 m) ter plekke van toekomstige berm/talud t.p. monument 16149 (ca. km 57,4);

3. Verwijderen verhardingen ter plekke van toekomstige berm/talud; 4. Graafwerkzaamheden aan kruin, binnen- en buitentalud van het bestaande dijklichaam; 5a. Verleggen sloot (1,5-2,0 m -mv), over max. 30 m niet ter plaatse monument 16149; 5b. Verleggen sloot (1,5-2,0 m -mv), over max. 30 m ter plaatse monument 16149 (ca. km 57,4); 6. Evt. een damwand (maatwerk), tot een diepte van max. 15 meter in het nieuwe dijklichaam t.p.v. woonhuizen (Achterweg 1, Westdijk 1 en 16), voetbalvelden en tennisbanen. Archeologische lagen: Vastgestelde waarden Waarnemingen 410782, 410784, 411181; 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. monument 16149. 2. top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) mogelijk intact: middelhoge verwachting va. de IJzertijd; Van km 57,6

Tot km 57,85

Variant Dam/diepwand met binnenberm

Vastgestelde waarden Geen

Advies D D B D C A B D

Verstoringen Advies 57.6-57.7 Maatregel: 1. Aanbrengen damwand/diepwand t.p.v. huidige dijklichaam, tot een diepte van 15 / 22 m in de dijk; D 2. Verwijderen en terugbrengen verharding ter plaatse van de damwand/diepwand; D 3. Aanbrengen grond, tot aan de binnendijkse watergang waarbij een strook van 4 meter wordt vrijgelaten; D 4. Afgraven teellaag (<0,5 m) ter plekke van toekomstige berm; B 5. Verwijderen verhardingen ter plekke van toekomstige berm; D 6. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam; C 7. Aanbrengen damwand (maatwerk), tot een diepte van max. 15 meter in het nieuwe dijklichaam t.p.v. D woonhuizen aan binnenzijde dijk, bij haventerrein op hoek dijk (dijkpaal 57,85) en voetbalveld (dijkpaal 57,6). 8. binnendijkse teensloot ca. 1,0 m -mv. A Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): hoge verwachting (dorpskern) voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. 2a. 57.6-57.7 top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) mogelijk intact: middelhoge verwachting va. de IJzertijd; 2b. 57.7-57.8 top Hollandveen Laagpakket geërodeerd (1 tot 4 m –NAP): lage verwachting; 3. Formatie van Kreftenheye, top pleistoceen geerodeerd (>18m -NAP): lage verwachting.

Van km 57,85

Tot km 58,9

Variant Damwand met binnenberm


Verstoringen Maatregel: 1. Aanbrengen damwand t.p.v. huidige dijklichaam, tot een diepte van max. 15 m; 2. Aanbrengen grond, tot max. 10 meter in het waterlichaam Binnenspui 3. Afgraven onderwaterbodem (<0,5 m) ter plekke van toekomstige berm; 4. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam; Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): hoge verwachting (dorpskern) voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe

2. top Hollandveen Laagpakket geërodeerd (1 tot 4 m –NAP): lage verwachting; Deeltraject Goudswaard Buitenom Tot km Variant Verstoringen Van km 57,3 58,4 Aanleg nieuw dijklichaam en keersluis Maatregel: 1. Aanbrengen grond, tot een afstand van 75 m vanaf de huidige sloot (buitenwaarts); 2. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 3. Graafwerkzaamheden aan buitentalud van het bestaande dijklichaam bij de aansluiting op de bestaande primaire kering; 4. Aanleg keersluis bij kruising watergang, graafwerkzaamheden. Archeologische lagen: Vastgestelde waarden Geen Deeltraject Molenpolderdijk Tot km Variant Van km 57,9 58,1 Flauwer buitentalud of buitenberm


Advies D D D C

Advies D D C C

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. Verstoringen Maatregel: 1. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 20 m vanaf de huidige buitenkruin van de dijk; 2. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 3. Verleggen sloot (0,8 m -mv; 0,1 m -NAP), over een afstand van maximaal 20 m; 4, Graafwerkzaamheden aan buitentalud van het bestaande dijklichaam. Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): hoge verwachting (dorpskern) voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe

Advies D B A C

Van km 58,1

Tot km 58,3

Variant Flauwer buitentalud of buitenberm

Vastgestelde waarden Geen Variant flauwer binnentalud of binnenberm

Vastgestelde waarden Geen Van km 58,3

Tot km 58,8

Variant Flauwer binnentalud of binnenberm


Verstoringen Maatregel: 1. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 20 m vanaf de huidige buitenkruin van de dijk; 2. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 3. Verleggen sloot binnendijks (0,6-1,4 m -mv; 0,1-0,5 m -NAP) over een afstand van max. 20 m; 4. Graafwerkzaamheden aan het bestaande dijklichaam; Archeologische lagen:

Advies D D A C

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. 2. top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) mogelijk intact: middelhoge verwachting va. de IJzertijd; Maatregel: 1. Vergraven huidige dijklichaam; 2. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 25 m vanaf de huidige binnenkruin van de dijk; 3. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 4. Verleggen sloot binnendijks (2,0 m -mv; 1,4 m -NAP) over een afstand van maximaal 25 m; 5. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam. Archeologische lagen:

C D A A C

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. 2. top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) mogelijk intact: middelhoge verwachting va. de IJzertijd; Verstoringen Maatregel: 1. Vergraven huidige dijklichaam; 2. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 25 m vanaf de huidige binnenkruin van de dijk; 3. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 4. Verleggen sloot binnendijks (2,7 m -mv; 2,2 m -NAP), over een afstand van maximaal 25 m; 5. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam. Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. 2. top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) mogelijk intact: middelhoge verwachting va. de IJzertijd;

Advies C D D A C

Deeltraject Piershil westelijk en oostelijk Van km Tot km Variant 58,8 60,3 Flauwer binnentalud of binnenberm

Vastgestelde waarden Geen Van km 60,65

Tot km 61,28

Variant Binnenberm

Vastgestelde waarden Geen Variant Binnenberm


Verstoringen Maatregel: 1. Vergraven huidige dijklichaam; 2. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 25 m vanaf de huidige binnenkruin van de dijk; 3. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 4. Verleggen sloot binnendijks (2,0 m -mv; 2,2 m -NAP), over een afstand van maximaal 25 m; 5. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam. Archeologische lagen:

Advies C D D A C

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd. 2. top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) mogelijk intact: middelhoge verwachting va. de IJzertijd; Verstoringen Maatregel: 1. Vergraven huidige dijklichaam 2. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 25 m vanaf de huidige binnenkruin van de dijk 3. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 4. Verleggen sloot binnendijks (1,2 m -mv; 1,1 m -NAP), over een afstand van maximaal 25 m; 5. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam; Archeologische lagen:

Advies

60,65-60,7 C D D A C

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) mogelijk intact: middelhoge verwachting va. de IJzertijd. Maatregel: 1. Vergraven huidige dijklichaam 2. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 25 m vanaf de huidige binnenkruin van de dijk 3. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 4. Verleggen sloot binnendijks (1,2 m -mv; 1,1 m -NAP), over een afstand van maximaal 25 m; 5. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam; Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren geerodeerd (v.a. maaiveld): lage verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) geerodeerd: lage verwachting voor de IJzertijd tm de Middeleeuwen.

60,7-61,28 C D D D C

Deeltraject Spuidijk Nieuw-Beijerland Tot km Variant Van km Damwand 63,2 63,4

Vastgestelde waarden waarneeming 234040

Van km 63,4

Tot km 63,5

Variant Binnenberm


Deeltraject Spuidijk Nieuw-Beijerland Tot km Variant Van km 65,3 66,1 Binnenberm met kleikist


Verstoringen Maatregel: 1. Aanbrengen damwand t.p.v. huidige dijklichaam (binnenkruin), tot een diepte van max. 15 m; 2. Verwijderen en terugbrengen verharding ter plaatse van de damwand Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): hoge verwachting (dorpskernverwachting) voor Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket (1,0 tot 4,0 m –NAP) deels intact (63,3-63,4) deels niet (63,2-63,3): middelhoge en lage verwachting va. de IJzertijd. Verstoringen Maatregel: 1. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 12 m vanaf de huidige binnenkruin van de dijk 2. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 3. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam; Archeologische lagen:

Advies D D

Advies D B C

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): hoge verwachting (dorpskernverwachting) voor Late Middeleeuwen en Nieuwe tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket mogelijk intact (1,0 tot 4,0 m –NAP): middelhoge verwachting vanaf de IJzertijd; 3. top Laagpakket van Wormer (Maasestuarium 3,0 tot 4,0 m -NAP): hoge verwachting Laat-Neolithicum tot Vroege Bronstijd. Verstoringen Maatregel: 1. Aanbrengen grond, tot aan de sloot binnendijks (ca. 20 m vanaf de binnenkruin); 2. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 3. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam; 4. Aanleg verticale kleilaag aan buitenzijde dijk in de vooroever (tussen buitenteen dijk en Spui); 5. Aanleg kleikist tot ca. 10 m -mv (ca. 8,5 m -NAP). Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket mogelijk intact (1,0 tot 4,0 m –NAP): middelhoge verwachting vanaf de IJzertijd; 3. top Laagpakket van Wormer (Maasestuarium 3,0 tot 4,0 m -NAP): hoge verwachting Laat-Neolithicum tot Vroege Bronstijd.

Advies D D C D B

Variant Binnenberm


Van km 66,1

Tot km 67,7

Variant Binnenberm

Vastgestelde waarden waarneming 416404

Variant Damwand met buitenberm


Maatregel: 1. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 25 m vanaf de huidige binnenkruin van de dijk (t/m de sloot) 2. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 3. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam; 4. Verleggen sloot, t.p.v. de huizen evt. tot achter de huizen. Op andere locaties max. 10m; 5. Evt. een damwand (maatwerk), tot een diepte van max. 15 meter in het nieuwe dijklichaam t.p.v. woonhuizen Archeologische lagen:

D D C A D

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket mogelijk intact (1,0 tot 4,0 m –NAP): middelhoge verwachting vanaf de IJzertijd; 3. top Laagpakket van Wormer (Maasestuarium 3,0 tot 4,0 m -NAP): hoge verwachting Laat-Neolithicum tot Vroege Bronstijd. Verstoringen Maatregel: 1. Vergraven huidige dijklichaam; 2. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 30 m vanaf de huidige binnenkruin van de dijk; 3. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 4. Graafwerkzaamheden aan binnentalud van het bestaande dijklichaam; 5, Verleggen sloot (2,0 m -mv; 2,10 m -NAP), t.p.v. de huizen evt. tot achter de huizen; 6. Evt. een damwand (maatwerk), tot een diepte van max. 15 meter in het nieuwe dijklichaam t.p.v. woonhuizen. Archeologische lagen:

Advies C D D C A D

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket mogelijk intact (1,0 tot 4,0 m –NAP): middelhoge verwachting vanaf de IJzertijd; 3. top Laagpakket van Wormer (Maasestuarium 3,0 tot 4,0 m -NAP): hoge verwachting Laat-Neolithicum tot Vroege Bronstijd. Maatregel: 1. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 20 m vanaf de huidige buitenkruin van de dijk (op de vooroever); 2. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 3. Graafwerkzaamheden aan buitentalud van het bestaande dijklichaam; 4. Aanbrengen damwand t.p.v. huidige dijklichaam (in binnenteen), tot een diepte van max. 15 m. Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket mogelijk intact (1,0 tot 4,0 m –NAP): middelhoge verwachting vanaf de IJzertijd; 3. top Laagpakket van Wormer (Maasestuarium 3,0 tot 4,0 m -NAP): hoge verwachting Laat-Neolithicum tot Vroege Bronstijd.

D D C D

Variant Binnen- en buitenberm


Van km 67,1

Tot km 67,3

Variant Damwand met buitenberm


Maatregel: 1, Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 20 m vanaf de huidige buitenkruin van de dijk (op de vooroever) 2. Aanbrengen grond, tot en met de binnendijkse sloot 3. Verleggen sloot (2,0 m -mv; 2,10 m -NAP), binnendijks t.p.v. de huizen evt. tot achter de huizen. 4. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 5. Graafwerkzaamheden aan buiten- en binnentalud van het bestaande dijklichaam; 6. Evt. een damwand (maatwerk), tot een diepte van max. 15 meter in het nieuwe dijklichaam t.p.v. woonhuizen Archeologische lagen:

D D A D C D

1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket mogelijk intact (1,0 tot 4,0 m –NAP): middelhoge verwachting vanaf de IJzertijd; 3. top Laagpakket van Wormer (Maasestuarium 3,0 tot 4,0 m -NAP): hoge verwachting Laat-Neolithicum tot Vroege Bronstijd. Verstoringen Maatregel: 1. Aanbrengen grond, tot een afstand van max. 20 m vanaf de huidige buitenkruin van de dijk (op de vooroever) 2. Verwijderen teellaag (<0,5 m) en/of verhardingen op toekomstige locatie dijklichaam; 3. Graafwerkzaamheden aan buitentalud van het bestaande dijklichaam; 4. Aanbrengen damwand t.p.v. huidige dijklichaam (binnenteen), tot een diepte van max. 15 m. Archeologische lagen: 1. laagpakket van Walcheren (v.a. maaiveld): middelhoge verwachting voor de Late Middeleeuwen en Nieuwe Tijd; 2. top Hollandveen Laagpakket mogelijk intact (1,0 tot 4,0 m –NAP): middelhoge verwachting vanaf de IJzertijd; 3. top Laagpakket van Wormer (Maasestuarium 3,0 tot 4,0 m -NAP): hoge verwachting Laat-Neolithicum tot Vroege Bronstijd.

Advies D D C D

KAART 1 - LOCATIEKAART

: : : : : : : : : : : : : : : : : :

: : : : ' : ' : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : $: : : : : : : : : : : Zuidland $ : : : : : : : : : : : : : : : : :

:

427000

È

:

426000

:

424000

425000

:

420000

421000

422000

423000

:

: : : : : : : :

: : : O : : : : O : O : : : : : : : O D : : : : : : : : : : : : : : : Spijkenisse : : : : : : : : : : : : : $ : : $: : : : : : : : : : : : : : : : : : : $ : Hekelingen : 65.0 65.8 : 64.4 63.8

:

: D: : : : LEGENDA : ': : : : : D : : : : : : : : ! Dijkpaal (met nummer) : : : : : gebouwen : : : : 68.2 : : : 68.0 : : akkerland : 67.8 : : : ! :! : 67.6 : ! :! : grasland : : 68.4 : 67.4 ! : : : 67.2 !: : : : 68.6 bos : : 67.0 ! ! : : : $! 66.8$ $: : : ! 64.8 65.4 waterloop ! 64.2 : : $: Oud$ $66.6 $ 63.6 ! ! ! 66.4 ! ! ! : : : : : $ ! ! ! : 63.4 ' : : water !: $ $ $! ! ! 66.2 Beijerland $ 62.6 64.0 : : : : ! 65.2 63.0 64.6 66.0 : : : : : 65.6 $ $ $ $ 62.4 ! 61.8 plangebied : : : : : ! O ! ! ! ! : : : Nieuw-Beijerland $ $ ! O 63.2 Y 61.6 ! : : : 61.2 :Y YY $ ! 62.2 62.8 Y$: : : : : : : : : : : : : 61.0 ! ! ! $YY $ YY $ 62.0 : : : : O : : : : ! : : : Y: $ $:YY 61.4 : :59.2 : 60.8 ! $ $: $ $ YY 59.0 : : O : : : : Y $ $ ! 59.4 YY 60.6 : 58.8 :! ! $ $ Y 59.6 ! ! ! 60.4 : : : : ! ! ! ! : : !: $ $ $ $ YY 58.4 : 58.6 59.8 60.2 : : : : YY $: ! ' YYY YY : : : : : : : : $ $ $ 58.0 60.0 YYY YY ! ' 57.6 : : : : : 58.2 YY YY $ YYY YY ! !: : : : : $: $ : :YY $: YY 57.4 ! ! YYY YY 57.8 : : : : D $ $ ! Piershil: : Goudswaard : 57.0 ! 57.2 ' : $ $ : $ $: : : : ! $ $ 56.8 : 56.6 ! : : : $ $ : : : $: ! : : : $ $ $ O $ 56.4 : : : $ O 56.2 ! $ $ $ $ $ $ $ O ! $ O 56.0 : O : $ $ : $ : $ $ Project: V12-2498 BO Dijkverstering Spui Oost O 55.8 ! : : : O O Rapport: V1047 ! 55.6 : : $: $ O Datum: Maart 2013 : : : O 55.4 ! : : : : Bron: TOP10NL ! $ $ O ! :55.0 55.2 : : : O ! : : : $ $ O O O 54.8 Tekenaar: HJP/BB : : : O O O 54.6 ! : : : : : : : O O O Schaal: 1:50.000 / A4 : : : : : O O O O 54.4 ! ! : : : : : O O 54.2 : : : 'D : : : O ! O 54.0 D : $ O O O O O O : : O O O O O : $ O O O O O : : 0 1.000 m O O O O : OO $ $ D O O O O $ : : O O O O

$: $ : $ : : :

:'

È

428000

:

È

:

77000

78000

79000

80000

81000

: : : : : : : : : : : : :

82000

83000

84000

85000

±

86000

KAART 2 - ARCHEOLOGIE !! !

24869 24903

428000

40692

! 4095

16113

427000

! 8777

13893 44851 ! 44846 ! !! ! !

411404

30305 !

!

!

8776

27563

!

! ! !! ! ! 23442 !4087 ! !47354 ! ! 23346 23271 21822 23823

31564

26125

! 6473 30217

50756 ! 27562

±

23870 28697

24549

!

! ! !! 23365 23371 23274 ! 23460 ! ! ! ! ! ! 23357 ! 23370 45573 ! 23452 ! 23639 23455 ! ! 23376 17450 23265 23638! ! ! ! 23445! !! 24394 ! 23457 ! ! 23360 23446 ! 4399 ! 23453 24551 23450 ! ! 23353 ! 23449 ! ! ! 26181 23649 ! 23465 ! 418799! ! 23448 ! ! 431876 ! 15421 ! 23646 ! 30747 ! 4096 ! 23257 1152 ! !! 4088 42425 ! 36346 ! ! ! 36875 ! 6466 ! 6467 !

30107

8778

29294

29844

23647 !

23458 !

29853

LEGENDA

23648

!! 18202 9908

36874

plangebied

Waarnemingen (met nummer) !! ! 27561 !

!

60372

37691

51806

49300

41749 51310

24552

426000

17761

!

53075

23701

!

415200! 7911 !41016

! 44759

425000

23697

!

!!

Terrein van archeologische waarde

23694 23695

!

AMK terreinen (met nummer)

234040 52270

23696!

41751

Waarneming binnen AMK-terrein, afgerond op heel of half KM-vak

Archeologisch: bureauonderzoek

11268

!

Waarneming binnen AMK-terrein

!

Archeologisch: booronderzoek

!

28235 26443

!

Archeologisch: begeleiding

!

!

23702 !

Waarneming, afgerond op heel of half KM-vak

Archeologisch: opgraving of proefsleuven

416404

25034 419664

Waarneming

!

Onderzoeksmeldingen (met nummer)

!

23700 !

!

46143

!

12582

Terrein van hoge archeologische waarde

18591

Terrein van zeer hoge archeologische waarde 44760 424000

410780 !

! 16154

419650

37356

423000

16149 ! 46241 33419

!

! !!! 400407 16150 ! !

!

428256

400539

!

Hoge verwachting (>30m2)

400523 ! !

!

16151 ! ! 27566

24729

410784 !

!

400693 !

400533

Project: Rapport: Datum: Bron:

V12-2498 BO Dijkverstering Spui Oost V1047 November 2012 Archis, Beleidskaart Hoekse Waard

Tekenaar: Schaal:

HJP 1:50.000 / A4

!

410790

18236 421000

Hoge verwachting (>100m2, >30cm)

16155 !

7496 ! 16153 ! ! 16152

410782 !

Middelhoge verwachting (>500m2, >30cm)

6730

24731

24730

411181

Lage verwachting (>10ha, >30cm)

!

37130 47851 46081 11287

! 39484 47241 11289

!

Beleidskaart Hoekse Waard

416406

11288 !

405806 422000

Terrein van zeer hoge archeologische waarde, beschermd

!

!

11286

420000

21974 77000

78000

79000

80000

81000

0 82000

83000

84000

85000

86000

1.000 m

KAART 3 - BOVENKANT WORMER

430000

431000

±

LEGENDA plangebied profielen

Top Wormer (m NAP)

429000

-12.50 - -10.00 -10.00 - -7.50 -7.50 - -5.00 428000

-5.00 - -2.50

427000

Maas estuarium

426000

Maas estuarium

419000

420000

421000

422000

423000

424000

Profiel Hijma 2009

425000

Profiel Stouthamer/ De Haas 2011


V12-2498 BO Dijkverstering Spui Oost V1047 November 2012 GeoTop TNO 2011

Tekenaar: Schaal:

HJP 1:75.000 / A4

0 76000

77000

78000

79000

80000

81000

82000

83000

84000

85000

86000

87000

88000

89000

90000

1.000 m

KAART 4 - KADASTRALE MINUTEN 1811-32 plangebied

420000

421000

422000

423000

424000

425000

426000

427000

428000

±

LEGENDA


V12-2498 BO Dijkverstering Spui Oost V1047 Maart 2013 Kadastrale minuten 1811-32

Tekenaar: Schaal:

BB 1:50.000 / A4

0 77000

78000

79000

80000

81000

82000

83000

84000

85000

86000

1.000 m

Bijlage 1: geologische en archeologische perioden

Bijlage 2: Toelichting archeologisch proces B u re a u o n d e rz o e k ( K N A 3 .2 D e e l II P r o t o c o l 4 0 0 2 ) H e t d b e k e n s ta n d k a n w

o e l v a d e o f a a rd ra o rd e n

n e e n v e rw p p o r te n

b u re a u a c h te a r t m e t e e a a n z ie n

o n d e r z o e k is c h e o lo g is c h e n g e s p e c if ic e v a n (e v e n tu e

h e t w a a e r d e e l) v

v e rw rd e n a rc h e r v o

e r v e n , b in n e o lo g lg o n d

v a n e n e e is c h e e rz o e

in f o r m a t ie , a a n d e h a n d v a n b e s t a a n d e b r o n n e n , o v e r n o m s c h r e v e n g e b ie d . H e t r e s u lt a a t is e e n v e r w a c h t in g , o p b a s is w a a r v a n e e n b e s lis s in g g e n o m e n k .

H e t r a p p o r t b e v a t , w a a r m o g e lijk , g e g e v e n s o v e r a a n - o f a fw e z ig h e id , a a r d , o m v a n g , o u d e r d o m , g a a f h e id , c o n s e r v e r in g e n ( r e la t ie v e ) k w a lit e it v a n a r c h e o lo g is c h e w a a r d e n e n a a r d w e t e n s c h a p p e l ijk e e ig e n s c h a p p e n (L S 0 2 t / m L S 0 4 ). A f h a n k e lijk v a n d e o m v a n g v a n d e t o e k o m s t ig e (p la n o lo g is c h e ) in g r e e p e n w e r k z a a m h e d e n , d e a a r d v a n d e a a n le id in g t o t h e t b u r e a u o n d e r z o e k e n d e v r a a g s t e llin g (L S 0 1), z u lle n a a n v u lle n d e g e g e v e n s m o e t e n w o r d e n v e r z a m e ld . H ie r b ij b lijf t d e d o e ls t e l l in g v a n h e t b u r e a u o n d e r z o e k (h e t k o m e n t o t e e n g e s p e c if ic e e r d e v e r w a c h t in g ) o v e r e in d ( L S 0 5 ). T e n a a n z ie n v a n a r c h e o lo g is c h o n d e r z o e k in d e b e b o u w d e o m g e v in g k u n n e n o n d e r g r o n d s e b o u w h is t o r is c h e w a a r d e n a a n g e t a s t w o r d e n . H e t is d a a r o m w e n s e l ijk o m o o k in h e t a r c h e o lo g is c h b u r e a u o n d e r z o e k a a n d a c h t t e s c h e n k e n a a n d e b e b o u w d e o m g e v in g e n h e t v o o r k o m e n v a n o n d e r g r o n d s e b o u w h is t o r is c h e w a a r d e n , e n z o e e n g e s p e c if ic e e r d e v e r w a c h t in g o p t e s t e ll e n o p b a s is v a n a lle c u lt u u r h is t o r is c h e w a a r d e n in h e t o n d e r z o e k s g e b ie d . V e r v o lg e n s w o r d t h e t r a p p o r t o p g e s t e ld (L S 0 6 ) e n d e g e g e v e n s a a n g e l e v e r d b ij A r c h is , w a a r n a h e t p r o c e s k a n w o r d e n a f g e s lo t e n . D a a r n a a s t d ie n t d e d ig it a le d o c u m e n t a t ie b in n e n t w e e ja a r n a a f r o n d in g v a n h e t s t a n d a a r d r a p p o r t o v e r g e d r a g e n t e w o r d e n a a n h e t e - D e p o t ( w w w .e d n a .n l) ( D S 0 5 ) . H e t b u re a u o n d e rz o p g e s t e ld e a d v ie s . r u im t e lijk e o n t w ik g e t o e t s t d ie n t t e w e n /o f e e n In v e n ta r o n d e r z o e k s g e b ie d o n d e r z o e k . In d ie n te w o r d e n . V o o r e in z a g e o n d e rz g o e d g e g e h e le

e n In v e n d ie n t te o e k d ie n k e u r d te a r c h e o lo

H e t is a a n h e t b w e r k z a a m h e d e n s p e le n e n a ls z o b o u w v e r g u n n in d e b e tr o k k e n g e o n tsta a t o v e r d e

o e k g D it a k e lin o rd e is e r e o f to fy s ie

e ld t a ls o n d e r b o u w in g v o o r h e t d o o d v ie s g a a t n a d e r in o p d e e v e n t u e le g . U it h e t a d v ie s k a n v o lg e n d a t h e t n . D it k a n d o o r m id d e l v a n e e n In v e n d P r o e f s l e u v e n o n d e r z o e k . D it v e ld t e e n a d v ie s v o o r b e h o u d v a n d e v in k b e h o u d n ie t m o g e lijk is , d ie n t e e n

t a r is e r e n d V e ld o n d e r z o e k O v lig g e n b ij d e R ijk s d ie n s t v o o r t e e r st e e n P r o g ra m m a v a n E w o r d e n d o o r h e t b e v o e g d g e g is c h e p r o c e s t e d o o r lo p e n . e v o e g d g e z a g o m u v e r r ic h t d ie n e n t e d a n ig in g e b r a c h t w g e n . In d ie n g e w e n s m e e n t e lijk e a fd e lin g e m a a k t e a n a ly s e s

e r ig h e t is e n z a g

is C u o p (m

e e n ltu g e s e e s

P la re e l te ld ta l d

r V e s t ig ia B V A r c h e o lo g ie & C u lt u u r h is t o r ie r is ic o ’s e n b e n o d ig d e v e r v o lg s t a p p e n b ij d e v e r d e r e a r c h e o lo g is c h e v e r w a c h t in g s m o d e l n a d e r in h e t v e ld n t a r is e r e n d V e ld o n d e r z o e k O v e r ig (b o o r o n d e r z o e k ) o n d e r z o e k le id t o f t o t v r ijg a v e v a n h e t d p la a t s e n in d ie n n ie t m o g e l ijk n a d e r a r c h e o lo g is c h o p g r a v in g o f a r c h e o lo g is c h e b e g e le id in g u it g e v o e r d

n v a E r fg te w e b e

n A a n p a k v e r e is t , d a t o e d . V o o r d e a n d e re o r d e n . D it P r o g r a m m tr e ffe n d e g e m e e n te ).

it e in d e lijk t e b e s lis s e n o f n a h e t w o r d e n . H e t a d v ie s u it g e b r a c h t o r d e n b ij b e s t e m m in g s p la n o n t w t , d r a a g t V e s t ig ia z o r g v o o r e e n g e n . O p d e z e w ijz e w o r d t v o o r k .

b u re a d o o r e r p e n a d e q u o m e n

u o n V e s o f a te d a t

10 d a g e n v a n te v o r e n te r t y p e n a r c h e o lo g is c h a v a n E is e n d ie n t V e s t ig ia is b e v o e g d o m h e t

d e rz o e k n o g t ig ia k a n d a a – w ijz ig in g e n a f s t e m m in g in e e n la t e r

a n d e re r b ij e e n e n a a n v a n d e s t a d iu m

a r c h e o lo g is c h e b e la n g r ijk e r o l v ra g e n v o o r r e s u lt a t e n m e t d is c u s s ie

In v e n t a r is e r e n d V e ld o n d e r z o e k ( K N A 3 .2 D e e l II P r o t o c o l 4 0 0 3 ) H e t d o e l v a n in v e n t a r is e r e n d v e ld o a r c h e o lo g is c h e v e r w a c h t in g d o o r m v e r k r e g e n o v e r b e k e n d e e n /o f v e rw a a n - o f a f w e z ig h e id , d e a a r d , d e o m v a n d e a r c h e o lo g is c h e w a a r d e n . H e in h o u d e lijk (s e le c t ie - )a d v ie s (b u it e n (m e e s t a l e e n s e le c t ie b e s lu it ) g e n o m v e ld a c t iv it e it e n u it g e v o e r d w o r d e n

n d id a c v a t r n e n to

e r z o e k ( I V O ) is h e t a a n v u lle n e n t o e t s e n v a n d e g e s p e c if ic e e r d e d e l v a n w a a r n e m in g e n in h e t v e ld , w a a r b ij ( e x t r a ) in f o r m a t ie w o r d t h t e a r c h e o lo g is c h e w a a r d e n b in n e n e e n o n d e r z o e k s g e b ie d . D it o m v a n g , d e d a t e r in g , d e g a a f h e id , d e c o n s e r v e r in g e n d e in h o u d e l ijk e k w a e s u lt a a t v a n e e n IV O is e e n r a p p o r t m e t e e n w a a r d e r in g e n e e n o r m e n v a n t ijd e n g e l d ) , a a n d e h a n d w a a r v a n e e n b e l e id s b e s lis s in g k a n w o r d e n (S P 0 2 , V S 0 2 t / m V S 0 7 , D S 0 1 t / m D S 0 5 ). D it b e t e k e n t d a t h e t n iv e a u w a a r o p d e z e b e s l is s in g g e f u n d e e r d g e n o m e n k a n w o r d e

t d e lit e it

t d e n .

V e s t ig ia b r e n g t n a a r a a n le id in g v a n h e t v e ld o n d e r z o e k e e n g e s p e c if ic e e r d a d v ie s u it , o p b a s is w a a r v a n h e t b e v o e g d g e z a g e e n b e s lu it k a n n e m e n o v e r d e w ijz ig in g in h e t b e s t e m m in g s p la n v a n h e t o n d e r z o e k s g e b ie d e n e v e n t u e e l n o g t e n e m e n v e r v o lg s ta p p e n in h e t o n d e r z o e k . B ij h e t IV O k a n e e n o n d e r s c h e id a a n g e b r a c h t w o r d e n in e e n v e r k e n n e n d e , k a r t e r e n d e e n w a a r d e r e n d e f a v e r k e n n e n d e f a s e h e e f t t o t d o e l in z ic h t t e k r ijg e n in d e g a a f h e id v a n v o r m e e n h e d e n v a n h e t la n d s c h a p , v z o v e r d e z e v a n in v lo e d z ijn o p d e lo c a t ie k e u z e in h e t v e r le d e n . H e t d o e l is k a n s a r m e z o n e s u it t e s lu it e n k a n s r ijk e z o n e s t e s e le c t e r e n v o o r d e v o lg e n d e f a s e n v a n o n d e r z o e k . D e k a r t e r e n d e f a s e h e e f t t o t d o e l h e o n d e r z o e k s t e r r e in s y s t e m a t is c h t e o n d e r z o e k e n o p d e a a n w e z ig h e id v a n v o n d s t e n e n / o f s p o r e n . D e w a a r d e r e n d e f a s e h e e f t t o t d o e l h e t w a a r n e m in g s n e t t e v e r d ic h t e n o m d e a a r d , o m v a n g , d a t e r in g , g a a f h e c o n s e r v e r in g e n in h o u d e lijk e k w a lit e it v a n d e a r c h e o lo g is c h e r e s t e n v a s t t e s t e ll e n .

se : D e o o r e n t id ,

C r u c ia a l v o o r d e u it v o e r in g v a n h e t IV O is d e k e u z e v o o r e e n b e p a a ld e o n d e r z o e k s m e t h o d e , w a a r m e e d e g e s p e c if ic e e r d e a r c h e o lo g is c h e v e r w a c h t in g , g e s t e ld in h e t b u r e a u o n d e r z o e k s r a p p o r t g e t o e t s t k a n w o r d e n in h e t v e ld . D it d ie n t in e e n P la n v a n A a n p a k d u id e l ijk g e m a a k t t e w o r d e n (V S 0 1 , S P 0 1) . A ls e is e n g e ld e n e e n v e r a n t w o o r d in g v a n a lle g e b r u ik t e in f o r m a t ie , w a a r o p d e k e u z e g e b a s e e r d w o r d t e n e e n b e s c h r ijv in g v a n d e v e r o n d e r s t e ld e k e n m e r k e n v a n d e v e r w a c h t e a r c h e o lo g is c h e v in d p la a t s e n m .b .t . d ie p t e l ig g in g , o m v a n g , a r c h e o lo g is c h e in d ic a t o r e n , r u im t e l ijk e v e r d e l in g e n b in n e n d e v in d p la a t s , a r t e f a c t e n . B o o r - e n p r o e f s le u v e n o n d e r z o e k z ijn o p d it m o m e n t d e e n ig e k a r t e r e n d e m e t h o d e n v o o r h e t o p s p o r e n v a n (n ie t z ic h t b a r e ) s it e s b u it e n d e h is t o r is c h e k e r n d ie b r e e d in z e t b a a r z ijn . A n d e r e p r o s p e c t ie t e c h n ie k e n z ijn a ll e e n in s p e c if ie k e o m s t a n d ig h e d e n t o e p a s b a a r ( b v . g r o n d r a d a r ) . D a a r n a a s t k a n d e o p p e r v la k t e k a r t e r in g e e n b ijz o n d e r w a a r d e v o ll e a a n v u l l in g z ijn o p e e n b o o r - o f p r o e f s le u v e n o n d e r z o e k , m e t n a m e d a a r w a a r ( p la a t s e l ijk ) s p r a k e is v a n h e t a a n p lo e g e n v a n v o n d s t la g e n o f d e a a n w e z ig h e id v a n m o ls h o p e n e n g e s c h o o n d e s lo t e n . B o o r o n d e r z o e k is e e n g e s c h ik t e p r o s p e c t ie t e c h n ie k v o o r h e t o p s p o r e n v a n s it e s d ie z ic h k e n m e r k e n d o o r e e n a r c h e o lo g is c h e la a g o f e e n v o n d s t s t r o o iin g m e t e e n v o ld o e n d e h o g e d ic h t h e id . In d ie n e e n o p t e s p o r e n s it e z ic h k e n m e r k t d o o r e e n l a g e v o n d s t d i c h t h e i d ( < 4 0 v o n d s t e n / m ²) i s b o o r o n d e r z o e k m i n d e r g e s c h i k t e n k a n e e n p r o e f s l e u v e n o n d e r z o e k e e n b e t e r e m e t h o d e z ijn . V o o r d e t a ils n a a r v e r s c h ill e n d e b o o r m e t h o d e n w o r d t v e r w e z e n n a a r d e K N A L e id r a a d In v e n t a r is e r e n d V e ld o n d e r z o e k d e e l K a r t e r e n d b o o r o n d e r z o e k . V e s t ig ia a a n z ie n b u re a u o a f r o n d in t/m D S 0

B V v a n n d e g v 5 ).

A r c h e o lo g d e ra p p o r rz o e k m e t a n h e t v e ld

ie & ta g e h e t w e r

C u ltu u r h e n a a n le v v e r s c h il d k c o n fo r m

is t o r ie is e r in g s e is a t e v e n tu d e e is e n

b e v o e n to e e l v v a n

e g d t d e o n d h e t

to t p o n stm d e p

h e t e r in a te r o t b

d o e n v a n g g e ld e n ia a l (v o n d ij h e t a a n

a lle fa s d e z e lfd ste n , m g e w e z e

e n v a e e is e o n ste n d e p

n b n a r s) o t

o o ro n d e r z o e k . T e n ls b ij e e n b in n e n t w e e ja a r n a w o r d t a a n g e le v e r d (D S 0 1

This text was set using the following freely available font software: Allerta

Copyright (c) 2010, Matt McInerney (http://pixelspread.com), with Reserved Font Name Allerta.

Inconsolata_dz

Copyright (c) 2006, Raph Levien (http://www.levien.com), with Reserved Font Name . Copyright (c) 2009, David Zhou (http://blog.nodnod.net/) with Reserved Font Name .

Molengo_Vestigia

Copyright (c) 2007, Denis Moyogo Jacquerye, with Reserved Font Name <Molengo>. Copyright (c) 2011, Vestigia BV Archeologie & Cultuurhistorie (www.vestigia.nl), with Reserved Font Name <Molengo_Vestigia>; available at www.vestigia.nl/fonts.

oﬂ

This Font Software is licensed under the SIL Open Font License, Version 1.1. The license is available with a FAQ at: http://scripts.sil.org/OFL

HaskoningDHV Nederland B.V. Bijlage 5 Archeologisch bureauonderzoek dijkversterking Spui Oost

Recommend Documents