Hartelijk Welkom Joep Kok, directievoorzitter
Kennis Netwerken Alle ondernemers Vraaggestuurd programma
Bert Bruggink Chief Financial & Risk Officer Rabobank Rabobank. Een bank met ideeën.
Crisis op crisis wanneer houdt het op? Bert Bruggink Chief Financial & Risk Officer Rabobank
Grote veranderingen in 2008…
8
Agenda • Kredietcrisis • Financiële crisis • Economische crisis • Landencrisis • Pensioencrisis
9
Kredietcrisis Goedkoop krediet, dure huizen • Lage rente 2002-2004 -
Weinig wanbetaling Speurtocht rendement Rommelhypotheken Speculatie Stijgende huizenprijzen
• Rentes omhoog 2004-2006…
10
- Luchtbel geknapt - Betalingsproblemen subprime - ‘Resets’ dreef gedwongen verkoop - Inmiddels lijkt de bodem bereikt
Kredietcrisis Securitisatie: tweedehands leningen • Gebundelde pakketten leningen in aparte BV’s (conduits, SPV, SIV, …) • Risicomandjes met credit ratings • Laagste mandje eerst geraakt • Liquiditeitsrisico • Banken als sponsoren • $2500mrd uitgegeven in 2006 • $1900mrd in entiteiten • Waarvan ¼ subprime • Originate-to-distribute: Einde business model
11
Financiële crisis Van marktimplosies naar afboekingen •
Betalingsproblemen subprime
•
ABCP-beleggers lopen weg
•
Liquiditeitsnood speciale vehikels
•
Spanning interbancaire geldmarkt
mrd. USD
mrd. USD
ABCP volumes vallen terug
1300
1300
1200
1200
1100
1100
1000
1000
900
900
800
800
700
700
600
Onzekerheid en wantrouwen
500
•
Besmetting op financiële markten
300
•
Wat is de prijs?
•
Enorme afboekingen ($1000 miljard)
•
400
600 asset backed commercial paper, uitstaand VS
Slachtoffers (NIBC, Northern Rock)
01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11
Top-10 verliezen en afboekingen banken Citigroup
112,2
Wachovia
101,9 69,6
Merrill Lynch
55,9
UBS
53,1
JPMorgan Chase
•
Schaars kapitaal selectiever ingezet
400 300
Bank of America
•
500
49,2
Washington Mutual
45,3
HSBC
42,2
Wells Fargo
32,8
Royal Bank of Scotland
31,9
Rabobank
$ mrd
3,5
0
20
40
60
80
100
120
Financiële crisis Eind 2008: Systeemrisico’s & nationalisaties • Grote zakenbanken: Bear Stearns weg, Lehman valt om,
AIG aan de rand van de afgrond 80 70 60 50 40 30 20 10 0 okt
Merril Lynch fuseert, Morgan Stanley en Goldman Sachs worden ‘gewone’ banken Einde business model
dec
feb
apr
jun
aug
•
IJsland failliet na val Glitner, Landsbanki (IceSave), Kaupthing
Fortis
•
VS: $700mrd reddingsfonds
•
Europa: > €1000mrd garanties;
30
€190- €230mrd injecties
(in euro)
25
•
20 15
€20mrd ‘stroppenpot’ voor
10
kapitaalinjecties; €200mrd
5 0 mei
13
Nederland: nationalisatie Fortis/ABN;
aug
nov
feb
mei
aug
garantieregeling bancaire leningen
Financiële crisis Alle registers open • Liquiditeits-Tsunami centrale banken • Staatskapitaal naar banken • Nationalisaties • Opkoopregelingen • Garantieregelingen • Verstandige aanpassing boekhoudregels
14
Financiële crisis Tijdelijke stabilisatie %-punt
Eurozone
%-punt
5
5
• Vanaf maart 2009 sprake van stabilisatie • Risicopremies in veel markten weer naar beneden
renteopslag 10 jr bedrijfsobligaties t.o.v. 10 jr staatsobligaties
4 3
3
2
2
1
1
0
0 07
• Beurzen herstelden zich enigszins • Maar: volumes over het algemeen nog lager • Onzekerheden bleven en inmiddels hernieuwde stress
4
08
09
AAA
10
AA
1800
11 A
BBB 800
Nieuwe ronde beursonrust
1600
700
1400
600
1200
500
1000
400
800
300
600
200
400
100 07
08
S&P 500 (in €, l)
09
10 AEX (r)
11 Eurozone STOXX (r)
Economische crisis Na de Grote Recessie (2009) …
16
Economische crisis … het Grote Herstel? (2010)
17
Economische crisis Mondiale groei zwakt af in 2011/12 • Wereldwijde economische groei zet waarschijnlijk door, maar:
– Kans op beleidsfouten en recessie aanzienlijk toegenomen – Europese politieke crisis duurt maar voort – Groei Eurogebied blijft ongelijk verdeeld. Kern lift mee op groei wereldhandel, periferie gebukt onder bezuinigingen
– Politieke crisis in de VS, belabberde overheidsfinanciën en afwaardering kredietwaardigheid
– Groei opkomende markten loopt tegen grenzen aan, risico’s oververhitting nemen toe
18
Landencrisis Fors opgelopen staatsschulden % of GDP
% of GDP
250
250
200
200
150
150
NED
100
100
50
50 0
0
19
2007
2011
Landencrisis Onhoudbaar hoge rentevoeten %
%
18
18
Rente op 10 jaars staatsobligaties
16
16
14
14
12
12
10
10
8
8
6
6
4
4
2
2
0
0 07
08
Griekenland 20
09 Ierland
10 Portugal
11 Spanje
Italië
Landencrisis Politieke crisis besmet de markten Risico slaat over op bedrijven basispunten
basispunten
300
Itraxx Europese CDS spreads
250
250
200
200
150
150
100
100
50
50 0
0 07
08
09
Bedrijfsobligaties
•
Spanje, Italië en Frankrijk ook in vizier van de markt
•
21 juli 2011: Europees akkoord over extra steun Griekenland en uitgebreid mandaat Europees vangnet EFSF
•
Maar: onduidelijkheden + trage ratificatie + “Finse deal” doen rustgevend effect weer snel teniet
•
Recessieangst neemt toe en raakt financieringskosten bedrijven
•
Wantrouwen tussen banken laait weer op
300
10
11
Staatsobligaties
Bankobligaties
Geldmarkt loopt weer vast 2
%-punt
%-punt
2
Verschil Europese interbancaire rente en OIS (3 maands)
1
1
0
0 06
21
07
08
09
10
11
Landencrisis ECB verleent eerste hulp •
•
ECB koopt weer staatsobligaties op en verstrekt liquiditeit Noodverband tot EFSF aan de slag mag
Liquiditeitssteun aan bankwezen EUR mrd 1000
EUR mrd 1000
800
800
600
600
400
400
200
200 0
0
•
Zeer effectief; €36mrd in 2 weken tijd brengt enige rust in Spaanse en Italiaanse markten
-200
-200
-400
-400
-600
-600 07
08
09
10
11
Normale herfinancieringsoperaties
Lange-termijn herfinancieringsoperaties
Termijn depsosito's
Depositofaciliteit
Opkopen staatsobligaties
•
•
Effectiviteit EFSF lijkt op voorhand beperkt door haar omvang Vergroting van het vangnet verkleint de kans dat het gebruikt moet worden!
EUR mrd
EUR mrd
140
120
120
100
100
80
80 60 60 40 20 0
22
ECB Securities Market Program (Opgekochte staatsobligaties van Eurolanden)
40 20 0
Landencrisis Hoe is de domino te stoppen?
23
Landencrisis Euro-obligaties als oplossing? • Euro-obligaties en verdergaande politieke integratie? • Vormgeving: Kruislingse garanties tussen lidstaten Automatische (politieke) sancties Rente differentiatie o.b.v. begrotingspositie • Voordelen: Geen speculatie tegen individuele landen meer mogelijk Grote markt met liquiditeitsvoordeel voor sterke landen • Nadelen: Alle drie de elementen noodzakelijk voor succes Politiek vooralsnog volstrekt onhaalbaar 24
Landencrisis Groter Europees vangnet als oplossing? • Europees vangnet (EFSF) • Vormgeving: Veel groter, afschrikwekkender fonds Met bevoegdheid tot opkopen staatsobligaties • Voordelen: Geen verdragswijziging noodzakelijk Daarmee politiek beter haalbaar … … als de druk maar voldoende toeneemt • Nadelen: Wordt politieke goedkeuring per transactie vereist? Hoe worden hervormingen afgedwongen? 25
Landencrisis Zorgelijke ‘State of the Union’
Landencrisis Verenigde Staten politiek tot op ‘t bot verdeeld • 2 partijen, 1 loopgraaf, geen structurele oplossingen • Schertsvertoningen 2011 Voorjaar: begroting 2011 Zomer: verhoging schuldplafond Najaar: … (invulling bezuinigingen 2012 en verder) • Afwaardering kredietwaardigheid door S&P (AAA AA+) • Schokgolf door de markt Maar staatsrente VS daalt En CDS al snel weer terug op pre-afwaarderingsniveau • VS blijft bekende haven, bekend maakt bemind 27
Pensioencrisis Bezuinigen op toezeggingen onvermijdelijk • Gaat de rente (snel) weer omhoog? • Mag met beursherstel worden gerekend? • Hoeveel ouder gaan we nog worden? • Verhoging AOW-leeftijd onvermijdelijk • Verhoging pensioenleeftijd eveneens • Verminderen toezeggingen (bijvoorbeeld: basis + variabel) • Lagere uitkering naarmate mensen ouder worden 28
Pensioencrisis Rente is vaker lang laag geweest % 16
Rente op 10-jaars staatspapier
% 16
14
14
12
12
10
10
8
8
6
6
4
4
2
2
0
0 0 8 1
0 1 8 1
0 2 8 1
0 3 8 1 VS
29
0 4 8 1
0 5 8 1
0 6 8 1
0 7 8 1
0 8 8 1
0 9 8 1
0 0 9 1
0 1 9 1
Nederland
0 2 9 1
0 3 9 1
0 4 9 1
0 5 9 1
0 6 9 1
0 7 9 1
0 8 9 1
Duitsland
0 9 9 1
0 0 0 2
0 1 0 2
0
Pensioencrisis Int’l perspectief: dure toezeggingen
30
Pensioencrisis Int’l perspectief: veelal staats-”gedekt”
31
Pensioencrisis Wie veel heeft, kan veel verliezen 140 120
Private & publieke pensioen reserves (waarde in 2009, % van BBP)
140 120
100
100
80
80
60
60
40
40
20
20
0
0
32
Crisis op crisis Wanneer houdt het op? • Jarenlange stagnatie huizenprijzen mogelijk Inkomens onder druk. Bezuinigingsdruk & HRA.
• Lagere economische groei dan in het verleden Verhulde zegening: verkleint kans op volgende crisis
• Alsnog handelsbarrières opgeworpen Pijn nu voelbaar bij bredere bevolking. Populistische maatregelen niet uit te sluiten.
• Nieuwe euro-spanningen en uiteenvallen eurozone 33
Vragen? Rabobank. Een bank met ideeën.
Hartelijk dank voor uw komst Wij nodigen u uit voor een gezellige naborrel Rabobank. Een Rabobank. Eenbank bank met met ideeën. ideeën.
