Hanna Mariën mensen die zorg dragen voor anderen, verdienen elke dag een medaille

Hanna Mariën mensen die zorg dragen voor anderen, verdienen elke dag een medaille

inhoud 22 Colofon Redactie Femma Cel Beleid | www.femma.be Bieke Verhoelst | [email protected] Ilse De Vooght | [email protected] Jeroen Lievens | [email protected] Riet Ory | [email protected] Vormgeving Gevaert Graphics Druk Gevaert Printing V.U. : Eva Brumagne, Urbain Britsierslaan 5, 1030 Schaarbeek Wettelijk depot: D/2012/1029/1

2

slechts atting is de h c s r a Na 5 in t beeld eme r op 1 w e r k n r e e n m a n . He o n t zorgsec rgsector als ee or, o z s e ct van de uwelijke o r v n e zachte reotiepe ste ouden alsook htingen weerh een ac rolverw r van om voor e ector n manne innen de zorgs b carrière n. e z te kie

6

d

14

Ongeveer zeven procent van de mantelzorgers voelt zich zwaar tot zeer zwaar overbelast.

6 Werken en zorgen

Arbeid en zorg: een moeilijke combinatie Mannen aan zet! Het Nieuwe Werken Onze eisen

14 Mantelzorg

De mantelzorger Een premie voor elke mantelzorger Een betere sociale bescherming Een betere combinatie arbeid-mantelzorg Even op adem komen Onze eisen Naast de eenoudergezinnen hebben ook jonge ouders het moeilijk om gebruik te maken van tijdskrediet. Niet zozeer vanwege het financiële plaatje, maar wel omdat ze niet de vereiste vijf jaar anciënniteit hebben.

22 Herwaardering van de zorgsector Zorgberoepen Een toekomst vol uitdagingen Meer personeel en diversiteit Waardig werk a. De juiste vrouw/man op de juiste plaats b. Een correcte verloning c. Nood aan ondersteuning Neen tegen commercialisering Onze eisen

34 Bibliografie 3

inleiding Met ‘Goud voor Zorg’ ijvert Femma voor een haalbare combinatie tussen zorgen en werken. Bovendien pleiten we voor extra banen in de zorgsector. Zorgen is topsport. Je hebt er net zoveel moed, kracht en doorzettingsvermogen voor nodig als een atleet. Deze brochure is een uitloper van de ‘Goud voor Zorg’-campagne, waarbij onze leden honderdduizenden kilometers fietsten, wandelden en zwommen voor zorg.

Zorgen doen we allemaal. Voor onze kinderen, onze ouders, onze buren,… Maar liefst 1 Vlaming op 5 verzorgt op regelmatige basis een naaste. Bovendien blijft de vraag naar zorg stijgen: we worden ouder, zoeken meer (professionele) opvang voor onze kinderen, zoeken meer hulp voor psychische problemen. Mensen die zorg nodig hebben, willen het liefst zo lang mogelijk thuis blijven. De overheid speelt hier op in en bouwt zorg uit rond de thuissituatie. Terzelfdertijd vraagt de overheid dat mannen en vrouwen meer en langer werken. Bovendien snoeide ze in de verlofsystemen en maakte ze de voorwaarden ook strenger. Mantelzorg en de combinatie arbeid-zorg dreigt hierdoor nog minder evident te worden. Ook de professionele zorg en de kwaliteit van zorg komt onder druk te staan. Het zorgverhaal dat Femma schrijft, is er één van solidariteit. Iedereen, rijk of arm, heeft recht op een kwaliteitsvolle zorg. Alleen de overheid kan dit garanderen. Zorg mag, met andere woorden, niet overgeleverd worden aan de wetten van de vrije markt. Zorg enkel voor vrouwen? Femma is bezorgd om de zorgsector en de mantelzorger. Het zijn immers vooral vrouwen die zorgen. Vrouwen kiezen vaker voor een zorgberoep dan mannen. Vrouwen voeren ook het overgrote deel van de

4

zorgtaken thuis uit. Ze nemen de zorg voor hun naasten op zich en verlenen ook het vaakst zorg als vrijwilliger. Zorgen is geen voorrecht van vrouwen, net zomin als het een voorrecht is van kort geschoolden of etnisch culturele minderheden, twee groepen die sterk vertegenwoordigd zijn in de zorgsector. Willen we een samenleving waarin elke vrouw zich kan ontplooien, dan zijn er maatregelen nodig om de zorgtaken tussen vrouwen en mannen evenwichtiger te verdelen. We moeten mantelzorgers voldoende ondersteunen en bedrijven aansporen zorgvriendelijkheid hoog in het vaandel te dragen. We focussen in deze brochure op drie grote thema’s: combinatie arbeid-zorg, mantelzorg, en de herwaardering van de zorgsector. We hopen met ons verhaal bij te dragen tot het realiseren van een warme samenleving waarin zowel de overheid en de bedrijven als vrouwen en mannen hun verantwoordelijkheid opnemen in het zorgverhaal.

Olympisch sprintster Hannah Mariën was de meter van onze ' Goud voor Zorg'-campagne)

5

werken

Arbeid en zorg: Johan en An, prille veertigers, dreigden ten prooi te vallen aan de dagelijkse ratrace waarin vele ouders verwikkeld zijn. “Door 4/5de te werken zijn we in staat om de zorg voor de kinderen en ons werk beter op elkaar af te stemmen. Wat we inboeten aan financiële draagkracht winnen we aan levenskwaliteit.”

6

en zorgen

: een moeilijke combinatie Het is een vraagstuk waar veel vrouwen en gebruik te maken van het tijdskrediet of een mannen mee geconfronteerd worden: hoe zorgverlof. Wie vandaag voltijds tijdskrediet combineer ik arbeid en zorg op de best opneemt, krijgt daarvoor een uitkering van mogelijke manier? Sommigen vinden een 600 euro. Een bedrag waar je als alleenantwoord in de verschillende verlofstelsels staande ouder niet mee rondkomt. Dat verwaarop werknemers beroep kunnen doen klaart onmiddellijk waarom slechts 17% van om arbeid en zorg te combineren: ouderde zorgverloven opgenomen wordt door schapsverlof, zorgverlof, palliatief verlof en eenoudergezinnen tegenover 42% door koptijdskrediet (al dan niet gemotiveerd). Deze pels met kinderen. Naast de eenoudergestelsels houden in dat men voor een bepaalzinnen hebben ook jonge ouders het moeilijk de periode minder gaat werken om de zorg om gebruik te maken van tijdskrediet. Niet op te nemen voor een naaste, zonder de zozeer vanwege het financiële plaatje, maar band met de arbeidsmarkt te verbreken. De wel omdat ze niet de vereiste vijf jaar anciverlofstelsels kenden de afgelopen jaren ënniteit hebben. een enorm succes. Toch bieden ze niet voor iedereen een oplossing voor het combinatievraagstuk en ‘De verlofstelsels worden vooral door de blijven het hoofdzakelijk vroumiddenklasse opgenomen. Vrouwen met een lager wen die deze verloven opneinkomen die de ratrace niet aankunnen, kiezen vaker men om te zorgen. Voor vele mensen is het namelijk financieel onmogelijk om

voor de werkloosheid als alternatief. Dat is hun overlevingsstrategie.’, Ria Goris, journaliste en auteur van ‘Haal jij de kinderen op?’

7

Femma maakt zich vooral zorgen over de zogenaamde sandwichgeneratie. Zij proberen de zorg voor hun kinderen, een carrière èn de zorg voor hun ouders te combineren. Het is niet makkelijk om wegwijs te geraken in alle verlofstelsels, omdat ze totaal los staan van elkaar. Femma is voorstander van een totaal nieuw plan dat toelaat zorg en werk flexibel te combineren. Een plan dat voluit de kaart van de solidariteit trekt. Geen individuele levensloopregeling dus waarbij werknemers een deel van hun brutosalaris kunnen sparen voor een periode van onbetaald verlof. Dit zou een voorrecht zijn voor de ‘happy few’ en daar kan Femma zich in geen geval achter scharen. Net zoals Johan en An, heeft iedereen het recht om arbeid en gezin evenwichtig op elkaar af te stemmen. Zo belasten we de zorgsector minder en worden mensen die willen zorgen voor hun naasten niet gedwongen een stap terug te zetten op de arbeidsmarkt of in te boeten op hun pensioenrechten.

i nf o l s , me er se Voor erlofstel v r e v o naar s ur f r v a . b e . www

8

Mannen aan zet Dat een man die zorgt niet vanzelfsprekend is, kan Johan alleen maar bevestigen: “Het enige wat mijn vader deed, was een keer afwassen of koken. Ik merk dat de tijden nu wel veranderd zijn. In mijn omgeving zijn er verschillende mannen die zorgtaken opnemen, vooral bij de jongere generatie. Zo wordt vaderschapsverlof meer opgenomen en zijn er meer mannen die in een 4/5de regime werken.”

65% Slechts 22%

van de mantelzorgers zijn vrouwen

van het ouderschapsverlof wordt opgenomen door mannen

Een vijfde

van de mannen neemt de 10 dagen vaderschapsverlof niet op

Mannen lijken de laatste decennia meer en meer bereid om de zorg voor een naaste op zich te nemen. De cijfers tonen echter dat ze nog heel wat ‘zorgachterstand’ hebben op vrouwen. Het is moeilijk om die zorgachterstand precies te verklaren. Professor Dimitri Mortelmans, gezinssocioloog aan de Universiteit van Antwerpen, beklemtoont het belang van de opvoeding en omgevingsfactoren: “Er is zeker een biologische component omwille van het moederschap, maar de rest is sociaal aangeleerd “gender”-gedrag. Ik geloof bijvoorbeeld niet dat vrouwen een extra “gen” hebben om te zorgen. Bovendien wijst niets erop dat vrouwen beter kunnen zorgen dan mannen. Zo is er zelf onderzoek gedaan naar de vaardigheden van vrouwen en mannen. Daaruit bleek dat vrouwen niet beter konden strijken dan mannen.”

Femma ijvert al jaren voor een evenwichtig en kwaliteitsvol combinatiemodel. Dit model gaat ervan uit dat vrouwen en mannen evenveel buitenhuis werken en evenveel tijd aan zorg- en huishoudelijke taken besteden. Een beleid dat hiermee rekening houdt, zorgt mee voor een volwaardige deelname van mannen èn vrouwen aan de samenleving en garandeert de beste sociale bescherming voor iedereen.

Professor Dimitri Mortelmans

9

het Nieuwe Werken Verlofstelsels zijn maar één van de vele manieren om zorg en arbeid beter op elkaar af te stemmen, maar zijn niet voor iedereen de beste oplossing. Feit is dat je sowieso financieel inboet en dat het slechts een tijdelijke oplossing is. Idealiter werken mensen in een bedrijf dat dagelijks rekening

houdt met de noden van zijn werknemers om arbeid en zorg te combineren en dat daartoe ook maatregelen neemt. Die maatregelen worden verzameld onder de noemer ‘Het Nieuwe Werken’. Dit houdt in dat werknemers meer flexibiliteit/vrijheid hebben om het werk af te stemmen op zorgnoden.

Het Nieuwe Werken. Enkele kernideeën en voorbeelden: A. Meer controle over je werkuren. & Schoolbelcontracten: werkuren afgestemd op de schooluren zodat ouders hun kinderen zelf kunnen afzetten aan de schoolpoort en ze ’s avonds kunnen ophalen. & Eerst thuis een uurtje werken alvorens naar kantoor te reizen. Zo vermijd je de files, reis je rustiger en verlies je geen tijd. Bovendien is het ook goed voor het milieu. & Extra vroeg beginnen, zodat je ’s avonds ook vroeger kan stoppen en gezellig kan mee-eten. B. Niet enkel op kantoor werken. & Thuiswerken spaart je reistijd. Vaak is het er ook rustiger dan op kantoor. Als werkgever heb je het voordeel dat je minder kantoorruimte moet voorzien. & Werk na een extern bezoek op het kantoor van je afspraak. & Gebruik je tijd op de trein om te werken. & Gebruik van ondersteunende technologieën & Laptops, smartphones, tablets en mobiel internet maken het mogelijk om flexibel om te gaan met werktijd en werkplaats. & Videoconferencing, cloud computing.

10

Dirk Geldof, socioloog en publicist.

Het Nieuwe Werken biedt een ‘Als jurylid van het mensvriendelijkste bedrijf moest win-win situatie voor zowel ik enkele jaren geleden steeds dezelfde conclusie werknemer als werkgever. trekken: in bedrijven waar meer flexibiliteit heerste, Werknemers die kunnen werwas er minder verzuim en minder verloop. Bovendien ken waar en wanneer ze dat lag de productiviteit hoger. Ik pleit voor een willen, zijn gezonder, gelukkimensvriendelijke werkgever en voor een winger, presteren beter op het winsituatie tussen werkgevers en werknemers.’, Dirk werk en zijn minder vaak afweGeldof, socioloog en publicist. zig, zo blijkt uit steeds meer onderzoeken. Bedrijven die Het Nieuwe Werken hoog in het vaandel dragen, slagen er ook beter in om manier daarmee omgaan. De werkgever talent aan te trekken en te houden. Een moet van zijn kant dan weer voldoende verbedrijf dat gebruik maakt van moderne tech- trouwen stellen in zijn werknemers om tijdig nologieën zal ook aantrekkelijk zijn voor de resultaten te leveren. jongste generatie, die opgegroeid is met In tegenstelling tot in Nederland, staat Het internet, smartphones en mobiel werken. Nieuwe Werken in België nog in zijn kinderHet Nieuwe Werken vraagt om vernieuwing schoenen. Ook al beschikt 85 percent van de van de fysieke werkplek, de organisatie- werknemers over de technische middelen structuur- en cultuur, de managementstijl om thuis te werken, slechts twee op de tien en bovenal de mentaliteit van de werknemer bevraagden denkt dat zijn/haar organisatie en de werkgever. De werknemer krijgt meer er klaar voor is. verantwoordelijkheid en moet op een juiste

Johan: “Sinds de voorzitter van ons directiecomité een vrouw is, moet ik zeggen dat er al veel verbeterd is wat de mogelijkheden om arbeid en gezin te combineren betreft. Zo is sinds haar komst telewerk ingevoerd, waardoor ik ook elke maandag van thuis uit werk. En zijn de glijdende werkuren uitgebreid tot 7u-9u30 in de ochtend en 15u30-18u ’s avonds.”

Naast Het Nieuwe Werken is betaalbare en kwaliteitsvolle kinderopvang een noodzakelijke voorwaarde om de combinatie arbeid en zorg mogelijk te maken. 30% van de vrouwen gaat minder of niet meer werken omdat ze geen of onvoldoende kinderopvang vinden.

11

onze eisen

5 jaar tijdskrediet voor zorg

De overheid moet het tijdskrediet met motief ‘zorg’ uitbreiden tot 48 maanden volledige onderbreking, halftijdse vermindering of 1/5 vermindering. Onder motief ‘zorg’ wordt verstaan: zorg voor een kind tot 12 (en niet tot 8) jaar, palliatieve zorg, zorgen voor een zwaar ziek gezins- of familielid (eerste graad) en zorg voor een gehandicapt kind tot 21 jaar. Samen met het jaar ongemotiveerd tijdskrediet komt dit neer op vijf jaar tijdskrediet voor zorg, gelijkgesteld voor het pensioen. Om iedereen de kans te geven van het tijdskrediet gebruik te maken, moeten de uitkeringen omhoog. Dit kan door te werken met een percentage van het loon (met plafond).

Bestaande verlofregelingen in de kijker zetten Het combinatiemodel promoten: met goede voorbeelden uit de praktijk om rolpatronen makkelijker te wijzigen 12

15 dagen verplicht vaderschapsverlof Stimulerende maatregelen opdat beide ouders de verlofsystemen opnemen

Een transparant, eenvoudig verlofsysteem creëren

Voldoende kwaliteitsvolle en betaalbare kinderopvang De introductie van het nieuwe werken stimuleren 13

man Lieve en haar man Etienne vingen een paar jaar lang de broer van Lieve op. Toni is psychiatrisch patiënt. Zijn stemmingen wisselen veelvoudig en zelfstandig wonen kan hij niet. De keuze van Lieve en Etienne bleek niet vanzelfsprekend. Maar tot ze geschikte opvang hadden gevonden, hielden ze vol. Ze deden het met veel enthousiasme en een flinke portie humor.

14

ntelzorg

de mantelzorger Lieve en Etienne zijn niet alleen. Meer dan de helft van de Vlamingen tussen 18 en 85 jaar helpt zieke, gehandicapte of bejaarde familieleden, kennissen of buren. Ongeveer 1 Vlaming op 5 zorgt (vrij) intensief: wekelijks of dagelijks. Onder de intensieve mantelzorgers zijn de vrouwen overduidelijk in de meerderheid. Mantelzorgers zorgen met liefde en laten het niet gauw afweten. Ze hebben het niet altijd gemakkelijk. Ongeveer 7 procent van de mantelzorgers voelt zich zwaar tot zeer zwaar overbelast.

In 2010 waren er nog 3 potentiële informele zorgverleners tussen 50 en 59 jaar voor elke 80-plusser, in 2030 zullen er dat minder dan 2 zijn. Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, De Vlaamse Ouderen Zorg Studie, maart 2011

15

Verder zijn er risico’s op ontspoorde zorg (mishandeling), gezondheidsproblemen, tijdsproblemen, extra financiële kosten en sociaal isolement. Mantelzorgers geven aan dat ze een grote behoefte aan ondersteuning hebben. Ze willen advies van professionele hulpverleners over de aanpak van de zorg en het omgaan met de hulpbehoevende. Ze vragen ook naar ‘respijtzorg’: oppasmogelijkheden zodat ze zelf even op adem kunnen komen. Het is belangrijk om mantelzorgers goed te ondersteunen. Uit studies blijkt immers

Ben je mantelzorger, dan kan je een aantal premies krijgen.

16

dat mensen zo lang mogelijk thuis willen blijven, ook al zijn ze zorgbehoevend. Mantelzorg voorkomt dat vele zorgbehoevenden noodgedwongen de stap naar een rusthuis of instelling zetten. De mantelzorgpool krimpt. Gezinnen worden kleiner, meer vrouwen zijn hoogopgeleid en werken buitenshuis, en steeds meer ouderen leven gescheiden en/of apart. Met een beleid dat vijftigplussers op de arbeidsmarkt wil houden, is het zoeken naar een evenwicht om de combinatie van betaald werk en informele zorg mogelijk te maken.

Vlaanderen telt zes erkende mantelzorgverenigingen waar je terecht kan voor meer informatie en een luisterend oor. www.kenniscentrummantelzorg.be www.onszorgnetwerk.be www.ziekenzorg.be www.steunpunt-thuiszorg.be www.lieverthuis.mut400.be www.okra.be

Een premie voor elke mantelzorger Mantelzorgers zijn onmisbaar en verdienen waardering. Een financiële vergoeding of compensatie voor extra kosten is een blijk van die waardering. In verschillende landen worden faciliteiten als gratis reizen, bijdragen in opleiding, kortingen (fiscale aftrek) en mogelijkheden voor de opbouw van sociale rechten (pensioenrechten) geboden. Het kan niet de bedoeling zijn dat mantelzorgers een ‘zorgloon’ ontvangen. Dit zou de essentie van mantelzorg veranderen: het gaat om vrijwillige zorg. Drie kwart van de Vlaamse gemeenten keert een mante l zo r g p r e m i e uit. Gemiddeld bedraagt deze 32 euro per maand. Om recht te hebben op die premie moet de mantelzorger meestal aan een hele reeks voorwaarden voldoen. Elke gemeente beslist zelf of ze een mantelzorgpremie uitkeert, hoe hoog het bedrag is (dat varieert van 2€ tot 100€) en welke de voorwaarden zijn. De meest voorkomende voorwaarden gaan over de

woonplaats van de zorgbehoevende persoon en de mantelzorger, de leeftijdsgrens, de mate van zelfredzaamheid en de familieband. Of mantelzorgers een gemeentelijke premie ontvangen, aan welke voorwaarden ze moeten voldoen en hoe groot het bedrag is, hangt dus af van de gemeente waar ze in wonen. Onterecht volgens Femma. Iedere mantelzorger verdient waardering, ongeacht zijn/haar woonplaats.

‘Sommige mantelzorgers moeten hun loopbaan stop zetten of voor onbepaalde tijd onderbreken. Dit leidt vaak tot inkomensverlies met vermindering van sociale zekerheidsrechten als gevolg. Anderen krijgen omwille van hun engagement nooit de kans een loopbaan op te bouwen en verwerven daardoor zelfs geen toegang tot de sociale zekerheid. Dit betekent dat zij gestraft worden voor het opnemen van maatschappelijk, nochtans waardevolle arbeid. Het is daarom noodzakelijk het debat over een sociaal statuut voor de mantelzorger te heropenen.’ Memorandum Mantelzorg 2009-2014, Kenniscentrum Mantelzorg.

17

Een betere sociale bescherming van de mantelzorger Mantelzorgers hebben nood aan een goede sociale bescherming. Ze moeten beschermd worden voor ziekte, werkloosheid en pensioen en op een soepele manier hun loopbaan kunnen onderbreken.

18

De status van de mantelzorger is momenteel in geen enkele wet- of regelgeving vastgelegd. Politici uit verschillende partijen erkennen de noodzaak van een goede sociale bescherming van de mantelzorgers en legden al wetsvoorstellen neer.

Een betere combinatie arbeid-mantelzorg Steeds vaker combineren mantelzorgers, vooral vrouwen, hun zorgtaken met een betaalde baan. Deze dubbele taak is erg zwaar. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat werkgevers niet vaak hun medewerking verlenen, bijvoorbeeld door flexibele werktijden of verlofregelingen. Met de toename van de arbeidsparticipatie van vrouwen en van oudere werknemers zijn betere regelingen nodig om arbeid en zorg te combineren. Het is voor mantelzorgers immers belangrijk dat ze kunnen blijven werken. Naast een financiële zekerheid, zorgt werk voor de opbouw van een sociaal netwerk en heeft het een therapeutisch ontladend effect. We kunnen de combinatie arbeid-zorg verlichten door de administratieve rompslomp in te dijken. Elk jaar moeten mantelzorgers en hun patiënten tal van formulieren invullen voor het verkrijgen van premies, diensten en tegemoetkomingen. Mantelzorgers

ervaren ook een groot informatietekort. Ze moeten vaak zelf op zoek gaan naar informatie die versnipperd is. Leren bij de buren Nederland kent ‘de mantelzorgmakelaar’. De mantelzorgmakelaar neemt regeltaken voor de mantelzorger op. Zo bespaart hij de mantelzorger veel tijd omdat hij/zij bijvoorbeeld goed zijn/haar weg weet in het stelsel van zorgverlenende instanties en verlofregelingen. Voor bedrijven zorgt de mantelzorgmakelaar voor goede afspraken tussen het werk op het bedrijf en de zorgtaken thuis, waarmee overbelasting, re-integratie of zelfs arbeidsongeschiktheid worden voorkomen. Hij/zij heeft een gespecialiseerde functie, is thuis in de zorg- en uitkeringswereld en biedt de mantelzorger de juiste voorzieningen. Een aantal gemeenten heeft er één in dienst en biedt deze dienstverlening gratis aan.

‘Voor ons was het niet evident om een dienst te vinden waar we op konden terugvallen. Er bleek heel weinig ambulante opvang op maat van chronische psychiatrische patiënten te bestaan.’ Lieve en Etienne, mantelzorgers van Toni

19

Op adem komen Mantelzorgers moeten ook af en toe op adem komen. Zij hebben recht op ‘respijtzorg’. De respijtzorg wordt vooral verleend door vervangende mantelzorgers en door voorzieningen. Binnen de voorzieningen zijn de woon- en zorgcentra (de vroegere rusthuizen) het best gekend. Een aantal onder hen bieden dagopvang en kortverblijf aan, bestemd voor 65-plussers. Daarnaast zijn er ook nog de zorgboerderijen en gastgezinnen waar mensen met een zorgvraag naar toe kunnen. Recent werden drie ‘respijthuizen’ voor zwaar zieke kinderen en hun ouders in gebruik genomen. De jongste jaren ontstonden er steeds meer initiatieven die respijtzorg aanbieden die

Tips voor werkende mantelzorgers

20

dichter bij het thuismilieu en de thuiszorg staan. In de provincies Antwerpen, Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen sloegen verschillende thuiszorgdiensten en woon- en zorgcentra de handen in elkaar om nachtzorg, nachtoppas en nachthotel aan te bieden voor hulpbehoevenden die chronisch ziek of dementerend zijn of zich in een palliatieve situatie bevinden. Hoewel het aanbod groeiende is, signaleren mantelzorgverenigingen dat respijtzorg nog moet groeien en meer op maat moet worden aangeboden. Veel mantelzorgers kennen respijtzorg ook niet of willen/kunnen er geen gebruik van maken.

maak uw situatie bespreekbaar bij uw collega’s, zodat er begrip ontstaat ga in gesprek met uw werkgever of leidinggevende maak gebruik van de verschillende verlofregelingen zoek naar oplossingen op maat: aanpassing van werktijden, meer thuiswerken, overuren sparen voor onverwachte zorgsituaties, afspraken maken om bijvoorbeeld op het werk te kunnen bellen www.alsjevooreenanderzorgt.nl

onze eisen

Een premie voor elke mantelzorger die voldoet aan de volgende voorwaarden: ✖ uitgekeerd aan de mantelzorger door de gemeente waar hij/zij woont ✖ mantelzorger en zorgvrager hoeven niet dezelfde woonplaats te hebben ✖ minimaal 50 euro per maand ✖ geen leeftijdsgrens ✖ op eenvoudige aanvraag aan de mantelzorger uit te betalen ✖ voor zolang de zorg duurt

Behoud van sociale zekerheidsrechten, waarbij mantelzorgers die hun beroepsactiviteiten noodgedwongen stopzetten of terugschroeven hun rechten voor de sociale zekerheid behouden.

De opstart van een project ‘mantelzorgmakelaar’ op gemeentelijk niveau

Een betere informatie over respijtzorg Verder experimenteren met vormen van respijtzorg die dicht bij de thuiszorgsituatie aansluiten.

21

herwaardering van de zorgsector 22

de zorgberoepen Dagelijks staan duizenden verpleegkundigen, polyvalent verzorgenden en zorgkundigen in voor de verzorging van patiënten. Met hart en ziel oefenen ze hun job uit. Voor velen is het de mooiste job ter wereld, één waar je veel voldoening uit haalt. Sommigen waren al van kinds af aan overtuigd om in de zorgsector aan de slag te gaan. Bij anderen kwam de roeping iets later.

een toekomst vol uitdagingen Lon Holtzer, ambassadrice van de zorgberoepen, hoopt dat velen, jong en oud, in de voetsporen van Kris en Annick zullen stappen: ‘We hebben dringend meer personeel in de zorgsector nodig. Het aantal ouderen stijgt als nooit tevoren. Bovendien worden er ook meer kinderen geboren.’

Kris, vroedvrouw AZ Turnhout: “Al sinds mijn elfde zei ik tegen iedereen dat ik verpleegkunde wou studeren. Ik was altijd graag met mensen bezig. Op mijn achttiende was het een uitgemaakte zaak. Na mijn driejarige opleiding, specialiseerde ik me in verloskunde. Als vroedvrouw heb je het voorrecht om één van de meest intense momenten in iemands leven bij te wonen. Mensen hebben vertrouwen in je en steunen op je. Dat zorgt ervoor dat je heel dikwijls al op korte tijd een hele hechte band ontwikkelt.”

De zorgsector staat de komende jaren voor een enorme uitdaging. De vergrijzing en het feit dat mantelzorg minder evident zal worden, vergroot de druk op de professionele zorgsector (ziekenhuizen, thuiszorg, woonzorgcentra, thuisverpleging, …).

23

Annick, zorgkundige bij Familiehulp, werkte voordien in een fabriek. Na een ontslag wegens de crisis, besloot ze zich op negendertigjarige leeftijd om te scholen tot zorgkundige: “Ik heb geen moment spijt van mijn beslissing. Ik had ze al veel eerder moeten nemen.”

We verwachten vooral dat de druk op de thuiszorg en de woonzorgcentra de komende decennia sterk toeneemt. De toenemende nood aan zorg biedt heel wat kansen voor de zorgsector (o.a. groei, werkgelegenheid), maar dan moet de zorgsector ook voldoende uitgerust worden om de uitdagingen aan te gaan en aantrekkelijk te blijven. Zowel op vlak van personeel, waardig werk als financiële middelen zijn er inspanningen nodig.

24

Meer personeel en diversiteit Wie in deze tijden van crisis Kris: ‘Door de toenemende vraag naar zorg, is de zoekt naar een job die voldoewerkdruk enorm toegenomen. Willen we de werkdruk ning en werkzekerheid biedt, is verlagen, dan dient er meer personeel te komen. Een in de zorgsector op de juiste hoge werkdruk is ook nefast voor de kwaliteit van de adres. De Vlaamse regering zorg. Zorg is meer dan kinderen ter wereld brengen, stelt dat er tegen 2015 120.000 wonden verzorgen, enz. Het is ook luisteren naar je jobs in de zorgsector ingevuld patiënten, de tijd nemen iets uit te leggen. Daar is nu moeten geraken. De helft soms te weinig tijd voor. daarvan zijn nieuwe jobs die tegemoet moeten komen aan de stijgende vraag naar zorg. De andere helft zijn jobs die vrijkomen doorethische overwegingen (braindrain) mee. dat 60.000 personeelskrachten de volgende We zijn er van overtuigd dat er voldoende jaren op pensioen gaan. Verpleegkundige, zorgverleners gerekruteerd kunnen worden verzorgende en zorgkundige zijn vandaag op de Belgische arbeidsmarkt. nog knelpuntberoepen. Vooral in de ouderensector, de acute ziekenzorg en in de Twee groepen die nog onvoldoende aangethuisverpleegkunde laten de tekorten zich sproken worden, zijn mannen en etnisch voelen. culturele minderheden. Zowel de zorgopleidingen als het personeel van de zorgsector Met een tekort aan personeel voor ogen kennen een sterk vervrouwelijkt en ‘blank’ werd er de laatste jaren steeds luider geopgezicht. perd om buitenlandse werknemers “in te voeren” om de vacatures in de zorgsector in Naar schatting is slechts 1 werknemer te vullen. Femma ziet geen heil in het invoeop 5 in de zorgsector een man. Het beeld ren van buitenlandse werkkrachten om de van de zorgsector als een zachte en zorgsector van vers bloed te voorzien. vrouwelijke sector, alsook stereotiepe Hierbij spelen zowel praktische (gebrekkige rollen weerhouden mannen ervan om kennis Nederlands, tijdelijke oplossing) als voor een carrière binnen de zorgsector

Jong of iets minder jong? Man of vrouw? Laat je verleiden tot een job in de zorgsector en surf naar www.ikgaervoor.be

25

te kiezen. Nochtans strookt het beeld van de zorgsector als een ‘zachte sector’ niet meer met de realiteit. De sector biedt een enorme waaier aan carrièremogelijkheden. Er zijn verschillende types zorginstellingen (ziekenhuis, woonzorgcentrum,…), er is de sector van de kinderopvang en die van de thuiszorg. Er zijn meer technische omgevingen (bijvoorbeeld het operatiekwartier, spoedgevallen, radiologie en intensieve zorg) en omgevingen waar de focus op psychosomatiek (zoals de psychiatrie of geriatrie) ligt. Net als mannen, lijken ook etnisch-culturele minderheden maar zeer moeilijk de weg naar de zorgsector te vinden. Taal, religie en cultuur zijn obstakels. Een gebrekkige kennis van het Nederlands bemoeilijkt de toegang tot een zorgberoep enorm. Traditionele man-vrouw verhoudingen zorgen voor belemmeringen. Andere oorzaken zijn het gebrek aan rolmodellen, het niet vertrouwd zijn met de werking van de zorgsector, en een lager onderwijsniveau. Traditionele communicatiekanalen bereiken etnisch-culturele minderheden ook niet. Ten slotte is er ook nog sprake van racisme/wantrouwen. Onderzoek toont aan dat 1 op de 10 rusthuisbewoners geen allochtone zorgverlener wenst.

26

Waardig werk Wie voor de zorgsector kiest, doet dit met volle overgave. Jammer genoeg zien we dat een deel van de zorgverleners er vroegtijdig de brui aan geeft. Sommigen uit onvrede met de verloning, anderen omdat de job fysiek en psychisch te belastend is en nog anderen omdat ze de job moeilijk kunnen combineren met hun huishouden. Willen we voldoende gekwalificeerde zorgverleners aan de slag houden, dan dienen we deze pijnpunten aan te pakken. De juiste vrouw/man op de juiste plaats Vandaag staan polyvalent verzorgenden, zorgkundigen en verpleegkundigen in voor de dagelijkse verzorging van de patiënt. Elk hebben ze hun eigen takenpakket. Op de werkvloer zien we echter dat bijvoorbeeld verpleegkundigen taken vervullen die tot het takenpakket van zorgkundigen behoren en omgekeerd. Vooral bij een tekort aan personeel vervagen de grenzen tussen de functies snel. Een tweede probleem is dat zorgverleners met een groeiende administratieve en logistieke last geconfronteerd worden. De zorgtaken komen daardoor meer en meer onder druk te staan.

De job uitoefenen waarvoor je Kris: ‘De administratieve last is enorm toegenomen. opgeleid bent, gecombineerd Vroeger had je voor een bevalling vijf minuten met een duidelijke taakverdeschrijfwerk, nu is dat een halfuur. Het is goed dat er ling draagt bij tot de jobtevrenu veel meer geregistreerd wordt, maar door de denheid van zorgverleners en logge computersystemen moet je vaak dubbel werk tot de kwaliteit en efficiëntie doen.” van de zorg. Het is dan ook nodig dat de taken en de competenties van verpleegkundigen, verzorgenden en zorgkundigen duidelijk afgebakend fessional voldoende anciënniteit heeft en er worden (functiedifferentiatie). niet voor terugdeinst om heel wat flexibele uren te kloppen. Naast functiedifferentiatie pleit Femma ook voor een betere werkorganisatie om de effi- Als voorbeeld nemen we het verloningsciëntie en job tevredenheid te verhogen. systeem van verpleegkundigen. Dat verloHierbij denken we onder andere aan een ningssysteem is complex, achterhaald en betere technologische ondersteuning om de leidt er bijvoorbeeld toe dat hoofdverpleegadministratieve en logistieke last te vermin- kundigen minder verdienen dan basisverderen. pleegkundigen. Verpleegkundigen worden vergoed volgens hun diploma en dit aan de Een correcte verloning hand van vaste barema’s. Er zijn extra verVerloning is al langer dan vandaag een heet goedingen voor avond-, nacht- en weekhangijzer binnen de zorgsector. Sinds de endwerk en voor diegenen met een zogeopkomst van de Witte Woede eind jaren naamde ‘bijzondere beroepstitel’ of ‘bijzontachtig is er vooruitgang geboekt. Toch is er dere beroepsbekwaamheid’. Deze laatste vandaag nog heel wat onvrede over de verlo- zijn specialisaties (Spoed en intensieve ning. In vergelijking met andere sectoren zorgen/Geriatrie/Oncologie) waarvoor verzijn de gemiddelde lonen in de zorgsector pleegkundigen jaarlijks een extra premie alleen maar goed te noemen als de zorgpro- ontvangen. De verloning is bovendien ook

27

‘Noodgedwongen zette ik twee jaar geleden de stap van directiesecretaresse naar zorgkundige. Als directiesecretaresse werd ik na 30 jaar ontslagen na een reorganisatie van het bedrijf. Ik wilde niet gaan stempelen en volgde gedurende 13 maanden een opleiding ‘verzorgende’ en dan een opleiding ‘zorgkundige’. Ik maakte twee eindwerken, legde examens af en deed stages zowel in de thuiszorg als in rustoorden. En het resultaat? Ik werk voltijds als verzorgende in de thuiszorg en verdien bruto 1.700 € per maand. Mijn werkervaring als bediende zijn blijkbaar niet relevant. Nochtans vereiste mijn functie als directiesecretaresse ook tal van sociale vaardigheden die in de zorgsector relevant zijn zoals luisterbereidheid, empathie, discretie en ondersteuning bieden. Wij zijn ‘basiswerkers’ met een arbeidersstatuut. Geen hospitalisatieverzekering, geen groepsverzekering, geen maaltijdcheques… Ik heb nog nooit geweten dat een arbeider twee scripties dient te maken alvorens aan de slag te kunnen. De vele verlofdagen in de non-profit zijn wel voor iedereen en mooi meegenomen. Ondanks deze knelpunten doe ik mijn werk heel graag en heb ik geen spijt van mijn beslissing om in de zorg te gaan werken. Brigitte

niet aangepast aan de technologische, medische en organisatorische evoluties die de zorgsector de afgelopen decennia doormaakte. Twee verpleegkundigen kunnen heel verschillende rollen invullen, maar worden omdat ze over hetzelfde diploma beschikken op dezelfde wijze betaald. De loonspanning heeft daar sterk onder geleden. Met als typevoorbeeld de loonspanning tussen een hoofdverpleegkundige en een basisverpleegkundige.

Veel verpleegkundigen deinzen er voor terug om meer verantwoordelijkheid op te nemen voor een job die evenveel of zelfs minder betaald wordt. Vandaag is hoofdverpleegkundige dan ook een knelpuntberoep.

Samen met de hierboven al beschreven functiedifferentiatie biedt functieclassificatie volgens Femma een uitweg uit deze malaise. Functieclassificatie gaat een stap verder dan functiedifferentiatie en “weegt” de zwaarte van de functie en bepaalt zo ook het loon. Het functieclassificatiesysteem ‘Het loon van een verzorgende hangt af van leeftijd, moet er één zijn dat rekening ervaring en anciënniteit. Het absolute minimumloon is houdt met de taak die een 1.415,24 € bruto voor een voltijdse betrekking’, zorgkundige uitvoert en de Bron: jobsvandaag.be competenties die daarvoor nodig zijn. Bovendien moet de

28

functieclassificatie genderneutraal zijn. Dit houdt bijvoor‘Het maandloon van een startende bachelor in de beeld in dat men bepaalde verpleegkunde: 2.100 euro bruto’, gegevens van functiekenmerken niet gaat Zorgnet Vlaanderen in Vacature.com, 21 maart 2012 onderwaarderen omdat ze als ‘vrouwelijk’ aanzien worden. De beste manier om (onbewuste) functiewaarderingsdiscriminatie tegen te gaan is de functie zo gedetailleerd mogelijk uit te schrijven. Nood aan extra ondersteuning Een kwaliteitsvolle job houdt meer in dan een correcte verloning. Ook op andere vlakken moeten zorgverleners geherwaardeerd worden. Momenteel werkt iets meer dan de helft van het personeel in de zorgsector deeltijds. Dit hoge aantal is te verklaren door de hoge werkdruk, de fysieke en psychische belasting die de job meebrengt en de soms moeilijke combinatie van arbeid en zorg. De fysieke belasting kan beperkt worden door voldoende technische hulpmiddelen, bijvoorbeeld tilliften, te voorzien. De psychische belasting door de personeelsnormen (vooral in de ouderenzorg) op te krikken en voldoende personeel aan te werven zodat de werkdruk daalt.

De zorgsector is geen “nine to five”sector. Femma realiseert zich dat. Maar ook in deze sector is het belangrijk dat professionele zorgverleners hun privéleven kunnen combineren met hun werk. Het personeelsbeleid in de zorginstellingen moet hiermee rekening houden, door onder meer stabiele werkroosters aan te bieden die tijdig gekend zijn.

Kris: ‘In mijn omgeving zijn er heel weinig mensen met kinderen die voltijds werken in de verpleging. Het is fysiek en organisatorisch niet haalbaar. Ook wanneer ik ouder ben en de kinderen uit huis zijn, zie ik me niet terug voltijds werken. Ik zal dan al wat ouder zijn en als de werklast hetzelfde blijft, is het moeilijk om een voltijds regime vol te houden.’

29

In de kinderopvang is er nog altijd geen volwaardig werknemersstatuut voor de onthaalouders. Ook zij hebben recht op een gewaarborgd inkomen, een werkloosheidsuitkering, pensioenopbouw en een volwaardige uitkering bij ziekte. Ten slotte is het niet altijd makkelijk om een voltijdse betrekking te vinden in de zorgsector. Zorginstellingen bieden soms omwille van de personeels- en dienstorganisatie verplichte deeltijdse contracten aan. Femma meent dat deeltijdse contracten geen middel mogen zijn om op een flexibele manier personeel in te zetten.

Neen tegen commercialisering Toegankelijke, betaalbare en kwalitatieve zorg kunnen we alleen garanderen door initiatieven waarbij de patiënt en niet de winst op de eerste plaats komt. De overheid mag de uitbouw van gezondheidszorg niet uit handen geven aan commerciële privéinitiatieven. Het commercieel initiatief floreert vooral in die sectoren waar er te weinig plaatsen zijn, bijvoorbeeld in de kinderopvang en de woonzorgcentra.

30

Femma pleit er dan ook voor dat de overheid de nodige financiële middelen blijft voorzien opdat iedereen toegang krijgt tot kwaliteitsvolle zorg, ook in financieel moeilijke tijden. Uiteraard moet het geld efficiënt ingezet worden en zijn er controles nodig.

In de zorgsector zijn er al commerciële spelers actief, bijvoorbeeld in de kinderopvang en in de rusthuissector. Uit die ervaringen blijkt dat commerciële woonzorgcentra (de vroegere rusthuizen) ofwel inboeten op de kwaliteit van de infrastructuur (kleinere kamers, minder gemeenschappelijke ruimtes) ofwel op de kwaliteit van de loon- en arbeidsvoorwaarden. Dit komt voornamelijk omdat de bezettingsgraad in commerciële privé rusthuizen lager is dan in OCMW- of vzw-rusthuizen. Privé-rusthuizen houden zich wel aan de wettelijk opgelegde personeelsnormen, maar deze normen zijn eigenlijk te laag om een hoogstaande dienstverlening te bieden. Er zijn commerciële initiatieven die een zeer hoge kwaliteit aanbieden, maar dan wel tegen een dito prijs, zodat hun aanbod niet meer voor iedereen toegankelijk is.

31

onze eisen Imagocampagnes voor de zorgsector, als een gevarieerde en aantrekkelijke sector, met specifieke aandacht voor bepaalde doelgroepen (ASO-studenten, mannen, jongeren, en etnisch culturele minderheden) en de sectoren ouderenzorg en thuiszorg

Extra aandacht voor etnisch culturele minderheden

Een eerlijke verloning

Taakuitzuivering en functiedifferentiatie tussen en binnen verpleegkundigen, verzorgenden en zorgkundigen

Een genderneutrale functieclassificatie die zorgt dat mensen een correct loon krijgen en die duidelijk maakt waarom iemand meer of minder verdient

Meer stabiele en in de tijd voorspelbare werkroosters en toegankelijke kinderopvang

Volwaardige contracten

Hogere personeelsnormen 32

Een volwaardig werknemersstatuut voor de onthaalouders

Voldoende technologische hulpmiddelen

Geen commercialisering van de zorg

33

Bibliografie ■ Ablecare, Onderzoeksrapport: Verpleegkundigen in de Vlaamse Woonzorgcentra: Vraag en aanbod, 20092010. ■ ACW Zorgsaam, Vermarkting van de zorg. ■ Bloemendaal, I, de Kroon, S, van der Velde, F, Allochtone vrouwen in de zorg. Motivaties, preferenties en belemmeringen voor het werken in de zorg bij Turkse en Marokkaanse meisjes en vrouwen, oktober 2008. ■ CM, Een mantelzorgpremie in elke gemeente, 2010. ■ Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg, Functiedifferentiatie in de verpleegkundige zorg: mogelijkheden en beperkingen, KCE reports 86A, 2008. ■ Geldof, Dirk, 2005. De tijdsverzekering. Hoe vrijheid en zekerheid verzekeren op een transitionele arbeidsmarkt? In: Samenleving en Politiek, jrg. 12, maart, pp.21-30. ■ Gemeente Den Haag, Dienst Onderwijs, Cultuur en Welzijn, Literatuurstudie Respijtzorg, juni 2010. ■ Holtzer, L, Een zorgjob, ik ga ervoor, presentatie Goud voor Zorg, Antwerpen, 29 januari 2012. ■ Hospitals.be, Plan KUL moet meer verpleegkundigen aantrekken, 2009 N°4. ■ Instituut voor Gelijkheid van Vrouwen en Mannen, Vrouwen en mannen in België, genderstatistieken en genderindicatoren, editie 2011. ■ Koning Boudewijnstichting, Migratie: de oplossing voor het personeelstekort in de zorg- en gezondheidssector? Over potentieel en aandachtspunten voor internationaal gerekruteerd zorgpersoneel in België, 2011.

34

■ Nederlandse Raad voor de Volksgezondheid en Zorg, Informele zorg. Het aandeel van mantelzorgers en vrijwilligers in de langdurige zorg, achtergrondstudie uitgebracht door de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg bij het advies Mensen met een beperking in Nederland aan de minister en staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2006. ■ RoSa Documentatiecentrum, Kwesties Arbeid-Zorg: Combinatie arbeid en zorg: mogelijkheden, www.rosadoc.be. ■ Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, De Vlaamse Ouderen Zorg Studie: methodologisch rapport, maart 2011. ■ Studiecommissie voor de Vergrijzing, Jaarlijks verslag 2011. ■ Studiedienst van de Vlaamse regering, Informele Zorg in Vlaanderen, 2010/3. ■ Van Audenhove C, Declercq A, De mantelzorg: over zorglast, veerkracht en het belang van een goede zorgrelatie. Een synthese van resultaten uit onderzoek in Vlaanderen over de mantelzorg voor personen met dementie en met psychische problemen, 2007. ■ Vandeurzen, Jo, Beleidsnota 2009-2014 Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. ■ VDAB, VIVO, EURES, Enquête over het aantrekken van buitenlandse verpleegkundigen, september 2011. ■ Vrouwenraad, dossier Onderbrekingen en gelijkgestelde dagen: onrechtvaardig, ondoorzichtig en bric-à-brac, 2011.

Websites

Artikels

■ www.degevolgen.be ■ www.dereparaties.be ■ www.rva.be ■ www.rosadoc.be ■ www.jobat.be ■ www.vrouwenmaatschappij.be ■ www.groenezorg.be ■ www.zorg-en-gezondheid.be ■ www.zorgnetvlaanderen.be ■ www.adviesraad.hrsquare.be ■ www.acw.be ■ www.hospitals.be ■ www.vacature.com ■ www.vrouwenraad.be ■ www.cm.be ■ www.kem.be

■ Afgestemde zorg wordt de leidraad, Knack, 24 november 2010. ■ Grote uitdagingen voor de zorg, Het Nieuwsblad, 16 november 2011. ■ Standpunten CM 2011: Psychotherapie uit de verdomhoek. ■ Elk jaar minstens 1.600 plaatsen nodig in rusthuis, De Standaard, 9 november 2011. ■ Tijdskrediet en zwangerschapsverlof op recordhoogte, De Morgen, 6 oktober 2011. ■ Flexibel werken geen succes in België, [email protected]. ■ Dirk Geldof, Vrouw en Wereld, februari 2012. ■ Het zorgplafond, Zij blij actie Vrouw en Maatschappij, www.vrouwenmaatschappij.be. ■ Verband op pop leggen, is anders dan het in echt, Het Laatste Nieuws, 15 oktober 2011. ■ Gezocht: allochtone verpleegkundigen met lef, www.vacature.com. ■ Vlaams Welzijnsverbond zoekt 13.500 nieuwe werknemers, www.jobat.be. ■ Een rusthuisbewoner op tien wil geen allochtone verzorger, www.hln.be.

35

| gevaertgraphics |