Handreiking Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid

Handreiking Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid (BAVO) Een handreiking waarmee bedrijven uit de vitale sectoren samen met de lokale en regionale overheidspartners afspraken kunnen maken over de afstemming van de (opgeschaalde) beveiligingsmaatregelen en de reactie op incidenten

1

Handreiking Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid (BAVO) Een handreiking waarmee bedrijven uit de vitale sectoren samen met de lokale en regionale overheidspartners afspraken kunnen maken over de afstemming van de (opgeschaalde) beveiligingsmaatregelen en de reactie op incidenten Dhr. J.A. Muller Juni 2008

Wat is het NAVI In het Nationaal Adviescentrum Vitale Infrastructuur (NAVI) werken overheid en bedrijfsleven samen aan de verbetering van de fysieke en digitale beveiliging van de vitale infrastructuur in Nederland. Beheerders en eigenaren van de vitale infrastructuur in Nederland kunnen bij het NAVI terecht voor informatie en onafhankelijk advies op het gebied van de beveiliging tegen moedwillige verstoring (security). De vier kerntaken van het NAVI zijn: Advisering over beveiliging Het NAVI geeft eigenaren of beheerders van vitale infrastructuur in Nederland advies over beveiliging. Bijvoorbeeld bij het uitvoeren van risicoanalyses of van een second opinion op een bestaand beveiligingsplan. Ook adviseert het NAVI over al genomen of nog te nemen beveiligingsmaatregelen op basis van een risicoanalyse. Hierbij werkt het NAVI vraaggericht. Delen van kennis en informatie over beveiliging Het NAVI zorgt ervoor dat betrokken partijen kennis en informatie binnen de vitale sectoren in Nederland kunnen delen. Het NAVI onderhoudt daartoe contacten met overheden en met het bedrijfsleven uit de vitale sectoren en daarnaast met relevante contacten en instellingen in het buitenland. Kennis en informatie worden op verschillende manieren beschikbaar gesteld, ondermeer door het organiseren van bijeenkomsten, via de website en de beschikbaarheid van een kennisbank. Productontwikkeling Het NAVI ontwikkelt ook eigen producten. De focus ligt hierbij op producten die voor een hele sector of zelfs meerdere sectoren toepasbaar zijn. Voorbeelden hiervan zijn de verschillende handreikingen die momenteel worden ontwikkeld over beveiligingsonderwerpen. Indien nodig worden de producten op verschillende niveaus van volwassenheid ontwikkeld. Ook spant het NAVI zich in om producten van derden voor de Nederlandse vitale infrastructuur toegankelijk te maken. Netwerkfunctie Het NAVI onderhoudt en ontwikkelt een breed netwerk binnen de beveiligingswereld en fungeert als ontmoetingsplek voor de betrokken partijen binnen de vitale infrastructuur. Zowel overheidspartijen, kennisinstellingen in binnenen buitenland, als bedrijven. Het NAVI brengt partijen bij elkaar, bijvoorbeeld via het organiseren en ondersteunen van kennis- en informatieknooppunten. Hierin komen partijen uit een sector of uit verschillende sectoren op reguliere basis bij elkaar om informatie te delen en over beveiligingsonderwerpen te spreken. Kijk voor meer informatie op de website: www.navi-online.nl

4

Inhoudsopgave 1.

Inleiding

1.1.

Wat is een plan Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid (BAVO)

6

1.2.

Waarom deze handreiking

6

1.3.

Voor wie is deze handreiking

6

1.4.

Productpositionering

7

1.5.

Afbakening

7

1.6.

Verdere ontwikkeling van de handreiking

8

1.7.

Ondersteuning van het NAVI bij opstellen van een plan BAVO

8

2.

Stappen om te komen tot een plan BAVO

9

2.1.

Stap 1: Voorbereiding

9

2.1.1. Initiatief nemen om tot afstemming te komen

9

2.1.2. Overleg vormen met alle betrokken partijen

9

2.1.3. Uitspreken wederzijdse verwachtingen

9

2.1.4. Afspraken maken over de frequentie van bijeen komen

9

2.2.

6

2.1.5. Vastleggen van de taakverdeling

10

Stap 2: Een plan BAVO opstellen

10

2.2.1. Algemene onderwerpen in een plan BAVO

10

2.2.2. Neem in een plan BAVO de bedrijfsspecifieke onderwerpen op

12

2.2.3. De crisisorganisaties op elkaar afstemmen

12

2.2.4. Vastleggen wanneer de verschillende coördinatieniveaus geactiveerd worden

13

2.2.5. Afspraken over het uitwisselen van informatie

14

2.2.6. Afstemming van de preventie- en responsmaatregelen

14

2.3.

Stap 3: Beheren en actueel houden van een plan BAVO

15

3.

Referenties en aanbevolen documenten

16

Bijlagen

17

Bijlage 1: De vitale sectoren

17

Bijlage 2: De verantwoordelijkheden bij dreiging van een crisis

18

Bijlage 3: De crisisorganisatie van gemeente/veiligheidsregio

20

Bijlage 4: De crisisorganisatie van de politie

22

Bijlage 5: Opschaling

23

I. Alerteringssysteem Terrorismebestrijding (ATb)

23

II. Opschaling andere dreigingen

23

III. Suggestie voor opschalen bij dreigingen

24

IV. GRIP-procedure

25

V. GRIP versus ATb

26

5

1. Inleiding 1.1.

Wat is een plan Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid (BAVO)

Diverse bedrijven leveren diensten of producten die vitaal zijn voor het functioneren van de samenleving. Uitval of verstoring veroorzaakt economische of maatschappelijke ontwrichting op (inter)nationale schaal en kan leiden tot veel slachtoffers. De bescherming van de vitale infrastructuur is erop gericht de weerbaarheid ervan te vergroten, zodat de continuïteit van de dienstverlening niet in gevaar komt. De vitale infrastructuur is onderverdeeld in een aantal sectoren met producten of diensten 1. De bedrijven uit deze sectoren hebben hun eigen interne bedrijfsmaatregelen om de infrastructuur te beschermen. Deze maatregelen kunnen niet los staan van de maatregelen die de overheid (veelal gemeente en politie) treft. Bewaking en beveiliging van vitale infrastructuur is in eerste instantie een verantwoordelijkheid van de eigenaar en beheerder van het object, maar ook het decentrale gezag (burgemeester en hoofdofficier van Justitie 2) neemt op dit gebied verschillende maatregelen. De taak om te bewaken en te beveiligen maakt onderdeel uit van de politietaak om zorg te dragen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde (artikel 2 van de Politiewet 1993). Een plan Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid (BAVO) gaat over de afstemming van de interne beveiligingsmaatregelen van een bedrijf uit één van de vitale sectoren met de op de beveiliging gerichte maatregelen van de gemeente, de regiopolitie en eventueel andere partners. In een plan BAVO worden de afspraken vastgelegd. De afspraken gaan over de beveiligingsmaatregelen voor de afscherming van het bedrijf en/of vitale object op het terrein en de respons op beveiligingsincidenten. De afspraken hebben betrekking op de normale situatie en in geval van hogere dreiging. Het gaat om de dreiging van moedwillig menselijk handelen, waardoor de levering van vitale producten en/of diensten niet gecontinueerd zou kunnen worden.

1.2.

Waarom deze handreiking

Het bedrijfsleven heeft aangegeven behoefte te hebben aan een goede afstemming van hun maatregelen met die van de overheid. Om aan deze wens tegemoet te komen, heeft het NAVI deze handreiking samengesteld. Het dient als hulpmiddel voor vitale bedrijven en de lokale en regionale overheidspartners om gezamenlijk een plan voor de Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid (BAVO) te kunnen opstellen waarin concrete afspraken staan over hun inzet bij verschillende dreigingsniveau’s.

1.3.

Voor wie is deze handreiking

Deze handreiking is in eerste instantie bestemd voor: - de security managers van de bedrijven die tot de vitale sectoren behoren; - de Adviseurs Openbare orde en Veiligheid (AOV-er) van de gemeenten waar deze vitale bedrijven gevestigd zijn; - de coördinator crisisbeheersing van het arrondissement van het Openbaar Ministerie waar deze vitale bedrijven gevestigd zijn; - het hoofd van het bureau Conflict- en Crisisbeheersing (CCB) binnen de politie en de hoofden van de werkeenheid van de gebieden waar deze vitale bedrijven gevestigd zijn; - de accountmanager van de door het vitale bedrijf ingehuurde particuliere beveiligingsorganisatie. De toepasbaarheid van deze handreiking is afhankelijk van de ontwikkeling van de eigen situatie. Sommige bedrijven zijn al ver gevorderd in hun beveiliging, andere hebben meer stappen te zetten.

1 2

6

In Bijlage 1 is de indeling van de vitale sectoren opgenomen In Bijlage 2 zijn summier de verantwoordelijkheden bij dreiging van een crisis opgenomen.

1.4.

Productpositionering

Beveiligen is een combinatie van verschillende beveiligingsdoelen met daarbij passende beveiligingsmaatregelen. Het geheel aan activiteiten op het gebied van beveiliging binnen een organisatie moet structureel en ordelijk worden georganiseerd in een Security Management Systeem (SMS). Een SMS bestaat uit verschillende fasen, die een cyclisch en iteratief proces vormen. Deze aanpak waarborgt de kwaliteit van het beveiligingsproces. Een plan BAVO is binnen het vitale bedrijf onderdeel van een Security Management Systeem en sluit nauw aan op het Operator Security Plan (OSP) . Een Operator Security Plan (OSP) beschrijft de interne beveiligingsmaatregelen van een organisatie. De benaming ‘Operator’ verwijst naar de beheerder van de infrastructuur en sluit aan op de Europese richtlijn op de bescherming van vitale infrastructuur (EPCIP). Het NAVI heeft een handreiking Operator Security Plan (OSP) gemaakt om u te ondersteunen bij het opstellen van een OSP. U kunt deze handreiking downloaden van de website van het NAVI: www.navi-online.nl In het onderstaande schema is de positionering van een plan BAVO ten opzichte van een SMS en OSP weergegeven.

Beveiligingsbeleid

Overheidsbeleid (lokaal, regionaal, nationaal) Dreigingsbeelden (crimineel, terrorisme)

Beveiligingsplannen Analyse meldingen & incidenten

Beveiligingsmaatregelen Beheren van plannen

Evaluatie

Vitaal bedrijf 1.5.

Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid

Operator Security Plan

Security Management System

Risicobeheer

Inzetplannen & procedures Operationele informatie analyse

Toezicht en interventie Beheren van plannen

Evaluatie

Overheid (lokaal, regionaal, nationaal)

Afbakening

Deze handreiking beschouwt maatregelen die worden uitgevoerd door een private, externe organisatie in opdracht van en daarmee onder eindverantwoordelijkheid van het bedrijf, als interne maatregelen. Voorbeelden: •

Ingehuurd bewakingspersoneel van een beveiligingsbedrijf bij de poort van het vitale bedrijf.

•

Het gebruiken van een particuliere alarmcentrale voor cameraobservatie en/of aansturing van de alarmopvolging.

7

De interne beveiligingsmaatregelen waar geen specifieke afspraken met externe partners voor nodig zijn, worden niet in een plan BAVO verwerkt. Die maatregelen worden vastgelegd in een Operator Security Plan (OSP) van het bedrijf. De externe plannen van de politie, de gemeente en andere partijen komen eveneens niet aan bod als die niet relevant zijn voor de afstemming. Deze plannen worden door de betreffende organisaties zelf gemaakt. De handreiking kan in zijn opzet niet volledig en uitputtend zijn, maar wil gebruikers met onder andere voorbeelden prikkelen tot eigen ideeën. Onderlinge informatie- en kennisuitwisseling tussen bedrijven, gemeenten en politiekorpsen draagt bij aan een verdere ontwikkeling op dit vakgebied. In die kennisuitwisseling kan het NAVI een ‘makelaar’ zijn.

1.6.

Verdere ontwikkeling van de handreiking

De voorliggende handreiking is een eerste versie. Gebruikers uit de praktijk worden van harte uitgenodigd hun ervaringen met de handreiking met het NAVI te delen opdat het product verder met en voor u ontwikkeld kan worden.

1.7.

Ondersteuning van het NAVI bij opstellen van een plan BAVO

De handreiking BAVO geeft de gebruikers handvatten om zelfstandig een plan BAVO te kunnen opstellen en implementeren. Heeft u echter na het lezen van handreiking vragen of hulp nodig bij (onderdelen) van het maken van een plan BAVO, dan kunt u contact opnemen met het NAVI via [email protected] of (070) 376 59 50.

8

2. Stappen om te komen tot een plan BAVO Dit hoofdstuk behandelt de stappen die nodig zijn om een plan Beveiligingsafstemming Vitaal en Overheid (BAVO) op te stellen. Aan de orde komen de voorbereiding, het opstellen van het afstemmingsplan en het beheren en actueel houden van een plan. Vanzelfsprekend zijn de te nemen stappen voor iedere gebruiker afhankelijk van de eigen situatie.

2.1.

Stap 1: Voorbereiding

In de voorbereidingsfase komen de betrokken partijen bij elkaar om elkaar te leren kennen en afspraken te maken. In de volgende fase wordt een plan BAVO opgesteld. 2.1.1.

Initiatief nemen om tot afstemming te komen

Alle betrokken partijen zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor een goede afstemming. Om de juiste partijen bij elkaar te krijgen, moet eerst een inventarisatie van de betrokkenen gemaakt worden. Geef daarbij meteen aan wie de verantwoordelijken 3 voor de afstemming binnen die partijen zijn. Denk aan security managers, de politie, de gemeente en het Openbaar Ministerie. Deze beide laatste partijen zijn van belang omdat de burgemeester en hoofdofficier van Justitie verantwoordelijk zijn voor de beveiligingsmaatregelen van de overheid inclusief de politie. Voor mensen van buiten de politieorganisatie is het soms ‘zoeken’ naar de juiste contactpersoon bij de politie om afspraken mee te maken. In deze handreiking is het niet mogelijk voor elke regio de juiste functionaris aan te geven. Wel geven we u handvatten om de juiste persoon snel te kunnen vinden. Elk politiekorps heeft een bureau Conflict- en Crisisbeheersing (bureau CCB) voor de voorbereiding op en coördinatie van grootschalige politieoptredens bij conflicten en crises. Sommige regio’s hebben speciale bureaus die zich richten op de bewaking en beveiliging van bijzondere objecten en personen. Andere korpsen hebben een coördinator terrorismebestrijding. Het hoofd van het bureau CCB is het eerste aanspreekpunt en zal zonodig verwijzen naar de juiste afdeling. Het maakt niet uit welke van de betrokken partijen het initiatief neemt. Veel belangrijker is dát het initiatief tot afstemming genomen wordt. 2.1.2.

Overleg vormen met alle betrokken partijen

In de volgende stap komen de betrokken partijen bij elkaar in een overleg om kennis te maken en tot afspraken te komen. Bespreek hoe de verschillende organisaties in elkaar zitten. Waarom is het bedrijf vitaal? Wat gebeurt er bij dat bedrijf? Hoe is het politiekorps georganiseerd? Welke andere partners zijn belangrijk? Ga ook na welk beeld iedereen heeft over de veronderstelde risico’s en kwetsbaarheden. 2.1.3.

Uitspreken wederzijdse verwachtingen

Deel met elkaar tijdens het overleg de wederzijdse verwachtingen. Dit helpt om een realistisch beeld te krijgen en te hoog gespannen verwachtingen vroegtijdig bij te stellen. Bespreek waartoe de betrokken partijen in staat zijn. Wat kunnen zij zelf en wat kunnen zij voor de andere partijen betekenen? Maar ook, wat kunnen of mogen zij niet? 2.1.4.

Afspraken maken over de frequentie van bijeenkomen

Het overleg moet regelmatig plaatsvinden om de partijen bij elkaar te houden en de gemaakte afspraken eventueel bij te stellen. Leg daarom in het eerste overleg de frequentie van de bijeenkomsten vast. Bespreek bovendien wie het initiatief neemt voor het organiseren van volgende overleggen. Als een plan eenmaal is opgesteld, is het belangrijk (in een lagere frequentie) bij elkaar te komen om de afspraken actueel te houden.

3

In Bijlage 2 zijn summier de verantwoordelijkheden bij dreiging van een crisis opgenomen.

9

2.1.5.

Vastleggen van de taakverdeling

Om tot het opstellen van een gezamenlijk plan BAVO te komen, is een vervolgplan nodig. Vaak is het handig daarbij projectmatig te werk te gaan. Maak in de eerste bespreking afspraken over het voorzitterschap of wie trekker is van het overleg, wie het secretariaat voert en wie het plan BAVO gaat schrijven.

2.2.

Stap 2: Een plan BAVO opstellen

Leg de afspraken die de betrokken partijen tijdens het overleg maken, vast in een plan BAVO. De hoofdthema’s waar in een plan BAVO afspraken over gemaakt worden zijn: - de aansluiting van de crisisorganisatie van het bedrijf bij die van de overheid en vice versa; - de wijze van opschalen bij dreigingen en incidenten; - de onderlinge informatie-uitwisseling als continu proces; - de afstemming in het feitelijke optreden bij (opgeschaalde) beveiliging; - de respons op incidentmeldingen door zowel de eigen beveiliging als de politie. Als er nooit eerder sprake is geweest van een dergelijke afstemming, begin dan bij de dagelijkse situatie. Daarna kunnen afspraken over de beveiligingsmaatregelen en reactie op incidentmelding bij hogere vormen van dreiging 4 worden gemaakt. Meteen starten met een te ambitieus pakket van maatregelen levert vaak een onoverzichtelijke situatie op en leidt tot een te grote werkdruk voor alle partijen. Een eerste opzet van de afstemming van de beveiligingsmaatregelen kan zich bijvoorbeeld richten op de informatie-uitwisseling en respons op incidenten in het basisniveau. Na de afstemming over de beveiligingsmaatregelen op basisniveau, komen de maatregelen voor het niveau van lichte dreiging aan bod. In de volgende paragrafen wordt beschreven welke onderdelen in een plan BAVO aan de orde komen. 2.2.1.

Algemene onderwerpen

Vastleggen van het doel van het plan BAVO Overheid en bedrijfsleven hebben meestal andere overkoepelende doelstellingen. Zo is de overheid gericht op de zorg voor de samenleving, terwijl bedrijven commerciële doelstellingen nastreven. Beide hebben er belang bij dat maatschappelijke ontwrichting wordt voorkomen, zodat de continuïteit van dienstverlening en bedrijfszekerheid niet in gevaar komt. Om vast te stellen wat de betrokken partijen op dit gebied willen bereiken, is het belangrijk van tevoren aan te geven welk beleidsdoel zij met het plan BAVO nastreven. Neem bij het formuleren van deze doelen ook op hoe de partijen de wederzijdse verwachtingen met elkaar afstemmen, welke afspraken gelden voor de (opgeschaalde) beveiligingsmaatregelen en hoe de respons op incidentmeldingen is geregeld. Vaststellen van het plan door eindverantwoordelijken Het plan wordt vervolgens formeel vastgesteld, zodat zeker is dat het de steun heeft van de volgende eindverantwoordelijken: - de directie van het bedrijf, dat deel uitmaakt van één van de vitale sectoren; - de burgemeester(s) van de gemeente(n) waar het bedrijf is gevestigd; - de hoofdofficier van Justitie van het arrondissement waar het bedrijf is gevestigd; - de korpschef politie van de regio waar het bedrijf is gevestigd; - eventuele andere relevante partners.

4

10

In de Bijlage 5 zijn summier de dreigingsfasen uit het Alerteringssysteem Terrorismebestrijding (ATb) beschreven

Het NAVI beveelt aan het plan BAVO formeel te bekrachtigen in een convenant. Borging van de vertrouwelijkheid van gedeelde gegevens Om de vertrouwelijkheid van de beveiligingsplannen te beschermen, moet van tevoren worden vastgelegd hoe alle partijen met de gedeelde informatie omgaan. Een van de voorwaarden is dat de kring van mensen waarbinnen de vertrouwelijke informatie wordt gedeeld beperkt blijft. Voor een bredere verspreiding van informatie kan alleen gebruik worden gemaakt van gegeneraliseerde gegevens. Neem in het plan BAVO op hoe de vertrouwelijkheid geborgd is en welke functionarissen toegang hebben tot welke informatie. Beschrijving van de relatie van een plan BAVO met andere plannen Stem interne en externe plannen die een relatie met een plan BAVO hebben zo veel mogelijk op elkaar af. Let daarbij ook op het gebruik van dezelfde terminologie. Het gaat daarbij overigens niet alleen om beveiligingsplannen maar ook om andere plannen waarin afspraken gemaakt zijn over samenwerking en afstemming bij incidenten en calamiteiten. Wordt dit niet gedaan, dan is tijdens een (dreigende) crisissituatie de kans op verwarring en vergissing zeker aanwezig. Enkele voorbeelden van andere plannen zijn: - Het binnen de gemeente/veiligheidsregio geldende Rampen- of Crisisplan; - Een voor de locatie opgesteld rampenbestrijdingsplan; - Een safetyplan; - Bedrijfshulpverleningsplannen. Geef in het plan BAVO aan hoe alle plannen op elkaar zijn afgestemd. Afstemming van de externe communicatie Neem in het plan BAVO afspraken op over de manier waarop de betrokken partijen omgaan met berichtgeving naar buiten. Ook als er afgesproken wordt niets naar buiten te communiceren, moet dit worden vastgelegd. Aanleidingen om te communiceren kunnen zijn: het moment van vaststellen van het plan BAVO, als er oefeningen en testen plaatsvinden en bij beveiligingsincidenten en de respons daarop. Van invloed kan zijn of de activiteiten voor ‘externen’ waarneembaar zijn. Als dat zo is, kunnen de partijen beter vooraf zelf naar buiten treden, zodat de regie over de communicatie zo veel mogelijk in eigen hand blijft. Houd bij de inrichting van de communicatie rekening met communicatie van andere partijen. Bijvoorbeeld de communicatie van het college van Burgemeester en Wethouders met de gemeenteraad of de voorlichting van het bedrijf aan klanten in de reguliere situatie. Of in de opschalings- en responsfase bijvoorbeeld in het kader van de alertering of crisisbeheersing. Zo zal bij alertering voor een terroristische dreiging ook de minister van Justitie via de media gaan communiceren. Afspraken over de implementatie en het oefenen Als een plan BAVO op papier staat, moeten de personen die een rol hebben in de uitvoering bekend zijn met een plan. Zij moeten weten wat hun taken en verantwoordelijkheden zijn. De instructie van medewerkers en leidinggevenden is daarom een onderdeel van het implementatietraject. Zet daarnaast de afspraken zo veel mogelijk om in procedures en protocollen die op meldkamers, regiecentra en dergelijk voorhanden zijn. Zorg ook dat deze partijen de procedures in hun systemen verwerken. Besteed tijdens opleidingen, trainingen, oefeningen en testen aandacht aan beveiligingsactiviteiten en aan de activiteiten die bij hogere dreigingen aan de orde komen. In de meerjaren Opleidingenkalenders en de jaarkalenders van het bedrijf en de politie wordt dit opgenomen. Geef in een plan BAVO aan op welke wijze de partijen dit gaan inrichten.

11

2.2.2.

Bedrijfsspecifieke onderwerpen

Beschrijving van het bedrijf Beschrijf in van een plan BAVO op hoofdlijnen het bedrijf. Het gaat hierbij vooral om de producten en diensten die worden geleverd. Geef aan wat de gevolgen zijn van uitval van delen of het hele bedrijf voor de vitale infrastructuur. Deze beschrijving geeft externe partners inzicht waarom het bedrijf vitaal is en waarom bijzondere afspraken met de politie en de gemeente nodig zijn. Daarnaast wordt hiermee duidelijk welke onderdelen buitengewoon kritisch zijn die om bij incidenten bijzondere aandacht vragen. Vermeld ook de afhankelijkheid van andere bedrijven en sectoren. Beschrijving van de relevante risico’s Voor het bedrijf zijn de risico’s inzichtelijk gemaakt met behulp van een risicoanalyse 5. Deze analyse is in een afzonderlijk document vastgelegd. In het kader van bedrijfsvertrouwelijkheid maakt het geen deel uit van een plan BAVO. De uitkomsten worden gebruikt om interne beveiligingsmaatregelen te treffen. De elementen uit de risicoanalyse die van belang zijn voor de afstemming van de beveiligingsmaatregelen moet het bedrijf in vertrouwen met de politie bespreken. Beschrijving van de risico’s en de afhankelijkheden van andere partijen Buiten de risico’s die het bedrijf zelf kent, kunnen er ook risico’s zijn die andere bedrijven veroorzaken. Een incident bij een nabij gelegen bedrijf, kan effect hebben op het eigen bedrijf. Dat geldt ook voor het uitvallen van de nutsvoorzieningen en overstromingen. Zo kan het functioneren van de eigen maatregelen beïnvloed worden doordat de drinkwater- en energiebedrijven in een noodsituatie besluiten de voorzieningen stop te zetten. De afhankelijkheid van de dienstverlening van anderen is dan ook een belangrijke factor om rekening mee te houden. Als u problemen op dit gebied verwacht, bespreek die dan met de dienstverlenende bedrijven en leg de afspraken vast in het plan BAVO. Beschrijf alle mogelijke dreigingen en maak hierover ook met de partners duidelijke afspraken. 2.2.3.

Onderlinge afstemming crisisorganisaties

Zowel de overheid als bedrijven hebben een ‘slapende’ projectorganisatie die geactiveerd wordt tijdens een (dreiging van een) crisis. Zorg ervoor dat alle organisaties van elkaar weten hoe de verschillende crisisorganisaties zijn ingericht. Om de effectiviteit te vergroten moet een plan BAVO daarop aansluiten. Ook de crisisorganisatie van andere partners (waterschap, zorgsector, enzovoort) kunnen relevant zijn. Beschrijving van de crisisorganisatie van de gemeente en de veiligheidsregio 6 In het rampen- of crisisplan beschrijven de gemeente en de veiligheidsregio hun crisisorganisatie. Neem de essentiële delen verkort over in het plan BAVO, zodat er een goed overzicht is. De coördinatie in de crisisorganisatie van de overheid op gemeentelijk en regionaal niveau kent drie niveaus: - Het Beleidsteam (BT) op strategisch niveau; - Het Operationeel Team (OT) op tactisch niveau; - Het Commando Plaats Incident (CoPI) op operationeel leidinggevend niveau. Beschrijving van de crisisorganisatie van het bedrijf De crisisorganisatie van bedrijven is toegespitst op de specifieke aard van het bedrijf. Neem in het plan BAVO een beschrijving van de crisisorganisatie van het bedrijf op. Als er al een rampenbestrijdingsorganisatie bestaat, sluit dan zoveel mogelijk aan op de gebruikte systematiek en terminologie daarvan. Benoem de coördinatieteams op strategisch, tactisch en operationeel niveau, zodat de partners van de overheid de indeling van het bedrijf beter kunnen plaatsen in hun crisisorganisatie.

5 6

12

Het NAVI heeft hier een handreiking Risicoanalyse voor beschikbaar. Deze is te downloaden van de website van het NAVI: www.navi-online.nl In Bijlage 3 en 4 zijn summier de crisisorganisaties van de gemeenten/veiligheidsregio’s en die van de politie vermeld zoals die algemeen landelijk gebruikt worden

In veel veiligheidsregio’s is het gebruikelijk dat tijdens een calamiteit of ramp vertegenwoordigers van het bedrijf als adviseur aanschuiven in het CoPI, OT en BT. Zij zorgen voor een evenwichtige afstemming van de bedrijfsbelangen en de (on)mogelijkheden van de te nemen bedrijfsmaatregelen. Streef dit ook na als er dreigingen zijn en neem in het plan BAVO op welke functionaris van het bedrijf, op welk coördinatieniveau van de gemeente en de veiligheidsregio deelneemt aan het overleg. Afstemming van de samenwerking tussen de verschillende crisisorganisaties Vaak zijn er verschillen in terminologie of in de wijze van opschalen die worden gebruikt bij de betrokken partijen. Geef verschillen en overeenkomsten in het plan BAVO duidelijk aan. Leg daarbij vast hoe wordt omgegaan met de verschillende terminologieën en werkwijzen. Gebruik hiervoor bijvoorbeeld een schema waarin de diverse terminologieën naast elkaar worden gezet en vergeleken. Het is belangrijk hier extra aandacht aan te besteden, omdat gebleken is dat een van de belangrijkste oorzaken voor falen tijdens een (dreiging van een) crisis de verwarring in de gehanteerde terminologieën is. Afspraken met andere partners Benoem eventuele andere partners die naast de security manager van het vitale bedrijf, de politie, de gemeente en het Openbaar Ministerie bij een plan BAVO betrokken moeten worden. Andere partners zijn bijvoorbeeld een waterschap, wegbeheerder, buurbedrijven, toeleveranciers of andere bedrijven die gehuisvest zijn op het terrein of in directe omgeving van het vitale bedrijf. Zij kunnen wellicht gevolgen ondervinden van de verhoogde beveiligingsmaatregelen of daar juist een bijdrage aan leveren. Beschrijf ook op hoofdlijnen de crisisorganisatie van deze partners. Gebruik daarbij de systematiek en terminologie uit de rampenbestrijdingsorganisatie. Benoem bovendien het strategische, tactische en operationele coördinatieniveau. 2.2.4.

Vastlegging moment van activering van de verschillende coördinatieniveaus

Beschrijf in welke situatie welk coördinatieniveau in werking treedt. Verschillende termen worden gebruikt, zoals opschalen en escaleren. In deze handreiking wordt de term ‘opschalen’ gebruikt. Sluit in het plan BAVO aan bij bestaande opschalingsystemen en ontwikkel geen eigen ander systeem. Dat kan namelijk leiden tot verwarring. Beschrijving van de opschaling van de (lokale) overheid 7 Bij terroristische dreigingen wordt het Alerteringssysteem Terrorismebestrijding (ATb) gebruikt en bij zware ongevallen en rampen wordt volgens de Gecoördineerde Regionale IncidentbestrijdingProcedure (GRIP) gewerkt. Beschrijf in het plan BAVO de wijze waarop de coördinatieniveaus van de gemeente, de politie en eventueel de veiligheidsregio geactiveerd worden bij een dreiging tegen het vitale bedrijf. In Bijlage 5 wordt een suggestie voor opschalen bij dreigingen gegeven. Beschrijving van de fasering in de opschaling van het bedrijf In een plan BAVO wordt beschreven op welke wijze het bedrijf in een dreiging van een crisis opschaalt. Sluit hierbij zo veel mogelijk aan bij de manier waarop de eigen organisatie reageert op een calamiteit of ramp. Welke coördinatieniveaus worden ingesteld? Wie maken daar deel van uit? In welke situaties wordt welk niveau actief? Hoe verhouden die coördinatieniveaus zich tot de indeling van de overheid (BT-OT-CoPI)? De beide opschalingsvarianten tegen elkaar afgezet Zet de opschalingniveaus in een schema naast elkaar, zodat de overeenkomsten en verschillen duidelijk zijn.

7

In Bijlage 5 zijn summier de ATb en GRIP beschreven

13

2.2.5.

Uitwisselen van informatie

Goede beveiligingsafstemming kan niet zonder informatie-uitwisseling, want gedeelde informatie draagt bij aan een juiste inschatting van de dreigingen. Zoals eerder aangegeven, vraagt het delen van informatie tussen partijen wel om goede afspraken over de wijze waarop wordt omgegaan met vertrouwelijke gegevens. De security manager van het bedrijf heeft contact met verschillende politiemensen, zoals de wijkagent en de wijkteamchef. Voor het vitale bedrijf is het belangrijk te weten met wie van de politie (vertrouwelijke) informatie gedeeld gaat worden. Omdat het hier gaat om bedrijven die behoren tot een van de vitale sectoren van de Nederlandse samenleving is het van extra groot belang dat de informatie direct op de juiste plek terecht komt. Dit voorkomt vervorming van de informatie. Het is een taak van de politie ervoor te zorgen dat landelijk relaties gelegd worden tussen beveiligingsincidenten bij vitale bedrijven. Combineren van deze informatie geeft een realistisch beeld van een dreiging. De informatie-uitwisseling tussen een bedrijf en de politie kan vele gedaanten aannemen. Algemene informatie-uitwisseling die nodig is voor de uitvoering van politietaken is voor de politie vastgelegd in artikel 2 van de politiewet. Voor de uitwisseling van gegevens van uitvoeringstechnische aard (welke activiteiten men onderneemt, hoe men dat doet, wat men van elkaar verwacht, enzovoort) is dit meestal voldoende. Voor bijzondere gegevens gelden afzonderlijke juridische regimes. Als het gaat om het verstrekken van persoonsgegevens uit politiebestanden gelden de Wet en het Besluit Politiegegevens. Deze wet maakt het mogelijk om voor samenwerkingsverbanden, onder beperkingen en goed gemotiveerd, meer informatie uit de politiebestanden te verstrekken. Het NAVI adviseert het samenwerkingsverband en de informatie-uitwisseling vast te leggen in een convenant. Gebaseerd op diverse convenanten 8 heeft het NAVI een modelconvenant opgesteld. Het modelconvenant is te downloaden van de website van het NAVI: www.navi-online.nl. Om er zeker van zijn dat het convenant op het gebied van de persoonsgegevens de toets der kritiek kan doorstaan, kan contact worden opgenomen met het College Bescherming Persoonsgegevens. Beschrijf in het plan BAVO de gemaakte afspraken en werkwijzen. 2.2.6.

Afstemming van de preventie- en responsmaatregelen

Beschrijving van de maatregelen met betrekking tot fysieke dreigingen per dreigingsniveau De continuïteit van de levering van vitale producten en diensten door een bedrijf kan op uiteenlopende manieren met uitval of verstoring worden bedreigd. Beschrijf in het plan BAVO de maatregelen die zich richten op de fysieke dreigingen. Dat zijn de dreigingen die ontstaan door opzettelijk wederrechtelijk handelen (bijvoorbeeld diefstal en inbraak, brandstichting, bomaanslag, sabotage) gericht tegen het bedrijf of diens dienstverlening. Fysieke dreigingen kunnen ook voortkomen uit verstoring van de openbare orde (demonstraties, activisme, arbeidsonlusten, enzovoort). Maak per dreigingsniveau (licht, matig, hoog 9) afspraken, verdeel ze onder naar partners en leg ze vast. Geef daarbij aan welke aanvullende maatregelen door wie worden getroffen. Relevante partners zijn het bedrijf (inclusief de door hen ingehuurde bedrijven en onderaannemers), de regiopolitie en de gemeente(n) waar het bedrijf in is gelegen. Afhankelijk van de aard van het vitale bedrijf, de ligging en de nabijgelegen bedrijven en instellingen nemen ook andere partners deel aan de afspraken. Landelijk zijn er diverse maatregelenmatrices opgesteld die gebruikt kunnen worden. De politie heeft een landelijke matrix die aangeeft welke maatregelen bij welk dreigingsniveau passen. Voor elke vitale sector is door het vakdepartement 10 in overleg met de sectorvertegenwoordigers een sectormatrix met mogelijke maatregelen opgesteld. De diverse matrices kunnen niet anders dan op grote hoofdlijnen suggesties zijn. Locatiegerichte specificatie is altijd noodzakelijk.

8 Van de politieregio’s Kennemerland en Noord-Holland Noord. 9 Zie voor een toelichting in Bijlage 5 een passage over het Alerteringssysteem Terrorismebestrijding. 10 In de Bijlage 1 is de indeling van de vitale sectoren en de vakdepartementen opgenomen.

14

Het NAVI heeft, ondermeer op basis van deze matrices en ervaringen, een maatregelenpalet opgesteld. Dit maatregelenpalet is vanwege de vertrouwelijkheid uitsluitend beschikbaar voor geautoriseerde gebruikers en is daarom niet een onderdeel van deze versie van de handreiking BAVO. Dit maatregelenpalet is op te vragen bij het NAVI. Verwerk aanvullend voor een goed overzicht de afspraken over de eigen maatregelen en de maatregelen van de partners in steekwoorden in een schema. Vastleggen hoe de politie omgaat met incidentmeldingen van vitaal bedrijf Leg in het plan BAVO, naast afspraken over de beveiliging, vast op welke wijze de politie reageert op incidentmeldingen. Omdat het hier gaat om vitale objecten met grote belangen voor de Nederlandse samenleving, mag verwacht worden dat de politie op incidentmeldingen anders reageert dan bij een inbraakmelding bij een niet vitaal bedrijf. Vermelding in het meldkamersysteem van de politie is een aanbevelenswaardige optie (‘afspraak op locatie’). Dat geldt ook voor een goede registratie van een incidentmelding en de afhandeling in het processensysteem. Bij voorkeur met een speciale code, zodat de informatieafdelingen hierop geattendeerd worden. Voorbereiding van de voorzieningen voor een hoger dreigingsniveau Bereid in het plan BAVO de maatregelen voor hogere dreigingsniveaus op hoofdlijnen voor, zodat ze onmiddellijk getroffen kunnen worden. Bijvoorbeeld: zorg alvast voor armaturen als bekend is dat bij een hogere dreiging extra omgevingsverlichting nodig is. Door vooraf na te denken, zijn technische en fysieke voorzieningen al voorhanden, zodat ze in geval van nood geen extra werk met zich meebrengen. Anticipeer ook op ontwikkelingen. Bijvoorbeeld: als de gemeente overgaat tot herbestrating van de toegangsweg, is het misschien een kans een extra chicane in de weg op te nemen zodat (bom)voertuigen niet met hoge snelheid op de poort af kunnen rijden.

2.3.

Stap 3: Beheren en actueel houden van een plan BAVO

Het opstellen en vaststellen van een plan BAVO is de eerste stap. Het actueel en alert houden, is het vervolg. Omdat grote calamiteiten of dreigingen zich niet vaak voordoen, bestaat het gevaar dat het beheren een lage prioriteit krijgt en op den duur niet meer op de agenda staat. Om altijd goed voorbereid te zijn, is het belangrijk de plannen actueel te houden en aandacht te blijven besteden aan het onderwerp. Evalueer en actualiseer de gemaakte afspraken regelmatig. Beveiligingsincidenten (ook verijdelde) kunnen als casus ingebracht worden. Deel inzichten en ervaringen van andere organisaties met elkaar en verwerk ze zonodig. Voor veel bedrijven binnen de vitale sectoren heeft de burgemeester bestrijdingsplannen vastgesteld in het kader van de rampen- en crisisbestrijding. Ook die plannen worden beheerd en geactualiseerd. Probeer in een overlegcyclus zowel het actueel houden van het rampen- en crisisbestrijdingsplan als het plan BAVO te bespreken. Voor een groot deel zitten bij deze overleggen dezelfde partners aan tafel. Door in een plan BAVO op te nemen welke functionarissen met welke frequentie bijeenkomen is een eerste aanzet gegeven tot het handhaven van de afspraken. Leg ook hierbij vast wie de initiatiefnemer voor (ad hoc) overleggen is en wie de plannen op papier zet.

15

3. Referenties en aanbevolen documenten Voor het opstellen van deze handreiking is gebruik gemaakt van bestaande documenten, referentiekaders, opgestelde plannen en diverse wetten en wetsontwerp. Ook is het internet geraadpleegd. Specifiek is gebruik gemaakt van onder meer: - Rapport Bescherming Vitale Infrastructuur van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 1 september 2005. - Circulaire bewaking en beveiliging personen, objecten en diensten van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 1 januari 2004. - Brochure Alerteringssysteem voor professionals, Nationaal Coördinator Terrrorismebestrijding (NCTb), 16 juni 2005. - Brochure terrorismebestrijding voor bedrijven, Nationaal Coördinator Terrrorismebestrijding (NCTb), 10 oktober 2006. - Referentiekader GRIP (Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijding Procedure), 28 maart 2006, werkgroep onder auspiciën van Veiligheidskoepel. - Handboek Voorbereiding Rampenbestrijding van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en diverse rampen- en crisisplannen van veiligheidsregio’s en gemeenten. - Het systeem van crisisbeheersing, Ernst T. Brainich von Brainich Felth, 2004.

16

Bijlagen Bijlage 1: De vitale sectoren In het rapport Bescherming vitale infrastructuur van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties van 1 september 2005 worden twaalf sectoren benoemd als vitaal. Infrastructuur wordt als vitaal beschouwd als tenminste één van de volgende criteria van toepassing is: - verstoring of uitval van een vitale sector, dienst of product veroorzaakt economische of maatschappelijke ontwrichting op (inter)nationale schaal; - verstoring of uitval leidt direct of indirect tot veel slachtoffers; - de ontwrichting is van lange duur, het herstel kost relatief veel tijd en gedurende het herstel zijn vooralsnog geen reële alternatieven voorhanden. Sector

Verantwoordelijk ministerie

Energie (elektriciteit, aardgas en olie)

Economische Zaken

Telecommunicatie

Economische Zaken

Drinkwater

Volkhuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

Voedsel

Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit

Gezondheidszorg

Volkgezondheid, Welzijn en Sport

Financieel

Financiën

Keren en beheren oppervlaktewater

Verkeer en Waterstaat

Openbare orde en veiligheid

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Defensie en Buitenlandse Zaken

Rechtsorde

Justitie

Openbaar bestuur

Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Defensie en Buitenlandse Zaken

Transport

Verkeer en Waterstaat

Chemische en nucleaire industrie

Volkhuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

17

Bijlage 2: De verantwoordelijkheden bij dreiging van een crisis De aansturing van de bij het beheersen van een dreiging betrokken personen, diensten en instanties kan op zowel lokaal, regionaal en op rijksniveau plaatsvinden. Op elk van deze niveaus is onderlinge afstemming en informatieuitwisseling van groot belang. 11 Bij het treffen van beveiligingsmaatregelen in het kader van deze handreiking hebben diverse actoren een verantwoordelijkheid. In het kort worden de hoofdactoren en hun belangrijkste verantwoordelijkheden hieronder aangestipt. Het is geen volledige opsomming. 12 Algemeen uitgangspunt is dat de burgers, bedrijven, organisaties en instellingen in eerste instantie zelf verantwoordelijk zijn voor de eigen veiligheid van zowel persoon als goed. Zij mogen van de overheid wel verwachten dat die veiligheidsmaatregelen treft als de aantasting van hun veiligheid zulke gewelddadige vormen dreigt aan te nemen dat zij daar op eigen kracht geen weerstand meer tegen kunnen bieden. Het waken over de veiligheid is decentraal belegd. In het gehele overheidsdomein is het decentrale gezag als eerste verantwoordelijk voor bewaking en beveiliging. De burgemeester voor de handhaving van de openbare orde en veiligheid en de (hoofd)officier van Justitie voor de handhaving van de rechtsorde. Burgemeester De bevoegdheden en verantwoordelijkheden van de burgemeester zijn gericht op: - de handhaving van de openbare orde inclusief het verkomen van verstoringen daarvan; - de bestrijding van ramp en zware ongevallen en het voorkomen daarvan. De burgemeester is belast met de handhaving van de openbare orde 13. Als de politie in een gemeente optreedt om de openbare orde te handhaven en de hulpverleningstaak uit te voeren, staat zij onder gezag van de burgemeester. Dit is vastgelegd in de Politiewet. De burgemeester kan de politie aanwijzingen geven voor de vervulling van de genoemde taken 14. De bewaking- en beveiligingsmaatregelen door de politie, al dan niet met (militaire) bijstand, berust op deze bepalingen. Moedwillige menselijke handelen (in welke vorm dan ook) tegen een vitaal bedrijf kan de openbare veiligheid 15 ernstig verstoren. Daardoor valt het al snel onder de definities van een ramp of zwaar ongeval. De burgemeester heeft het opperbevel bij een ramp, zwaar ongeval of van ernstige vrees voor het ontstaan daarvan 16. Een dreiging tegen een vitaal bedrijf is een ernstige vrees voor het ontstaan van een ramp of zwaar ongeval. De burgemeester kan dan bevelen geven aan politie en hulpdiensten (brandweer), maar ook aan de directie van het bedrijf die de dreiging van de ramp of zwaar ongeval proberen af te wenden. Het spreekt voor zich dat overleg én afstemming met de directie vooraf dringend is gewenst.

11 Dit hoofdstuk is in belangrijke mate gebaseerd op de Circulaire bewaking en beveiliging personen, objecten en diensten, Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 1 januari 2004. Daarin zijn de verschillende bevoegdheden en verantwoordelijkheden nader beschreven. 12 Voor meer informatie wordt het boek “Het systeem van crisisbeheersing” van Ernst T. Brainich von Brainich Felth, 2004 aanbevolen 13 Artikel 172 gemeentewet 14 Artikel 12 Politiewet 15 Artikel 1 lid b van de WRZO verstaat onder een ramp of zwaar ongeval: 1. een gebeurtenis waardoor een ernstige verstoring van de openbare veiligheid is ontstaan, waarbij het leven en de gezondheid van vele personen, het milieu of grote materiële belangen in ernstige mate worden bedreigd of zijn geschaad, 2. en waarbij een gecoördineerde inzet van diensten en organisaties van verschillende disciplines is vereist om de dreiging weg te nemen of de schadelijke gevolgen te beperken. 16 Artikel 11 lid 1 Wet rampen en zware ongevallen (WRZO).

18

Hoofdofficier van Justitie De strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde richt zich onder meer op het voorkomen, opsporen en beëindigen van strafbare feiten. Deze taken verricht de politie onder het gezag van de (hoofd)officier van Justitie van het Openbaar Ministerie. De officier van Justitie kan de betrokken ambtenaren van politie aanwijzingen geven voor de vervulling van de in de Politiewet bedoelde taken. 17 18 Lokale driehoek In de praktijk liggen de openbare orde handhavings- en de strafrechtelijke handhavingstaken vaak dicht bij elkaar. Het is niet altijd eenvoudig te bepalen of de inzet van veiligheidsmaatregelen om een bepaalde gebeurtenis en de gevolgen daarvan te voorkomen, plaatsvindt in het kader van openbare ordehandhaving of strafrechtelijke handhaving. De burgemeester en officier van Justitie beslissen daarom samen over de extra veiligheidsmaatregelen, de politiechef is daarbij betrokken (driehoeksoverleg). De ernst van de dreiging en in het bijzonder het effect en de aard van de verwachte gebeurtenis bepalen bij wie het primaat ligt binnen het overleg. Algemeen uitgangspunt is dat hoe ernstiger de dreiging is, hoe zwaarder de veiligheidsmaatregelen zijn. De te treffen maatregelen kunnen in zwaarte en impact toe- of afnemen, de zogenoemde glijdende schaal van maatregelen. Ministers Op rijksniveau is in eerste instantie een vakminister verantwoordelijk voor de aanpak van de (dreiging van de) crisis. Dit is gebaseerd op specifieke wetgeving. Vanzelfsprekend stemt de vakminister de maatregelen die hij wil nemen, af met het lokale (of regionale) bevoegde gezag. Bij Koninklijk Besluit (KB) van 14 december 2005 is een tijdelijke herindeling van ministeriële taken vastgelegd bij een terroristische dreiging met een urgent karakter. Als het nodig is om een terroristisch misdrijf te voorkomen of de gevolgen te beperken, heeft de minister van Justitie bevoegdheden en taken die volgens de wet zijn ondergebracht bij andere ministers. Dit KB heeft tot doel om de minister van Justitie in ‘acute noodsituaties’ bevoegdheden van andere ministers te laten uitoefenen. Bijvoorbeeld het sluiten van het luchtruim wanneer overleg en afstemming met de minister van Verkeer en Waterstaat niet mogelijk is. Uitoefening van deze doorzettingsmacht zal dus altijd maar voor een kort moment zijn, waarna wordt teruggekeerd naar de ‘normale’ situatie waarin de verantwoordelijkheden bij de ministers weer zijn zoals ze wettelijk zijn toebedeeld. Daarmee kan de minister van Justitie ook de commissaris van de Koningin en indirect de burgemeester aanwijzigen geven.

17 18

Artikel 13 Politiewet Artikel 1, lid 2 Politiewet: In deze wet en de daarop berustende bepalingen wordt onder strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde mede verstaan: het waken voor de veiligheid van personen.

19

Bijlage 3: De crisisorganisatie van gemeente/veiligheidsregio Elke gemeente en veiligheidsregio is wettelijk verplicht een rampen- of crisisplan op te stellen. In dat plan wordt de crisisbestrijdingsorganisatie beschreven. Hoewel elke gemeente en veiligheidsregio verantwoordelijk is voor de eigen organisatie, wordt wel in grote mate gewerkt volgens een landelijk model en het referentiekader Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijdingsprocedure (GRIP). De functiestructuur conform het referentiekader GRIP 19 luidt als volgt: Afhankelijk van de aard, omvang, ernst en ontwikkeling van het (dreigende) incident kunnen vele partners worden betrokken van publieke en private organisaties, waaronder zogenaamde rijksheren. Het referentiekader beperkt zich tot een kernbezetting, bestaande uit de klassieke partners in crisisbeheersing: bevoegd gezag (bestuur en Openbaar Ministerie), gemeentelijke diensten, brandweer, geneeskundige hulpverlening bij ongevallen en rampen en politie, waaronder ook de Koninklijke Marechaussee wordt gerekend. CoPI

Commando Plaats Incident

- Leider CoPI (uit een van de operationele diensten)

(operationeel leidinggevend

- Officier van Dienst Brandweer (OvD-B)

niveau)

- Officier van Dienst Geneeskundig (OvD-G) - Officier van Dienst Politie (OvD-P) - Voorlichtingsfunctionaris

OT

Operationeel Team

- Operationeel Leider (uit een van de operationele diensten)

(tactisch leidinggevend niveau)

- Vertegenwoordigers van:

• Brandweer • GHOR (geneeskunde) • Politie • Gemeente - Voorlichtingsfunctionaris GBT

Gemeentelijk Beleidsteam

- Burgemeester

(strategisch/beleidsniveau)

- (Hoofd) Officier van Justitie - beleidsadviseurs van:

• Brandweer • GHOR (geneeskunde) • Politie • Gemeente (gemeentesecretaris) - Voorlichtingsfunctionaris RBT

Regionaal Beleidsteam

- Coördinerend Bestuurder

(strategisch/beleidsniveau)

- Burgemeesters betrokken gemeenten - (Hoofd) Officier van Justitie - Commandant Regionale Brandweer - Regionaal Geneeskundig Functionaris - Korpschef Politie - Lid beleidsteam gemeente (gemeentesecretaris) - Communicatieadviseur

19 Referentiekader GRIP 28 maart 2006, werkgroep onder auspiciën van Veiligheidskoepel.

20

De crisisorganisatie van de overheid is ruwweg opgebouwd zoals in onderstaand organogram. Per gemeente of veiligheidsregio kunnen verschillen optreden in voornamelijk de benaming van de gemeentelijke organisatieonderdelen.

Operationeel coördinatieniveau

Actiecentra Operationele diensten GHOR (geneeskunde)

Beleidsteam *

Strategisch coördinatieniveau

Operationeel Team *

Tactisch coördinatieniveau

Commando Plaats Incident (CoPI) *

Crisisteam Gemeente(n)

‘veld’ eenheden van politie, brandweer en ambulance

Actiecentrum Opvang en verzorging

Politie

Actiecentrum Registratie

Brandweer

Actiecentrum ..... * Bijvoorkeur met vertegenwoordigers van het bedrijf van een gelijk coördinatieniveau

21

Bijlage 4: De crisisorganisatie van de politie 20 De operationele opschaling van de politie is bekend onder de naam ‘staf Grootschalig en Bijzonder Optreden’ (sGBO). Afhankelijk van de aard en omvang worden één of meerdere delen geactiveerd. Dit heet ook wel het ‘knoppenmodel’. Naar gelang de behoefte worden virtueel knoppen geactiveerd van de betreffende functionaliteiten. Bij een relatief kleine calamiteit kan bijvoorbeeld het inschakelen van alleen de chefs ordehandhaving en mobiliteit volstaan. Bij een hoge dreiging kan in het kader van BAVO de chef bewaken en beveiligen ingeschakeld worden. Bij een grote calamiteit zijn eventueel alle functies betrokken. Onderstaand schema geeft de positie van de politieorganisatie binnen de crisisorganisatie van de gemeente en veiligheidsregio weer.

Beleidsteam Adviseur: Korpschef politie

Operationeel team Lid: Algemeen commandant politie

Commando Plaats Incident Officier van Dienst - Politie

Actiecentrum Politie Staf GBO

Chef ordehandhaving Chef ondersteuning Chef mobiliteit Chef informatie Chef opsporing

Chef bewaken & beveiligen

Chef interventie

Chef slachtofferregistratie en identificatie

20 Naar het Referentiekader CCB politie, Raad van Hoofdcommissarissen 2002.

22

Bijlage 5: Opschaling De (lokale) overheid gebruikt twee verschillende opschalingsystemen. Terroristische dreigingen:

Alerteringssysteem Terrorismebestrijding

Zware ongevallen en rampen :

Gecoördineerde Regionale IncidentbestrijdingProcedure (GRIP)

Hieronder worden beide systemen kort toegelicht en met elkaar vergeleken. I

Alerteringssysteem Terrorismebestrijding 21

Het Alerteringssysteem Terrorismebestrijding (ATb) van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) is een waarschuwingssysteem voor overheid en bedrijfsleven. Bedrijven kunnen zich vrijwillig op het ATb laten aansluiten, het brengt wel verplichtingen met zich mee. Het systeem waarschuwt operationele diensten en bedrijfssectoren bij een verhoogde dreiging. Op die manier kunnen zij snel maatregelen nemen die het risico op een aanslag verkleinen of de gevolgen ervan beperken. Het systeem van het ATb kent veertien sectoren. Daartoe behoren veel sectoren van de vitale infrastructuur en enkele sectoren die gelden als bijzonder aanslaggevoelig. Het ATb kent boven het basisniveau drie niveaus van oplopende dreiging: lichte dreiging, matige dreiging en hoge dreiging. Een op- of afschaling is afhankelijk van de inschatting van de ernst en waarschijnlijkheid van een potentiële terroristische aanslag. Voor ieder opschalingsniveau is een pakket veiligheidsmaatregelen per aangesloten sector opgesteld. Naarmate het opschalingsniveau hoger is, zijn de beveiligingsmaatregelen zwaarder en ingrijpender. Overigens hoeft niet strikt te worden vastgehouden aan het pakket maatregelen dat bij een opschalingniveau hoort, het gaat hier om een indicatie. Indien nodig nemen betrokken instanties uiteraard extra maatregelen. Het uitgangspunt is zo veel mogelijk maatwerk toe te passen. Via de sectorcoördinatoren zijn de voor die sector afgesproken veiligheidsmaatregelen te verkrijgen. Bij het treffen van (aanvullende) maatregelen gaat het om in stand houden van het evenwicht tussen de externe dreiging op een sector enerzijds en de interne weerstand van die sector anderzijds. Ten tijde van de dreiging coördineert de NCTb de toepassing van verscherpte maatregelen. Meer informatie over het Alerteringssysteem Terrorismebestrijding staat in de brochure ‘Alerteringssysteem voor Professionals, 7 vragen over het Alerteringssysteem Terrorismebestrijding’, uitgave NCTb januari 2007. Deze en andere informatie van de NCTb is te raadplegen via de website www.nctb.nl. II

Opschaling andere dreigingen

Het ATb richt zich op terroristische dreigingen. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties ontwikkelt een Nationaal Alerteringssysteem (NAS). Vooruitlopend daarop is de binnen het ATb gehanteerde indeling van lichte tot hoge dreiging ook voor andere vormen van dreiging te hanteren. Bijvoorbeeld dreiging van criminele activiteiten of te verwachten demonstraties met vernielingen en sabotage. Afhankelijk van de inschatting van de dreiging kan ook voor deze dreigingen besloten worden de beveiligingsmaatregelen in- en extern op een hoger niveau te brengen: opgeschaalde preventie dus.

21 Naar informatie van de NCTb.

23

III

Suggestie voor opschalen bij dreigingen

In het geval van een (terroristische) dreiging wordt een afwijkende manier van opschalen gebruikt. Het NAVI beveelt aan gebruik te maken van de instituties uit de reguliere crisisbestrijding en ook de daarbij behorende termen te gebruiken: het Beleidsteam (BT), het Operationeel Team (OT) en het Commando Plaats Incident (CoPI). Bij een dreiging is nog geen sprake van een feitelijke ramp. Er is vaak zelfs geen specifieke locatie waar de dreiging zich op richt. Hierdoor kan ter plaatse niet worden opgeschaald. Inzet van hulpdiensten op operationeel niveau zal waarschijnlijk (nog) niet nodig zijn. Wel kan de opschaling van operationele en bestuurlijke coördinatieniveaus analoog aan de crisisbestrijdingstructuur worden gehanteerd. Hieronder volgt een korte suggestie om een eenduidige werkwijze bij een (terroristische) dreiging te bewerkstelligen.

Dreigingsniveau

Suggestie voor opschaling lokale overheid

Basis

In dit alerteringsniveau handelt iedere hulpdienst volgens de dagelijkse en monodisciplinaire procedures.

Licht

De Regionaal Coördinator Terrorismebestrijding (RCTb) van de politie informeert de korpschef van politie, de hoofdofficier van Justitie, de korpsbeheerder en de coördinerend burgemeester. Als het bedrijf via de vitale sector aangesloten is op het ATb van de NCTb, wordt ook zij geïnformeerd. Dat gebeurt via hun landelijke sectorcoördinator.

Matig

De kernleden van het Beleidsteam (BT) van de crisisbestrijdingsorganisatie van de overheid worden bijeen geroepen. Een vertegenwoordiger van de directie van het bedrijf kan uitgenodigd worden aan de beraadslagingen deel te nemen. Er kan altijd sprake zijn van (geheime) informatie die niet breed binnen een BT gedeeld kan worden. Daarom kunnen de hoofdofficier van Justitie, de burgemeester en de korpschef van politie zonodig, naast het BT-overleg een eigen overleg vormen: het zogenoemde driehoeksoverleg. De hoofden van de diensten in het Operationeel Team (OT) worden geïnformeerd over de uitkomsten van die beraadslagingen. Zij kunnen van het BT opdracht krijgen nadere scenario’s uit te werken en stringentere (voorbereidings)maatregelen te treffen.

Hoog

Op dit alerteringsniveau wordt het volledige Beleidsteam en het Operationeel Team ingesteld. Bij voorkeur inclusief vertegenwoordigers van het bedrijf. Wanneer er een concrete (bedreigde) locatie bekend is, kan er worden gekozen om voorwaardenscheppend een Commando Plaats Incident (CoPI) op actief stand-by te zetten. Desgewenst (bijvoorbeeld in het geval van een locatie die nog niet specifiek bekend is) kan gekozen worden voor een CoPI op de locatie van het Regionaal Crisis Centrum (RCC). Daarbij is het mogelijk dat de CoPI-leden aanschuiven bij het OT om tegelijkertijd op de hoogte gesteld te worden van de situatie. De desbetreffende gemeente kan besluiten één of meerdere actiecentra, zoals communicatie, opvang en zorging, en registratie en informatie (CRIB) operationeel te zetten.

24

IV

GRIP-procedure

In de rampen- en crisisbestrijding wordt landelijke de opschalingmethodiek Gecoördineerde Regionale Incidentbestrijding Procedure (GRIP) gebruikt. In de GRIP procedure wordt onderscheid gemaakt in verschillende opschalingstadia, ook wel coördinatiealarmen (GRIP 1 t/m 4) genoemd. Bij elk coördinatiealarm wordt de coördinatieorganisatie verder opgebouwd. Organisatieonderdelen en functionarissen krijgen specifieke taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden toegewezen. Het coördinatiealarm heeft géén betrekking op de omvang van de ingezette eenheden; dat is een operationele opschaling.

Coördinatiealarm

Reikwijdte van incident

Routine

Normale dagelijkse werkzaamheden van de operationele diensten.

GRIP 1

Bronbestrijding met behoefte aan een meer gestructureerde aanpak in leiding en coördinatie.

GRIP 2

Effecten naar een ruimere omgeving. Management van de omgevingseffecten.

GRIP 3

Een calamiteit in één gemeente waarbij bestuurlijke besluiten genomen moeten worden.

GRIP 4

Als “3”, maar nu in meerdere gemeenten. Bestuurlijke coördinatie nodig.

De organieke structuur van de Gecoördineerde Regionale IncidentbestrijdingProcedure (GRIP) gekoppeld aan fasen ziet er als volg uit:

Commando GRIP 1

Plaats Incident (CoPI)

Operationeel GRIP 2

CoPI

GRIP 3

CoPI

Team (OT)

Gemeentelijke OT

Beleidsteam (GBT)

Regionaal GRIP 4

CoPI

OT

GBT

Beleidsteam (RBT)

25

V

GRIP versus ATb

Bij een (terroristische) dreiging wordt opgeschaald volgens het ATb. Deze is niet één op één te koppelen aan de volledige GRIP-opschalingssystematiek. Vooral het ontbreken van de noodzaak tot opschalen met operationele inzet, maakt de koppeling van de GRIP met het ATb niet direct mogelijk. Bij een dreiging is de opschaling meer top-down gericht (beleid naar uitvoering) in tegenstelling tot de bottom-up opschaling, zoals die in de reguliere crisisbestrijding gehanteerd wordt (uitvoering naar beleid). Ter vergelijking zijn in het volgende schema de GRIP-fasen en het schema alertering naast elkaar opgenomen.

Dagelijks mono¬disciplinair optreden

1

Commando Plaats Incident (CoPI)

2

CoPI en Operationeel Team (OT)

3/4

CoPI en OT en Beleidsteam (BT) en

Dagelijks mono¬disciplinair optreden

Licht

Regionaal Coördinator Terrorismebestrijding

Matig

Beleidsteam(BT) bijeen, informatie aan Operationeel Team (OT)

Hoog

BT en OT, evt. Commando Plaats Incident en relevante gemeentelijke diensten

26

relevante gemeentelijke diensten

Van uitvoerend niveau naar het

uitvoerend niveau

Routine

Basis

beleidsniveau

Na het incident: GRIP

Van beleidsniveau naar

Vóór een eventueel incident: Dreigingsniveau’s

Producten van het NAVI In de reeks NAVI-producten zijn de volgende publicaties beschikbaar: -

Handreiking Operator Security Plan (OSP). Deze handreiking biedt handvatten aan een beheerder van de vitale infrastructuur om operationele beveiligingsmaatregelen te selecteren, in te voeren en te beheren.

-

Handreiking Risicoanalyse. Deze handreiking stelt een beheerder van de vitale infrastructuur in staat om en een goede risicoanalyse m.b.t. risico’s, dreigingen en kwetsbaarheden te maken.

In de reeks producten van derden zijn de volgende publicaties beschikbaar: -

Handreiking Security Management Systeem (SMS) voor de olie- en chemiesector.

Nationaal Adviescentrum

Deze handreiking biedt handvatten aan een beheerder van installaties binnen de olie-

Vitale Infrastructuur

en chemiesector om een security management systeem in te richten. De handreiking -

is opgesteld door het ministerie van VROM in samenwerking met het NAVI.

T (070) 376 59 50

US-CCU Checklist voor cybersecurity. Deze checklist is opgesteld door de

E [email protected]

onafhankelijke U.S. Cyber Consequences Unit in de Verenigde Staten en biedt

www.navi-online.nl

praktische handvatten voor informatiebeveiliging. De checklist heeft een

-

brede internationale verspreiding en is in samenwerking met de US-CCU

Lange Voorhout 13

vertaald door het NAVI voor de Nederlandse markt.

2514 EA Den Haag

Pre-employment screening in Groot-Brittannië. Een handreiking van

Postbus 20011

The Centre for the Protection of National Infrastructure (CPNI).

2500 EA Den Haag

Copyright © Nationaal Adviescentrum Vitale Infrastructuur (NAVI) Alle rechten voorbehouden. Verveelvoudiging, verspreiding en gebruik anders dan voor de in deze publicatie aangegeven doeleinden, is zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het NAVI niet toegestaan. Rechten en vrijwaring Het NAVI is zich bewust van zijn taak een zo betrouwbaar mogelijke uitgave te verzorgen. Niettemin kan het NAVI geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventueel in deze uitgave voorkomende onjuistheden, onvolledigheden of nalatigheden. Het NAVI aanvaardt ook geen aansprakelijkheid voor enig gebruik van voorliggend document of schade ontstaan door de inhoud van het document of door de toepassing ervan. Het NAVI verleent u hierbij toestemming dit document te bekijken, af te drukken, te verspreiden en te gebruiken onder de hiernavolgende voorwaarden: het NAVI wordt als bron vermeld; het document en de inhoud mogen commercieel niet geëxploiteerd worden; publicaties of informatie waarvan de intellectuele eigendomsrechten niet berusten bij het NAVI blijven onderworpen aan de beperkingen opgelegd door de oorspronkelijke auteur(s) of instantie(s); ieder kopie van dit document of een gedeelte daarvan dient te zijn voorzien van de in deze paragraaf vermelde waarschuwing.