ntervrew Schrijfster Hameeda Lakho Portret van een íerke vrouw.
"Om
HAMEEDA LAKHO
j
goe
Toen ze Vie Iwas, l<wam Hameeda Lakho uun
Pal
naar Nederland, waar ze
gruwelijk werd mishandeld door haar vader en stiefmoeden Ruim dertig jaar later schreef ze haar levensvefhaal én daagde ze haar kwelgeesten voor het gerecht, In het huis van Hameeda Lakho voel ie over-
vrouw had, én een zoontje. Hij tiranniseerde
al de aanwezigheid van haar dochterties,
zijn
Er
hij
thuiskwam,
Je moet
je in die tijd wel vreselijk verlaten
hebben gevoeld...
"lk
portretten van twee lachende meisies,
moesten de zusjes stil op de bank zitten in
HAMEEDA LAKHo:
aan de muur hangen ingelijste tekeningen.
westerse kleding; ze mochten geen Pakis-
meer die me troostte eL
Hameeda zelÍ, een mooie vrouw die geen spoor van melancholie vertoont, zegt dat haar dochters haar redding zijn geweest. "Als je zonder wortels probeert te leven,
taans spreken en hun vader zelfs niet aankij-
miste haar verschrikkelilk. Het was verboden
Op bezoek bij de Nederlandse vrouw
om over haar te praten. Als klein meisje voel-
gezet, geiioleerd van elkaar. Eén Pakistaans
ik me erg eenzaam en verlaten. Dat uitte zlch in jarenlange spraak- en eetstoornissen.
zweeí je door het bestaan. Altild zoekend
woord betekende drie fikse klappen; mor-
Later
naar geborgenheid, en vechtend tegen de
sen betekende dat je aan le haren naar je ka-
boos geweest. Vooral op
eenzaamheid. De geboorte van mijn dochter
mer gesleept werd. De stiefmoeder sloeg met klerenhangers, stokken en kettingen,
dachten we dal ze dood was, ik vond dat ze
mezelf." Over die reis vertelt ze in de auto-
millimeterde de haren van de zusjes en liet
biografie Verborgen Trolies.
hen het zware werk in huis doen,
maakt ook dat f e verder kunt; als je ie aan ie verdriet gaat overleveren, red je het niet."
Uiteindelijk werd besloten dat ommo, zoals
De zussen gingen naar een nieuwe school en de mishandelingen werden steeds schrijnen-
staan
Rachel was het begin van een lange reis naar
ken.
werden de zusjes elk apart in een kamertje
Een nieuw land
de meisjes hun moeder
Vier jaar was Hameeda toen ze in het kader
het jongste zusje en boba, de vader,
van een gezinshereniging met haar moeder
Pakistan zou gaan,
en zusjes Zahida, Ayesha en Yasmin naar Nederland kwam, waar haar vader kort na
Toen hun baba van de reis terugkwam, vertelde hij hen dat amma dood was, en dac zijn rweede vrouw hun nieuwe moeder
Hameeda's geboorte zijn geluk was gaan be-
208
Pakistaanse gezin: als
noemden, met naar
om hun oma op te halen.
had ineens geen moeder
raat me luisterde. Ik
de
ons
in mijn puberteit ben ik verschrikkelijk mijn moeder, wantal
in
de steek geiaten had. Maar boosheid
der, Hameeda's vader noemde
haar 'Murree',
wat 'dood' betekent, en schold zijn dochters uit voor sletten en hoeren. "Al vanaf mijn negende jaar slingerde
hij me
de meest obscene
opmerkingen naar mijn hoofd terwijl hij me
proeven. Goedwillende collega's hadden geld ingezameld voor de vliegreis en een
was. In werkeliikheid had hij amma en Yas-
met een stok, ketting of riem op mijn naakte,
min verbannen naar Pakistan. De
intieme delen sloeg." Maar als er op school
huis in Rijswijl<. Maar wat ze niet wisten, was
leefden jaren in de veronderstelling dat hun
gevraagd werd naar hun littekens, verzonnen
dat vader Lakho ook een
moeder en zusje verongelukt waren.
de zusies smoezen.
Nederlandse
meisles
'-'.
1;,
L Hameeda nu. 2. Straatbee d in Pakistan. 3. De aankomst in Nederland. Om juridische redenen is de vader onherkenbaar gemaakt, Hadden de leerkachten niets kunnen doenl "Soms vraag
ik me dat
aÍ.
[[aar er is zoveel
De tienerjaren
over mishandeling waar waren. En toen
0p een nieuwe school kreeg Haneeda
een
Hameeda na een volgende aframmeling bloe-
bureaucratie, de mensen slaan zo machte-
vriendin, die haar wat meer wegwrjs maakte
dend voor de rechercheur stond, verzekerde
loos, en bovendien werden we regehnatig naar een aLrdere school gestuurd. Ik merk wel dat zelf ik er een zesde zintuig voor heb ont-
in de wereld. Van een kind met slecht geknipt
hi1 haar dat ze nooit meer naar huis hoefde.
haar, rare wijde kleren die haaL stiefmoeder
Heb je toen voldoende hulp gekregenl
vool haar naaide, en een spraakgebrek, weld
"Achteraf gezien heb ik me afgevraagd: waar-
wikkeld. Op de school van
nijn
dochtels zie
ze een tiener die stiekem make-up gebruikte,
om is er niet meer gedaan toen ik uit huis ge-
soms kinderen die niet gelukkig zijn, en
de kleding yan haar vriendin droeg en veel
plaatst werd? Ik had toch nog twee zussen die
achterbleven
De ellende bracht de zussen niet dichter bij
ryijbelde. Toen ze door de mand viel, werd ze voor de zoveelste keer bont en blauw gesla-
elkaar; integendeel. Zoals Hameeda schLijft:
ger-r. Ze
"We hadden het te druk met het huishouden,
nam Amsterdam en kwam op verschiilende
gebeld voor een gesprek. Het was heel emoti-
het huiswerk en het ontwijken van mishande-
opvangadressen te wonen. Ze wzs dertien.
oneel:
lingen, zodat eI geen tijd or,elbleef voor el-
Hoe durfde je dat aan, om weg te lopenl
kon hij het niet loslaten. Nu zegt hij: ik had je
"lk
gewoon mee naar huis moeten nemen..."
ik
dat meld ik dan."
kaar Lachen
\íe
wzr-s
in huis
verboden. Platen
besloot weg te lopen van huis, lertrok
hoopte dat als ik terugkwan, alles beter
in
de ellende? Toen mijn boek
uithvam, heb ik een exemplaar aan fechercheur Den Boer gestuurd, en hij heeft rne ophij voelde zich zo schuldig, al die jaren
lichamelijke
Op haar veertiende kvam Hameeda in een
manier volledig alleen in de wereld staan."
nishandelingen zouden stoppen, Ik hunker-
kindertehuis terecht, met een poëziealbum
Maar waar de andere twee zussen nlulw ge-
de naar de liefde van
mijn vader en stiefmoe-
als enige bezit. Vervolgens ging ze raar een
slagen waren, bleef Harneeda stLijdlustig.
der NÍaal het werd alleen maar erger. Xtlijn zussen durfden veel minder. Die zijn er ook
tehuis in Scheveningen. Ze bleef gesloten, een
andem uitgekomen. Xlijn oudste zus heeft het
ren omdat ze in een tehuis woonde.
nog altijd heel zu'aar met het verleden, terwijl
ook.
voelden ons alledlie op onze eigen
Ziln lij en je zussen in de loop der jaren toch nog dichter naar elkaar toe gegroeidl
"Dool het verdriet en de spanning die
zo:u gaan, dat de geestelijke en
eenzaaï", die
zich minder voelde dan de ande-
vfoeger hebben dooLgemaakt, hebben we
de andete zus gewoon alles ontkent."
Thuis kreeg le de boodschap: je bent niks waard. Hoe heb je het dan toch geredl
nooit geleeld orn zusjes te zijn.
al-
Hameeda werd op stlaat opgepakt door een
"Het heeft me jaren gekost om mijn trots,
tijd gescheiden gehouden door mijn \radel en nu nog is het moeilljk. Ik heb heel lang ge-
zekere rechercheul Den Boer, die haar terug-
waardigheid
bracht naar huis. TWee weken lang zat
den. Ik zal mel zoveel verdriet, en met die
probeerd
We werden
oln toch toenaderlng te
we
en
zelfvertrouwen terug te vin-
zoeken,
Hameeda opgesloten op haar kamer, een keer
enorme eenzaamheid. Ik heb echt wel op het
rnaar dan ben je zo krampachtig bezig. Ns lve
per dag kreeg ze water en brood. Ze wist niet
randje geleefd, van mijn 14de tot mijn 24ste.
elkaar zien, klappen lve dicht: je rvordt weer
dat
Je voelt je labiel,
geconfronteerd met het verleden."
rend om te vertellen dat Hameeda's l'elhalen
Ay-esha de
rechercheur achterna was ge-
maar tegelijkertijd denk je:
ik ben nu vrii, ik wil nog zoveel ontdek- ->
209
ias
oo
Het eerste weerzien met amma na29 iaar, ken, In mijn jeugd al, toen mijn vader me
betaald. Ik wilde dat ze de waarheid wist."
dat mensen met mijn soort verleden ook heel
uitmaakte voor hoeq heb ik
koud en afstandelijk kunnen worden. Maar
wil ik
Inmiddels hoorde Hameeda ook wà tom
niet worden. In het tehuis waren meisjes die
amma geen contact had gezocht. Van baba
toen
rare dingen deden, maar daar wilde ik niets
het moedergevoel er vanzelf,
mee te maken hebben. Werken, geld verdie-
had amma te horen gekregen dal ze geen geld meer zou krijgen voor Yasmin en Ni
nen, dat vond ik leuk. In het weekend, als de
Nawaz, als ze de zusjes schreef. Ze moest
denken. Ik wilde dingen weten; ik moest hen
andere meisjes naar huis gingen, bleef ik
wachten tot
achter Dus zocht ik een baantje. En daar
toe zou brengen.
drag had ik mijn aikomst verloochend, en
ontmoet je dan weer mensen die vLiendelijk
Hoe voel je je daarover, dat je moeder zich
daardoor verloochende ik ook mezelf. Toen
aan die bevelen hieldl
zijn,
uitnodigen...
gezegd: zo
El zijn al|ijd mensen
hij zijn kinderen naar haar
ik mijn kind in mijn armen hield,
was
Door mijn dochters ben lk ook anders gaan
mijn vaders ge-
iets kunnen meegeven. Door
is een heel sterke vrouw Ze is uiteindelijk
mijn eerste dochtel was geboren, dachtlk: ze is half Pakistaans, en ik kan haar niets vertellen, teruijl mijn man heel mooie verhalen
Hernieuwd contact
drie kinderen kwijtgeraakt. En toen ik later
had van vroegel En je groeit immers door na
Toen Hameeda op negentienjarige leeftijd
naar Pakistan ging, liet ze me zien hoe
het tehuis moest verlaten, trok ze in bi1 een
kastjes gemaakt had voor ons alledrie, met
Hameeda zocht opnieuw contact met haar
Ialerhaar
spullen dle ze door de jaren heen vool ons
moeder, via een brief die ze meegaf aan een
1e
die goed zijn, als je er maar voor open staat."
vfoegere schoolkennis, Gilmer, die
"Aan de ene kant bewonder ik haar toch: ze
man zou worden, en zocht werk blj een uit-
gespaard had. Kleren
ln
ze
alle verschillende
te denken over je verleden, je
jeugd."
collega van Gilmer Er lavam geen antwoord.
Ze
het
zendbureau. Haar zus Ayesha schleef regel-
maten, sieraden, kleine prulletjes,.. Heel ont-
matig, maar twee jaar lang stuurde Hamee-
roerend. Aan de andere kant: nu
ik zelf kln-
Spoorloos. Zaheeda trok naar Pakistan, en
da de brieven ongeopend terug. Na drie laar nam ze weet contact, en vernam nieuws van
deren heb, kan ik het me toch moeilijk voor-
eindelijk zouden amma, Yasmin en Ali
stellen, dat ze echt geen contact genomen
Nawaz naar Nederland komen. Het weerzien
thuis: Zahida was door haar vader op straat
heeft. Het is een ondraaglijk idee je kinderen
was ontÍoerend, maar ook vreemd, en niet
gezet, en Ayesha was
bil haar
ingetrokken.
te moeter verliezen Maar ik ben
natuurlijk
conïacleerden
televisieprogramma
gemakkelijk.
Maar het grootste nieuws was dat hun moe-
toch opgegroeid in een andele cultuur, met
Hoe was dat om een moeder te hebben na
der leefde. In Pakistan. Ze hoolde
andere normen en waalden."
ookdatze
een broer had: Ali Nawaz. Amma was zwan-
Toen de zusters anma, hun bloer en onra
dertig laar?Voelt dat als een moederl "ln het begin moest ik wennen; ik was bang
ger toen ze terugkeerde naar Pakistal.
naar Nederland wilden halen, krram er een
dat er geen gevoel meer zou zijn na al dre ja-
Wat was je reactie toen je hoorde dat je
dreigbrief van de vader Uit angst dat hij am-
Íen. Het was ook zo hectisch toen ze de eerste
moeder leefde?
ma iets zou aandoen, staakten ze de briefivis-
keel hier was. Toen ik zelf terugglng na r
"Ongeloof en verbijstering, maar ik was ook
Pakistan, voelde ik de band wél. We konden
dolblij, en tegelilkertijd boos. Ik voelde me in
seling. Er volgden jaren van onzekerheid. Maar de geboorte yan haar dochter bracht
niet met elkaar praten, want we verstonden
de steek gelaten. Mijn zus colrespondeerde
een gÍote verandering in Hameeda's leven.
elkaar niet, maar het was voldoende om el-
n-ret
mijn moeder, maar schreef alleen opper-
vlakkige brieven, waain ze deed
of
alles
Miln vadeL had amma ai die jaren
kaar aan te raken, bij elkaar te zitten - het
Moederliefde
was er gewoon, dat gevoel. Ns
mijn
ik zie hoe ze
voorgelogen dat we goed verzolgd werden,
Je bent zonder moederliefde opgegroeid. Was je nooit bezorgd dat je zelf geen goe-
veel gemist heb. Ik kan dat nooit inhalen.
dat we goede banen hadder. Amma was er-
de moeder zou
werd ook heel emotioneel toen
van overtuigd daï. Zahida in het onderwijs zat, ik artswas enAyesha adyocaat.Datbaba
"lk
krijgen; ik dacht dat ik misschien geen liefde
Iemand dle onvoorwaardelijk van je houdt
huizen voor ons gekocht had, en bLuiloften
zou kunnen geven, en ik kan me voorstellen
Dat houden y^n, dat is er )íe hebben een
goed was.
was
zi1nt.
el bang voor om zelf een klndje
te
rnet
zus Yasmin
omg
besef
^Í,
mijn haar kamde. Ik dacht:
ik dat ik
Ik miln moeder
zo voelt het dus,
->
2tI
Amma, Rachel. Melanie en Hameeda.
band van wederzijds respect en vertrouwen, maar datheel diepe, de gedeelde gen, dat heb ik
herinnerin-
natuurlijk gemist."
Inmiddels heeft rechercheur Den Boer ook verklaring afgelegd, en daar ben ik heel
stukje bestaansÍecht, iets dat iedereen nodig
blij om. Eent was ik heel bang. Ik zag opeens
heeft om te kunnen groeien. Als je dat niet
een
Hoewel amma wist dat haar man
in
tan fiauduleuze praktijken had
gepleegd,
Pakis-
zijn gemaaktvan mijn vevondingen.
gewoon de geborgenheid en de veiligheid yan hun familie voelden. Dat gevoel is een
foto's
de beul
uit mijn jeugdlaren terug, en ik tril-
ik
blijft er een gat. Ik probeer dat te dich-
de helemaal. Maar toen
eenmaal ging
ten, en ik heb dat voor een stuk gedaan door
handeld waten. Hameeda ging op zoeknaar
praten, kon iknaar hem kijken. Het viel me
papieren van vroeger, en ontdekte een echt-
opeens op dat
het schrilven van dit boek, en het zoeken naar mijn wortels. Ik heb innerlijke rust ge-
sclreidingsakte yzn haar ouderc, waarin
mijn herinnering, en dat hij zulk gebrekkig
vonden, want nu weet
hij niet zo groot was als in
lkwat er is gebeurd."
stond dat haar moeder officieel afstand deed
Nederlands sprak. Zulke dingen vergeet je."
van de drie dochters. Amma wist van niets,
Hoe denk je dat hij geworden is wat hij isl
Hoe heb ie altijd zo sterk kunnen blilven? "Mijn vader zei dat ik doodwas voor hem. 0p
en besloot naar baba toe te gaan. Toen zij
"Er zal toch wel een stuk islamitische cul-
een gegeven moment moest
met Ayesha en Hameeda aan zijn de:ulstond, maakte die een fatale fout: hij vroeg
tuur bij hebben gezeten. Maar aan de andere
dat ik níet was wat ze zeiden, hi1 en mijn
kant had hij gekozen voor dit leven hier, en
stiefmoeder: lelijk, slecht, vies... Ook mijn
haar wie de twee jonge vrouwen waren. Hij
wij schopten gewoon zijn plannen in de war
man heeft me veel geholpen. In het begin
hadztjndochters in geen fwirftigjaar gezien.
Hij had een vrouw en een kind hier, en in-
durfde ik niet eens kleren te kopen, ik was zo
Was het niet moeilijk, dat je moeder je zo
eens stonden
lang niet gelooíd had?
ver had het geregeld, en
wij voor zijn neus. Zijn werkge-
onzeker. Als
ik gewoon leren
ik nu naar mijn
dochters kijk,
hij moest het spelletje meespelen. Ilaarom hij ons niet terug-
hoe die precies weten wat ze willen, dathad rekenen met je verleden. Je kunt dingen mee-
men eruit. Al die jaren had ze gedacht dat we
stuurde? Misschien om de knderbijslag. Mijn jongste zusje was even oud als zijn
- dertlg jaar Iang heeft mijn
kindle bi1 die Hollandse vrouw, dus die moest
gaatheï nooit weg. Ik voel me sterk: ik heb goede vriendinnen die
voor haar ook een stukje overleven geweest.
mijn moeder stond ook in de weg. En er hvam ook enorm veel jaloezie bij - die
ik
Als je als moeder denkt dat je kinderen het
Hollandse vrouw moest ons gewoon niet."
voelde ik me nergens thuis. Nu weet ik dat
"Die ontmoeting met miln vader,daarwasze kapot van. Alle frustraties en emoties kwaconlz;ct hadden
vader haar voorgelogen. Misschien is het
weg en
ik niet. 0m je goed te voelen, moet je eerst afmaken, en als je doet of er niets gebeurd is,
o
Iv
ik vertrouw en bij wie
Í
nrezelf kan ziin, en mijn gezin. Vroeger
U U U
van twee landen iets heb. In Nederland heb
: -z
Het boek
ik me kunnen ontplooien,
Pakistan is de
Het proces
E U
Inmlddels begon Hameeda met het opschrij-
bron. Die lwee samen maken één geheel van
Hameeda ontdekte meer onrechtmatigheden
yen van haar levensverhaal. Verborgen
me. Nu pas ben ik
U v U
en besloot baba voor het gelechl te dagen.
Tralies is al een groot succes, en komt dit
Waarom was het zo belangrijk je vader
;aar ook uit in Duitsland, Zweden en Spanle. Was het schrijven belangrijk voor je?
slecht hebben, dan ga je eraan onderdoor "
een proces aan te doenl
"Ik
moest het gewoon doen.
Mijn vadel en
stiefmoeder moeten weten wat
ze
gedaan
"lk ben geestelilk
gegroeid, ook door het
schrijven van het boek. Ik krilg veel reacties.
compleet."
Het Boek Hameeda Lal
werd er gezegddal de feiten verjaard waren,
re mensen kan helpen zich sterker te voelen,
Arena/ Standaard,
maar in hoger beroep heeft het gerechtshof twintig jaar toegekend. Het proces begon in
heb ik het gevoel dat ik iets bereikt heb.
Í
ik kan terug naar
Toen ik naar Pakistan ging, zagik opeens al
1978, het jaar
die dingen waar ik geen deel aanhad gehad.
dat ik uit huis geplaatst werd en er politie-
De kindertjes daar, die straalden, omdal ze
Verborgen ïrolies,
39,90
t!
U
T (,
é z g
Het is een verwerking geweest, en als
ik ande-
ik
r
hebben. Ze ontkennen het nog altijd. EeÍst
1998, dus
2r2
hebt,
wilde ze niet geloven dat de zusjes slecht be-
u
740 BF.
itg.
zU U z 6
o 6
;2 Á
u
z z
*
\Z
U F
