“Het kan maar één keer goed” Beleidsnota gemeentelijke begraafplaatsen
De uitspraak “Het kan maar één keer goed” is authentiek opgetekend uit de mond van een medewerker van een begraafplaats ergens in den lande. Hij zei dit nadat hij op eigen initiatief een deel van zijn vrije weekeinde had besteed aan het perfecte verloop van een begrafenis, geheel volgens de wens van de nabestaanden. De uitspraak slaat ook op de dienstverlening die de gemeente Assen wil bieden, de zorgvuldigheid van het beleid voor de begraafplaatsen dat de gemeente wil voeren en de uitvoering daarvan.
Beleidsnota gemeentelijke begraafplaatsen Gemeente Assen, 2007
Va s t g e s t e l d d o o r d e g e m e e n t e r a a d van Assen in de vergadering van 13 september 2007.
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave Leeswijzer
07
1.0 1.1 1.2
De hoofdlijnen Kader voor beleid en uitvoering Beleid en uitvoering: het antwoord op de opgave
08 09 09
2.0 2.1 2.2 2.3 2.4
Vertrekpunten voor beleid De bewoner Wet- en regelgeving De gemeentelijke begraafplaatsen Financiën
12 13 14 15 16
3.0 3.1 3.2 3.3
De stand van zaken Uitvoering van het beleid Ruimtelijke, cultuurhistorische en ecologische kwaliteit Beheer en kwaliteit
18 19 21 21 23
4.0 4.1 4.2 4.3
De capaciteit om te begraven Ontwikkelingen Grenzen aan de capaciteit Ruimen van graven: een oplossing?
24 25 26 26
5.0
Samenwerking
28
6.0 6.1 6.2 6.2 6.4 6.5 6.6
Beleid Van beleid tot uitvoering Naar een nieuwe verordening Verbetering van inrichting en beheer Capaciteit, ook in de toekomst zeker Samenwerking Rouwcentrum Crematorium De Boskamp Uitvoering
31 31 32 34 36 36
Leeswijzer
Leeswijzer Voor u ligt de nota over het beleid dat de gemeente Assen wil voeren voor haar begraafplaatsen. De nota is als volgt opgebouwd. De belangrijkste vraagstukken waarvoor de gemeente zich ziet gesteld worden samengevat in hoofdstuk 1. De grote lijnen van het beleid dat een antwoord geeft op deze vraagstukken staan eveneens in dit hoofdstuk. De nota begint in hoofdstuk 2 met een algemene beschouwing over de gedachten die een bewoner van Assen kan hebben over diens uitvaart. Uit die beschouwing volgen eisen voor de kwaliteit van het begraven. Vervolgens gaat de nota in op het wettelijk kader: waarin moet de gemeente tenminste voorzien. Het hoofdstuk sluit af met het noemen van de belangrijkste financiële randvoorwaarden. Hoofdstuk 3 gaat specifiek in op het begraven in de gemeente Assen. Het beschrijft de belangrijkste knelpunten in het huidige beheer en de kwaliteiten van de drie gemeentelijke begraafplaatsen. Hoofdstuk 4 gaat in op de capaciteit voor de middellange en lange termijn die de gemeente tot haar beschikking heeft. Oplossingen voor tekorten komen eveneens aan de orde. De gemeente heeft een visie op de samenwerking met derden voor het beheer van de gemeentelijke begraafplaatsen (hoofdstuk 5). De nota besluit met het beleid dat de gemeente de komende jaren wil voeren. Omdat dit beleid niet in een keer kan worden gerealiseerd is een uitvoeringsparagraaf toegevoegd (hoofdstuk6).
1.0
De hoofdlijnen
1.1
Kader voor beleid en uitvoering
1.2
Beleid en uitvoering: het antwoord op de opgave
Deze nota beschrijft de kaders voor het beleid dat Assen wil voeren voor het begraven op de drie gemeentelijke begraafplaatsen. Het beleid voor begraafplaatsen strekt ver in de tijd: de uitspraken die nu worden gedaan over rechten op een graf werken nog een halve eeuw door. Zo lang oefenen rechthebbenden hun rechten op een graf immers uit.
Het beleid voor de gemeentelijke begraafplaatsen is het kader voor de uitvoering van het beheer op lange en korte termijn. Met het beleid maakt de gemeente duidelijk welke koers zij vaart. Dit beleid is niet in een keer te realiseren. Daarom besteedt de nota expliciet aandacht aan de uitvoering van dit beleid in de komende jaren.
Ook het verleden werkt door. De opvattingen van vroegere gemeentebesturen, bewoners en ontwerpers over het begraven hebben geleid tot drie gemeentelijke begraafplaatsen van grote kwaliteit. Zij hebben een bijzondere betekenis voor de gemeente Assen en daarbuiten.
De gemeente stelt een nieuwe verordening op waarmee zij aansluit op de wettelijke taken. In ieder geval regelt de nieuwe verordening: • de duur van de initiële grafrust en de duur van de verlengingen; • het bijzetten van meerdere personen in een graf; • de onderhoudsplicht van grafmonumenten en de betekenis van het eigendom.
De wijze waarop een samenleving omgaat met haar overledenen kan door de tijden heen worden gezien als een maat voor die samenleving. Een veranderende samenleving stelt eigentijdse eisen aan het begraven. Individuele wensen moeten zoveel mogelijk worden verenigd met de collectieve betekenis van een begraafplaats. Dat betekent dat soms lastige keuzen en afwegingen voorliggen. Het beleid dat de gemeente voorstaat dient verschillende doelen: • het zorgen voor kwalitatief goed begraven op de korte en lange termijn; • het waarborgen van de begraafcapaciteit in de toekomst binnen de gemeente; • het bieden van kwalitatief goede begraafplaatsen, waar kostendekkend wordt begraven; • het op peil houden van de bijdrage die de begraafplaatsen leveren aan de groene kwaliteiten van Assen en aan de openbare ruimte. De gemeente Assen beoogt met deze nota heldere kaders te bieden voor de verdere uitwerking van dit beleid in het toekomstig beheer en afgeleide regelgeving. Waar nodig biedt de nota zicht op die uitwerking.
Ook praktische uitvoeringsopgaven krijgen een plaats in de verordening. Deze verordening is afhankelijk van de snelheid waarmee de wijzigingen van de Wet op de lijkbezorging worden vastgesteld. De behoefte aan individuele, meer eigentijdse uitingen rond grafmonumenten krijgt een uitwerking in nieuwe regels voor grafmonumenten. De gemeentelijke begraafplaatsen hebben een belangrijke cultuurhistorische en ecologische betekenis en zijn onderdeel van de openbare ruimte. De gemeente formuleert uitgangspunten voor het beheer dat recht doet aan deze betekenis. Verbetering van het dagelijks beheer komt ondermeer tot stand door sluitingstijden voor de begraafplaatsen in te voeren. Assen zal op begraafplaats De Boskamp urnenmuren bouwen als extra mogelijkheid voor de asbestemming. Tegelijkertijd zoekt de gemeente naar een mogelijkheid het verstrooien van as buiten de begraafplaats te doen plaatsvinden. De bestemming en inrichting van de Noorder- en Zuiderbegraafplaats is de komende jaren onderwerp van nadere studie. De vele aanwezige ecologische en cultuurhistorische waarden maken het niet mogelijke deze uitspraken reeds nu te doen.
Assen wil de sterk toenemende vraag naar begraafcapaciteit in de toekomst waarborgen door een beheer dat zich er op richt graven te ruimen. Dit ruimen vindt pas plaats nadat rechthebbenden hun rechten opgeven. Het invoeren van een dergelijk beheer gebeurt niet van de ene dag op de andere. De komende jaren benut de gemeente om dit beheer zorgvuldig uit te werken. Voorts wil de gemeente recht doen aan haar vroegere bewoners bij de inrichting van de verzamelvelden. Assen staat open voor samenwerking met de eigenaar van Rouwcentrum crematorium De Boskamp als het gaat om verbetering van de dienstverlening aan haar bewoners. Uitgangspunten voor die samenwerking zijn ondermeer de kwaliteit van de dienstverlening, de algemene betekenis van de begraafplaatsen voor de samenleving en het kostenniveau. Het gesprek over mogelijke samenwerking wil de gemeente ook voeren met bewoners en andere afnemers van diensten. Belangrijk onderdeel voor de uitvoering van het beleid wordt de voorlichting. Assen stuurt erop dat haar bewoners reeds bij leven goed geïnformeerd zijn over het begraven in de gemeente. Uitgangspunt is dat niemand achteraf voor verrassingen komt te staan.
10
11
2.0
12
Vertrekpunten voor beleid
2.1
De bewoner
Veelal begint het denken van een bewoner van Assen over diens uitvaart bij zijn of haar leven. Men kiest tussen begrafenis of crematie, de locatie van de uitvaart, zo mogelijk een begraafplaats of graf dan wel de bestemming van de as. Ook het grafmonument kan in de overwegingen zijn betrokken. Soms wordt de keuze bepaald door gebruiken in de familie, de mogelijkheid tot bijzetting in een bestaand graf of de vorm van lijkbezorging van een eerder overleden naaste. Als men vóór het overlijden een bewuste keuze maakt, zal men in het algemeen behoefte hebben aan informatie over mogelijkheden en kosten van het bijzetten. Uit gesprekken met belangenvertegenwoordigers blijkt dat bewoners behoefte hebben aan één loket voor voorlichting over het begraven in Assen. Het organiseren van een uitvaart ligt in veel gevallen in handen van een uitvaartondernemer. Gewoonlijk regelt deze alle noodzakelijke formaliteiten in de dagen na het overlijden. Dit behelst ook het regelen van het graf. Bij de keuze van het graf en het grafmonument zullen de bewoner voor diens overlijden en later diens nabestaanden maximale keuzevrijheid willen hebben. Tegelijkertijd zal men het naastliggende graf niet als hinderlijk of storend willen ervaren. Men verwacht een zekere uitstraling en rust van een begraafplaats. Na de begrafenis houdt de dienstverlening niet op. Nabestaanden verwachten een goed beheerde én toegankelijke begraafplaats. Ook verwachten nabestaanden een goede administratieve afhandeling. Het verlengen van grafrechten mag niet tot onaangename verrassingen leiden. Bezoekers moeten er een aangenaam ogende plaats voor overdenking en herinnering kunnen vinden.
Uit deze schets komen de volgende betrokkenen naar voren: • de bewoner vóór diens overlijden (en zijn verwanten); • de houder van de begraafplaats (wettelijke term voor eigenaar); • de beheerder van de begraafplaats (dit kan de houder zijn, maar ook een derde); • de nabestaanden van de overledene; • de uitvaartondernemer . In de praktijk blijkt dat er niet altijd mogelijk is wat men zich bij leven voorstelde. Vaak komt dit omdat de bewoner of zijn verwanten zich onvoldoende realiseren hoe complex begraven of cremeren zijn. De bewoner zal in de praktijk vrijwel altijd te maken hebben met twee loketten: de houder/beheerder van de begraafplaats en de uitvaartondernemer. Duidelijk is dat de informatie die deze loketten verstrekken over de mogelijkheden én voorwaarden voor het begraven of de asbestemming eenduidig moet zijn. Er mag geen ruimte voor interpretatie overblijven. Dit geldt óók als de houder het beheer overlaat aan een derde. De houder van de begraafplaats stelt uiteindelijk de eisen aan de kwaliteit van de verstrekte informatie, hij heeft immers de eindverantwoordelijkheid. Samengevat, de bewoner mag de volgende kwaliteit verwachten: • helder beleid zonder ruimte voor onaangename verrassingen; • professionele uitvoering van dat beleid; • keuzevrijheid van graf en grafmonument in redelijkheid; • passende omgeving voor overdenking en herinnering; • duidelijk financieel kader; • adequate voorlichting.
13
2.2
Wet- en regelgeving
Deze paragraaf beschrijft op hoofdlijnen het bestaande juridisch kader dat van toepassing is op het begraven en begraafplaatsen. Wet op de lijkbezorging 1991 De Wet op de lijkbezorging stelt dat iedere gemeente haar bewoners ruimte moet bieden voor het begraven van overledenen. Aan dit begraven stelt de wet vervolgens nadere eisen. Voorts vereist de wet dat gemeenten afgescheiden ruimten op een begraafplaats ter beschikking stellen voor kerkgenootschappen die daarom verzoeken. Zo kunnen geloofsgenoten in elkaars nabijheid worden begraven. Met de wet hangt het Besluit op de lijkbezorging samen. De wet doet voorts een aantal uitspraken over graven. De wet hanteert de volgende begrippen: • graven met uitsluitend recht. Deze zijn in het maatschappelijk verkeer ook wel bekend als familiegraven. Deze laatste term is echter misleidend: de term suggereert dat een familie een graf op een algemene begraafplaats kan bezitten. Dat is niet zo: de houder van de begraafplaats is ten alle tijde eigenaar van het graf. Nabestaanden
14
Het begraven of cremeren van een overledene is ingebed in een zorgvuldig opgesteld wettelijk kader. Dat kader is neergelegd in de Wet op de lijkbezorging 1991 en het Besluit op de lijkbezorging 1997. De wet is in 1998/1999 geëvalueerd. De evaluatie heeft geleid tot een wijzigingswet die thans in tweede termijn in behandeling is bij de Tweede Kamer (behandeling in eerste termijn oktober 2006). De wijzigingswet heeft vooral tot doel de wet verder aan te passen aan de tijd. Voorts hebben de wijzigingen betrekking op het regelen van een aantal bevoegdheden rond het begraven en cremeren. Met de wet wordt ook het Besluit op de lijkbezorging 1997 aangepast.
kunnen door betaling van grafrechten bepaalde rechten uitoefenen. De houder van de begraafplaats bepaalt welke rechten dat zijn. Deze rechten zijn alleen in familielijn op nabestaanden over te schrijven. De eerste termijn voor deze rechten bedraagt 20 jaar. Daarna is verlenging mogelijk. De houder van de begraafplaats kan de duur van die verlenging beperken.
• •
De wetswijziging definieert het begrip rechthebbende op een graf in engere zin dan tot nog toe gebruikelijk: de rechthebbende is diegene die opdracht heeft gegeven tot de begrafenis algemene graven. Op algemene graven kan een nabestaande geen rechten uitoefenen. Deze berusten bij de houder van de begraafplaats. Een algemeen graf kent een minimale grafrust van 10 jaar tot slot staat de wet onder zeer stringente voorwaarden een graf op eigen grond toe.
Een analyse van de wet en het bijbehorende besluit laat zien dat Assen haar overledenen begraaft binnen het huidige wettelijk kader. Binnen de wet heeft de gemeente een zekere beleidsruimte. Het huidige beleid past hoogstwaarschijnlijk ook binnen de kaders van de wijzigingswet die thans voor ligt met een belangrijke uitzondering: Assen heeft in het verleden het begrip rechthebbende altijd ruimer geïnterpreteerd dan de nieuwe wet toestaat . Bodem- en grondwaterbeheer Daarnaast is er milieuwetgeving die betrekking heeft op het verstrooien van as van gecremeerde overledenen. Afhankelijk van de intensiteit van verstrooiing is de houder van een verstrooiingsplaats verplicht eens per 10 jaar of eens per 25 jaar een bodemonderzoek uit te voeren. Bij overschrijding van normwaarden is de houder gehouden over te gaan tot bodemsanering. Monumentenwet Enkele gebouwen en verschillende grafmonumenten zijn aangewezen als Rijksmonument. Gemeentelijke verordeningen Assen kent de Beheersverordening gemeentelijke begraafplaatsen ( in werking getreden in 2001). Uit een casestudie blijkt dat deze verordening onvoldoende houvast biedt voor de uitvoering van het beleid en het beheer van de begraafplaatsen. De dagelijkse praktijk is deels gebaseerd op niet vastgelegd beleid. Interne instructies en werkprocessen zijn niet
altijd even helder vastgelegd of ontbreken. Daarnaast zijn er voor de verschillende begraafplaatsen Verordeningen lijkbezorgingsrechten. Tot slot is er het besluit “Regels Grafbedekkingen”. Ruimtelijk beleid De gemeentelijke begraafplaatsen zijn onderdeel van de Groenstructuurvisie 2006, waar zij zijn aangeduid als uit van “groene gebieden” en “groene randen”. De Groenstructuurvisie doet uitspraken over het gewenste beheer op de Noorder- en Zuiderbegraafplaats.
Zuiderbegraafplaats en de Noorderbegraafplaats worden in de praktijk alleen gebruikt voor bijzettingen in bestaande graven. De beschikbare capaciteit aan nieuwe graven op De Boskamp omvat nog ongeveer 1000 graven op recent aangelegde velden. Die voorraad slinkt jaarlijks met meer dan 100 graven. Door uitbreiding met nieuwe velden binnen de bestaande begrenzingen kunnen daaraan mogelijk nog maximaal 1600 graven worden toegevoegd. Die capaciteit komt alleen ter beschikking als het ruimtegebruik op de Boskamp ongewijzigd blijft. De mogelijkheid urnen bij te zetten loopt ook tegen grenzen aan.
De begraafplaatsen zijn niet expliciet opgenomen in het beleid voor de kwaliteit van de openbare ruimte (De Novelle, 2005). Het is zonder meer duidelijk dat de begraafplaatsen een belangrijk onderdeel uitmaken van die openbare ruimte. Het uitgangspunt van de ontwerpfilosofie “respect voor historie en traditie” is zeker op de begraafplaatsen van toepassing.
2.3
De gemeentelijke begraafplaatsen
Assen heeft vier begraafplaatsen, drie gemeentelijke en een Israëlische begraafplaats. De drie gemeentelijke begraafplaatsen zijn: • de Noorderbegraafplaats; • de Zuiderbegraafplaats; • begraafplaats De Boskamp. Over de Ischraëlische begraafplaats hebben de gemeente en de Joodse gemeenschap aparte afspraken. Deze begraafplaats valt dan ook buiten de orde van deze beleidsnota. Op dit moment begraaft Assen haar overledenen in nieuwe graven op begraafplaats De Boskamp. Ook bijzettingen in bestaande graven zijn mogelijk. Op De Boskamp zijn naast graven ook urnengraven en een columbarium te vinden. Het columbarium is eigendom van de gemeente maar in gebruik bij het particuliere crematorium. Voorts wordt de as van gecremeerden verstrooid op begraafplaats De Boskamp. De
Locatiekaart gemeentelijke begraafp laatsen
15
In de directe nabijheid van begraafplaats is Boskamp ligt het crematorium annex rouwcentrum van Stichting Rouwcentrum De Boskamp. Deze stichting is sinds kort aangesloten bij “de Facultatieve Groep”, een internationaal opererende organisatie op het gebied van cremeren, begraven, technieken en verzekeringen. Hoewel de gemeente geen eigen verantwoordelijkheid heeft bij crematies is er sprake van een zekere verweving van het crematorium met de begraafplaats. Daarom besteedt deze nota aandacht aan die verweving.
2.4
Noorderbegraafplaats In gebruik name: 3 januari 1823 Gedeeltelijk gerestaureerd in 1944 Grootte: ± 2 ha. Aantal koopgraven: ± 1600 Aantal huurgraven: ± 230 Aantal graven in onderhoud bij de gemeente: ± 170
Financiën
Assen beheert haar begraafplaatsen kostendekkend. Het financiële beheer van de drie begraafplaatsen levert een sluitende jaarlijkse beheersbegroting op. De kosten van het beheer van de drie begraafplaatsen worden opgebracht door de grafrechten van de uitgegeven graven. Daarbij moet in het oog worden gehouden dat begraafplaats De Boskamp door de actieve status meer inkomsten oplevert dan het beheer kost. Voor de Noorder- en Zuiderbegraafplaats is dat andersom. De mogelijkheid die in het verleden werd geboden om op deze begraafplaatsen de grafrechten af te kopen, is daar mede debet aan. Die inkomsten zijn nooit specifiek gereserveerd voor het beheer van de begraafplaatsen. Een en ander betekent dat het beheer van de drie begraafplaatsen financieel is verweven. Assen is landelijk gezien een “middenmoter” als het om de kosten van individuele graven en het verlengen van grafrechten gaat. Het beleid van de gemeente is erop gericht de ontwikkeling van die kosten gelijke tred te laten houden met de algemene ontwikkeling van het loon- en prijspeil. Binnen de beheerbegroting is weinig tot geen ruimte gereserveerd voor extra investeringen in de kwaliteit van de begraafplaatsen.
16
Begraafplaatsen in de gemeente Assen
Zuiderbegraafplaats In gebruik name: 1892 Uitgebreid in 1925 en 1941 Grootte: ± 5 ha. Aantal koopgraven: ± 2700 Aantal huurgraven: ± 2400 Aantal graven in onderhoud bij de gemeente: ± 300 De Boskamp In gebruik name: 1955 Grootte: 16 ha. Aantal koopgraven: ± 65 Aantal huurgraven: ± 4850 Nog uit te geven graven: ± 1150 Aantal urnengraven: 525 Uitbreiding tot circa 2600 uit te geven graven mogelijk.
17
3.0
18
De stand van zaken
3.1
Uitvoering van het beleid
Er is altijd sprake van een afweging binnen het wettelijke kader. Het beleid dat de gemeente voert heeft gevolgen voor de wensen die een individuele bewoner en/of diens nabestaanden hebben. Daarmee beïnvloedt de gemeente de kwaliteit die de bewoner wenst. Het beleid van de gemeente Assen is sinds de jaren 70 van de vorige eeuw op grote lijnen ongewijzigd. Uitvoering van de wet In Assen komt vrijwel alleen het graf met uitsluitend recht voor. Er zijn enkele gevallen per jaar waar de gemeente de kosten van de bijzetting draagt. In de praktijk blijkt dat de rechten en de plichten die voortvloeien uit het uitsluitend recht bij de nabestaanden niet altijd even goed bekend zijn. Zo zijn er met regelmaat kwesties rond de overdraagbaarheid van en de aansprakelijkheid voor een graf. Goede voorlichting kan deze kwesties deels wegnemen. Directe handhaving van het beleid hoort daarbij. Een intern handboek voor handhaving en met uitleg van regels ontbreekt thans. Begraven naar religie De wet vereist dat kerkgenootschappen die daarom verzoeken een afgescheiden deel van de begraafplaats krijgen toegewezen. De omvang van dat deel moet redelijk zijn in verhouding tot de omvang van het bevolkingsaandeel. Alleen de Rooms-katholieke kerk maakt gebruik van de mogelijkheid tot begraven in een separaat veld. De wet kent aan dat afgescheiden deel geen bijzondere rechten toe. Religies die het voorschrift van een eeuwigdurende grafrust kennen, vinden in de wet geen grond daarvoor. Er is een formele, regionale islamitische begraafplaats waar de eeuwige grafrust wel van toepassing is, zij het op afstand (Hoogeveen). De gemeente Assen heeft destijds financieel bijgedragen aan het stichten van deze regionale begraafplaats.
Keuze van het graf Begraven legt een beslag op de openbare ruimte. Daar hoort een afweging bij van de persoonlijke belangen van een overledene en diens nabestaanden en de ruimte die een gemeente tot haar beschikking heeft. De gemeente Assen heeft in het verleden altijd gezocht naar een evenwicht tussen wensen en doelmatig ruimtegebruik.
Echtgenoten of levenspartners zullen na hun overlijden veelal in elkaars directe nabijheid willen worden begraven. Zelden overlijden zij gelijktijdig. Assen maakt het begraven van overleden partners in elkaars nabijheid mogelijk door het begraven in hetzelfde graf. De gemeente heeft er voor gekozen geen mogelijkheid te bieden partners te begraven in afzonderlijke graven naast elkaar. Dit zou alleen kunnen door het reserveren van een naastgelegen graf door de nog levende partner. Zo’n reservering gaat af van de ruimte voor overige Assenaren. Voorts kunnen de omstandigheden zich uiteindelijk zo wijzigen dat de overleden partner alsnog elders wordt begraven of gecremeerd
Grafmonumenten Er is een duidelijke behoefte aan vrijere, eigentijdse uitingen voor grafmonumenten. De gemeente maakt een afweging tussen het grafmonument dat het individu wenst en de betekenis van de begraafplaats voor de overige bezoekers en nabestaanden. Die afweging komt tot uitdrukking in de “Regels grafbedekkingen”. De behoefte aan andere vormen van grafmonumenten is een aanleiding die regels nader te beschouwen. Sommige, oudere velden op De Boskamp lijken functieloos. Het beleid is de grafmonumenten te verwijderen nadat de grafrechten zijn vervallen. Hier zit een redenering achter: als de grafmonumenten zouden blijven liggen na het aflopen van de rechten, kunnen rechthebbenden dit uitleggen als een uitnodiging de grafrechten al na korte tijd niet meer te niet te voldoen. Dit verklaart de aanblik van lege velden waar toch mensen liggen begraven. Dat is anders op de Noorder- en Zuiderbegraafplaats waar grafmonumenten zijn blijven liggen omdat de grafrechten en/of de onderhoudsrechten voor langere tijd zijn afgekocht.
19
De rechten en de plichten die zijn verbonden aan het houden van grafmonumenten blijken niet altijd even goed bekend bij nabestaanden. Er is reden de voorlichting daarover te verbeteren. Verstrooiingsplaats Een deel van de begraafplaats De Boskamp is in gebruik als verstrooiingsplaats voor de as van overledenen die in het plaatselijk crematorium of elders zijn gecremeerd. De gemeente is wettelijk niet verplicht tot het bieden van zo’n gelegenheid tot verstrooien. Het bieden van een verstrooiingsplaats is een vorm van dienstverlening. Verstrooien van as kan overal waar een grondeigenaar dit toestaat
20
In de praktijk blijkt het verstrooien op De Boskamp niet geheel zonder problemen. Zo ervaren nabestaanden de afstand tussen de bewaarplaats van de asbussen en verstrooiingsplaats als groot. In sommige gevallen wordt niet de verstrooiingsplaats gebruikt, maar strooien nabestaanden as uit over het graf van een eerder overleden verwant. De gevolgen voor de naastliggende graven zijn duidelijk. Doordat asverstrooiingen niet altijd worden aangemeld, is de gemeente niet in staat het vereiste toezicht uit te oefenen. Het aantal crematies in het crematorium is een veelvoud van het aantal Assenaren dat wordt gecremeerd. Er is geen zicht op de vraag of de gemeente voldoet aan de wettelijke Strooiveld De Boskamp verplichtingen en termijnen voor bodemonderzoek.
Kindgraven In het verleden zijn overleden kinderen begraven in graven die op naam staan van de gemeente Assen. Nog levende ouders kunnen op deze graven geen rechten uitoefenen. Dat betekent dat het de gemeente vrij is in de beschikking over deze graven na het aflopen van de wettelijke grafrust. In het licht van het vraagstuk van capaciteit kan die beschikkingsvrijheid tot pijnlijke situaties leiden.
Kindgrafje op Zuiderbegraafplaats
Dagelijks beheer Er zijn enkele knelpunten in het dagelijks beheer die om aandacht vragen. Het huidige beleid om de drie gemeentelijke begraafplaatsen onbeperkt open te stellen leidt vroeger of later tot ongewenste situaties. Er is immers geen permanent toezicht. Er is tot slot bij bezoekers een behoefte aan voorlichting over de precieze locatie van graven.
3.2
Ruimtelijke, cultuurhistorische en ecologische kwaliteit
De begraafplaatsen in Assen hebben een bijzondere kwaliteit: • de vormgevingsgeschiedenis, • de cultuurhistorische betekenis van de gebouwen en grafmonumenten • de ecologische betekenis van de begraafplaatsen en de grafmonumenten. De begraafplaatsen hebben voorts betekenis voor iedere bewoner van Assen die rust en overdenking zoekt. Het karakter van de ZuiderDe Noorderbegraafplaats is in 1822 aangelegd en Noorderbegraafplaats en behoort tot de oudste nog in gebruik verschilt sterk van dat van zijnde begraafplaatsen van Nederland. De Zuiderbegraafplaats is aangelegd tussen 1887 de Boskamp. De leeftijd, de en 1892. De Boskamp is ontworpen in 1937, ligging en het voorkomen maar pas in 1955 in gebruik genomen. De van “koopgraven” dragen drie begraafplaatsen vertegenwoordigen de daaraan bij. Dit maakt geschiedenis van drie generaties tuin- en landschapsarchitecten uit de familie Vroom. dat de cultuurhistorische Jan Vroom heeft diverse begraafplaatsen tijdlijn op de eerste twee ontworpen die toonaangevend zijn voor begraafplaatsen langer het begraafplaatsontwerp en –inrichting in is. De grafmonumenten Nederland. Ook de Selwerderhof in Groningen zijn van oudere datum en en de algemene begraafplaats in Veendam zijn van zijn hand. soms niet geruimd na het vervallen van de rechten op een graf. Daardoor is er sprake van een hoge belevingswaarde van deze begraafplaatsen. De lange periode waarin de begraafplaatsen nu ongestoord liggen, hebben ook geleid tot een omgeving met hoge ecologische waarden. De verweving van cultuurhistorie en monumentaal groen zorgen voor een bijzonder karakter.
Op de oudste twee begraafplaatsen is de ontwikkeling in het begraven door de tijden heen goed zichtbaar. De Noorder- en Zuiderbegraafplaats maken deel uit van het beschermd stadsgezicht van Assen. De hekken van beide begraafplaatsen zijn beschermd als rijksmonument. De grafmonumenten van de families Brumstede en Van Bulderen op de Noorderbegraafplaats zijn eveneens rijksmonumenten. Het baarhuisje op de Zuiderbegraafplaats is een gemeentelijk monument. De oorlogsgraven op de Zuiderbegraafplaats hebben een bijzondere, historische waarde. Van een aantal graven op de Noorder- en Zuiderbegraafplaats zijn kunsthistorische beschrijvingen bekend. Overigens herbergt Assen buiten de begraafplaatsen nog een bijzonder grafmonument: de tombe op het landgoed Valkenstijn.
De drie begraafplaatsen zijn een onderdeel van de hoofdstructuur van de Groenstructuurvisie van Assen: groene gebieden en groene randen. Het beleid is erop gericht de groene gebieden met cultuurhistorische waarde te behouden voor de toekomst. Dit geldt ook voor de “jongere” gebieden die moeten kunnen uitgroeien tot waardevolle plekken in de toekomst.
Element monumentaal hekwerk Noorderbegraafplaats
21
De begraafplaatsen zijn een onderdeel van de openbare ruimte. Het ligt voor de hand het beleid voor de begraafplaatsen te laten aansluiten bij de Asser School: óf de traditie bewaren óf te vernieuwen met aansluiting bij de traditie.
Het weinig intensieve gebruik als begraafplaats en de ouderdom van de grafmonumenten op de Noorder- en Zuiderbegraafplaats hebben geleid tot het vóórkomen van bijzondere korstmossen en andere vormen van vegetatie. Naar schatting bevinden zich op de beide begraafplaatsen tientallen zogeheten Rode en Zwarte lijst soorten. Dat zijn soorten die bijzondere aandacht vragen in het kader van de Flora- en faunawet. Een deel van de korstmossen is gebonden aan de grafmonumenten.
Voorts is de vraag aan de orde of de gemeente de mogelijkheid wil bieden tot het opnieuw openstellen van Zuiderbegraafplaats voor nieuwe begrafenissen. Feitelijk is het de keuze tussen de Zuiderbegraafplaats zijn functie te laten behouden als “werkende” begraafplaats of uiteindelijk te bestemmen als herinneringspark. Voor begraafplaats de Boskamp hangt die beleidskeuze onder meer samen met de vraag of graven kunnen worden geruimd (zie hoofdstuk 4. Capaciteit). De hoofdstructuur van de Boskamp is bij goed beheer waarschijnlijk sterk genoeg om de cultuurhistorische en landschapsarchitectonische waarde van de begraafplaats zelf te dragen. Dit vraagt dat het beheer en onderhoud van de velden hierop wordt afgestemd. Het beleid om de grafmonumenten te verwijderen van de graven waarvoor geen rechten worden betaald, leidt uiteindelijk tot een begraafplaats De Boskamp die geheel leeg lijkt.
22
Grafmonumenten families Brumstede en Van Bulderen
Element monumentaal hekwerk Zuiderbegraafplaats
3.3
Beheer en kwaliteit
Uit een onderzoek dat extern is uitgevoerd blijkt dat er (beperkte) mogelijkheden zijn voor goedkoper beheer van De Boskamp. Daarvoor is een gedeeltelijke herinrichting nodig. De consequentie van die herinrichting is dat de begraafplaats aanzienlijk van karakter verandert. Hoewel het oorspronkelijk ontwerp op hoofdlijnen niet wordt aangetast, geldt dit wel voor de uitstraling die de architect voor ogen had toen hij De Boskamp ontwierp. Deze wordt killer en soberder: de visuele kwaliteit neemt duidelijk af. Daarmee wordt afbreuk gedaan aan de uitgangspunten die Assen hanteert voor de kwaliteit van de openbare ruimte. De effecten van een rationeler beheer zijn zodanig dat de gemeente voornemens is het huidige beheer en onderhoud op hoofdlijnen voort te zetten. De resultaten van het onderzoek leiden voorts tot de conclusie dat - ongeacht een toekomstige vorm van exploitatie - de gemeente het laatste woord dient te hebben over het beheer en onderhoud. De Groenstructuurvisie (2006) gaat uit van een intensief beheer voor de Noorderbegraafplaats om het karakter te behouden. Op bepaalde delen van de Zuiderbegraafplaats is een minder intensief beheer wellicht mogelijk.
Bijzondere korstmossen
Luchtfoto De Boskamp
23
4.0
24
De capaciteit om te begraven
4.1
Ontwikkelingen
Factoren die de capaciteit bepalen De behoefte aan begraafcapaciteit is afhankelijk van verschillende factoren: • het sterftecijfer, dit kan worden uitgedrukt in aantallen overledenen per 1000 inwoners per jaar. Het sterftecijfer zelf is het resultaat van de jaarlijkse sterfte naar leeftijd en de bevolkingsopbouw naar leeftijd (“bevolkingspiramide”); • de bevolkingsomvang in de komende decennia; • de verhouding tussen de overledenen die worden begraven en die worden gecremeerd. De komende jaren veranderen het jaarlijks sterftecijfer en de bevolkingsomvang van Assen aanzienlijk. Vergrijzing en sterftecijfer De Nederlandse bevolking vergrijst nog steeds. Het gevolg is dat het jaarlijks sterftecijfer toeneemt. Op dit moment komt de bevolkingspiramide van Assen in grote lijnen overeen met die van Nederland. Met de toename van de bevolkingsomvang kan de piramide in principe verschuiven. Voor deze nota is aangehouden dat die overeenkomst de komende decennia blijft bestaan. Verondersteld is dat de volgende twee bewegingen elkaar opheffen: de groei van Assen kan er toe leiden dat zich veel jongeren in de gemeente vestigen vanwege het huizenaanbod. Tegelijkertijd biedt juist de stad veel voorzieningen voor ouderen. Het is goed voorstelbaar dat de komende decennia ouderen uit de omgeving zich in Assen vestigen vanwege dat voorzieningenniveau. Groei van de stad Het beleid van de gemeente is er op gericht te groeien tot een bevolkingsomvang van 80.000 inwoners in het jaar 2020. Het huidige beleid gaat niet uit van een verdere groei. Opgemerkt kan worden dat op
dit moment de gemeente sneller groeit dan de prognoses de afgelopen jaren deden vermoeden. Verhouding tussen begraven en cremeren Er is weinig reden te veronderstellen dat de verhouding tussen de aantallen begrafenissen en crematies in Assen de komende jaren sterk verandert. Landelijk is die verhouding ongeveer gelijk. Het aantal crematies neemt landelijk jaarlijks toe waardoor die verhouding langzaam verschuift. Met name als een crematorium wordt gevestigd is een sprong in de verhouding waarneembaar. De bewoners van Assen lopen ver vooruit op de landelijke trend met een verhouding begraven-cremeren van bijna 25% - 75%. In Assen is reeds enkele decennia een crematorium gevestigd. Een verdere verschuiving in de richting van meer cremeren lijkt dan ook niet aannemelijk. Totale toename van de behoefte aan graven Aan de hand van de beschikbare CBS-gegevens en de bovenstaande aannames is uitgerekend hoeveel Assenaren er de komende 40 jaar overlijden en welke gevolgen dit heeft voor de begraafcapaciteit. In het jaar 2046 sterven jaarlijks 1,5 keer zoveel mensen per 1000 inwoners als in het jaar 2007. De bevolkingsomvang is bijna 25 % groter dan nu. Dat betekent dat de jaarlijkse behoefte aan nieuwe graven over een periode van 40 jaar tot bijna 190 % van de huidige behoefte toeneemt. Per saldo zijn in de periode 2007–2046 ruim 6150 nieuwe graven nodig. Ter vergelijking: begraafplaats De Boskamp telt thans ongeveer 4200 graven. De maximaal beschikbare capaciteit op de Boskamp is bij benadering 2600 nieuwe graven. Bij ongewijzigd beleid heeft begraafplaats De Boskamp rond 2022 die maximale capaciteit bereikt. De berekeningen zijn met verschillende onzekerheden omkleed. Deze zijn hierboven beschreven. Het verdient dan ook aanbeveling de capaciteitbehoefte eens per 5 jaar opnieuw te berekenen. 25
4.2
Grenzen aan de capaciteit
Het is duidelijk dat Assen de komende decennia tegen de grenzen van de capaciteit van De Boskamp loopt. De gemeente staat voor de keuze een nieuwe begraafplaats te stichten of het ruimen van graven mogelijk te maken. Mogelijk zelfs beide. Binnen de grenzen van de gemeente Assen is nu nog ruimte te vinden voor de aanleg van een nieuwe begraafplaats. De vraag waar die ruimte is, kan worden beantwoord in ruimtelijke toekomstschetsen van de stad. De vraag hoeveel ruimte nodig is en wanneer, is afhankelijk van de vraag of de gemeente bereid is graven waarvan de rechten zijn verlopen te ruimen. De Wet op de lijkbezorging staat het ruimen van graven waarvan de rechten zijn vervallen zonder meer toe. Dat laat onverlet dat er veel emoties bij betrokken (kunnen) zijn. Hoe lastig de keuze om graven te ruimen ook is, ooit komt deze aan de orde. Het ruimen van begraafplaatsen is overigens niet aan onze tijd gebonden: wie kent niet het A-Kerkhof? Of dichterbij: wie weet nog dat de voormalige Roomskatholieke begraafplaats aan De Vaart heeft gelegen? Het ruimen van graven betekent niets anders dan het opgraven van resten van overledenen om een graf vrij te maken voor hergebruik door anderen. De minimale wettelijke grafrust van 10 jaar garandeert dat er op het moment van ruiming er alleen nog maar sprake is van overblijfselen in de vorm van beenderen. De houder van de begraafplaats heeft na ruiming van een graf twee mogelijkheden: of hij begraaft de overblijfselen in een verzamelveld of hij laat de overblijfselen cremeren.
26
Sommige houders van begraafplaatsen passen het zogenaamde “schudden” toe. Dit is een bijzondere vorm van ruimen waarbij de resten van overledenen worden opgegraven, het bestaande graf wordt uitgediept, en de stoffelijke resten naamloos op grotere diepte in het graf worden herbegraven. Het graf wordt daarna vrij gegeven voor hergebruik door anderen. Voor de grafrust maakt het schudden geen verschil.
Het ruimen kan betrekking hebben op individuele graven én op (delen van) grafvelden. Het ruimen gebeurd meestal door gespecialiseerde bedrijven. Tijdens het ruimen van een graf is een begraafplaats uit piëteitsoverwegingen gesloten. Het ruimen van graven is een oplossing die de kosten van het begraven beperkt. De kosten zijn op te splitsen naar het ruimen zelf, het aanleggen van verzamelvelden en de herinrichting van de geruimde velden. Deze kosten zijn een fractie van de kosten die gepaard gaan met de aanleg van een nieuwe begraafplaats (grondverwerving, aanleg van infrastructuur, inrichting).
4.3
Ruimen van graven: een oplossing?
De capaciteit die vrijkomt door het invoeren van het ruimen van graven is afhankelijk van de duur waarmee nabestaanden hun rechten op een graf uitoefenen. Het landelijk gemiddelde ligt op 40 jaar, Assen ligt daar boven. Er zijn graven waarop meer dan 50 jaar rechten worden uitgeoefend. Bij het ruimen van graven is het van het allergrootste belang dat de grafrust van naastliggende graven waarop nog rechten rusten niet wordt gestoord. Dat beperkt de mogelijkheid van ruimen op velden die niet geheel leeg zijn. Op basis van ervaring die bij de gemeente aanwezig is, mag worden aangenomen dat op velden die meer dan 40 jaar geleden zijn aangelegd 60 % - 70 % van de graven zonder nadelige effecten kunnen worden geruimd. Als de gemeente overgaat tot het ruimen van graven dan is de capaciteit van begraafplaats de Boskamp in ieder geval toereikend tot voorbij het jaar 2035. Daarna kan mogelijk met een beperkte uitbreiding in de directe omgeving van De Boskamp worden voldaan aan de capaciteitsbehoefte. Er stelt zich namelijk een evenwicht in tussen de behoefte aan nieuwe graven en graven die vrijkomen door ruiming. Dat evenwicht stelt zich in omdat de groei van de bevolking in Nederland rond 2030 stabiliseert en zelfs negatief wordt. Wanneer dat in Assen zo is, zal mede afhangen van de groei van de gemeente na 2020.
27
5.0 Samenwerking
28
Er wordt al langer gesproken over mogelijkheden van samenwerking met Rouwcentrum Crematorium De Boskamp bij het beheer van de gemeentelijke begraafplaatsen. Het crematorium verzorgt op dit moment de crematies in Assen en omgeving. Verstrooiingen vinden deels plaats op de gronden van de gemeentelijke begraafplaats De Boskamp. Het crematorium maakt gebruik van het columbarium op de begraafplaats. Voorts biedt het rouwcentrum op commerciële voorwaarden eigen ruimtes aan voor uitvaartbijeenkomsten. Bezoekers van de begraafplaats wenden zich tot het rouwcentrum om inlichtingen over de begraafplaats; een logisch gevolg van de ligging van de gebouwen ten opzichte van de begraafplaats. Er zijn verschillende vormen van samenwerking denkbaar: van de huidige afspraken tot het overdragen van het beheer en onderhoud van de begraafplaatsen. Welke vorm wordt gekozen is afhankelijk van de vraag wat de Facultatieve Groep kan en wil doen en de eisen die de gemeente daaraan stelt. De gemeente wil deze discussie in een breder verband voeren. Uit deze nota blijkt dat het beheer van de begraafplaatsen niet alleen technisch beheer is. De begraafplaatsen hebben een eigen, bijzondere plek in Assen. Zij hebben een betekenis voor de cultuurhistorie, het groenbeleid en de kwaliteit van de openbare ruimte. Het gaat niet om begraafplaats De Boskamp alleen: het (financiële) beheer van de drie begraafplaatsen is ook onderling sterk verweven.
Dat kan alleen als de gemeente weet hoe zij de uitgangspunten van het beleid omzet in meetbare kwaliteitseisen als onderdeel van een mogelijke overeenkomst. Het bijbehorende traject is: • vaststellen van het gemeentelijke beleid voor begraafplaatsen (deze nota); • vaststellen van de bijbehorende minimum kwaliteitseisen voor de inrichting, het beheer en het onderhoud van de begraafplaatsen; • aangaan van gesprekken over van vormen van samenwerking in de dienstverlening tussen de gemeente en de Facultatieve Groep. Naast de eisen aan de inrichting, het beheer en het onderhoud van de begraafplaatsen, zal de klantgerichtheid een belangrijk punt zijn in die gesprekken. Dat vraagt om voortdurende meting van de tevredenheid onder rechthebbenden op een graf, maar ook onder de begrafenisondernemers als afnemers van de diensten. Tot slot is de tarifering een punt van aandacht in de afspraken die gemeente en de Facultatieve Groep wellicht maken. De gemeente hanteert thans als beleid dat de kosten niet verder stijgen dan het inflatieniveau. Het ligt voor de hand dat een eventuele overdracht van taken niet leidt tot een verdere stijging van die kosten. Uitbreiding van dienstverlening zou eventueel wel tot een hoger niveau kunnen leiden. In dat geval sprake zal moeten zijn van een minimum pakket aan dienstverlening dat gelijk is aan het huidige voorzieningen- én kostenniveau.
Ongeacht de gewenste vorm van samenwerking springt één punt nadrukkelijk in het oog. Áls de gemeente taken overdraagt aan de Facultatieve Groep, zal er in de praktijk geen weg terug zijn. De gemeente kan immers niet kiezen tussen aanbieders van diensten: de Facultatieve Groep heeft als eigenaar van het crematorium een exclusieve positie. De gemeente kan in theorie taken terugnemen, waarschijnlijk lijkt dit niet. Dit gegeven vraagt om een zorgvuldig traject waarin de gemeente en de Facultatieve Groep afspraken maken over de vormen van samenwerking. 29
6.0
30
Beleid
6.1
Van beleid tot uitvoering
In dit hoofdstuk formuleert de gemeente Assen het beleid voor het begraven en het beheer van de begraafplaatsen voor de komende jaren. De nadruk ligt op de grote lijnen van het beleid. De laatste paragraaf beschrijft welke uitvoeringsmaatregelen de gemeente voor ogen heeft.
6.2
Naar een nieuwe verordening
De gemeente Assen kiest er voor in haar beleid de letter en de geest van de wet zo dicht mogelijk te benaderen. De wetgever is bij de voorbereiding van de wetswijziging nauwgezet te werk gegaan. Voorts heeft de wetgever een brede maatschappelijke consultatie gevoerd. Tegelijkertijd heeft de praktijk van Assen zijn eigen merites.
Wet
Beleid Assen
Grafrust
Grafrust altijd tenminste 10 jaar
Assen volgt wet
Soorten graven
Twee soorten graven: • uitsluitend recht met een eerste termijn van 20 jaar(“familie-graf”) • algemeen graf (10 jaar)
Assen volgt wet Voor algemene graven de wet volgen (deze graven komen in Assen weinig voor)
Verlenging van rechten
Verlenging van graven met uitsluitend recht vanaf een termijn van 5 jaar mogelijk. Gemeente mag verlenging beperken tot maximaal 20 jaar.
De gemeente wil verleningen aanbieden voor termijnen van respectievelijk 5, 10, 15 en 20 jaar. Dit maakt het voor rechthebbenden mogelijk een termijn te kiezen die hen past, ook in financiële zin.
Begraven bij naasten
Tot maximaal drie personen boven elkaar in één graf, afhankelijk van grondwaterstand
Bijzetten van één persoon in een bestaand, in gebruik zijnd graf is mogelijk. Deze bijzetting heeft betrekking op zowel kisten als urnen De gemeente wil het vooraf reserveren van graven niet toestaan. Zo’n reservering beperkt de doelmatigheid en de flexibiliteit in het beheer. Een extra reden is de beperkte beschikbare ruimte op de gemeentelijke begraafplaatsen. Het reserveren van graven heeft gevolgen voor de capaciteit van de begraafplaats: dit graf gaat tijdelijk van de voorraad af. Dat betekent dat Assen eerder toe is aan een nieuwe begraafplaats. Het reserveren werkt derhalve kostenverhogend.
De gemeente stelt een nieuwe gemeentelijke verordening op, die nauw aansluit aan de concept-wetgeving die thans bij de Tweede Kamer ligt. De verordening is voorts een uitwerking van de kaders uit deze nota. De verordening doorloopt de gebruikelijk procedure voor besluitvorming over gemeentelijke verordeningen. Hiernaast staan de belangrijkste uitgangspunten voor de nieuwe verordening. Eigendom
Gemeente is de eigenaar van het graf, is ook de eigenaar van het grafmonument, de onderhoudsplicht berust bij rechthebbende
Assen volgt wet
Onderhoud
Het recht op het graf vervalt niet zonder meer als gevolg van verwaarlozing
Assen volgt wet
Begraven op eigen grond
Onder zeer stringente voorwaarden is begraven op eigen grond mogelijk
Assen volgt wet
Kindgraven
Assen zoekt status die past binnen wet (zie paragraaf 6.3)
31
Het opstellen van de verordening kan plaats hebben direct na het aannemen van het wetsvoorstel in de Eerste Kamer. Interne werkinstructies en protocollen kunnen daarvan worden afgeleid. Ook praktische ervaringen uit de dagelijkse praktijk kunnen een plaats in de verordening krijgen. Assen wil de mogelijkheid voor gegarandeerde, eeuwigdurende grafrust op de gemeentelijke begraafplaatsen vooralsnog niet bieden. Het lijkt niet verstandig dat de overheid eeuwigdurende gebruiksovereenkomsten aangaat als het eigen terreinen betreft. Indien de behoefte in de toekomst mocht groeien, kan buiten de algemene begraafplaatsen door grondoverdracht een begraafplaats “voor de eeuwigheid” worden gesticht. Daarvoor wordt dan een geschikte beheersvorm gekozen. Voor de islamitische bevolking is reeds een oplossing beschikbaar, al is deze op afstand.
•
•
• •
6.3
Verbetering van inrichting en beheer
Gemeentelijke beleid De gemeente benadrukt de betekenis die de begraafplaatsen hebben voor het gemeentelijk groenbeleid zoals is vastgelegd in de Groenstructuurvisie 2006 en het beleid voor de kwaliteit van de openbare ruimte (2005). Grafmonumenten De gemeente wil inspelen op de maatschappelijke behoefte aan meer vrijheid rond de inrichting van grafmonumenten. Tegelijkertijd zullen de rechthebbenden van andere graven geen hinder mogen ondervinden van vrije uitingen of gevaar willen lopen als gevolg van ondeugdelijke constructies. Tot slot moet de begraafplaats als geheel een plaats voor herinnering of overdenking blijven. Een afweging van al deze wensen leidt tot nieuwe regels voor grafmonumenten: 32
•
binnen de toegekende oppervlakte van het graf is in beginsel ieder monument toegestaan mits het de zichthoogte (ca 1.35 m) niet overschrijdt. Deze maximale hoogte maakt dat de begraafplaats als geheel overzichtelijk blijft; het instellen van een zichthoogte betekent dat bestaande grafmonumenten die deze hoogte overschrijden worden gelegaliseerd; harde bedekking van een graf mag, maar hoeft niet; als er sprake is van een Legalisatie monument of bedekking dan dient dit duurzaam te zijn, constructietechnisch veilig en veilig voor bezoekers. Bovendien dient een monument redelijk eenvoudig te verwijderen zijn (geen betonblok van 2 m * 1 m * 1,35 m); een monument of grafbedekking mag geen aanstoot geven.
Deze uitgangpunten leiden tot een nieuw besluit ‘Regels grafbedekkingen’. Dit besluit volgt in de tijd na het vaststellen van de verordening.
Urnenmuur De gemeente gaat de mogelijkheden na om in combinatie met de voorgenomen inrichting van begraafplaats De Boskamp een of meerdere urnenmuren op te richten. Deze dienen meerdere doelen: • de capaciteit om urnen te bewaren wordt uitgebreid; • er komt diversiteit in de mogelijkheid urnen te bewaren; • urnenmuren vragen minder ruimte dan urnengraven. Met een kostendifferentiatie wil de gemeente sturen op zuinig ruimtegebruik; • urnenmuren zijn bestendiger tegen vandalisme dan het open columbarium.
Kindgraven Het beleid is er opgericht dat de gemeente niets verandert aan de toestand van kindgraven die op naam van de gemeente staan, zolang de ouders van de overledene nog in leven zijn. Als ouders zelf van dit beleid willen afwijken, kan dit. De gemeente wil een onderzoek starten naar de keuze die ooit heeft geleid tot het stellen van deze graven op naam van de gemeente Assen. Voorts wil de gemeente nagaan om welke aantallen nog in leven zijnde ouders het gaat.
Columbarium
Verstrooiingsplaats De gemeente wil in samenwerking met Rouwcentrum Crematorium de Boskamp nagaan of er geschiktere locaties zijn te vinden voor verstrooiingen dan begraafplaats De Boskamp. De gemeente heeft een voorkeur voor een verstrooiingsplaats buiten de grenzen van de huidige begraafplaats én in de nabijheid van het crematorium. Zo komt een betere scheiding tot stand tussen de functies begraven en verstrooien. De benodigde grond lijkt daarvoor aanwezig. Het beheer en mogelijk ook het eigendom van die verstrooiingsplaats kan worden overgedragen aan de Stichting. Dat maakt een betere begeleiding en handhaving van de verstrooiing mogelijk. In de afspraken kan ook kan de aansprakelijkheid voor de eventuele milieubelasting worden geregeld.
Het gebruik van de Noorder- en Zuiderbegraafplaats Voor de Zuiderbegraafplaats is functiebehoud als actieve begraafplaats in theorie mogelijk, maar alleen voor gehele velden met lage actuele waarden. Het is de vraag of die er zijn. Een inventarisatie van de aanwezige ecologische en cultuurhistorische waarden kan dit uitwijzen. Velden met hoge waarden kunnen mogelijk gesloten worden verklaard en (her-)ingericht als gedenkpark. De gemeente is voornemens het onderhoud op zich te nemen van nog nader te bepalen grafmonumenten. Het gaat dan om grafmonumenten die vanuit oogpunt van cultuurhistorie of ecologie belangrijk zijn en waar geen rechten meer op rusten.
Noorderbegraafplaats
33
Dagelijks beheer van de begraafplaatsen De gemeente heeft het voornemen een aantal regels voor het dagelijks beheer aan te scherpen. Uit overwegingen van openbare orde en ter bescherming van de begraafplaatsen komen er vaste openingtijden. In samenhang daarmee zal de gemeente begraafplaatsen tussen bepaalde tijdstippen van de dag afsluiten. Ook illegale monumenten vallen onder dit toezicht. De bevoegdheid voor het stellen en handhaven van regels ligt bij het college van burgemeester en wethouders. Er is een duidelijke behoefte aan verbeterde voorlichting over de (on-)mogelijkheden en kosten van het begraven op de gemeentelijke begraafplaatsen. De gemeente wil in die voorlichting een voortrekkersrol op zich nemen.
6.4
Capaciteit, ook in de toekomst zeker
Assen kiest voor een beheer dat er op gericht is graven te ruimen als de rechten zijn vervallen. De keuze om graven te ruimen onderbouwt de gemeente als volgt. De huidige capaciteit om te begraven in Assen is eindig. Bij ongewijzigd beleid zal de gemeente rond 2020 een nieuwe begraafplaats moeten openen. De voorbereidingen daarvoor dienen in dat geval nu te beginnen. Er is tenminste een ruimtereservering nodig in de structuurschets van de gemeente. Ook die nieuwe capaciteit is eindig. Ooit staat de gemeente voor de opgave graven te ruimen waarvan de rechten zijn vervallen. Gezien de beschikbare oppervlakte binnen de gemeente Assen is het zonder meer mogelijk die opgave door te schuiven naar toekomstige generaties. De gemeente doet dat bij voorkeur niet, hoe lastig de opgave ook is.
34
De komende jaren benut de gemeente Assen om de mogelijkheid tot het ruimen van graven waarvan de rechten zijn vervallen nader uit te werken. Dat vergt een zorgvuldige voorbereiding. Er is ook geen reden om overhaast tot het ruimen van graven over te gaan, daarvoor is er
nog voldoende capaciteit beschikbaar. Het beleid vraagt ook om een zorgvuldige voorlichting naar de bevolking van Assen. Het ruimen van graven heeft alleen betrekking op de gemeentelijke begraafplaats De Boskamp. De structuur van deze begraafplaats is sterk genoeg om niet te worden aangetast door het ruimen. Begraafplaats de Boskamp verandert momenteel van karakter: steeds meer velden die feitelijk in gebruik zijn, bieden een steeds legere aanblik. Met de monumenten verdwijnt ook de cultuurhistorische betekenis. De graven op De Boskamp hebben een lage ecologische waarde. Dat ligt anders voor de Noorder- en Zuiderbegraafplaats. Mogelijk kan op de Zuiderbegraafplaats een enkel veld worden geruimd en worden bestemd voor nieuwe graven. Nader onderzoek moet dit uitwijzen. De aanwezigheid van ecologische waarden (de lijstsoorten) kan invloed hebben op het ruimen. Nieuwe graven zullen voorts geen afbreuk mogen doen aan het bijzondere karakter van de Zuiderbegraafplaats. Dat vraagt om aangescherpte regels voor nieuwe grafmonumenten. De vraag is of deze regels in de praktijk zijn te handhaven. Hiervan kan de uiteindelijke keuze mede afhangen. Het ligt in de rede de Noorderbegraafplaats gesloten te verklaren voor nieuwe graven. Daar zijn alleen nog bijzettingen mogelijk. De gemeente wil de betekenis erkennen die haar vroegere bewoners hebben gehad. Zij doet dat door de aan te leggen verzamelvelden een bijzonder karakter te geven. De gemeente denkt aan vormen van kunst of cultuurhistorische verbeelding die de verzamelvelden benadrukken in plaats van de velden te camoufleren, zoals elders vaak gebeurt. De gemeente wil niet overgaan tot het cremeren van de menselijke resten nadat de graven zijn geruimd. Velen die zich hebben laten begraven hebben immers principiële bezwaren gehad tegen het cremeren.
35
6.5
Samenwerking met Rouwcentrum Crematorium De Boskamp
De gemeente gaat gesprekken aan met Rouwcentrum Crematorium de Boskamp (respectievelijk de Facultatieve Groep) over mogelijke vormen van samenwerking bij het beheer van de drie gemeentelijke begraafplaatsen. Uitgangspunten van die gesprekken zijn: • de samenwerking moet leiden tot een dienstverlening aan de bewoners van Assen die tenminste gelijk is aan het huidige niveau bij het huidige kostenniveau. De gemeente formuleert de bijbehorende kwaliteitseisen; • de samenwerking moet passen binnen het beleid voor het beheer van de gemeentelijke begraafplaatsen. De drie begraafplaatsen worden in hun samenhang bezien in de gesprekken; • de gebruikers van de dienstverlening worden in deze gesprekken betrokken. Het gaat niet alleen om bewoners maar ook om andere afnemers van diensten zoals begrafenisondernemers; • het zo mogelijk overdragen van dienstverlening mag geen afbreuk doen aan de betekenis die de begraafplaatsen hebben. Het gaat in het bijzonder om de samenhang tussen de cultuurhistorische betekenis van de begraafplaatsen, de plaats die de begraafplaatsen innemen in het gemeentelijk groenbeleid en in de kwaliteit van de openbare ruimte. Ook de functie als herinnerings- en overdenkingsplek voor alle bezoekers moet tot zijn recht kunnen komen; • de gemeente stelt de uitgangspunten voor het beheer en het onderhoud van de begraafplaatsen vast.
36
6.6
Uitvoering
Met het formuleren van het beleid uit deze nota schetst de gemeente Assen de kaders voor het beleid dat zij de komende jaren wil voeren. De gemeenteraad draagt college van burgemeester en wethouders de uitvoering op: • de besluiten van de gemeenteraad zijn de grondslag voor de nieuwe Beheersverordening gemeentelijke begraafplaatsen. De verordening wordt van kracht direct nadat de wijzigingen van de wet op de lijkbezorging van kracht zijn geworden. Ook de regels grafbedekkingen worden aangepast; • het verdient aanbeveling dat de gemeentelijke organisatie nu al voorsorteert op die verordening. Handhaving gaat gepaard met voorlichting. Er komt een praktische interne handleiding voor de uitvoering van het beleid; • het starten van een eenduidige voorlichting over begraven in Assen. De voorlichting is gericht op personen die overwegen zich in Assen te laten begraven of verstrooien én op nabestaanden. Uitgangspunt moet zijn dat niemand achteraf voor verrassingen komt te staan; • het op orde brengen van de gemeentelijke dienstverlening in overeenstemming met de uitgangspunten van de beleidsnota. Het formuleren van kwaliteitseisen die daar bij horen; • het voorbereiden van een beheer dat is gericht op het ruimen van graven op begraafplaats De Boskamp; • inventariseren van aanwezige waarden op de Noorder- en Zuiderbegraafplaats om uitspraken te kunnen doen over de toekomst van deze begraafplaatsen; • het verbeteren van de inrichting en het beheer van de bestaande begraafplaatsen overeenkomstig de uitgangspunten van deze beleidsnota; • het voorbereiden van afspraken over samenwerking met Rouwcentrum Crematorium de Boskamp. De gemeenteraad formaliseert de afspraken als deze leiden tot belangrijke overdracht van gemeentelijke taken. De gemeente neemt zich voor het beleid iedere vijf jaar te evalueren. De eerste evaluatie vindt in 2012 plaats.
37
38
Colofon Bestuurlijk opdrachtgever: Ambtelijk opdrachtgever: Projectleider:
A. Langius M. Keij N.M. Broekhuizen
De nota is voorbereid door een project groep met als samenstelling: Gemeente Assen:
M. Keij, ambtelijk opdrachtgever N.M. Broekhuizen, projectleider/vakdeskundige groen P. Bel, opzichter begraafplaatsen J. Martin, kwaliteitsinspecteur W. Ploeger, juridisch medewerker H. Potze, bedrijfsleider uitvoering I. Roelfs, vakcoördinator groen
aXis strategie beleid management:
J. de Vos, adviseur
Teksten:
N.M. Broekhuizen/J. de Vos
Foto’s:
F. Beune M. Menger
Vormgeving :
M. Menger
39
