Groep 47
Bolivia, San Ignacio de los Moxos Groep 47: 11-‐13 en 18-‐20 april 2014 Follow-‐up 36.1: 10-‐11 mei 2014 door Christien Oudshoorn San Ignacio de Moxos: cultureel werelderfgoed met een beroemd orkest! San Ignacio de Moxos is een klein dorp in de provincie Beni, in het Noorden van Bolivia. In het regenseizoen (oktober tot en met april) overstromen de uitlopers van de Amazonerivier en is het dorp alleen per mini-‐vliegtuigje te bereiken. Een aantal mensen in San Ignacio verdient aan veeteelt, houtkap en in mindere mate aan visserij, maar het merendeel van de bevolking leeft in grote armoede. Het grootste gedeelte van het jaar is het er ongelofelijk heet en vochtig, maar in de winter (juni – augustus) heerst El Sur, de wind uit Patagonië, en wordt het behoorlijk koud. Door de afgelegen ligging is de cultuur in San Ignacio goed geconserveerd. Wereldberoemd is het dorpsfeest eind juli waarbij inheemse bevolkingsgroepen vier dagen lang hun traditionele dansen uitvoeren. Er zijn vier grote inheemse groepen: Mojeños, Mowimas, Mosetenes en Chimanes, met ieder hun eigen taal (die overigens rap aan het uitsterven zijn). Verder overheerst de extreem machistische ‘camba-‐cultuur’. Vrouwen hebben een sterk ondergeschikte positie en huiselijk geweld en verkrachtingen komen veel voor. Door de beperkte infrastructuur is het toerisme weinig ontwikkeld, maar een jaar geleden is San Ignacio uitgeroepen tot cultureel werelderfgoed en het klassieke orkest dat er vandaan komt is wereldberoemd. Mede hiermee zijn er plannen om het toerisme te stimuleren. Maria Luisa, een Spaanse vrouw die negen jaar geleden naar San Ignacio is gekomen, heeft er een bibliotheek opgezet. Het is de enige plaats in het dorp waar mensen toegang hebben tot internet, boeken kunnen lezen en voor de meesten is het ook de enige plaats waar ze rustig huiswerk kunnen maken of studeren. In de bibliotheek worden allerhande cursussen gegeven en ook huiswerkbegeleiding. Claudia Vaca, ook verbonden aan de bibliotheek, is onze lokale projectcoördinator en regelt voor ons dus alle organisatorische aspecten van de training. Voorbereiding van de training Claudia heeft 2 pre-‐workshops georganiseerd waarin ze potentiele deelnemers voorlicht over de training en ze helpt om hun inschrijvingsformulieren in te vullen. Eerder heeft zij al een aantal leiderschapsworkshops gegeven, waar mensen zo enthousiast over zijn dat het nu storm loopt bij de inschrijvingen. Meer dan 35 mensen hebben zich aangemeld. Claudia doet haar best om zo goed mogelijk te selecteren, maar in een klein dorp waar iedereen elkaar kent en waar corruptie diep in de sociale structuur verwezen zit, is het moeilijk om assertief te zijn. We willen eigenlijk een groep van maximaal 20 deelnemers, maar hebben er uiteindelijk 24.
De mensen die niet mee kunnen doen zijn diep teleurgesteld. We stellen voor dat ze in oktober zelf een nieuwe training op poten zetten, in samenwerking met onze Nederlandse projectcoördinator en uitgevoerd door een Libre-‐trainer. Om ze alvast wat tegemoet te komen besluiten we om tussen de twee trainingsweekenden door , op een avond, alvast een korte workshop te geven. Deze wordt heel enthousiast ontvangen. Enthousiaste deelnemers Uiteindelijk geef ik de training samen met Aida, een trainster van WHY die de Libre training nu voor de derde keer geeft. Claudia zou eigenlijk ook meedoen als trainer, maar zij heeft het vooraf zo druk gehad met het voorbereiden van het lokale Poëziefestival dat half mei zal plaatsvinden, dat zij zich niet goed heeft kunnen voorbereiden en dus liever deelneemt als participant. We werken met een format van twee weekenden, waarbij we op vrijdagavond beginnen en zaterdag en zondag de hele dag werken. Dit bevalt heel goed. Het is voor mensen makkelijker om twee weekenden vrij te maken dan 5 dagen achter elkaar en op deze manier hebben ze ook meer gelegenheid om hun leerervaringen toe te passen en daarop te reflecteren. Voor ons als trainer is het ook prettig dat we hierdoor de kans krijgen het gebied beter te leren kennen en tussentijds wat andere workshops aan te bieden. Het is ongelofelijk en hartverwarmend hoe leergierig de mensen hier zijn. Ze hebben zo weinig toegang tot scholing (eigenlijk geen) dat ze optimaal van de gelegenheid gebruik willen maken. Ze hangen dan ook aan onze lippen en doen enthousiast mee aan elke activiteit. Als we voor een oefening vragen om vrijwilligers moeten we echt ons best doen om eerlijk te kiezen uit de vele opgestoken handen. Bijna alle trainingsonderdelen zijn nieuw voor de deelnemers en ze hebben de ene eye-‐opener na de andere. Zoals gebruikelijk wordt met name het onderdeel over coaching heel enthousiast ontvangen. Er gaat een wereld voor ze open, want de traditionele manier van leidinggeven is ongelofelijk autoritair hier. Ik sta bijvoorbeeld versteld als een heel lief, verlegen meisje zich aanbiedt als vrijwilliger bij een oefening over instructie geven en zich opeens ontpopt als een soort schreeuwende militair. Mijn verbazing wordt nog groter als zij vervolgens van de groep de feedback krijgt dat ze ‘steviger moet optreden’ omdat ze haar anders niet serieus gaan nemen. Extra workshops De gemeentelijke organisatie is enorm corrupt en weinig geliefd. Een aantal leiders van de gemeente is uitgenodigd voor de training en heeft zich aanvankelijk ook opgegeven, maar uiteindelijk doet er maar één van hen mee. Omdat het heel belangrijk is voor het dorp dat er meer persoonlijk leiderschap komt vanuit de gemeente, bieden we aan om op een woensdagmiddag een soort pre-‐ workshop te geven in de hoop dat ze een volgende keer wel mee zullen doen. Er komen uiteindelijk 18 mensen en in het begin is de energie ver te zoeken. Half ingeslapen hangen ze in hun stoelen en als we ze vragen om voorbeelden te geven van mensen die hen inspireren, zeggen ze dat ze geen uitspraken willen doen over persoonlijke dingen omdat dat in een klein dorp voor problemen kan zorgen. We laten ze veel oefeningen doen om ze wakker te krijgen en na het eerste uur is er al een drastische verandering zichtbaar. Ze beginnen mee te doen en zowel met ons als met elkaar te praten. Na afloop van de training zijn ze geëmotioneerd en blij. Sommigen geven aan dat ze zelf de workshop willen geven binnen de gemeente, omdat volgens hen iedereen daar er
werkt, die hard nodig heeft. En de meesten geven aan ook in oktober dolgraag mee te willen doen aan de training. Een aantal deelnemers werkt op de lerarenopleiding en vraagt ons om ook daar een workshop te geven. Veel mensen zijn hier namelijk ongelofelijk verlegen en daarnaast hebben ze weinig didactische ervaring (de leerlingen, maar ook de leraren hebben weinig kaas gegeten van ‘interactief lesgeven’). We stemmen ermee in, maar uiteindelijk wordt de training niet georganiseerd. Wellicht in oktober…? Nieuwe trainingen worden spontaan gepland Al vanaf de eerste dag komen deelnemers naar ons toe met de vraag of we niet ook in hun organisatie de training kunnen geven en laten weten dat ze zelf ook graag zouden willen doorgeven wat ze in de training leren. Er is echt een diepe behoefte aan dit soort trainingen op alle niveaus en in verschillende organisaties. Danny van de bibliotheek is nauw betrokken geweest bij de organisatie van deze training en geeft aan dat hij deze in oktober wel opnieuw wil organiseren. Francisco biedt aan om hem daarbij te helpen. Omdat er zo’n enorme vraag is naar vaardigheden om het geleerde door te geven, bespreken we met de groep de mogelijkheid om de volgende training te combineren met een ‘train the trainer’ voor de mensen die nu deelnemen. Zonder er verder over na te denken geven ze allemaal aan dat ze dat dolgraag willen. Sommigen willen echt zoveel mogelijk leren en vragen om een training van 5 volledige dagen. Anderen willen ook graag, maar kunnen geen vrij krijgen van hun werk. Daarom willen ze graag een training van een aantal avonden. We beloven dat we ons best gaan doen om beide aan te bieden. Evaluatie Op de vraag hoe ze de training in het algemeen waardeerden, antwoordde één deelnemer met een 8, zeven deelnemers met een 9 en 14 deelnemers met een 10. Gemiddelde cijfer: 9,6. Magische plek Het is een geweldige kans om op deze magische plek een training te mogen geven. De leergierigheid en de openheid van deze mensen raakt me diep. Wat ik heel leuk vind, is dat ze blijkbaar al snel op hun gemak zijn met ons en veel grapjes maken. Aida is samen met mij de enige trainer en dat pakt heel goed uit. Ze maakt een ongelofelijke groei door en staat steeds steviger en professioneler voor de groep. Tegelijkertijd heeft ze het geduld en de rust om echt contact te maken met de deelnemers. Iets wat ik zelf nog wel eens lastig vind, aangezien het tempo hier zo ongelofelijk veel lager ligt dan ik gewend ben. Follow-‐up groep 36.1 Reageren binnen deadline valt niet mee… Na de trainingen in Santa Cruz en San Ignacio de Moxos vertrek ik richting La Paz voor de follow-‐up
training van de groep die daar vorig jaar augustus heeft meegedaan aan ons 5-‐daagse Leiderschaps-‐ en communicatieprogramma. Elf leiders hebben indertijd het volledige programma afgerond. Voor dit programma hebben de trainers van WHY Bolivia ze allemaal gebeld en tien van hen bevestigden dat ze bij het vervolgprogramma aanwezig zouden zijn. Twee weken voor de training was de deadline voor het insturen van het voorbereidingsformulier. Omdat maar heel weinig deelnemers dat hadden gedaan, hebben de trainers ze opnieuw allemaal gebeld en de deadline met een week verlengd. Na het verstrijken van die termijn hebben we een mail gestuurd aan degenen die het formulier niet hadden opgestuurd, met de mededeling dat ze helaas niet aan het programma konden deelnemen. We hebben ze daarbij uitgelegd dat onze manier van werken gebaseerd is op het idee dat we samen de training maken en kennis delen en dat hun actieve betrokkenheid daarvoor essentieel is. Deze betrokkenheid komt naar voren (of niet) in specifieke handelingen zoals het aanleveren van een reflectie voorafgaand aan de training. Coachingstechnieken Uiteindelijk zijn er dus maar zeven deelnemers; dit heeft als voordeel dat we heel persoonlijk kunnen werken. De eerste dag staat grotendeels in het teken van reflectie op de training en de transfer van leerervaringen en het delen van verhalen/ervaringen. De tweede dag oefenen we met name veel met coachingstechnieken. Dit is voor veel deelnemers een heel nieuwe manier van werken die ze zich graag eigen willen maken. Het is duidelijk te merken dat het schoolsysteem, de manier van opvoeden en veel bedrijfsculturen in Bolivia erg hiërarchisch zijn. De deelnemers hebben veel moeite met het maken van de switch naar een meer participatieve manier van leidinggeven, maar zijn vastbesloten om zich hierin te verbeteren. Op zondag sluiten we de training af met een Aptapi: een picknick waarbij iedereen wat te eten of te drinken meeneemt. Vervolgtraining De deelnemers geven aan behoefte te hebben aan verdere training en met name aan handvatten om het geleerde door te kunnen geven aan anderen in hun organisatie. Andrea geeft aan dat zij graag een volgende Libre training wil organiseren. Ze heeft al een lijst met potentiële organisaties die ze wil aanschrijven en ze heeft ook een gratis trainingsruimte op het oog. Het idee is om deze training aan het einde van 2014 te organiseren. De deelnemers voelen er veel voor om rond diezelfde tijd ook een Train the Trainer programma te organiseren, maar het wordt niet echt geconcretiseerd wie dat gaat doen. Ter illustratie van de impact onze-‐trainingen kunnen hebben, volgen hieronder wat ervaringen van deelnemers na de eerste training Mariela Galindo Fernandez “Ik ben dit jaar begonnen te werken met empowerment van vrouwen en meisjes. Ik leer steeds meer om mijn leerervaringen uit de cursus tot te passen. Ik moet onder andere programma’s uitleggen aan ouders. Communicatie is daarbij heel belangrijk. Het gaat er niet alleen om ze te informeren, maar ook om ze mee te nemen in het proces van empowerment. Ik gebruik heel vaak de oefening van ‘La tarea de Luciano’ over het geven van feedback. Het is een goed startpunt voor een open gesprek over opvoeding. Sommige ouders reageren bijvoorbeeld door te zeggen: “Als mijn kind zo zijn
sommen maakt dan geef ik hem een klap.” En zo komen we op een gesprek over het gebruik van geweld en hoe ze hun kinderen begeleiden bij hun schoolwerk. Ook in de workshops met kinderen gebruik ik deze oefening. Mijn doel is om ze op een betere en meer positieve manier met elkaar te laten praten. Vaak pakken de kinderen het veel beter op dan de ouders. Met mijn dochter van 3 gebruik ik de technieken van het mentorschap. Verder heb ik veel geleerd van de onderdelen over samenwerken. Ik heb mijn partner verteld over de oefening XXY en we proberen in onze relatie nu minder strijd te hebben en meer rekening te houden met elkaar. Vroeger klaagde mijn vriend vaak dat ik niet luisterde. Dat is nu helemaal veranderd. We oefenen samen het luisteren-‐samenvatten-‐doorvragen.” Janeth Quispe Claros “Ik heb veel contact met jongeren. Ik merk dat ik beter naar ze kan luisteren en dat ik meer vragen stel. Toen ik na mijn zwangerschapsverlof terugkwam, was er zo veel verloop geweest dat ik een totaal nieuwe groep had. Dat vond ik heel moeilijk. Ik heb toen luisteren-‐samenvatten-‐doorvragen met ze gedaan en dat hielp heel erg om het ijs te breken en hun vertrouwen te winnen. Nu is er niet meer zo’n afstand.” Carlos Fernandez Pacheco “Ik werk op de universiteit van Carmenpampa, waar veel jongeren uit arme families heengaan. De universiteit heeft een sociale insteek en doet ook een pre-‐universitair programma om jongeren voor te bereiden op het toelatingsexamen. Voor mij was het belangrijkste onderdeel van de training het gedeelte over mentorschap. Ik heb geleerd om beter te communiceren met mijn studenten. Ik ben niet meer de bazige docent die alles beter weet en altijd aan het woord is. Als ik nu een thema introduceer, vraag ik wat zij ervan vinden en geef ik ruimte voor hun ideeën. Ik gebruik meer vragen zodat de studenten onderling elkaars vragen kunnen beantwoorden. Ik ben het gesprek aangegaan met andere docenten over deze aanpak. Sommigen stonden er meer voor open dan anderen. Soms vergis ik me expres als ik lesgeef om de studenten de kans te geven mij te verbeteren.” Jimena Tribeño “Ik werk in een gevangenis voor minderjarige gedetineerden. Ik was iemand die altijd overal verantwoordelijkheid voor nam. Ook voor dingen die helemaal niet bij mijn taak hoorden. Dit deed ik zowel privé als op het werk. Ik raakte uitgeput en had geen tijd voor de dingen die ik echt leuk vind. Veel van de thema’s uit de training waren mij al bekend, maar dit was een goede opfrisser. En de manier waarop les gegeven werd, was heel anders dan wat ik gewend was. Veel beter! Ik vond de sfeer tijdens de cursus heel prettig. Alsof ik bij mijn familie was. Heel fijn. Bij andere cursussen die ik heb gedaan was dat heel anders; veel meer rigide en hiërarchisch. Aanvankelijk ben ik heel erg veranderd in mijn werk. Ik uitte me op een andere manier en delegeerde meer taken. Recentelijk zijn er veel vervelende dingen gebeurd (een aantal jongeren is ontsnapt) en ik heb een terugval gehad. Ik moet er weer op letten dat ik dingen delegeer. Ik ben heel erg kritisch op mezelf. Ik heb veel angsten waardoor ik gefrustreerd raak. Ik ga nu weer meer bewust proberen dingen te delegeren en op een andere manier te communiceren. En ik wil meer de dingen doen die ik leuk vind.”
Manuel Quilla Calcina “Ik was heel moeilijk te begrijpen voor mijn omgeving. Ik probeer nu meer en beter te communiceren. Dat lukt nog lang niet altijd. Zowel met mijn familie als op de universiteit merk ik dat ik het moeilijk vind om te veranderen. Ik ben niet zo charismatisch en sommige mensen vinden me autoritair. Ik stel mezelf heldere doelen en probeer de negatieve dingen in mijzelf te veranderen. Ik hoop dat deze training me daarbij helpt. Eén van de belangrijkste dingen die ik bij de cursus geleerd heb, is discipline. Ik was altijd heel informeel, maar nu heb ik geleerd om op tijd te komen en als dat niet lukt, om even te bellen. En ik heb ook het formulier ingevuld, wat ik eigenlijk niet leuk vind en waar ik ook niet goed in ben.” Andrea Heano “Eind 2012 was ik onderdeel van een groep vrijwilligers die zich begon te vormen. In 2013 werd ik gekozen tot voorzitter van die groep. Ik had helemaal geen ervaring en de organisatie was nieuw. Er was nog niets; geen statuten, geen structuur, dus er was veel werk te doen. Heel veel uitdagingen dus. Ik ging op in al het werk dat we moesten doen en merkte mijn eigen fouten niet op. Precies op dat moment was de cursus van Libre. Ik merkte toen hoe veel ik nog moest leren. Ik luisterde niet goed, dus het luisteren-‐samenvatten-‐doorvragen heeft me erg geholpen. Ik nodigde anderen ook niet uit om te participeren, omdat ik bang was dat dingen fout zouden gaan of dat ik de controle zou verliezen. Tijdens de cursus heb ik geleerd om anderen meer te betrekken. Ook heb ik veel gehad aan het onderdeel over SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden), . Ik heb geleerd om meer concreet te plannen en merk dat onze activiteiten meer impact hebben. De training heeft veel opgeleverd, zowel voor mijn persoonlijke ontwikkeling als voor mijn organisatie.” Daniela Gutierrez Ayllon “Voor mij is de impact van de cursus onder te verdelen in twee stukken: persoonlijk en professioneel. Persoonlijk: ik was heel impulsief en wilde altijd gelijk hebben. Nu luister ik meer en communiceer ik beter. Ik let hierop bij mijn familie en mijn sociale omgeving. Ik heb een lange-‐afstandsrelatie, wat niet altijd makkelijk is, maar sinds ik in de cursus mijn communicatievaardigheden heb verbeterd, is de relatie opgebloeid. Professioneel: iedereen zag me als een autoritaire betweter. Nu heb ik meer empathie. Ik heb geleerd dat het belangrijk is om samen te werken. Ik vind dat wel moeilijk, want ik ben altijd gewend geweest om heel individueel te werken. Na de cursus had ik een sollicitatie bij Plan International. Ik probeerde de vaardigheden van het coachen toe te passen. Ik werd afgewezen met de feedback dat ik te aarzelend overkwam. Ik was dus te ver doorgeslagen. “ Ik vond het heel erg maar had later een sollicitatie bij SOS Kinderdorpen. Daar kon ik meer de balans vinden en me wel stevig opstellen en ik werd aangenomen! Ik ben ontzettend betrokken bij mijn werk. Ik leer nog elke dag. Sommige mensen nemen me niet serieus omdat ik nog jong ben, maar ik voel dat de cursus me een heel goede basis heeft gegeven.” Christien Oudshoorn
