Groendvie skoep. Grundtvig Nr. 9 jg 5. augustus Carine Ella Jessa Maud

p o o c S g i v t Gr und Groendvie skoep Grundtvig Nr. 9 jg 5.

|

Primeur: de eerste 4 Vlaamse Grundtvig-assistenten !

Beste Lezer, Ik beland wat later dan voorzien in je brievenbus. Dit gebeurt met opzet want er is dit keer zoveel meer nieuws mee te geven begin september dan in het voorjaar. Ondertussen zijn immers de resultaten van de oproep 2009 grotendeels zo goed als afgerond. Bovendien organiseert EPOS/Grundtvig een Grundtvig-beurs op 20 oktober, dit in samenwerking met en in de Landcommanderij Alden Biesen. Hierbij lanceer ik een oproep aan jou, je collega’s, directies en cursisten om er kennis te komen maken met Vlaamse organisaties en personen die een Grundtvig-activiteit of -project meemaakten of ontplooien. Je zal er ook het Grundtvig-team kunnen ontmoeten. Dit team werkt nu al bijna 2 jaar voor Grundtvig in Vlaanderen: Frederik Van Crombrugge, Paul Stevens en Renilde Reynders; de continuïteit in de medewerkers is zeker positief voor hun werking. Goed nieuws is ook dat het Europees budget voor de Grundtvig-acties flink gestegen is. Dat was nodig want vanaf 2009 gaat een aantal nieuwe Grundtvigacties effectief van start. Het Grundtvig-team staat voor een grote uitdaging: voor het eerst zullen ze “de volwassene” moeten bereiken en trachten warm te maken voor internationalisering via de Grundtvig-workshops en de vrijwilligersprojecten. Lees er meer over in de volgende bladzijden en… vooral: vertel het verder !

augustus 2009

Dit voorjaar werden de allereerste Vlaamse Grundtvig-assistenten geselecteerd. Het zijn 4 vrouwen; 2 van hen zijn al een lange tijd aan de slag als leraar in een CVO (eentje in Limburg, de andere in Oost-Vlaanderen); 2 zijn onlangs of bijna afgestudeerd. Het gaat om Carina Raymakers, Ella Van Mechelen, Jessa Van Doorslaer en Maud Algoet. Carina en Ella trekken naar Spanje (Ayamonte en San Javier); Jessa naar UK (Norfolk) en Maud naar Portugal (Lissabon). Jessa zal vorming geven aan volwassenen met ‘special needs’; de andere 3 zullen als taalleraar aan de slag gaan. Voor Carina en Ella wordt het een verblijf van meer dan 34 weken; Jessa en Maud zullen max 15 weken in het buitenland verblijven. Je zal zeker regelmatig van hen horen, hetzij via mij, GrundtvigScoop of via Grundtvig-talk of de EPOS-nieuwsbrief. Dit keer bied ik je al een interview met Carina; het is interessant om te weten welke verwachtingen ze heeft en hoe ze het zal aanpakken in verband met haar echtgenoot en 4 honden… Anderzijds zijn we zeer benieuwd naar welke buitenlandse Grundtvig-assistenten er naar Vlaanderen zullen afzakken. Momenteel hebben we daarover nog geen informatie maar je mag op ons rekenen voor verder nieuws. Ook zin om een Grundtvig-assistentschap aan te gaan ? Of om een buitenlandse Grundtvig-assistent te ontvangen ? Vermoedelijke deadline voor het insturen van een aanvraag als assistent: 31 maart 2010. Wil je er meer informatie over ? Contacteer het Grundtvig-team van EPOS !

Carine

Ella

Jessa

Maud

26 nieuwe Leerpartnerschappen in 2009 !

We stellen een lichte stijging vast in het aantal aanvragen voor LP’s; in 2008 ontvingen we 33 aanvragen, nu 38. Het aantal door Vlaanderen gecoördineerde aanvragen steeg ook: van 2 in 2008 naar 6 in 2009. 11 aanvragen komen uit de formele sector; 15 uit de non-formele. We verwelkomen in het bijzonder het Centrum voor Basiseducatie (CBE) Brusselleer (het tweede CBE dat in een LP meewerkt); hun LP concentreert zich op ouders en de interculturele dialoog – een thema waarin Vlaanderen nog heel wat kan leren. Met het Consortium Volwassenenonderwijs L4 uit Leuven, CVO Horito en De Rode Antraciet gaan er 3 nieuwe projecten in verband met vorming in gevangenissen van start. Voor het eerst konden aanvragen voor 24 mobiliteitsactiviteiten ingediend worden; we ontvingen hiervoor 4 aanvragen (3 goedgekeurd); het LP-‘type’ met 12 mobiliteitsactiviteiten is duidelijk het meest in trek: 28 aanvragen (19 goedgekeurd). Voor het type met 8 mob. activ. waren er 5 (3 goedgekeurd) en voor het type met 4 mob. activ was er slechts 1 aanvraag (werd ook goedgekeurd). Het overzicht met de goedgekeurde projecten vind je op de website van EPOS. Je kan bovendien met hen kennismaken op de Grundtvig-beurs op 20 oktober in Alden Biesen ! Grundtvig-scoop °9 G 1

Overzicht van de resultaten van de selectie van de gedecentraliseerde aanvragen – voorjaar 2009 voor het Grundtvig-programma: Aantal aanvragen

Onontvankelijk

goedgekeurd

afgekeurd

Reserve

Totaal toegekende beurs (€)

Leerpartnerschappen

38

5

26

7

0

385.000

Nascholingsbeurzen Deadline jan & april 2009

55

8

33

0

14

47.543

Workshops

4

3

0

0

82.400

Assistentschappen

8

0 0

4

2

2

20.688,53

Bezoeken en uitwisselingen Deadlines tem 30/05/09

7

1

2

2

2

3281,56

Voorbereidende bezoeken Deadlines tem 30/06/09

1

Totaal

14

1 2

0 538.913,09

Op nascholing in het buitenland De nascholingsbeurzen voor begeleiders/ leraren/ directies uit de volwasseneneducatie blijven heel wat succes kennen in Vlaanderen. Maar we zien dat het vooral de leraren zijn die er gebruik van maken: directies zijn blijkbaar minder geneigd om zich in het buitenland bij te scholen. Hetzelfde geldt voor het administratief personeel uit de organisaties voor de volwasseneneducatie; vanuit deze groep ontvangen we nauwelijks aanvragen. Is deze mogelijkheid voor deze doelgroep te weinig gekend ? Durven ze de stap niet zetten ? Nochtans pleiten wij met Grundtvig voor een degelijke professionalisering van alle actoren die werken in de volwasseneneducatie. Met de extra middelen die in juli vrijkwamen, zullen we nog heel wat beurzen kunnen goedkeuren voor de deadline van 15 september 2009. Zeg het verder tegen je collega’s en directies; een nascholing in het buitenland biedt je vaak een bijzondere meerwaarde !

Is het ‘cursusaanbod’ erg in trek, dan vindt het leren via andere ‘opleidingstrajecten’ heel wat minder ingang in Vlaanderen. De actie ‘bezoeken en uitwisselingen’ zou een flink stuk beter moeten. Met deze actie kan je een collega uit de volwasseneneducatie volgen in een ‘schaduwstage’ (in het Engels : jobshadowing); je volgt haar/zijn werkzaamheden en die van de organisatie; je kan zien hoe ze er zaken waarmee je ook in Vlaanderen geconfronteerd wordt, aanpakken. Dankzij deze actie kan je een bepaald facet van de volwasseneneducatie in één van de 31 LLP-landen gaan bestuderen, bovendien kan je boeiende conferenties in het buitenland volgen. Het zijn fantastische mogelijkheden die het programma biedt en toch ligt het aantal aanvragen vrij laag… We kunnen het niet genoeg herhalen: met de extra middelen zullen we nog heel wat kwaliteitsvolle aanvragen kunnen honoreren; zeg het dus verder aub !

Het Grundtvig budget is gestegen ! Bij de toekenning van de Europese middelen voor Grundtvig bleek vorig jaar dat een aantal landen hun Grundtvig-budget niet konden spenderen. Ettelijke duizenden euro verschoven zo naar Erasmus en/ of Leonardo – en dit terwijl er in andere landen een groot tekort was aan budgettaire middelen om Leerpartnerschappen te kunnen goedkeuren. Daarom voerde de Europese Commissie dit jaar een nieuwe werkwijze in; ze installeerde een ‘reservefonds’ voor ‘behoevende’ agentschappen. Deze formule bleek succesvol ! Ook Vlaanderen kon aanspraak maken op dit reserve-fonds; het ging om 2

G

Grundtvig-scoop °9

110.924 euro ! Bovendien was er bij de selectie van de gecentraliseerde projecten € 2 mio over. De Europese Commissie heeft dit bedrag kunnen verschuiven naar de gedecentraliseerde. Alle NA’s kregen hun deel (volgens parameters als aantal volwassenen enz); voor Vlaanderen betekende dit € 27.513 extra. Dit extraatje zal vooral gaan naar de voorbereidende bezoeken, de nascholingsbeurzen en de ‘bezoeken en uitwisselingen’. Dit houdt in dat we in Vlaanderen voor 2009 momenteel beschikken over € 572.928,41 !

Spectaculaire vernieuwing: De Grundtvig-Workshops Grundtvig richt zich voor het eerst rechtstreeks tot “de volwassenen”. Dit is een spectaculaie vernieuwing. Tot nog toe konden enkel organisaties uit de volwasseneneducatie en de mensen die in zulke organisaties werken, Grundtvig-activiteiten aanvragen en ondernemen. De laatste jaren werden er meer en meer cursisten in betrokken, mensen die les volgen in de (non-) formele volwasseneneducatie. Vanaf nu echter kunnen alle volwassenen (+18-jarigen) deelnemen aan Grundtvigworkshops in het buitenland; het gaat dus niet om mensen die werken in de volwasseneneducatie, maar iedereen die + 18 is! Al doende leren Een workshop (WS) betekent een actieve vorm van samenwerken: al doende leer je samen met volwassenen uit andere landen. Je kan via een databestand opzoeken welke WS er in de 31 landen georganiseerd worden. (zie de EPOS-website: Grundtvig: ‘acties’: WS) De WS kunnen gaan over kunst, literatuur, het leren van talen, muziek, wetenschappen… Het aanbod is nu in dit eerste jaar al erg ruim en zal in de toekomst nog heel wat uitbreiden. Er zijn niet alleen WS waarin een degelijke talenkennis verwacht wordt, er zijn er ook die een lage ‘taal-drempel’

hebben, zoals de meer creatieve WS. Dit is belangrijk want Grundtvig wil leer-kansen bieden voor alle volwassenen! Eenvoudig Grundtvig kenmerkt zich door zijn eenvoudige manier van werken; ongecompliceerd en zo makkelijk als het kan. Dit principe hielden we aan in de procedure voor de WS. De Vlaming die een WS vindt die hem/haar het best past, vraagt rechtstreeks aan de workshoporganisator (WO) of hij/zij kan deelnemen. Elke WO bepaalt wie er kan deelnemen (rekening houdend met de Europese regels); de WO betaalt de reis- en deelnamekosten van de deelnemers. Eenvoudig toch? Workshops in Vlaanderen In Vlaanderen werden er al 3 WS zeker goedgekeurd. Vooreerst is er het ‘European Senior Citizens’ Parliament’ van vzw Eufrasie. Het wordt een echte doe-activiteit met de bedoeling om de werking van de Europese instellingen te verduidelijken. Doelgroep zijn senioren (50-plussers); zij zullen via een simulatiespel in de huid van Europese parlementariërs, ministers uit de Raad en Europese Commissie-leden moeten kruipen en onderling over resoluties en amendementen moeten

discussiëren. We durven zeggen dat Vlaanderen hiermee met een erg origineel idee naar voor komt. Het Europees Jongerenparlement bestaat al lang, net als het Scholierenparlement, maar voor volwassenen – en zeker voor senioren is dit zeer nieuw. Het gaat dus om een creatief en innovatief idee: proficiat aan Eufrasie ! Verder is er ‘Web 2.0: multimedia & presentation skills: empowering IT competences for today’s job market’ van vzw ‘Let’s Learn it’. Deze WS richt zich tot werkloze volwassenen en senioren. Tot slot zal Linguapolis van de UA een workshop organiseren over Nederlandse taal en cultuur in Vlaanderen en Brussel. Om de WS in Vlaanderen te ondersteunen, hebben we ook een aantal beperkte plaatsen voor Vlaamse deelnemers. Dit geeft de kans aan de buitenlandse deelnemers om in nauwer contact te komen met Vlamingen. Heb je interesse voor deze WS: neem contact op met EPOS! Wil je meer weten over de Grundtvig-WS (om er zelf te organiseren bv of om eraan deel te nemen: op 22/10/2009 houden we een info-sessie hierover in Gent ism Stichting Ryckevelde. meer info op onze EPOS-website.) www.epos-vlaanderen.be

Selectie van de gecentraliseerde aanvragen – voorjaar 2009: In verband met de gecentraliseerde aanvragen voor Grundtvig hebben we nog maar beperkte informatie ontvangen. Er waren 273 aanvragen; 250 voor multilaterale projecten (MP), 16 voor netwerken (NW) en 7 voor de aanvullende maatregelen (AM). In het totaal werden er 61 aanvragen gehonoreerd: 56 MP, 3 NW en 2 AM. Het respectievelijk slaagpercentage is dus 22,50 %, 18,75 % en 28,57 %. Eén van de drie goedgekeurde netwerken is GINCO: ‘Grundtvig International Network of Course Organisers’. Het wordt gecoördineerd door de Landcommanderij Alden Biesen en EPOS vzw is één van de 21 partners; 16 landen nemen deel. Met deze goedkeuring start een netwerk voor organisatoren die internationale cursussen (formeel en non-

formeel) opzetten voor de volwasseneneducatie. Bedoeling is het verhogen van aanbod en kwaliteit van internationale cursussen in Europa, de professionalisering van de actoren in dit verband, het bevorderen van onderlinge contacten en het uitwisselen van goede praktijkvoorbeelden , expertise en know how. De activiteiten van dit NW zullen zeker een interessant aanbod inhouden voor alle organisaties/lesgevers in de volwasseneneducatie. Je zal er zeker nog heel wat van horen ! http://eacea.ec.europa.eu/llp/funding/2009/ call_lifelong_learning_2009.htm

Grundtvig-scoop °9

G

3

CAIC – Creative Approaches to Intercultural Competence GLTT-CVO verlegde dit schooljaar zijn grenzen Ann De Wilde

Het Grundtvig Leerpartnerschap CAIC gaat over interculturaliteit en hoe daar beter mee leren omgaan. Acht landen nemen eraan deel: België (VL), Noorwegen, Litouwen, Tsjechië, Zweden, Turkije, Spanje en Ierland. In de vorige editie van Scoop vernamen jullie iets over een eerste bezoek aan onze streek en onze school, GLTT-CVO in Sint-GenesiusRode. Ondertussen is het schooljaar teneinde en heb ik Europa doorkruist. Eind januari trokken we naar Noorwegen. We logeerden bij de plaatselijke bevolking, proefden lokale gerechten en maakten kennis met het vreemdelingenbeleid en het taalonderwijs aan volwassenen. We deden een “gallerirunde” over de eigen identiteit. De Noren kwamen creatief uit de hoek. Zo leert de Noorse boerinnenbond de migranten “kjottkaker” maken in ruil voor een exotische kookles. We namen ook deel aan een boeiend debat over interculturaliteit met concrete voorbeelden uit de lokale gemeenschap. In april ging het richting Litouwen. Hier volgt een impressie door collega Veerle De Moor: “Na een vlotte vlucht landen we via Frankfurt in Vilnius. De luchthaven - een oud treinstation - is klein, te klein beweert de lokale bevolking. Via een goed aangelegde autoweg - met steun van de Europese Unie - belanden we in Sirvintos waar we hartelijk verwelkomd worden door Vaiva, voor de gelegenheid gekleed in folkloreklederdracht. Sirvintos bestaat voornamelijk uit een centrale straat gelegen aan een groot meer. Het dikke ijs op het meer verraadt dat de winters hier guur zijn. Het stadje kan niet bepaald bruisend genoemd worden. Ondanks een warm lentezonnetje oogt het wat mistroostig. Er is weinig ambiance en hier en daar staan een handvol oudere mensen bevreemd naar ons te kijken. We overnachten in Lelija, een voormalige textielfabriek. De kamers zijn ruim en proper, de bedden van uitstekende kwaliteit. Dit alles staat haaks op de verwaarloosde ingang. In Kernave krijgen we een rondleiding in een oud klooster, gelegen in een prachtige omgeving vol tumuli. De site werd niet voor niets door Unesco tot werelderfgoed uitgeroepen. We verbazen ons over de oude manuscripten, die hier zomaar ter inzage liggen. Ook het ander erfgoed wordt tentoongesteld zonder speciale omkadering of zorg. Terug in Sirvintos maken we kennis met de manier waarop ze 4

G

Grundtvig-scoop °9

intergenerationele conflicten trachten aan te pakken. Met behulp van enkele lokale specialisten maken we originele broches en rozen uit organza. Deze activiteit, zo vertelt een tolk ons, werkt verzoenend bij generatieconflicten. Door samen creatief te zijn, vinden conflicten spontaan een oplossing. Tijdens het farewell dinner ‘pas Zuzana’ worden kosten noch moeite gespaard om ons te verwennen en ons een laatste positieve indruk mee te geven van Litouwen. Het smaakt voortreffelijk. Tijdens het diner worden we verrast door een gastoptreden van een zangersgezin, dat die dag de eerste prijs behaalde in een wedstrijd voor traditionele zang. Hoogtepunt van het optreden is ongetwijfeld de hilarische dans waarin 6 mannen het opnemen tegen een leger van aanwezige vrouwen…De gastvrijheid van deze mensen heeft mij erg getroffen. Eeuwen van bezetting hebben duidelijk sporen nagelaten. De bevolking straalt weinig vreugde uit, maar eenmaal door hun afstandelijkheid en weemoed heen, vind je warmte en gastvrijheid.

Eind mei werden we uitgenodigd door onze Tsjechische partner. Tijdens deze mobiliteit brachten heel wat partners collega’s en studenten mee. De groep was dus groter, de sfeer uitstekend. Ook drie cursisten van de GLTT, die bij het bezoek van de CAIC partners aan ons land de gidsbeurt in Brussel verzorgden, vergezelden ons. Voor hen was dit een verrijkende ervaring. Er werd een debat georganiseerd over het denken in stereotypen. Dit werd getoetst aan de realiteit wat soms confronterend en erg grappig was. Als ik terugblik op dit schooljaar, stel ik me de vraag: “Wat heb ik nu geleerd?”. Dat we allemaal

anders zijn maar toch op elkaar lijken. Dat ‘tolerantie’ een werkwoord is. Dat je een gevarieerde bagage opbouwt. Dat het soms moeilijk is elkaar te begrijpen, ook al spreken we dezelfde taal. Dat “tijd” in Noorwegen niet hetzelfde is als “tijd” in Turkije. Dat openheid en transparantie niet overal even vanzelfsprekend zijn. Dat er vele manieren van lesgeven zijn. Dat een Europees referentiekader voor vreemdetalenonderwijs geen garantie is voor gelijklopende niveaus van kennen en kunnen. http://www.gltt.be/Grundtvig/Grundtvig-N.php Ann De Wilde, GLTT-CVO, Sint-Genesius-Rode

1 jaar naar Spanje als Grundtvig assistent Zonhoven, maandag 15 juni om 10.00 uur. Ik heb een afspraak voor juni een interview met Carina Raymakers, net geselecteerd om als Grundtvig assistent te gaan werken in Spanje. Mijn belsignaal aan de grote poort wordt beantwoord door 4 honden die mij enthousiast en met luid geblaf komen begroeten. Daarna komt de dame des huizes de poort opendoen met de geruststelling: “Ze bijten niet hoor”. Toch met een schuine blik op de grootste hond is mijn eerste vraag al een hele praktische: “ Wat gebeurt er met hen als je een heel jaar weg bent?” “Ze gaan mee.” is het antwoord. “Via mijn contacten in Spanje zijn we op zoek naar een huis waar honden welkom zijn. Mijn man gaat ook mee en we kunnen de honden toch niet voor een jaar uitbesteden. Het wordt dus een heuse verhuis. Ook voor dit huis hebben we een oplossing: er komt hier iemand wonen gedurende de periode dat we weg zijn”.

15

Binnen, aan de koffie, vertelt Carina enthousiast: “Ik geef Spaans in twee centra voor volwassenenonderwijs: het LBC NVK Beringen en het CVO Heusden Zolder. Mijn beide directeurs staan erachter dat ik ga. Zij gaan ervan uit dat ik met deze ervaring een betere leerkracht word. Het zal ook een gelegenheid worden

om partnerschappen op te starten en de scholen zullen een Europese uitstraling krijgen. Het was echt niet moeilijk om hen te overtuigen”.

Hoe ben je eigenlijk op het idee gekomen, wat heeft je doen ingaan op dit aanbod? “Ik heb wel veel interesse voor permanente vorming en bijscholing. Internationale projecten liggen me en een cursus ‘Spaans als vreemde taal’ voor leraren Spaans in Salamanca proefde naar meer. Ik ben me gaan bevragen over de mogelijkheden, subsidies e.d. om langer met Spaans in Spanje te kunnen omgaan en ben bij Grundtvig terecht gekomen. Zo’n assistentschap leek mij de ideale manier om echt kennis te maken met het leven ginder, een unieke kans om geïntegreerd te geraken, om wonen en werken aan den lijve te ondervinden. Ik heb dan natuurlijk een ernstig gesprek met mijn man gehad. Hij heeft de mogelijkheid om persoonlijk verlof te nemen, wij hebben geen kinderen en we zien graag een stukje van de wereld. Ook financieel is het assistentschap goed geregeld. Je wordt eigenlijk gedetacheerd. Je wedde loopt dus door en bovenop krijg je een Grundtvig beurs. Na het afwegen van voor en na hebben we besloten om ervoor te gaan. Ik diende een aanvraag in bij EPOS en die is pas goedgekeurd.”

Waar ga je nu precies naar toe en wat ga je er doen?

“Via de database van Grundtvig-Spanje heb ik een organisatie gevonden in Ayamonte. Verder in Spanje kan je niet gaan. Het ligt in het uiterste zuiden aan de kust, aan de grens met Portugal, die daar door de Rio Guadiana gevormd wordt. Ik kreeg contact met de Escuela Oficial de Idiomas. Zij wilden een project opstarten rond conversatie Frans en Engels voor Spanjaarden en een cursus Spaans voor anderstaligen want er wonen ginder ook heel wat Duitsers en Britten. Voor dat project waren zij op zoek naar een Grundtvig assistent. Ik heb de school gecontacteerd, het project met hen besproken en zij wilden wel met Grundtvig-scoop °9

G

5

mij in zee gaan. Ik ga dus Engels, Frans en Spaans geven maar ik wil dat zeker integreren in contacten met mijn twee scholen hier in Vlaanderen. Ik denk aan een project tussen de drie scholen, andere collega’s betrekken, contacten tussen cursisten met webcams en videoconferenties, communiceren via blogs, en zelfs een uitwisseling met verblijf in gastgezinnen.

Op welke manier ben je je aan het voorbereiden?

“Ik heb goede contacten met Irene en Juan, twee leerkrachten van de school in Ayamonte. Samen met hen ben ik op zoek naar een huis. Dat is de eerste voorwaarde. Ik ben ook een draaiboek aan het samenstellen waar alle benodigdheden per thema in opgesomd worden en met alle stappen die ik moet zetten. Ik ga een reeks handboeken en CD’s meenemen en allerlei materiaal over België-Vlaanderen-Wallonië. Ik ben me, samen met mijn taal- en IT-collega, aan het inwerken in digitale leerplatformen want ik wil dit combineren met mijn lessen in Ayamonte en gebruiken voor het project met Vlaanderen. De lessen starten op 21 september maar ik neem vooraf enkele weken onbetaald verlof, dan kunnen de collega’s die mij gaan vervangen, van in het begin met hun groep starten. Ik wil trouwens al begin september vertrekken om het ginder allemaal voor te bereiden. Juan en Irene gaan begin juli op huisruil-vakantie in Amsterdam en ze komen dan ook langs Zonhoven, zodat we al kunnen kennismaken en een controle doen op materiaal en voorbereiding.”

En het leven in Spanje?

“Mijn man en ik willen ons echt integreren. Hij zal het huishouden doen en hij gaat een opfriscursus Portugees volgen. Wij zijn op zoek naar mogelijkheden om naar de kunstacademie te gaan, om kookcursussen te volgen, er is een hondenschool enz. Ik ben niet bang, het interculturele aspect interesseert ons heel erg, en wij communiceren vlot. Wij kijken ernaar uit om een beetje Spaans te worden.

Welke zijn je verwachtingen?

“Naast het opdoen van ervaringen inzake taal en didactiek vind ik dat culturele zeer belangrijk. Als ik terug ben zal ik mijn lessen veel beter kunnen kaderen in een culturele context, beter kunnen stofferen met autentieke elementen. Ik zal ook gewoon vlotter Spaans kunnen spreken. Ik hoop dat we een blijvende internationale samenwerking kunnen opstarten, een structuur en werkwijze opzetten om de cursisten van de drie scholen met mekaar in contact te brengen in een leersituatie waar we allemaal beter van worden. Maar ik hoop ook gewoon een boeiend jaar te beleven in een mooi land met een mooie cultuur. De contacten met Vlaanderen zullen wel niet opdrogen. Er zijn al veel kandidaten om ons te komen bezoeken. Ik heb alvast mijn beide directeurs uitgenodigd in Ayamonte.” Leuke vooruitzichten, dat is duidelijk. Wij spreken af dat we halverwege het schooljaar een nieuw gesprek via Skype hebben om de verwachtingen aan de realiteit te toetsen. Guy Tilkin

Grundtvig in grandeur Op 20 oktober 2009 organiseert EPOS vzw een Grundtvig-beurs in en in samenwerking met de Landcommanderij Alden Biesen. Dit is een unieke gelegenheid om van dichtbij kennis te maken met de mogelijkheden die Grundtvig biedt aan de volwasseneneducatie. Vlaamse organisaties die meewerk(t)en in een internationaal Grundtvig-project zullen er hun activiteiten, resultaten en doelstellingen voorstellen. Leraren en directies die participeerden aan internationale nascholingscursussen en/ of conferenties zullen hun verhaal doen, evenals cursisten, vormingswerkers-in-spe. Doordat ‘de volwasseneneducatie’ zowel de formele als de nonformele sector beslaat, belooft het een enorme waaier van ervaringen te worden ! Grundtvig bespeelt immers thema’s als immigratie, het leren van talen, ICT, actief 6

G

Grundtvig-scoop °9

burgerschap, ouderparticipatie, seniorenwerking, vorming in gevangenissen en nog veel meer. Naast steun aan klein- en grootschalige samenwerkingsprojecten biedt Grundtvig bovendien ook mobiliteitsbeurzen voor individuen. In 2009 breidde het pakket nog aanzienlijk uit met nieuwe acties waarmee we ons o.a. rechtstreeks richten tot volwassenen; deze komen eveneens aan bod. De beurs is dan ook bedoeld voor alle actoren uit de volwasseneneducatie, van beleidsmakers tot leraren en… alle + 18-jarigen met interesse voor grensoverschrijdende leerervaringen. Op 20 oktober om 13u30 opent het kasteel van Alden Biesen haar deuren voor deze bijzondere beurs. We hopen je er te kunnen verwelkomen! Info en inschrijven via: myriam.swinnen@cjsm. vlaanderen.be

Stefaan Segaert CAW Artevelde heeft een leerpartnerschap met partners uit Griekenland, Denemarken en Roemenië met als centraal thema ‘de re-integratie van gevangenen’. Samen werkten zij aan ‘Open Doors’, een Grundtvig2-project. Voor de projectvergadering in Roemenië koos Stefaan Segaert ervoor een traject door de Balkan af te leggen per trein en fiets. Ik ontmoet Goran op de nachttrein richting Sarajevo. Toen de oorlog uitbrak, is hij met zijn gezin naar Australië uitgeweken. Na de oorlog, trok hij van Melbourne terug naar Banja Luka, zijn thuisstad. De pollutie in de Balkan en het gebrek aan interesse in de politiek baren hem zorgen. Zelf heeft hij alle geloof in de politiek verloren. Hij houdt vast aan simpele levenswaarden: help je medemens. Prompt breekt hij zijn banaan in twee. Hij maakt me wegwijs op kaart in Bosnië en oriënteert me in Banja Luka. De fietstocht vanuit Banja Luka met z’n kerken en oude ruïnes naar Jajce is één van de mooiste die ik

ooit ondernam. Imposante rotsmassa’s, altijd de nu eens wild kolkende dan weer kabbelende Vrbas als vaste partner. Na Jajce pers ik de laatste kilometers uit mijn benen tot in Donji Vakuf. morgen gaat de tocht naar Travnik en Zenica. De dorpen stralen een enorme rust uit, iedereen is nog druk in de weer nu de hitte is gevallen. Heel wat huizen worden gerenoveerd maar de talrijke kogelgaten herinneren voortdurend aan de recente oorlog.

ag Zond 09 / 0 24/ 5

Het bezoek aan Arad Maximum Security Prison (Arad, Roemenië) is zeer interessant. Een jonge directeur staat ons te woord. Er zijn drie locaties: een afdeling voor vrouwen, een voor mannen

en een vormingscentrum voor het bewakend personeel. 2006 is een mijlpaal in het Roemeense penitentiair en strafrechtelijk stelsel. Vanaf dat moment kan men evolueren van een streng naar een milder regime. Arad wil zich in ‘maximum security’ specialiseren in de toekomst voor lang- of levenslang gestraften. In de lichtste straffen wordt er gefocust op arbeid en op penitentiair verlof. De nadruk ligt op re-integratieactiviteiten via sociaal-cultureel werk en een ploeg maatschappelijk werkers. Er is een indrukwekkend aanbod van persoonsgerichte, sportieve, ontspannende, artistieke en therapeutische activiteiten waaraan de gedetineerde kan deelnemen. Psychiatrische hulpverlening is er niet, ernstige probleemgevallen worden naar gespecialiseerde klinieken getransfereerd. Ik doorkruis maïsvelden op weg naar professor Jasmina Nicolic (Belgrado, Servië). Via e-mail kwamen we in contact. Haar CV is ronduit indrukwekkend. Ze is gespecialiseerd in slachtoffergerichte thema’s, mensenhandel en familiaal geweld binnen de Servische samenleving. Ik ben er best trots op dat ons eindprodukt tentakels heeft tot in Belgrado. In gedachten fantaseer ik al over een nieuwe Europese dynamiek rond thema’s als “restorative justice” tussen België en deze Balkanstaat. Jasmina vertelt me dat nogal wat vrouwelijke langgestraften ervoor kiezen in de gevangenis te blijven boven re-integratie in de maatschappij. Zo slecht blijkt het gesteld met de opvang van Servische vrouwen na detentie. Positief is dat er sinds enkele jaren een beweging op gang gekomen is die straffen buiten de gevangenis regelt. Vooralsnog een kleine maar onomkeerbare beweging, aldus Jasmina. Voor dit gesprek moest ik om vijf uur opstaan en negen uur treinen maar ik heb het me niet beklaagd. We beloven met elkaar in contact te blijven en ze overlaadt me met zeer interessante Engelse en Servische publicaties van haar NGO.

ag Dinsd 09 5/ 26/0

Ik krijg zin om enkele avonden te organiseren in Lokeren, Hertsberge en Gent over mijn voorbije en komende week ‘Twee weken met fiets en trein door de Balkan’. Ik som voor mezelf nog even de redenen op van de fiets- en treinformule: - het beantwoordt aan de principes van de slow movement - weinig milieubelastende manier van verplaatsen - gegarandeerd contact met de lokale bevolking We sluiten de projectweek af in Timisoara Penitentiary. Grundtvig-scoop °9

G

7

2006 kreeg deze gevangenis rdag Donde 09 een prijs voor de meeste / penitentiaire arbeid. Als we 28/05

In

de gevangenis verlaten, zien we inderdaad een volle bus met gedetineerden aankomen na een dag arbeid buiten de gevangenis. In Timisoara heerst een open en semi-open regime voor 1005 gedetineerden. De capaciteit bedraagt 1104. De laatste maanden vond een ruil plaats met Arad, in het kader van een

naargelang het soort delict in een bepaald regime worden ondergebracht. De persconferentie, waarop de gids ‘Ik KOMPAS vrij’ wordt voorgesteld (d.i. een gloednieuwe gids in vier talen voor mensen die pas de gevangenis hebben verlaten) kan op een redelijke persbelangstelling rekenen. De stafmedewerkster van de hulp- en dienstverlening van Arad is ook aanwezig. Er worden vragen gesteld over analfabetisme, waarom er drie jaar aan deze gids werd gewerkt, hoe de gedetineerden reageren... Via Jimbolia trein ik naar huis. Ik fiets voor een laatste maal door de Vojvodina, zo heet dit stukje Servië. Richting Szeged, Hongarije. Sneltrein naar Boedapest en via Duitsland naar Lokeren.

g Vrijda 09 / 5 0 29/

Mijn hoofd mag leeg, alles staat op papier. duidelijke herprofilering van de gevangenis. Het beleid in Roemenië bestaat erin dat gedetineerden

Stefaan Segaert, CAW Artevelde

SteLLLa: Een geslaagd Gundtvig 2 project Manuella Borghs Zaterdag 30 mei, in een gezellig restaurant in Olsztyn, Polen. Het ‘final dinner’ loopt op zijn einde. Big hugs van iedereen, tranen vloeien, …. De laatste meeting van ons Grundtvig Leerpartnerschap zit erop.

was het de eerste keer dat ze aan een Europees project deelnamen en bovendien waren bijna alle partners vreemden voor elkaar. Die voorbereidende vergadering was heel belangrijk als trendsetter. Belangrijke vragen die daar aan bod kwamen, waren: “Hoe vergaderen we? Hoe organiseer je zulk een bijeenkomst? Wat is het cultuurhistorische aandeel tijdens een meeting? Hoe beredder je de financiën en welke afspraken maken we hierover?”. Het was een heel intense meeting, waarop we duidelijke afspraken hebben gemaakt en getoond hebben dat we er met een volle 100% voor wilden gaan.

Final meeting in Olsztyn (Polen), mei 2009

Na drie jaren intens samenwerken, nemen we afscheid als een groep hechte vrienden, die al reikhalzend uitkijken naar de resultaten van de selectieprocedure 2009, in de hoop dat ons volgend project zal goedgekeurd worden door alle betrokken NA’s. Een goede drie jaar geleden zag het er heel anders uit. Tijdens de voorbereidende vergadering, georganiseerd door coördinator CVO HIKempen in Geel, was elke partner vrij onwennig. Voor de meesten 8

G

Grundtvig-scoop °9

Het CVO HIKempen afdeling SLO neemt deel aan de videoconferentie, samen met Cyprus, Duitsland, Italië, Polen, maart 2009

Ons steLLLa project (the stimulation of eLearning for Life Long Learning for adults) is gestart onder Socrates en dus hebben we nog de kans gekregen om gedurende drie volle jaren samen te werken.

Zo hebben we elkaars ‘habitat’ ontdekt tijdens de projectmeetings, elkaars zienswijze leren verstaan, elkaars werkomstandigheden mogen meemaken. Samen hebben we gegeten, gelachen, gedronken, gediscussieerd en zijn we naar elkaar toe gegroeid. We hebben geleerd hoe de anderen afstandsleren gebruiken in hun centrum en hoe we dit zelf kunnen

implementeren in de opleiding. Een databank van goede praktijkvoorbeelden stellen we ter beschikking van leerkrachten. De projectactiviteiten waren ook een aanleiding om contact op te nemen met elkaar en zo op de hoogte te blijven van elkaars levenswandel. Naast de meetings zijn er nog heel wat virtuele contacten geweest, zeker ook als voorbereiding op onze videoconferentie. Dankzij deze virtuele meeting konden heel wat deelnemers van elke partner meedenken over nieuwe vormen van afstandsleren. Als coördinator is de SLO van het CVO HIKempen terecht fier over dit project. Op onze website kan je onze activiteiten volgen en de eindproducten bekijken. Op nu naar steLLLa 2.0, waarbij we hopelijk 4 nieuwe landen kunnen opnemen om samen de Europese gedachte vorm te geven.

Cyprus, Duitsland en Polen onderaan en Italië in het groot tijdens de videoconferentie, maart 2009



www.stellla.eu



Manuella Borghs, CVO-Kempen

PAL SCOORT OP VELE VELDEN… ROB VIERENDEELS Bij de start van het Grundtvig BLAID-leerpartnerschap aan de KHKempen startte in 2007 een klein pilootproject. Dit lag in 2008 mede aan de basis van het OOF-project “PAL scoort op vele velden” met een 10-tal partners van de associatie KULeuven. Het volwassenenonderwijs is nog sterk schools gestructureerd. Wil men nog meer op flexibele vragen kunnen antwoorden (multiculturaliteit, diversiteit, verschillen in instroom) dan zijn flexibele werkvormen toch wel nuttig. Het middel bij uitstek om diversiteit aan te pakken is PAL (Peer Assited Learning), ook bekend als tutorship. PAL kan worden ingezet in de leerbegeleiding en gelijktijdig als activerende werkvorm van collaboratief competentieleren. Verschillende studies hebben reeds aangetoond dat “to teach is to learn twice”. Daarom staat in PAL zowel het leren van de student als het leren van de tutor-student centraal. Coöperatief leren heeft talloze voordelen, bekende nadelen zijn het risico op het doorgeven van misvattingen, het ontbreken van de nodige inhoudelijke diepgang en te weinig stimuleren van reflectie. Degelijk uitgewerkte programma’s voor de selectie, de opleiding, de begeleiding en ook het assesment van de tutoren zijn wel noodzakelijk. Het doel van tutoring is studenten helpen zelfstandig te leren. Als taken van de tutor kan men onderscheiden: • Uitleggen van de leerstof. Dit blijft hoofdzakelijk de taak van de docent. Als cursisten sommige lessen niet konden volgen, kunnen tutors worden geraadpleegd om de leerstof uit te leggen. • Zelf vragen stellen. Misschien de belangrijkste en moeilijkste taak van een tutor. Een paar redenen: • controleren van de beheersing van de leerstof door de tutees • verhelderen van de inhoud • stimuleren van de verdieping in discussies • stimuleren tot toepassen van de kennis • nagaan van de juistheid van de besluitvorming • Motiveren, coachen, begeleiden • Stimuleren tot reflectie We hernemen de slogan “to teach is to learn twice”. Dit is wetenschappelijk bewezen voor cognitieve leerinhouden. Tutors ontwikkelen niet alleen hun cognitieve kunnen maar ook hun didactische, sociale, organisatorische competenties. Velen geloven dat de tutors meer leren dan de tutees bij PAL. Er bestaan verschillende varianten van PAL. “Cross-level PAL”: klasoverschrijdende tutoring in koppels of kleine groepen versus “Same-level PAL”, en Face-to-face PAL: (meest voorkomend) versus Online PAL. Rob Vierendeels, KHKempen Grundtvig-scoop °9

G

9

PANEL: Positive Aspects of Non-formal Education and Learning , n hier verslaafd re e iv rr a n e rd e “Gedetine emotiveerd. Ze afwezig en ong rt en verslaving), ale n a (v j ri v n e k k vertre gemotiveerd.”

Frederik Janssens

rwegen

directeur in Noo

Een gevangenis

Juli 2009. Het Belgische gevangeniswezen maakt weer een slechte beurt. Drie gedetineerden ontsnappen uit de gevangenis van Brugge, en blijven voorlopig voortvluchtig. Onmiddellijk ontstaat een maatschappelijk debat over een ‘nog betere beveiliging’ van onze gevangenissen: stalen kabels moeten over de binnenplaatsen gespannen worden! De kwestie heeft een grote actualiteitswaarde. De Minister van Justitie plant namelijk de bouw van nieuwe gevangenissen:

zullen deze ook hyper-beveiligde instellingen worden, met elektronische voorzieningen om deuren van op afstand te openen, camerabewaking, met stalen kabels overdekte “wandelingen”? Dat zou jammer zijn, want dit heeft ons Belgisch gevangeniswezen NIET nodig. De recente Belgische Basiswet spreekt over andere doelstellingen: rehabilitatie van de persoon van de gedetineerde, re-integratie in de samenleving, herstel t.a.v. slachtoffer en maatschappij… En uiteraard is veiligheid ook belangrijk! Welnu, 10

G

Grundtvig-scoop °9

er moet hier in België nog een begin gemaakt worden met het nadenken over HOE de principes van de Basiswet vertaald moeten worden in nieuwe gevangenisconcepten! Een kijkje nemen over de horizon kan hierbij helpen! De Rode Antraciet, een vormingsinstelling voor gedetineerden, participeerde de voorbije jaren aan een Europees leerpartnerschap binnen het Grundtvig-programma. We konden gevangenissen bezoeken in Roemenië, Denemarken en Noorwegen. We noemden ons project PANEL: Positive Aspects of Nonformal Education and Learning. We zouden ons concentreren op het ‘nietformele leren’ en ‘sociaal-culturele activiteiten’, en hierover ervaringen uitwisselen. Vooral de bezoeken aan de Deense en Noorse gevangenissen waren een eye-opener. Zo kan het dus ook! Enkele ervaringen willen we hier graag delen! In Denemarken bezochten we de gesloten gevangenis te Ringe. We werden onthaald door de directrice van de gevangenis, die enkele principes op een rijtje zette: respect, responsabilisering, normalisering. Alle gedetineerden leven in leefgroepen van 12 à 16 gedetineerden, de meeste zijn gemengd: mannen en vrouwen samen. De kloof met de samenleving wordt zo klein mogelijk gehouden: gedetineerden dragen hun eigen kledij, ze kunnen zelf naar de winkel gaan (een superette van de gevangenis), ze hebben een kleine som geld op zak, ze koken ’s morgens en ’s avonds hun eigen potje, ze gaan naar hun eigen kamer en hebben daarvan ook zelf een sleutel. Overdag heeft iedere gedetineerde een dagtaak: werk, een opleiding, therapie of een afkick-programma.

Elke gedetineerde heeft een tweetal penitentiaire beambten als vertrouwenspersoon; deze beambten kunnen mee-eten met de leefgroep, als ze hun naam opgeven en betalen. Desgewenst brengt zo’n vertrouwenspersoon op vraag van een gedetineerde iets mee uit de vrije wereld: een nieuw cd-tje of wat ondergoed, met geld van de gedetineerde. Er is ook een gedetineerden-overleg met de directie: afgevaardigden uit alle leefgroepen bespreken knelpunten met de directie; er worden oplossingen gezocht voor probleempjes. Kortom: verantwoordelijkheden worden niet uit handen genomen, men moet blijven functioneren: opstaan, ontbijt klaar maken, naar de dagtaak, ’s avonds eten koken, een leefgroep vertegenwoordigen in een inspraak-orgaan… ’Normalisatie’ dus! In Noorwegen bezochten we een “open” gevangenis op het eiland Ulvsnesoy, 40 km. van Bergen. Verspreid over het eiland leven groepjes gedetineerden in een echt huis, met living, grote slaapkamer… Ook hier is de groep gedetineerden gemengd: 23 mannen en 8 vrouwen. De vrouwen hebben kamers in het hoofdgebouw, de mannen leven in de huizen verspreid over het eiland. De gedetineerden blijven ongeveer 6 maanden tot 2 jaar op het eiland, meestal is het de laatste periode voor het einde van hun straf. Er is een groot huis op een naburig eiland voor ‘ongestoord bezoek’: de familie kan voor een dag of een weekend op bezoek komen! De school op het eiland organiseert een aantal beroepsopleidingen (kok, metaalbewerking, lassen) en ook een tweetal “student-run businesses”. Eén bedrijfje maakt koekjes, een soort bokkenpootjes, die in heel Noorwegen besteld kunnen worden. Een ander bedrijfje verwerkt de vis die gevangen wordt rond het eiland. Een erg gedreven vissergedetineerde, die vaak ook ’s nachts gaat vissen met het motorbootje van de gevangenis, is hier de drijvende kracht. Het is de bedoeling al doende te leren wat het betekent om een eerlijk product op de markt te brengen en hiermee geld te verdienen buiten het misdaad-circuit. We bezochten ook het halverwege-huis Lyderhorn in Bergen. Dit huis is gewoon een appartementsblok. Hier wonen een 17-tal gedetineerden aan het eind van hun detentie. Geen gevangenisplunje meer, maar gewone burgerkleren. Ze worden gecoacht door een team van cipiers en maatschappelijk werkers om zich te re-integreren in de samenleving. Iedere gedetineerde heeft weer werk, of volgt een opleiding. Opmerkelijk vonden wij: er worden géén activiteiten met elkaar georganiseerd. Het is de bedoeling dat men zich nu socialiseert met mensen in de vrije samenleving. Familie kan in het

weekend altijd op bezoek en blijven overnachten… De afspraak is natuurlijk om niet weer te kiezen voor een leven met drugs; wie daarop betrapt wordt gaat terug naar de echte gevangenis. Een verantwoordelijke van het Gevangenissysteem in de streek van Bergen, West-Noorwegen, verzekerde ons in de gevangenis van Ulvsnesoy: “Het is onmogelijk om mensen te helpen bij hun reïntegratie vanuit de oude 19de eeuwse gevangenissen. We hebben hier nog een gevangenis van 1860, maar dat is intussen een museum geworden. De belangrijkste troef om mensen te ondersteunen in hun terugkeer is de kwaliteit van de relatie tussen de penitentiaire beambten en de gedetineerden. Daarin investeren we, en dat is nodig. Elke penitentiaire beambte heeft een opleiding van 3 jaar achter de rug.

Ulvsnesoy

Zij zijn de eerstelijns-actoren om gedetineerden te coachen als zij hier arriveren. Vaak zijn gedetineerden als ze arriveren verslaafd aan drugs of alcohol, afwezig en ongemotiveerd. Wij, de hele staf van de directie en de penitentiaire beambten, proberen hen te overtuigen dat ze een kans krijgen in de gevangenis. De school op deze eilandgevangenis is onze belangrijkste partner om dit te realiseren. Meestal verlaten de gedetineerden de gevangenis als vrije mens (vrij van verslavingen), aanwezig en gemotiveerd. Dit wordt ook door de samenleving gezien. Daarom kunnen we ons systeem verdedigen, zelfs tegen populistische stromingen die ook hier in Noorwegen aanwezig zijn…” Nog een verschil met België: korte straffen worden hier uitgevoerd! Het is de bedoeling om ook kleine criminaliteit te beantwoorden en in de kiem te smoren met een net van begeleiding, ondersteuning, scholing, coaching, training, toezicht… Is dit een ‘softe’ aanpak? Dat is zeker niet de bedoeling! Wat wel de bedoeling is: de onderliggende oorzaken van het crimineel gedrag adresseren, en samen met de gedetineerde op zoek gaan naar een loopbaan na de detentie buiten Grundtvig-scoop °9

G

11

de criminaliteit… Ook het idee om mensen zo snel mogelijk uit de gevangenis in een ‘halverwegehuis’ te krijgen, om daadwerkelijk met de re-integratie te beginnen getuigt hiervan. Ik realiseer me dat deze persoonsgerichte en geïndividualiseerde aanpak spoort met wat in onze Basiswet staat. Daar wordt ook over een geïndividualiseerd detentietraject gesproken, wat moet leiden tot een re-integratie project. Maar hoe groot is het percentage van alle Belgische gedetineerden dat in zo’n traject ‘gevat’ is? Hoorde ik niet dat veel gedetineerden kiezen voor ‘einde straf’, om zich niet te moeten onderwerpen aan dit soort begeleidingen? Is het niet zo dat in België er wel voor een soort technische hyperbeveiliging gekozen wordt, maar dat voor de rest gedetineerden vaak aan hun lot worden overgelaten? Wat gebeurt er op de wandelingen: waar pb’s niet v.u. : durven komen? Annemie Dewael – Algemeen directeur Er is wel een EPOS vzw psycho-sociale Redactie: dienst, maar die Epos vzw – LLP/Grundtvig heeft vooral een Hendrik Consciencegebouw, lokaal 7C12 diagnostische Koning Albert – II – laan 15, 1210 Brussel functie: kan Tel.: 02 553 98 89 deze persoon fax: 02 553 98 80 vrij komen, een e-mail vrij weekend [email protected] krijgen, op halve vrijheid gaan? En dep. Cultuur, Jeugd, Media en Sport ook de hulp- en Landcommanderij Alden Biesen dienstverleners

COLOFON

e-mail [email protected]

Grafische vormgeving: [email protected] , Sint-Truiden

van de Vlaamse Gemeenschap bereiken lang niet iedereen. In Noorwegen wordt iedereen gevat in veel kleinere gevangenissen, met een veel levensnabijere begeleiding; het gaat hier dus niet om een ‘softe’ aanpak, maar op een confronterende, volgehouden én meelevende en steunende benadering. Het was een echte eye-opener om deze gevangenissen te bezoeken. We beseften dat wij vanuit De Rode Antraciet in België vaak grote inspanningen doen om theatermensen, schrijvers en fotografen via allerhande sociaalartistieke projecten binnen te brengen in de Belgische gevangenissen. Zo willen we de kloof gevangenis - samenleving zo klein mogelijk maken. Maar is het niet veel slimmer om de kloof niet zo groot te laten worden? Dat is natuurlijk eerder een zaak van Justitie dan van een kleine Vlaamse vzw voor sociaal-cultureel werk in gevangenissen als De Rode Antraciet. Of is het een ‘gezamenlijke taak’? Alleszins, over de kwaliteit en de effectiviteit van het begeleiden van (ex)gedetineerden naar een nieuwe plek in de samenleving kunnen we echt wat leren van het Scandinavische model! Af en toe over de landsgrenzen gaan kijken naar wat elders gebeurt, is razend interessant… Frederik Janssens De Rode Antraciet http://www.panel-eu.org/ [email protected]

Grundtvig-beurs Alden-Biesen 20 oktober 2009, 13h30. Van harte welkom!

Deze publicatie kwam tot stand met de steun van de Europese Commissie. De inhoud van deze publicatie behoort tot de volledige verantwoordelijkheid van de redactie en de uitgever.

INSCHRIJVINGSSTROOK

Mr.



(*)

Mevr.

(*)



Voornaam: Naam: Privé-adres: e-mailadres: Onderwijs/vormingsinstelling: Adres: e-mailadres: ik wil graag GRUNDTVIG-scoop gratis blijven ontvangen



ja

(*)



neen

(*)

ik wil graag gratis opgenomen worden in GRUNDTVIG-talk

ja

(*)



neen

(*)

(*) kruis aan wat past !

(vzw EPOS/Grundtvig gebruikt Grundtvig-talk, een gratis e-mail-list, om snelle aankondigingen (uitnodigingen voor contactseminaries, conferenties e.d.) te verspreiden.) 12

G

Grundtvig-scoop °9